Ekonomia instytucjonalna – główne tezy

Dr Gabriela Przesławska
Uniwersytet Wrocławski
Instytut Nauk Ekonomicznych. Zakład Polityki Gospodarczej
I. Znaczenie instytucji dla funkcjonowania
gospodarki.

1. Ekonomia instytucjonalna, to część

nauki ekonomicznej, która dla poznania i
wyjaśnienia procesów gospodarczych
wykorzystuje instytucje ( ang. institutions)
czyli „reguły gry” wykształcone przez
społeczeństwo
Nowa Ekonomia Instytucjonalna - istota

- Nowa ekonomia instytucjonalna ukazuje

wpływ czynników pozaekonomicznych (tj.
społecznych, historycznych, prawnych,
politycznych) na funkcjonowanie
tradycyjnych rynków.
- Jednocześnie wspomniane zjawiska
polityczne, prawne i społeczne poddaje
analizie ekonomicznej
(np. już od l.30. XX wieku w Stanach
Zjednoczonych rozwijany jest nurt
zapoczątkowany przez Ronalda Coase'a -
Ekonomiczna analiza prawa- Law&
Economics)
Nowa Ekonomia Instytucjonalna - istota

• Należy odróżniać pojęcie "reguł gry" od

pojęcia "regulacja gospodarki”,
oznaczającego tworzenie przez państwo
prawnych i finansowych zasad
funkcjonowania sektora produkcyjnego i
finansowego.
• Pojęcie instytucji jest szersze, gdyż
wykorzystuje dorobek nie tylko ekonomii,
ale też prawa, politologii, teorii organizacji i
socjologii.
Nowa Ekonomia Instytucjonalna - istota

• Celem instytucji i przyczyną zmiany

instytucjonalnej jest:
- dążenie do obniżki kosztów transakcyjnych,
-redukcja niepewności w działalności
ekonomicznej,
- internalizacja efektów zewnętrznych
- oraz osiąganie zbiorowych korzyści w
wyniku społecznej koordynacji
( A.Wojtyna)
Nowa Ekonomia Instytucjonalna - istota

- Przedmiotem badania pozytywnej teorii

instytucjonalnej jest wyjaśnienie
wpływu instytucji na zachowanie oraz
działanie jednostek i organizacji,
a teorii normatywnej - projektowanie
zmian porządku ekonomicznego.
(A.Matysiak)
 Ekonomia klasyczna vs Ekonomia
Instytucjonalna
• Przedmiotem badań ekonomii
neoklasycznej jest wyjaśnienie działań
i wyborów dokonywanych przez podmioty
gospodarcze.
• Ekonomia instytucjonalna bada natomiast
wpływ instytucji na owe wybory we
wszystkich dziedzinach życia społecznego,
a nie tylko w gospodarce. „W związku z tym
jest raczej komplementarna, chociaż nie
można wykluczyć jej konkurencyjności”
(A.Matysiak).
NEI jako uzupełnienie ekonomii głównego nurtu

• W ujęciu Northa ekonomia jest zatem teorią

dotyczącą wyborów nie tylko w zakresie
alokacji zasobów, lecz także wyborów
instytucji, które North traktuje jako dobro
rzadkie (podobnie jak racjonalność).
• Nowa ekonomia instytucjonalna określana
jest jako neoklasyczna teoria instytucji.
( B.Fiedor, A.Ząbkowicz, J.Godłów- Legiędź)
Poziomy analizy ekonomicznej w ujęciu
nowej ekonomii instytucjonalnej
Schemat O. Williamsona ( za: J.Godłów – Legiędź, 2005)
Przedmiot i poziom analizy Tempo zmian Cel
w latach

Społeczne podłoże: instytucje nieformalne, Od 102 do 103

P1 Często nieuświadomiony,
zwyczaje, zasady moralne, tradycja, religia spontaniczny

Ustrój polityczno-prawny: formalne reguły gry - Od 10 do 102 Odpowiednie otoczenie

zwłaszcza prawo własności instytucjonalne,
P2 ustrój polityczny, Pierwszy poziom gospodarowania
wymiar sprawiedliwości, biurokracja

Struktury zarządzania Od 1 do 10 Odpowiednie struktury

(mechanizm kształtowania proporcji zarządzania. Drugi poziom
transakcji rynkowych i gospodarowania.
P3
zarządzania hierarchicznego)

Permanentne Optymalizacja oparta na rachunku

dostosowania marginalnym.
P4 Alokacja zasobów (ceny i ilości)
Trzeci poziom gospodarowania.

Źródło: O.Williamson [1998, s.26]

Nowa Ekonomia Instytucjonalna- znaczenie

• 2.Podejście instytucjonalne, czyli elementy analizy

instytucjonalnej, wykorzystuje się do oceny pozycji
kraju w rankingu międzynarodowej
konkurencyjności (tę metodę stosuje World
Economic Forum), gdyż to instytucje i porządek
instytucjonalny, czyli przestrzeganie praw
własności, warunki do prowadzenia biznesu, tj.
wolność gospodarcza, etyka w biznesie,
niezależność sądownictwa i banku centralnego,
odporność na korupcję, brak praktyk
monopolistycznych itp. , ale także istnienie
społeczeństwa obywatelskiego przesądzają o
zdolności konkurencyjnej kraju.
Nowa Ekonomia Instytucjonalna - znaczenie

Instytucje, czyli reguły gry tworzą bowiem

podstawowe warunki funkcjonowania
podmiotów gospodarczych i adaptacji
krajowej struktury gospodarczej do
kreowania wzrostu w zmieniającym się
otoczeniu międzynarodowym.
"Rozwiązania prawne, system i polityka
gospodarcza (...) wpływają na zakres
wolności i intensywność konkurencji, rolę
państwa, określają zakres działalności
mechanizmu rynkowego i jego
efektywność”
(J.Bossak, W. Bieńkowski)
Nowa Ekonomia Instytucjonalna- znaczenie

• 3.Podejście instytucjonalne stosuje się

także dla oceny jakości rządzenia
(Governance), co jest widoczne w
rankingach Banku Światowego.
• Według A.Tofflera współcześnie jakość
instytucji i polityki państwa ma
niejednokrotnie większe znaczenie niż tania
siła robocza czy technologie.
(J.Bossak, W. Bieńkowski,)
Nowa Ekonomia Instytucjonalna- znaczenie

• 4.Wymiar instytucjonalny jest również

przydatny w analizie charakteru, przebiegu i
skutków procesu transformacji, w tym
prywatyzacji.
• W ocenie tych procesów bada się zwłaszcza
interakcje norm formalnych i
nieformalnych, jak i zależność od
historycznej ścieżki rozwoju (path
dependence).
( M.Lissowska)
• W ocenie L.Balcerowicza "na studiach
ekonomicznych za mało jest nowoczesnych nurtów
instytucjonalnych". ( w:) R.Cooter, T. Ulen,
Ekonomiczna analiza prawa., C.H.Beck, Warszawa
2009
• Kapitalizm. Perspektywy L. Balcerowicz pisze, że
Nowa Ekonomia Instytucjonalna- znaczenie
• "u podłoża czynników wzrostowych takich jak:
• - akumulacja kapitału,
• - zatrudnienie i
• - zmiany technologiczne
• leżą podstawowe czynniki instytucjonalne:
• - prawa własności,
• - stopień konkurencji rynkowej,
• - obciążenia podatkowe i regulacyjne”.
Nowa Ekonomia Instytucjonalna- znaczenie

• Prof. Z. Hockuba z Uniwersytetu

Warszawskiego twierdzi, że obecny kryzys
wykazał, że idee homo eoconomicus,
własnego interesu i wolnego rynku zawarte
w standardowych modelach nie zawsze
prowadzą do rozwiązań społecznie
optymalnych, co zwiększy znaczenie
ekonomii instytucji i regulacji. Tezę tę
uzasadnia w sposób następujący:
"W standardowych modelach ekonomicznych
instytucje i regulacje są praktycznie
nieobecne”.
Nowa Ekonomia Instytucjonalna- znaczenie

• „Rynek jest mechanizmem dokonującym

optymalnej alokacji zasobów na podstawie
decyzji podjętych przez racjonalne
podmioty gospodarujące, a wszystko dzieje
się w instytucjonalnej próżni.
• W rzeczywistości rynki, to mniej lub bardziej
złożone układy regulowane przez
obowiązujące prawo oraz dyskrecjonalne
decyzje regulatorów i nadzorców".
( Z. Hockuba)
Nowa Ekonomia Instytucjonalna- geneza

• Nowa ekonomia instytucjonalna powstała w

wyniku dyskusji z l.60. i 70. XX w., która
poszerzyła znaczenie kosztów
transakcyjnych i uzupełniła główny nurt
ekonomii o osiągnięcia nauk prawnych,
teorii organizacji, politologii, socjologii,
psychologii.
Nowa Ekonomia Instytucjonalna- geneza

• NEI wywodzi się z artykułów Ronalda

Coase'a „On the nature of the firm” (Istota
firmy - 1937) oraz „The problem of social
cost” (Problem kosztu społecznego, 1960)
• Wyrażenie "nowa ekonomia
instytucjonalna" zostało wprowadzone do
obiegu przez Olivera Williamsona w książce
z 1975 r. „Markets and Hierarchies” (Rynki i
hierarchie)
Nowa Ekonomia Instytucjonalna- główne nurty

• NEI określana jest jako:

• ekonomia praw własności,
• ekonomia kosztów transakcyjnych
• i teoria agencji.
• Ekonomiści tego nurtu (tj. Ronald Coase,
• Oliver Williamson, Douglas C. North)
dokonali ważnego przełomu w
mikroekonomii, tworząc nową teorię
przedsiębiorstwa i porządku gospodarczego
NEI obejmuje także:

• „nową (neoinstytucjonalną) teorię firmy,

• ekonomiczną teorię państwa i polityki

(Nowa Ekonomia Polityczna),

• neoklasyczną teorię zmiany i ewolucji ładów

społeczno-ekonomicznych (Nowa Historia
Gospodarcza) "
(B.Fiedor)
Nowa Ekonomia Instytucjonalna vs Tradycyjny
Instytucjonalizm
• "Główna różnica miedzy NEI a tradycyjnym
instytucjonalizmem nie polega na odmiennym
przedmiocie, a na metodzie badań”, co dostrzega B.
Fiedor (1991), gdy pisze, że:
• "Kryterium minimalizacji kosztów transakcyjnych
zostało zastosowane nie tylko do analizy życia
gospodarczego, ale także do wszelkich instytucji
życia społecznego. TKT i teoria praw własności
stworzyły w ten sposób podstawy ekonomicznej
interpretacji prawa, historii, polityki, demokracji
czy, przede wszystkim, państwa".
(A.Matysiak)
Koszty transakcyjne

• Koszty transakcyjne
• Koszt transakcyjny - KT związany jest z
kosztami funkcjonowania na rynku.
Obejmuje on koszty związane z:
• - dopuszczeniem do obrotu,
• - bezpieczeństwem obrotu i redukcją ryzyka,
• - zawieraniem transakcji,
• - kosztami prawnymi, rozliczeniami,
pozyskiwaniem informacji.
(Bossak, Bieńkowski).
Koszty transakcyjne

• W. Stankiewicz podaje przykład

amerykańskiej firmy konsultingowej, która
"podejście ekonomii instytucjonalnej i teorię
kosztów transakcyjnych przyjęła za
podstawę swojej działalności”.
• Firma ta obsługuje przemysł wysokich
technologii i wielkich korporacji, uznając za
punkt wyjścia teorię przedsiębiorstwa w
ujęciu Coase’a.
• Firma Canback (od nazwiska założyciela)
Management Technologies świadczy usługi
w zakresie współczesnego zarządzania
dotyczące 4-ech obszarów:
Koszty transakcyjne

• 1.redukcji strat związanych ze skalą

działalności,
• 2.strategii i struktury w działaniach
wewnętrznych pod względem zdolności do
dynamizmu,
• 3.analizy właściwego schematu integracji
pionowej w korporacji,
• 4.racjonalnych metod w procesie łączenia i
przejmowania firm.
Koszty transakcyjne

• Mierzenie kosztów transakcji nie jest sprawą

prostą, ale - wg Oliviera Williamsona - przy
porównawczej analizie instytucji, czyli gdy
ocenia się różne instytucje zestawiając je ze
sobą, nie chodzi o określenie bezwzględnej
wielkości kosztów transakcji, lecz o
ustalenie względnej różnicy kosztów
wynikającej z odmienności instytucji.
• Dla określenia wysokości kosztów
transakcji ważna jest ocena, „czy dana
instytucja cechuje się dostosowaniem
struktur regulacji do charakteru transakcji”
(M.Iwanek, J.Wilkin)
Efektywność adaptacyjna

• North w pracy „Understanding the Process

of Economic Change” (2005) zaznacza, że
kryterium efektywności systemu
ekonomicznego wg NEI jest efektywność
adaptacyjna, wyrażająca się w elastyczności
struktury instytucjonalnej w zakresie
kreowania takich form współpracy
społecznej, która prowadzi do obniżki
kosztów transakcyjnych i wzrostu
produkcyjności
(J.Godłów- Legiędź)
Efektywność alokacyjna

• Ekonomia neoklasyczna natomiast na

określenie efektywności systemu
ekonomicznego stosowała pojęcie
efektywności alokacyjnej rozumianą jako
optymalizacja relacji między nakładami i
efektami ekonomicznymi
i określającą pożądaną alokację zasobów w
gospodarce (przy danym otoczeniu
instytucjonalnym)
A. Ząbkowicz, 2003, J.Godłów- Legiędź, 2005
NEI o roli państwa

• C.D. North podkreśla, że struktura

instytucjonalna zapewniająca efektywność
adaptacyjną nie może powstać - jak
zakładał A. F. Hayek - w wyniku
spontanicznej społecznej ewolucji
instytucji.
• Przesądzają o tym występujące w
rzeczywistym świecie niedoskonałość i
asymetria informacji, efekty zewnętrzne oraz
nierównomierność rozwoju.
(Z.Hockuba, A.Ząbkowicz)
NEI o roli państwa

• Oznacza to, że taką rolę należy przypisać

państwu, które choć ograniczone w swoim
zakresie, musi być wystarczająco silne, by
skutecznie walczyć z oportunizmem
urzędników, jak również być promotorem
zmian instytucji zapewniających
efektywność rynków (przy uwzględnieniu
prawidłowości, że normy formalne tworzone
przez państwo będą zgodne z historycznie
odziedziczonymi normami nieformalnymi).
(J. Godłów-Legiędź )
Porządek społeczny w ujęciu EAP

• Z literatury ekonomicznej analizy prawa

wynika, że formy porządku społecznego
podlegają ewolucji w czasie, czyli regułom
doboru naturalnego, podobnie jak
organizmy.
• Konserwatyści, np. Burke i Hayek,
sprzeciwiają się tworzeniu instytucji, czyli
reguł gry przez państwo, "podobnie jak
czynią to ekologowie, którzy sprzeciwiają
się ingerencji w środowisko naturalne".
(R. Cooter, T.Ulen)