sfof{no tyf cWoog k|of]hgsf] nflu dfq

;Ddflgt ;jf]{Rr cbfntaf6 eG;f/ ;DalGw d'4fx?df

k|ltkflbt sfg"g klqsfdf k|sflzt d'4fx¿sf] ;+sng

km};nf ;+u|x
@)&%

g]kfn ;/sf/
cy{ dGqfno
eG;f/ ljefu
lqk'/]Zj/, sf7df8f}
भन्सार िवभाग

k|sfzs M g]kfn ;/sf/

cy{ dGqfno
eG;f/ ljefu
;+:s/0f M k|yd
k|sfzg k|lt M %)) -kfFr ;o k|lt_
d'b|s M P;= P08 P;= ckm;]6 k|];
sf]6]Zj/, sf7df8f}+

2
 भन्सार िवभाग

शुभकामना

भन्सार सम्बन्धी मु ाह मा सव च्च अदालतबाट अिन्तम िकनारा भई फैसला

भइसकेको मु ाह को िववरण "फैसला सं मह" को पमा ूकािशत गदार्
ूत्यक्ष एवं परोक्ष सरोकार राख्ने क्षेऽमा सहयोग पुर्याउने अिभूायले यस
सं मह ूकाशन गनर् लािगएको छ ।

ूःतुत सन्दभर्मा सव च्च अदालतबाट भएका भन्सार सम्बिन्ध मु ामा भएका

िव.सं . 2015 सालदे िख हालसम्म नेपाल कानून पिऽकामा ूकािशत
फैसलाह सं कलन एवं ूकाशन गिरएको छ । यस फैसला सं महको
अध्ययनबाट भन्सार ूशासनमा कायर्रत कमर्चारी एवं आयत िनयार्तमा
सं लग्न व्यिक्त तथा भन्सार ूशासन सो सम्बन्धी कानूनका िवषयमा जानकारी
िलन चाहने जो कसैलाई उपयोगी हुने िव ास िलएको छु । अन्त्यमा ूःतुत
फैसला सं मह ूकाशन गनर् ूत्यक्ष पमा योगदान पुर्याउनु हुने िनदशक ौी
ानेन्िराज ढकाल, कानून अिधकृत ौी उ म गौतम, नायब सुब्बा ौी
िदघर्बन्धु सुवेदी लगायत सम्पुणर् भन्सार पिरवार ूित आभार ूकट गदर्छु ।

तोयम राया
महािनदशक
माघ, 2075

3
भन्सार िवभाग

4
 भन्सार िवभाग

ljifo–;"rL
qm lgj]bs÷kIf ljkIfL d'4f÷ljifo k]h g=+
;
!= अथर् मन्ऽालय गोयल इण्डि जको परमादे श #
भन्सार िवभागसमेत ूोूाइटर, िज.मोरङ
िवराटनगर
@= भन्सार िवभाग एक्सपोटर् एन्ड इम्पोटर् भन्सार मुल्या न !$
हाउस वीरग धरौट िफतार्
#= रमा मल्ल भन्सार िवभाग भन्सार महसूल @*
$= ब. िललानाथ खरे ल भन्सार तथा अन्तशुल्क िरट सम्बिन्ध #$
िवभाग
%= का.िज.का.न.पं .वडा भन्सार िवभाग उत्ूेषणयु #(
नं. ८ बःने आदे श
दयालआमी पकवान
^= कोशी मेटल भन्सार िवभागसमेत उत्ूेषण िमिौत $$
क्र्याफ्ट ूा.िल. परमादे श
&= गोिवन्दलाल सं घाई भन्सार िवभाग भन्सार महसूल $(
*= नेपाल उड ःटक्स भन्सार िवभाग उत्ूेषणयु %^
ूा.िल. आदे श
(= पशुपित ढु वानी सेवा भन्सार िवभाग भन्सार एजेन्ट ^&
!)= ःविःतक फुटवेयर भन्सार िवभाग उत्ूेषणयु &%
इण्डि ज आदे श
!!= िऽभुवन िवमानःथल िवंणुूसाद शमार् समेत अवैध घडी पैठारी (%
भन्सार कायार्लय
काठमाड
!@= भैरहवा भन्सार िशव ूसाद शमार् िविब कर !)$
कायार्लय
!#= िवराटनगर भन्सार अ णकुमार अमबाल मोटरसाइकल !)*
कायार्लय पाटसर् चोरी
पैठारी
!$= म ु थापा िवराटनगर भन्सार भन्सार महसूल !!^
कायार्लय

5
भन्सार िवभाग

!%= बिीूसाद अमवाल हाकीम िवरग भन्सार िवल िबजक कीत !@^
कायार्लय

!^= हुलास मेटल भन्सार कायार्लय भन्सार महसूल !#&

बाफ्टस् ूा.िल िवराटनगर
!&= नेपाल इलेक्शीक वीरग भन्सार भन्सार महसूल !$%
एण्ड मेशीनरी कायार्लयको
वीरग
!*= रामजतन शाह स री भन्सार भन्सार महसूल !%@
कायार्लयस
!(= ई रलाल ौे वीरग भन्सार बन्दी !%&
कायार्लय वीरग ूत्यक्षीकरण
@)= अमृतलाल बळाचायर् िऽभुवन िवमानःथल बन्दी !^@
भन्सार कायार्लय ूत्यक्षीकरण
@!= कुमुद एण्ड भन्सार कायार्लय भैरहवा भन्सार मूल्या न !^^
िवराटनगरको
@@= ान ईण्डि ज ूा.िल कैलाली भन्सार भन्सार महसूल !&@
,कैलाली कायार्लय
@#= भैरवा शे डसर् ूाइभेट िवरगंज भन्सार भन्सार महसूल !&&
फमर्को कायार्लय
@$= सती शे डिलं क्स िवरगंज भन्सार भन्सार महसूल !*!
वीरगन्ज कायार्लय
@%= कुमुद एण्ड कम्पनी भन्सार कायार्लय, भन्सार महसूल !*^
िवराटनगर िवराटनगर
@^= सं िदप इन्टरूाइजेज िऽभुवन िवमानःथल भन्सार महसूल !(@
लाहान भन्सार कायार्लय
@&= भगवती होजीयारी िवरगंज भन्सार भन्सार महसूल !(*
उ ोग बि सपुतली कायार्लय
@*= एटलस शे िडङ कं. भन्सार कायार्लय रानी, उत्ूेषणयु @)#
िवराटनगर आदे श
@(= अन्जनी कुमार वीरगंज भन्सार बन्दी @)*
सहाय कायार्लय,वीरगंज ूत्यक्षीकरण

6
 भन्सार िवभाग

#)= हजारी मल अटल राजिवराज भं सार सवारी जफत @!$

कायार्लय
#!= तेज घले िऽ.िव.भन्सार कायार्लय िरट सम्बिन्ध @!*

#@= आकल्याण्ड िऽ.िव.भन्सार कायार्लय चोरी पैठारी @@!

न्युिजल्याण्ड
##= महे शकुमार एण्ड िवराटनगर भन्सार भन्सार महसूल @@$
ॄदशर् धरान कायार्लय
#$= ठाकुरूसाद पन्त कृंणनगर भन्सार परमादे श @#!
कायार्लय
#%= जय इण्डि ज िवराटनगर भन्सार भन्सार महसूल @#^
कायार्लय
#^= गौरव इन्टरनेशनल भन्सार कायार्लय भन्सार महसूल @$$
ूा.िल. वीरग समेत
#&= ूकाश उ ोग (ूा.) मेची भन्सार कायार्लय भन्सार महसूल @%!
िल. काकरिभ ा
#*= िहमाल इन्टरनेशनल वीरग भन्सार भन्सार महसूल @%%
शे डसर् िवराटनगर कायार्लय
#(= िवनोदकुमार सोनी िऽभुवन िवमानःथल िरट सम्बिन्ध @^#
भन्सार कायार्लयसमेत
$)= सीताराम अमवाल भन्सार कायार्लय ढाँटी िनकासी @^*
िवराटनगर
$!= पशुपित सोप िवराटनगर भन्सार भन्सार महसूल @&#
ईण्डि ज (ूा.) िल. कायार्लय
$@= नेपिसनो शे िडङ िवराटनगर भन्सार भन्सार महसूल @&(
कम्पनी (ूा.) िल. कायार्लय
$#= एभरे पेपर िमल्स जले र भन्सार भन्सार महसूल @*(
(ूा.) िल. कायार्लयसमेत
$$= अ पूणर् सोप एण्ड िवराटनगर भन्सार भन्सार महसूल @(%
केिमकल इन्ड ीज कायार्लय
$%= िसि क अब्दूल खान िऽ.िव.भन्सार कायार्लय बन्दी #)#
ूत्यक्षीकरण

7
भन्सार िवभाग

$^= रे वतीरमण िवराटनगर भन्सार भन्सार महसूल #!!

ितिमल्सीना कायार्लय
$&= उ रकुमार ौे िऽ.िव. भन्सार कायार्लय िरट सम्बिन्ध #@@
$* पशुपित खा तेल िवराटनगर भन्सार भन्सार महसूल ##)
= उ ोग ूा.िल. कायार्लय
$(= िदपककुमार िऽभुवन िवमानःथल सुन सम्बिन्ध ##*
बुढाथोकी भन्सार कायार्लय
%)= न्यू शे ड सेन्टर वीरग भन्सार मूल्य िनधार्रण #$&
काठमाड कायार्लय
%!= राम शे डसर् फमर् वीरगंज भन्सार िविब कर #%%
कायार्लय
%@= फूवार् िछिरङ शेपार् िऽ.िव. भन्सार कायार्लय उत्ूेषणयु #^@
आदे श
%#= मोितराज गौतम िऽ.िव. भन्सार कायार्लय जमानी सम्बिन्ध #^&
%$= म्लाङडोङ तामाङ िऽ.िव. भन्सार कायार्लय बन्दी #&&
ूत्यक्षीकरण
%%= अिभ ा इन्टरनेशनल भैरहवा भन्सार कायार्लय भन्सार महसूल #*@
इन्टरूाइजेज भैरहवा
%^= िडल्ली सुब्बा पोमु िऽ.िव. भन्सार कायार्लय जफत सम्बिन्ध #()
%&= ज्योित िःपिनङ वीरग भन्सार भन्सार महसूल #(^
िमल्स िलिमटे ड कायार्लय
%*= कमल ूसाद दहाल िवराटनगर भन्सार िललाम सम्बिन्ध $)^
कायार्लय
%(= रामूसाद भ राई कैलाली भन्सार उत्ूेषणयु $!)
कायार्लय आदे श
^)= िरबर वेली (ूा.) बीरगंज भन्सार भन्सार महसूल $#^
िल. कायार्लय
^!= दुगार्ूसाद बजगाई भैरहवा भन्सार कायार्लय बन्दी $$!
ूत्यक्षीकरण
^@= टे कूसाद गु ङ िऽ.िव.भन्सार कायार्लय कैद सजाय $$&
^#= िभमसोप फैक्शी िवराटनगर भन्सार भन्सार महसूल $%)
कायार्लय

8
भन्सार िवभागको पक्षमा

भएका फैसलाह
भन्सार िवभाग

2
 भन्सार िवभाग

िनणर्य नं. ४५९८ ने.का.प. २०४९ (ग) अ ८

पूणइ
र् जलास
सम्माननीय ूधान न्यायाधीश ौी िव नाथ उपाध्याय
माननीय न्यायाधीश ौी िबहादुर िसं ह
माननीय न्यायाधीश ौी ओमभक्त ौे
माननीय न्यायाधीश ौी केशवूसाद उपाध्याय
माननीय न्यायाधीश ौी लआमणूसाद अयार्ल
सम्वत् २०४६ सालको िर.पु.इ.नं. ६७
आदे श भएको िमित: २०४९।८।९।३ मा
िनवेदक : ौी ५ को सरकार, अथर् मन्ऽालय भन्सार िवभागसमेत िव
िवपक्षी : गोयल इण्डि जको ूोूाइटर, िज.मोरङ िवराटनगर न.पं . वाडर्
नं. ९ बःने रामिरछपाल अमवाल

िवषय : परमादे श
(१) कानुनले लाग्न नहुने भन्सार वा कर लगाइएको सम्बन्धमा
पुनरावेदन गनर् पाउने वैकिल्पक उपचारको बाटो छ छै न िरटको
सम्बन्धमा ूारिम्भक ू हुने ।
(ूकरण नं. १४)
(२) िरट उपचार असाधारण उपचार हो कानुनले अन्य िनयिमत
उपचारको व्यवःथा गरे को छ भने िरट क्षेऽबाट उपचार खोज्नु
उपयुक्त मािनदै न । िरट जारी वा खारे जीका आधारह सं िवधान वा
कानुनमा िवःतृत पले पिरभािषत वा व्यविःथत गिरएको हुँदैन ।
िरट हे न अिधकार पाएका अदालतह ले िरटको उ ेँयलाई ि गत
गरी मुख्य मुख्य िस ान्तह िनि त गरे को हुन्छ । त्यःता सवर्मान्य
िस ान्तह मध्ये अन्य ूभावकारी उपचारको िव मानता िरट खारे ज
हुने आधारको पमा ःवीकार गिरन्छ । िनयिमत उपचारको
अभावमा वा िनयिमत उपचार िरत्याई सकेपिछ माऽ असाधारण
उपचारको बाटो खुला हुने ।
(ूकरण नं. १५)

3
भन्सार िवभाग

(३) भन्सार ऐन, २०१९ को दफा ३७ मा भन्सार अिधकृतले गरे को

िनणर्य उपर राज न्यायािधकरणमा पुनरावेदन लाग्ने व्यवःथा
गरे को, िबबीकर ऐन, २०२३ को दफा २२ ले पिन िबबी कर
सम्बन्धमा कर िनधार्रण गरे को िनणर्य उपर राज न्यायािधकरणमा
पुनरावेदन लाग्ने व्यवःथा गरे को पाइन्छ । यी कानुनले पुनरावेदन
िनयिमत उपचारको व्यवःथा गरे को कुरामा िववाद छै न र यी
कानुनह को अथर्मा पिन कुनै ि िवधा वा ै धाअथर्ताको िःथित पिन
छै न । यसरी कानुनले ू पमा पुनरावेदन लाग्न सक्ने व्यवःथा
गरे को हुँदा अन्य उपचारको व्यवःथा भएकै मा ु पन ।
(ूकरण नं. १६)
(४) पुनरावेदन ूभावकारी सशक्त अन्य उपचार हो भ े कुरामा दुइमत
हुन सक्दै न िकनकी पुनरावेदन तहबाट मु ाको तथ्यगत औिचत्य र
कानुनी औिचत्य दुवै ूकारका ू मा िवचार गिरने िनणर्य हुने हुँदा
िनशतर् पुनरावेदनको उपचार सबैभन्दा ूभावकारी र व्यापक उपचार
हो ।
(ूकरण नं. १७)
(५) उपचार खोज्नेले उपयुक्त उपचार अवलम्बन गनुर् पन हुन्छ ।
िनयिमत उपचार उपयुक्त हुने अवःथामा असाधारण उपचार
अवलम्बन गनर् मनािसब हुँदैन । यःतो हुन गएमा एक उपचारको
क्षेऽ मािथ अक उपचारको क्षेऽको हःतक्षेप हुन गई जुन कुरा
जसरी िनरोिपत हुन पन हो त्यसरी िनरोिपत हुन नगई ासिमस
हुन जान्छ । िविभ उपचार क्षेऽह मा खलबली असन्तुलन पैदा
हुन आउँ दछ तसथर् सामान्य िनयिमत उपचार अवलम्बन गनुर् पन
कुरामा असामान्य असाधारण उपचार अवलम्बन गनर् उपयुक्त
हुँदैन । यो न्याियक सुव्यवःथाको लािग अपिरहायर् कुरा हो ।
(ूकरण नं. १८)
(६) िरटिनवेदकले भन्सार कायार्लयको िनणर्य उपर राज
न्यायािधकरणमा पुनरावेदन गनर् जानु पनमा सोझै असाधारण

4
 भन्सार िवभाग

उपचारको क्षेऽमा ूवेश गरे को उपयुक्त नदे िखँदा ूःतुत िरटिनवेदन

खारे ज हुने ।
(ूकरण नं. १९)
िनवेदक तफर्बाट: िव ान सहन्यायािधवक्ता ौी बलराम के.सी.
िवपक्षीतफर्बाट: िव ान विर अिधवक्ता ौी शुिसलकुमार िसन्हा
अवलिम्बत नजीर: पशुरर् ाम झा िव मं .प.स.समेत भएको िर.पु.इ.नं.
५३ िन. िमित २०४८।६।१० उत्ूेषणको िरट िनवेदनमा ूितपािदत
िस ान्त ।

आदे श
न्या. लआमणूसाद अयार्ल
१. ु इजलासबाट
िमित २०४४।५।२६ को सव च्च अदालत सं यक्त
भएको आदे श दोहोर्याई हे री िदनु भनी ौी ५ महाराजािधराज
सरकारबाट हुकुम बक्से बमोिजम पूणइ
र् जलासको लगतमा दतार् हुन
आएको िरट ूःतुत िनवेदनको सं िक्ष तथ्य तथा व्यहोरा यस
ूकार रहे छ :–
२. िनवेदकले साबून उत्पादन गनर् गोयल इण्डि ज भ े घरे ल ु उ ोग
घरे ल ु तथा मामीण उ ोग िवभागमा ूा.फ.नं.
१४८०।२००।२०१४ मा दतार् गराई साबून उत्पादन गरी
आएको छ । यस उ ोगले साबून उत्पादनको लािग िवदे शबाट
िझकाएका कच्चा पदाथर्ह मा भन्सार महसूल १ ूितशतका दरले
िबबी कर नलाग्ने गरी आएकोमा यस घरे ल ु उ ोगले औ ोिगक
कच्चा पदाथर् (पामफेटी एिसड आयल २३ मेिशक टन) समुन्ि
पारबाट िझकाउन वािणज्य िवभागबाट इजाजत िलई िझकाएकोमा
िवराटनगर भन्सार कायार्लयमा आयात भई आउँ दा िमित
२०४३।२।१४ मा ू ापन पऽ भरी पेश गरे कोमा भन्सार
कायार्लयले यस घरे ल ु उ ोगको औ ोिगक कच्चा पदाथर्मा िबबी
कर असूल गनर् निमल्ने हुँदा हुँदै गैरकानुनी तवरले िबबी कर
(सं .स.) ऐन, २०२३ को दफा ८(क) समेतको कायर्िविध िवपरीत
गरी सो मालको मूल्यमा लागेको भन्सार महसूल थपी .

5
भन्सार िवभाग

२,९४,८२७।०८ लेखी त्यसको पिन दोब्बर गरी .

५,८९,६५४।१६ कायम गरी िबबी कर . ५८,९६५।४२
िनधार्रण गरी पुनः पुरक मूल्य . ९४,७८९।४४ कायम गरी
त्यःमा िबबी कर . १८,९५७।८९ लगाई सो समेत जम्मा
िबबी कर . ७७,९२३।३१ सोही िमितमा असूल गरी माऽ
हाॆो घरे ल ु उ ोगको लािग आयात भएका उक्त कच्चा पदाथर्
छाड्नु भएको गैरकानुनी हुँदा उक्त रकम िफतार् पाउँ भनी माग
गदार् िफतार् िदनु भएन र भारतबाट आएका कच्चा पदाथर् का ीक
सोडामा पिन िबबी कर लाग्नु नपनमा . ३,५५७।– लगाई
असूल गनुर् भएको पिन िफतार् िदनु पनमा सो िदनु नभएको
गैरकानुनी दे िखएको ःप छ ।
३. औ ोिगक व्यवसाय ऐन, २०३० को दफा ९(१)(क) को दे हाय
(२) मा घरे ल ु उ ोगको कच्चा पदाथर्मा भन्सार महसूल १
ूितशतका दरले माऽ लाग्नेछ र िबबी कर छूट हुनेछ भनी
उल्लेख भए बमोिजम िनवेदकले सो बमोिजम सुिवधा उपभोग गद
आएकोमा िमित २०४३।१।२२ र २०४३।२।१४ मा सो
सुिवधाबाट िनवेदकलाई बि त गरी बमशः . ७७,९२३।३१ र
३५५७।– िबबी कर असूल गनुर् भएको अनािधकार छ ।
गैरकानुनी िबबी कर असूलीको साथै औ ोिगक व्यवसाय ऐन,
२०३८ को दफा १०(घ)(४) ले औ ोिगक कच्चा पदाथर्मा १%
ूितशतका दरले भन्सार महसूल लाग्ने सुिवधा ूदान गरी रहे को
हुँदा हुँदै सो िवपरीत फरक रकम भनी ८९,४२४।– लेखी त्यसमा
१% ूितशतले हुने भन्सार महसूल . ८९४।२४ माऽ हुन ु पनमा
६% ूितशतले भन्सार महसूल . ५,३६५।४४ थप असूल गनुर्
भएकोबाट . ४४७१।२० बढी रकम पिन असूल गनुर् भएको
अनािधकार छ । अतःएवं िबबी कर . ८१४८०।३१ र
भन्सार . ४४७१।२० समेत गैरकानुनी असूल भएकोले
अनािधकार असूली िनवेदकको सं िवधानको धारा ११।२ ङ र धारा
१५ ले ूद सम्पि सम्बन्धी हकमा आघात पुर्याउनुको साथै

6
 भन्सार िवभाग

धारा ११(३) र धारा १०(१) समेतको हक अिधकारमा आघात

पुगेको हुँदा सो ू ापन पऽको िमित २०४३।३।१४ र
२०४३।१।२२ को िबबी कर िनधार्रण आदे श बदर गरी
अनािधकार असूली भएको उपरोक्त रकम िफतार् पाउँ भ े समेत
व्यहोराको िरटिनवेदन ।
४. िवपक्षीह का नाउँ मा म्याद (सूचना) जारी गरी िलिखतजवाफ ूा
भएपिछ वा सो अविध नाघेपिछ िनयम बमोिजम गरी पेश गनुर् भ े
समेत व्यहोराको िसं गलबे को आदे श ।
५. ऐन िनयमको अधीनमा रही उल्लेिखत राज असूल गिरएको हुँदा
सं िवधान ूद िनवेदकको हक अिधकारमा कुनै पिन आघात
पुगेको छै न । िनयम बमोिजम लागेको राज लाई पुनः िफतार्
पाउने आशयले खारे ज भइसकेको औ ोिगक व्यवसाय ऐन, २०३०
को समेत सहारा िलनुको साथै भन्सार महसूल र िबबी कर
असूलीमा िनवेदक िच नबुझेको भए ौी राज न्यायािधकरणमा
पुनरावेदन गनर् पाउने भन्सार ऐन, २०१९ र िबबी कर ऐन,
२०२३ बमोिजम कानुनी उपचार हुँदा हुँदै तह नाघी नेपालको
सं िवधान, २०१९ को धारा ७१ र उक्त ऐन िनयम िवपरीत झु ा
िरटिनवेदन िदई ौी ५ को सरकारलाई अनावँयक अलमलाई
सम्मानीत अदालतको अमूल्य समय समेत िलई िदनु भएकोले
ूचिलत कानुन बमोिजम िरट िनवेदकलाई नै सजायँ गरी िनजको
िरटिनवेदन खारे ज गिरपाउँ भ े समेत व्यहोराको िवराटनगर भन्सार
कायार्लयको िलिखतजवाफ ।
६. िमित २०३०।३।७ को राजपऽमा ूकािशत अथर् मन्ऽालयको
सूचनाले घरे ल ु साबुन उ ोगको लािग पैठारी गन कोरा, सहायक
कोरा माल र रसायिनक पदाथर्मा िबबी कर नलाग्ने भनी कानुनी
सं रक्षण ूदान भइरहे कोमा सोबाट वि त गरी उक्त सामानमा
िबबी कर . ७७९२३।३१ समेत असूल गरे को अनािधकार छ
भ े िनवेदकको िजिकर सम्बन्धमा नेपाल राजपऽ खण्ड ३६ सं ख्या
३ िमित २०४३।१।१५ भाग ३ मा ूकािशत ौी उ ोग

7
भन्सार िवभाग

मन्ऽालयको सूचना नं. ४ को दे हाय १२ मा सबै िकिसमको साबून

पाउडर (झोल समेत) घरे ल ु ःतरको उ ोगमा माऽ िबबी कर
लाग्ने गरी तोिकएको हुँदा तदनुसार उक्त सामानमा िबबीकर
लाग्ने ःवतः िस छ भन्सार महसूल िनधार्रण सम्बन्धी भन्सार
अिधकृतको आदे शमा िच नबुझेमा माल धनीले भन्सार
अिधकृतबाट तोकी िदएको भन्सार महसूल भन्सार अ ामा धरौटी
राखी भन्सार ऐन, (सं शोधन सिहत) २०१९ को दफा ३७ अनुसार
राज न्यायािधकरणमा पुनरावेदन लाग्ने व्यवःथा भइरहे कोमा
िवपक्षीले सो बमोिजम गनर् सक्नु पनमा सो कुनै गरे को
नदे िखएको । अतः एवं मािथ ूकरणमा उल्लेिखत आधारबाट
िनवेदकको कानुनी हक हनन् भएको नदे िखएकोले िरट िनवेदकको
माग बमोिजम भन्सार महसूल तथा िबबी कर समेत िफतार् पाउनु
पन नहुँदा सो िरटिनवेदन खारे ज गिरपाउँ भ े समेत व्यहोराको
भन्सार िवभागको िलिखतजवाफ ।
७. नेपाल राजपऽ खण्ड ३६ सं ख्या ३ िमित २०४३।१।१५ मा
ूकािशत उ ोग मन्ऽालयको सूचना नं. ४ दे हाय १२ मा सबै
िकिसमको साबून पाउडर (झोल समेत) घरे ल ु ःतरको उ ोगमा
माऽ िबबी कर लाग्ने गरी तोकेको हुँदा सो बमोिजम उक्त
सामानमा िबबी कर लगाइएको कानुनसम्मत नै भएको हुँदा
िवपक्षीको िरटिनवेदन खारे ज हुन अनुरोध छ भ े समेत व्यहोराको
अथर् मन्ऽालयको िलिखतजवाफ ।
८. कानुन ारा िनि त कानुनी उपचारको बाटो अपनाउन सक्नेमा सो
कानुनी उपचारको बाटो नअपनाई सम्मानीत अदालतको असाधारण
अिधकार क्षेऽको माग गरी िबना आधार यस िवभागलाई िवपक्षी
बनाई िरट िदनु भएको कानुनसम्मत नभई खारे ज हुन ु पन हुँदा
खारे ज गिरपाउँ । यस सम्बन्धमा िन.रितराम अमवाल िव.कर
कायार्लय बागमती अ ल भएको सम्वत् २०३१ सालको िरट नं.
१४९२ िन.िमित २०३१।४।२ मा वैकिल्पक कानुनी उपचार
भएकोमा िरट क्षेऽबाट हे न र् नेपालको सं िवधानको धारा ७१ ले

8
 भन्सार िवभाग

निमल्ने भ े तथा िन.महमद गया सुिधन िव.कर कायार्लय नारायणी

अ ल भएको सम्वत् २०३४ सालको िरट नं. १६५५ िन. िमित
२०३४।३।२२ मा पुनरावेदन गनर् पाउने कानुनी उपचार
भइरहे कोमा िरटिनवेदनबाट नेपालको सं िवधानको धारा ७१ ले हे न र्
निमल्ने भनी िस ान्त ूितपादन भएको हुँदा िवपक्षीको िरटिनवेदन
खारे ज हुन सम्मानीत अदालत समक्ष िबनॆ िनवेदन गदर्छु भ े
समेत व्यहोराको ौी ५ को सरकार अथर् मन्ऽालय िवभागको
िलिखतजवाफ ।
९. िनवेदक घरे ल ु उ ोगको पमा दतार् गराई साबून उत्पादन गनर्
इजाजत पाएकोमा िववाद छै न । औ.व्य.ऐन, २०३० को दफा
९(१)(क) को दे हाय (२) मा घरे ल ु उ ोगको कच्चा पदाथर्मा
भन्सार महसूल १ ूितशतका दरले माऽ लगाइने छ र िबबी कर
छूट हुने छ भनी उल्लेख गरे को र औ.व्य.ऐन, २०३८ को दफा
१४(१) ले पिन यस ऐन ूारम्भ हुन अिघ ःथािपत कुनै उ ोगले
तत्कालीन कानुन बमोिजम कुनै सुिवधा सहुिलयत वा सं रक्षण ूा
गरी रहे को भए वा पाउने भए यःतो उ ोगले सोही कानुन
बमोिजम सुिवधा सहुिलयत तथा सं रक्षण उपभोग गनर् पाउने छ भ े
ू व्यवःथा गरे को दे िखन्छ । िबबीकर ऐन, २०२३ को दफा
२१ अन्तगर्त ०३९।३।७ को राजपऽमा अथर् मन्ऽालय ारा
ूकािशत सूचनाले पिन घरे ल ु साबून उ ोगको लािग पैठारी गन
कोरा माल सहायक कोरामाल र रसायिनक पदाथर्ह मा तथा
उत्पादनमा समेत िबबीकर नलाग्ने भनी ू कानुनी सं रक्षण ूदान
गरे को पाइन्छ । यःतो िःथितमा िनवेदकलाई सो िवपरीत
लगाएको िबबीकर कानुनसम्मत नहुँदा उत्ूेषणको आदे श ारा
बदर हुने ठहछर् । अब ूःतुत उ ोगले दािखल गरे को िबबी
करको रकम िफतार् िदनु भनी भन्सार कायार्लय मोरङको नाउँ मा
परमादे शको आदे श समेत जारी हुने ठहछर् भ े समेतको
ु इजलासको िमित २०४४।५।२६ को आदे श ।
स.अ.सं यक्त

9
भन्सार िवभाग

र् जलासबाट दोहोर्याई हे िरिदनु भ े हुकुम

१०. उक्त आदे श स.अ.पूणइ
बक्स पाउँ भनी ौी ५ को सरकार अथर् मन्ऽालय भन्सार िवभाग
र कर िवभागबाट परे को न्याियक सिमित माफर्त परे को िनवेदनमा
नेपालको सं िवधानको धारा ७२(ख) बमोिजम उक्त आदे श
दोहर्याई हे री कानुन बमोिजम गनर् हुकुम बक्सेको छ भनी ौी ५
महाराजािधराजका ूमुख सिचवालयबाट लेखी आए बमोिजम
पूणइ
र् जलासको लगतमा दतार् हुन आएको रहे छ ।
११. यसमा ूःतुत िरटिनवेदनमा िनवेदक परवेज अख्तर िव
िवराटनगर भन्सार कायार्लय समेत भएको िरट पूणइ
र् जलास नं. ५१
को उत्ूेषणको िरटिनवेदनमा पूणइ
र् जलासबाट भएको िमित
२०४८।३।१८ गतेको िनणर्य नजीरको पमा ूःतुत भएकोले
सो नजीर साथै राखी अब ३ भन्दा बढी न्यायाधीशह भएको
पूणइ
र् जलासमा पेश गनुर् भ े स.अ.पूणइ
र् जलासको आदे श ।
१२. िनयम बमोिजम दै िनक पेशी सूचीमा चढी पेश भएको ूःतुत
िरटिनवेदनमा िनवेदकका तफर्बाट उपिःथत िव ान सहन्यायािधवक्ता
ौी बलराम के.सी. ले भन्सार ऐन, बमोिजम भन्सार अिधकृतले
गरे को िनणर्य उपर राज न्यायािधकरणमा पुनरावेदन लाग्ने
व्यवःथा दफा ३७ मा भएको र िबबीकर ऐनको दफा २२ मा
पिन िबबीकर िनधार्रण गरे उपर राज न्यायािधकरणमा पुनरावेदन
लाग्ने ूावधान रहे को दे िखन्छ । ूभावकारी वैकिल्पक उपचारको
िव मानतामा िरट क्षेऽ आकिषर्त हुँदैन भ े समेतको र िवपक्षी
गोपाल इण्डि जका तफर्बाट उपिःथत िव ान अिधवक्ता ौी
शुिसलकुमार िसन्हाले कानुन िवपरीत कुन कायर् भएको छ र सो
को उपचारको लािग कुनै व्यिक्त िरट क्षेऽ गुहादर्छ भने पुनरावेदन
गनुर् पदर्छ भ े ू उठ्न सक्दै न । कानुनको उदार व्याख्या गनुर्
पदर्छ भ े समेतको बहस ूःतुत गनुर् भयो ।
१३. आज िनणर्य सुनाउने तारे ख तोकी पेश हुन आएको ूःतुत
िरटिनवेदनमा िनणर्यतफर् िवचार गदार् िरट िनवेदकको मुख्य भनाई
१ ूितशत माऽ भन्सार लाग्नेमा २५ ूितशत भन्सार िलएको र

10
 भन्सार िवभाग

ऐनले िबबी कर छू ट पाउनेमा छूट निदई भन्सार महसूल िनधार्रण

गरी सोही अनुसार िलएको भन्सार महसूलको रकम असूल गरे काले
िमित २०४३।१।२२ र ०४३।२।१४ को भन्सार कायार्लयको
आदे श बदर गरी बुझाएको रकम िफतार् पाउँ भ े दे िखन्छ ।
भन्सार महसूल र िबबीकर असुलीमा िनवेदकको िच नबुझेको
भए भन्सार ऐन, २०१९ र िबबीकर ऐन, २०२३ अन्तगर्त राज
न्यायािधकरणमा पुनरावेदन गनर् पाउन कानुनी उपचार हुँदा हुँदै तह
नाघी िरट परे काले खारे ज गिरपाउँ भ े िवराटनगर भन्सार
कायार्लय र कर िवभागको िलिखतजवाफमा िजिकर िलएको
पाइन्छ ।
१४. कानुनले लाग्न नहुने भन्सार वा कर लगाइएको सम्बन्धमा
पुनरावेदन गनर् पाउने वैकिल्पक उपचारको बाटो छ छै न िरटको
सम्बन्धमा ूारिम्भक ू हुन्छ । यो ूारिम्भक ू को नै
ु इजलासको फैसलाले
सवर्ूथम िनराकरण गनुर् पन हुन्छ । सं यक्त
यस ू को िनराकरण गरे को पाइँदैन । यस ूारिम्भक ू को
सम्बन्धमा िव ान सरकारी अिधवक्ता ौी बलराम के.सी.ले
िलिखतजवाफमा उल्लेख गिरएका नजीरह को उल्लेखन गद ूःतुत
िववादमा अन्य उपचार िव मान रहे कोले िरट खारे ज हुनपु दर्छ भ े
र िनवेदक तफर्का िव ान अिधवक्ता ौी शुिसलकुमार िसन्हाले
भारतीय सव च्च अदालतका नजीरह उ रण िदं दै कानुनको
ूत्यक्ष ऽुिटको अवःथामा अन्य उपचारको िरट जारी गनर् बाधक
तत्वको पमा ःवीकार गिरँ दैन भनी बहस ूःतुत गनुर् भएको
छ ।
१५. िरट उपचार असाधारण उपचार हो । कानुनले अन्य िनयिमत
उपचारको व्यवःथा गरे को छ भने िरट क्षेऽबाट उपचार खोज्नु
उपयुक्त मािनदै न । िरट जारी वा खारे जीका आधारह सं िवधान
वा कानुनमा िवःतृत पले पिरभािषत वा व्यविःथत गिरएको
हुँदैन । िरट हे न अिधकार पाएका अदालतह ले िरटको
उ ेँयलाई ि गत गरी मुख्य मुख्य िस ान्तह िनि त गरे को

11
भन्सार िवभाग

हुन्छ । त्यःता सवर्मान्य िस ान्तह मध्ये अन्य ूभावकारी

उपचारको िव मानता िरट खारे ज हुने आधारको पमा ःवीकार
गिरन्छ । िनयिमत उपचारको अभावमा वा िनयिमत उपचार
िरत्याई सकेपिछ माऽ असाधारण उपचारको बाटो खुला हुन्छ ।
१६. ूःतुत मु ामा भन्सार ऐन, २०१९ को दफा ३७ मा भन्सार
अिधकृतले गरे को िनणर्य उपर राज न्यायािधकरणमा पुनरावेदन
लाग्ने व्यवःथा गरे को, िबबी कर ऐन, २०२३ को दफा २२ ले
पिन िबबीकर सम्बन्धमा कर िनधार्रण गरे को िनणर्य उपर राज
न्यायािधकरणमा पुनरावेदन लाग्ने व्यवःथा गरे को पाइन्छ । यी
कानुनले पुनरावेदन िनयिमत उपचारको व्यवःथा गरे को कुरामा
िववाद छै न र यी कानुनह को अथर्मा पिन कुनै ि िवधा वा
ै धाअथर्ताको िःथित पिन छै न । यसरी कानुनले ू पमा
पुनरावेदन लाग्न सक्ने व्यवःथा गरे को हुँदा अन्य उपचारको
व्यवःथा भएकै मा ु पन अवःथा हुन आयो ।
१७. पुनरावेदन ूभावकारी सशक्त अन्य उपचार हो भ े कुरामा दुईमत
हुन सक्दै न िकनकी पुनरावेदन तहबाट मु ाको तथ्यगत औिचत्य र
कानुनी औिचत्य दुवै ूकारका ू मा िवचार गिरने िनणर्य हुने हुँदा
िनशतर् पुनरावेदनको उपचार सबैभन्दा ूभावकारी र व्यापक
उपचार हो । यस अदालतबाट पशुरर् ाम झा िव मं .प.स. समेत
भएको िर.पु.इ.नं. ५३ िन. िमित २०४८।६।१० उत्ूेषणको
िरटिनवेदनमा पुनरावेदनको अनुमितको मागर् पिन अन्य उपचार हुन
सक्ने भनी व्याख्या भइसकेको हुँदा पुनरावेदनलाई ूभावकारी
उपचार मा िमल्छ, िमल्दै न भ े कुरातफर् लामो िववेचना गिररहन
पन आवँयक दे िखँदैन ।
१८. उपचार खोज्नेले उपयुक्त उपचार अवलम्बन गनुर् पन हुन्छ ।
िनयिमत उपचार उपयुक्त हुने अवःथामा असाधारण उपचार
अवलम्बन गनर् मनािसब हुँदैन । यःतो हुन गएमा एक उपचारको
क्षेऽ मािथ अक उपचारको क्षेऽको हःतक्षेप हुन गई जुन कुरा
जसरी िनरोिपत हुन पन हो त्यसरी िनरोिपत हुन नगई ासिमस

12
 भन्सार िवभाग

हुन जान्छ । िविभ उपचार क्षेऽह मा खलबली असन्तुलन पैदा

हुन आउँ दछ । तसथर् सामान्य िनयिमत उपचार अवलम्बन गनुर्
पन कुरामा असामान्य असाधारण उपचार अवलम्बन गनर् उपयुक्त
हुँदैन । यो न्याियक सुव्यवःथाको लािग अपिरहायर् कुरा हो ।
१९. उपरोक्त लेिखए अनुसार िरट िनवेदकले भन्सार कायार्लयको िनणर्य
उपर राज न्यायािधकरणमा पुनरावेदन गनर् जानु पनमा सोझै
असाधारण उपचारको क्षेऽमा ूवेश गरे को उपयुक्त नदे िखँदा ूःतुत
िरटिनवेदन खारे ज हुने ठहछर् । िरट खारे ज गनुर् पनमा जारी गन
गरे को ु इजलासको
सं यक्त िनणर्य बदर हुने ठहछर् । फाइल
िनयमानुसार बुझाइिदनु ।

उक्त रायमा हामीह को सहमित छ ।

ू.न्या.िव नाथ उपाध्याय,
न्या. िबहादुर िसं ह,
न्या.ओमभक्त ौे ,
न्या.केशवूसाद उपाध्याय

इितसम्वत् २०४९ साल मागर् ९ गते रोज ३ शुभम् ।

13
भन्सार िवभाग

ु इजलास
सव च्च अदालत, सं यक्त
माननीय न्यायाधीश ौी सुशीला काकीर्
माननीय न्यायाधीश ौी दीपकराज जोशी
फैसलािमित : २०७१।११।१५।१
०६७-CR-०७९६

मु ा : भन्सार मुल्या न धरौट िफतार्

पुनरावेदक / वादी : नेपाल सरकार, भन्सार िवभागको महािनदशक

बोधराज िनरौला

िव
ूत्यथीर् / ूितवादी :पशुपित एक्सपोटर् एन्ड इम्पोटर् हाउस वीरग को ूो.
पसार् िजल्लालोहारपि वडा नं. ७ बःने िनमर्लादे वी गोयन्का

 पैठारी गिरएको कुनै माल वा वःतुको धनीबाट पेस भएको

कारोबार मूल्य “वाःतिवक कारोबार मूल्य कायम गन प ित”
सँग मेल नखाने भएमा भन्सार अिधकृतले पैठारीकतार्ले घोषणा
गरे को कारोबार मूल्यलाई मान्यता निदई पैठारी गिरएको माल
वा वःतुको अिभलेख मूल्य, मूल्यसूची वा सोही ूकारको माल वा
वःतुको मूल्यको आधारमा त्यःतो माल वा वःतुको मूल्य कायम
गरी भन्सार महसुल िनधार्रण गनुप
र् न व्यवःथा भन्सार ऐन,
२०१९ को दफा १३ को उपदफा (४) ले गरे को दे िखने ।
(ूकरण नं.३)
 पैठारीकतार्ले घोषणा गरे को कारोबार मूल्य सम प वा उःतै
ूकारको वःतुको मूल्यभन्दा कम दे िखएकोले आिथर्क अध्यादे श,
२०६१ को अनुसूची १ को दफा ७ को उपदफा ३ बमोिजम
त्यसरी मूल्य कम ु ो
हुनक यथे कारण पेस गनर् भनी
पैठारीकतार्लाई लेिखएको, सोिधएको वा मौका िदइएको भ स
े मेत
उक्त कारबाहीसम्बन्धी िनणर्य फाइलबाट दे िखएको छै न।
पैठारीकतार्ले गरे को मूल्यसम्बन्धी घोषणालाई अःवीकार गरी

14
 भन्सार िवभाग

बढी मूल्य कायम गदार् भन्सार अिधकृतले िव व्यापार

संगठनको मुल्या नसम्बन्धी मूलभूत िस ान्तलाई अवलम्बन
गरे को भ े पिन उक्त िनणर्यमा उल्लेख भएको पाइँदैन।
पैठारीकतार्ले घोषणा गरे को मूल्यलाई अःवीकार गरी सोभन्दा
बढी मूल्य कायम गदार् उपयुक्त
र् आिथर्क अध्यादे श, २०६१ को
अनुसूची १ को दफा ७ को उपदफा ५ बमोिजम पैठारीकतार्
कम्पनीलाई िदनुपन कारणसिहतको िलिखत सूचनासमेत िदएको
दे िखँदैन। यसथर् वीरग भन्सार कायार्लयबाट भएको उपयुक्त
र्
िमित २०६१।१२।२ को मूल्य िनधार्रणसम्बन्धी िनणर्यमा
कानूनले िनधार्रण गरे बमोिजमको मािथ विणर्त कुनै पिन कायर्िविध
वा ूिबया पुरा गिरएको भ े दे िखन नआउने ।
(ूकरण नं.८)

पुनरावेदक / वादीका तफर्बाट :िव ान् सहन्यायािधवक्ता राजन भ राई

ूत्यथीर् / ूितवादीका तफर्बाट :िव ान् अिधवक्ता िसताराम अमवाल
अवलिम्बत निजर :
सम्ब कानून :
 भन्सार ऐन, २०१९ को दफा १३(६)
 आिथर्क अध्यादे श, २०६१ को दफा ७
सु िनणर्य गन :
वीरग भन्सार कायार्लय,भन्सार िवभाग, िऽपुरे र
पुनरावेदन तहमा फैसला गन :
माननीय अध्यक्ष ौी गोपाल पराजुली
राज सदःय ौी तारादे वी जोशी
लेखा सदःय ौी भिगराज इ नाम

15
भन्सार िवभाग

फैसला
न्या.सुशीला काकीर् :राजःव न्यायािधकरण, काठमाड को िमित
२०६६।०५।११ को फैसलाउपर राजःव न्यायािधकरण ऐन, २०३१
को दफा ८ (क) र (ग) बमोिजम पुनरावेदनका लािग अनुमित पाउँ भनी
िनवेदन परे कोमा यस अदालतबाट िमित २०६७।१०।०७ मा अनुमित
ूदान भई पुनरावेदनको पमा दतार् हुन आएको ूःतुत मु ाको सिङ्क्ष
तथ्य एवम् ठहर यसूकार रहे को छ :

पशुपित एक्सपोटर् एन्ड इम्पोटर् हाउस वीरग ले Invoice no. KAJ

2005/794 Date 06-01-2005 मा KAJ Establishment Pvt. Ltd. Singapore बाट CNF US $
2600 मा आयात गरे को १० मेिशक टन CARDAMOMS MIX GREEN MEDIUM
ु पैठारीसम्बन्धी घोषणापऽ भन्सार
को मुल्या न गिरपाउँ भनी तेॐो मुलक
कायार्लयमा िमित २०६१।१२।०१ मा पेस गरे को।

उक्त घोषणापऽको िपठमा िमित २०६१।१२।०३ को

िनणर्यानुसार सं लग्न इ.नं. KAJ 2005/794 को माल वःतुको ूित मेिशक टन
CNF CAL US $ 3100 मा िबमाबाहे क कारोबार खचर् . ४०,०००।Ñ
समावेश गरी मूल्य िनधार्रण गनर् हुन भ े जिनएको।

पशुपित एक्सपोटर् एन्ड इम्पोटर् हाउस वीरग ले Invoice no KAJ

2005/794 Date 06-01-2005 मा ूित मेिशक टन CNF CAL US $ 2600 का दरले
आयात गरे को CARDAMOMS MIX GREEN MEDIUM OPEN PODS लाई वीरग
भन्सार कायार्लयले बढी भन्सार मुल्या न कायम तथा िनधार्रण गरे को
कारोबारको मूल्यमा िच नबुझाई पुनरालोकनको लािग भन्सार िवभागमा
िमित २०६१।१२।०८ मा िनवेदन िदएकोमा िमित २०६१।१२।२3
को भन्सार िवभाग मुल्या न तथा पुनरावलोकन सिमितको
िसफािरसबमोिजम भन्सार कायार्लय, वीरग ले कायम गरे को मूल्य नै
कायम गन गरी िनणर्य हुन पेस गरे को िटप्पणी िमित २०६१।१२।२४
मा सदर भएको।

16
 भन्सार िवभाग

आयात गिरएको सामान बकमा ूिततपऽ खोली बीजक मूल्यको

आधारमा आयात गिरन्छ। त्यसरी आयात गिरँ दा बीजक मूल्य पिरवतर्न
गनर् सिकने अवःथा हुँदैन। सोहीबमोिजम आयात गिरएका CARDAMOMS
को वाःतिवक बीजक मूल्यसिहत भन्सार मुल्या नको लािग िनवेदन
िदएको अवःथामा आधार र कारणसमेत नखोली आत्मिन आधारमा
भन्सार कायार्लय, वीरग को पूवअ
र् िभलेख मूल्यअनुसार मुल्या न कायम
गिरएको र सोहीअनुसार भन्सार महसुल असुल गरे को कायर् कानूनसम्मत
नहुँदा बदर गिरपाउँ भ े व्यहोराको राजःव न्यायािधकरण, काठमाड मा
पेस भएको पुनरावेदनपऽ।
पुनरावेदकले घोषणा गरे को कारोबार मूल्यलाई अःवीकार गरी
बढी मूल्य कायम गरी महसुल िनधार्रण गन गरे को ूत्यथीर् कायार्लयको
िनणर्य फरक पनसक्ने दे िखएकोले छलफलको लािग अ.बं . २०२
नं.बमोिजम सरकारी विकल, आन्तिरक राजःव िवभागलाई पेसीको सूचना
िदई िनयमानुसार पेस गनुर् भनी राजःव न्यायािधकरण, काठमाड बाट िमित
२०६५।०४।३० मा भएको आदे श।
यसमा आयातकतार्को बीजक मूल्यलाई मान्यता निदई भन्सार
ूयोजनको लािग बढी भन्सार मुल्या न कायम गन गरी भएको वीरग
भन्सार कायार्लयको िमित २०६१।१२।03 को िनणर्य र सोलाई
समथर्न गन गरी भएको भन्सार िवभागको िमित २०६१।१२।२४ को
िनणर्य न्याय र कानूनसम्मत नहुँदा उल्टी हुने भै करदाताले पेस गरे को
भन्सार दरभन्दा बढी भन्सार कायम गरी सोअनुसार िलएको रकम िफतार्
हुने ठहछर् भनी राजःव न्यायािधकरण, काठमाड बाट िमित
२०६६।०५।११ मा भएको फैसला।
भन्सार ऐन, २०१९ को दफा १३(६) मा भन्सार महसुल
िनधार्रण गन ूयोजनको लािग भन्सारको मुख्य अिधकारी वा िनजले
तोकेको कुनै भन्सार अिधकृतले माल वा वःतुको मूल्य कायम गदार्
अिभलेख मूल्य, उत्पादनकतार् वा िवतरकले पेस गरे को मूल्यसूची वा
उपलब्ध तथ्या वा सूचना वा िवशेष वा सम्बिन्धत सं ःथा वा िनकायले
सुझावलाई आधार मा सक्नेछ भ े व्यवःथाअनुसार नै भन्सार

17
भन्सार िवभाग

अिधकृतले अिभलेख मूल्यको आधारमा मूल्य कायम गरे को दे िखँदा

भन्सार अिधकृतले कायम गरे को मूल्य र त्यसको आधारमा भन्सार
िवभागले समथर्न गन गरे को िनणर्य कानूनसम्मत भएको हुँदा राजःव
न्यायािधकरण, काठमाड को फैसला उल्टी गरी वीरग भन्सार कायार्लय
र भन्सार िवभागले कायम गरे को भन्सार मुल्या नलाई मान्यता िदने
फैसला गिरपाउँ भनी भन्सार िवभागले यस अदालतमा पेस गरे को
पुनरावेदनपऽ।
यसमा आिथर्क ऐन, २०६१ को अनुसूची १ को दफा ७ (३)
र (४) को व्यवःथा अनुसार पिहले पैठारी भएको समान ूकृितका
सामानका पैठारीकतार्ले घोषणा गरे को मूल्यको आधारमा भन्सार
अिधकृतले मुल्या न गनर् सक्ने हुँदा सोको िवपरीत भएको राजःव
न्यायािधकरण, काठमाड को िमित २०६६।०५।११ को फैसला
ऽुिटपूणर् हुँदा राजःव न्यायािधकरण ऐन, २०३१ को दफा ८ (क) र
(ग) अनुसार पुनरावेदनको अनुमित ूदान गिरएको छ। कानूनबमोिजम
गनू र् भनी यस अदालतबाट िमित २०६७।१०।०७ मा भएको आदे श।
िनयमबमोिजम दै िनक पेसी सूचीमा चढी िनणर्याथर् यस
इजलाससमक्ष पेस हुन आएको ूःतुत मु ाको पुनरावेदनसिहतको िमिसल
अध्ययन गिरयो।
पुनरावेदक वादी नेपाल सरकारको तफर्बाट उपिःथत िव ान्
सहन्यायािधवक्ता ौी राजन भ राईले भन्सार कायार्लयले यी ूत्यथीर्
करदाताले आयात गरे को समयभन्दा अिघ यःतै सामानमा भन्सार दर
िलएको मूल्यलाई आधार मानी भन्सार महसुल िनधार्रण गरे को हुँदा
भन्सार कायार्लय वीरग र भन्सार िवभाग पुनरावलोकन सिमितको
िसफािरसअनुसार भन्सार महसुल िलएको भन्सार कायार्लयको मुल्या न
कानूनसम्मत हुँदा सो िनणर्यलाई उल्टी गन गरे को राजःव न्यायािधकरण,
काठमाड को फैसला उल्टी गिरपाउँ भनी बहस ूःतुत गनुभ
र् यो।
ूत्यथीर् ूितवादी करदाताका तफर्बाट उपिःथत िव ान् अिधवक्ता
ौी िसताराम अमवालले बकबाट ूिततपऽ खोली बीजक मूल्यसिहत
सामान आयात गिरएको हो। बीजक मूल्य कै आधारमा सामान आयात

18
 भन्सार िवभाग

गिरएकोले भन्सार मूल्य घोषणा गिरएको अवःथामा िवनाकारण हच ुवाको

आधारमा बीजक मूल्यलाई अमान्य गरी बढी भन्सार महसुल िनधार्रण
गरे को कानूनसम्मत छै न। तसथर् राजःव न्यायािधकरण, काठमाड को
फैसला सदर गिरपाउँ भनी बहस ूःतुत गनुभ
र् यो।
उपयुक्तानुसारको तथ्य एवं बहस िजिकर रहे को ूःतुत मु ामा
पुनरावेदकको पुनरावेदन िजिकर पुग्नसक्ने हो, होइन र राजःव
न्यायािधकरण, काठमाड को फैसला िमलेको छ, छै न भ े सम्बन्धमा नै
िनणर्य िदनुपन दे िखयो।
यसमा आयातकतार् पशुपित एक्सपोटर् एन्ड इम्पोटर् हाउस
वीरग ले Invoice No. KAJ 2005/794 Date 06-1-2005 मा KAJ Establishment Pvt. Ltd.
Singapore बाट ूित मेिशक टन CNF US $ 2600 मा आयात गरे को १०
मेिशक टन Cardamoms Mix Green Medium को ूिततपऽ अनुसार मुल्या न
गरी जाँचपासको लािग ूत्यथीर् वीरग भन्सार कायार्लयमा िववरण पेस
गरे कोमा वीरग भन्सार कायार्लय र भन्सार िवभाग मुल्या न तथा
पुनरावलोकन सिमतको िसफािरसबमोिजम भनी करदाताको िववरणलाई
मान्यता निदई CNF Cal/Mt Us $ 3100.00 कायम गरी सोहीअनुसार कर असुल
गरे कोमा आयातकतार् कम्पनीले सो िनणर्यमा िच नबुझाई राजःव
न्यायािधकरण, काठमाड मा पुनरावेदन गरे कोमा राजःव न्यायािधकरण,
काठमाड ले आयातकतार् कम्पनीले पेस गरे को िवतरणलाई नै मान्यता
िदई वीरग भन्सार कायार्लयसमेतको िनणर्य उल्टी गरी गरे को
फैसलाउपर भन्सार िवभागले यस अदालतमा पुनरावेदनको अनुमित पाउँ
भनी िनवेदन गरे कोमा यस अदालतबाट िमित २०६७।१०।७ मा
पुनरावेदनको अनुमित ूदान भएको अवःथा छ।
२. िनणर्यतफर् िवचार गदार् भन्सार ऐन, २०१९ को दफा १३(६) मा
भन्सार महसुल िनधार्रण गन ूयोजनको लािग भन्सारको मुख्य
अिधकारी वा िनजले तोकेको कुनै भन्सार अिधकृतले माल वा
वःतुको मूल्य कायम गदार् अिभलेख मूल्य, उत्पादनकतार् वा
िवतरकले पेस गरे को मूल्यसूची वा उपलब्ध तथ्या वा सूचना वा
िवशेष वा सम्बिन्धत सं ःथा वा िनकायको सुझावलाई आधार मा

19
भन्सार िवभाग

सक्नेछ भ े व्यवःथाअनुसार नै भन्सार अिधकृतले अिभलेख मूल्यको

आधारमा मूल्य कायम गरे को दे िखँदा भन्सार अिधकृतले कायम
गरे को मूल्य र त्यसलाई भन्सार िवभागले समथर्न गन गरे को िनणर्य
कानूनसम्मत हुँदा सोहीअनुसार मूल्य िनधार्रण गिरपाउँ भनी भन्सार
िवभागले यस अदालतमा पेस गरे को पुनरावेदनपऽको सम्बन्धमा
हे दार् पुनरावेदकले आयात गरे को सुकुमेलको िबजकअनुसारको मूल्य
ूित मेिशक टन US$ 2600.00 रहे कोमा िवपक्षी भन्सार कायार्लयले
उक्त मूल्यलाई बढाई ूित मेिशक टन US$ 3100 मूल्य कायम गरी
भन्सार महसुल िनधार्रण गरे को भ े तथ्यमा िववाद दे िखएन।
पैठारीकतार्ले िवदे शबाट पैठारी गरे को मालवःतुको भन्सार महसुल
िनधार्रण गन सम्बन्धमा भन्सार ऐन, २०१९ को दफा १३ को
उपदफा १ दे िख ७ सम्मको ूावधान ूासं िगक रहे को छ। जुन
व्यवःथा िनम्न अनुसार उल्लेख गिरएको छः-
भन्सार ऐन, २०१९ को दफा १३ को उपदफा (१), (२) र
(३) को ूावधान अनुसार पैठारी गिरने कुनै माल वा वःतुको भन्सार
महसुल त्यःतो माल वा वःतुको कारोबार मूल्यको आधारमा िनधार्रण
हुन,े त्यःतो कारोबार मूल्य ूमािणत हुने िबल िबजक तथा अन्य
कागजात पैठारीकतार्ले पेस गनुप
र् न र त्यसरी पेस गरे को िबल िबजक वा
अन्य कागजातको सत्यता ूमािणत गन िजम्मेवारी पैठारीकतार्मा रहने र
सो सम्बन्धी कागजात माग गनर् कानूनले भन्सार अिधकृत र पैठारीकतार्
दुवैको कतर्व्य र दाियत्व िनधार्रण गरे को दे िखन्छ। कानूनको यो
ूावधान भन्सार महसुल िनधार्रण गनसम्बन्धी मूल व्यवःथाको पमा
रहे को दे िखन्छ।
३. पैठारी गिरएको कुनै माल वा वःतुको धनीबाट पेस भएको कारोबार
मूल्य “वाःतिवक कारोबार मूल्य कायम गन प ित” सँग मेल
नखाने भएमा भन्सार अिधकृतले पैठारीकतार्ले घोषणा गरे को
कारोबार मूल्यलाई मान्यता निदई पैठारी गिरएको माल वा वःतुको
अिभलेख मूल्य, मूल्यसूची वा सोही ूकारको माल वा वःतुको
मूल्यको आधारमा त्यःतो माल वा वःतुको मूल्य कायम गरी

20
 भन्सार िवभाग

भन्सार महसुल िनधार्रण गनुप

र् न व्यवःथा सोही ऐनको दफा १३ को
उपदफा (४) ले गरे को दे िखन्छ।
४. उक्त ऐनको दफा १३ ले भन्सार महसुल िनधार्रण सम्बन्धमा
गरे को उपयुक्त
र् ूिबयालाई अ ःप गन सम्बन्धमा आिथर्क
अध्यादे श, २०६१ ले थप व्यवःथाह गरे को दे िखन्छ। यस
सम्बन्धमा आिथर्क अध्यादे श, २०६१ को अनुसूची -१ को दफा
७ को उपदफा (१) दे िख (५) सम्मको ूावधान ूासि क रहे को
छ।
५. आिथर्क अध्यादे श, २०६१ ले गरे को ूावधान ूःतुत मु ाका
आयात कतार् कम्पनीले पैठारी गरे को मालसामान भन्सार िवन्दुमा
जाँचपास गराउँ दाको अवःथामा समेत अवलम्बन गनुप
र् न भ े
दे िखएको छ।
६. आिथर्क अध्यादे श, २०६१ को अनुसूची १ को दफा ७ अन्तगर्तको
ूावधानले ऐनको दफा १३ बमोिजमको कारोबार मूल्य
पैठारीकतार्ले घोषणा गरे को भाडासिहतको कूल रकमलाई सम्झनु
पन र भन्सार अिधकृतले कारोबार मूल्य कायम गदार् िव व्यापार
सं गठनको मुल्या नसम्बन्धी मूलभूत िस ान्तह को अवलम्बन
गनुप
र् न व्यवःथा गरे को दे िखन्छ। यसका अितिरक्त पैठारीकतार्ले
घोषणा गरे को कारोबार मूल्य पिहले पैठारी भएका सम प वा उःतै
ूकारका वःतुको कारोबार मूल्यभन्दा कम दे िखएमा भन्सार
अिधकृतले त्यःतो कम हुनक
ु ो यथे कारण र ूमाण पेस गनर्
लगाउनु पन भनी उपयुक्त
र् दफा ७ को उपदफा ३ ले कायर्िविध
तोकेको दे िखयो। उक्त उपदफा ३ बमोिजम पैठारीकतार्ले पेस
गरे को कागजात र कारणको आधारमा पैठारी भएको वःतुको
कारोबार मूल्य पैठारीकतार्को घोषणाबमोिजम नै अथार्त ् सो घोषणा
गरे भन्दा पिहलेको सम प वा उःतै ूकारका वःतुको कारोबार
मूल्यभन्दा कम मूल्य ूमािणत हुन आएमा भन्सार अिधकृतले कारण
जनाई पैठारीकतार्को घोषणाबमोिजमको कम मूल्यलाई मान्यता
िदनुपन र त्यःतो कम मूल्य कायम भएको कुरा पुनरावलोकनको

21
भन्सार िवभाग

लािग भन्सार िवभागमा लेखी पठाउनु पन कायर्िविध उपदफा ४ ले

िनधार्िरत गरे को दे िखन्छ।
७. तर यसअिघका सम प वा उःतै ूकारका वःतुको कारोबार
मूल्यभन्दा कम हुने गरी पैठारीकतार्ले घोषणा गरे को कारोबार
मूल्यको हकमा उपदफा ३ बमोिजम ूमाण पेस गनर् लगाउँ दा पिन
उपदफा ४ बमोिजम घोषणा गरे को कारोबार मूल्य ूमािणत हुन
नसकेमा भन्सार अिधकृतले उपदफा २ मा उिल्लिखत अथार्त ् िव
व्यापार सं गठनको मुल्या नसम्बन्धी मूलभूत िस ान्तह को ूितकूल
नहुने गरी कारोबार मूल्य िनधार्रण गरी त्यसको कारण सिहतको
िलिखत सूचना पैठारीकतार्लाई िदनु पन कायर्िविध उपयुक्त दफा ७
को उपदफा ५ ले िनधार्रण गरे को दे िखन्छ।
८. यसूकार पैठारी भएको वःतुको भन्सार महसुल िनधार्रण गन
सम्बन्धमा भएको भन्सार ऐन, २०१९ को दफा १३ को ूावधान
र सो ूावधानलाई अझ ःप गन सम्बन्धमा आिथर्क अध्यादे श,
२०६१ को अनुसूची १ को दफा ७ ले गरे को उपयुक्त
र् कानूनी
ूावधानको सन्दभर्मा ूत्यथीर् वीरग भन्सार कायार्लयबाट भएको
यससम्बन्धी कारबाही कानून अनु प भएको छ, छै न भनी हे न र्ु पन
भएको छ। यस कोणबाट हे दार् पुनरावेदकले आफूले पैठारी
गरे को सुकुमेल (SMALL CARDAMOM Mix Green Medium Open pods) १०
मेिशक टनको अमेिरकी डलर २६,००० कारोबार मूल्य उल्लेख
गरी िबबेता KAJ Establishment Pvt. Ltd. Singapore ले जारी गरे को
जनवरी ६, २००५ को Commercial Invoice, उक्त सामान आयात
गनर्को लािग नेपाल इन्भे मेन्ट बक िलिमटे ड, वीरग शाखाबाट
खोिलएको ूिततपऽ तथा सामानको ढु वानीसम्बन्धी कागजातसमेत
सं लग्न गरी पुनरावेदक भन्सार कायार्लयमा यससम्बन्धी घोषणापऽ
पेस गरे को र सोसम्बन्धमा भन्सार कायार्लयबाट उक्त घोषणापऽको
िपठमा “वीरग भन्सार कायार्लय अिभलेख शाखाबाट भनी
िनवेदकको िमित २०६१।१२।१ मा पेस गरे को दतार् नं. ५७३२
को िनवेदनको आधारमा २०६१।१२।३ को िनणर्य अनुसार

22
 भन्सार िवभाग

सं लग्न इ.नं. KAJ 2005/794 को मालवःतुको दे हायबमोिजम मूल्य

िनधार्रण गिरएको व्यहोरा अनुरोध छ भन्दै ूित मेिशक टन CNF CAL
USD 3100:00 मा िबमाबाहे क कारोबार खचर् . ४०,०००।Ñ
समावेश गरी मूल्य िनधार्रण गनुह
र् न
ु ”भ ेउल्लेखभएकोरसोहीबमोिजम
वीरग भन्सार कायार्लयबाट भन्सार महसुल असुल भएको भ े
दे िखएको छ। उक्त व्यहोरामा उिल्लिखत िमित २०६१।१२।3
को िनणर्यमा पशुपित एक्पोटर् एन्ड इम्पोटर् हाउसले इन्भ्वाइस नं.
KAJ 2005/794Date6th January 2005 अन्तगर्त ग्वाटे माला ओिरिजन पैठारी
गनर् ल्याएको Cardamom को भन्सार ऐन, २०१९ को दफा
१३(१)(२)(३) अनुसार मुल्या नको लािग िनवेदन ूा भएकोमा
उिल्लिखत सामानको यसअिघ कायार्लयबाट मुल्या न भएको
अिभलेख र भन्सार िवभागको पऽ समेतको आधारमा Small Cardamom
Open Pods बाहेकको ूित मेिशक टन CNF CAL USD 3100. मुल्या न
िनधार्रण भएको र आिथर्क अध्यादे श, २०६१ को दफा ७ को
उपदफा ५ बमोिजम Similar Goods भएको हुँदा सोही अनुसार मूल्य
कायम गरी सोमा िबमाबाहे क कारोबार खचर् ४०,०००।- समेत
समायोजन गरी कारोबार मूल्य िनधार्रण गनर् मनािसब भनी पेस
भएको िटप्पणी िमित २०६१।१२।३ मा सदर भएको भ े
दे िखन्छ। िटप्पणीमा उिल्लिखत Similar Goods भएको हुँदा भ े
वाक्यांशबाहे क पैठारीकतार् पुनरावेदकले पैठारी गरे को सुकुमेलको
सम्बन्धमा पैठारीकतार्ले घोषणा गरे को कारोबार मूल्यलाई
अःवीकार गरी बढी मूल्य कायम गदार् पैठारीकतार्ले घोषणा गरे को
कारोबार मूल्य ऐनको दफा १३ को उपदफा ४ बमोिजम भन्सार
कायार्लयले अवलम्वन गरी आएको “वाःतिवक कारोबार मूल्य
कायम गन प ित” सँग मेल नखाएको भ े कुनै व्यहोरा उपयुक्त
र्
िनणर्यमा उल्लेख भएको दे िखँदैन। पैठारीकतार्ले घोषणा गरे को
कारोबार मूल्य सम प वा उःतै ूकारको वःतुको मूल्यभन्दा कम
दे िखएकोले आिथर्क अध्यादे श, २०६१ को अनुसूची १ को दफा ७
ु ो यथे
को उपदफा ३ बमोिजम त्यसरी मूल्य कम हुनक कारण

23
भन्सार िवभाग

पेस गनर् भनी पैठारीकतार्लाई लेिखएको, सोिधएको वा मौका

िदइएको भ स
े मेत उक्त कारबाहीसम्बन्धी िनणर्य फाइलबाट
दे िखएको छै न। पैठारीकतार्ले गरे को मूल्यसम्बन्धी घोषणालाई
अःवीकार गरी बढी मूल्य कायम गदार् भन्सार अिधकृतले िव
व्यापार सं गठनको मुल्या नसम्बन्धी मूलभूत िस ान्तलाई अवलम्बन
गरे को भ े पिन उक्त िनणर्यमा उल्लेख भएको पाइँदैन।
पैठारीकतार्ले घोषणा गरे को मूल्यलाई अःवीकार गरी सोभन्दा बढी
मूल्य कायम गदार् उपयुक्त
र् आिथर्क अध्यादे श, २०६१ को अनुसूची
१ को दफा ७ को उपदफा ५ बमोिजम पैठारीकतार् कम्पनीलाई
िदनुपन कारणसिहतको िलिखत सूचनासमेत िदएको दे िखँदैन। यसथर्
वीरग भन्सार कायार्लयबाट भएको उपयुक्त
र् िमित
२०६१।१२।२ को मूल्य िनधार्रणसम्बन्धी िनणर्यमा कानूनले
िनधार्रण गरे बमोिजमको मािथ विणर्त कुनै पिन कायर्िविध वा ूिबया
पुरा गिरएको भ े दे िखन आएन।
९. यसूकार पुनरावेदक वीरग भन्सार कायार्लयले ूत्यथीर्
पैठारीकतार्ले घोषणा गरे को कारोबार मूल्यलाई अःवीकार गरी
पैठारी भएको वःतुको बढी मूल्य कायम गरी भन्सार महसुल
िनधार्रण गदार् भन्सार ऐन, २०१९ को दफा १३ को उपदफा ४
मा उल्लेख भएअनुसारको कायर् पुनरावेदक कायार्लयले अवलम्बन
गरी आएको “वाःतिवक कारोबार मूल्य कायम गन प ित” को
बारे मा केही उल्लेख नभएको, पैठारीकतार्ले घोषणा गरे को कारोबार
मूल्य पिहले पैठारी भएका सम प वा उःतै ूकारका वःतुको
ु ो कारण र
कारोबार मूल्यभन्दा कम दे िखएकोले त्यसरी कम हुनक
ूमाण पेस गनर् आिथर्क अध्यादे श, २०६१ को अनुसूची १ को
दफा ७ को उपदफा ३ बमोिजमको कुनै सूचना र अवसर
पैठारीकतार्लाई िदएकोसमेत नदे िखएको र पैठारीकतार्ले घोषणा
गरे को कारोबार मूल्यलाई अःवीकार गरी िव व्यापार सं गठनको
मुल्या नसम्बन्धी मूलभूत िस ान्त अवलम्बन गरी बढी मूल्य
िनधार्रण गिरएको कारणसिहतको सूचना उपयुक्त
र् दफा ७ को

24
 भन्सार िवभाग

उपदफा ५ बमोिजम पैठारीकतार्लाई िदएकोसमेत नदे िखएको

िःथितमा ूत्यथीर् आयात कतार्ले घोषणा गरे को कारोबार मूल्यभन्दा
बढी मूल्य कायम गन गरी भएको पुनरावेदक वीरग भन्सार
कायार्लयको िमित २०६१।१२।2 को मूल्य िनधार्रणसम्बन्धी
िनणर्य गन गरी भएको र उक्त िनणर्यबमोिजमको मूल्यलाई समथर्न
गन गरे को ूत्यथीर् भन्सार िवभाग मुल्या न सिमितको िमित
२०६१।१२।२४ को िनणर्यसमेत िमलेको नदे िखँदा सो िनणर्यलाई
उल्टी गरी आयातकतार् कम्पनीले पेस गरे को भन्सार मुल्या नलाई
सदर गन गरे को राजःव न्यायािधकरण, काठमाड को फैसला
िमलेको नै दे िखयो।
१०. अतः मािथ उिल्लिखत कानूनी व्यवःथा र िमिसल सं लग्न
कागजातह बाट आयातकतार्को बीजक मूल्यलाई मान्यता निदई
भन्सार ूयोजनको लािग बढी भन्सार मुल्या न कायम गन गरी
भएको वीरग भन्सार कायार्लयको िमित २०६१।१२।२ को
िनणर्य र सो िनणर्यलाई समथर्न गन गरी भएको भन्सार िवभाग
मुल्या न पुनरावलोकन सिमितको िमित २०६१।१२।२४ को
िनणर्य न्याय र कानूनसम्मत नहुँदा उल्टी हुने भई करदाताले पेस
गरे को भन्सार दरभन्दा बढी भन्सार कायम गरी सो िलएको रकम
िफतार् हुने ठहछर् भनी राजःव न्यायािधकरण, काठमाड बाट िमित
२०६६।०५।११ मा भएको फैसला िमलेको दे िखदा सदर हुने
ठहछर्। पुनरावेदक भन्सार िवभागको पुनरावेदन िजिकर पुग्न
सक्तैन। ूःतुत मु ाको दायरीको लगत क ा गरी िमिसल
िनयमानुसार गरी बुझाइिदनू।

उक्त रायमा सहमत छु ।

न्या.दीपकराज जोशी
इजलास अिधकृत : ूेम खड्का
इित सं वत् २०७१ साल फागुन १५ गते रोज १ शुभम् ।

25
भन्सार िवभागको िवपक्षमा

भएका फैसलाह
 भन्सार िवभाग

27
भन्सार िवभाग

िनणर्य नं. २०० ने.का.प. २०२०

िडिभजन बे
माननीय न्यायाधीश ौी भैरवूसाद उपाध्याय
माननीय न्यायाधीश ौी धनेन्िबहादुर िसं ह
दे .फु.नं. १२।३८
िनवेदक: रमा मल्ल

िव
िवपक्षी: ौी ५ को सरकार अथर्मन्ऽालय (भन्सार तथा अन्तःशुल्क
िवभाग)
िवषय : उत्ूषणको आदे श जारी गरी पाउँ भ े
(१) सनदबमोिजम मोल कायम गरी महसुल असुल गदार् कानून ारा
ूद अिधकारको हनन भयो भ नहुने ।
...सनदमै िव.फाराम नभएको खास कम्पनीको िबल भएकोमा
युरोपको भए ४ को ८ िहन्दुःथानको भए ४ को ७ का दरले मोल कायम
गरी महसुल िलनु भ े दरबन्दी भईरहेको भ े पिन उल्लेख भएको हुनाले
खास िबलमा लेिखएको मोलको शु मोललाई माऽ मोल कायम गरी
महसुल िलने गरे को भ े दे िखएन । सम्बिन्धत िमिसल सामेल रहेको
िनवेदकले दाखेल गरे को िवफाराममा पिन “भ्यालु फर ट
ु ी” महल मै
लेिखएको अंकलाई नै करको मोल कायम गरी भन्सार महसुल िलएको
दे िखनाले अिघदे िख नै सनदबमोिजम सोही अंकलाई मोल कायम गरी
महसुल िलने गरे को । सोहीबमोिजम गदार् कानूनी भएन र िनवेदकको
कानून ारा ूद अिधकार हनन भयो भ कानूनसं गत नदे िखएकोले यो
रीटको िनवेदनपऽ खारे ज हुने ठहछर् ।
(ूकरण नं. १२,१३)
िनवेदक तफर्बाट:एकभोकेट िनरकुमार क्षेऽी, एकभोकेट कृंणूसाद िघिमरे
िवपक्षीतफर्बाट: ौी एटनीर् जनरल

28
 भन्सार िवभाग

आदे श
१. यसमा नागिरक ऐन, २०१९ का दफा ८ मा कुनै कर कानूनको
अिख्तयार िबना लगाइने वा असूल गिरने छै न भनी लेिखएको छ ।
आिथर्क ऐन, ०१८ को दफा १ उपदफा २, दफा ८ र अनुसूची ६
ु ह बाट
को सं केत ७३२।०११ ले भारत भएर िवदे शी मुलक
नेपाल अिधराज्यमा पैठारी हुने मोटरकार ःटे शन वागनको भन्सार
महसुल मोलको सयकडा ७५। बुझाई िलन पाउने अिधकार हामी
नागिरकह लाई छ । िनवेदकले जमर्नीबाट मगाएको चेिसस नम्बर
२०।०६६।४७ ईन्जन नं. २०।२।३० को मोटरकारको मोल
एफ.िव.िड.एम. १३२४० दे िखन्छ र ६५० इन्ःयोरे न्स र ृेटको
खचर् जोिडएको छ । भन्सार महसुल कायम गदार् १३२५०
िड.एम. को माऽ सयकडा ७५ ले असूल गनुप
र् नमा इन्ःयोरे न्स र
ृाइट समेत जोिडं दा भएको १५९०० कै महसुल लाग्छ भनी माग
गरे कोले िवपक्षी ौी ५ को सरकारमा उजुर गरी आदे श भएबाट
२२९६६।७२ िमित ०१८।१२।१९ मा धरौट राखी कार
छु टाई ल्याएको िथएँ । िवपक्षीको सूचनाबमोिजम भन्सारमा जाँदा
इन्योरे न्स र ृाइट चाजर् समेत जोडी सो सबैलाई कारको मोल
कायम गरी महसुल िलने यस भन्सारको िनणर्य ौी ५ को
सरकारबाट समथर्न गरी िनणर्य भई आएको छ ।
धरौट रहे को पैयाँ महसुल वापत सदर ःयाहा हुने भयो भनी
सुनाएकोले कानूनले बुझाउनु पन भन्दा बढीमा पबाउ गरे बाट
िनवदे कको कानून ारा ूद अिधकार हनन गिरएको ू छ । ौी
५ को सरकारको िनणर्य बदर गराउन कानूनमा अन्य व्यवःथा
नहुनाले सव च्च अदालत ऐनको दफा ११ अन्तगर्त यो िनवेदन
ूःतुत गिरएको छ । गैरकानूनी िनणर्य उत्ूेषण वा जुन उपयुक्त
हुन्छ आ ा आदे श जारी गरी बदर गरी िदएँ । २६५० को
िविनमय दरले हुने ने. . ४९४७।५० को सयकडा ७५ ले हुने
३७१०।६२ बढी िलएको हुनाले िफतार् िदलाई कानून ारा ूद

29
भन्सार िवभाग

अिधकार सुरिक्षत गरी पाउँ भ ेसमेत ०१९।३।७।५ को का.इ.

िवशालनगर बःने रमा मल्लको िनवेदनपऽ ।
२. ु पन हो ? १५
िनवेदकका मागबमोिजमको आदे श िकन जारी हुनन
िदनिभऽ िलिखत जवाफ पठाई िदनु भनी िवपक्षीलाई लेखी पठाई
िदनु भ ेसमेत ०१९।३।७।५ को िसं गलबे को आदे श ।
३. िनवेदकले यस भन्सारमा दािखला गरे को िव.फराममा समेत (कुनै
कुरा नखोली) इिन्जन नं. १८०९४१।२०।०६२३०२ च्यािसस
नं. १११।०१२२०।०६६।४७ को मसीर्िडज कार १ को भ्यालु
फर ु ी
डुयट १९१३९।८९ लेिखएकोले सो िव.फाराममा
लेिखएबमोिजम भा. . अं कलाई ने. . मा पिरणत गरी आिथर्क ऐन
अन्तगर्त बनेको दरबन्दीको अनुसूची ६ बमोिजम सं केत नम्बर
७३२।०११ ले लाग्ने महसुल िलएको हुदाँ िनवेदकको िनवेदन
खारे ज हुनपु न भ ेसमेत ौी ५ को सरकार अथर् मन्ऽालय भन्सार
तथा अन्तःशुल्क िवभागको ०१९।४।१७।४ को िलिखत
जवाफ ।
४. िडिभजन बे मा पेश गनुर् भ े ०१९।४।२२।२ को िसं गलबे को
आदे श ।
५. समुिपार िवदे शबाट पैठारी हुने माल सामानमा बजार भन्सार
तोक्नालाई कुनै सनद सवाल भए त्यसको १ ूित नक्कल ३
िदनिभऽ पठाई िदनु भनी िवपक्षीलाई लेिख पठाई आएपिछ पेश गनुर्
भ े ०१९।५।१५।६ को िडिभजन बे को आदे श ।
६. समुिपारबाट नेपाल अिधराज्यमा पैठारी हुने मालको मोल कायम
गदार् िनकासी हुने ठाउँ को परलमोल भारतको बन्दरगाहसम्म ितरे को
भाडा, भरौट, इन्ःयोरे न्स खचर् भए सो पिन तथा भारतको
बन्दरगाहाबाट नेपालको िसमानासम्म लागेको भाडा भरौट र
इन्ःयोरे न्स खचर् भए सो समेत सबै जोडी आएको अं कलाई मोल
मािननेछ भ े सामियक कर असूल गन ऐन, २०१२ अन्तगर्त
आदे श िनकािलएको दे िखएको र सो २०१९।४।१९ गते दे िख
लागु गरे को दे िखँदा सो िमित अिघ समुन्ि पारबाट पैठारी भएको
माल सामानाको मोल कायम गरी के के कुरा समावेश गरी मोल
िनधार्रण गन गिरएको िथयो ? त्यस िवषयमा केही िनयम भए

30
 भन्सार िवभाग

ु ी
त्यसको सम्बिन्धत दफा उतार र िव.फाराममा भ्यालु फर डुयट
लेिखएको कलममा भारतीय ऐन, िनयमबमोिजमको अं क कायम गरी
रािखने वा हाॆो ऐन िनयमबमोिजम लाग्ने महसुलको िनिम
मोलको अं क गन गरे को के हो ? त्यसको ःपिःटकरण पठाउनु ।
बहसको लािग सरकारी वकीललाई समेत पठाउनु होला भनी अथर्
मन्ऽालय भन्सार िवभागलाई लेिख पठाई आएपिछ पेश गनुर्
भ ेसमेत ०१९।७।१०।६ को िडिभजन बे को आदे श ।
७. समुिपारबाट नेपाल अिधराज्यमा पैठारी हुने मालको मोल कायम
गदार् िव.फाराम भएकोमा िव.फरामको नेट मोल र िव. फराम
नभएको खास कम्पनीको िवल भएकोमा युरोपको ४ का ८ का
दरले मोल कायम गरी र िव.फाराम िवल नभएकोमा साहु
महाजनसमेत बजार बुझी भन्सारका हािकम साक्षी जँ◌ँचकी समेतले
हे री मनािसव मािफकको दर मोल कायम गरी सनद सवालबमोिजम
सयकडा लगाई लाग्ने महसुल िलनु भ े १९९२ सालमा तोक
सदर र २००१ साल आषाढ २१ गते २ छापे भईरहे कोले
िव.फाराम भई समुि पारबाट आउने मालमा िव.फराममा लेिखएको
भ्यालु फर ु ीलाई
डुयट नै त्यस मालको मोल कायम गरी
दरबन्दीबमोिजम लाग्ने भन्सार महसुल िलने गरी आईराखेको हो
भ ेसमेत ०१९।८।१३।४ को अथर् मन्ऽालय भन्सार तथा
अन्तशुल्क िवभागको पऽ । का.गो. भन्सारमा जाँदा इन्ःयोरे न्स र
ृाइट चाजर्समेत जोडी कारको मोल कायम गरी महसुल िलने यस
भन्सारको राय ौी ५ को सरकारबाट िनणर्य भई आएको छ ।
धरौट पैयाँ आम्दानी बािधने भयो भनी सुनाइयो भ े िनवेदनको ६
दफामा लेिखएकोले त्यस सम्बन्धमा सरकारबाट के–कःतो िनणर्य
भई का.गो. भन्सारलाई िनकासा गएको िथयो ? त्यसको उ र र
९२ सालको सनदमा िव.फारामको नेट मोल भ े उल्लेख भएको
िमिसल सामेल रहे को िव.फाराममा ‘भ्यालु फर ुटी’ भ ेसम्म
उल्लेख भएकोले सो ९२ सालमा सनद सवाल हुँदाको वखत के
कःतो ढाँचाको िव. फराम चलेको िथयो ? त्यसको नक्कल पठाई
िदनु भनी िवपक्षी अथर्मन्ऽालय (भन्सार तथा अन्तशुल्क िवभाग)

31
भन्सार िवभाग

लाई लेिख पठाई आएपिछ पेश गनुर् भ ेसमेत ०१९।१२।७।४

को िडिभजन बे को आदे श ।
८. भन्सार महसुल िबषय रीटको िनवेदन परी कारवाई चलेकै भए पिन
भारत कःटममा धरौट रहे को पैयाँ िफतार् िलने सम्बन्धमा
कायर्वाही चलाउन उपरोक्त रीटका िनवेदनपऽबाट कायार्बाही
चलेको मु ाले बाधा पुर्याउने दे िखदै न भनी अथर् मन्ऽालय भन्सार
तथा अन्तशुल्क िवभागलाई लेखी पठाई िदनु भ े
०१९।१२।१४।४ को िडिभजन बे को आदे श ।
९. िव.फरामको नक्कल पठाउने सम्बन्धमा का.गो. भन्सारलाई लेिख
पठाउँ दा ९२ सालको हाल १८ सालसम्मको िव.फारामह
बषिपच्छे चलाउने भएको हुँदा जलाईसकेबाट नक्कल पठाउन
नसिकने भनी अदालतलाई बोध गराइएको हो । सो ूितिलिप
उपलब्ध गरी पठाउनु होला भनी शाही नेपाली कन्सुलेट जनरल
अिफस कलक ालाई लेखी पठाएको िसलिसलामा १९९२ साल
दे िखको िव.फारमको ढाँचा एकूित पठाई िदनु होला भनी कलेक्टर
अफ क म हाउसलाई लेखी पठाएकोमा यःतो पुरानो कनै
िव.फारम यस कःटममा रािखएको छै न भनी जवाफ ूा हुन
आएको भ ेसमेत उल्लेख भई शाही नेपाली कन्सुलेट जनरल
अिफस कलक ाबाट २०।४।१० मा पऽो र पठाएको भ ेसमेत
२०।२५।६ को अथर् मन्ऽालय (भन्सार तथा अन्तशुल्क िवभाग)
को पऽ ।
१०. ूःतुत िवषय िनवेदकको वा.भूिमनाथलाई रोहवरमा राखी
िनजतफर्बाट रहनुभएको िव ान वकील एडभोकेट िनरकुमार क्षेऽी,
कृंणूसाद िघिमरे ले र िवपक्षीतफर्बाट उपिःथत हुनभ
ु एको िव ान
एटनीर् जनरलले गनुभ
र् एको बहससमेत सुनी िनवेदकका
मागबमोिजमको आदे श जारी गनुप
र् छर् पदन भनी िवचार गदार्,
इन्ःयोरे न्स र ृाइटको खचर् िड.एम. २६।५० को िविनमय दरले
हुने ने. ४९४७ ।५० को महसुल नलाग्ने असुल गनगरे को
िवपक्षीको िनणर्य कानूनी भएन भ े िनवेदकको मुख्य दावा
भएकोमा ।

32
 भन्सार िवभाग

११. ९२ सालको सनदमा िव.फारमबाट आएको मालमा सो िव.फाराममा

लेिखएको नेट मोलमा र िव.फारम नभएकोमा कम्पनीको सक्कल
िबल आएमा िबलका मोलको मोठको युरोपको ४ को ८
िहन्दू ःथानको ४ को ७ का दरले मोल कायम गरी भन्सार महसुल
िलनु भ े उल्लेख भएको पाईन्छ । िमिसल सामेल रहे को
२००१।३।२१।३ को प नारायण अ नारायणले रे ली साइकल
मगाएकोमा भन्सारबाट गरे को जाहे रीबाट सो िव.फारममा लेिखएको
भ्यालु फर ट
ु ीलाई नै सनदबमोिजमको नेट मोल कायम गन
गरे को दे िखएको । उक्त जाहे रीमा गाँिसएको २४।१।१९४४ इ.
ु ी भ े
को िव.फारममा पिन नेट मोल भ े नलेखी भ्यालु फर डुयट
लेिखएको दे िखनाले सोही भ्यालु फर ुटीलाई नै िव.फारामको नेट
मोल मानी आएको भ े कुरा ू दे िखन आयो ।
१२. उल्लेिखत सनदमै िव.फारम नभएको खास कम्पनीको िबल भएकोमा
युरोपको भए ४ को ८ िहन्दू ःथानको भए ४ को ७ का दरले मोल
कायम गरी महसुल िलनु भ े दरबन्दी भईरहे को भ े पिन उल्लेख
भएको हुनाले खास िबलमा लेिखएको मालको शु मोललाई माऽ
मोल कायम गरी महसुल िलने गरे को भ े दे िखएन ।
१३. सम्बिन्धत िमिसल सामेल रहे को िनवेदकले दाखेल गरे को
िव.फाराममा पिन भ्यालु फर ुटी महलमै लेिखएको अं कलाई नै
कारको मोल कायम गरी भन्सार महसुल िलएको दे िखनाले
अिघदे िख नै सनदबमोिजम सोही अं कलाई मोल कायम गरी महसुल
िलने गरे को । सोहीबमोिजम गदार् कानूनी भएन र िनवेदकको
कानून ारा ूद अिधकार हनन भयो भ कानूनस त नदे िखनाले
यो रीटको िनवेदनपऽ खारे ज हुने ठहछर् ।
१४. आदे श िनवेदकलाई सुनाई ूितिलिप १ सम्बिन्धत िवभागमा पठाउन
एटनीर् जनरल काहाँ पठाई िदनु र िमिसल, िमिसल िवभागमा बुझाई
िदनु ।

इित सम्वत् २०२० साल आि न १ गते रोज ३ शुभम् ।

33
भन्सार िवभाग

िनणर्य नं.२८३ ने.का.प.२०२२

िडिभजन बे
माननीय न्यायाधीश ौी र बहादुर िब
माननीय न्यायाधीश ौी धनेन्िबहादुर िसं ह
०२१ सालको रीट नम्बर ८/४३
िनवेदक : ब. िललानाथ खरे ल, पूव र् १ नं. का.प.ई.भुं लटुं ार

िव
िवपक्षी : ौी ५ को सरकार, अथर्मन्ऽालय, भन्सार तथा अन्तशुल्क
िवभाग, ौी िूभेिन्टभ अिफसर भन्सार चोरी िनवारण टोली नेपालग , ौी
हािकम कैलाली िऽनगर भन्सार अ ा
मु ा : उत्ूेषणको आदे श जारी गरी पाउँ भ े
(१) कानून ारा िनिदर् गिरएको िबषयमा ूितकूल आदे श ारा अिधकार
पाएको भ निमल्ने । भए गरे को काम कानून अनु प नभए
उत्ूेषणको आदे श ारा बदर हुने ।
कमर्चारी मुिछएको केश िचफ कहाँ पठाउनु भ े ०२०।६।६
को आदे श भएको र त्यस पिछ नं.१०२६५ को आ.वा.बाट पिन अिधकार
भएको भनी िवपक्षी िूभेन्टीभ अिफसरले िलिखत जवाफमा िजिकर
िलएकोमा कानून ारा िनिदर् गिरएको िबषयमा त्यसको ूितकूल आदे श ारा
अिधकार पाएको भ ु कानूनको ि मा मान्य नहुन ु त छँ दै छ, तथािप
त्यःतो कुनै आदे श आ.वा.छ भनी िव ान सरकारी विकलले पेश गनुर्
भएको छै न र बहसमा पिन भ ु भएन । अतः उल्लेख गिरए बमोिजम
आफूलाई कानूनले हेन र् िछ अिधकार निदएको िबषयमा आफ्नो मुकाममा
िवपक्षी िूभेिन्टभ अिफसरले िनवेदकको ०२०।९।३।३ मा बयान गराई
०२०।९।५।६ मा तितम्बा बयान गराएको कानून अनु प नहुनाले
उत्ूेषणको आदे श ारा सो बयान बदर गिरएको छ ।
(ूकरण नं.९)
िनवेदक तफर्बाट : िप्लडर ठाकुरूसाद खरे ल
िवपक्षी तफर्बाट : गभनर्मेन्ट िसिनयर एडभोकेट रमानन्दूसाद िसं ह

34
 भन्सार िवभाग

आदे श
१. िनवेदक िऽनगर भन्सार अन्तगर्त हुईया फाँटा छोटी भन्सार अ ामा
बिहदार भएकोले िजम्मेबारी साथ काम गद रहे को । ०२०।९।२
का राित अं .१२।१ बजेको समय ११।१३ जना मािनस आई
तहिबल खोल भनी अिस व्यवहारबाट मलाई डर ऽास समेत
दे खाएको अवःथामा म सरकारी कमर्चारी हुँ । तपाँई को हुनह
ु न्ु छ
र रातमा तहिबल दे खाउनु ? भन्दा म िूभेिन्टभ अिफसर हुँ भनी
िवपक्षीले भ ु भएबाट मलाई समय जनाई पऽ िदनु होस् भन्दा
आफ्नो साथ मािनस ारा िनगरानी गराई पेःतोलको धम्की समेत
िदनु भयो । ऐ ३ गते मैले तहिवल िजम्मा गलाई िदएपिछ बुधराम
था लाई के िकिसमको हो कागज गराई िलनु भएछ र मलाई
भन्सार चोरी िनकासी गरे कोमा सािवित कागज गराउन ूय गनुर्
भएको । इन्कार रहे को अवःथामा अनेक िकिसमको साःती िदई
कुटिपट गरी बन्दुकको ऽासबाट ऐ ६ गते राित अन्दाजी ७।८
बजे आफ्नो इजलास कायम गरी सािवती कागज गराई िऽनगर
भन्सारको हािकमलाई पिछबाट रोहवरमा राख्नु भई िचफ िूभेिन्टभ
अिफसरको अिफस राजिवराजमा पौष २१ गते हािजर हुन जानु भनी
ऐ ७ गते तारे ख तोकी िदई मेरो इन्चाजर् समेत अ.िवरबहादुरलाई
बुझ्न लगाउनु भयो । मैले तारे खमा अजीर् गरे को र हािजर हुनालाई
इन्चाजर् बुझाई िदएको र सो व्यहोरा सरकारमा जाहे र गरे को छु
भ े समेत लेिखिदएकोमा मलाई सःपेन्ड गिरयो ।
२. यसै मु ाको िसलिसलामा िवभागबाट शु कारवाई गनर् सम्बिन्धत
गो ारामा पठाउन पनमा हािजर हुन जानु भनी िदएको सूचना
कानून िबपिरत दे िखएको र गःती टोलीले पबाउ गरे को मु ा
टोलीले हे न र् पाउने अिधकार समेत नहुँदा ऐन िवपरीत काम नगनुर्
भनी सबै टोलीलाई पिरपऽ गन ०२०।११।११ मा िनणर्य गरी
पिरपऽ जारी भएको र मलाई िऽनगर भन्सारको हािकमको
रोहवरमा गरे को कागजलाई जवरजःती गराएको भ निमल्ने
भएको । िन.से.नी.पिरच्छे द १० को दे हाय १ को दफा ७ अनुसार

35
भन्सार िवभाग

ूि करण माग गन ०२१।६।३ मा िनणर्य भएकोले उक्त सजाय

नलाग्ने कुनै सबुद ूमाण भए ३ िदनिभऽ ूि करण पेश गनुर् भ े
०२१।७।१६ मा सूचना बुझाईयो ।
३. मलाई जुन कुराको ूि करण मािगएको छ, त्यो मु ा हे न र् िवपक्षी
िूभेन्टीभ अिफसरलाई अिधकार नभएको र कारवाई गनर् अिधकार
भएको भन्सारका हािकमले रोहवरमा बःनु भनी गैरकानूनी हुने र
त्यःतो कारवाईलाई िवभागबाट समथर्न गद मबाट ूि करण
मािगएकोले नेपालको सं िवधानको भाग ३ ारा मैले पाएको मौिलक
हकबाट बि त गरे को र कानूनमा अन्य उपाय नहुनाले ऐन धारा ७
बमोिजम अिधकार नभएको िवपक्षी िूभेन्टीभ अिफसरले कारवाई
गरी िवपक्षी हािकम भन्सार अ ा रोहवरमा बःनु भएको कागजलाई
मान्यता िदएको कारवाईलाई िनशेधा ा जारी गरी रोक्का राखी मबाट
गराई िलएको कागज उत्ूेषणको रीट जारी गरी बदर गराई पाउँ
भ े समेत ०२१।७।१९।४ को व.िललानाथको िनवेदनपऽ
रहे छ ।
४. ०२१।७।२८।६ का आदे शानुसार िलिखत जवाफ पठाउनु भनी
िवपक्षीह लाई सूचना पठाएकोमा िनवेदकले वफादारी साथ काम
गरे को भए यःतो कारवाई नै गनुर् नपन अपशब्द ूयोग गरी
हितयार दे खाई धम्की िदएको भए मौकैमा उजुरी तथा पिछ
बयानमा पिन लेखाउन सक्नु पन । कुिट्प गरे को भए घाः जाँच
समेत गराउन सक्नु पन हो ? िनज िललानाथ समेत ३ गते नै
शाहीसेना होमगाडर् साथ धनगडी चलान गरे को िथयो र धनगडी
पुगेपिछ भन्सारका हािकमको रोहवरमा तितम्बा हुँदा सािवती बयान
िदएको िथयो । त्यसपिछ भएको अिधकार बमोिजम िमिसल मािनस
समेत िचफज्यू कहाँ पठाइएको हो भ े समेत ०२१।८।२३ को
भन्सार चोरी िनवारण टोली स ालन नेपालग को जवाफ आएको
रहे छ ।
५. अ.बं .२४ नं. ले आफ्नो खुशी राजीले जाँची बुझी सही हालेपिछ सो
कागज सदर हुने ऐ ३८ नं. ले करकाप गरी कागज गराएमा

36
 भन्सार िवभाग

फुसर्द भएका िमितले ३५ िदनिभऽ नािलस िदनुपन । िनवेदकले सो

अनुसार नािलस दायर गरे को नदे िखं दा िनजको दावी नपुग्ने ।
िन.से.नी.बमोिजमको काम कारवाई गन पूणर् अिधकार िवभागीय
ूमुखलाई हुँदा िनवेदकको गलत कारवाई गराई अनुसार सो
बमोिजम ूि करण मािगएकोले अ.बं .३५ नं. को ू उठ्दै न ।
िवभागीय कारवाईबाट िनजको मौिलक हक हनन् भएको छै न ।
करकाप तफर् अ.बं .३८ नं. को कानून व्यवःथा भएको र िवभागले
बेिरतसं ग कारवाई गरे को भए िवभाग उपर ौी ५ को सरकारमा
अपील गन कानूनी व्यवःथा भएकोबाट पिन रीट िनवेदन खारे ज
गरी पाउँ भ े समेत ०२१।९।२४ मा अथर् मन्ऽालय भन्सार तथा
अन्त शुल्क िवभागबाट जवाफ आएको रहे छ ।
६. िनवेदकको तितम्बा बयान गराउनेमा िऽनगर भन्सारको हािकम
राखी बयान गराउनु भ े अपील सु े कैलाली कन्चनपुर गो ाराको
पऽ ूा भई रोहवरमा रहनु परी तितम्बा बयान गराउँ दा रोहवरमा
रहे को हुँ । जवरजःती सं ग कागज गराएको छै न भ े समेत
िऽनगर भन्सार अ.सु.अ.िवरग मा स वा भएको ऐ.ई. (ना.सु.)
बाबुराम पोखरे लको ०२१।९।१७।५ को जवाफ आएको
रहे छ ।
७. िनवेदनपऽमा उल्लेख भएको ०२०।११।१ को पिरपऽको नक्कल
र िवपक्षी िूभेन्टीभ अिफसरले गराएको िनवेदकको बयानको नक्कल
िझकाउनु भ े िडिभजन बे बाट आदे श भई उल्लेिखत नक्कल समेत
ूा भएको रहेछ ।
८. िनवेदक ब.िललानाथको वा.बलभि ौे रोहवरमा रही पेश हुन
आएकोमा िनवेदक तफर्बाट िव ान विकल िप्लडर ठाकुरूसाद
खरे लले र िवपक्षी तफर्बाट िव ान गभनर्मेन्ट िसिनयर एडभोकेट
रमानन्दूसाद िसं हले बहस गनुर् भयो र ूःतुत केशमा िवपक्षी
िूभेिन्टभ अिफसरले िवपक्षी िऽनगर भन्सार अ ाको हािकमलाई
रोहबरमा राखी आफ्नो मुकाममा गराएको िनवेदकको बयान कानून
अनु प छ, छै न ? नभए, उत्ूेषणको आदे श जारी गरी बदर गनुर् पछर्,
पदन यसैको िनणर्य गनुर् पन दे िखयो ।

37
भन्सार िवभाग

९. यही केशको िबषयको िमित ०२०।११।१२।२ को िवपक्षी अथर्

मन्ऽालय भन्सार तथा अन्त शुल्क िवभागको पऽमा गःती टोलीले
पबाउ गरे को मु ा टोलीले नै हे न र् पाउने अिधकार समेत िदएको
नहुँदा आयन्दा यःतो ऐन सवाल िबपिरत काम नगनुर् भनी सबै
टोलीलाई पिरपऽ गन गरी ूःतुत केशमा उपरोक्त बमोिजम
कारवाई गनर् सम्बिन्धत गो ारामा पठाई िदनु भनी त्यस अिफसलाई
लेख्ने र िवभागमा आएको अ.चेतबहादुरलाई कारवाईको टुं गो
नलागेसम्म आफ्नो पो मा रही काम कागज गनर् जानु भनी सूचना
समेत गरी िदने ०२०।११।११।१ मा िनणर्य भएको भ े समेत
उल्लेख भएको ूा नक्कलबाट दे िखएको छ । यसबाट िवभागले
पिन कानूनी िनदश पालन गनर् पिरपऽ गरे को दे िखन्छ । आय र
कर न्याय व्यवःथा ऐन, २०१६ को दफा ५ (क) ले भन्सार
महसुल सम्बन्धी मु ा हे न अिधकार सोही िजल्लाको भन्सार
अ ालाई माऽ भएको र यसमा भन्सारको कमर्चारी मुिछएको हुँदा
ऐनको दफा ६ ले शु कारवाई िकनारा गन अिधकार सोही
िजल्लाको ःथानीय बडाहािकमलाई माऽ भएको पाइन्छ । कमर्चारी
मुिछएको केश िचफकहाँ पठाउनु भ े ०२०।६।६ को आदे श
भएको र त्यस पिछ नं.१०२६५ को आ.बा.बाट पिन अिधकार
भएको पिन िवपक्षी िूभेिन्टभ अिफसरले िलिखत जवाफमा िजिकर
िलएकोमा कानून ारा िनिदर् गिरएको िबषयमा त्यसको ूितकूल
आदे श ारा अिधकार पाएको भ ु कानूनको ि मा मान्य नहुन ु त
छँ दैछ, तथािप त्यःतो कुनै आदे श आ.वा.छ भनी िव ान सरकारी
विकलले पेश गनुर् भएको छै न र बहसमा पिन भ ु भएन । अतः
उल्लेख गिरए बमोिजम आफूलाई कानूनले हे न र् िछ अिधकार
निदएको िबषयमा आफ्नो मुकाममा िवपक्षी िूभेन्टीभ अिफसरले
िनवेदकको ०२०।९।३।३ मा बयान गराई ०२०।९।५।६ मा
तितम्बा बयान गराएको कानून अनु प नहुनाले उत्ूेषणको
आदे श ारा सो बयान बदर गिरएको छ । यो आदे शको १ ूित
नक्कल िवपक्षकहाँ पठाउन एटनीर् जनरल अिफसमा पठाइ िदनु र
िनयमबमोिजम गरी िमिसल बुझाइिदनु ।
इित सम्वत् २०२२ साल ौावण २५ गते रोज २ शुभम् ।

38
 भन्सार िवभाग

िनणर्य नं. २२८९ ने.का.प. २०४२ अ २

िडिभजन बे
माननीय न्यायाधीश ौी पृथ्वी बहादुर िसं ह
माननीय न्यायाधीश ौी हरगोिवन्द िसं ह ूधान
सम्वत् २०४१ को िर.नं. २२०८
िवषय : उत्ूेषण ।

िनवेदक : का.िज.का.न.पं .वडा नं. ८ बःने दयालआमी पकवान ।

िव
िवपक्षी : ौी महािनदशक, भन्सार िवभाग, िऽपुरे र ।
ौी अथर् सिचव,ौी ५ को सरकार,अथर् मन्ऽालय ।
ौी ूमुख भन्सार अिधकृत,िऽ.िव.भन्सार कायर्लय,गौचर ।
गंिभरमान बळाचायर् ऐ.ऐ ।
आदे श भएको िमित:२०४२।२।३२।६ मा
अिधकार िविहन ूमुख भन्सार अिधकृतले सोधेको ःप ीकरण र
िनजैले उठाएको िटप्पणीको आधारमा िनवेिदकालाई सेवाबाट बखार्ःत गन
गरे को िवपक्षी भन्सार िवभागको िनणर्य र सो िनणर्य सदर गरे को िवपक्षी
अथर् सिचवको िनणर्य समेत ऽुिटपूणर् हुँदा उत्ूेषणको आदे श ारा बदर
हुने ।
(ूकरण नं.१०)
िनवेदक तफर्बाट: िव ान अिधवक्ता ौी बिी बहादुर काकीर्
िवपक्षी तफर्बाट: िव ान विर सरकारी अिधवक्ता ौी केदार ूसाद शमार्
उल्लेिखत मु ाःX

आदे श
न्या.पृथ्वी बहादुर िसं ह: नेपालको सं िवधानको धारा १६।७१
अन्तगर्त पनर् आएको ूःतुत िरट िनवेदनको सं िक्ष तथ्य तथा
िनवेदन िजिकर यस ूकार रहे छ ।

39
भन्सार िवभाग

२. म िनवेिदका २०३८।९।२६ मा खिरदार पदमा भन्सार िवभागमा

िनयुिक्त भई ०३९।४।२७ दे िख िऽभूवन िवमानःथल भन्सार
कायार्लयमा काज खटाइएको हुँदा सो कायार्लयमा हािजर भएदे िख
िवमानःथलमा बािहर जाने र िभऽ आउने याऽुह को शरीर तथा
मालसमानह चेक गन काम अिख्तयारवालाले लाए खटाए अनुसार
गद आएकी िथएँ । ०४०।५।७ का िदन मलाई पिन ूत्यथीर्
गंिभरमान सिहत ःपेशल चेक र मालसमान चेक गनर् खटाइएको
िथयो । खटाइएको काम कमर्चारीह सँग िमली गरे की िथएँ ।
मैले चेक लगाएका ब्याग र सुटकेश मध्ये २ थान सुटकेश व्याग
कसैले नउठाए पिछ शं का लागी चेक गनर् खिटएका मध्यकै
गंिभरमान समेतले खोली अवैध सामान फेला पारे कोमा मेरो
ःप ीकरण िलइएको र ःप ीकरण िदएपिछ मेरा उपर िन.से.िन.
१०.६(५) को कसूर गरे को भनी ऐ. को १०.१.५ को सजायँ
ूःतािवत गरी पुनः ःप ीकरण मागी सत्य साँचो व्यहोरा
लेिखिदएकोमा अवैध सामान चोरी िनकासी गनर् गराउन ूय
सहयोग गरे को ठहराई भिवंयमा सरकारी नोकरीको िनिम अयोग्य
नठहिरने गरी नोकरीबाट हटाइएको सूचना ०४०।८।७ को
पऽबाट अवगत हुन आयो । म्यादै मा अथर् सिवच समक्ष मेरो
पुनरावेदन परे कोमा शु िनणर्य सदर गिरएको व्यहोरा
०४०।११।९ मा जानकारी हुन आयो ।
३. ०४०।५।७ को कायर्तािलकाबाट मलाई तोिकएको कायर् गरे को र
सो िदन मैले चेक गरे का अ ब्याग सदर भएबाट ब्याग चेक गन
अिधकार िथएन भ े झु ा सािवत हुन्छ । उिल्लिखत बाकस
सुटकेश बाकस, बेवािरसी भएबाट चोरी िनकासी गनर् गराउन सहयोग
गरे को भ े ूमािणत हुन सकेको छै न । बेवािरसी ब्यागमा िचन्ह
लगाउँ दैमा अपरािधक दाियत्व हुँदैन िकनभने यसको लािग
मनसायको आवँयकता पदर्छ । भूलको कारणबाट भएको कायर्
िन.से.िन.को आचरण खण्डिभऽ पदन त्यसैले पद अनुसार आचरण
नगरे को भ े िनणर्य गैरकानुनी छ । म मािथ लगाइएको आरोपको

40
 भन्सार िवभाग

छानिवनको ूिबया सम्बन्धमा समेत िन.से.ऐन, २०१३ को दफा ६

तथा िन.से.िन.२०२१ को १०.९ को मनसाय र कायर्िविध
पूणर् पमा भएको छै न मलाई सोिधएको िमित ०४०।७।३१ को
आरोपमा त्यसको उल्लेख छै न । िन.से.िन. २०२१ को िनयम
१०.६ अन्तगर्त िनधार्िरत एवं पिरभािषत ९ िकिसमको कसूरका
खण्डमा माऽ ूत्यथीर्लाई नोकरीबाट हटाउने वा बखार्ःत गन
अिधकार कानुनले ूदान गरे कोमा सो ९ मध्ये कुनै पिन अवःथा
िव मान नभएको र कसूर ठहर नगरे को ू हुँदाहुँदै अनिधकृत
पमा मलाई हटाइएको उक्त िनयमको िवपरीत छ । अतः भन्सार
िवभागको िमित ०४०।८।६।३ को िनणर्य र सो िनणर्य सदर
गरे को ०४०।११।९ को पुनरावेदन िनणर्य समेत बदर गरी
कानुनको सं रक्षण गरी पाउँ भ े समेतको िरट िनवेदन िजिकर ।
४. यसमा के कसो भएको हो िवपक्षीह सँग िलिखत जवाफ िलने भ े
समेत यस अदालत िस ल बे को िमित ०४१।१।२८ को
आदे श ।
५. िनवेिदकालाई कानुन अनु प कारवाही गिरएको हुँदा सं िवधान
अन्तगर्त समान सं रक्षणको हकबाट वि त गिरको छै न, कानुन
बमोिजम कारवाही भई अिधकारूा अिधकारीबाट कानुन बमोिजम
अिधकारको ूायोग गरी िनणर्य भएको हुँदा िरट िनवेदन खारे ज हुन
अनुरोध गदर्छु भ ेसमेतको भन्सार िवभागको िलिखत जवाफ ।
६. अवैध सामान भएको बाकस, ब्यागह मा अनिधकृत चेक माकर्
लगाई सामान पास गनुर् भएको कुरामा सािवत भइसकेकी िरट
िनवेिदकालाई सबूत ूमाणको अभावमा हटाइएको भ ु िनराधार
दे िखँदा कानुन बमोिजम िनणर्य भएकोले िरट िनवेदन खारे ज गिरपाउँ
भ े समेतको अथर् मन्ऽालयको िलिखत जवाफ ।
७. िनवेिदकालाई मिहला याऽुह को शरीर चेक जाँच गन काममा
खटाइएकोमा िनजले अनिधकृत अन्य सामानह मा पिन चेक जाँच
गरे को चेक माकर् लगाएको हुँदा िनज उपर िन.से.िन.को १०.६.५
को कसूरमा १०.१.५ को सजायँ गिरएको र सो सजायँ मनािसव

41
भन्सार िवभाग

भएकोले पुनरावेदन तहबाट सोही िनणर्य सदर गिरएको कानुन

अनु प हुँदा िरट िनवेदन खारे ज गिरपाउँ भ े समेतको ूःतुत
भन्सार अिधकृत एवं भन्सार अिधकृतको एकै िमलानको छु ा–छु ै
िलिखत जवाफ ।
८. िनयम बमोिजम पेश भएको ूःतुत िरट िनवेदनमा िनवेदक तफर्बाट
रहनुभएका िव ान अिधवक्ता ौी बिीबहादुर काकीर्ले अिख्तयार
नभएको व्यिक्तले ःप ीकरण सोधी कारवाई गरे को बदरभागी छ
भ े समेत र िवपक्षी कायार्लयतफर्बाट खिटई आउनुभएका िव ान
विर सरकारी अिधवक्ता ौी केदार ूसाद शमार्ले कानुन बमोिजम
भएको िनणर्यमा ऽुिट छै न भ े समेतको बहस ूःतुत गनुभ
र् यो ।
९. अब ूःतुत िनवेदनमा िनवेिदकाको माग बमोिजमको आदे श जारी
गनर् िमल्ने हो वा होइन भ े कुराको िनणर्य िदनुपरे को छ ।
१०. िनणर्यतफर् िवचार गदार् यसमा िरट िनवेिदका दयालआमी पकवान
भन्सार िवभागको खिरदार पदबाट िऽभुवन िवमानःथल भन्सार
कायार्लयमा काजमा खिटई कायर्रत रहे को कुरामा िववाद
दे िखँदैन । िनजलाई सो खिरदार पदबाट अवैध सामान चोरी
िनकासी गनर् गराउन ूय , सहयोग गरे को अिभयोगमा भिवंयमा
सरकारी नोकरीको िनिम सामान्यतः अयोग्य नठहिरने गरी भन्सार
िवभागको िमित ०४०।८।७ को पऽबाट सेवाबाट बखार्ःत
गिरएको दे िखन्छ । त्यसरी सेवाबाट िनवेिदकालाई भन्सार िवभागले
बखार्ःत गदार् िनज िनवेिदकासँग ूमुख भन्सार अिधकृतले िलएको
ःप ीकरणलाई आधार बनाएको दे िखन्छ । िनजामती सेवा
िनयमावलीको िनयम १०.९(१) मा सजायँ िदन पाउने अिधकारीले
सजायँ िदनुभन्दा पिहले कारवाही गनर् लािगएको कारणको उल्लेख
गरी सो कमर्चारीलाई सूचना िदई िनजलाई आफ्नो सफाई पेश गन
मौका िदनुपछर् भ े ःप उल्लेख भएको पाइन्छ । िनवेिदकाको
सम्बन्धमा सजायँ िदन पाउने अिधकारी को रहेछ भनी हे दार्
िन.से.िन.को िनयम १०.२.२(ङ) हे दार् िवभागीय ूमुखलाई
तोिकिदएको पाइन्छ । िनवेिदकाको सम्बन्धमा िवभागीय ूमुख

42
 भन्सार िवभाग

भन्सार िवभागको महा–िनदशक हुने हुँदा िनजलाई सेवाबाट बखार्ःत

गनर् पदार् ःप ीकरण समेत सजायँ िदन पाउने अिधकारीले नै सोधी
बखार्ःत गनुर् पनमा अिधकारिविहन ूमुख भन्सार अिधकृतले सोधेको
ःप ीकरण र िनजैले उठाएको िटप्पणीको आधारमा िनवेिदका
दयालआमी पकवानलाई सेवाबाट बखार्ःत गन गरे को िवपक्षी भन्सार
िवभागको िनणर्य र सो िनणर्य सदर गरे को िवपक्षी अथर् सिचवको
िनणर्य समेत ऽुिटपूणर् हुँदा उत्ूेषणको आदे श ारा बदर हुने
ठहछर् । अब पुनः िनवेिदकालाई पूवव
र् त सेवामा बहाल गनुर् गराउनु
भनी िवपक्षी िवभागको नाउँ मा परमादे शको आदे श समेत जारी हुने
ठहछर् । जानकारीको िनिम आदे शको ूितिलिप िवपक्षी
कायार्लयमा पठाउन म.न्या.कायार्लयमा पठाई फाइल िनयम
बमोिजम गरी बुझाई िदनु ।

उक्त रायमा म सहमत छु ।

न्या.हरगोिवन्द िसं ह ूधान

इितसम्वत् २०४२ साल ज्ये ३२ गते रोज ६ शुभम् ।

43
भन्सार िवभाग

िनणर्य नं. ४१२३ ने.का.प. २०४७ अ ४

ु इजलास
सं यक्त
माननीय न्यायाधीश ौी बब्बरूसाद िसं ह
माननीय न्यायाधीश ौी ूचण्डराज अिनल
सम्वत् २०४६ सालको िर.नं. ९२१
आदे श भएको िमित: २०४७।४।१७।४ मा
िनवेदक : िव.न.पं . वा.नं . ४ िःथत कोशी मेटल क्र्याफ्ट ूा.िल.

िव
िवपक्षी : ौी ५ को सरकार भन्सार िवभागसमेत
िवषय : उत्ूेषण िमिौत परमादे श
(१) िनवेदक उ ोगले बाउन ककर् उत्पादन गन मेिसन िःकम
अनुसार पिहलोपल्ट नै िझकाएको दे िखएकोले भन्सार िवभागबाट ८०
ूितशत भन्सार महसूल छूट िदन निमल्ने भ े पऽमा उल्लेिखत िनणर्य
तथा भन्सार कायार्लयको पऽ समेत ऽुिटपूणर् दे िखएको हुँदा उत्ूेषणको
आदे श ारा बदर हुने ।
(ूकरण नं. ११)
िनवेदक तफर्बाट : िव ान विर अिधवक्ता ौी कृंणूसाद पन्त
िवपक्षी तफर्बाट : िव ान अितिरक्त न्यायािधवक्ता ौी ूेमबहादुर िव

फैसला
न्या.बब्बरूसाद िसं ह
१. नेपालको सं िवधानको धारा १६।७१ अनुसार पनर् आएको ूःतुत
िरटिनवेदनको सं िक्ष व्यहोरा यस ूकार छ ।
२. २०२२।११।१७ मा ःथािपत यस कम्पनीले फलाम तथा
इःपातको सामान उत्पादन गद आएको र बेग्लै सामान बाउन
ककर् समेत उत्पादन गन ःवीकृित २०४३।६।२१ मा उ ोग
िवभागबाट ूा गरे को छु ।
३. २०४४।९।१३ मा राजपऽमा ूकािशत सूचना अनुसार ौी ५ को
सरकारले भन्सार ऐन, २०१९ को दफा ९ र िबबीकर ऐन, २०२३

44
 भन्सार िवभाग

को दफा २१ ले िदएको अिधकार ूयोग गरी उ ोगको उत्पादन

कायर्को लािग मुख्य पमा ूयोग हुने यन्ऽ उपकरण तथा औजारह
उ ोगको ःवीकृत ःकीम बमोिजम आयात गदार् एकपटकको लािग
त्यःता यन्ऽ उपकरण तथा औजारह मा लाग्ने भन्सार महसूल ८०
ूितशत छूट िदने उल्लेख भएको छ । बाउन ककर् उत्पादन गनर्
िभन्दै यन्ऽ औजार चािहने भई यस उ ोगले पि म जमर्नीबाट
उत्पािदत मेशीनरी समान िझकाएको सो सामानको सम्बन्धमा
उ ोग िवभाग पूवार् ल क्षेऽीय कायार्लयले सामानह ःवीकृत ःकीम
बमोिजमका मेशीनरी सामान भएको र ूथम पटक पैठारी गरे कोले
छूट उपलब्ध गराई िदनु भनी िवराटनगर भन्सार कायार्लयलाई
िसफािरश गरी पऽ लेखेको र उ ोग िवभागबाट पिन उक्त
सामानह मा ८० ूितशत भन्सार महसूल छूट िदने ०४६।६।१७
मा िनणर्य भएको पऽ भन्सार िवभागलाई लेखेको बाबजुद पिन
िवराटनगर भन्सार कायार्लयले िमित ०४६।६।४ मा भन्सार
महसूल बापत . १,६७,७५१।४५ धरौट िलई भन्सार छूट िदन
निमल्ने व्यहोराको पऽ िदएको र भन्सार िवभागबाट ८० ूितशत
भन्सार छूट िदन निमल्ने ०४६।७।२४ को िनणर्य उल्लेख
गिरएको ०४६।७।२७ को पऽ समेत कानुन िवपरीत भएकोले
नेपालको सं िवधानको धारा १६।७१ अन्तगर्त उत्ूेषणको आदे श
जारी गरी भन्सार महसूल छूट िदनु भ े िवपक्षीह को नाममा
उत्ूेषण िमिौत परमादे शको आदे श समेत जारी गरी पाउँ भ े
समेत व्यहोराको िनवेदकको िरटिनवेदन ।
४. यसमा के कसो भएको हो ? िनवेदन माग बमोिजमको आदे श िकन
जारी हुन ु नपन हो िवपक्षीह बाट िलिखतजवाफ मगाई आएपिछ वा
अविध नाघेपिछ पेश गनुर् भ े समेत व्यहोराको यस अदालत एक
न्यायाधीशको इजलासबाट भएको आदे श ।
५. िमित २०४४।९।१३ मा नेपाल राजपऽमा ूकािशत भन्सार
महसूल छूट सम्बन्धी सूचना अनुसार ूथम पटक पैठारी गरे को
िनवेदकको सामानह मा ८० ूितशत भन्सार महसूल छू ट गिरिदन

45
भन्सार िवभाग

भन्सार िवभागलाई यस िवभागबाट िमित ०४६।६।१८ मा पऽ

लेखी अनुरोध गिरसकेको हुँदा िरट िनवेदकको हक अिधकार हनन्
भएको छै न । िरटिनवेदन खारे ज होस भ े समेत व्यहोराको उ ोग
िवभाग काठमाड को िलिखतजवाफ ।
६. िरट िनवेदकले ःवीकृत ःकीम बमोिजम ूथम पटक आयात गरे को
सामान भएमा माऽ िमित ०४४।९।१३ को राजपऽमा उल्लेिखत
भन्सार महसूल छूट िदनु पन हो । ःवीकृत ःकीम बमोिजम ूथम
पटक आयात गरे को भए िनवेदकले उ ोग िवभागबाट सो व्यहोरा
लेखाई पेश गनर् सक्नु पन िथयो । सो पेश नगरे कोले भन्सार
िवभागले ८० ूितशत भन्सार महसूल सुिवधा निदने गरी िमित
०४६।७।२७ मा गरे को िनणर्य कानुनसं गत नै हुँदा िरटिनवेदन
बदर होस भ े समेत व्यहोराको भन्सार िवभाग काठमाड को
िलिखतजवाफ ।
७. िनवेदक उ ोग फलाम तथा इःपातको सामान उत्पादन गनर् ०२२
सालमा ःथािपत भई उ ोगको लािग आवँयक मेिशनरी आयात
गरी उत्पादन गद आएको २३ वषर्पिछ िमित ०४३।६।२१ मा
ँ ी वृि
बाउन ककर् उत्पादन गन उ ेँयले थप तथा पूज गरी सो
पुरानै उ ोगलाई आवँयक मेिशनरी सामान आयात गरे को िमित
०४४।९।१३ मा राजपऽमा ूकािशत सूचनाको सम्बन्धमा
उ ोगको ःथापनाकालमा बाहेक उ ोगको आधुिनकीकरण, उ ोगको
ँ ी वृि
पूज वा उ ेँय थप भएको अवःथामा मािथ उल्लेिखत सुिवधा
िदन निमल्ने भनी िमित ०४५।२।२५ मा िनणर्य भएको व्यहोराको
भन्सार िवभागको िमित ०४५।२।२७ को पऽ समेतको आधारमा
िरट िनवेदकलाई ८० ूितशत भन्सार महसूल छूट िदन निमल्ने र
कानुन बमोिजम असूल भन्सार महसूल सम्बन्धमा िच नबुझे
िनवेदकले राज न्यायाधीकरणमा पुनरावेदन िदन सक्नु पनमा सो
नगरी िरट क्षेऽमा ूवेश गरे को समेतबाट िरटिनवेदन खारे जयोग्य छ
भ े समेत व्यहोराको िवराटनगर भन्सार कायार्लय, रानीको
िलिखतजवाफ ।

46
 भन्सार िवभाग

८. िनयम बमोिजम पेश भई आएको ूःतुत िरटिनवेदनमा

िनवेदकतफर्का िव ान विर अिधवक्ता ौी कृंणूसाद पन्तको तथा
िवपक्षीतफर्का िव ान अितिरक्त न्यायािधवक्ता ौी ूेमबहादुर िव को
बहस िजिकर सुिनयो ।
९. यसमा िमित २०२२।११।१७ मा ःथािपत िनवेदक कोशी मेटल
बाफ्ट कं. ूा.िल. ले बेग्लै सामान बाउन ककर् समेत समेत
उत्पादन गन गरी उ ेँय र पुजीर् थप गरी उ ोग िवभागबाट िमित
२०४३।६।२१ मा ःवीकृित पाएको भ े कुरामा िववाद रहे को
छै न ौी ५ को सरकार अथर् मन्ऽालयको िमित २०४४।९।१३
को राजपऽमा ूकािशत सूचना नं. २(१) अनुसार उ ोगको
उत्पादन कायर्को लािग मुख्य पमा ूयोग हुने यन्ऽ उपकरण तथा
औजारह उ ोगको ःवीकृत ःकीम बमोिजम आयात गदार्
एकपटकको लािग त्यःता यन्ऽ उपकरण तथा औजारह मा लाग्ने
भन्सार महसूलमा ८० (अःसी) ूितशत छूट िदने भ े दे िखन्छ ।
िनवेदक उ ोगले ःवीकृत ूा गरी बाउन ककर् उत्पादन गनर्का
लािग मेिशनरी सामान िझकाएको दे िखएकोमा उक्त मेिशन पिहले
िझकाइसकेको वा पिहले नै भन्सार छूटको सुिवधा िलइसकेको भ े
दे िखएको छै न ।
१०. उ ोग िवभागको िमित २०४६।६।१८ को पऽ बमोिजम कोशी
मेटल बाफ्ट कं. ूा.िल. को लािग पि म जमर्नीबाट पैठारी भएको
ूेस टाइप ए.एस.िट.ए. ६ समेत सं शोिधत उ ेँय थप अनुसार
ूथम पटक पैठारी गरे को भ े दे िखएको छ । िनवेदक उ ोगका
नाममा अन्य मेिशनरी िझकाएको कारणबाट हाल सं शोिधत उ ँ
े य
थप अनुसार पैठारी गिरएको सामानमा उक्त िमित ०४४।९।१३
को सूचनाले ूदान गरे को छूट सुिवधा िदन निमल्ने भ िमल्दै न
यःतो िवषयमा मुख्य कुरा यःतै ूकारको उपकरण पिहले नै
िझकाइसकेको अथवा पिहले यःतो सुिवधा उपभोग गरी सकेको
िथयो िथएन भ े कुरा नै हे न र्ु पन हुन्छ ।

47
भन्सार िवभाग

११. ूःतुत िववादमा िनवेदक उ ोगले बाउन ककर् उत्पादन गन मेिशन

ःकीम अनुसार पिहला पल्ट नै िझकाएको भ े कुरा ःवयं
िवराटनगर भन्सार कायार्लयको िमित २०४६।७।५ को पऽबाट
पिन दे िखएको छ । तसथर् भन्सार िवभागबाट ८० ूितशत भन्सार
महसूल छूट िदन निमल्ने भ े िमित २०४६।७।२७ को पऽमा
उल्लेिखत िमित २०४६।७।२४ को िनणर्य तथा भन्सार कायार्लय
िवराटनगरको िमित २०४६।७।५ को पऽ समेत ऽुिटपूणर्
दे िखएको हुँदा उत्ूेषणको आदे श ारा बदर हुने ठहछर् । साथै
िवराटनगर भन्सार कायार्लयले भन्सार दःतूर बापत .
१,६७,७५१।४५ धरौटी िलएकोमा कानुन बमोिजम लाग्ने भन्सार
महसूल माऽ िलई िनवेदकले पाउने ८० ूितशत छूट सुिवधा
वापतको रकम िफतार् िदनु भनी िवपक्षी िवराटनगर भन्सार
कायार्लयका नाममा परमादे शको आदे श समेत जारी हुने ठहछर् ।
जानकारीको लािग आदे शको ूितिलिप म.न्या.का. माफर्त पठाई
फाइल िनयम बमोिजम गरी बुझाई िदनु ।
उक्त रायमा म सहमत छु ।
न्या.ूचण्डराज अिनल
इित सम्वत् २०४७ साल ौावण १७ गते रोज ४ शुभम् ।

48
 भन्सार िवभाग

िनणर्य नं. ४१५२ ने.का.प. २०४७ अ ५

ु इजलास
सं यक्त
माननीय न्यायाधीश ौी ूचण्डराज अिनल
माननीय न्यायाधीश ौी िबहादुर िसं ह
सम्वत् २०४६ सालको िरट नं. १०९५
आदे श भएको िमित:२०४७।५।१८।२ मा
िनवेदक :का.न.पं . वा.नं. २५ बःने गोिवन्दलाल सं घाई

िव
िवपक्षी: भन्सार िवभाग काठमाड समेत
िवषय : उत्ूेषण िमिौत परमादे श
(१) उ ोगले इजाजत ूा गदार्का अवःथामा पाएको सुिवधा िनजले
ूयोग गनर् पाउँ दैन भ निमल्ने ।
(ूकरण नं. १२)
िनवेदक तफर्बाट : िव ान विर अिधवक्ता ौी रतनलाल कनौिडया
िवपक्षी तफर्बाट : िव ान का.मु.मुख्य न्यायािधवक्ता ौी ूेमबहादुर िव
अवलिम्बत नजीर:ने.का.प. ०४४, अ २, िन.नं. २९८९ पूणइ
र् जलासबाट
िस ान्त ूितपािदत

आदे श
न्या.ूचण्डराज अिनल
१. नेपालको सं िवधान, २०१९ को धारा १६।७१ अन्तगर्त दतार् हुन
आएको ूःतुत िरटिनवेदनको सं िक्ष िववरण एवं िनणर्य यस ूकार
छ :–
२. ौी ५ को सरकार उ ोग िवभागबाट सानो सेवामुलक उ ोगको
पमा िमित ०४४।६।५ को पऽबाट कलर फोटो उ ोग खोल्ने
इजाजत ूा भई ूाइभेट फमर्मा दतार् भई ूमाणपऽ ूा
गिरसकेको िनवेदक उ ोगले इजाजतपऽ ूा गिरसकेपिछ उ ोग
िवभागको िमित २०४५।१०।१० को िसफािरशपऽ बमोिजम

49
भन्सार िवभाग

वािणज्य िवभागबाट उ ोगका लािग आवँयक मेिसन र सामानह

आयात गनर् इजाजतपऽ जनवरी ३१, १९८९ मा ूा गिरसकेको
छ । सो बमोिजम जापानबाट उ ोगका लािग आवँयक यन्ऽ तथा
पुजार्ह आयात गरे कोमा िवराटनगर भन्सार कायार्लयमा िमित
२०४६।१०।२ मा ू ापन पऽ भरी औ.व्य. ऐन, २०३८
बमोिजम भन्सार महसूल १% ले िलई िबबीकर पूरै माफी हुन र
अिमम आयकर िलन निमल्ने भनी अनुरोध गदार् िमित
२०४५।११।१७ तथा िमित ०४५।१२।६ मा समेत िनणर्य भई
भन्सार िवभागबाट लेखी आइसकेकोले सो बमोिजम भन्सार महसूल,
िबबी तथा आयकर समेतको छूट िदन निमल्ने भनी भनेको र सोही
बमोिजम कर िवभागले पिन भनी उ ोग िवभागले सुिवधा नपाउने
भनी िमित ०४६।१०।११ को पऽ समेत िदएको र भन्सार
कायार्लयले २०% ले साधारण महसूल ३५% ले अितिरक्त महसूल
१५% ले िबबीकर एवं ५% ले अिमम आयकर लगाएको र सो
रकम धरौटीमा राख्न लगाई उक्त सामानह छोडी िदयो ।
३. इजाजतपऽमा िनवेदक उ ोग सेवा मुलक उ ोगमा वगीर्कृत छ ।
औ.व्य.ऐन, २०३८ को तात्कािलक व्यवःथानुसार िनवेदक उ ोग
सेवा मुलक उ ोगमा परे को िनिवर्वाद छ । औ.व्य. ऐन, २०३८
को तात्कािलक दफा १०(ख)(१) तथा दफा १०(घ)(३) समेत
अनुसार उ ोगको िनमार्ण र उत्पादनमा ूत्यक्ष पले ूयोग हुने
यन्ऽ उपकरण तथा जगेडा पाटर् पुजार्को पैठारीमा १% ले माऽ
महसूल लािग िबबी पूरै नलाग्ने भ े तथा ौी ५ को सरकार अथर्
मन्ऽालयको नेपाल राजपऽ खण्ड ३९ सं ख्या १९(ख) िमित
२०४६।४।१ मा ूकािशत सूचना बमोिजम ५% ले अिमम
आयकर िलन निमल्ने ःप कानुनी व्यवःथा छ । साथै नेपाल
राजपऽमा सूचना ूकािशत गरी सो सुिवधाबाट वि त गनर् पाउने वा
िनयिन्ऽत गनर् सक्ने िकिसमको कानुनी ूावधान छै न । औ.व्य.
ऐन, २०३८ मा िमित २०४४।७।१ मा भएको दोॐो सं शोधनको
पिरूेक्षमा िवचार गन हो भने पिन दोॐा सं शोधनले दफा १०(२)

50
 भन्सार िवभाग

मा गरे को व्यवःथा अनुसार उ ोगले सुिवधाको लािग अविध

निकिटएको कारणले सं शोिधत दफा १० बमोिजम सुिवधा पाउने र
सो अनुसार बढीमा ५% सम्म भन्सार महसूल िबबीकर तथा अिमम
आयकरको सुिवधा पाउने व्यवःथा छँ दा छँ दै िवपक्षीह ले सुिवधा
निदने भनेबाट तथा भन्सार महसूल िबबीकर अिमम आयकर
िनधार्रण गरे बाट िनवेदकको औ.व्य. ऐनबाट सं रिक्षत हक तथा
नेपालको सं िवधान, २०१९ को धारा ११(२)(ङ) १०(१) तथा
धारा १५ एवं ५८ समेतले ूद एवं सं रिक्षत हक समेत कुिण्ठत
तथा अवरोिधत हुन गएको छ । तसथर् भन्सार िवभागको िमित
२०४५।११।१७ तथा २०४५।१२।६ को तथाकिथत िनणर्य
तथा पऽ एवं सो सम्बन्धी अन्य सबै काम कारवाही, कर िवभागको
त्यसमा सघाउ पुर्याएको काम कारवाही, उ ोग िवभागको िमित
२०४६।१०।११ को पऽ एवं िवराटनगर भन्सार कायार्लयले
िनधार्रण तथा असूल गरे को भन्सार महसूल, अितिरक्त भन्सार
महसूल, िबबीकर तथा अिमम आयकर सम्बन्धी सम्पूणर् काम
कारवाही िनणर्य समेत उत्ूेषणको आदे श ारा बदर गरी बढी असूल
गरे को सम्पूणर् रकम िनवेदकलाई िफतार् िदनु भनी परमादे शको
आदे श समेत जारी गरी पाउँ भ े समेत िनवेदन िजिकर ।
४. यसमा िवपक्षीह बाट िलिखतजवाफ िझकाई आएपिछ वा अविध
नाघेपिछ िनयम बमोिजम पेश गनुर् भ े समेत यस अदालत एक
न्यायाधीशको इजलासको िमित २०४६।१२।९ को आदे श ।
५. िवपक्षी िनवेदक उ ोग औ ोिगक व्यवसाय ऐन, २०३८ को
२०४४।७।१ को सं शोधन प ात समेत सेवा उ ोग िभऽ
नपरे कोले सं शोधन पूवक
र् ो सुिवधा िनवेदकलाई सं शोधन प ात िदन
कानुनसं गत दे िखँदैन औ.व्य.ऐन, २०३८ को सं शोधन भइसकेपिछ
सामान पैठारी गरी सं शोधन पूवक
र् ो सुिवधाको दावी गनुर् कानुन
अनु प भएन । भन्सार िवभागबाट औ.व्य. ऐन सं शोधन सिहत
२०४४ को दफा १० को (ख) र (घ) अनुसारको सुिवधा भनी
िमित २०४५।१२।६ मा िनणर्य भई आिथर्क ऐन अनुसार लाग्ने

51
भन्सार िवभाग

भन्सार महसूल अितिरक्त भन्सार महसूल र िबबीकर िवराटनगर

भन्सार कायार्लयले असूल गरे को कानुन अनु प नै भएकोले
िरटिनवेदन खारे ज गरी पाउँ भ े समेत भन्सार िवभागको
िलिखतजवाफ ।
६. औ.व्य.ऐन, २०३८ को दफा १०(१)(ङ) (३) मा उ ोगको लािग
आवँयक पन तोिकएको बाहे क अन्य यन्ऽ उपकरण तथा जगेडा
ु ार्ह मा बढीमा ५% सम्म भन्सार महसूल बाहे क अन्य कर
पाटर्पज
लाग्ने छै न भ े ूावधान छ । सो बमोिजम पाउने सुिवधाको
ूयोजनको लािग िमित २०४६।१२।१४ मा भन्सार िवभागमा
िसफािरश गरी पठाई सिकएको छ यस िवभागबाट िवपक्षीको कुनै
पिन हक अिधकार हनन नभएकोले कानुन िवपरीत तथा आधारहीन
िरटिनवेदन खारे ज गरी पाउँ भ े समेत उ ोग िवभागको
िलिखतजवाफ ।
७. औ ोिगक व्यवसाय ऐन, २०३८ को दफा ९(९) मा
२०४४।७।१ मा भएको सं शोधनबाट िनवेदक उ ोग सेवा उ ोग
िभऽ नपरे को िनवेदकले औ ोिगक सुिवधा पाउन पेश गनुर् पन
िसफािरश उ ोग िवभागबाट ूा गनर् नसकेको कुरा ःवयंले
िनवेदनमा ःवीकार गरे को ऐनमा सं शोधन भइसकेपिछ पऽ उपकरण
आयात गरी सं शोधन पूवक
र् ो सुिवधा दावी गरे कोले िनजले सो
बमोिजम सुिवधा माग गनुर् कानुन अनुकूल नभएको र ूचिलत
भन्सार महसूल दरबन्दीको सं केत नं. ९०–१० मा उल्लेिखत
व्यवःथाका अधीनमा रही सोही दरबन्दी तथा सं केत नं. को दे हाय
(ग) अनुसार लाग्ने महसूल करह माऽ िनवेदकबाट असूल उपर
गरे को हुँदा िरटिनवेदन खारे जभागी छ । साथै िनवेदकलाई िनधार्रण
गिरएको महसूल रकममा िच नबुझे भन्सार ऐन, २०१९ को दफा
३७ बमोिजम राज न्यायािधकरणमा पुनरावेदन गनर् पाउने कानुनी
उपचारको बाटो हुँदा हुँदै िदइएको िरटिनवेदन खारे जभागी छ भ े
समेत िवराटनगर भन्सार कायार्लयको िलिखतजवाफ ।

52
 भन्सार िवभाग

८. िनवेदक उ ोगले इजाजत िलं दाको अवःथामा उक्त उ ोग

सेवामूलक उ ोग अन्तगर्त वगीर्कृत भए पिन औ.व्य.ऐन, २०३८
को दोॐो सं शोधन २०४४।७।१ ले उक्त उ ोगलाई सेवामूलक
उ ोगबाट िझिकिदएको छ । सािवक ऐन बमोिजम अनुमित ूा
गरे का त्यःता उ ोगले उ ोगको लािग चािहने मेिशनरी औजार
पैठारी गदार् भन्सार महसूल तथा िबबीकरको सुिवधा सािवक ऐनमा
भएको व्यवःथा अनुसार पाउने गरी सं शोिधत औ.व्य.ऐन, २०३८ ले
सं रक्षण समेत गरे को दे िखँदैन । त्यस कारण िनवेदक उ ोगले
िरटिनवेदनमा दावी गरे का औ.व्य.ऐन, २०३८ का सािवक
सुिवधाह सं शोधन प ात नपाउने हुँदा िवराटनगर भन्सार
कायार्लयबाट िनवेदक उ ोगले पैठारी गरे को मेिशनरी औजारमा
िलइएको महसूल तथा कर रकम कानुन बमोिजम िलइएको हुँदा सो
रकम िलने िनणर्य यथावत राखी िरटिनवेदन खारे ज गिरपाउँ भ े
समेत कर िवभागको िलिखतजवाफ ।
९. िनयम बमोिजम पेशी सूचीमा चढी पेश भएको ूःतुत िनवेदनमा
िनवेदक तफर्बाट उपिःथत िव ान विर अिधवक्ता ौी रतनलाल
कनौिडया तथा िवपक्षी तफर्बाट खिटई आउनु भएका िव ान का.मु.
मुख्य न्यायािधवक्ता ौी ूेमबहादुर िव ले गनुर् भएको बहस समेत
सुिनयो ।
१०. ूःतुत िरटिनवेदनमा िनवेदकका माग बमोिजमको आदे श जारी
गनुप
र् छर् वा पदन सो नै िनणर्य िदनु पन हुन आयो ।
११. यसमा िनवेदकले पैठारी गरे को सामानमा कानुन बमोिजम िदनु पन
छूट निदई भन्सार महसूल, अितिरक्त भन्सार महसूल, िबबीकर तथा
अिमम आयकर िलने गरी गरे को िवपक्षीह को िनणर्य तथा काम
कारवाहीले िनवेदकको कानुनी तथा सं वैधािनक हकमा आघात
पुगेकोले सो िनणर्य तथा काम कारवाही बदर गरी बढी असूल
गरे को रकम िफतार् िदनु भ े परमादे शको आदे श समेत जारी गरी
पाउँ भ े समेत िनवेदन िजिकर रहे कोमा िनवेदकका सम्बन्धमा

53
भन्सार िवभाग

रकम असूल गन िनणर्य तथा कारवाही कानुनी हुँदा िरटिनवेदन

खारे ज गिरपाउँ भ े समेत िलिखतजवाफ दे िखन्छ ।
१२. ूःतुत िरटिनवेदनमा िनणर्यतफर् िवचार गदार् िनवेदक उ ोगले
ःथापनाथर् इजाजतपऽ ूा गदार्का बखत ूचिलत औ ोिगक
व्यवसाय ऐन, २०३८ ले त्यःतो उ ोगलाई सेवामूलक उ ोगमा
राखी सो ऐनको दफा १०(ख)(१) अनुसार १% माऽ भन्सार
महसूल िलई भन्सार सम्बन्धी सुिवधा, दफा १०(घ)(३) अनुसार
िबबीकर पूरै छूट िदई सो सम्बन्धी सुिवधा तथा दफा १०(क)(२)
अनुसार आयकर छूट सुिवधा िदएको दे िखयो उक्त ऐनमा
२०४४।७।१ मा भएको सं शोधनले फोटोमाफी उ ोगलाई
सेवामूलक उ ोगमा राखेको दे िखएन । िनवेदक उ ोगले ऐनमा
भएको सं शोधन प ात सामान पैठारी गरे को र सं शोधन प ात
िनवेदक उ ोग सेवामूलक उ ोग अन्तगर्त नपरे को कारणले
सं शोधन पूवक
र् ा सुिवधाह िनवेदकले पाउन नसक्ने भ े
िलिखतजवाफ दे िखन्छ िनवेदकले उ ोगका पमा ऐनको उक्त
सं शोधन पूव र् नै इजाजत पाइसकेको छ । कुनै उ ोग दतार् वा
ःथापना हुँदाका बखत ूचिलत ऐन ारा कुनै सुिवधा सहुिलयत
सं रक्षण ूा गरी राखेको हुन्छ र त्यसबेला कुनै कानुन सूचना ारा
उक्त सुिवधा उपभोग गनर्बाट बि त गराइएको हुँदैन भने त्यःतो
सुिवधा उक्त उ ोगमा िनिहत भइसकेको मा ु पन हुन्छ र त्यःतो
ऐनले िदएको सुिवधा उपभोग गनर् पाउँ छ भ े यस अदालत
पूणइ
र् जलासबाट िस ान्त (ने.का.प. २०४४ अं क २ िन.नं.
२९८९) समेत ूितपादन भइरहे को पिरूेक्षमा िनवेदक उ ोगले
इजाजत ूा गदार्का अवःथामा पाएको सुिवधा िनजले ूयोग गनर्
पाउँ दैन भ िमलेन । यस बाहे क उ ोगको ःथापनाका लािग
आवँयक पन मेशीनरी ु ार्
पाटर्पज पटक पटक आउने नभई
एकपटक माऽ पैठारी गिरने भएबाट पिन ऐनबाट ूा भएको
सुिवधाबाट बि त गनर् िमल्ने िःथित दे िखएन । िनवेदक उ ोगले
ःथापनाथर् इजाजत पाएको समयमा ूचिलत औ ोिगक व्यवसाय ऐन,

54
 भन्सार िवभाग

२०३८ ले िदएको भन्सार महसूल, अितिरक्त भन्सार महसूल

िबबीकर तथा अिमम आयकर सम्बन्धी सुिवधाबाट बि त गन
गरे को िवपक्षी भन्सार िवभागको िमित २०४५।११।१७ तथा
०४५।१२।६ को िनणर्य उ ोग िवभागको िमित
२०४६।१०।११ को पऽ तथा सो सम्बन्धी अन्य िवपक्षीह को
काम कारवाही समेत उत्ूेषणको आदे श ारा बदर हुन्छ ।
िनवेदकले पैठारी गरे को उक्त सामानमा औ ोिगक व्यवसाय ऐन,
२०३८ को ०४४।७।१ को सं शोधन पूव र् पाउने सुिवधाह िदई
धरौटी बापत राखेको बढी रकम समेत िनवेदकलाई िफतार् िदनु वा
िहसाब िमलान गरी िदनु भनी िवपक्षीह को नाममा परमादे श समेत
जारी हुने ठहछर् । ौी महान्यायािधवक्ताको कायार्लय माफर्त
आदे शको जानकारी िवपक्षीह लाई िदई फाइल िनयम बमोिजम गरी
बुझाई िदनु ।

उक्त रायमा म सहमत छु ।

न्या. िबहादुर िसं ह

इितसम्वत् २०४७ साल भाि १८ गते रोज २ शुभम् ।

55
भन्सार िवभाग

िनणर्य नं. ४७८४ ने.का.प. २०५० (ग) अ ९

ु इजलास
सं यक्त
माननीय न्यायाधीश ौी सुरेन्ि ूसाद िसं ह
माननीय न्यायाधीश ौी कृंणजं ग रायमाझी
२०४८ सालको िरट नं. १४४०
आदे श िमित : २०५०।५।१६।४
िनवेदक : नेपाल उड ःटक्स ूा.िल. तफर्बाट अिधकार ूा ऐ. को
सं चालक का.िज.का.न.पा. वडा नं. ३३ िडल्लीबजार बःने खेमचन्द
चौडिरया ।

िव
िवपक्षी : महािनदशक, ौी ५ को सरकार, अथर् मन्ऽालय, भन्सार िवभाग
समेत ।
िवषय : उत्ूेषण लगायतका आ ा आदे श जारी गरी पाउँ ।
(१) भन्सार ऐन, २०१९ को दफा २२(१) हे दार् “यो ऐन बमोिजम
जफत भएको माल वा वःतु र तोिकएको अविध िभऽ भन्सारबाट
छु टाई नलगेको माल वा वःतु ौी ५ को सरकारको हुनछ
े ” भ े
व्यवःथा भएको पाइन्छ । यही ऐनको उक्त दफा २२ ले िदएको
अिधकार ूयोग गरी अथर् मन्ऽालयले जारी गरे को िमित
२०३३।३।१ को खण्ड २६ सं ख्या ९ को राजपऽमा ूकािशत
सूचनामा “िवदे शबाट पैठारी भएको र िवदे शमा िनकासी हुने माल
वःतु भन्सार िवभागको ःवीकृित िवना ३ मिहना भन्दा बढी रहे मा
त्यःता माल वःतु ौी ५ को सरकारको हुनछ
े । तर माल
धनीह लाई व्यिक्तगत सूचना निदइकन यो आदे श बमोिजमको
कारवाही गिरने छै न” भ े उल्लेख भएको दे िखयो । िनवेदक
कम्पनीको मालका सम्बन्धमा उक्त सूचना बमोिजम कारवाही
भएको छ िक छै न भनी हे दार् कम्पनीको माल वःतु भन्सार
कायार्लयको कम्पाउण्डमा रहे भएको र कम्पनीले समान छु टाइ
नलगेकोमा यहाँ िववाद दे िखएन । सो सामान छु टाई लाने
सम्बन्धमा िवराटनगर भन्सार कायार्लयबाट २०४७।१०।२२

56
 भन्सार िवभाग

गतेको गोरखापऽमा ूकािशत सूचनामा बाटाका म्याद बाहेक १५

िदन िभऽ सो सामान छु टाउन चािहने कागजातह पेश गरी लैजान
भ े उल्लेख गद सो िमित िभऽ सामान छु टाई नलगेमा उल्लेिखत
सामान भन्सार ऐन िनयम र अथर् मन्ऽालयको २०३३ साल असार
१ गते ूकािशत नेपाल राजपऽमा गिरएको व्यवःथा अनुसार गिरने
भ े उल्लेख गरे को पाइयो । तत्प ात भन्सार कायार्लयबाट एकै
चोटी िललाम गन भनी २०४७।११।२८ मा िनणर्य गरी
२०४८।२।३० मा िललाम गन सूचना ूकािशत गिरयो ।
२०३३ साल असार १ गतेको नेपाल राजपऽमा ूकािशत अथर्
मन्ऽालयको सूचना बमोिजम माल वःतु ौी ५ को सरकारको
भएको भनी िनणर्य गनुर् भन्दा पिहले माल धनीलाई व्यिक्तगत सूचना
िदएको पाइएन । माल वःतु छु टाइ लैजाने सम्बन्धमा ूकािशत
सूचनामा नै उक्त २०३३।३।१ को राजपऽको सूचना बमोिजम
गिरने भ े उल्लेख गदमा उक्त सूचनाको मनसाय बमोिजम
कारवाही भए गरे को भ िमल्दै न । त्यःको लािग उक्त
२०४७।१०।२२ को गोरखापऽमा िदएको म्यादमा मालधनीले
सामान छु टाई नलगे पिछ पुनः उक्त राजपऽमा ूकािशत सूचना
बमोिजम कारवाही गनर्को लािग मालधनीलाई सूचना िदनु अिनवायर्
हुन्छ । अतः िवराटनगर भन्सार कायार्लयबाट िमित
२०३३।३।१ गते अथर् मन्ऽालयबाट नेपाल राजपऽमा ूकािशत
उक्त सूचना बमोिजम मालधनीलाई सूचना निदई माल ौी ५ को
सरकारको हुने िनणर्य गरे को उक्त राजपऽमा ूकािशत सूचना
ूितकूल भई ूाकृितक न्याय िस ान्त समेतको िवपिरत हुँदा उक्त
िनणर्य र सोको आधारमा िललाम गन भनी गरे को िनणर्य र
ूकािशत सूचना समेत उत्ूेषणको आदे श ारा बदर हुने ठहछर् ।
अब कानून बमोिजम लाग्ने भन्सार महसूल दािखल गरे माल छु टाई
लान िदनु भनी िवराटनगर भन्सार कायार्लयको नाममा परमादे शको
आदे श समेत जारी हुने ।
(ू.नं. ११)

57
भन्सार िवभाग

िनवेदक तफर्बाट : िव ान अिधवक्ता ौी बसन्तराम भण्डारी ।

: िव ान अिधवक्ता ौी हिर शंकर िनरौला ।
िवपक्षी तफर्बाट : िव ान सरकारी अिधवक्ता ौी अिलअकवर
िमकरानी ।

आदे श
न्या. सुरेन्ि ूसाद िसं ह
१. नेपाल अिधराज्यको सं िवधान, २०४७ को धारा २३।८८ अन्तगर्त
दतार् भई िनणर्याथर् पेश हुन आएको ूःतुत िरट िनवेदनको सं िक्ष
व्यहोरा यस ूकार छ ।
२. यस नेपाल उड ःटक्स ूा.िल. ले आफ्नो उ ोगको आवँयकताको
लािग हङकङ तथा इटाली दे शह बाट उड ःटक उत्पादन गनर्
जम्मा १६,९८,००० अमेिरकी डलर मुल्यको मेिसनरीह आयात
गरी भं सार कायार्लय बािहर चौरमा राखेको, िविभ िमित, िमितमा
सामान िवपक्षी भन्सार कायार्लयमा आई पुगप
े िछ सामान सम्बन्धको
इन्भ्वाइस लगायत सम्पूणर् कागजात िवपक्षी भन्सार कायार्लयमा पेश
गरे को छ । सोको एक एक ूित िवपक्षी भन्सार िवभागमा
मुल्यांकनको लािग पेश गरे को, भन्सार िवभागले यस कम्पनीबाट
पेश गरे को कागजात र िवल िवजक इन्भ्वाइस बारे अनुसन्धान गनर्
राज अनुसन्धान महाशाखामा पठाइयो । राज अनुसन्धान
महाशाखाबाट िवपक्षी भन्सार कायार्लयमा फाइल फकार्एपिछ पिन
हामीलाई उक्त मालवःतुको िवषयमा भन्सार महसुल एिकन गरी
भन्सार महसूल बुझाई माल लैजान किहले पिन सूचना िदएन ।
िवपक्षी ०४७ माघ २२ गते गोरखापऽमा बाटाका म्याद बाहे क
१५ िदनिभऽ सामान छु टाउन चािहने कागजातह पेश गरी
िनयमपूवक
र् लाग्ने सम्पूणर् महसूल छु टाई लैजानु होला अन्यथा
उल्लेिखत सामान भन्सार ऐन िनयम र अथर् मन्ऽालयको ०३३
साल आषाढ १ गते ूकािशत नेपाल राजपऽमा यस सम्बन्धी
गिरएको व्यवःथा अनुसार गिरने भ े सूचना ूकािशत गरे बाट
िनवेदकले िवपक्षी भन्सार िवभाग समक्ष सम्पूणर् कागजात समयमै

58
 भन्सार िवभाग

पेश गिर सकेको र लाग्ने दःतुरको हकमा के कित रकमको

र् न सो रकमको कुनै पिन जानकारी नपाएको र
बन्दोवःत गनुप
उल्लेिखत गोरखापऽको सूचनामा पिन सो उल्लेख नभएको हुँदा
भन्सार रकम एिकन गरी पाउँ र सामानह ठू लो ठू लो वाकसमा
भएको र २४ टन दे िख २९ टन सम्मको पिन भएको हुँदा
त्यसलाई फ्यािक्शसम्म ढु वानीको लािग शे लरको व्यवःथा गनुप
र् न
हुँदा उक्त ढु वानीका सामानह समेत भारत कलक ा तथा
बम्बईमा माऽ व्यवःथा हुन सक्ने हुँदा त्यहाँ दे िख ल्याउन किरब
२ मिहना लाग्ने हुँदा त्यसतफर् पिन िवचार गरी समय पाउन
अनुरोध गरी २०४७।११।३ मा िवपक्षी भन्सार िवभागमा िनवेदन
गरी िवपक्षी भन्सार कायार्लयलाई बोधाथर् िदएकोमा वाःता नगरी
पुन ०४८ जे २ गतेको गोरखापऽमा सो सामानह हालसम्म
िनयमपूवक
र् छु टाई नलगेकोले ०४८।२।३० मा िललाम गिरने
भ े िललामको सूचना िवपक्षी भं सार कायार्लयले ूकािशत गरे को
रहे छ ।
३. यसरी सामान उठाउन निदई आफैले अनेकन अडचन उठाई िविभ
कारवाही गराई िढला सुःती गराउने र भन्सार िनयमावली २०२६
को िनयम १३ मा उल्लेिखत अनुसार तरकारी वा गैर सरकारी
गोदाममा मालवःतु राख्नुपन अवःथामा उपदफा १ मा उल्लेख गरी
ू तया भन्सार अडडाले िनकासी वा पैठारी गनर् ल्याएको माल वा
वःतुको लाग्ने भन्सार महसूल नबुझाएमा त्यःतो माल वा वःतुको
तौल र िववरण खुलाई ठाउँ भए सरकारी गोदाममा र ठाउँ नभए
गैर सरकारी गोदाममा राख्न लगाई सरकारी गोदाममा राखेकोमा
मालधनी वा िनजको एजे लाई िनःसा िदनुपछर् भ े व्यवःथा भन्सार
ऐन, २०१९ को दफा १३(१) मा िनकासी पैठारी गिरने कुनै माल
वा वःतुको भन्सार महसूलको सन्दभर्को लािग ौी ५ को
सरकारबाट मुल्य िनधार्रण गिरएको रहे छ भने त्यःतो माल वा
वःतुको धनीले दािखल गरे को िवल बमोिजमको मुल्य र ौी ५ को
् मध्ये जुन बढी हुन्छ, सोही बढी
सरकारबाट िनधार्रण गिरएको मुलइ

59
भन्सार िवभाग

मुल्यलाई नै त्यःतो मालवःतुको मुल्य मािनने छ भ ,े उपदफा २

मा मुल्य िनधार्रण नगिरएको माल वा वःतुको हकमा साधारणतः
माल वा वःतुधनीले दािखल गरे को िवल बमोिजमको मुल्यलाई नै
त्यःतो माल वा वःतुको मुल्य मािननेछ भ े ू व्यवःथा हुँदा हुँदै
पिन यस कम्पनीको कागजात सिहत राज अनुसन्धान महाशाखामा
पठाई िदएबाट के कित मुल्याँकन भएको हो र के कित रकम
लाग्ने हो सो समेत खुलाई माल छु टाउनको लािग हामीलाई
जानकारी िदनुपनमा आजसम्म के कित मुल्यांकन भयो, कित
बुझाउनु पन जानकारी निदई हाॆो सामानह कानून िवपिरत
िललाम गनर् लागेबाट नेपाल अिधराज्यको सं िवधान, २०४७ को
धारा १२(२)(क), १७(ख) ारा ूद मौिलक हकमा समेत
आघात पानर् लागेबाट उक्त गोरखापऽमा ूकािशत २०४८।२।२
को सूचना र त्यस िवषयमा आधार िलएका िनणर्यह भएमा सो
समेतलाई उत्ूेषणको आदे श ारा बदर गरी के कित भन्सार महसूल
बुझाउनु पन हो भन्सार ऐन, २०१९ को दफा १३(१),(२)
बमोिजम अं क िकटान गरी एिकन जानकारी िदई कानून बमोिजम
भन्सार महसूल बुिझ माल छु टाउन िदनु भ े व्यहोराको परमादे श
सिहतको जो चािहने आ ा, आदे श, पुजीर् जारी गरी पाउँ तथा यो
िनवेदनको अिन्तम टुं गो नलागेसम्म िललामको कारवाही नगनुर्
नगराउनु भ े अन्तिरम आदे श समेत जारी गरी पाउँ भ े समेत िरट
िनवेदन ।
४. यसमा िनवेदकको माग बमोिजमको आदे श िकन जारी हुन नपन
हो ? िवपक्षीबाट िलिखत जवाफ मगाई आएपिछ वा अविध नाघेपिछ
िनयम बमोिजम पेश गनुर् भ े समेत यस अदालतको एक
न्यायाधीशको इजलासको िमित २०४८।२।१३।२ को आदे श ।
५. यसमा ०४८।२।३० का िदन िललाम गन भनी भन्सार कायार्लय
िवराटनगरको िमित २०४८।२।२ को िललामको सूचना अनुसार
हुने िललाम सम्बन्धी काम कारवाही ूःतुत िरट िनवेदनको अिन्तम
िनणर्य नभएसम्म नगनुर् नगराउनु भनी भन्सार कायार्लय

60
 भन्सार िवभाग

िवराटनगरका नाउँ मा अन्तिरम आदे श जारी गिरिदएको छ भ े

समेत यस अदालतको ु
सं यक्त इजलासको िमित
२०४८।२।२९।४ को आदे श ।
६. िवपक्षी िरट िनवेदकले िमित ०४३।६।२१, ०४३।७।१० र
०४३।७।२० मा हङकङ तथा इटालीबाट आयात गरे को उड
ःटक उत्पादन गन सामानह ०४४।२।२४ गते ४०५६,
४०५७ र ४०५८ नं. का ू ापन पऽह भिर पेश गरे कोमा
अिधक िवजकीकरण गरे को शं का लािग राज अनुसन्धान
महाशाखाले कागजात िलएको हो । यस िवभागबाट िनवेदकले
आयात गरे को सामानको मुल्यांकन िवजक मुल्य िस.आई. एफ.
कलक ालाई मान्यता िदने गरी िनणर्य गरे मुतािवक
०४४।५।१४ मा ई.नं. ६।१० ता १५।७।१९८६ को पऽ
उक्त उ ोगले बुझी िलएको र ई.नं. १६२।८६ ता.
१४।१०।१९८६ को सामान िवजक मुल्य िस.आई.एफ.
कलक ालाई मान्यता िदने गरी ०४४।६।६ मा िनणर्य भए
मुतािवकको पऽ ०४४।७।११ मा सम्बिन्धत भन्सार कायार्लयमा
पठाएकोमा िनवेदकले बुिझिलइ सकेको छ । सो जानकारी िदएको
आधारमा सामान छु टाई लै जान सम्बिन्धत भं सार कायार्लयले
बारम्बार ताकेता गदार् त्यःता पऽह सम्बिन्धत उ ोगबाट िफतार्
आएको र ती मध्ये ८६८ िमित ०४४।८।२३ को पऽ सो
उ ोगका सं चालक खेमचन्द चौरिडयालाई ०४४।९।५ मा रानी
िसिकयाही छोटी हुलाकले बुझाएको छ । यसै बममा िवराटनगर
भन्सार कायार्लयले नेपाल उडःटक ूा.िल. का सं चालकलाई सामान
छु टाउन आउनु भनी गोरखापऽबाट ०४७।१०।२२ मा उक्त
सूचना ूकािशत एको र सम्बिन्धत कायार्लयमा आफू वा उ ोगको
तफर्बाट उपिःथत नभै केवल पऽबाट २ मिहनाको समय पाउँ भनी
०४७।११।१ मा िनवेदन िदएकोमा २ मिहनापिछ पिन सामान
छु टाउन नआएको कारणबाट ०४८।११।२८ मा भन्सार ऐन,
२०१९ को सं शोधन सिहत दफा २२ को १ बमोिजम सामान

61
भन्सार िवभाग

जफत गरी िललामी सूचना ०४८।२।२ गते गोरखापऽमा

ूकािशत भएको हो । भन्सार गोदाममा नराखी खुला ःथानमा
राखेको सामानको डेमरे ज (िवलम्ब शुल्क) ितनुर् पदन भ े
िजिकरका सम्बन्धमा भन्सार कायार्लयको हातािभऽ सामान राखी
ू ापनपऽ भरी ठू लो पिरमाण सामान भएको कारणबाट भन्सार
कायार्लयको आफ्नै कम्पाउण्ड हातािभऽ सुरक्षामा रािखएको
सामानको डेमरे ज ितनर् पदन भ ु युिक्तसं गत दे िखं दैन । ऐन
िनयमको पिरिधिभऽ रही गरे को काम कारवाहीबाट िरट िनवेदकको
हकािधकारमा आघात नपरे को व्यहोरा अनुरोध गदर्छु भ े समेत
िवपक्षी भन्सार िवभाग र महािनदशक, भँसार िवभाग र भन्सार
कायार्लय िवराटनगरको छु ाछु ै िलिखत जवाफ ।
७. िनयम बमोिजम पेशी सूिचमा चढी िनणर्याथर् पेश हुन आएको ूःतुत
िरट िनवेदनमा िनवेदकका तफर्बाट उपिःथत िव ान अिधवक्ता ौी
वसन्तराम भण्डारीले िनवेदक कम्पनीले इटाली र हङकङबाट
मेशीनरी सामानह िझकाएकोमा इटािलबाट १६९८०० यु.एस.
डलरको ७ वाकस ७–१०–८७ (िव.स. ०४३।६।२१) मा
आएकोमा ०४३।७।२० मा भन्सार कायार्लय िवराटनगरमा
आयात इजाजत पऽह बुझाई िनःसा िलएको, हङकङबाट आएको
८ वाकसको ०४४।२।४ मा कागजात बुझाई िनःसा िलएको
िथए । सो सामानको मोल िनधार्रणको लािग भन्सार िवभागमा
पठाएको नआएको हुँदा भन्सार महसूल कित लाग्ने हो, त्यसको
जानकारी ूा भएन । यिद सामानको मुल्यांकन भइ सकेको भए
त्यसमा लाग्ने भन्सार महसूल एिकन गरी मैले सूचना पाउनु पन
हो । भन्सार ऐन, २०१९ को दफा १३ र भन्सार िनयमावलीको
िनयम १४ अनुसार गोदाममा रहे को मालमा माऽ िडमरे ज लाग्ने
हुँदा मेरो सामान गोदाममा नभएकोले िडमरे ज लाग्ने होइन । के
कित भन्सार र महसूल लाग्ने हो सोको जानकारी नै नभएको हुँदा
गोरखापऽमा सूचना ूकािशत भए बमोिजम िललाम हुन पन होइन
भ े समेत वहस ूःतुत गनुर् भयो । िनवेदकका तफर्का उपिःथत

62
 भन्सार िवभाग

अकार् िव ान अिधवक्ता ौी हिरशं कर िनरौलाले गोरखापऽमा

ूकािशत सूचनामा ौी ५ को सरकारको माल भइसकेको भनी
उल्लेख भएको छ, तर सो आयाितत माल ौी ५ को सरकारको
भइसकेको छै न । भन्सार ऐन, २०१९ को दफा २२ को उपदफा
(१) मा यो ऐन बमोिजम जफत भएको माल वा वःतु र तोिकएको
अविधिभऽ भन्सारबाट छु टाई नलगेको माल वा वाःतु ौी ५ को
सरकारको हुनेछ भ े उल्लेख भएको र उपदफा (२) मा त्यःतो
माल लगतमा चढाइ तोिकए बमोिजम िललाम िवबी गनुप
र् न
व्यवःथा भएकोमा सो बमोिजम गिरएको छै न । उक्त ऐनको दफा
२२ अन्तगर्त ३३ आषाढ १ गतेको राजपऽमा ूकािशत अथर्
मन्ऽालयको सूचना बमोिजमको ूकृया पिन पुरा गिरएको छै न ।
अतः उक्त गैर कानूनी िललाम गन सूचना समेत बदर हुनपु दर्छ भ े
समेत वहस ूःतुत गनुभ
र् यो ।
८. ूत्यथीर् भन्सार िवभाग समेतको तफर्बाट उपिःथत िव ान सरकारी
अिधवक्ता ौी अिल अकवर िमकरानीले भन्सार िवभागबाट
िनवेदकको सामानको मोल िनधार्रण भएको सूचना िनवेदकलाई िदं दा
पिन उपिःथत भइ माल नछु टाएकोले ०४७।११।२९ गते सो
माल ौी ५ को सरकारको भएको भनी िनणर्य भइसकेको छ । सो
िनणर्य भएपिछ भन्सार ऐन, २०१९ को दफा २७ बमोिजम
पुनरावेदन गनुप
र् नमा सो गरे को छै न । भन्सार ऐन तथा
िनयमावलीमा भएको व्यवःथा बमोिजम िनवेदकले सामान जफत
गरी िललाम गन सूचना िनकालेको हुनाले िनवेदकको माग
बमोिजमको आदे श जारी हुन ु पन होइन भ े समेत बहस ूःतुत
गनुभ
र् यो ।
९. यसमा िनवेदकको माग बमोिजमको आदे श जारी गनर् िमल्ने निमल्ने
के रहे छ सो सम्बन्धमा हे री िनणर्य िदनुपन हुन आयो ।
१०. िनणर्यतफर् िवचार गदार् यसमा िनवेदक कम्पनीले िवदे शबाट आयात
गरे को मेिशनरी सामानह मा के कित भन्सार महसूल लाग्ने हो,
एिकन जानकारी निदइ सामान छु टाउन नपाएकोमा २०४८।२।२

63
भन्सार िवभाग

गतेको गोरखापऽमा सो सामान िनयमपूवक

र् छु टाई नलगेकोले
०४८।२।३० मा िललाम गिरने भ े िललामको सूचना भन्सार
कायार्लय िवराटनगरले ूकािशत गरे को हुँदा सो सूचना बदर गरी
के कित भन्सार महसूल लाग्ने हो अं क िकटान गरी कानून
बमोिजम भं सार महसूल बुिझ माल छु टाई िदनु भ े परमादे श समेत
जारी गरी पाउँ भ े मुख्य िरट िनवेदन िजिकर रहे छ । िनवेदक
कम्पनीको सामानको िवजक मुल्य िस.आई.एफ. कलक ालाई
मान्यता िदने गरी िनणर्य भए मुतािवक ०४४।५।१४ र
०४४।७।११ मा जानकारी िदई सकेको र सामान छु टाउन
आउन ताकेता गदार् पिन नछु टाएकोले ०४७।११।२८ मा भन्सार
ऐन, २०१९ को दफा २२(१) बमोिजम सामान जफत गरी
०४८।२।२ गते गोरखापऽमा सूचना ूकािशत गरे को ऐन िनयम
बमोिजम नै हुँदा िनवेदकको हकािधकारमा कुनै असर परे को छै न
भ े समेत ूत्यथीर्ह को तफर्बाट ूा हुन आएको िलिखत
जवाफमा उल्लेख भएको पाइन्छ ।
११. यसमा िनवेदकले बदर गनर्को लािग माग गरे को िमित
२०४८।२।२ को गोरखापऽमा ूकािशत सूचनामा “यस
कायार्लयको कम्पाउण्डमा आजभन्दा किरब ३,४ वषर् अगािड दे िख
रहन आएका हङकङ तथा इटाली दे शह बाट आयात भै आएका
तपिसलमा उल्लेिखत उडःटक उत्पादन गन मेिशनरी सामान
हालसम्म िनयमपूवक
र् छु टाई नलगेकोले सो सामान ौी ५ को
सरकारको हुन आएको” भ े उल्लेख गद ०४८।२।३० गते
िललाम गन जानकारी गराइएको पाइन्छ । सो सामानह
िवराटनगर भन्सार कायार्लयको ०४७।११।२८ को िनणर्यानुसार
ौी ५ को सरकारको गिरएको भ े व्यहोरा ूा िलिखत जवाफबाट
दे िखन्छ । उक्त िमित ०४७।११।२८ गते िवराटनगर भन्सार
कायार्लयबाट भन्सार सामान जफत गरी सो सामान डाँक बढाबढ
गराई आएको रकम सवर्संिचत कोषमा दािखल गनुप
र् न दे िखएकोले
ःवीकृितको लािग भन्सार िवभागमा पठाउनु पन दे िखएको भनी

64
 भन्सार िवभाग

िटप्पणी पेश भएकोमा सो बमोिजम ःवीकृितको लािग लेिख पठाउने

समेत गरी िटप्पणी सदर गरे को र सो बमोिजम लेिख गएकोमा
उक्त सामान िनयमानुसार िललाम िवबी गनर् भन्सार कायार्लयमा
लेिख पठाउने भनी ०४७।१२।२४ मा भन्सार िवभागबाट िनणर्य
भएको भ े भन्सार कायार्लयबाट ूा फाइलबाट दे िखन्छ । उक्त
िनणर्यमा उल्लेिखत भन्सार ऐन, २०१९ को दफा २२(१) हे दार् “यो
ऐन बमोिजम जफत भएको माल वा वःतु र तोिकएको अविध िभऽ
भन्सारबाट छु टाई नलगेको माल वा वःतु ौी ५ को सरकारको
हुनछ
े ” भ े व्यवःथा भएको पाइन्छ । यही ऐनको उक्त दफा २२
ले िदएको अिधकार ूयोग गरी अथर् मन्ऽालयले जारी गरे को िमित
०३३।३।१ को खण्ड २६, सं ख्या ९ को राजपऽमा ूकािशत
सूचनामा “िवदे शबाट पैठारी भएको र िवदे शमा िनकासी हुने माल
वःतु भन्सार िवभागको ःवीकृित िवना ३ मिहना भन्दा बढी रहे मा
त्यःता माल वःतु ौी ५ को सरकारको हुनछ
े । तर माल
धनीह लाई व्यिक्तगत सूचना निदइकन यो आदे श बमोिजमको
कारवाही गिरने छै न” भ े उल्लेख भएको दे िखयो । िनवेदक
कम्पनीको मालका सम्बन्धमा उक्त सूचना बमोिजम कारवाही
भएको छ िक छै न भनी हे दार् कम्पनीको मालवःतु भन्सार
कायार्लयको कम्पाउण्डमा रहे भएको र कम्पनीले सामान छु टाई
नलगेकोमा यहाँ िववाद दे िखएन । सो सामान छु टाई लाने
सम्बन्धमा िवराटनगर भन्सार कायार्लयबाट ०४७।१०।२२
गतेको गोरखापऽमा ूकािशत सूचनामा बाटाका म्याद वाहेक १५
िदनिभऽ सो सामान छु टाउन चािहने कागजातह पेश गरी लैजान
भ े उल्लेख गद सो िमित िभऽ सामान छु टाई नलगेमा उल्लेिखत
सामान भन्सार ऐन िनयम र अथर् मन्ऽालयको २०३३ साल असार
१ गते ूकािशत नेपाल राजपऽमा गिरएकोमा व्यवःथा अनुसार
गिरने भ े उल्लेख गरे को पाइयो । तत्प ात भन्सार कायार्लयबाट
एकैचोटी िललाम गन भनी ०४७।११।२८ मा िनणर्य गरी
०४८।२।३० मा िललाम गन सूचना ूकािशत गिरयो । २०३३

65
भन्सार िवभाग

साल असार १ गतेको नेपाल राजपऽमा ूकािशत अथर् मन्ऽालयको

सूचना बमोिजम मालवःतु ौी ५ को सरकारको भएको भनी िनणर्य
गनुर् भन्दा पिहले माल धनीलाई व्यिक्तगत सूचना िदएको पाइएन ।
मालवःतु छु टाई लैजाने सम्बन्धमा ूकािशत सूचनामा नै उक्त
२०३३।३।१ को राजपऽको सूचना बमोिजम गिरने भ े उल्लेख
गदमा उक्त सूचनाको मनसाय बमोिजम कारवाही भए गरे को भ
िमल्दै न । त्यसको लािग उक्त ०४७।१०।२२ को गोरखापऽमा
िदएको म्यादमा मालधनीले सामानछ छु टाई नलगेपिछ पुनः उक्त
राजपऽमा ूकािशत सूचना बमोिजम कारवाही गनर्को लािग
मालधनीलाई सूचना िदनु अिनवायर् हुन्छ । अतः िवराटनगर भन्सार
कायार्लयबाट िमित २०३३।३।१ गते अथर् मन्ऽालयबाट नेपाल
राजपऽमा ूकािशत उक्त सूचना बमोिजम मालधनीलाई सूचना
निदई माल ौी ५ को सरकारको हुने िनणर्य गरे को उक्त राजपऽमा
ूकािशत सूचना ूितकूल भई ूाकृितक न्याय िस ान्त समेतको
िवपिरत हुँदा उक्त िनणर्य र सो को आधारमा िललाम गन भनी
गरे को िनणर्य र ूकािशत सूचना समेत उत्ूेषणको आदे श ारा बदर
हुने ठहछर् । अब कानून बमोिजम लाग्ने भन्सार महसूल दािखला
गरे माल छु टाई लान िदनु भनी िवराटनगर भन्सार कायार्लयको
नाममा परमादे शको आदे श समेत जारी हुने ठहछर् । िवपक्षीको
जानकारीको लािगिनणर्यको ूितिलिप महान्यायािधवक्ताको कायार्लय
माफर्त पठाई फाईल िनयम बमोिजम बुझाइ िदनु ।
उक्त रायमा म सहमत छु ।
न्या. कृंणजं ग रायमाझी
इित सम्वत २०५० साल भाि १६ गते रोज ४ शुभम् ।

66
 भन्सार िवभाग

ने.का.प. २०७०, अ १ िनणर्य नं. ८९४१

ु इजलास
सव च्च अदालत, सं यक्त
माननीय न्यायाधीश ौी दामोदरूसाद शमार्
माननीय न्यायाधीश ौी सुशीला काकीर्
२०६६–WO–१०५८
आदे श िमितः २०६९।८।२५।२

िवषयः उत्ूेषण परमादे श समेत ।

िनवेदकः घरे ल ु तथा साना उ ोगको कायार्लय मोर , िवराटनगर अन्तगर्त

दतार् रहे को पशुपित ढु वानी सेवा नामक फमर्को तफर्बाट ऐ. का
ूोूाइटर स ालक िजल्ला मोरङ िवराटनगर
उपमहानगरपािलका वडा नं. २२ बःने गजेन्िकुमार ठाकुर

िव
िवपक्षीः नेपाल सरकार, अथर् मन्ऽालय, भन्सार िवभाग समेत

 भन्सार एजेन्टको मृत्युप ात् िनजको भन्सार एजेन्टसम्बन्धी

अिधकार र ःवािमत्व पिन ःवतः समा भई हःतान्तरण हुन
नसक्ने ।
(ूकरण नं.६)
 भन्सार एजेन्टसम्बन्धी इजाजत पऽ िनि त् व्यिक्तगत योग्यता र
क्षमताको आधारमा ूाकृितक व्यिक्तले माऽ ूा गनर् सक्ने
इजाजत पऽ हो भ े दे िखएकाले भन्सार ऐन र भन्सार
िनयमावली, २०६४ बमोिजम भन्सार एजेन्ट इजाजत पऽ ूा
व्यिक्तको मृत्युप ात् त्यःतो इजाजत पऽ मृतक व्यिक्तको
हकवालाको नाममा नामसारी हुन नसक्ने ।
(ूकरण नं.७)

67
भन्सार िवभाग

िनवेदक तफर्बाटः
िवपक्षी तफर्बाटः
अवलिम्बत नजीरः
सम्ब कानूनः
 भन्सार िनयमावली, २०६४ को िनयम ३७, ३७(२) र (४),
५१(१)

आदे श
न्या.दामोदरूसाद शमार्ः नेपालको अन्तिरम सं िवधान, २०६३ को
धारा ३२ र १०७(२) बमोिजम पनर् आएको ूःतुत िनवेदन सम्बन्धी
सं िक्ष तथ्य र आदे श यस ूकार छः–
सवर्ूथम, म िनवेदकको ौीमती िनमर्लादे वी ठाकुर ूोूाइटर भई
पशुपित ढु वानी सेवा नामक फमर् िमित २०५२।३।१६ गतेमा घरे ल ु
तथा साना उ ोग कायार्लय, मोरङ िवराटनगरको द.नं. ३१४० बाट दतार्
गराई आन्तिरक राजःव कायार्लय, मोरङबाट ःथायी लेखा नं.
३००९५४८८१ ूा गरी उ ेँयबमोिजमको कारोवार गद आएको
अवःथामा तत्कालीन भन्सार ऐन, २०१९ को दफा ४ मा भएको कानूनी
ूावधान मुतािवक भन्सार एजेन्टको पमा काम गनर् म िनवेदकको
ौीमती ूोपराईटर भएको पशुपित ढु वानी सेवालाई भन्सार एजेन्टको
नामबाट भन्सार िवभागको इजाजत पऽ सं ख्या ४१८ कायम भई िमित
२०५७।५।१६ गतेमा ःवीकृित ूा गरी कारोवार गन व्यिक्तको
पमा ौीमती िनमर्लादे वी ठाकुर भएपिन म िनवेदक तथा मेरो ौीमती
ु
समेतको सं यक्त ूयासले कारोवार स ालन गरी हुन आउने आय
आम्दानीबाट आफ्नो पािरवािरक आिथर्क दाियत्व पूरा गद आउनुका साथै
नेपाल सरकारलाई बुझाउनु पन राजःव समेत िनयिमत ितद बुझाउँ दै
आई फमर्को बािषर्क नवीकरण समेत गद आएको िथएँ । यसै बममा
भन्सार िवभागबाट िमित २०५७।५।१६ मा इजाजत ूा भन्सार
एजेन्ट भएको पशुपित ढु वानी सेवाको ूोूाइटर तथा म िनवेदकको
ौीमती िनमर्लादे वी ठाकुरको िमित २०६५।९।४ गते आकिःमक मृत्यु

68
 भन्सार िवभाग

भएको कारण कानूनबमोिजम िनजको सबै भन्दा निजकको हकदार म

िनवेदक पित नै रहे कोमा मृतक प ीको नामबाट िविभ िनकाय वा
कायार्लयमा रहे को सम्पि एवं दाियत्व नामसारी गराउने बममा भन्सार
एजेन्टको पमा इजाजत ूा पशुपित ढु वानी सेवा नामक फमर् समेत
घरे ल ु तथा साना उ ोग कायार्लय, मोर को िमित २०६५।९।२३
गतेको िनणर्यानुसार हकवाला म िनवेदक गजेन्िकुमार ठाकुरको नाममा
नामसारी भई आएको आधारमा आन्तिरक राजःव कायार्लय,
िवराटनगरबाट ःथाई लेखा नं. ३०३३२२४९८ समेत ूा गिरसकेको
अवःथामा भन्सार एजेन्टको इजाजत पऽ नवीकरण गनर् भन्सार
िवभागबाट ६ मिहनाको म्याद राखी बक ग्यारे न्टी पिरणत गनर् तोकी
पठाई रहे को अवःथामा िमित २०६५।१०।१२ गते िहमालय बक
िलिमटे ड, िवराटनगर शाखाको १४ िडसेम्बर २००८ को बक ग्यारे न्टी
पऽ तथा अन्य आवँयक ूमाणपऽसिहत भन्सार िवभागमा इजाजतपऽ
नवीकरणका लािग िनवेदन दतार् गराउँ दा सो उपर कुनै िनणर्य
नगिरएकोमा पुनः म िनवेदक िमित २०६६।५।१४ गते िहमालयन बक
िलिमटे ड, िवराटनगर शाखाको २१ जुलाई २००९ को बक ग्यारे न्टी नं.
HBLPB1365007 को पऽ तथा अन्य आवँयक ूमाणपऽसिहत भन्सार
िवभागमा पशुपित ढु वानी सेवा नामक फमर्को नाममा कायम रहे को
भन्सार एजेन्टको इजाजतपऽ भन्सार िनयमावली, २०६४ को िनयम ३७
को उपिनयम १४ मा उिल्लिखत कानूनी ूावधान मुतािवक उक्त मेरो
नाममा कायम हुन आएको पशुपित ढु वानी सेवाको नाममा जारी भएको
इजाजतपऽको कारोवार गन व्यिक्तको नाम पिरवतर्न गरी म िनवेदकको
नाम उल्लेख गरी नवीकरण गनर् िनवेदन िदएकोमा िवभागका कमर्चारीले
िनवेदन ःवीकार गरी नवीकरण दःतूर बुझाउन िनदशन िदएबमोिजम
सोही कायार्लयको नगदी रिसद नं. १६९१ िमित २०६६।५।१४ बाट
नवीकरण दःतूर ६,०००।– नगद बुिझिलएकोमा कानूनबमोिजम गनुप
र् न
नवीकरणको काम गन बममा इजाजत पऽको नवीकरण महलमा व्यहोरा
उल्लेख गरी ूमािणत गन कायर् नगरी नेपालको अन्तिरम सं िवधानको
धारा १२ को २, ३ (च), धारा १३ को १, २ तथा धारा १९ को १

69
भन्सार िवभाग

ारा ूत्याभूत गिरएको सं वैधािनक मौिलक अिधकारबाट बि त गनुक

र् ा
साथै म िनवेदकको जीवन जीिवकामा नै ूत्यक्ष असर पन गरी अन्य
कानूनी हक समेतमा आघात पुग्न गएकोले ूद हकको ूचलनका
लािग अक उपचारको व्यवःथा िव मान नभएको हुँदा बाध्य भई
नेपालको अन्तिरम सं िवधानको धारा ३२ तथा १०७(२) बमोिजम ूःतुत
िनवेदन माग बमोिजम गरी पाउन सम्मानीत अदालतको असाधारण
अिधकारक्षेऽअन्तगर्त उपिःथत भएको छु । भन्सार िवभागबाट पशुपित
ढु वानी सेवा नामक फमर्को नाममा जारी भएको भन्सार एजेन्टको
इजाजत पऽ फमर्को मािलक ूाकृितक व्यिक्तको है िसयतले ूा नगरे को
र कानूनबमोिजम हाल उक्त फमर्को मािलक म िनवेदक भएको कारण
िवगतका वषर्देिख कारोवार गद आई राजःव समेत भुक्तान गन फमर्लाई
भन्सार एजेन्टको कारोवार गनर्बाट वि त गन गरी ूत्यथीर्बाट कदािचत
कुनै िनणर्य भएको रहे छ भने सोलाई समेत उत्ूेषणको आदे श ारा बदर
गरी कानूनबमोिजम म िनवेदकको पशुपित ढु वानी सेवा फमर्को नाममा
जारी भएको इजाजत पऽमा कारोवार गन व्यिक्तको नाममा म
िनवेदकलाई नै आवँयक ूिबया पूरा गरी नाम समावेश गरी भन्सार
एजेन्टको पमा काम गन गरी पिरवतर्न गनर् परमादे शलगायतका
आवँयक आ ा, आदे श वा पूजीर् जारी गिरपाऊँ भ े िनवेदकको िनवेदन
पऽ ।
यसमा के कसो भएको हो ? िनवेदकको माग बमोिजमको आदे श
िकन जारी हुन नपन हो ? यो आदे श ूा भएका िमितले बाटाका म्याद
बाहे क १५ िदनिभऽ सम्बिन्धत िमिसल साथ राखी िवपक्षीह लाई सूचना
पठाई िलिखत जवाफ आएपिछ वा अविध नाघेपिछ िनयमबमोिजम पेश
गनू र् भ े यस अदालतको िमित २०६७।२।२ को आदे श ।
िनि त् योग्यता ूा व्यिक्त जःतै ःवाःथ्य व्यवसायी पिरष मा
दतार्वाला ःवाःथ्यकमीर्, नेपाल मेिडकल काउिन्सलमा दतार्वाला िचिकत्सक
र नेपाल कानून व्यवसायी पिरष मा दतार्वाला कानून व्यवसायीह को
मृत्युप ात् जसरी उनीह को व्यावसाियक हक अिधकार र ःवािमत्वको
अन्त्य हुन्छ र त्यसरी नै भन्सार एजेन्टको मृत्यु प ात पिन िनजको

70
 भन्सार िवभाग

भन्सार एजेन्टसम्बन्धी अिधकार ःवािमत्व हःतान्तरण हुन सक्दै न ।

िनवेदकको ौीमती ःवगीर्य िनमर्लादे वी ठाकुर ूोूाइटर भई पशुपित
ढु वानी सेवा नामक फमर्बाट कानूनबमोिजम गनर् पाउने अन्य कायर् गनर्मा
यस भन्सार िवभागबाट कुनै बाधा िवरोध छै न । पशुपित ढु वानी सेवा
नामक ूोूाइटर ःव. िनमर्लादे वी ठाकुरको नाममा भन्सार एजेन्ट
इजाजत पऽ यस िवभागबाट ूदान गिरएकोले कायर्कािरणी व्यिक्तको
मृत्यु भई सकेको अवःथामा भन्सार एजेन्टको पमा कायर् गनर् भन्सार
ऐन, २०६४ र ऐ. को िनयमावली २०६४ मा हक/ःवािमत्व
हःतान्तरणसम्बन्धी व्यवःथा नगिरएकोले िनवेदनको माग बमोिजम
भन्सार एजेन्टसम्बन्धी कारोवार गनर् इजाजत पऽमा नाम पिरवतर्न गनर्
सिकँदै न । िनवेदकले पशुपित ढु वानी सेवा कारोवार गनर्को लािग घरे ल ु
तथा साना उ ोग कायार्लय, मोर बाट नामसारी र आन्तिरक राजःव
कायार्लय, िवराटनगरबाट ूदान गिरएको ःथायी लेखा नं.
३०३३२२४९८ िनयमानुसार ूा गरे को िवषय र भन्सार एजेन्ट
इजाजत पऽसम्बन्धी िवषय िनतान्त फरक िवषय भएकोले िनवेदकको
माग बमोिजम कानूनमा व्यवःथा नगिरएको कायर् यस िवभागबाट गनर्
नसिकएको हो । िनवेदकले पशुपित ढु वानी सेवाको नाममा जारी भएको
इजाजत पऽको कारोवार गन व्यिक्तको नाम पिरवतर्न गन सम्बन्धमा
सम्बिन्धत िनरीक्षण शाखामा सम्पकर् नगरी सोझै लेखा शाखामा गई
सम्पूणर् व्यहोरा उक्त फाँटवालाह लाई जानकारी निदई नवीकरण
दःतूरवापत २०६६।५।१४ मा लेखा फाँटमा .६,०००।– बुझाएको
र उक्त ूिबयाप ात् माऽ सम्बिन्धत िनरीक्षण शाखामा सम्पकर् गनर्
गएकोले भन्सार एजेन्टसम्बन्धी इजाजत पऽ नामसारी गनर् नसिकएको
जानकारी िवपक्षीलाई िदएको हो भ े भन्सार िवभागका महािनदशक
नवराज भण्डारीको िलिखत जवाफ ।
िनयमबमोिजम दै िनक पेशी सूचीमा चढी िनणर्याथर् पेश हुन
आएको ूःतुत िनवेदनमा िनवेदकलाई पटकपटक बोलाउँ दा उपिःथत हुन
नआएकोले िनवेदन पऽसिहतको िमिसल अध्ययन गरी िनवेदन माग

71
भन्सार िवभाग

बमोिजमको आदे श जारी हुने हो होइन सो िवषयमा िनणर्य िदनुपन

दे िखयो ।
२. िनणर्यतफर् िवचार गदार् यी िनवेदककी प ी िनमर्लादे वी ठाकुरको
मृत्यु िमित २०६५।९।४ मा भएकोले कानूनबमोिजम िनजको सबै
भन्दा निजकको हकदार भएको कारण प ीको नाममा रहे को
पशुपित ढु वानी सेवा नामक ूाईवेट फमर् यी िनवेदक गजेन्िकुमार
ठाकुरका नाममा िमित २०६५।९।२३ मा नामसारी भएको
िमिसलबाट दे िखन्छ । िनवेदकका नाममा नामसारी भई आएको
उिल्लिखत पशुपित ढु वानी सेवा नामक फमर्को नाममा सािवकदे िख
भन्सार एजेन्टको इजाजत पऽ समेत रहे कोमा प ीको मृत्यु
भएकोले सो भन्सार एजेन्टको कारोवार गन व्यिक्तको नाम पिरवतर्न
गरी आफ्नो नाममा नामसारी गिरिदनु पनमा सो पशुपित ढु वानी
सेवा नामक ूाईभेट फमर्को नाममा रहे को भन्सार एजेन्ट सम्बन्धी
इजाजत पऽ नामसारी तथा नवीकरण नगरी िदएकोले सो भन्सार
एजेन्टसम्बन्धी इजाजत पऽमा िनवेदकको नाम समावेश गरी
नवीकरण गरी िदनु भनी िवपक्षीह का नाममा परमादे श समेत जारी
गिरपाऊँ भनी िनवेदकको ूःतुत िनवेदन परे को दे िखन्छ ।
३. भन्सार एजेन्टको पमा काम गन इजाजत पऽ खासगरी ूाकृितक
व्यिक्तलाई उसको वैयिक्तक योग्यता अनुभव र दक्षताको आधारमा
ूदान गिरने भएकोले त्यःतो इजाजत पऽ ूा व्यिक्तको मृत्युप ात्
अन्य चल अचल सम्पि जःतो िनजको हकवालाको नाममा त्यःतो
इजाजत पऽ नामसारी हुन नसक्ने हुँदा यी िनवेदकको ौीमतीका
नामको भन्सार एजेन्टसम्बन्धी इजाजत पऽ िनजको मृत्यु पिछ
िनजका पित यी िनवेदकका नाममा नामसारी तथा नवीकरण हुन
नसकेको भ े िवपक्षीह को िलिखत जवाफ रहे को पाइयो ।
४. भन्सार ऐन, २०६४ को दफा ५१(१) मा िनकासी वा पैठारी हुने
मालवःतु भन्सार कायार्लयबाट छु टाउन वा भन्सार कायार्लयसँग
सम्बिन्धत कामको लािग िनकासी वा पैठारीकतार्को भन्सार एजेन्ट
वा ूितिनिधको पमा काम गनर् चाहने व्यिक्तले िवभाग वा भन्सार
कायार्लयबाट भन्सार एजेन्टको इजाजतपऽ िलनु पनछ भ े कानूनी
व्यवःथा रहे को दे िखन्छ ।

72
 भन्सार िवभाग

५. यसरी भन्सार एजेन्टको इजाजतपऽ िलन इच्छु क व्यिक्तले भन्सार

िवभागले समय समयमा सावर्जिनक सूचना ूकाशन गरी दरखाःत
माग गरे को अवःथामा दे हायको योग्यता पुगेको व्यिक्तले दरखाःत
िदन सक्ने भ े कानूनी व्यवःथा भन्सार िनयमावली २०६४ को
िनयम ३७(२) मा उल्लेख भएको दे िखन्छः
(क) २१ वषर् उमेर पुगेको
(ख) किम्तमा ूमाणपऽ तह वा १२ कक्षा उ ीणर् गरे को वा सो
सरहको शैिक्षक योग्यता हािसल गरे को
(ग) नेपाल सरकारलाई ितनुर् बुझाउनु पन रकम बाँकी नभएको
(घ) कुनै फौजदारी अिभयोगमा अदालतबाट कसूरदार ूमािणत
नभएको ।
६. उिल्लिखत पमा योग्यता पुगेका दरखाःतवाला व्यिक्तह मध्येबाट
भन्सार िवभागले िलिखत परीक्षा तथा अन्तवातार्को माध्यम ारा
भन्सार एजेन्टको इजाजतपऽ िदन उपयुक्त व्यिक्तह को छनौट गन
कानूनी व्यवःथा उिल्लिखत भन्सार िनयमावली, २०६४ को िनयम
३७(४) मा भएको दे िखयो । उिल्लिखत कानूनी व्यवःथाको
अध्ययनबाट भन्सार एजेन्टको इजाजत पऽ िनि त् योग्यता र
क्षमताका आधारमा ूाकृितक व्यिक्तले माऽ ूा गनर् सक्ने इजाजत
पऽ हो भ े दे िखन्छ । भन्सार िनयमावली, २०६४ को िनयम
३७(२) मा उिल्लिखत योग्यता नपुगेको ूाकृितक व्यिक्त बाहे कका
अन्य कुनै ूाईभेट फमर् वा कानूनी व्यिक्तले यःतो भन्सार एजेन्टको
इजाजत पऽ ूा गनर् सक्ने दे िखदै न । साथै यसरी उिल्लिखत
भन्सार िनयमावली, २०६४ को िनयम ३७ बमोिजम जारी हुने
भन्सार एजेन्टको इजाजत पऽ, त्यःतो इजाजत पऽ ूा व्यिक्तको
मृत्यु पिछ िनजका हकवालामा नामसारी हुन सक्ने वा त्यःतो
इजाजत पऽमा हकवालाको नाम समावेश हुन सक्ने कानूनी
व्यवःथा समेत उिल्लिखत भन्सार ऐन, २०६४ र भन्सार
िनयमावली, २०६४ मा किहँकतै उल्लेख भएको दे िखदै न । िनि त्
योग्यता ूा व्यिक्त जःतै ःवाःथ्य व्यवसायी पिरष मा दतार्वाला
ःवाःथ्यकमीर्, नेपाल मेिडकल काउिन्सलमा दतार्वाला िचिकत्सक
तथा नेपाल कानून व्यवसायी पिरष मा दतार्वाला कानून

73
भन्सार िवभाग

व्यवसायीको मृत्युप ात् जसरी उनीह को व्यवसाियक अिधकारयुक्त

इजाजतपऽको ःवािमत्व अन्त्य हुन्छ त्यसरी नै भन्सार एजेन्टको
मृत्यु प ात िनजको भन्सार एजेन्टसम्बन्धी अिधकार र ःवािमत्व
पिन ःवतः समा भई हःतान्तरण हुन नसक्ने हुन्छ । भन्सार
िनयमावली, २०६४ को िनयम ३७(२) र (४) मा उिल्लिखत
योग्यता र ूिबया पूरा गरी योग्यता र क्षमताका आधारमा भन्सार
एजेन्टको इजाजत पऽ यी िनवेदकले पिन पाउन सक्ने नै हुँदा
प ीको मृत्युप ात् िनजका नामको भन्सार एजेन्ट इजाजत पऽ
आफ्नो नाममा नामसारी हुनपु न भ े िनवेदन िजिकर मनािसव दे िखन
आएन ।
७. अतः उिल्लिखत आधार कारण र भन्सार ऐन तथा िनयममा
उिल्लिखत कानूनी व्यवःथाको अध्ययन समेतबाट भन्सार
एजेन्टसम्बन्धी इजाजत पऽ िनि त् व्यिक्तगत योग्यता र क्षमताको
आधारमा ूाकृितक व्यिक्तले माऽ ूा गनर् सक्ने इजाजत पऽ हो
भ े दे िखएको र भन्सार ऐन, २०६४ र भन्सार िनयमावली, २०६४
मा किहं कतै भन्सार एजेन्ट इजाजत पऽ ूा व्यिक्तको मृत्युप ात्
त्यःतो इजाजत पऽ त्यःतो मृतक व्यिक्तको हकवालाको नाममा
नामसारी हुन सक्ने कानूनी व्यवःथा रहे भएको नदे िखएकोले
िनवेदकको प ी िनमर्लादे वी ठाकुरका नाममा जारी भएको भन्सार
एजेन्ट इजाजत पऽ िनजको मृत्युप ात् िनवेदकका नाममा नामसारी
हुन नसक्ने भनी िवपक्षी भन्सार िवभागबाट भएको िनणर्यमा कुनै
कानूनी ऽुिट रहे को दे िखएन । िनवेदक माग बमोिजमको आदे श
जारी हुने अवःथाको िव मानता नदे िखएकोले िरट िनवेदन खारे ज
हुने ठहछर् । दायरीको लगत क ा गरी िनयमानुसार िमिसल बुझाई
िदनू ।
उक्त रायमासहमत छु ।
न्या. सुशीला काकीर्
इित सं वत् २०६९ मं िसर २५ गते रोज २ शुभम् ..
इजलास अिधकृतः रामूसाद शमार्

74
 भन्सार िवभाग

९८३५
सव च्च अदालत, पूणर् इजलास
माननीय न्यायाधीश ौी ओमूकाश िमौ
माननीय न्यायाधीश ौी जगदीश शमार् पौडेल
माननीय न्यायाधीश ौी दीपक कुमार काकीर्

आदे श
िमित : २०७३।०९।२८
०७०-NF-०००१
मु ा : उत्ूेषण िमिौत परमादे श।
िनवेदक : काठमाड िजल्ला काठमाड महानगरपािलका वडा नं. ३३
मैतीदे वी, धोबीखोलाब्लक नं. ३७ एन िदगम्बर मागर् ूधान कायार्लय र
कारखाना िजल्ला मोर टं की िसनवारी गा.िव.स. वडा नं. ५ भएको
ःविःतक फुटवेयर इण्डि जको ूोपराइटर िरिपन अमवाल

िव
िवपक्षी : नेपाल सरकार, अथर् मन्ऽालय अन्तगर्तको भन्सार िवभाग,
काठमाड समेत

 आिथर्क अध्यादे श र कानूनले तोकेको ूिबया नपुर्याई नवीकरण

गनर् िनवेदन िदएकै भरमा माऽ सो सम्बन्धमा कारवाही गनर्
भन्सार िवभाग वाध्य हुने भ े पिन दे िखदै न। अड्डामा कानूनले
तोकेको ूिबया र शतर् बमोिजम समयमा नै िनवेदन पेश नगरे
सम्म अड्डाको गल्तीले िवलम्ब भई नवीकरण नभएको भ
निमल्ने। (ूकरण नं. 6)
 अिधकारको दावी गदार् कतर्व्यको पालना गनुर् िनतान्त आवँयक
मािनन्छ। कानूनले िनधार्रण गरे को िविध र ूिबया पुरा गरी
हनन भएको हक अिधकारको उपचारको माग गनुर् कानूनसम्मत
हुन्छ। कानून अनु पको व्यापार व्यवसाय संचालन गनर् कानूनले

75
भन्सार िवभाग

िनि त गरे का शतर् ःवीकार गरी सम्बिन्धत िनकायबाट

इजाजतपऽ ूा गरे पिछ तोिकएको शतर्को पालना गनुर् पक्षको
कतर्व्य हुन।
े
 कायार्लयको काम कारवाहीका िसलिसलामा अड्डाबाट िनदिशत
मागर् पुरा गनुर् पिन पक्षको कतर्व्य हुन जान्छ। िनवेदकले सुिवधा
उपभोग गन गरी ूा गरे को वण्डेड वेयर हाउसको इजाजत
समयमा नवीकरण गराउनुपनमा सोमा उल्लेिखत शतर् पालना
ँ ै न। वण्डेड वेयर
नगरी सुिवधा उपभोग गनर् पाउने भ े हुद
हाउसको इजाजतबाट िनकासीमूलक व्यापार व्यवसाय सं चालन
गदार् लाग्ने भन्सार महसुल, करमा सुिवधा ूा हुनम
े ा
इजजातपऽवालाले शतर् पालना नगरी लामो समय सम्म त्यःतो
सुिवधा िलई िनकासी मूलक व्यवसाय गनर् छु ट पाउने भ
कानूनतः िमल्ने नदे िखने। (ूकरण नं. 7)
 आफूले गनुप
र् न कतर्व्य पुरा नगरी अड्डालाई आफूले िनवार्ह गनुर्
पन दाियत्वकोभािगदारबनाउन मल्ने होईन। नवीकरण गन शतर्
अनुसार ूा गरे को इजाजतपऽ समयमा नै नवीकरण गनर्
आवँयक पन ूिबया अवलम्बन नगरी अड्डामा िनवेदन िदएकै
भरमा अड्डाले ःवःफूतर् पमा कतर्व्य पुरा गनुप
र् छर् भ े अथर् गनर्
निमल्ने । (ूकरण नं. 7)
 कुनै पिन ऐनले अिघ भोगी वा ूा गरी सकेको सुिवधा हक
सम्बन्धी काम कुरामा ूितकूल असर पानर् सक्तैन। अिघको
ऐनबाट ूा हक र सुिवधामा असर पन गरी िनमार्ण भएको
ऐनको प ातदशीर् असर हुन जाने।
 आिथर्क ऐन, २०६४ लागू हुन पूव र् नै िनमार्ण भएका आिथर्क
अध्यादे शमा इजाजत पऽ सम्बन्धी व्यवःथा रहेको र थप २५%
महसुल लाग्ने समेतका व्यवःथा अनुसार भन्सार िवभागले ूिबया
अगाडी बढाएको दे िखएको अवःथामा पिछ बनेका आिथर्क ऐन
िनयम बमोिजम िनवेदकले ूा गरे को सुिवधा र दाियत्वमा

76
 भन्सार िवभाग

ूितकूल ूभाव पारे को भ िमल्ने दे िखँदैन। सुिवधालाई

अिधकारको पमा महण गनर् निमल्ने।
 अवैध कामको पिरणामबाट कसैले कुनै वहानामा उन्मुिक्त पाउन
् इजाजतपऽ नवीकरण गन समय समेत भ ुक्तानी भई
सक्दै न।
नवीकरण नै हुन नसक्ने अवःथामा नवीकरण िढला
गराएवापतको िवलम्ब शुल्क वा जरीवाना िलई नवीकरण गरी
िदन िवपक्षी भन्सार िवभाग बाध्य नहुने । (ूकरण नं. 8)
 कानून बमोिजम तोिकएको ूिबया पालन नगरे मा कानुनले ूदान
गरे को सुिवधा पाउन सक्ने हुन सक्दै न। अिधकारको ूाि सोमा
उिल्लिखत शतर्को पिरपालनमा िनभर्र गदर्छ। शतर्को पिरपालन
नभएको अवःथामा सो इजाजतपऽका आधारमा गिरने कायर् अवैध
हुन पुग्ने । (ूकरण नं. ८)

िनवेदकको तफर्बाट :
िवपक्षीको तफर्बाट :
अवलिम्बत निजर :
सम्ब कानून :

मा. न्या. ौी ओमूकाश िमौ : न्याय ूशासन ऐन २०४८ को दफा

११ को उपदफा १ को खण्ड (ख) बमोिजम पुनरावलोकनको िनःसा
ूदान भई िनणर्याथर् पेश हुन आएको ूःतुत मु ाको सं िक्ष तथ्य र
आदे श यसूकार रहे को छः
िनवेदक ःवदे शी पूंजीको लगानीमा शत ूितशत िनकासीमूलक
उ ोगको ु
पमा ःथािपत भएको साझेदारी फमर् हो । यसले तेॐो मुलक
र भारतबाट कच्चा र अधर्कच्चा पदाथर्ह बण्डेड वेयर हाउसअन्तगर्त
भन्सार नलगाइने शतर्मा आयात गरी आफ्नो शत ूितशत उत्पादन
िवदे शी वजारमा िनयार्त गद आएको छ ।
बण्डेड वेयर हाउसको सम्बन्धमा आिथर्क अध्यादे श, २०६० को
कानूनी व्यवःथा अन्तगर्त भन्सार िवभागबाट िमित २०६०।९।१७ मा
नं. १००९१।०६।६१ को इजाजतपऽ ूा भएको िथयो।

77
भन्सार िवभाग

इजाजतपऽमा कारोवार स ालन गन िमित२०६०।१०।२४ भनी

उल्लेख भए पिन आ.ब.२०६१।०६२ दे िख माऽ कारोबार ूारम्भ
भएको हो। वण्डेड वेयर हाउस इजाजतपऽ वषनी नवीकरण गराउनु पन
कानूनी ूावधान नभई इजाजतपऽको पुछारमा नोटको पमा ूत्येक
आ.ब.को आि न मसान्तसम्म नवीकरण गराउनु पन भ े उल्लेख छ।
दे शमा न् चिलरहे को कारण कारोबार नभएको कारणले नवीकरण
गराउनेतफर् तत्काल ि पुग्न सकेको िथएन। कारोबार शु भएपिछ
आ.ब. २०६१।०६२ िभऽै िमित २०६२।३।२४ मा िवपक्षी भन्सार
िवभागसमक्ष नवीकरणका लािग िनवेदन िदइएकोमा सो उपर कुनै िनणर्य
नगिरएको अवःथामा िवपक्षीमध्येको भन्सार कायार्लयबाट बक जमानीमा
भारतबाट कच्चा र अधर्कच्चा पदाथर् आयात गनर् अनुमित िदएकोले
आयात गरी उत्पािदत पदाथर् िनयार्त गद आएको हो। हाल बण्डेड वेयर
हाउससम्बन्धी व्यवःथा भन्सार ऐन,२०६४ र भन्सार िनयमावली,२०६४
ारा िनदिशत एवम् व्यविःथतछ। आ.व.२०६०।०६१ र आ.ब.
२०६१।०६२ का आिथर्क अध्यादे शह मा बण्डेड वेयर हाउससम्बन्धी
इजाजतपऽ नवीकरण गराउनु पन ूावधान िथएन। इजाजतपऽ नवीकरण
गदार् दःतूर िलने कानुनी व्यवःथा आिथर्क अध्यादे श, २०६२ ले माऽ
गरे को हो।
नवीकरणको लािग िमित २०६२।३।२४ मा िनवेदन िदएकोमा
नवीकरणको िनणर्य भएको िथएन। पुनः िमित २०६६।३।८ मा
िनवेदन िदँ दा आ.ब. २०६५।०६६ सम्मको िनिम लाग्ने दःतूर िलई
नवीकरणको माग गरे को र िवपक्षी भन्सार िवभागको मौिखक
आदे शानुसार िमित २०६६।५।१४ मा नवीकरण दःतूर र िबलम्ब
दःतूर समेत गरी . ३६,०००।– दािखल समेत गरी सकेको िथएँ।
पिछ िवपक्षी भन्सार िवभागबाट भन्सार महसुल र जिरवाना असुल गनर्को
लािग भन्सार कायार्लयह लाई िमित २०६६।९।१९ मा पऽ लेिखएको
रहे छ । आ.ब. २०६६।०६७ सम्मको नवीकरणका दःतूर र िवलम्ब
दःतूर दािखल गरी सकेको र िमित २०६२।३।२४ मै नवीकरणको
लािग माग गरी सकेकामा सो िनवेदनउपर कारबाही हुँदै जाँदा िवपक्षी

78
 भन्सार िवभाग

भन्सार िवभागमा माँग गिरएबमोिजम िमित २०६७।१।१० मा

ःप ीकरण िदईसकेको हो। तर िमित २०६७।२।३ मा भन्सार
िवभागबाट िनम्न बमोिजमको दुई िनणर्य भएको जानकारी िवपक्षी भन्सार
कायार्लयबाट िदइयो ।
(क) अनुगमन तथा इन्टे िलजेन्स शाखाको च.नं. २३४ िमित
२०६६।९।१९ को पऽबाट िदइएको िनदशन कायार्न्वयन
गनर् लेखी पठाउने र सोको कायार्न्वयनप ात् नवीकरण गन।
(ख) कायार्लयको गलती र लापरवाहीको कारण उ ोगी
व्यवसायीह मा पनर् जाने गम्भीर असर समेतलाई ि गत गरी
अब आइन्दा यःता गल्ती लापरवाही दोहोिरन निदन
कायार्लयलाई लेिखपठाउने ।
भन्सार िवभागको िमित २०६६।९।१९ को पऽादे श के कुन
कानून, कारण र आधारमा आधािरत भई लेिखएको हो भ े कुरा ःप
नहुँदा उक्त आदे श आत्मिन , िवषयगत तथा ःवेिच्छक रहे को छ।
उ ोगको कारोवार आ.ब. २०६१।०६२ दे िख माऽ ूारम्भ भएको र
इजाजतपऽ जारी वा नवीकरण गदार् दःतूर लाग्ने व्यवःथा आिथर्क ऐन,
२०६३ र २०६४ ले माऽै गरे को अवःथामा उक्त िमित
२०६६।९।१९ को पऽ ःवतः गैर कानुनी छ। भन्सार िवभागको
िटप्पणीमा उपमहािनदशक ारा व्यक्त भएको रायमा कायार्लयको गल्ती
ँ
औल्याइएको पाइन्छ। उिल्लिखत िनणर्यबाट िनवेदक उ ोगको गल्ती
नभई ःवयम भन्सार िवभाग र कायार्लयको रहे को ःप ै छ। आ.ब.
२०६४।०६५ मा िमित २०६४।५।१४ दे िख लागू भएका भन्सार
ऐन, २०६४ मा बण्डेड वेयर हाउसको सुिवधा िलन चाहने व्यिक्तलाई
नेपाल सरकारले बण्डेड वेयर हाउसको सुिवधा िदन उपयुक्त दे खेमा
तोिकएबमोिजमको शतर्का अधीनमा रही बण्डेड वेयर हाउस स ालन गन
गरी तोिकएबमोिजमको सुिवधा िदनसक्ने व्यवःथा रहे को छ। भन्सार
िनयमावली, २०६४ को िनयम ९ मा बण्डेड वेयर हाउससम्बन्धी
व्यवःथा गदार् िनयम ९(४) मा नवीकरण गराउनु पन म्याद दःतूर तथा
िनयम ९(५) मा म्याद गुळम
े ा ूत्येक आ.ब.का लािग लाग्ने थप दःतूर

79
भन्सार िवभाग

ितरी नवीकरण गराउने र सोको लािग लाग्ने दःतूर समेत तोिकएको

पाइन्छ । ऐ. िनयम ९(६) मा इजाजतपऽ नवीकरण नगरे को अविधमा
बण्डेड वेयर हाउसको इजाजतपऽवालाले बण्डेड वेयर हाउसको सुिवधा
उपभोग गनर् नपाउने भनी व्यवःथागिरयो। यो व्यवःथा सवर्ूथम िमित
२०६५।१।१५ दे िख लागू भएकोले सोभन्दा पूव र् अविधकालािग
उिल्लिखत नकारात्मक व्यवःथा लागू हुने ू नै उठदै न । दोॐो कुरा
िमित २०६५।१।१५ दे िख लागू भएको उिल्लिखत िनयम ९(६) को
व्यवःथाभन्दा पिहले कुनै आिथर्क अध्यादे श वा आिथर्क ऐनमा यःतो
व्यवःथा रहे को िथएन। तेॐो ऐ. िनयम ९(६) को व्यबःथा पिन
नवीकरण नगराई बसेका इजाजतपऽका लािग माऽ आकिषर्त हुने हो।
तर, जसले नवीकरणका लािग िनवेदन िदएको तर नवीकरण सम्बन्धमा
िनणर्य भई नसकेको हकमा आकिषर्त हुने कानून होइन। यी कारण र
आधारबाट िवपक्षी िवभागको िमित २०६६।९।१९ को पऽादे श र िमित
२०६७।२।३ को िनणर्य एवम् सोही िमितको भन्सार कायार्लयलाई
सं बोिधत गिरएको पऽ र सो पऽको आधारमा भन्सार कायार्लय
िवराटनगरले लेखेको िमित२०६६।९।३०, २०६७।४।१८,
२०६७।६।४ र २०६७।८।८ को पऽ समेत उिल्लिखत
अथर्सम्बन्धी कानून, ूाकृितक न्याय र कानूनका िस ान्त समेतका
ु ा साथै नेपालको अन्तिरम सं िवधान, २०६३ को धारा
िवपरीत हुनक
१२(२),१२(३)(च), १३(१), १९(१) समेतको सं बैधािनक व्यवःथा र
ूत्याभूितको ूितकूल भएको र ऐनको दफा ६२(१) मा
पुनरावेदनसम्बन्धी व्यवःथा भए पिन सोअन्तगर्त िवभागको िनणर्य र
आदे शउपर पुनरावेदन लाग्ने व्यवःथा नभएको हुनाले कानूनी उपचार
अपयार् र ूभावहीन भएकोले ऐ. धारा ३२ र १०७(२) अन्तगर्त
उत्ूेषणलगायतका जो चािहने उपयुक्त िरट, आ ा, आदे श र पूजीर् जारी
गरी उिल्लिखत िनणर्य र पऽादे शह लाई बदर गरी िनवेदकको
इजाजतपऽ नवीकरण गनसम्बन्धी आदे शलाई तु न्त कायार्न्वयन गराउनु
भनी परमादे श समेत जारी गरीपाऊँ भ े िरट िनवेदन।

80
 भन्सार िवभाग

िवपक्षीह बाट १५ िदनभिऽ िलिखत जवाफ माग गनुक

र् ा साथै
अन्तिरम आदे श समेत माग भएको र उक्त आदे शको लािग दुवै पक्ष
राखी छलफल गनर् उपयुक्त दे िखएको हुँदा अन्तिरम आदे शको
छलफलको लािग िमित २०६७।९।१६ को तारीख तोकी िवपक्षीलाई
सूचना िदई िनयमानुसार गरी पेश गनुर् भ े समेत व्यहोराको यस
अदालतको िमित २०६७।९।१२ को आदे श।
ूत्यथीर् िरट िनवेदक ःविःतक फुटवेयर इण्डि ज ूा.िल. का
ूोूाइटर िरिपन अमवालको नाममा वण्डेड वेयर हाउसको इजाजत ूा
ूमाणपऽ ूत्येक आ.व. को आि न मसान्तसम्म नवीकरण नगराएमा
ःवतः खारे ज हुने गरी िमित २०६०।१०।२४ दे िख लागू हुने गरी
जारी गिरएको हो। ूत्यथीर् िरट िनवेदकले िमित २०६२।३।२४ मा
माऽै नवीकरणको लािग िनवेदन दतार् गरे काले गुळक
े ो अविधको हकमा
नवीकरण नगिरएको हो। लामो समयप ात् ूत्यथीर् िरट िनवेदकले
नवीकरणको लािग िमित २०६६।३।८ मा िवभागमा पुनः िनवेदन दतार्
गरे कोमा तत्समयमा भन्सार ऐन, २०६४ तथा िनयमावली २०६४ जारी
भई कायार्न्वयन भइसकेकाले सो कानूनबमोिजम नै इजाजतपऽ नवीकरण
नगरे का िवपक्षीबाट भन्सार महसुल र जरीवाना समेत गरी जम्मा
.१,२५,८९,१३४।– असूलउपर गनतफर् कारवाहीअगािड बढाइएको हो
भ े समेत व्यहोराको िमित २०६७।०९।२८ मा िवपक्षी भन्सार
िवभागको तफर्बाट पेश भएको िलिखत जवाफ ।
यसमा वण्डेड वेयर हाउस इजाजतपऽवाला िनवेदक इण्डि जले
सो इजाजतपऽ नवीकरणको लािग िमित २०६२।३।२४ मा िनवेदन
दतार् गराएको तथा आ.व. २०६१।०६२ दे िख आ.ब. २०६६।०६७
सम्मको महसूल नवीकरण र जरीवाना रकम िमित २०६६।४।१४ को
र.नं १६८९ र िमित २०६६।५।१४ को आम्दानी रिसदबाट भन्सार
िवभागमा दािखला गरे को दे िखएकोले पिछ ूःतुत मु ाको अिन्तम
ु ाईका वखत ूःतुत िवषय ठहर िनणर्य हुने नै हुँदा सो अविध
सुनव
सम्मका लािग सुिवधा र सन्तुलनको िस ान्तका आधारमा अन्तिरम
आदे श जारी गनुर् उपयुक्त हुने दे िखयो । अतः िवपक्षी नं. १ को िमित

81
भन्सार िवभाग

२०६७।२।३ को िनणर्य, िमित २०६७।२।६ को पऽ एवं िवपक्षी नं.

२ को िमित २०६७।४।१८ र िमित २०६७।६।४ का पऽह लाई
तत्काल कायार्न्वयन नगनुर् नगराउनु, िनवेदकलाई वण्डेड वेयर
हाउसअन्तगर्त आयातीत र उत्पािदत वःतुको लगत राखी कारोबार
सुिवधा यथावत ूदान गनुर् भनी सव च्च अदालत िनयमावली, २०४९ को
िनयम ४१(१) बमोिजम िवपक्षीह का नाममा अन्तिरम आदे श जारी
गिरिदएको छ भ े समेत व्यहोराको यस अदालतबाट जारी भएको िमित
२०६७।१०।२५।३ को आदे श।
ूत्यथीर् िरट िनवेदक ःविःतक फुटवेयर इण्डि ज ूा.िल. का
ूोपराइटर िरिपन अमवालको नाममा ूत्येक आ.व. को आि न
मसान्तसम्म नवीकरण नगराएमा ःवतः खारे ज हुने गरी वण्डेड वेयर
हाउसको इजाजतपऽ २०६०।१०।१४ दे िख लागू हुने गरी जारी
गिरएको हो। समयाविध गुजारी िरट िनवेदकले िमित २०६२।३।२४
मा नवीकरणका लािग िनवेदन दतार् गरे काले िवपक्षीको िजकीरबमोिजम
आिथर्क अध्यादे श, भन्सार ऐन िनयमबमोिजम तत्सम्बन्धी व्यवःथा
नगिरएको अवःथामा इजाजतको ूमाणपऽमा नै उल्लेख गिरएकोले सो
गुळक
े ो अविधको हकमा नवीकरण नगिरएको हो। समयिभऽै नवीकरण
नगरी वण्डेड वेयर हाउसको सुिवधा उपभोग गरी िनकासी/पैठारी गरी
रहे कोले भन्सार िनयमावली,२०६४ को िनयम ९ को उपिनयम ६
बमोिजम भन्सार महसूल र जरीवाना ूत्यथीर् िनवेदकबाट असूल उपर गन
िनणर्य गिरएको हुँदा िवपक्षीले अनावँयक दुःख िदने िनयतले यस
कायार्लय समेतलाई िवपक्षी वनाई सम्मानीत अदालतमा दायर गरे को िरट
िनवेदनको कुनै तुक नभएकोले उक्त िरट िनवेदन खारे ज गिरपाऊँ भ े
समेत व्यहोराको िवपक्षी भन्सार कायार्लय िवराटनगरबाट िमित
२०६७।११।१६मा पेश हुन आएको िलिखत जवाफ ।
िनवेदक उ ोगले आफूले बण्डेड वेयर हाउसको सुिवधा िलँदा
म ूर गरे को शतर् र कानुनले िवना इजाजत वा नवीकरण बण्डेड वेयर
हाउसको सुिवधा भोग्न नपाउने भए पिछ नवीकरण नगराई भोगेको
सुिवधा वैध हो भ र कानुनबमोिजम इजाजतपऽ नवीकरण नै नगरी

82
 भन्सार िवभाग

सुिवधा भोगी रहन छु ट िदन िमल्ने भ े कुरा समेत आएन । तसथर्

िनवेदकको िरट िनवेदन खारे ज हुने ठहछर्। फलःव प िमित
२०६७।१०।२५।३ मा यस अदालतबाट जारी भएको अन्तिरम
ु
आदे श ःवतः िनिःबय हुन्छ । भ े समेत बेहोराको यस अदालत सं यक्त
इजलासबाट िमित २०६९।९।८ मा भएको फैसला।
िनवेदक इन्डिःशजको नाउमा रहे को बाहे क वेयर हाउसको
ईजाजत तोिकएको समयमा नवीकरण नगराई वण्डेड वेयर हाउसको
सुिवधा उपभोग गरे को आधारमा सो कायर्लाई कसूर जन्य कायर् मानी
जिरवानासमेत गरे को भनी पऽाचार गरे को कायर् गैर कानूनी छ। मेरो
शतूितशत िनयार्त भएको निवर्वाद तथ्यको वावजुत इन्डिःशजले पाउने
सुिवधा बाट अूत्यक्ष पमा बन्दे ज लगाउने गरी भएको यस अदालत
ु
सं यक्त इजलासको आदे श ने.का. प. २०६८ अं क १ िन.न.८५४२
समेतमा ूितपािदत िस ान्त िवपरीत छ।मसं ग असूल गनर् खोिजएको
राज वा जिरवाना कुन कानून सं ग सम्बिन्धत रहे को वा कुन कानूनको
आधारमा उक्त असूलीको नणर्य भएको हो सो सम्बन्धमा भन्सार
िवभागको िनणर्य मौन रहे को छ । औधोिगक व्यवसाय ऐन २०४९ को
दफा १५ र १५(प) बमोिजम िनयार्तमूलक उ ोगको लािग आयात हुने
कच्चा पदाथर्मा आयात कतार् उ ोगले कुनै महसुल कर आदी राज
रकम बेहोनुर् नपन औ ोिगक एवं वािणज्य नीितलाई कानूनको पमा
ूयोग गरे को छ। इजाजत निवकणर वेगर सुिबधा उपभोग गनर् निमल्ने
भनी उल्लेख गरे को व्यवःथा भन्सार िनयमावली २०६५ लागू भए
पिछको को हो । म िनवेक सं ग २०६१ दे िखको आयातमा महसूल
रकम माग गरे को िवषयनै प ातदशीर् भएकोले न्याय ूशासन ऐन
२०४८ को दफा ११ को उपदफा १को खण्ड (ख) वमोिजम ूःतुत
मु ा पुनरावलोकन गरी हे री पाउँ भ े समेत बहोराको िनवेदक िरपीन
अमवालको यस अदालतमा परे को िनवेदन।

यसमा ःविःतक फुटवेयर इण्डि जका ूा.िल. ले

२०६०।१०।२४ दे िख लागू हुने गरी बण्डेड वेयर हाउसको इजाजत

83
भन्सार िवभाग

ूा गरे कोमा ूत्येक आिथर्क वषर्को असोज मसान्त सम्ममा नवीकरण

गराउनुपन ःप कानूनी ूावधान नभएको र िविवध कारणवस केही िढला
हुन गएको भनी िनवेदकले ःवीकार गरी २०६२ असार २४ मा
नवीकरणको लािग िनवेदन िदएको भ े कुरा भन्सार िवभागको िलिखत
जवाफबाट समेत ःवीकार गरे को दे िखन्छ। िनवेदकले नवीकरणको
सम्बन्धमा िदएको िनवेदन उपर तत्काल कुनै ूिबया अगािड नबढाई
बःने भन्सार िवभाग/कायार्लयको कामबाट िनवेदकलाई असर पनर् गएको
दे िखन्छ। भन्सार ऐन, २०६४ तथा भन्सार िनयमावली, २०६४ िमित
२०६५।१।१५ दे िख माऽ लागु भएको पाइन्छ। भन्सार िनयमावली,
२०६४ को िनयम ९(४) मा नवीकरण गराउनुपन म्याद र दःतुर
सम्बन्धमा, ऐ. िनयम ९(५) मा नवीकरण गराउने म्याद गुळम
े ा ूत्येक
आ.व. का लािग लाग्ने थप दःतुर ितरी नवीकरण गराउने सम्बन्धमा र
ऐ. ९(६) मा इजाजत नवीकरण नगरे को अविधमा त्यःतो वण्डेड वेयर
हाउसले इजाजतपऽवाला वण्डेड वेयर हाउसको सुिवधा उपभोग गनर्
नपाउने भनी व्यवःथा भएको पाइन्छ। उपरोक्त ऐन तथा िनयमावली
िमित २०६५।१।१५ दे िख माऽ लागू भएको अवःथामा उक्त कानूनी
व्यवःथालाई आधार िलई पूव र् कानूनले ःप नबोलेको अवःथामा कानून
ब ु भन्दा अगािडका कुरामा पिछ बनेको कानूनी ूावधान बमोिजम िमित
२०६७।२।३ मा भन्सार िवभागले िनणर्य गरे को दे िखयो। िववािदत
अवःथामा जुन कानुन ूचलना िथयो सोही कानूनी ूावधान अनु प
र् नमा आफुसमक्ष नवीकरणका लािग परे को िनवेदन
तत्काल िनणर्य गनुप
उपर कारवाही नगरी थाँती राखीपिछ बनेको कानूनको आधारमा
प ातदशीर् असर पन गरी िनवेदकबाट िवलम्ब शुल्क तथा जिरवाना िलई
नवीकरण गन गरी भएको भन्सार िवभागको िनणर्य उपर परे को िनवेदनमा
सोको ूितकूल हुने गरी िवलम्ब शुल्क तथा जिरवाना निलई नवीकरण
गनर् भन्सार िवभाग बाध्य हुने कुरा भएन भनी िरट खारे ज हुने ठहर
ु
गरे को यस अदालतको सं यक्त इजलासको िमित २०६९।९।८ को
फैसला ने.का.प. २०५९ काितर्क मं िसर िन.नं. ७११२ पृ. ४६५,
ने.का.प. २०६०, वैशाख, जेठ िन.नं. ७१८१ पृ. १४१ मा ूितपािदत

84
 भन्सार िवभाग

िस ान्त िवपिरत भई अड्डाको गल्तीले पक्षको अिहत हुन ु नपन भिन

िविभ मु ाह मा यस अदालतबाट ूितपािदत िस ान्त समेतलाई
मध्यनजर राखी न्याय ूशासन ऐन २०४८ को दफा ११(१)(ख) को
अवःथा िव मान रहे को दे िखँदा ूःतुत मु ा पुनरावलोकन गरी हे न िनःसा
ूदान गरी िदएको छ। सम्बिन्धत िमिसल िझकाई िवपक्षीह लाई सोको
सूचना िदई िनयमानुसार पेश गनुभ
र् े यस अदालतबाट िमित
२०७०।४।११ को आदे श।

िनयमबमोिजम पेशी सूचीमा चढी पेश हुन आएको ूःतुत

मु ाको िनवेदनसिहतको िमिसल अध्ययन गिरयो।िवपक्षी भन्सार
िवभागसमेतको तफर्बाट उपिःथत िव ान उपन्यायािधवक्ता ौी हिरशं कर
वालीले िनवेदकलाई २०६०।१०।२४ बाट उ ोग सं चालन गन गरी
वण्डेड वेयर हाउसको सुिवधा िदइएको हो । उक्त इजाजतपऽ ूत्येक
वषर्को आि न मसान्त सम्ममा नवीकरण गराउनु पन शतर् रािखएको छ।
इजाजतपऽको नवीकरण गनुप
र् न व्यवःथा २०६१ को आिथर्क
अध्यादे शले ल्याएकोले नवीकरणै नगरी सुिवधा िदँ दै जाने कुरा कानूनतः
िमल्दै न। इजाजत िलएपिछको पिहलो वषर्को असोज मसान्तिभऽ
नवीकरण गराउनु पनमािमित २०६२।३।२४ मा माऽ िनवेदन परे को
छ। िनवेदकले समयमा नवीकरण नगरी एकैचोटी २०६६ सालमा आएर
भन्सार िनयमावलीअनुसारको जरीवाना ितरे र बण्डेड वेयर हाउसको
इजाजतपऽ नवीकरण गनर् पाउने भ कानूनबमोिजम िमल्दै न। कानूनले
तोकेबमोिजम इजाजतपऽ नवीकरण नगरी वण्डेड वेयर हाउसको सुिवधा
उपभोग गरी रहन निमल्ने हुँदा यस अदालत सं यक्त
ु इजलासबाट भएको
फैसला सदर कायम हुनपु छर् भनी बहस ूःतुत गनुभ
र् यो।
उिल्लिखत बहस िजकीर सुनी हे दार् यस अदालत ु
सं यक्त
इजलासबाट िमित 2069/9/8 मा भएको आदे श िमलेको छ छै न र
पुनरावलोकनकतार्को पुनरावलोकनको िजिकर पग्न सक्ने हो होईन सो
सम्बन्धमा िनणर्य गनुप
र् न दे खयो।

85
भन्सार िवभाग

यसमा मुलतःिनवेदकले स ालन गरे को शत ूितशत

िनकासीमुलक उ ोगले िमित २०६०।10।23 मा भन्सार नलाग्ने
शतर्मा कच्चा पदाथर् आयात गनर्को लािग बण्डेड वेयर हाउसको सुिवधा
िलने इजाजतपऽ िलएकोमा इजाजत िलदा ूचलनमा रहे को कानुनमा
इजाजत नवीकरण गन व्यवःथा नरहे को र उ ोगले कारोवार शु
गरे पिछ इजाजतपऽ नवीकरणको लािग िनवेदन िदएकोमा सो उपर कुनै
िनणर्य नै नगरी इजाजत नवीकरण नगरे को भनी बक ग्यारे न्टी सुिवधामा
पैठारी गरे का मालवःतुह मा लाग्ने कर र जरीवाना समेत दािखला गनर्
िदएको आदे श अन्यायपुणर् हुदा बदर गरी िनवेदक उ ोगको वण्डेड वेयर
हाउसको सुिवधासम्बन्धी इजाजतपऽ नवीकरण गरी िदनु भनी
िवपक्षीह को नाउँ मा परमादे श समेत जारी गरी पाऊँ भ े मुख्य िरट
िनवेदन व्यहोरा दे िखयो। िवपक्षी िनवेदकको वण्डेड वेयर हाउसको
इजाजतपऽ आिथर्क अध्यादे श, २०६० बमोिजम िमित
२०६०।१०।2४ दे िख लागु हुने गरी जारी गिरएको हो।
इजाजतपऽमा नै नवीकरणको समयअविध तोिकएकामो सो अविध गुजारी
िमित २०६२।३।२४ मा िनवेदन िदएपिन समय अविध गुळक
े ो कारण
नवीकरण नगिरएको हो। िनवेदकले पुनः २०६६।३।८ मा
नवीकरणको िनवेदन िदएको भए पिन भन्सार ऐन, २०६४ तथा
िनयमावली २०६४ जारी भई लागू भइसकेको हुँदा कानूनबमोिजम नै
भन्सार महसूल र जिरवाना असुलको कारवाहीको ूिबया अिघ बढाइएको
हुँदा िरट िनवेदन खारे जभागी छ। खारे ज गरी पाऊँ भ े िवपक्षीह को
िलिखत जवाफ रहेको दे िखयो।
2. िनणर्यतफर् िवचार गदार्, िनवेदक ःविःतक फूटवेयर इण्डि ज
ु बाट आयात
ूा.िल.लाई भन्सार िवभागबाट भारत तथा तेॐो मुलक
गरी ल्याइने कच्चा पदाथर्बाट तयारी सामान तयार गरी भारत
िनकासी गनर् आिथर्क अध्यादे श,२०६० बमोिजम ०६०।१०।२३
को िनणर्य अनुसार बण्डेड वेयर हाउसको इजाजतपऽ ूदान गरे को
दे िखन्छ। सो इजाजतपऽमा नै िमित २०६०।१०।२४ बाट
कारोवार शु हुने समयाविध र ूत्येक आिथर्क वषर्को आि न

86
 भन्सार िवभाग

मसान्त सम्म इजाजतपऽ नवीकरण गन समय अविध समेत िकटान

गरी तोिकएको अवधी िभऽ नवीकरण नगराएमा इजाजतपऽ ःवतः
खारे ज हुने गरी इजाजतपऽ जारी भएको दे िखन्छ। यःतो अवःथामा
कुनै कारणले इजाजतपऽ नवीकरण गनर् िवलम्ब हुन गएको भ े
भनाईले अथर् राख्ने नभई इजाजतपऽले िनिदर् गरे को समयिभऽ
नवीकरण गनर् जानु नै पन दे िखयो।
3. िनवेदकले इजाजत पऽमा उल्लेिखत समयाविधिभऽ बण्डेड बेयर
हाउस को उक्त इजाजतपऽ नवीकरण गनर् पहल गरे को िमिसलबाट
दे िखएन। इजाजतपऽ जारी भएको लामो समयपिछ िमित
२०६२।३।२४ मा नवीकरण गरी पाउँ भनी िनवेदक कम्पनीले
भन्सार कायार्लय िवराटनगरमा िनवेदन िदएको भ े दे िखन्छ।
भन्सार कायार्लयमा िनवेदन िदएपिछ नवीकरण सम्बन्धमा आवँयक
पहल िनवेदक तफर्बाट गरे को भ े दे िखएन। वाण्डेड वेयर
हाउसको सुिवधा िलने गरी ूा इजाजत पऽ नवीकरण नगरी
त्यःतो सुिवधा उपभोग गनर् िमल्ने भ े कुरा उक्त इजाजऽपऽको
अवलोकनबाट दे िखँदैन। समाविधिभ नवीकरण नगरे मा सो
समयपिछ ःवतः खारे ज हुने शतर् ःवीकार गरी िनवेदकले उक्त
इजाजत पऽ ूा गरे को दे िखन्छ। लामो समय सम्म नवीकरण
गन कायर्ूित सजग नरहे को भनी िनवेदकलाई िमित
२०६६।१२।१९ मा भन्सार िवभागबाट सो सम्बन्धमा सोिधएको
ःपि करणको जवाफमा आिथर्क मन्दी लगाएत िविभ कारणले
नविकरण गराउन नसिकएको, आफूबाट मूल भएको, िवभागले पिन
सो इजाजतपऽ नवीकरण गराउन पछर् भनी ःमरण नगराएको कारण
उल्लेखगरी िमित २०६७।१।१० मा िनवेदकले ःपि करण
िदएको दे िखयो। अतः िनवेदकलाई जानकारीनै नगरी भन्सार
िवभागले थप दःतुर िलने िनणर्य गरे को भ िमल्ने दे िखएन।
4. इजजात पऽ िलएको लामो समयसम्म नवीकरणनगराई बक
ग्यारे न्टी माफर्त िनकासी पैठारीको काम गरे को भ े िनवेदन
बेहोराबाट दे िखन्छ। वण्डेड वेयर हाउसको सुिवधा ूा गनर् ूा

87
भन्सार िवभाग

गरे को इजाजतपऽको म्याद समा भएपिछ भारत तथा अन्य

ु बाट आयात गिरएको कच्चा पदाथर् र कच्चा पदाथर्बाट तयारी
मुलक
समान िनयार्त गदार् लाग्ने कर, भन्सार, महसुल दािखल गरी
िनकासी पैठारी गरे को भ े पिन दे िखदै न।
5. िनवेदकले वण्डेड वेयर हाउसको सुिवधा िलन िमित
२०६०।१०।२३ मा भन्सार िवभागबाट इजाजत पऽ पाएको
तथ्यमा िववाद छै न। तत्कािलन अवःथामा रहे को आिथर्क अध्यादे श
2060,०६१, 0६२ लगाएत 0६३, ०६४ समेतका आिथर्क
अध्यादे शको िनयम ८(५) मा वण्डेड वेयर हाउसको इजाजतपऽ
जारी गन र सो सम्बन्धी अन्य ूकृया भन्सार िवभागले तोके
बमोिजम हुनछ
े भ े कानूनी व्यवःथा रहे को दे िखन्छ। भन्सार
िवभागबाट जारी भएको वण्डेड वेयर हाउसको सुिवधा िदँ दा सो
इजाजतपऽमा नै नवीकरण गराउनुपन र सो वण्डेड वेयर हाउसको
सं चालन हुने िमित समेत िकटान गरी िनजलाई सो सुिवधा उपभोग
गनर् इजाजत िदएको दे िखन्छ।
6. भन्सार िनयमावली, २०६४ को िनयम ९ (६) मा वण्डेड वेयर
उसको इजाजत पऽ नवीकरण नगरे को अविधमा सो वण्डेड वेयर
हाउसको इजाजतवालाले वण्डेड वेयर हाउसको सुिवधा नपाउने भ े
व्यवःथा रहे को पाइन्छ। भन्सार िनयमावली, २०६४
कायार्न्वयनमा आए प ात िनवेदकले २०६६।३।८ र
०६६।१०।३ मा नवीकरणका लािग िनवेदन िदएको र नवीकरण
नगराई ०६७ सम्म पिन वण्डेड वेयर हाउसको सुिवधामा व्यवसाय
गद आएको भ े दे िखन्छ। यसरी भन्सार ऐन र िनयमावली
२०६४ लागू भएपिछ माऽ वन्डेड वेयर हाउस सम्बन्धी व्यवःथा
नगरी आिथर्क अध्यादे श २०६०, २०६१,२०६२ समेतबाट सो
व्यवःथा गरे को र सोही व्यवःथा अनुसार भन्सार िवभागबाट
िनवेदक कम्पनीलाई सो सुिवधा उपलब्ध गराएको दे िखएकोले
प ातदशीर् कानूनको आधारमा थप दःतुर िलने िनणर्य गरे को भ े
िजिकर कानूनसम्मत दे िखएन। आिथर्क अध्यादे श र कानुनले

88
 भन्सार िवभाग

तोकेको ूिबया नपुर्याई नवीकरण गनर् िनवेदन िदएकै भरमा माऽ

सो सम्बन्धमा कारवाही गनर् भन्सार िवभाग वाध्य हुने भ े पिन
दे िखदै न। अड्डामा कानूनले तोकेको ूिबया र शतर् बमोिजम
समयमा नै िनवेदन पेश नगरे सम्म अड्डाको गल्तीले िवलम्ब भई
नवीकरण नभएको भ िमल्ने हुँदैन। िनवेदकले िमित
२०६०।१०।२३ मा वण्डेड वेयर हाउसको सुिवधा िलन ूा
गरे को इजाजत पऽ ूत्येक आिथर्क वषर्को आि न मसान्तसम्म
अिनवायर् नवीकरण गनुप
र् न शतर् ःवीकार गरी वण्डेड वेयर हाउसको
सुिवधा पाएको दे िखन्छ। उक्त शतर् अनुसार आफूले ूा गरे को
वण्डेड वेयर हाउसको इजाजत पऽ नवीकरण नगरी िमित
२०६२।३।२४ मा िनवेदन पेश गरे बाट अड्डाको गल्ती भ े अथर्
गनर् िमल्दै न
7. अिधकारको दावी गदार् कतर्व्यको पालना गनुर् िनतान्त आवँयक
मािनन्छ। कानूनले िनधार्रण गरे को िविध र ूिबया पुरा गरी हनन
भएको हक अिधकारको उपचारको माग गनुर् कानूनसम्मत हुन्छ।
कानून अनु पको व्यापार व्यवसाय सं चालन गनर् कानूनले िनि त
गरे का शतर् ःवीकार गरी सम्बिन्धत िनकायबाट इजाजतपऽ ूा
गरे पिछ तोिकएको शतर्को पालना गनुर् पक्षको कतर्व्य हुन्छ।
आफूले गनुप
र् न कतर्व्य पुरा नगरी अड्डालाई आफूले िनवार्ह गनुर्
पन दाियत्वकोभािगदारबनाउन मल्ने होईन। नवीकरण गन शतर्
अनुसार ूा गरे को इजाजतपऽ समयमा नै नवीकरण गनर्
आवँयक पन ूिबया अवलम्बन नगरी अड्डामा िनवेदन िदएकै
भरमा अड्डाले ःवःफूतर् पमा कतर्व्य पुरा गनुप
र् छर् भ े अथर् गनर्
िमल्दै न।कायार्लयको काम कारवाहीका िसलिसलामा अड्डाबाट
िनदिशत मागर् पुरा गनुर् पिन पक्षको कतर्व्य हुन जान्छ। िनवेदकले
सुिवधा उपभोग गन गरी ूा गरे को वण्डेड वेयर हाउसको इजाजत
समयमा नवीकरण गराउनुपनमा सोमा उल्लेिखत शतर् पालना नगरी
सुिवधा उपभोग गनर् पाउने भ े हुँदैन। वण्डेड वेयर हाउसको
इजाजतबाट िनकासीमूलक व्यापार व्यवसाय सं चालन गदार् लाग्ने

89
भन्सार िवभाग

भन्सार महसुल, करमा सुिवधा ूा हुनेमा इजजातपऽवालाले शतर्

पालना नगरी लामो समय सम्म त्यःतो सुिवधा िलई िनकासी मूलक
व्यवसाय गनर् छु ट पाउने भ कानूनतः िमल्ने दे िखएन।
8. कुनै पिन ऐनले अिघ भोगी वा ूा गरी सकेको सुिवधा हक
सम्बन्धी काम कुरामा ूितकूल असर पानर् सक्तैन। अिघको ऐनबाट
ूा हक र सुिवधामा असर पन गरी िनमार्ण भएको ऐनको
प ातदशीर् असर हुन जान्छ।ूःतुत मु ामा वण्डेड वेयर हाउसको
इजाजत पऽ जारी गन र सो सम्बन्धी अन्य ूिबया भन्सार
िवभागले तोके बमोिजम हुनेछ भनी आिथर्क अध्यादे श २०६०,
२०६१ समेतका अध्यादे शको िनयम ८(५) मा व्यवःथा गरे को
छ। त्यसैगरी िनयम ८(७) मा १ मिहनािभऽ बक ग्यारे न्टी फुकुवा
र् न, ऐ िनयम ८(९) मा १ मिहना िभऽ कुनै कारणले बक
गनुप
ग्यारे न्टी फुकुवा नभएमा पैठारी गरे को िदनमा लाग्ने भन्सार
महसुलमा २५% थप गरी हुने भन्सार महसुल र ःथािनय िवकास
शुल्क असूल गिरनेछ भ े व्यवःथा रहे को दे िखन्छ। िनवेदक
कम्पनीलाई तोकेको अविधमा इजाजत पऽ नवीकरण नगराई
इजाजत पऽको अविध समा भएपिछ बक ग्यारे न्टी फुकुवा गन
अिधकार नभएको भनी २५% थप रकम असूल गन ूिबया भन्सार
िवभागले ूारम्भ गरे को दे िखयो। आिथर्क ऐन, २०६४ लागू हुन
पूव र् नै िनमार्ण भएका आिथर्क अध्यादे शमा इजाजत पऽ सम्बन्धी
व्यवःथा रहे को र थप २५% महसुल लाग्ने समेतका व्यवःथा
अनुसार भन्सार िवभागले ूिबया अगाडी बढाएको दे िखएको
अवःथामा पिछ बनेका आिथर्क ऐन िनयम बमोिजम िनवेदकले ूा
गरे को सुिवधा र दाियत्वमा ूितकूल ूभाव पारे को भ िमल्ने
दे िखँदैन। सुिवधालाई अिधकारको पमा महण गनर् िमल्दै न।
कानून बमोिजम तोिकएको ूिबया पालन नगरे मा कानुनले ूदान
गरे को सुिवधा पाउन सक्ने हुन सक्दै न। अिधकारको ूाि सोमा
उिल्लिखत शतर्को पिरपालनमा िनभर्र गदर्छ। शतर्को पिरपालन
नभएको अवःथामा सो इजाजतपऽका आधारमा गिरने कायर् अवैध

90
 भन्सार िवभाग

हुन पुग्दछ।अवैध कामको पिरणामबाट कसै ले कुनै वहानामा

् इजाजतपऽ नवीकरण गन समय समेत
उन्मुिक्त पाउन सक्दै न।
भुक्तानी भई नवीकरण नै हुन नसक्ने अवःथामा नवीकरण िढला
गराएवापतको िवलम्ब शुल्क वा जरीवाना िलई नवीकरण गरी िदन
िवपक्षी भन्सार िवभाग बाध्य हुने अवःथा पिन छै न।आफुले ूा
गरे को इजाजतपऽमा िनिदर् भएको ूत्येक आिथर्क वषर्को आि न
मसान्तसम्ममा नवीकरण गराई सक्नु पन समयमा िवलम्ब गरी
इजाजतपऽ नवीकरणको लािग िनवेदन िलई गएको कुरामा
िनवेदकले समेत िरट िनवेदनमै ःवीकार गरे को दे िखन्छ। िवलम्व
गरी आएकोले नवीकरण निरएको र आ.व. २०६१।०६२ दे िख
आ.व.२०६५।०६६ सम्मको अविधमा िनवेदक उ ोगले वण्डेड
वेयर हाउसको इजाजतपऽ नवीकरण नगराई सो सुिवधा अन्तगर्त
आयात गरे का कच्चा पदाथर् वा मालवःतुमा ूचिलत ऐन अनुसार
लाग्ने महसुल तथा जिरवानाह असुल गनर् भन्सार िवभागबाट िमित
२०६६।०९।१९मा भन्सार कायार्लयलाई पऽ लेिखएको अवःथा
दे िखन्छ।यःतो िःथितमा प ातदशीर् कानुनको ूयोग र अड्डाको
गल्ती भ िमल्ने दे िखएन।तसथर् यस अदालतबाट पुनरावलोकनको
अनुमित ूदान गदार् उल्लेख भएका कानूनी िस ान्तमा समावेश
भएको तथ्य ूःतुत मु ाको तथ्यसँग अन्तर सम्बिन्धत रहे को
नदे िखएकाले अनुमित ूदान गदार् उल्लेख गिरएका आधार र कारण
सँग सहमत हुन सिकएन। िनवेदकको िरट िनवेदन खारे ज हुने
ु
ठहराएको यस अदालत सं यक्त इजलासको िमित 2069।9।8
को आदे श िमलेकै दे िखयो।
9. अतः माथी िववेिचत तथ्य र कानूनी व्यवःथासमेतबाट िनवेदक
उ ोगले आफूले सुिवधा िलँदा म ूर गरे को शतर् र कानुनले
िनधार्रण गरे को िविध र ूकृया िवना वण्डेड वेयर हाउसको सुिवधा
उपभोग गनर् पाउने नदे िखदा नवीकरण नगराई उपभोग गरे को
सुिवधा कानूनसम्मत हो भ र कानुनबमोिजम इजाजतपऽ
नवीकरण नै नगरी वण्डेड वेयर हाउसको सुिवधा उपभोग गनर् छु ट

91
भन्सार िवभाग

िदन िमल्ने भ े अवःथा नहुदा िरट िनवेदन खारे ज हुने ठहछर्।

दायरीको लगत क ा गरी िमिसल िनयमानुसार बुझाई िदनू।

उक्त रायमा हामी सहमत छ ।

मा. न्या. ौी जगदीश शमार् पौडेल
मा. न्या. ौी दीपक कुमार काकीर्
इजलास अिधकृत: - िदलीपराज पन्त
सम्वत् २०७३ साल पुष मिहना 28 गते रोज शुभम्....... ।

92
 भन्सार िवभाग

भन्सार कायार्लयह को पक्षमा

भएका फैसलाह

93
भन्सार िवभाग

94
 भन्सार िवभाग

िनणर्य नं. २७१४ ने.का.प. २०४३ अ - ५

िडिभजनबे
माननीय न्यायाधीश ौी सुरेन्िूसाद िसं ह
माननीय न्यायाधीश ौी ूचण्डराज अिनल
सम्वत् २०४१ सालको फौ.पु.नं.५६८
फैसला भएको िमित : २०४३।४।२३ मा

पुनरावेदक/वादी : िऽभुवन िवमानःथल भन्सार कायार्लय काठमाड

िव
िवपक्षी/ूितवादी : िजल्ला बिदर्या गुलिरया जन्म भई हाल का.न.पं .वडा
नं.१० बाने र बःने िवंणुूसाद शमार्समेत
मु ा : अवैध घडी पैठारी

(१) अनुमान ूमाण होइन, न्याियक िनणर्य हुँदा न्यायकतार्ले

वःतुिःथितको िवषयमा जानकारी िलने सामान्य ूकृया माऽ हो ।
(ूकरण नं. २३)
पुनरावेदक/वादीतफर्बाट : िव ान का.मु.अितिरक्त न्यायािधवक्ता
ौी भैरवूसाद लम्साल
िवपक्षी/ूितवादीतफर्बाट : िव ान विर अिधवक्ता ौी कुसुम ौे

फैसला
न्या.सुरेन्िूसाद िसं ह : मध्यमा ल क्षेऽीय अदालतको फैसलामा
िच बुझेन पुनरावेदनको अनुमित पाउँ भनी भन्सार कायार्लयको यस
अदालतमा िनवेदन पदार् िमित २०३९।११।२५।४ मा यस अदालत
िडिभजनबे बाट अनुमित ूदान गनर् िमलेन भ े भएको आदे शमा न्याियक
ु न भन्सार
सिमित माफर्त ौी ५ महाराजािधराज सरकारको जुनाफमा िऽभव
कायार्लयले िदएको िवन्तीपऽमा ७२(ख) बमोिजम मु ा दोहर्याई िदनु

95
भन्सार िवभाग

भ े भएको हु.ू.बमोिजम यस अदालत फुलबे बाट अनुमित ूा गरी

पेश हुन आएको ूःतुत मु ाको सं िक्ष िववरण िनम्न ूकारको छ :
२. २०३७ साल फाल्गुण ४ गते हङकङबाट िदनको ३ बजे आएको
ए.बी.एन. जहाजमा अवैध सामान लुकाई ल्याएको छ, भ े िव ःत
शुऽबाट थाहा भई ूमुख भन्सार अिधकृत नारायणूसाद शमार्,
भन्सार अिधकृत माधवूसाद ौे , ना.सु.ौी केदारकुमार िसलवाल,
आर. एन.ए.सी. का माउण्ड इिन्जिनयर गणेशचन्ि ठकुरी, िवंणुभक्त
ौे तथा टे क्नीिसयन िभमबहादुर अिधकारी समेतको रोहवरमा
जहाजको िविभ ःथानमा तलासी गदार् ककिपटको दािहने तफर्को
अिक्सजन प्यानलबाट भेिटएको िसिटजन अटोमेटीक जेम्स डे. एण्ड
डेट चेन सिहतको घडी थान ४०, लेिडज घडी का मुममेन्ट (अधर्
तयारी पूजार्) ४००, ककिपटको दे ॄे प ीको च्यानलबाट फेला
परे को नेशनल िभिडयो क्यासेट ३, ककिपट पाइलट बःने िसट
पछािड फेला परे को जानीवाकर रे डलेवःत व्हीःकी २, चालीर् १,
डुटलक २, शे क सुजीर १, लेडीज सेन्डल जु ा १ जोर जहाजको
अगािडको ट्वाइलेट िभऽ फेला परे को नेशनल िभिडयो क्यासेट २
ःकप िभिडयो क्यासेट १ सािनयो १७०० एच टु ईन वन १,
एडपटर २, िभडी १ फेला परे को िमित २०३७।११।४ को मौका
मुच ुल्का ।
३. यस सम्बन्धमा मलाई कुनै जानकारी छै न ती सामानह कसले
लुकाएका िथए मलाई केही थाहा छै न, जहाज खानतलासी हुँदा
अवैध सामान िनःकेको भ े म घर गइसकेपिछ हल्ला सुनक
े ो
िथएँ । आर.एन.ए.सी. को उक्त जहाज हङकङबाट काठमाड सम्म
सुरक्षापूवक
र् िलएर आउने उ र दाियत्व तथा अिधकार पाइलटको
हुन्छ मैले जहाजको चेकिल अनुसार चेक गरे को हुँ सो सबै
इन्डीकेटरले ठीकै दे खाएको हुँदा उडान योग्य सम्झी उडाइ
ल्याएको हुँ । यसबारे हामीलाई थाहा हुन सक्ने कुरै आउँ दैन ।
चेक िल बमोिजम चेिकङ म समेत ितनै जना क्याप्टे न ए.वी. ौे ,
फ्लाइट इन्जीिनयर यू.के. काफ्ले िमली गरे का िथय । बु

96
 भन्सार िवभाग

मैम्बरह कसैलाई पिन जहाजको कुनै पाटर्पूजार् खोल्ने बन्द गन

अिधकार छै न हङकङबाट बककसम्म पाइलटको है िसयतले उडेको
िथएँ । बकक दे िख काठमाड सम्म बायाँतफर्को िसटमा कमाण्डरको
है िसयतले उडेको िथएँ सो जहाजमा क्याप्टे न ए.िव. ौे को िथयो
भ े समेत दे वकुमार बुि को बयान ।
४. सो सामानह कसको हो कसले राखेका िथए मलाई थाहा छै न
क्याप्टे न को–पाइलटलाई अिक्सजन प्यानलिभऽ के के सामान
लुकाई ल्याएको छ भ े जानकारी हुन सक्ने कुनै अवःथा िथएन ।
मैले खरीद गरे को पिन छै न ल्याएको र ककिपटमा िफट गरे को
पिन छै न अवैध सामान कुनै बु मेम्बरले ल्याए िफट गरे को र
खरीद गरे कोसमेत थाहा छै न िमित २०३७।११।४ का िदन
िवहान हङकङको समयानुसार ७।४० अन्दाजीमा सो जहाज
हङकङ पुग्यो र काठमाड बाट गएका बु मेम्बरह ले सो जहाज
हङकङ एअरबाफ्ट इि नीयिर कम्पनीलाई िजम्मा िदई गएछन र
म समेत अ बु मेम्बरह सो िदन अन्दाजी १०।२० हङकङ
समयानुसार जहाजनेर पुग्य अ बु मेम्बरह जहाज िभऽ गए म
बािहर िनरीक्षण र तेल भन काममा लाग अन्दाजी १५ िमनेट
पिछमाऽ म जहाज िभऽ गएँ । ककिपटमा सबै बु मेम्बर आउने
जाने गदर्छन जान आउन सक्दछन सुरक्षात्मक तथा िजम्मेवारी
कमाण्डरको नै हुन्छ भ े माउण्ड इि नीयर िवंणुूसाद शमार्को
बयान ।
५. फ्लाइटमा िफट भएको वा ल्याएको भए बु मेम्बर कसैको कतर्व्य
हो भ े कुरामा सहमत छु म हङकङमा िवशेष गरी होटलमा नै
बसेको हुँदा को को बु मेम्बरले के के सामान खरीद गरे भ े पूणर्
जानकारी मलाई थाहा िथएन अवैध सामान जहाजमा ल्याएको मैले
दे िखन र कसैले जानकारी िदएन ककिपटको अिक्सजन प्यानलमा
घडी समेत कसैले िफट गरे को मैले दे खेन । कमाण्डरको है िसयतले
मेरो मातहतमा बुल मेम्बरह कसैले अनुशासन र जहाजलाई क्षित
पुग्ने कुनै काम कारवाही मेरो उपिःथित तथा जानकारीमा गरे मा

97
भन्सार िवभाग

ितनीह लाई कारवाही गन काम मेरो हो सो बाहे क कसैले के गनर्

लागेका छन के गरे का छन भनी बुझी िहं ड्ने मेरो कतर्व्य होइन
आर.ए. ८३२ बाट माल सामान बरामद भए पिन उक्त माल सो
भन्दा अिघ अिघको हङकङ काठमाड उडानमा िफट भएको पिन
हुन सक्तछ । र कसैले पिहले पिहले नै उक्त ःथानबाट िझक्न
नसकी रहे को पिन हुन सक्दछ भ े क्याप्टन अम्बरबहादुर ौे को
बयान ।
६. अिक्सजन प्यानल िभऽ लुकाएको मैले नदे खेको हुँदा मलाई
जानकारी छै न बरामद भएको अवैध सामान जहाज नं. ८३२ मा
लुकाएको हुन सक्दछ । त्यस अिघ अिघको हङकङ उडानको
जहाजमा लुकाई ल्याएको भई कठमाड मा ल्याएपिछ पिहले गएका
उडानमा ककिपट बुह ले कुनै कारणबस सो जहाजबाट ती
सामानह हटाउन नसकेको हुनाले पिन त्यही रहन सक्दछ मैले
अवैध काम गरे को छै न भ े फ्ला.ई. उमाकान्त काफ्लेको बयान ।
७. सोिधएका सामान मेरो होइन मैले छाडेको िथएन हामी केिवन
बुह लाई केिवनको िवषयमा माऽ जानकारी हुने र ककिपट
िभऽको कुनै प्यानल के हो कुन पूजार् चलाउँ दा त्यसको कःतो
ूभाव पछर् भ े जानकारी र तालीम समेत नहुने हुनाले र ककिपट
केिवन बुले लुकाउने समय र मौका पिन नपाउने हुनाले ककिपट
बु बाहे क अ ले लुकाउने सम्भावना छै न लुकाउने ठाउँ को ात
नहुने कुरा म सहमित छु भ े िवमान पिरचारीका सारदा तामा बको
बयान ।
८. बरामदी सामान मेरो होइन कसको हो कसले राखेको हो मलाई
जानकारी छै न केिवनमा बुह लाई ककिपटको कुनै पाटर्पूजार् खोल्ने
बन्द गन चलाउने सम्बन्धी ान नहुने र तािलम पिन नहुने हुँदा
क्यािवन बुले लुकाउन नसक्ने अिक्सन प्यानल िभऽ लुकाउने काम
त्यःतो पाटर्पूजार् खोल्नेको पूणर् जानकारी हुने ककिपट बुह
मध्येकै कसैको कतर्व्य हुन पन सो सामान अिघ अिघको फ्लाइटमा

98
 भन्सार िवभाग

नै त्यसरी राखेर काठमाड मा िनकाल्ने मौका नपाएकोले रही रहे को

पिन हुन सक्दछ भ े के.ए.िकशोर ताॆाकारको बयान ।
९. ककिपटको अिक्सजन प्यानलबाट बरामद भएको सामानको हकमा
म केिवन बु भएकोले ककिपट िभऽ बःन नपाउने हुँदा सो सामान
सम्बन्धमा केही जानकारी छै न । अगािडको ट्वाइलेट्बाट बरामद
भएको सामानको हकमा जहाज अडी सकेपिछ म समेतका केिवन
बु ग्यालिरमा गई खाने िपउने सामान तयार गन र िवतरण गन
कामतफर् लाग्नु पन हुँदा सो ट्वाइलेट्को ढोकामा बसी रहन
नपाउने तसथर् त्यो सामान कसले कुन बेला राख्यो मलाई थाहा
छै न । बोलावट नभई केिवन बुह ककिपटमा जान िमल्दै न
जहाज ओराल्ने बेलामा अगाडीको शौचालयको ढोका खुलै राख्ने
हुनाले शौचालय िभऽ त्यसै दे िखने कसैले पिन केही माल रािखएको
दे िखएन भ े योगेन्ििवबम राणाको बयान ।
१०. म ककिपटिभऽ पःदै नपसेको हुनाले ककिपट िभऽको बरामदी
सामान बारे केिह जानकारी छै न । अगािडको ट्वाइलेटमा ूा
भएको सामानह कसको हो मलाई जानकारी छै न मेरो पिन होइन
कसको हो भ े समेत िवमान पिरचारीका अिम्बका राणाको
बयान ।
११. ककिपट जःतो सानो ठाउँ मा क.अम्बरबहादुर ौे , के.दे वकुमारव,
बुि , मा.ई.िवंणुूसाद शमार्, फ्ला.ई.उमाकान्त काफ्ले ४ जनाको
िनरन्तर उपिःथित रहँदा रहँदै ती सबैको िमिलमतो नभई अवैध
सामान चोरी पैठारी गिरएको िथयो भ िमलेन । ककिपटिभऽ
पाइलट बःने िसट पछािड फेला परे को जािनवाकर व्हीःकी, चालीर्
सेन्ट, डोरलक टे «क सुज, लेिडज सेन्डल समेत ककिपटह ले दे खेन
र िनजह को जानकारीमा िथएन भ े कुरा पिन तकर् पूणर् दे िखएन
ककिपट िभऽ फेला परे को िभिडयो क्यासेट लगायतका अ
सामानह बु मेम्बरह को हुन ु दे िखन आएको हुँदा ककिपट
िभऽका ४ जनाको िमिलमतोबाट भएको ठहछर् । केिवनको
शौचालयमा फेला परे को सामानको सम्बन्धमा केिवन बुह पसर्र

99
भन्सार िवभाग

योगेन्ििवबम राणा के.ऐ.िकशोर ताॆाकार, िवमान पिरचारीका

अिम्बका राणा र शारदा तामा को िमिलमतोबाट भएको ठहछर् भनी
िमित २०३७।११।२०।३ मा िऽ.िव.भन्सार कायार्लयका ूमुख
भन्सार अिधकृत नारायणूसाद शमार्ले गरे को फैसला ।
१२. उक्त फैसलामा िच बुझेन सफाई पाउँ भ े योगेन्ििवबम राणा,
िकशोर ताॆाकार, अिम्बका राणा शारदा तामा समेतको १ र
अम्बरबहादुर ौे , दे वकुमार बुि , म उमाकान्त काफ्ले
िवंणुूसाद शमार् समेतको बागमती अ लाधीश कायार्लयमा परे को
पुनरावेदन ।
१३. पुनरावेदक योगेन्ििवबम राणा, िकशोर ताॆाकार, अिम्बका राणा,
शारदा तामा केप्टन य अम्बरबहादुर तथा दे वकुमारलाई
ू.भ.अिधकृतले दोषी ठहराएको निमलेको हुँदा सफाइ पाउने
ठहछर् ।
१४. माउण्ड इि नीयर िवंणुूसाद शमार् र फ्लाइट इि नीयर उमाकान्त
काफ्ले जहाजको पाटर्पूजार् इन्जीन आिदको ूािविधकरण गन व्यिक्त
दे िखएको अिक्सजन प्यानल समेत िनजह कै रे खदे खको भएको र
अ ले सो खोल्ने बन्द गन समेत गनर् नसक्ने हुँदा िभऽ लुकाई
पैठारी गिरएको सामान िनज माउण्ड इि नीयर िवंणुूसाद शमार्
तथा फ्लाइट इि नीयर उमाकान्त काफ्लेको हकमा सम्म िऽभ ुवन
िवमान ःथल भन्सार कायार्लय भन्सार अिधकृतले कसूर गरे को
ठहराई गरे को फैसला मनािसब ठहछर् भ े समेत बागमती
अ लाधीश कायार्लयको फैसला ।
१५. उक्त बागमती अ लाधीशको कायार्लयको फैसलामा िच बुझेन
पुनरावेदनको अनुमित पाउँ भनी उमाकान्त काफ्ले र िवंणुूसाद
शमार्को मध्यमा ल क्षेऽीय अदालतमा िनवेदन पनर् जाँदा
पुनरावेदनको अनुमित ूा गरे को छ भ े मध्यमा ल क्षेऽीय
अदालतको आदे श ।
१६. ियनै पुनरावेदकह ले नै सो प्लेनबाट अवैध सामानह ल्याएको हो
भ े िकटानी ठोस् सबूद ूमाणको अभावमा दोष ठहर गनर्

100
 भन्सार िवभाग

न्यायसं गत नहुने हुँदा सफाई पाउने ठहछर् भ े समेत मध्यमा ल

क्षेऽीय अदालतको िमित २०३८।८।२।३ को फैसला ।
१७. उक्त फैसलामा िच बुझेन पुनरावेदनको अनुमित पाउँ भनी ूमुख
भन्सार अिधकृतको यस अदालतमा िनवेदन पदार् मध्यमा ल क्षेऽीय
अदालतको इन्साफ न्याय ूशासन सुधार ऐन, ०३१ को दफा
१३(५)(ख) को अवःथा िव मान नहुँदा पुनरावेदनका अनुमित िदन
िमलेन भ े यस अदालत िडिभजनबे को िमित
२०३९।११।२५।४ को आदे श ।
१८. उक्त िडिभजनबे को अनुमित निदने गरी गरे को आदे शमा िच
बुझेन नेपालको सं िवधानको धारा ७२(ख) अनुसारको ठहर्याई पाउँ
भनी िऽभ ुवन िवमान ःथल भन्सार कायार्लयको न्याियक सिमित
राजदरबार माफर्त ौी ५ महाराजािधराज सरकारको जुनाफमा
िबिन्तपऽ चढाउँ दा नेपालको सं िवधानको धारा ७२(ख) बमोिजम
उपयुक्त
र् मु ा दोहर्याई िदनु भ े भई आएका हु.ू. बमोिजम यस
अदालत फुलबे बाट मध्यमा ल क्षेऽीय अदालतको फैसला ूमाण
ऐन, २०३१ को दफा ७(ग) तथा दफा २९ को ऽुिट दे िखएको
हुँदा पुनरावेदन अनुमित िदइएको छ भ े आदे श भई िवपक्षी
समेतलाई िझकाई पेश भएको रहे छ ।
१९. िनयम बमोिजम िनणर्याथर् यस बे समक्ष पेश हुन आएको ूःतुत
मु ामा पुनरावेदकतफर्बाट रहनु भएको का.मु. अितिरक्त
न्यायािधवक्ता ौी भैरवूसाद लम्सालले िवमानको ककिपट िभऽ र
अिक्सजन प्यानल समेतमा अवैध सामानह फेला परे को कुरामा
शं का छै न, ककिपटिभऽ र अिक्सजन प्यानल समेतमा अवैध
सामानह बािहरको व्यिक्तह गई सामान राख्नु अिव सनीय माऽ
नभई असम्भव पिन छ, सय याऽु रहे को िवमानको अिक्सजन
प्यानलमा समेत अवैध सामान राख्नु गैरकानुनी माऽ नभई
मानवताको नाताले समेत अक्षम्य छ, त्यःतो ठाउँमा सामान राख्ने
ूािविधक व्यिक्तले बाहे क अ ले राख्न सक्छ भ सिकँदै न, अतः
िवपक्षीह लाई त्यःतो ठाउँ को पूणर् ान भएकोमा िनजह ले बाहे क
अन्य व्यिक्तले सामान राखेको भ नसिकने हुँदा िनजह लाई
सफाई िदएको िमलेको छै न भ े र िझकाइएको िवपक्षीह तफर्बाट

101
भन्सार िवभाग

रहनु भएका िव ान विर अिधवक्ता ौी कुसुम ौे ले िवपक्षीह ले

सामान ल्याएको र िववादीत ठाउँ मा राखेको भ े केही कतै कुनै
ूमाणले पिन पु ी गनर् सकेको छै न । फौज्दारी न्याय िस ान्त
अनुसार श ा र अनुमानको भरले माऽ दोषी ठहर गनर् िमल्दै न ।
अतः सफाई िदने गरी गरे को मध्यमा ल क्षेऽीय अदालतको
इन्साफ िमलेकै हुँदा सदर हुन ु पदर्छ भ े बहस गनुभ
र् यो ।
दुवैपक्षको िव ान अिधवक्ताह को बहस समेत सुनी िनणर्यतफर्
िवचार गदार् मुख्यतः म.क्षे.अ. को फैसला िमले निमलेको के रहे छ
सो को िनणर्य िदनुपन हुन आयो ।
२०. िनणर्यतफर् िवचार गदार् यसमा िववादीत िवमानको फ्लाइटबाट
िववादीत सामान आएको कुरामा श ा गनर् पन िःथित छै न । अवैध
सामान ूा भएको भ े कुरा िमित २०३७।११।४ को बरामदी
मुच ुल्का समेतबाट ू पमा दे िखन आउँ दछ । मुख्य पमा
बरामद भएको अवैध सामान िवपक्षीह ले लुकाई िछपाई ल्याएको
हो होइन, सो को िनरोपण गनुप
र् न हुन आएको छ ।
२१. २०३७ साल फाल्गुण ४ गते हङकङबाट आएको ए.एन.वी.
जहाजमा मुच ुल्का बमोिजमको िविभ अवैध सामान बरामद भए
तापिन जहाजमा सबै बु मेम्बरह ले आफूले सामान राखेको र
ल्याएको बारे मा सबैले इन्कारी बयान गरे का छन भने िझकाइएका
यी िवपक्षीह माउण्ड इिन्जनीयर िवंणुूसाद शमार्, फ्लाइट
इन्जीिनयर उमाकान्त काफ्ले समेत आपूmले सामान राखेको र
ल्याएकोमा इन्कार गरे का छन् । सो बाहे क िवमानका अन्य केिवन
बु लगायतका क्यािवन बुह समेतले िवपक्षीह ले िवमानिभऽ
सामान राखेको दे खेका ह भ े समेत कसै ले भ लेखाउन सकेका
छै नन् ।
२२. ूःतुत िववाद फौज्दारी ूकृितको िववाद हो जसमा कसूर ूमािणत
गन भार वादी पक्षमा रहे को हुन्छ । कसूर ूमािणत गन ूमाणह
के के छन् सो को मूल्या न गरे पिछ माऽ िनणर्य िदनुपन हुन
आउँ दछ । यो मु ामा वादीको पमा रहे को िऽभुवन
िवमानःथलको भन्सार कायार्लयले िय िवपक्षीह ूािविधक भएको
हुँदा नै िवमानको िभऽी तह (अिक्सजन प्यानल समेत) मा राखेको

102
 भन्सार िवभाग

सामान िनजह ले नै राखेको हो भ े अनुमानको भरमा गरे को

िनणर्यलाई अ लाधीश कायार्लयले सदर गरे को पाइन्छ ।
२३. अनुमानलाई कसूर ूमािणत गन ूमाणको पमा िलनु कितको
न्यायसं गत हुन्छ भ े कुरा यस अदालतको िविभ मु ाह मा
व्याख्या भइरहे को छ । अनुमान ूमाण होइन न्याियक िनणर्य हुँदा
न्याय कतार्ले वःतुिःथितको िवषयमा जानकारी िलने सामान्य ूकृया
माऽ हो । फौज्दारी मु ाको िस ान्त अनुसार यिद िनणर्य गदार्
शं काको िःथित उत्प भएको खण्डमा श ाको सुिवधा अिभयुक्तले
पाउनु पदर्छ । ूःतुत मु ामा यी िवपक्षीह आफूले अवैध सामान
ल्याएकोमा इन्कार रहेको र िनजह ले नै सो सामान राखेको दे ख्ने
साक्षीको अभाव रहे को र सो बाहे क िनजह ले सामान ल्याएको भए
सो सामान रहे भएको ठाउँ बाट िनजह ले िझक्ने ूयास गरे को
हुनपु न त्यःतो ूयास ियनीह बाट भएको भ े िमिसल सं लग्न
कागजातबाट नदे िखएको माऽ होइन, अिपतु यी ूितवादीह ओलीर्
प्लेनबाट गइसकेपिछ माऽ िववादका सामान फेला परे को कुरा
िमिसल सं लग्न कागजातबाट िनिवर्वाद पमा दे िखन्छ । यःतो
िःथितमा यी ूितवादीह ले नै अवैध पमा राखी ल्याएको भनी
केवल अनुमानको भरमा ठहर गनर् न्यायसं गत भएन । यःतो
अवःथामा ूािविधक भएकै नाताबाट माऽ िनजह ले नै िववादीत
अवैध सामान श ारिहत र ठोस सबूदको अभावमा ल्याएको भ
ँ ा समेतको
िमलेन, अतः मध्यमा ल क्षेऽीय अदालतको फैसला बूद
आधार ूमाणबाट िनजह ले सफाई पाउने ठहराएको मध्यमा ल
क्षेऽीय अदालतको इन्साफ कानुनसं गत नै हुँदा ौी ५ को सरकार
िऽभुवन िवमानःथल भन्सार कायार्लयको पुनरावेदन िजिकर पुग्न
सक्दै न । इन्साफ म.क्षे.अ.को मनािसब छ । ौी ५ को
सरकारको पुनरावेदन पनर् आएकोले कसैलाई केही गरी रहन परे न
िमिसल िनयमानुसार गरी बुझाइिदनू ।

उक्त रायमा म सहमत छु ।

न्या.ूचण्डराज अिनल
इित सम्वत् २०४३ साल ौावण २३ गते रोज शुभम् ।

103
भन्सार िवभाग

िनणर्य नं. ६७०५ ने.का.प २०५६ अ ४

ु इजलास
सं यक्त
माननीय न्यायाधीश ौी लआमणूसाद अयार्ल
माननीय न्यायाधीश ौी कृंणकुमार वमार्
सं वत् २०५१ सालको िरट..नं.... २९३३
फैसला िमितः २०५५।५।२९।२
मु ाः िविबकर िफतार् ।
पुनरावेदकः भैरहवा भन्सार कायार्लयका ूमुख भन्सार अिधकृत ऋिषराम
लािमछाने ।

िव
िवपक्षीः िज. पन्दे ही, िस ाथर्नगर नगरपािलका वडा नं १ वःने िशव
ूसाद शमार् ।
 िविब कर लाग्ने नलाग्ने कुरा कानून व्दारा िनधार्िरत हुने िवषय
हुँदा िवबी कर दािखल गरे कै कारण सम्मले िविब कर लाग्ने
भ निमल्ने ।
(ू. नं. ९)
पुनरावेदक तफर्बाटः
िवपक्षी तफर्बाटः
अवलिम्वत निजरः

फैसला
न्या. लआमणूसाद अयार्ल : पुनरावेदन अदालत वुटवलबाट
भएको फैसला उपर यस अदालतमा पनर् आएको ूःतुत पुनरावेदनको
सं िक्ष तथ्य एबं िनणर्य यसूकार छः
२. रा.अ.झ. २५ नं को िपक अप मेटाडोर महे न्िा कम्पनीको पुरानो
गाडी २०४६।८।२८।४ का िदन भैरहवा भन्सार कायार्लयमा
िललाम बढावढ हुने भएको जानकारी पाई मैले सवैभन्दा बढी
१,१५०००। मा िलन कबुल गरे को २०४६।८।३० मा बुझाउन

104
 भन्सार िवभाग

जाँदा १,३८,०००। कोआयल ू ापन पऽ समेत भराई असुल

गरी िलएको यसरी सरकारी कायार्लयले ूयोग गरे का पुरानो
गाडीको गैरकानूनी तवरले म वाट िलएको िविब कर रकम िफतार्
गिर पाउँ भ े समेत व्यहोराको िफराद दावी ।
३. वादीको िफराद दावी सवै कुरा झु ा हो । भन्सार ऐन, २०१९
समेतको आधारमा कानूनले िलनुपन िविब कर िललाम हुँदाको
वखत िनजलाई पूव र् जानकारी िदई िलएको हुँदा हक अिधकार हनन
भएको छै न । झु ा दावी खारे ज गरी पाउ भ े भैरहवा भन्सार
कायार्लयका ूमुख भन्सार अिधकृत समेतका ूितवादीह को एकै
िमलानको अलग अलग ूितउक्त पऽ ।
४. टे ण्डर िनकालेको समयमा िविब भ े लेिखएको िथएन । जुन िदन
िललाम गिरयो, हामीले िलने समयमा िलई सक्दा पिन िविब कर
लेिखएको िथएन र गाडी िलने समयमा पिन िवबीकर लाग्छ भ े
दे खाएका िविब कर वादी िशव ूसादले िफतार् पाउनु पछर् भ े
वादीको साक्षी ूकाश शमार्ले तत्कालीन लुम्बीनी अन्चल अदालतमा
गरे को वकपऽ ।
५. रा.अ.झ. १५ नं. को उक्त गाडी कहाँ के कःतो व्यहोराबाट
जफत भएको हो । र सामियक कर असूली ऐन २०१२ बमोिजम
िविब कर छु ट सम्बन्धमा के कःतो कारवाही भई सो गाडी दतार्
हुन गएको हो ? सम्बिन्धत कायार्लय सं ग पऽाचार गरी जवाफ ूा
भएपिछ िनयमानुसार पेश गनुर् भ े पुनरावेदन अदालत वुटवलको
िमित २०५०।६।२७ को आदे श ।
६. पुन पूव र् आदे श बमोिजम उल्लेिखत िववरण पऽाचार गरी मगाई
पठाई िदनु भनी पुनरावेदन सरकारी विकल कायार्लय वुटवललाई
लेिख जवाफ ूा भएपिछ िनयमानुसार गरी पेश गनुर् भ े पुनरावेदन
अदालत वुटवलको िमित २०५०।१२।१८ को आदे श ।
७. सामियक कर असुल ऐन, २०१२ को दफा ३ को अिधकार ूयोग
गरी ौी ५ को सरकारको िमित २०४६।२।२६ खण्ड ३७
अितिरक्त १८(ख) को सूचना आदे शको दफा ३(१४) मा िवदे शी
कुटनैितक िनयोग र त्यहाँ काम गन कुटनैितक कमर्चारी तथा
महसुल सुिवधा पाएका व्यिक्त वा सं ःथाको नाममा दतार् भई नेपाल

105
भन्सार िवभाग

अिधराज्य िभऽ ूवेश भएको ५ वषर् पूरा भएका सवारी साधन िवबी
गरे मा िविबकर लाग्ने छै न भ े ःप व्यवःथा भएको र िफरादीले
िललाम सकार गरे का गाडी ५ वषर् भन्दा अगावै नेपाल अिधराज्यमा
ूवेश गरे को र सरकारी नम्वर प्लेट अन्तगर्त सम्बिन्धत भन्सार
कायार्लयले उपभोग गरे को दे िखँदा भैरहवा भन्सार कायार्लयले
अवैध पमा िविबकर लगाई वादीबाट असुल गरे को दे िखएकोले
िफराद दावी बमोिजमको िवबी कर उक्त भन्सार कायार्लयबाट
वादीले िफतार् िलन पाउने ठहछर् भ े पुनरावेदन अदालत वुटवलको
िमित २०५१।१०।५।५ को फैसला ।
८. पुनरावेदन अदालत वुटवलको फैसलामा िच वुझेन । िववािदत
िपकअप ौी ५ को सरकारले सूचनामा उल्लेिखत आधार िभऽ
पदन । िमित २०४१।९।१३ दे िख २०४२।१।६ सम्म सो
िपकअप दतार् भएको पिन छै न । २०४१।९।१३ मा ूवेश
भएको िमितलाई गणना गनर् िमल्दै न । सो गाडी ०४२।१।६
दे िख दतार् भई ूवेश भएकोले सोही िमितबाट माऽ गणना हुँदा ५
वषर् पुरा भएको हुदैन । कितपय अवःथामा िनकासी वा पैठारी गदार्
लाग्ने महसुल नवुझाई अवैध कारोवार गरे बाट पबाउ भई भन्सार
कायार्लयमा दािखल हुन आएका वःतुह मा लाग्ने महसुल वुझाएको
वा नवुझाएको भनी छु ाउने आधारह नहुने पयार् गुन्जाइस रहे न
गदर्छन् । यःतो अवःथामा राज असूलीमा एक पता हुन नसक्ने
हुँदा भन्सार कायार्लयबाट िललाम हुँदा सो वःतुमा लाग्ने िवबी कर
असुल गन गिरन्छ वादीले सो गाडी ूयोग गरे वापत दुई पटक
िवबी कर ितनुर् परे को छै न । ूयोग गरे वापत वःतुमा पिहलो
पटक िविब कर ितरे को हुँदा िनजलाई िफतार् गनुप
र् न होइन ।
िवपक्षी वादीलाई भन्सार कायार्लयले जवरजःती गरी िललाम सकार
गनर् लगाएको र कानून बमोिजम लाग्ने कर रकम माऽ असुल
गिरएको र िनजले पिन ःवइच्छाले ितनुर् वुझाउनु भएको हो अत
पुनरावेदन अदालतबाट ूितउ र िजिकर तथा िमिसल सं लग्न
सम्पूणर् ूमाणको मूल्यांकन नगरी अ.वं. १८४ (क) १८५ तथा
ूमाण ऐन, २०३१ को दफा ५४ को ूितवन्धात्मक वाक्याशं
समेतको वेवाःता गरी भएको फैसला ऽुिटपूणर् हुँदा सो फैसला उल्टी

106
 भन्सार िवभाग

गरी पाउँ भ े समेत व्यहोराको यस अदालतमा परे को

पुनरावेदन ।
९. िनयम बमोिजम दै िनक पेशी सूचीमा चढी इजलास समक्ष पेश हुन
आएको ूःतुत मु ामा पुनरावेदन सिहतको िमिसल अध्ययन गरी
पुनरावेदक ौी ५ को सरकार अथर् मन्ऽालयको तफर्बाट उपिःथत
िव ान सरकारी अिधवक्ताको वहस िजिकर समेत सुनी िवबी कर
रकम वादीलाई नै िफतार् िदने ठहर्याई पुनरावेदन अदालत वुटवलले
गरे को फैसला िमलेको छ छै न िनणर्य िदनु पन दे िखन आयो ।
िनणर्य तफर् िवचार गदार् भैरहवा भन्सार कायार्लयको मेटाडोर महे न्िा
िपकअप िललामी सूचना अनुसार वादीले िललाम बढावढमा सकार
गरी कवुल गरे को रकम वुझाउन जाँदा िललामी सूचनामा उल्लेख
नभएको िविबकर वापत २३,०००। समेत थप दःतुर िलएको
हुँदा सो िफतार् गरी पाउँ भनी तत्कालीन लुम्वीनी अन्चल अदालतमा
िफराद िदएकोमा पुनरावेदन अदालत वुटवलबाट िवबी कर िलन
निमल्ने हुँदा िफतार् िदनु पन फैसला भए उपर ूःतुत पुनरावेदन
परे को दे िखन्छ । यसमा ौी ५ को सरकार भन्सार कायार्लयले
ूयोग गरे का मेटाडोर िपकअप गाडी िललाम सकार ःवीकृत गदार्
सम्म पिन िवबी कर लाग्ने वा सो अनुपातको रकम थप हुने भ े
शतर् रहे को भ े नदे िखँदा वादीले कानून दािखल गनुर् पन िविबकर
रकम दािखल भएको भ िमल्ने दे िखएन । िविब कर लाग्ने
नलाग्ने कुरा कानूनव्दारा िनधार्रीत हुने िवषय हुँदा िविब कर
दािखल गरे कै कारण सम्मले िविब कर लाग्ने भ निमल्ने हुँदा
िफराद दावी बमोिजमको िविब कर भन्सार कायार्लयबाट वादीले
िफतार् िलन पाउने ठहर्याएको पुनरावेदन अदालत वुटवलको िमित
२०५१।१०।५।५ को फैसला िमलेकै दे िखँदा सदर हुने
ठहछर् । पुनरावेदक ूितवादीको पुनरावेदन िजिकर पुग्न सक्दै न ।
दायरीको लगत क ा गरी िमिसल िनयमानुसार गरी वुझाई िदनु ।
उक्त रायमा म सहमत छु ।
न्या. कृंणकुमार वमार्
इित सम्बत् २०५५ साल भाि २९ गते रोज २ शुभम्.......।

107
भन्सार िवभाग

िनणर्य नं. ८५१४ ने.का.प. २०६७ अ ११

ु इजलास
सव च्च अदालत, सं यक्त
माननीय न्यायाधीश ौी मोहनूकाश िसटौला
माननीय न्यायाधीश ौी सुशीला काकीर्
सं वत् २०६४ सालको फौ.पु.नं. ०४६२
फैसला िमितः २०६७।७।१४।१

मु ाः– मोटरसाइकल पाटसर् चोरी पैठारी ।

पुनरावेदक वादीः राज गःती टोली, रानी िवराटनगरको तफर्बाट

िवराटनगर भन्सार कायार्लय, रानी, िवराटनगर समेत

िव
िवपक्षी ूितवादीः सुनसरी िजल्ला, इटहरी नगरपािलका वडा नं.१ िःथत
वैंणो शे िडङ सेन्टरको ूो. अ णकुमार अमबालका अिधकार ूा
ूितिनिध ँयामसुन्दर चौधरी

शु तहमा फैसला गनः

ूमुख भन्सार अिधकृत ौी हिरशरण पुडासैनी
पुनरावेदन तहमा फैसला गनः
मा.अध्यक्ष ौी िवनोदूसाद ढु ेल
लेखा सदःय ौी गणेशकुमार काकीर्

 गोदामबाट बरामद भएका सामानह को िनयमानुसार भन्सार

ितरे को बील िवजक नभएपिछ ती सामानह चोरी पैठारी गरी
ल्याएको मा प
ु न।
(ूकरण नं.५)
 अवैध पमा सामानह वरामद हुन ु नै भन्सार चोरीमा
कारवाहीको लािग पयार् मािनन्छ । तर राज न्यायािधकरणले

108
 भन्सार िवभाग

ूािविधक पमा सुराकीको िनवेदन पछािड परे को भ े िलएको

आधार कानूनसम्मत नहुने ।
 सुराकी पनुर् र नपनुल
र् े भन्सार चोरी जःतो गम्भीर िबषयमा
अिभयुक्तउपरको कारवाहीलाई उन्मुिक्त िदन िमल्दै न । सुराकीका
ूितवेदन वा िनवेदन िनणर्य आधार हुन नसक्ने ।
(ूकरण नं.६)

पुनरावेदक वादी तफर्बाटः िव ान सहन्यायािधवक्ता ौी कृंणूसाद पौडेल

िवपक्षी ूितवादी तफर्बाटः िव ान अिधवक्ता य ौी मथुराकुमार माःके र
जगदे व चौधरी
अवलिम्बत नजीरः
सम्ब कानूनः
 भन्सार ऐन, २०१९ को दफा २(ठ)

फैसला
न्या.मोहनूकाश िसटौलाः राज न्यायािधकरण िवराटनगरको
िमित २०६४।४।१४ को फैसलाउपर पुनरावेदन गन अनुमती ूदान
भई दायर हुन आएको ूःतुत मु ाको सं क्षी तथ्य र ठहर यस ूकार
छः
िमित २०६२।१२।१६ गते िवहान ८ बजेको समयमा िजल्ला
सुनसरी इटहरी १ िःथत वैंणो शे िडङ सेन्टरमा भारतबाट मोटर साइकल
पाटसर् समेत चोरीपैठारी गरी पसल र गोदाममा रािखएको भ े जानकारी
ूा हुन आएको हुँदा सुराक िदन आएको छु । उिल्लिखत सामानह
पबाउ गरी कानूनबमोिजम कारवाही गिरपाऊँ भ े समेत व्यहोराको
िदनेशकुमार यादवले िवराटनगर भन्सार कायार्लय, रानीमा िदएको
िनवेदन ।
िजल्ला सुनसरी इटहरी १ िःथत वैंणो शे िडङमा िमित
२०६२।१२।१६ को खान तलासी गन पऽअनुसार तलासी गदार्
पसलमा रहे का मोटर पाटर्सह को कागज वीलिवजक दे खाउन

109
भन्सार िवभाग

नसकेकाले िनजले भन्सार छली चोरीपैठारी गरी पसल र गोदाममा

रािखएका जम्मा मूल्य .२,२८,६८०।– मोटर साइकल पाटर्सको खान
तलासी वरामदी मुच ुल्का गरी िवबेता अ णकुमार अमवाल समेतलाई
भन्सार चोरी पैठारी तफर् पबाउ गरी यसै ूितवेदन साथ वरामदी
मुच ुल्कासमेत राखी कारवािहका लािग पेश गरे का छौ भ े समेत
व्यहोराको स.ू.ना.उ. भरतकुमार काकीर् समेतले िमित
२०६२।१२।१९ मा िवराटनगर भन्सार कायार्लय, रानीमा िदएको
ूितवेदन दाखीला भएको, ूितवेदनमा उिल्लिखत िस.नं. १ दे िख िस.नं.
३१ सम्मको उल्लेख भएका मोटर साइकल पाटसर् मेरो होइन । उक्त
सामान िजल्ला सुनसरी इटहरी १ िःथत वैंणो शे िडङ सेन्टरका
ूो.अ णकुमार अमबालको हो । उक्त पसलमा िवबेताका पमा काम
गन मािनस जानु भएकाले सामान खरीद िवबी गन अिख्तयार मलाई िदनु
भएको छ । िमित २०६२।१२।१६ गते भन्सार गःती टोलका
कमर्चारीह आई पसलमा भएका सामानह को ूमाणह वील िवजक
दे खाउनु भन्दा मैले २०५७ साल दे िखको िवलह समेत दे खाउदा
२०६१ साल बैशाख दे िखको माऽ हामी सामान िभडाउं छौ भनी सो िदन
र भोली पल्ट समेत चेक जाँच गरी २०५७ सालदे िख २०६० साल
चैऽसम्मका ूमाणह लाई मान्यता निदइ सामानह जवजर्ःती पबाउ
गरी ल्याएका हुन । उक्त सामानह पुरानो मोडलको भै िखया समेत
लागेकाले गोदाममा रहीरहे को अवःथाका सामानह पबाउ गरी ल्याएका
हुन ् भ े समेत व्यहोराको वैंणो शे िडङ सेन्टरका ूितिनिध ँयामसुन्दर
चौधरीले िमित २०६२।१२।२० मा िवराटनगर भन्सार कायार्लय,
रानीमा गरे को वयान ।
उिल्लिखत सामानह को ूमाण समेत पेश गनर् नसकेकाले वैंणौ
शे िडङ सेन्टरका ूो अ णकुमार अमवालले अवैध पमा आयात गरी
भन्सार छली चोरी पैठारी गरी ल्याई पसल र गोदाममा राखेको ठहछर् ।
र सो सामानह जफत हुन्छ र िबगोबमोिजम जरीवाना
.२,२८,६८०।– र १ बषर् कैद हुन्छ भ े समेत व्यहोराको िवराटनगर
भन्सार कायार्लय रानीको िमित २०६३।९।२८ मा भएको फैसला ।

110
 भन्सार िवभाग

ूत्यथीर् कायार्लयको फैसला ऽृिटपूणर् हुँदा बदर गरी

कानूनबमोिजम सही हक इन्साफ पाऊँ भ े समेत व्यहोराको िमित
२०६३।११।२३ को ूितवादीको राज न्यायािधकरणमा परे को
पुनरावेदन िजकीर ।
यसमा छलफलका लािग ूत्यथीर् कायार्लयलाई पेसीको जानकारी
िदई िनयमानुसार पेश गनुर् भ े समेत व्यहोराको राज न्यायाधीकरणको
िमित २०६४।३।१२ को आदे श ।
पुनरावेदक ूितवादीले भन्सार ऐन, २०१९ को दफा २(ठ)
िवपरीतको कायर् गरे को भनी ऐ.ऐनको दफा ३४(८)(क) बमोिजम िबगो
जफत गरी िबगोबमोिजम जरीवाना र कैद बषर् १ हुने ठहर्याई गरे को
िमित २०६३।९।२८ को िवराटनगर भन्सार कायार्लय रानीको फैसला
िमलेको नदे िखदा उल्टी हुने ठहछर् । पुनरावेदक ूितवादी अ णकुमार
अमवालले सफाइ पाउने ठहछर्, भ े समेतको िमित २०६४।४।१४ को
राज न्यायािधकरण कायार्लय िवराटनगरको फैसला ।
बील िवजकसँग िमले िभडेको सामानह िफतार् िदई िवल िवजक
नभएका सामानह माऽ वरामद गरी भन्सार दािखला गरे को हो ।
िवपक्षीका अिख्तयार ूा ूितिनिध ँयामसुन्दर चौधरीले वयानमा उल्लेख
गरे अनुसार पिछ पेश गरे को ूमाणह ले िवपक्षीको वयानलाई पुि गनर्
सकेको छै न । गोदामबाट वरामद सामानह २०५७ दे िख २०६०
सालसम्म खरीद गिरएका र िवबी हुन नसकी बाँकी रहे का भ े
िवपक्षीको कथन छ भने िवपक्षीले पेश गरे का िवल िवजकह २०६१
साल र सोभन्दा पिछका माऽ छन् । २०५७ दे िख २०६० सालिभऽ
खरीद गिरएका सामानह को आिधकािरक बील २०६१ साल र सो
भन्दा पिछका हुन्छ भनी अथर् गरी गिरएको राज न्यायािधकरणको
फैसला, िवल िवजकको परीक्षण नगरी भन्सारले फैसला गरे को भनी
राज न्यायािधकरणले िलएको आधार आफैमा खिण्डत हुन गएको छ ।
भन्सार ऐन, २०१९ को दफा २(८) को गलत व्याख्या गरी ूमाणको
यथोिचत् मूल्या न नगरी हच ुवा तकर्का आधारमा गिरएको राज
न्यायािधकरण िवराटनगरको फैसला कानूनी ऽुिटपूणर् छ । िलिखत

111
भन्सार िवभाग

ूमाणले िवपक्षीको कामकारवाही कानूनसम्मत नदे िखइ रहेको अवःथामा

सुराकी िनवेदनको दतार् िमित, िवपक्षीको ईन्कारी वयान र असं गत बील
िवजकको परीक्षण नगरे को भ े जःता हच ुवा र तकर्िहन आधारह िलई
िवपक्षीलाई राज छिल जःतो गहन आिथर्क अपराधबाट सफाइ िदने
गरी भएको राज न्यायािधकरण िवराटनगरको फैसला उल्टी गरी
िवराटनगर भन्सार कायार्लयबाट भएको २०६३।९।२८ को फैसला
सदर गिरपाऊँ भ े समेतको यस अदालतमा पेश भएको पुनरावेदन पऽ ।
द.नं. ७५८७ साथ भन्सार कायार्लयमा दािखल गरे को ू ापन
पऽ र िवलह कुनै पिन २०५७ साल दे िख २०६० साल सम्मको
नदे िखएको अवःथामा वरामद भएका सामानह भन्सार ितरी ल्याएको
भनी मा िमल्न आउदै न । जुन ूमाण ूःतुत िववादमा आकिषर्त नहुने
अवःथामा त्यःतो ूमाणको जाँच गिरएन भनी राज न्यायािधकरणले
बुझ्न नहुने ूमाण बुझ्नु पन ठहर गरे को फैसला राज न्यायािधकरण
ु ा साथै भन्सार ऐन,
ऐन, २०३१ को दफा ८ को दे हाय ख को ऽुिट हुनक
२०१९ को दफा २(ठ) को कानूनको व्यवःथामा समेत ऽुिट गरे को
दे िखदा पुनरावेदन गन अनुमित ूदन गिरएको छ भ े समेतको यस
अदालतको िमित २०६४।८।२४ को आदे श ।
िनयमबमोिजम दै िनक पेसी सूचीमा चढी पेश हुन आएको ूःतुत
मु ाको पुनरावेदन पऽ सिहतको िमिसल अध्ययन गरी पुनरावेदक नेपाल
सरकारको तफर्बाट उपिःथत िव ान सहन्यायािधवक्ता ौी कृंणूसाद
पौडेलले राज न्यायािधकरण िवराटनगरबाट फैसला गदार् ऐनको गलत
अथर् लगाइएको छ । शंकाको सुिवधा अिभयुक्तले पाउने कुरा फैसलामा
उल्लेख गिरएको छ त्यो िमलेको छै न तसथर् राज न्यायािधकरणको
फैसला उल्टी गरी पुनरावेदन िजकीर बमोिजम गिरपाऊँ भ े समेतको
वहस िजकीर ूःतुत गनुभ
र् यो । त्यःतै ूत्यथीर् ूितवादी तफर्बाट उपिःथत
िव ान अिधवक्ता य ौी मथुराकुमार माःके र जगदे व चौधरीले ूःतुत
मु ामा कसलाई ूितवादी बनाइएको हो ःप छै न । २०६२।६।१२
मा ूो.अ णकुमार चौधरीले ँयामसुन्दर चौधरीलाई Authority िदयो तर
वरामदी मुच ुल्कामा पिन उसलाई राखेको छै न तसथर् शं काको सुिवधा

112
 भन्सार िवभाग

अिभयुक्तले पाउने नै हुँदा राज न्यायािधकरण िवराटनगरको फैसला

सदर हुनपु दर्छ भनी वहस िजकीर ूःतुत गनुभ
र् यो ।
दुवै पक्षको वहस िजकीर समेत सुनी राज न्यायािधकरण
िवराटनगरको फैसला िमलेको छ छै न तथा पुनरावेदकको पुनरावेदन
िजकीर पुग्न सक्ने हो होइन सोही िबषयमा िनणर्य िदनुपन दे िखन आयो ।
२. िनणर्यतफर् िवचार गदार् खान तलासी िलने पऽ बुझाई पसल एवं
गोदाम घर तलासी िलदा फेला परे का मोटरसाइकल पाटर्सह मध्ये
भन्सार ू ापनपऽ, बील िवजकबमोिजमका पाटर्सह छािड बाँकी
पाटर्सह भन्सार ू ापन पऽ र खरीद िवल िवजक दे खाउन
ूितवादीलाई भन्दा सो दे खाउन नसकेको कारणबाट िनजले भन्सार
छली चोरी पैठारी गरी पसल तथा गोदाम घरमा ल्याई राखेको
अवःथामा पबाउ गरे को भ े आरोप ूितवेदन भएकोमा सामान
साथ पबाउ परी आएको िवंणो शे िडङ सेन्टरका ूो अ णकुमार
अमबालको ूितिनिध ँयामसुन्दर चौधरीले वयान गदार् भन्सार चोरी
छिल पैठारी गरी ल्याएको होइन, हाल ूमाण साथमा छै न भ े समेत
वयान गरे को दे िखन्छ ।
३. ूितवादीले २०६२।१।१९ मा िनवेदनसिहत पेश गरे को भन्सार
ू ापन पऽह िमिसल सं लग्न रहे को दे िखयो । शु भन्सार
कायार्लय िवराटनगरले बैंणो शे िडङ सेन्टरका ूो अ णकुमार
अमवालले अवैध पमा आयात गरी भन्सार छली चोरी पैठारी गरी
ल्याएको ठहर गरी मोटर साइकल पाटर्सह जफत गरी िनज
अ णकुमार अमवाललाई िबगोबमोिजम .२,२८,६८०।– जरीवाना
र १ बषर् कैद हुने ठहर्याएकोमा राज न्यायािधकरण
िवराटनगरबाट उक्त भन्सार कायार्लयको फैसला उल्टी गरी
ूितवादी अ णकुमार अमवालले सफाइ पाउने ठहर्याई भएको
फैसलाउपर भन्सार कायार्लयको तफर्बाट यस अदालतमा दोहोर्याई
पाउन अनुमितको लािग िनवेदन परी दोहोर्याउने अनुमित ूदान भई
पेश हुन आएको दे िखयो ।

113
भन्सार िवभाग

४. ूःतुत मु ामा िमित २०६२।१२।१६ मा राज गःती टोलीले

खानतलासी गदार् सो िदन नभ्याए पिछ भोिलपल्ट अथार्त ्
२०६२।१२।१७ मा आिधकािरक ूमाणपऽ नभएका सामानह
जित उ ोग बािणज्य सं घ इटहरी र राज अनुसन्धान इकाई
कायार्लय इटहरीका ूितिनिध समेतका रोहवरमा राज गःतीका
कमर्चारीले िलई भन्सार दािखला गनर् लगेको भनी कागज भएको र
त्यसमा उ ोग बािणज्य सं घ इटहरीका उपाध्याक्ष रोहवरमा बसी
पुनरावेदकका दाजु समेतले सिहछाप गरे को र उक्त सामान
२०६२।१२।१९ गते ूितवेदन साथ ूमुख भन्सार अिधकृतसमक्ष
दािखला भएको दे िखन्छ ।
५. भन्सार ऐन, २०१९ को दफा २(ठ) मा “चोरी िनकासी वा पैठारी”
भ ाले “माल वःतु िनकासी वा पैठारी गदार् ितनुप
र् न भन्सार महसूल
नितरी वा बाटो छली वा लुकाई िछपाई ल्याएको लगेको काम
सम्झनु पछर् ।” भनी उल्लेख गिरएको छ । ूितवादीको घर, पसल
एवं गोदाममा छापा मादार् फेला परे का मोटरसाइकल पाटसर्ह
मध्ये भन्सार ू ापनपऽ बील िवजक दे खाउन नसकेका
सामानह को भन्सार ितरे को छु भ े ूमाण पुर्याउने भार ूमाण
ऐन, २०३१ को दफा २८ अनुसार ूितवादीको नै हुन आउँ छ ।
तर ूितवादीले आफूले भन्सार ितरे को भनी दािव िलए पिन
गोदाममा रहे का सामानह २०५० सालदे िख २०६० सालसम्म
खरीद गिरएका र िवबी हुन नसकी बाँकी रहे का भ े िवपक्षी
ूितवादीको कथन रहे को छ भने िनजले िनवेदन साथ पेश गरे का
बील िवजकह २०६१ साल र सो भन्दा पिछका माऽ रहे का
छन् । यसरी आफ्नो गोदामबाट बरामद भएका सामानह को
िनयमानुसार भन्सार ितरे को बील िवजक नभए पिछ ती सामानह
चोरी पैठारी गरी ल्याएको मा प
ु न दे िखयो ।
६. यसरी ूितवादीको गोदाम घर तथा पसलमा राज गःती टोलीले
छापा मादार्को अवःथामा आिधकािरक ूमाणपऽ नभएका सामानह
जित उ ोग वािणज्य सं घ इटहरी र राज अनुसंधान ईकाई

114
 भन्सार िवभाग

कायार्लय इटहरीका ूितिनिध समेतका रोहवरमा ूितवादीका दाजु

समेतले सिहछाप गरे को र सो सामानह ूमुख भन्सार
अिधकृतसमक्ष दािखला गरे को अवःथा दे िखएको छ । अवैध पमा
सामानह वरामद हुन ु नै भन्सार चोरीमा कारवाहीको लािग पयार्
मािनन्छ । तर राज न्यायािधकरणले ूािविधक पमा सुराकीको
िनवेदन पछािड परे को भ े आधार िलएको दे िखन्छ, सो आधार
कानूनसम्मत छै न । सुराकी पनुर् र नपनुल
र् े भन्सार चोरी जःतो
गंभीर िबषयमा अिभयुक्तउपरको कारवाहीलाई उन्मूिक्त िदन
िमल्दै न । सुराकीका ूितवेदन, िनवेदन, िनणर्य आधार हुन सक्दै नन ।
७. अतः आवँयक सवै ूमाण बुझी फैसला गनुप
र् नमा सुराकी सम्बन्धी
ूािविधक ऽुिट दे खाई गरे को राज न्यायािधकरण िवराटनगरको
िमित २०६४।४।१४ को फैसला ऽुिटपूणर् हुँदा बदर गिरिदएको
छ । अब: अिवलम्ब सम्बिन्धत सवै ूमाण बुझी ूमाणको मूल्या न
गरी पुन इन्साफको लािग तारे खमा रहे का िवपक्षीलाई राज
न्यायािधकरण िवराटनगरको तारे ख तोकी ूःतुत मु ाको िमिसल
समेत िफतार् पठाई िदने ठहछर् । दायरीको लगत क ा गरी िमिसल
िनयमानुसार बुझाई िदनु ।

उक्त रायमा म सहमत छु ।

न्या.सुशीला काकीर्

इित सं वत् २०६७ साल काि क १४ गते रोज १ शुभम

इजलास अिधकृत (उप सिचव) – भोलानाथ ढकाल

115
भन्सार िवभाग

ु
सव च्च अदालत, सं यक्त इजलास
माननीय न्यायाधीश ौीचोलेन्ि शमशेर ज.ब.रा.
माननीय न्यायाधीश ौीजगदीश शमार् पौडे ल
फैसला िमित : २०७१।४।२०।३
०६९-CI-०४५४

मु ा : उत्ूेषण/िनषेधा ा/परमादे श।

पुनरावेदक/ िवपक्षी : िवराटनगर भन्सार कायार्लयको तफर्बाट ूमुख

भन्सार अिधकृत िवनोद बहादुर कँ ु वर

िव
ूत्यथीर्/िनवेदक : िजल्ला मोरङ, िवराटनगर उपमहानगरपािलका वडा नं.
५ िःथत मनोकामना इम्पोटर् एक्सपोटर् फमर्को ूोूाइट र हाल
मोरङ, राजघाट गा.िव.स. वडा नं . ८ बःने म ु थापा
०६९-CI-१०२२
पुनरावेदक/िनवेदक : िजल्ला मोरङ, िवराट नगर उपमहानगरपािलका
वडा नं. ७ िःथत मनोकामना इम्पोटर् एक्सपोटर् फमर्को
ूोूाइटर िजल्ला मोरङ, राजघाट गा.िव.स. वडा नं. ८ बःने म ु
थापा

िव
ूत्यथीर्/िवपक्षी : िवराट नगर भन्सार कायार्लय, मोरङ समेत

 भन्सार ऐन, २०६४ को दफा १९(१) मा “दफा १८ बमोिजम

ू ापन पऽ पेस भएपिछ सम्बिन्धत भन्सार अिधकृतले सो
ू ापन पऽमा घोिषत माल वःतु कानून बमोिजम पैठारी वा
िनकासी गनर् पाइने माल वःतु हो वा होइन भ े सम्बन्धमा
र् नछ । त्यसरी जाँच गदार् भन्सार अिधकृतले
जाँच गनुप
आवँयकता अनुसार सम्बिन्धत माल वःतुको भौितक जाँच
गनर् वा गनर् लगाउन सक्नेछ” भ े व्यवःथा बमोिजम ूःतुत

116
 भन्सार िवभाग

सन्दभर्मा भन्सार अिधकृतबाट उक्त सुपारी िनकासी तथा

पैठारी गनर् ूितबन्ध लगाएको वःतु िभऽ पन हो वा होइन
सो सम्बन्धमा जाँचगरी िनणर्यमा पुग्नुपन ।
(ूकरणनं.२)
 भन्सार ऐन, २०६४ को दफा १९(२) मा “उपदफा (१)
बमोिजम जाँच गदार् त्यःतो माल वःतु िनकासी वा पैठारी
गनर् नपाइने वा ूितबिन्धत भएको पाइएमा ूचिलत
कानूनबमोिजम अनुसन्धान वा कारवाहीका लािग सम्बिन्धत
िनकाय वा अिधकारी समक्ष पठाउनु पनछ” भ े व्यवःथा
अनुसार भन्सार अिधकृतले िनकासी गनर् ल्याएको सुपारीको
सम्बन्धमा उपदफा (१) बमोिजम जाँच गदार् ूितबिन्धत भएको
अवःथामा माऽ थप अनुसन्धान वा कारवाहीको लािग
सम्बिन्धत िनकाय वा अिधकारीकोमा पठाउनुपनमा त्यःतो
िनकासी गनर् ूितबन्ध लागेको सुपारी हो वा होइन भ े
सम्बन्धमा अिधकार ूा िनकाय िवराटनगर भन्सार
कायार्लयले िनणर्य गनुप
र् नमा त्यःतो िनणर्य नगरी रहेको
अवःथालाई कानून ारा िनधार्िरत ूिबया पुर ्याएको भ
निमल्ने।
(ूकरणनं.३)

िनवेदकको तफर्बाट : िव ान् अिधवक्ता झलक ूसाद शमार्

िवपक्षीको तफर्बाट : िव ान् उपन्यायािधवक्ता रमेश शमार् पौडेल
अवलिम्बत निजर :
सम्ब कानून :
 भन्सार ऐन, २०६४ को दफा १९ (१) मा र १९ (२)

पुनरावेदन तहमा फैसला गनः-

मा. मु. न्या. ौी गोपाल पराजुली
मा. न्या. ौी नरे न्ि कुमार िशवाकोटी

117
भन्सार िवभाग

फैसला
न्या. चोलेन्ि शमशेर ज.ब.रा. : न्याय ूशासन ऐन, २०४८ को
दफा ९(१) बमोिजम यस अदालतमा दायर हुन आएको ूःतुत मु ाको
सङ्िक्ष तथ्य एवम् ठहर यसूकार छः
मनकामना इम्पोटर् एक्सपोटर् फमर् िमित २०६९।१।१७ मा
ूा. फा. र. नं . २४३३८ र ०६८।०६९ मा फमर्को पमा दतार् भई
िविवध वःतुह को िनयार्त आयात गन दतार्वाला फमर् हो । यस फमर्ले
सन् १३ मे २०१२ मा वाहुवाली ःशाक्सन ूा. िल. हन्सदारोड गुलाव
वाग पूिणर्या िवहार, भारतलाई जम्मा ५७७३८ के.जी. सुपारी .
३२,३३,३२८ मा िबबी गरी िनकासीका लािग िवपक्षी भन्सार
कायार्लयमा सन् १४ मे, २०१२ मा ू ापन पऽ भरी िनयार्त गनर्लाई
जाँचपास गिरपाउँ भनी िमित २०६९।२।४ मा िनवेदन िदएको हो ।
तत्प ात राजःव अनुसन्धान िवभाग पूवार् ल क्षेऽीय कायार्लय, इटहरीको
पऽ बमोिजम हाल सम्म पिन रोक्का रिहरहे को हुँदा नेपाली सुपारी िनयार्त
गनर् पाउने र भन्सार कायार्लयले पिन भन्सार ऐन, २०६४ को दफा १७,
१८, १९, २०, २२, र २३ बमोिजम जाँच पास गरी िनयार्त गनर्िदनुपन
हो । सोको िवपरीत क्षेऽािधकार बािहर गई रोक्का राख्ने राजःव
अनुसन्धान िवभागको पऽ उत्ूेषणको आदे श ारा बदर गरी सुपारी िनयार्त
गनर् भन्सार जाँचपास गरी िदनु भनी परमा दे शको आदे श गिर पाउन
नागिरक अिधकार ऐन, २०१२ को दफा १७(१) को आधारमा िनवेदन
गनर् आएको छु । साथै भन्सार पिरसरमा रहे का ३ वटा शकमा रहे को
सुपारी भन्सार जाँचपास गरी िनयार्त गनर् िदनु कुनै ूकारको अवरोध रोक्का
गन कायर् नगनुर् भनी िवपक्षीह को नाममा पुनरावेदन अदालत िनयमावली,
२०४८ को िनयम ३३ क बमोिजम अन्तिरम आदे श समेत जारी
गिरपाउँ भ े समेत व्यहोराको िनवेदन दावी।
ूचिलत कानून बमोिजम आवँयक कागजात सिहत िनकासी
गनर् लागेको अवःथामा िवराटनगर भन्सार नाकाबाट ३ शक अवैध सुपारी
िनकासी हुन लागेकोले तत्काल रोक्का गनुभ
र् नी अिख्तयार दु पयोग
अनुसन्धान आयोगबाट पऽ ूा भएकोले तत्काललाई सुपारी िनयार्त रोक्का

118
 भन्सार िवभाग

गनुर् भनी राजःव अनुसन्धान िवभाग पूवार् ल क्षेऽीय कायार्लय, इटहरीबाट

लेखी आए अनुसार तत्काललाई उक्त सुपारी िनयार्त गनर् रोक्का भएको
हो । यःतो अवःथामा िनजलाई िनकासी गनर् िदनसक्ने अिधकार यस
कायार्लयको नभएकाले िरट िनवेदन खारे ज गिरपाउँ भ े व्यहोराको
िवराटनगर भन्सार कायार्लयको िलिखत जवाफ।
िवराटनगर भन्सार नाकाबाट ३ शक अवैध सुपारी िनकासी हुन
लागेकोले अवैध सुपारी िनकासी रोक्का राखी कानून बमोिजम छानिबन
गरी िनणर्य गनुर् भनी अिख्तयार दु पयोग अनुसन्धान आयोगबाट पऽ ूा
भएकाले तत्काललाई सुपारी िनयार्त रोक्का राख्न लगाई नमुना परीक्षणको
लािग नेपाल िव ान ूिविध ूित ानमा पठाई अनुसन्धान तथा
तहिककातको कायर् सु गरी अनुसन्धानकै बममा रहे को र अनुसन्धान
प ात कानून बमोिजम िनणर्य हुने नै हुँदा िरट िनवदे न खारे ज गिरपाउँ
भ े व्यहोराको राजःव अनुसन्धान िवभाग पूवार् ल क्षेऽीय कायार्लय,
इटहरीको िलिखत जवाफ।
सुिवधा सन्तुलन समेतको ि कोणबाट र िनवेदकले ूःतुत
मु ामा अन्तिरम आदे श जारी हुँदा अक पक्षलाई क्षित भएमा क्षितपूितर्
व्यहोन िलिखत ूितब ता समेत व्यक्त गरे को हुनाले सो िववािदत सुपारी
छानिबनबाट िनयार्त हुन नसक्ने ूकृितको दे िखन आएमा भन्सार सम्बन्धी
ूचिलत कानून बमोिजम लाग्ने िबगो, दण्ड जिरवाना, दै दःतुर िनज
िनवेदकबाट धरौटको पमा िलन माग गिर िदए िलई िववादको सुपारी
िनयार्त गनर् िदनु भनी िवपक्षीका नाममा अन्तिरम आदे श जारी गिरिदएको
छ भ े व्यहोराको पुनरावेदन अदालत, िवराटनगरको िमित
२०६९।२।२५को आदे श।
िवपक्षी भन्सार कायार्लयले िववािदत सुपारी वैध वा अवैध के हो
आफले िन य गरी यी िनवेदकका उपर मु ा चलाउनुपन नपन वा
िनकासा िदन िमल्ने, निमल्नेसम्बन्धमा यो आदे शको जानकारी पाएका
िमितले २० (बीस) िदनिभऽ िनणर्य गनुभ
र् नी िवपक्षीको नाममा परमादे शको
आदे श जारी हुने ठहछर् । िनणर्य नै भैनसकेको अवःथामा उत्ूेषणको
आदे श आकिषर्त हुँदैन । यस अदालतबाट िमित २०६९।२।२५ मा

119
भन्सार िवभाग

भएको अन्तिरम आदे शले िनषेधा ाको ःव पलाई महण गरे पिन
परमादे शको आदे शनै जारी हुने ठहरे को अवःथामा िनरन्तरता िदइरहनन
पन भएकाले िनिःबय हुने ठहछर् भ े समेत व्यहोराको पुनरावेदन
अदालत, िवराटनगरको िमित २०६९।६।१ को आदे श।
म पुनरावेदकले िबबी एवम् िनकासी गनर् लागेको सुपारी नेपाली
उत्पादन भई कानूनबमोिजम ू ापन पऽ भरी जाँचपासको लािग
िवराटनगर भन्सार कायार्लयमा लिगएको हो । भन्सार ऐन, २०६४
बमोिजम सुपारी िनकासी गनर् आवँयक सम्पूणर् कानूनी ूिबया पूरा
गिरसके प ात िवपक्षी कायार्लयह को गलत िनणर्यको आधारमा िनकासी
रोिकएको हुँदा मैले पुनरावेदन अदालत, िवराटनगरमा िरट िनवेदन दतार्
गराएको हुँ । अदालतबाट तथ्य र ूमाणको मूल्या न नगरी ऽुिटपूणर्
फैसला गरे को छ । मैले कानूनबमोिजम िनकासी गनर् लागेको सुपारी, सो
मा लगानी भएको मेरो रकम तथा सुपारी बोक्ने ३ थान शक जफत हुने
अवःथा िसजर्ना भई थप आिथर्क जिरवाना तथा दाियत्व िलनुपन दे िखएको
हुँदा पुनरावेदन अदालत, िवराटनगरको िमित २०६९।६।१ को फैसला
बदर गरी गैरकानूनी पमा रोक्का राखेको सुपारी िनकासी गरी पाउन
आवँयक पन आ ा आदे शसमेत जारी गिरपाउँ भ े समेत व्यहोराको
िनवेदक म ु थापाको यस अदालतमा परे को पुनरावेदन पऽ।
यस भन्सार कायार्लयले सुपारी जाँचपास गन बममा िनकासी
रोक्का गनुर् भनी राजःव अनुसन्धान िवभाग पूवार् ल क्षेऽीय कायार्लय,
इटहरीको अनुरोधमा रोक्का गिरएको हो । अिधकार ूा िनकायले
अनुसन्धान तहिककातको बममा गिरएको पऽाचारबाट रोक्का रािखएको
िवषयको सम्बन्धमा यस कायार्लयबाट कुनै िनणर्य गनर् िमल्ने हुँदैन सो
तफर् िव ष
े ण नगरी जारी भएको परमादे शको आदे श ऽुिटपूणर् छ। उक्त
सुपारी बैध अवैध के हो भ े िनणर्य भई नसकेको अवःथामा भन्सार
कायार्लयका नाममा परमादे शको आदे श जारी हुने गरी २०६९।६।१
मा पुनरावेदन अदालत, िवराटनगरबाट भएको आदे श बदर गिर पाउँ भ े
समेत व्यहोराको ूमुख भन्सार अिधकृतको तफर्बाट यस अदालतमा
परे को पुनरावेदन पऽ।

120
 भन्सार िवभाग

िनयम बमोिजम दै िनक पेसी सूचीमा चढी इजलास समक्ष पेस

हुनआएको ूःतुत मु ामा पुनरावेदक िनवेदक म ु थापाको तफर्बाट
उपिःथत िव ान् अिधवक्ता ौी झलक ूसाद शमार्ले मेरो पक्षले उत्ूेषण
िनषेधा ा र परमादे शको माग गरी अदालत ूवेश गरे कोमा िवराटनगर
भन्सार कायार्लयबाट रोक्का रािखएको सुपारी वैध वा अवैध के हो आफले
िन य गरी िनणर्य गनुर् भनी पुनरावेदन अदालत, िवराटनगरबाट
परमादे शको आदे श जारी भए पिन मेरो पक्षले उपचार पाउन सकेको
अवःथा छै न । लाग्ने दःतुर िलई मेरो पक्षले सुपारी िनयार्त गनर्
पाउनुपछर् भ े समेत बहस ूःतुत गनुभ
र् यो।
िवराटनगर भन्सार कायार्लयको तफर्बाट उपिःथत
िव ान् उपन्यायािधवक्ता ौी रमेश शमार् पौडेलले मेरो पक्ष भन्सार
कायार्लयको नाउँ मा परमादे श जारी भै मु ामा जिटलता उत्प भएको
छ । िनकासी गनर् लागेको सुपारी अिख्तयार दु पयोग अनुसन्धान
आयोगको िनदशनमा राजःव अनुसन्धान िवभाग पूवार् ल क्षेऽीय कायार्लय,
इटहरी, सुनसरीको पऽको आधारमा रोक्का रहे को हो । िनकासी गनर्
लागेको सुपारी वैध अवैध के हो भनी राजःव अनुसन्धान िवभागले
अनुसन्धान गरी िनणर्य गरे पिछ माऽ िवराटनगर भन्सार कायार्लयले
िनणर्य गन हो । रोक्का रहे को सुपारी बारे मा कुनै िनणर्य नै नभएको
अवःथामा िरट जारी हुने अवःथा छै न । िरट िनवेदन खारे ज गिरपाउँ
भ े समेत व्यहोराको बहस ूःतुत गनुभ
र् यो ।
दुबै पक्षका िव ान्ह ले गनुभ
र् एको बहस सुनी, िमिसल अध्ययन
गरी हे दार् िनम्न ू ह को िन पण गनुप
र् न दे िखयो :
१. िवराटनगर भन्सार कायार्लयले रोक्का राखेको सुपारीको सम्बन्धमा
िनणर्य गन अिधकार कुन िनकायमा छ ?
२. पुनरावेदन अदालत, िवराटनगरको फैसला िमलेको छ छै न ?

२. पिहलो ू को सम्बन्धमा िवचार गदार् िवराटनगर भन्सार

नाकाबाट ३ वटा शकमा भारत िनकासी गनर् लागेको अवैध
सुपारी अिख्तयार दु पयोग अनुसन्धान आयोगको िनदशनमा

121
भन्सार िवभाग

राजःव अनुसन्धान िवभाग पूवार् ल क्षेऽीय कायार्लय, इटहरीले

िनकासी रोक्नु भनी लेखी आएकोले रोक्का भएको भ े दे िखन्छ ।
रोक्का रहे को सुपारीको सम्बन्धमा अनुसन्धान र तहिककात गन
कायर् राजःव अनुसन्धान िवभागको हो भनी ूमुख भन्सार
अिधकृतले पुनरावेदनमा उल्लेख गरे को दे िखन्छ । भन्सार ऐन,
२०६४ को दफा १९(१) मा “दफा १८ बमोिजम ू ापन पऽ
पेस भएपिछ सम्बिन्धत भन्सार अिधकृतले सो ू ापन पऽमा
घोिषत मालवःतु कानून बमोिजम पैठारी वा िनकासी गनर् पाइने
माल वःतु हो वा होइन भ े सम्बन्धमा जाँच गनुप
र् नछ । त्यसरी
जाँच गदार् भन्सार अिधकृतले आवँयकता अनुसारसम्बिन्धत माल
वःतुको भौितक जाँच गनर् वा गनर् लगाउन सक्नेछ” भ े व्यवःथा
बमोिजम ूःतुत सन्दभर्मा भन्सार अिधकृतबाट उक्त सुपारी
िनकासी तथा पैठारी गनर् ूितबन्ध लगाएको वःतु िभऽ पन हो वा
होइन सो सम्बन्धमा जाँच गरी िनणर्यमा पुग्नुपन दे िखन्छ । तर
िनजले त्यसो नगरी जाँचबुझ गनर्सम्म नेपाल िव ान तथा ूिविध
ू ाूित ान पठाएको र सो सम्बन्धमा नेपाल िव ान तथा ूिविध
ू ाूित ानबाट सुपारी नमुनाको ूयोगशाला परीक्षणको ूितवेदन
समेत ूा भएको अवःथामा आवँयक िनणर्य गरे को
दे िखँदैन।आफू समक्ष आएको िववादको िन पण गन कायर्
कानूनबमोिजम आफ्नो अिधकार क्षेऽिभऽ रही त्यसै िनकायले
जाँची वा बुझ्नुपन कुरा बुझी कारवाही गनुप
र् न र ठोस िनणर्यमा
पुग्नुपन हुन्छ।यसरी िनणर्य गन अिधकार कानून ारा भन्सार
अिधकृतलाई नै िदएको अवःथा हुँदा िवराटनगर भन्सार
कायार्लयले नै आवँयक िनणर्य गनुप
र् न दे िखन आयो।
३. भन्सार ऐन, २०६४ को दफा १९ (२) मा “उपदफा (१) बमोिजम
जाँच गदार् त्यःतो माल वःतु िनकासी वा पैठारी गनर् नपाइने वा
ूितबिन्धत भएको पाइएमा ूचिलत कानून बमोिजम अनुसन्धान
वा कारवाहीका लािग सम्बिन्धत िनकाय वा अिधकारी समक्ष
पठाउनु पनछ” भ े व्यवःथा अनुसार भन्सार अिधकृतले िनकासी

122
 भन्सार िवभाग

गनर् ल्याएको सुपारीको सम्बन्धमा उपदफा (१) बमोिजम जाँचगदार्

ूितबिन्धत भएको अवःथामा माऽ थप अनुसन्धान वा
कारवाहीकोलािग सम्बिन्धत िनकाय वा अिधकारीकोमा पठाउनु
पनमा त्यःतो िनकासी गनर् ूितबन्ध लागेको सुपारी हो वा होइन
भ े सम्बन्धमा अिधकार ूा िनकाय िवराटनगर भन्सार
कायार्लयले िनणर्य गनुर् पनमा त्यःतो िनणर्य नगिररहे को
अवःथालाई कानून ारा िनधार्िरत ूिबया पुर ्याएको भ िमल्ने
दे िखँदैन।
४. पुनरावेदन अदालत, िवराटनगरबाट सािधकार िनकायले आफ्नो
अिधकार क्षेऽ िभऽको िवषयमा आँफैले र आफू सामु पनर् आएको
आफूले हे न र् निमल्ने िवषय भएमा सम्बिन्धत िनकायमा पठाइ
िदनुपन हुन्छ । िनवेदक मनकामना इम्पोटर् एक्सपोटर्क म्पनी
उपर मु ा चलाउनु पन नपनवा िनकासा िदन िमल्ने निमल्ने
सम्बन्धमा आदे शको जानकारी पाएका िमितले २० (बीस) िदन िभऽ
िनणर्य गनुभ
र् नी िवपक्षीको नाममा परमा दे शको आदे श जारी हुने
ठहर ्याएको िमित २०६९।६।१ को पुनरावेदन अदालत,
िवराटनगरको आदे श िमलेको दे िखँदा सदर हुने ठहछर् ।
पुनरावेदकह को पुनरावेदन िजिकर पुग्न सक्तैन । ूःतुत
मु ाको दायरीको लगत क ा गरी िमिसलिनयमानुसार बुझाइ
िदनू।

उक्त रायमा सहमत छु ।

न्या. जगिदश शमार् पौडेल

इित सं वत् २०७१ साल साउन २० गते रोज ३ शुभम्।

इजलास अिधकृत : िवनोद रखाल

123
भन्सार िवभाग

भन्सार कायार्लयह को िवपक्षमा

भएका फैसलाह

124
 भन्सार िवभाग

125
भन्सार िवभाग

िनणर्य नं. ६०८ ने.का.प. २०२८

िडिभजन बे
न्यायाधीश ौी वासुदेव शमार्
न्यायाधीश ौी िव नाथ उपाध्याय
सम्वत २०२७ सालको िरट नम्बर ९३८
आदे श भएको िमित:२०२८।२।१७।२
िनवेदक:नेपाल िनयार्त कम्पनी िवराटनगरको ूोूाइटर िज.रं गेली घर भई
हाल मोरं ग िवराटनगर न.प.वाडर् नं.९ बःने बिीूसाद अमवाल

िव
िवपक्षी :ौी हाकीम िवरग भन्सार कायार्लय िवरग समेत
िवषय : उत्ूेषणको आदे श जारी गरीपाउँ
(१) भन्सार ऐन, २०१९ को दफा १३ र दफा ३४ (४) : ूःतुत स े
िवल िबजक अनुसार वा िवल िबजक दािखल नभएकोमा ःथानीय
बजार भाउअनुसार िनकासी वा पैठारी हुने मालको मोल िनधार्िरत
गरी भन्सार असूल गनर्पन–ूःतुत िवल िबजक कीत वा नक्कली
भएमा दफा ३४ (४) अन्तगर्त सजाय गनर्पन–ूःतुत िवल िबजकको
बेवाःता गरी भन्सार अिधकृत वा भन्सार अ ाको हािकमले आफ्नो
ःवेच्छामा वा ौी ५ का सरकारको िनणर्यको आधारमा मालको
मोल िनधार्िरत गनर् नहुने ।
त्यससम्बन्धमा भन्सार ऐन, २०१९ को अध्ययन गदार् िनकासी
वा पैठारी हुने मालको मोल िनधार्िरत गदार् भन्सार अिधकृत वा भन्सार
अ ाको हािकमले आफ्नो ःवेच्छाले वा ौी ५ को सरकारको िनणर्यको
आधारमा मोल कायम गनर्सक्ने व्यवःथा उक्त ऐनमा भएको दे िखदै न ।
मालको मोल कायम गन सम्बन्धमा िवल िबजक दािखल भएको र
दािखल नभएको यी दुवै अवःथाह लाई ध्यानमा राखी उक्त ऐनमा
यथोिचत व्यवःथा भएको दे िखन्छ । मालधनीले िवल िबजक इत्यािद
केही पिन दािखल गनर् नसकेमा ःथानीय बजारमा चलेको मोलमा पाँच
ूितशत थपी मोल कायम गन व्यवःथा दफा १३ मा र मालधनीले िवल
िबजक पेश गरे कोमा सो िवल िबजक सच्चाएको वा नक्कली बनाई पेश

126
 भन्सार िवभाग

गरे को दे िखन्छ भने सम्बिन्धत माल वःतु जफत गरी िबगोबमोिजम

जरीवाना गन व्यवःथा दफा ३४ को उपदफा (४) मा भएको छ । यी
कानूनी व्यवःथाह बाट यो कुरा ःप हुन्छ िक मालधनीले पेश गरे को
िवल िबजकको सम्बन्धमा दफा ३४ को उपदफा (४) बमोिजम कारवाई
भएको छै न भने सो िवल िबजकलाई स े मा ुपन र सोहीअनुसार मालको
मोल कायम गरी भन्सार महसूल गन गनुर् पदर्छ । िवल िबजक इत्यािद
दािखल भएको छै न भने पिन मालको मोल कायम गनर् भन्सार अिधकृत
ःवतन्ऽ नभई ःथानीय बजारको आधारमा िनजले मोल कायम गनुप
र् दर्छ
भने िवल िबजक पेश भएकोमा त्यःतो बेवाःता गरी आफ्नो ःवेच्छाले वा
ौी ५ को सरकारको आदे शअनुसार मोल कायम गनर् भन्सार अ ाका
हािकमलाई अिधकार हुन्छ भ कदापी िमल्दै न । िवल िबजक पेश
भएको अवःथामा िक त त्यसलाई स े मानी सोहीअनुसार मालको मोल
िनधार्िरत हुनपु दर्छ । िक त त्यसलाई कीत वा नक्कली ठहराई दफा ३४
को उपदफा (४) अन्तगर्त सजायको आदे श िदन सक्नुपदर्छ । िवल
िबजकलाई सच्चाएको वा नक्कली बनाएको पिन नभ े र मालको मोल
िनधार्िरत गदार् त्यसको बेवाःता पिन गन पिरपाटीलाई कानूनस त
ठहराउने हो भने िवल िबजकका सम्बन्धमा भन्सार ऐन, ०१९ मा भएको
दफा ३४ को उपदफा (४) को व्यवःथा लगायत अन्य व्यवःथाह
िनिंबय ूायः हुनजान्छन् ।
(ूकरण नं. ५)
(२) भन्सार ऐन, २०१९ को दफा ४४ : ौी ५ को सरकारको
िनणर्यानुसार िदइएको आदे श नेपाल राजपऽमा ूकािशत–नभएमा–
उक्त आदे शलाई दफा ४४ अन्तगर्तको भ निमल्ने–उक्त
दफाअन्तगर्तको आदे शले ऐनको अन्य कुनै व्यवःथा िव कुनै
कुरा व्यविःथत गन ौी ५ को सरकारलाई अिधकार नहुने ।
भन्सार कायार्लयलाई ौी ५ को सरकारको
२०२६।१०।१०को िनणर्यानुसार िदइएको आदे श लाई भन्सार ऐन,
२०१९ को दफा ४४ अन्तगर्तको आदे श भनी त्यसलाई कानूनस त
ठहराउन खोजेको दे िखन्छ । तर एक त सो आदे श नेपाल राजपऽमा

127
भन्सार िवभाग

ूकािशत नभएकोले त्यसलाई सो दफाअन्तगर्तको आदे श भ निमल्ने र

दोॐो सो दफाअन्तगर्तको आदे शले ऐनको अन्य कुनै व्यवःथाको ूितकूल
कुनै कुरा व्यविःथत गनर् ौी ५ को सरकारलाई अिधकार नहुने हुनाले
भन्सार कायार्लयको उक्त िजिकर कानूनस त दे िखदै न ।
(ूकरण नं. ६)
(३) भन्सार ऐन, २०१९ को दफा २९ (१) र दफा ३७ : दफा २९
(१) को व्यवःथा पुनरावेदनको व्यवःथा नभई पुनरावेदन गदार् राख्न
पन धरौटीको व्यवःथा भएको कारण उक्त उपदफाबाट पुनरावेदन
गन अिधकारको ौृि भएको भ नहुन–े दफा ३७ अन्तगर्त
दण्डसजाय नगरी ूःतुत िवल िबजक (जःतो इन्भ्वाइस) मा िलिखत
मोलभन्दा बढी िनधार्िरत गरी बढी भन्सार महसूल असूल गरे मा–
उक्त दफाअन्तगर्त पुनरावेदन गनर् नसक्ने ।
अब पुनरावेदनको पमा िनवेदकलाई अक उपचार ूा िथयो
भनी िव ान सरकारी अिधवक्ताले गनुर् भएको बहस िजिकरमा िवचार
गर । कुनै वःतुका सम्बन्धमा भन्सार महसूल िनधार्िरत गदार् भन्सार
अ ाका हािकमले तोकी िदएको महसूलमा िच नबुझेमा सो महसूल
धरौटी राखी पुनरावेदन गनर्सक्ने व्यवःथा दफा २९ को उपदफा (१)
मा भएकोले दफा ३७ मा तत्सम्बन्धी व्यवःथा ःप पमा नभई
दण्डसजायको आदे शउपर पुनरावेदन लाग्ने कुरा माऽ उल्लेख भए तापिन
दफा २९ र दफा ३७ को व्यवःथालाई समि गत पमा िवचार गरे को
खण्डमा भन्सार महसूल िनधार्िरत गन आदे शका सम्बन्धमा पिन दफा
३७ अनुसार अ लाधीशका समक्ष पुनरावेदन लाग्न सक्ने दे िखन्छ भ े
िव ान सरकारी अिधवक्ताको बहस िजिकर छ । तर यससम्बन्धमा उक्त
दफा २९ को उपदफा(१) लाई हे दार् सो उपदफाको व्यवःथा
पुनरावेदनसम्बन्धी व्यवःथा नभई पुनरावेदन गदार् राख्नु पन धरौटसम्बन्धी
व्यवःथा भएकोले सोही उपदफाबाट पुनरावेदन गन अिधकारको ौृि
भएको सम्झन िमल्ने दे िखदै न । त्यस मािथ पिन पुनरावेदनको अिधकार
र पुनरावेदन सु े िनकायको व्यवःथा गन दफा ३७ मा दण्डसजायको
आदे शउपर पुनरावेदन लाग्ने व्यवःथा भएको र ूःतुत केशमा

128
 भन्सार िवभाग

िनवेदकलाई कुनै दण्डसजाय नगरी िनजले पैठारी गरे को च ुरोटको मोल

इन्भ्वाइसमा उल्लेख भएको मोलभन्दा बढी िनधार्िरत गरी त्यसको
आधारमा बढी भन्सार महसूल असूल गरे कोसम्म दे िखनाले यसमा दफा
३७ अनुसार पुनरावेदन लाग्न सक्तछ भ िमल्दै न ।
(ूकरण नं. ७)
िनवेदक तफर्बाट:व.अिधवक्ता ौी दे वनाथूसाद वमार् (२) अिधवक्ता ौी
शुशीलकुमार िसन्हा
िवपक्षी तफर्बाट : सरकारी अिधवक्ता ौी ूचण्डराज अनील
उल्लेिखत मु ा :

आदे श
न्या.ौी िव नाथ उपाध्याय
१. म िनवेदकको नेपाल िनयार्त कम्पनीको नाममा बृिटस अमेिरकन
दुवैको कम्पनी लण्डनबाट ११००००।। एक लाख दश हजार
िखल्ली ःटे ट एकसूेस िफल्टर िकंग्स च ुरोट वीरग भन्सारको
बाटो गरी नेपाल पैठारी हुँदै आएकोमा ल िनयमबमोिजम
ू ापनपऽमा मालको िववरण र इन्भ्वाइसबमोिजमको मोल २०७
पौण्ड १२ िसं ०६ पेन्सको हुने .५०६६।०५ पैसा मोल र
भाडा खचर् .५०।८० पैसा लेखी वीरगन्ज भन्सारमा ू ापनपऽ
दािखल गरे कोमा भन्सार अिधकृतज्यू (हािकम) ले सो मोल नमानी
आफ्नो तजवीज लगाई .७५१६।०५ मोल कायम गरी
ू ापनपऽमा लेखी भाडा खचर् .५०।८० पैसा समेत गरी
.७५६६। भन्सार महसूल .८९७५।३४ पैसा िनधार्रण गनुर्
भएकोमा िच नबुझी धरौटी राखी माल छु टाई ल्याएको र िवरग
भन्सारले हाॆो िवल इन्भ्वाइसबमोिजमको ू ापनपऽको मोल
नमानी अनािधकार आफूखुसी तजवीज लगाई .७५६६। मोल
र् एको अिनयिमत र अनािधकारको काम हुँदा सो
कायम गनुभ
भन्सारको िनणर्य बदर वाितल गरी इन्भ्वाइसबमोिजमको मोलमा
भन्सार िलई बढी धरौटीमा रहे को भन्सार महसूलको पैवा
२५८९।६६ पैसा िफतार् पाउन हुन िवरग भन्सारका नाममा

129
भन्सार िवभाग

आदे श गिरपाउँ भनी भन्सार िवभागमा िमित ०२६।११।१ मा

िनवेदन ूेिषत गरे कोमा भन्सार िवभागले कायम गरे को ािरफ
भ्यालू नै वीरगन्ज भन्सारले कायम गरी महसूल िलएको हुनाले
िवरग भन्सारले गरे को कामलाई समथर्न गन भनी
२०२६।१२।५ मा िनणर्य भएकोले जानकारी िदइएको छ भनी
ौी ५ को सरकार अथर् मन्ऽालय, भन्सार िवभागको
प.सं .भू.सा.च.।१। च ४२४।०२६ िमित २०२६।१२।७।६
को सूचना ूा हुन आएको छ । यता भन्सार ऐन सं शोधनसिहत
२०१९ को दफा ३४ (३) मा ू ापनपऽ भदार् माल वा वःतु
धनीले माल वःतुको िववरण वा मोल फरक पारी लेखी िदएमा जे
जित फरक पारी लेिखिदएको ठहछर् त्यित माल वःतुमा लाग्ने
भन्सार महसूलको दोब्बर महसूल र पैया ५००। पाँच सयसम्म
जरीवाना वा १ वषर्सम्म कैदसमेत भन्सार अ ाका हािकमले गनर्
सक्ने व्यवःथा भएकोमा िवपक्षी वीरगन्ज भन्सारले त्यःतो कुनै
िववरण वा मोल फरक परे को फेला पारे को भए भन्सार ऐनको
दफा १३ (१) र ३४ (३) बमोिजम मािथ ूकरण ४ मा
उल्लेिखत दोब्बर महसूलको साथै दण्ड जिरवानासमेत गनर्सक्ने
िथयो । सो केही भएको गरे को नहुँदा िनवेदकले ू ापनपऽमा
भरे को मूल्य एवं िववरण गलत वा फरक परे को छै न भ े ू ै
छ । भन्सार ऐन, २०१९ को दफा ३४ (४) बमोिजम कुनै माल
वःतुको सम्बन्धमा िवल िबजक साफ्ट आिद सच्चाई वा नक्कली
िवल िबजक बनाई पेश गरे मा त्यःतो माल वा वःतु जफत हुने छ
र त्यःतो गन व्यिक्तलाई सोही माल वा वःतुको िबगोबमोिजम
जिरवाना भन्सार अ ाका हािकमले गनर् सक्ने भएको र सोबमोिजम
पिन केही भए गरे को नहुँदा हाॆो िवल िबजक इन्भ्वाइस सक्कली र
यथाथर् हो भनी िवपक्षी वीरगन्ज भन्सार अ ाको हािकमले पिन
महसुस गिरसकेको ूमािणत छ । उक्त आयत भएको िसमेटको
इन्भ्वाइस िवलकूल साँचो र लण्डन च्याम्बर अफ कमसर् ारा समेत
ूमािणत भएकोले सक्कली इन्भ्वाईस मोललाई अमान्य गरी आफू

130
 भन्सार िवभाग

खशीको मोल िनधार्रण गरी सो बढी मोलमा भन्सार महसुल

लगाउनु र असुल गनुस
र् मेत अथर्मन्ऽालय भन्सार िवभाग र िवरग
भन्सार कायार्लयको हाकीमलाई कुनै ऐनले त्यःतो अिधकार ूदान
गरे को नहुँदा आफ्नो अिधकार क्षेऽ नािघ गनुभ
र् एको मूल्य िनधार्रण
आदे श कानून अनु प नभई अनािधकारको हुँदा सो िनणर्य आदे श
बदर वाितल हुनपु न ू दे िखन्छ । यःतै आफूलाई ूा अिधकार
भन्दा बढी अिधकार ूयोग गरी गरे को िनणर्य उत्ूेषणको िरट ारा
बदर हुने भनी यसै सम्मािनत स.अ.फुल बे बाट िनणर्य नं.२४१
ने.का.प. २०२१ पाना ९५ िनवेदक मेघिवबम राणा िव
महो रीसलार्ही गो ाराको व. हा.समेतको मु ामा ठहर भएकोछ र
अक िड.बे.को िनणर्य नं.२८३ ने.का.प.२०२२ िनवेदेक
व.लीलानाथ खरे ल िव ौी ५ को सरकार अथर्मन्ऽालय भन्सार
तथा अन्तःशुल्क िवभाग समतेको मु ामा कानून ारा िनिदर्
गिरएको िवषयमा ूितकूल आदे श ारा अिधकार पाएको भ निमल्ने
भई उत्ूेषणको िरट ारा बदर भएको हुँदा त्यःतो अनािधकारको
िनणर्यबाट म िनवेदकको नेपालको सं िवधानको धारा १५ र धारा
११(२) को दे हाय (ङ) बमोिजम सम्पि आजर्नगन भोगगन
बेचिबखन गरी वा अ िकिसमले उठाउन पाउने सं वैधािनक हक
समेतको ूचलनमा आघात गिरएकोले त्यसको ूचलनको खाितर
धारा १६ ले िनिदर् गरे को धारा ७१ मुतािवक िनवेदन पेश गरे को
छु भ ेसमेत वा सूयब
र् हादुर ौे को िनवेदन ।
२. िलिखतजवाफ पठाउनु भनी िवपक्षीह लाई सूचना पठाई िलिखत
जवाफ आएपिछ वा म्याद नाघेपिछ िनयमबमोिजम पेश गनुर्
भ ेसमेत २०२७।४।११।१ को िडिभजन बे को आदे श ।
३. िवदे श लण्डनबाट ःटे ट एक्सूेस िफल्टर िकंस ५५५ च ुरोट यस
भन्सारको बाटो गरी िनवेदकको माऽ आएको नभई िविभ
पाटीर्ह ले पैठारी गरी ल्याएका छन् र िनजह ले पिन िनवेदक झै
इन्भ्वाइस यस भन्सारमा दािखल गरे का छन् । ती दािखल
गिरएका इन्भ्वाइसमा कसैमा कुनै मोल कसैमा कुनै मोल लेखी

131
भन्सार िवभाग

आएको एकै समयमा पिन एक पता नभएकोले कुन इन्भ्वाइसको

मोल सही हो छु ाई भन्सार िलन बाधा परी रहे कोमा ौी ५ को
सरकारले ०२६।१०।१० को िनणर्यबमोिजम मूल्या न गरी
भन्सार महसूल िलने भनी ौी अथर् मन्ऽालय भन्सार िवभागबाट
प.सं .मूल्या न शा.२२८,०२६ िमित ०२६।१०।१२।१ को पऽ
ूा भएको हुँदा सोअनुसार उक्त च ुरोटको ूित हजार ५६ िशिलं
.६८।३२ मोल कायम गरी िनयमबमोिजम भन्सार असुल गन
बममा िनवेदकसँग पिन सोहीअनु प भन्सार महसुल असुल
गिरएको हो । उक्त ५५५ च ुरोटको भन्सार महसुल िलनु भनी ौी
५ को सरकारबाट िनिदर् भईसकेपिछ जे–जित मोल लेखाई
इन्भ्वाइस ल्याएको र भन्सारमा ू ापनपऽ भरे को भए पिन
भन्सारबाट उक्त ौी ५ को सरकारको िनणर्यबमोिजम मोल कायम
गरी िनयमबमोिजम भन्सार महसुल अमूल गिरने हुँदा ती इन्भ्वाइस
दािखल गरी ू ापनपऽ भन व्यापारी वा पािटर्लाई भन्सार ऐन,
२०१९ सं शोधन सिहतको दफा १३ (१) बमोिजम कारवाई
ऐ.ऐनको दफा ३४ (३) (५) बमोिजम सजाय गन ू ै उठ्दै न ।
भन्सार ऐनबमोिजम कुनै बाधा अडकाउ परे मा ौी ५ को सरकारले
आदे श िनकाल्न सक्ने र त्यःतो आदे शको भन्सार ऐन सरहनै
मान्यता हुने कुरा भन्सार ऐनको दफा ४४ मा उल्लेख भएकोले
सोहीबमोिजम ौी ५ को सरकारले िनणर्य गरी आदे श गरे को हो ।
यस भन्सारका हािकमले ौी ५ को सरकारले िदएको आदे शलाई
पूणर् पले पालन गरी गनर् लगाई आफ्नो कतर्व्य िनभाएको हो ।
मनोमानी गरी कसैलाई िपर पारे को होइन । िनवेदकको िनवेदन
िजिकर अनावँयक र िनराधार भन्सार महसूलको सम्बन्धमा गनुप
र् न
उजुर दावी ३५ िदनिभऽ हुनपु नमा िनज िनवेदकले भन्सार
िवभागको सूचना िमित ०२६।१२।७ मा पाई ०२७।३ मा
िनवेदन गरे को दे िखनाले भन्सार ऐन, २०१९ को दफा १२ को
(ङ) ले म्याद नघाई िदएको िरट िनवेदन लाग्न नैसक्ने, अतः
उपयुक्त आधारबाट िनम्न लेिखएका सबुद ूमाणबाट िनवेदकको

132
 भन्सार िवभाग

िनवेदन दावी कानूनस त र युिक्तपूणर् नभएकोले उक्त िरट िनवेदन

खारे ज हुन ौी मानीय सव च्च अदालतसँग सादर अनुरोध छ
भ ेसमेत िवरग भन्सार कायार्लयको िलिखत जवाफ ।
४. िनवेदक बिीूसाद अमवालको वारे स सूयब
र् हादुर ौे लाई रोहवरमा
राखी िनवेदकतफर्का िव ान विर अिधवक्ता ौी दे वनाथूसाद वमार्
र िव ान अिधवक्ता ौी शुशीलकुमार िसन्हाले र िवपक्षी भन्सार
कायार्लय िवरग तथा ौी ५ को सरकार अथर् मन्ऽालय भन्सार
ु एका िव ान सरकारी अिधवक्ता ौी
िवभागकातफर्बाट उपिःथत हुनभ
ूचण्डराज अिनलले गनुभ
र् एको बहससमेत सुनी िनणर्यतफर् िवचार
गदार् इन्भ्वाइसमा उिल्लिखत मोल भन्दा बढी मोल कायम गरी
भन्सार महसुल लगाउन िवपक्षी भन्सार कायार्लयका हिकमलाई
अिधकार नभएकोमा िनवेदकले पैठारी गरे को च ुरोटको इन्भ्वाइस
भन्दा बढी मोल कायम गरी भन्सार महसूल असुल गरे कोले सो
मूल्य िनधार्रण आदे श कानून अनु प नहुँदा उत्ूेषणको आदे शबाट
बदर गिरपाउँ भ े िनवेदकतफर्को मुख्य बहस िजिकर र िविभ
व्यिक्तह ले पैठारी गरे को च ुरोटको सम्बन्धमा एकै समयमा
दािखल भएका इन्भ्वाइसह मा पिन िविभ मोलह उल्लेख
भएकोले त्यसमा एक पता ल्याउन २०२६।१०।१७ को ौी ५
को सरकारको िनणर्यानुसार िनधार्िरत गिरएका िरफ
भ्यालुबमोिजम च ुरोटको मोल कायम गिरएको हो । भन्सार ऐन
कायार्िन्वत गनर् कुनै बाधा अड्काउ भएमा सो बाधा अडकाउ
हटाउनका लािग ौी ५ को सरकारले सो ऐनको दफा ४४
अन्त्र्गत आदे श जारी गनर् सक्ने व्यवःथा भएअनुसार मूल्य
िनधार्रणको सम्बन्धमा ौी ५ को सरकारले जारी गरे को उक्त
आदे श कानून स त छ । बढी भन्सार िलएको भ े िनवेदकलाई
लाग्दछ भ े पिन भन्सार ऐन, २०१९ को दफा २९ र दफा ३७
बमोिजम िनवेदकले पुनरावेदन गनर् पाउने हुनाले िरट िनवेदनपऽ
खारे ज हुनपु दर्छ भ े िवपक्षीह तफर्को मुख्य बहस िजिकर भएकोले
यसमा ौी ५ को सरकार ारा िनधार्िरत ािरफ भ्यालुअनुसार

133
भन्सार िवभाग

च ुरोटको मोल कायम गरी भन्सार महसुल असुल गनर् िवपक्षी

भन्सार कायार्लयलाई अिधकार छ वा छै न र यःतो केशमा भन्सार
ऐन, २०१९ को दफा २९ र दफा ३७ बमोिजम पुनरावेदन लाग्न
सक्छ वा सक्तैन ? भ े ू ह को िनणर्य गनुप
र् न दे िखयो ।
५. त्यससम्बन्धमा भन्सार ऐन, २०१९ को अध्ययन गदार् िनकासी वा
पैठारी हुने मालको मोल िनधार्िरत गदार् भन्सार अिधकृत वा भन्सार
अ ाका हािकमले आफ्नो ःवेच्छाले वा ौी ५ को सरकार िनणर्यको
आधारमा मोल कायम गनर्सक्ने व्यवःथा उक्त ऐनमा भएको
दे िखदै न । मालको मोल कायम गन सम्बन्धमा िवल िबजक
दािखल भएको र दािखल नभएको यी दुवै अवःथाह लाई ध्यानमा
राखी उक्त ऐनमा यथोिचत व्यवःथा भएको दे िखन्छ । माल धनीले
िवल िबजक इत्यािद केही पिन दािखल गनर् नसकेमा ःथानीय
बजारमा चलेको मोलमा पाँच ूितशत थपी मोल कायम गन
व्यवःथा दफा १३ मा र माल धनीले िवल िबजक पेश गरे कोमा
सो िवल िबजक सच्चाएको वा नक्कली बनाई पेश गरे को दे िखन्छ
भने सम्बिन्धत माल वःतु जफत गरी िबगोबमोिजम जिरवाना गन
व्यवःथा दफा ३४ को उपदफा (४) मा भएको छ । यी कानूनी
व्यवःथाह बाट यो कुरा ःप हुन्छ िक माल धनीले पेश गरे को
िवल िबजकको सम्बन्धमा दफा ३४ को उपदफा (४) बमोिजम
कारवाई भएको छै न भने सो िवल िबजकलाई स ेमा ु पन र
सोहीअनुसार मालको मोल कायम गरी भन्सार महसुल असुल गन
गनुप
र् दर्छ । िवल िबजक इत्यािद दािखल भएको छै न भने पिन
मालको मोल कायम गनर् भन्सार अिधकृत ःवतन्ऽ नभई ःथानीय
बजारको आधारमा िनजले मोल कायम गनुप
र् दर्छ भने िवल िबजक
पेश भएकोमा त्यःतो बेवाःता गरी आफ्नो ःवेच्छाले वा ौी ५ को
सरकारको आदे शअनुसार मोल कायम गनर् भन्सार अ ाका
हािकमलाई अिधकार हुन्छ भ कदापी िमल्दै न । िवल िबजक
पेश भएको अवःथामा िक त त्यसलाई स े मानी सोहीअनुसार
मालको मोल िनधार्िरत हुनपु दर्छ । िक त त्यसलाई कीत वा

134
 भन्सार िवभाग

नक्कली ठहराई दफा ३४ को उपदफा (४) अन्तगर्त सजायको

आदे श िदनसक्नुपदर्छ । िवलिबजकलाई सच्चाएको वा नक्कली
बनाएको पिन नभ े र मालको मोल िनधार्िरत गदार् त्यसको बेवाःता
पिन गन पिरपािटलाई कानून स त ठहराउने हो भ े िवल
िबजकका सम्बन्धमा भन्सार ऐन, ०१९ मा भएको दफा ३४ को
उपदफा (४) को व्यवःथा लगायत अन्य व्यवःथाह िनिंबय
ूायः हुन जान्छन् । तसथर् त्यसरी मालको मोल िनधार्रण गन
व्यवःथालाई कानूनस त भ िमल्ने दे िखं दैन ।
६. भन्सार कायार्लयलाई ौी ५ को सरकारको २०२६।१०।१० को
िनणर्यानुसार िदइएको आदे शलाई भन्सार ऐन, २०१९ को दफा
४४ अन्तगर्तको आदे श भनी त्यसलाई कानून स त ठहर्याउन
खोजेको दे िखन्छ । तर एक त सो आदे श नेपाल राजपऽमा
ूकािशत नभएकोले त्यसलाई सो दफा अन्तगर्तको आदे श भ
निमल्ने र दोौो सो दफा अन्तगर्तको आदे शले ऐनको अन्य कुनै
व्यवःथाको ूितकूल कुनै कुरा व्यविःथत गनर् ौी ५ को
सरकारलाई अिधकार नहुने हुनाले भन्सार कायार्लयको उक्त िजिकर
कानूनस त दे िखदन ।
७. अब पुनरावेदनको पमा िनवेदकलाई अक उपचार ूा िथयो भनी
िव ान सरकारी अिधवक्ताले गनुभ
र् एको बहस िजिकरमा िवचार
गर । कुनै वःतुका सम्बन्धमा भन्सार महसुल िनधार्िरत गदार्
भन्सार अ ाका हािकमले तोकीिदएको महसूलमा िच नबुझेमा सो
महसुल धरौटी राखी पुनरावेदन गनर्सक्ने व्यवःथा दफा २९ को
उपदफा (१) मा भएकोले दफा ३७ मा तत्सम्बन्धी व्यवःथा
ःप पमा नभई दण्ड सजायको आदे शउपर पुनरावेदन लाग्ने कुरा
माऽ उल्लेख भएता पिन दफा २९ र दफा ३७ को व्यवःथालाई
सिमि गत पमा िवचार गरे को खण्डमा भन्सार महसूल िनधार्िरत
गन आदे शका सम्बन्धमा पिन दफा ३७ अनुसार अ लाधीशका
समक्ष पुनरावेदन लाग्न सक्ने दे िखन्छ भ े िव ान सरकारी
अिधवक्ताको बहस िजिकर छ तर यस सम्बन्धमा उक्त दफा २९

135
भन्सार िवभाग

को उपदफा (१) लाई हे दार् सो उपदफाको व्यवःथा

पुनरावेदनसम्बन्धी व्यवःथा नभई पुनरावेदन गदार् राख्नु पन
धरौटसम्बन्धी व्यवःथा भएकोले सोही उपदफाबाट पुनरावेदन गन
अिधकारको सृि भएको सम्झन िमल्ने दे िखं दैन । त्यस मािथ पिन
पुनरावेदनको अिधकार र पुनरावेदन सु े िनकायको व्यवःथा गन
दफा ३७ मा दण्ड सजायको आदे शउपर पुनरावेदन लाग्ने व्यवःथा
भएको र ूःतुत केशमा िनवेदकलाई कुनै दण्डसजाय नगरी िनजले
पैठारी गरे को च ुरोटको मोल इन्भ्वाइसमा उल्लेख भएको मोल
भन्दा बढी िनधार्िरत गरी त्यसको आधारमा िनजले पैठारी गरे को
च ुरोटको मोल इन्भ्वाइसमा उल्लेख भएको मोल भन्दा बढी भन्सार
महसुल असुल गरे कोसम्म दे िखनाले यसमा दफा ३७ अनुसार
पुनरावेदन लाग्न सक्तछ भ िमल्दै न ।
८. मािथ लेिखएबमोिजम कानूनको आधार नभएको ौी ५ को
सरकारको २०२६।१०।१० को िनणर्यलाई मोल
िनधार्रणसम्बन्धी आफ्नो आदे शको मुख्य आधार बनाई िवपक्षी
भन्सार कायार्लयले िनवेदक ारा पैठारी गिरएको च ुरोटको इन्भ्वाइस
भन्दा बढी मोल िनधार्िरत गरी बढी भन्सार महसूल असूल गरे को
कारवाई कानूनबमोिजम भए गरे को नदे िखनाले सो कारवाई
उत्ूेषणको आदे शबाट बदर गिरएको छ र साथै िनवेदकले धरौट
राखेको महसूल मध्येबाट इन्भ्वाइसबमोिजम लाग्ने भन्सार महसुल
कटाइ बाँकी िफतार् िदनु भनी भन्सार कायार्लय िवरग लाई आदे श
िदइएको छ । जानकारीको िनिम यो आदे शको ूितिलपी एक
िवपक्षी कहाँ पठाउन म.न्या.का.मा पठाई िनयमबमोिजम गरी
फाइल बुझाई िदनु ।

उक्त रायमा म सहमत छु ।

न्यायाधीश ौी वासुदेव

इित सम्वत् २०२८ साल जे १७ गते रोज २ शुभम् ।

136
 भन्सार िवभाग

िनणर्य नं. १०९१ ने.का.प. २०३४

िडिभजन बे
माननीय न्यायाधीश ौी वासुदेव शमार्
माननीय न्यायाधीश ौी झपटिसं ह रावल
सम्वत् २०३३ सालको िरट नं.१६९४
आदे श भएको िमित : २०३४।८।२।५ मा
िनवेदक : हुलास मेटल बाफ्टस् ूा.िल.िवराटनगरका तफर्बाट ऐ.को
सं चालक हाल का.िज. गणबहाल बःने हुलासचन्ि गोल्छा

िव
िवपक्षी :ौी भन्सार कायार्लय िवराटनगर समेत
िवषय : उत्ूेषण िमिौत परमादे शको आदे श जारी गरी पाउँ
(१) ौी ५ को सरकारले– कानूनी व्यवःथा अनुसार अिधकारको
ूयोग गरी पच्चीस हजार भन्दा बढी मूल्य िनधार्रण भएको र सो मूल्यको
िहसाबबाट भन्सार महसुल लाग्ने गरे कोमा कानूनी ऽुटी भएको भ
निमल्ने ।
(ूकरण नं. १२)
िनवेदक तफर्बाट :िव ान अिधवक्ता ौी शुिशलकुमार िसन्हा
िवपक्षी तफर्बाट : ौी िव ान अितिरक्त सरकारी अिधवक्ता ौी ूमोद
िवजयी
उल्लेिखत मु ा :

आदे श
न्या.वासुदेव शमार् : ौी ५ को सरकार अथर्मन्ऽालय भन्सार
िवभाग तथा भन्सार कायार्लय िवराटनगरले गरे को गैरकानूनी आदे श
िनणर्यलाई राज न्यायाधीकरण िवराटनगरले ०३२।३।१०।३ मा
बदर नगरी कायमै रहने ठहर गनुर् भएको र पूवार् ल क्षेऽीय अदालतले
पुनरावेदनको अनुमित िदनुपनमा नगरे को समेत गैरकानूनी हुँदा िफिलप्स
कम्पिनको इन भ्वाइसको दोब्बर मोल कायम गन आदे शलाई बदर गरी
बढी िबबीकर भन्सार महसुल िफतार् िदने आदे श गरी मेरो कानूनी तथा

137
भन्सार िवभाग

सं वैधािनक हक अिधकारको सुरक्षा गरी पाउँ भ े समेत कुराको माग

गद नेपालको सं िवधानको धारा ७१ अन्तगर्त िमित ०३३।२।६।४ मा
दतार् हुन आएको ूःतुत िरट िनवेदन सम्बन्धी सं िक्ष तथ्य तथा िजिकर
यस ूकार रहे छ :
२. भन्सार कायार्लयमा िनवेदकले ू ापनपऽ भरी ०३१।३।१८ मा
िवल सिहतको ूबलाईट ए ९८,६२९ को मालको
मो. .२४,४७९।७२ र जहाज भाडा .६,०४४।८७ रे ल भाडा
.४४५।५६ िवजुलीको बील .१४४।९० को मोल
.२,८५१।८२ जहाज भाडा .१८७।७५ रे ल भाडा .१९
दे खाईर् ू ापनपऽ भरे को रहे छ, अथर्मन्ऽालय भन्सार िवभागको
इम्पोटर् लाइसेन्स अन्तगर्त पैठारी हुने िफिलप्स कम्पिनको
मालसामानह अक आदे श नभएसम्म नछािडने भ े
०३१।३।१७ को ूितिलिप र ०३१।३।२६ को िनणर्य अनुसार
०३० आषाढ मसान्तसम्ममा मालसामानको लािग िफिलप्स
कम्पिनकै बील छ भने बीलमा दोब्बर गरी मोल कायम गरी माल
छु टाउन चाहे मा सदर ःयाहा गरी माल छाडी िदने ०३१ ौावण १
गते पिछ आषाढ मसान्त अगावै आएका तर छु टाउन नचाहे मा
मालसामानह को हकमा बील अनुसार क्याटल िवभागमा पठाई
मूल्या न भएपिछ माऽ छािडिदने अन्यथा मालसामान रोक्का गरी
राख्ने भ े भन्सार िवभागबाट ०३१।३।२६ मा भन्सार कायार्लय
िवराटनगरमा लेिखएको पऽ ूितिलिप रहे छ, लेिखए अनुसार महसुल
बुझाई माल नछु टाई रािखएको िफिलप्सको िवलमा दोब्बर गरी
माल छु टाउन चाहे सदर ःयाहा गरी माऽ छािडिदनु भ े समेत
पुनः िनकासा आएको हुँदा सूिचत गिरएको िनवेदकबाट
ूबलाईटमा िबजुलीको बलमा बील दोब्बर गरी माल कायम गरी
कायम गरे कोमा िबबी कर र भन्सार महसुल जम्मा
.४१,२४२।९३ ू ापनपऽमा उल्लेख गरी भन्सार कायार्लयको
िमित ०३१।६।९ मा िनणर्य भएको रहे छ । हुलास मेटल
बाफ्टस ूा.िल. का हं शराज गोल्छाको भन्सार महसुल िनणर्यमा

138
 भन्सार िवभाग

िच बुझेन भ े पुनरावेदन रहे छ, त्यस सम्बन्धमा राज

न्यायाधीकरण िवराटनगरबाट कारवाही हुँदै आिखर भन्सार महसुल
िलएको भन्सार कायार्लय िवराटनगरको िनणर्य कानूनसं गत र
मुनािसव नै छ, पुनरावेदकको माल ०३१।६।२५ को िनणर्य
भन्दा अगावै आई भन्सार छु टाई लगेको हुँदा भन्सारले कायम
गरे को मूल्यमा अवःथा अनुसार १०० वा १५० ूितशत समेत थप
गरी िबबीकरको मूल्य कायम गनर् अवःथा अनुसार मोल कायम
गरी कर िलनु पन दे िखन्छ, िबबी करको हकमा उक्त
भन्सारकायार्लयको िनणर्य कानूनसं गत दे िखएन भ ेसमेत
राज न्यायाधीकरण िवराट नगरको िनणर्य रहे छ । यःतो
पुनरावेदनको अनुमित ूाि को लािग िनवेदकले पू.क्षे.अ.मा िनवेदन
गरे को राज न्यायाधीकरणबाट भएको फैसला राजव
न्यायाधीकरण ऐन, ०३१ को दफा ७ बमोिजमको केही ऽुटी
भएको नदे िखएको हुँदा पुनरावेदनको अनुमित हुन सक्दै न,
िनयमानुसार गनुर् भ े समेत ०३२।१०।११।१ मा आदे श
भएको रहे छ ।
३. िवनाअिधकार िफिलप्सकम्पिनको मालवःतुको बीलमा दोब्बरगरी
मोल कायमगरी माल छु टाइ िलनु भनी ०३१।५।२३ मा सूचना
ूा हुँदा इनभ्वाइस मोलमानै भन्सारिलने व्यवःथा गरी पाउँ भ े
िनवेदनगरे को कुनै सुनवाईभएन । इनभ्वाइसमोलमा ूवलाइटको
भन्सार महुसल .१२,८५२।६१ बलको .९४८।१४ समेत
भन्सारमहसुल .३,८००।८५ लाग्नुपनमा कानून िवपिरतगरी
मनोमानी मोलकायमगरी .२४,८४४।भन्सारमहसुल र अ
१६,३९८।९३ िबबी करसमेत जम्मा .४१,२४२।९३
असूलगनुर् भएकोबाट कम्पिनको सम्पि बढी२४,०३८।२६
असुलगनुभ
र् एको ू छ । भन्सारऐन,०१९ को दफा२।६।रऐ.दफा
१३को पिरिधमा रही कानून बमोिजमगरी माऽ भन्सारमहशुल
र् न अिधकार भन्सार अिधकृतलाई छ, तर
िनधार्रणगरी असुल गनुप

139
भन्सार िवभाग

कानून छाडी मनोमानी भन्सारमहसुल िनधार्रण गरी असुल गन

अिधकार छै न ।
४. भन्सार िनयमावली ०२६ को िनयम ५ अन्तगर्त ू ापनपऽ भरे को
मालको मोलमा कायार्लयबाट िवना कुनै कारवाहीले थपी मोल
बढाएको गैरकानूनी अनािधकार भएको ू छ । भन्सार ऐनको
दफा ३४।३ र ३४।३ तथा िनकासी पैठारी ऐन, ०३१ को दफा
५ ले िनिदर् गरे बमोिजम हुन ु पनमा नभएपिछ भन्सार
अिधकृतलाई मोलमा िच बुझेन भ े पाउने कुनै अवःथा
दे िखँदैन । आिथर्क ऐन, २०१६ दे िख ०३१ सम्म नागिरक
अिधकार ऐन, १२ को दफा ८ बिखर्लाप भएको ू ै छ । राज
न्यायाधीकरणबाट उक्त ूत्यक्ष कानूनी ऽुटी गनुर् भएकोमा
पुनरावेदनको अनुमित िदन निमल्ने भिन पु.क्षे.अ.बाट आदे श भएको
हुँदा कानून िवपिरतमा हकको सं रक्षण खिम्वर कानूनमा अक बाटो
समेत नभई सं िवधानले िनिदर् गरे बमोिजम िनवेदन गनर् आएको छु
गैरकानूनी िनणर्य बदर गरी बढी िबबी कर, भन्सार, महसुल िफतार्
िदने आदे श गरी पाउँ ।
५. िवपक्षीह ारा िलिखतजवाफ मगाई पेश गनुर् भ े िडिभजन बे का
िमित ०३३।५।१०।५ का आदे शानुसार ूा हुन आएका
िवपक्षीह का िलिखतजवाफमा िलएका िजिकर यस ूकार छन् :
६. राज न्यायाधीकरणको फैसला कानूनअनु प नै भएको गरे को भई
राज न्यायाधीकरण ऐन, ०३१ को दफा ८ को अवःथा उल्लेिखत
मु ामा िव मान नभएकोले कानूनबमोिजम पुनरावेदनको अनुिमत
िदन निमली भनी निदएको यस िःथितमा िनवेदकको कुनै पिन हक
अिधकारमा आघात पुगेको छै न, क्षेऽीय अदालतको आदे श उपर
न्याय ूशासन सुधार ऐन, ०३१ को दफा १३ (५) (ख) मा
भएको कानूनी व्यवःथा अनुसार सव च्च अदालतमा िनवेदन िदन
सक्ने कानूनी उपचार हुँदाहुँदै सो नभएको भ े िनवेदकको यो िरट
िनवेदन ने.का.प भाग १८ अ २ मा ूकािशत िन.नं. ९६० को
मु ामा ौी सव च्च अदालत फुल बे बाट ूितपािदत िस ान्तको

140
 भन्सार िवभाग

ूितकूल समेत हुँदा िनवेदकको िरट िनवेदन खारे ज हुन ु अनुरोध

गरे को छु भ े समेत पूवार् ल क्षेऽीय अदालत ।
७. भन्सार कायार्लयले बढी भन्सार महसूल िलयो भ े िनणर्य उपर
पुनरावेदन िजिकर पुग्न सक्दै न भनी ०३२।३।१० मा फैसला
भएको सािवक राय िकताबबाट दे िखएको सो उपर पूवार् ल क्षेऽीय
अदालतमा अनुमितको िनवेदन परे कोमा कानूनी ऽुटीपूणर् नदे खी
अनुमित िदन िमल्दै न भनी आदे श िदएको कुरामा िनवेदकको
मागबमोिजमको अदे श जारी हुन कानून अनुकूल दे िखँदैन, िनवेदन
खारे ज गरी पाउन सादर ूेिषत गरे को छु भ े समेत राज
न्यायाधीकरणका अध्यक्ष अ ल न्यायाधीश को.अं .अ. धरान ।
८. पूवार् ल क्षेऽीय अदालतमा पुनरावेदनलाई अनुमित पाउँ भनी
िदएको यसै िवषय वःतुको िनवेदनमा अनुमितमा अनुमित िदई
राखेको पिन दे िखन्छ । सो कुरा गुम गरी अनुमित िदएन भनी
झुटो िरट िनवेदन िदएको हुँदा उक्त िरट खारे ज होस ३ मिहनापिछ
िढला गरी आएको कारणबाट पिन िरट खारे ज हुन अनुरोध गदर्छु
। मूल्य कायम गरे को हकमा भन्सार ऐन, २०१९ को दफा १३
(५) बमोिजमका अिधकार ूयोग गरी ौी ५ को सरकारले मूल्य
िनधार्रण गरे को कम वःतुको माल वःतु हो भ निमल्ने र िबबी
उपर िच नबुझ्ने छु ै पुनरावेदन गनर् पन सो नगरी िरट िदएको
कानूनबमोिजम नभएकोले िरट िनवेदन खारे ज होस भनी सिवनय
अनुरोध गदर्छु भ े समेत सिचव अथर् मन्ऽालय र सोही व्यहोरा
िमलान गरी एकै िकिसमबाट का.मु. महा–िनदशक भन्सार िवभाग
तथा ूमुख भन्सार अिधकृत भन्सार कायार्लय िवराटनगर समेतको
पृथक–पृथक िलिखतजवाफ रहेछ ।
९. तािरखमा रहे को िनवेदक हुलासचन्ि गोल्छाको वािरसले
वीरे न्िबहादुर हाडालाई ०३४।७।३० का िदन रोहवरमा राखी
िनज तफर्का िव ान अिधवक्ता ौी शुिशलकुमार िसन्हाको र िवपक्षी
पू◌ूवार् ल क्षेऽीय अदालत समेत तफर्बाट खिटनु भएका िव ान
सरकारी अिधवक्ता ौी ूमोद िवजयीको बहस समेत सुनी आज

141
भन्सार िवभाग

िनणर्य सुनाउन तोिकएको ूःतुत मु ामा िनवेदकका मागबमोिजमको

आदे श जारी हुने नहुने के हो ? िनणर्य िदनु परे को छ ।
१०. यसमा िरटिनवेदकलाई िवपक्षी भन्सारिवभागबाट तोकेको
भन्सारमहसुल र िबबीकर मौका मै ितरी बुझाई माल छु ाई लगी
व्यापारीक सुिवधा उठाइसकेको र कर लागेकोमा बढी कर लाग्यो
भनी कानूनी व्यवःथाअनुसार पुनरावेदन गरी िनणर्यिलएको पिन
दे िखन आयो ।
११. हाल िरट िनवेदनमा गिरएको िजिकरमा मुख्यतः दािखल गरे को
सम्पि को बीलको मूल्यको दोब्बर मोल कायम गरी भन्सार
महसुल िलइएको र ३०० दोब्बर मोल कायम गरी िबबी कर
िलएको कानूनी ऽुटी छ भ े िजिकर गरे को र िनवेदक तफर्बाट
उपिःथित िव ान अिधवक्ताले सोही िजिकरलाई पिरपुि गनर् बहस
गनुर् भयो । भन्सार महसुल र िबबी कर सम्बन्धी कानून हे दार्
िबबी कर उपभोक्तालाई लाग्ने कर भएकोले माल िबबी
नभएसम्मको लािग िनवेदकले दािखल गरे को िबबीकरबाट
िनवेदकलाई असर पन अवःथा छ भ ु भए िबबी कर बढी
लागेकोले मेरो माल िबबी नै भएन भ े िजिकर पिन दे िखँदैन ।
भन्सार महसूलका हकमा भन्सार ऐन, २०१९ को दफा १३ मा
उपदफाह समेत नै भन्सार महसूल िलनलाई मूल्य िनधार्रण गन
व्यवःथा गरे को छ । दे हाय दफामा लेिखएबमोिजम उल्लेख भएको
छ उपदफा (१) मा िनकासी वा पैठारी गिरने कुनै माल वःतुको
भन्सार महसूलको तात्पयर्को लािग ौी ५ को सरकारबाट मूल्य
िनधार्रण गिरएको रहे छ भने त्यसतो माल वःतुको धनीले दािखल
गरे को बील बमोिजमको मूल्य र ौी ५ को सरकारबाट िनधार्रण
गिरएको मूल्य मध्ये जुन बढी हुन्छ सोही बढी मूल्यलाई त्यःतो
माल वा वःतुको मूल्य मािनने छ । उपदफा (२) मा ौी ५ को
सरकारबाट मूल्य िनधार्रण नगिरएको माल वःतुका हकमा साधारण
माल वा वःतु धनीले दािखल गरे को बील बमोिजमको मूल्यलाई नै
यःतो माल वा वःतुको मूल्य मािननेछ, उपदफा (३) मा ौी ५

142
 भन्सार िवभाग

को सरकारबाट मूल्य िनधार्रण नगिरएको माल वा वःतुको बील

दािखल गनर् नसकेकोमा वा दािखल भएको बील भन्सार
अिधकृतलाई िच नबुझेमा िनजले त्यःतो मूल्य िनधार्रण गरी
भन्सार महसुल िलएको भन्सार अ ामा रहे को अिभलेख (रे कडर्) मा
भए सोही बमोिजम मूल्य िनधार्रण गनर्सक्नेछ उपदफा (४) मा
उपदफा (३) बमोिजम मूल्य िनधार्रण गनर् भन्सार अ ामा िमल्दो
अिभलेख (रे कडर्) नभएमा भन्सार अिधकृतले पच्चीस हजार सम्मको
अनुमािनत मूल्य िनधार्रण गनर्सक्नेछ, उपदफा (५) मा उपदफा
(३) मा जुनसुकै कुरा लेिखएको भए तापिन पच्चीस हजार भन्दा
बढीको माल वा वःतुको मूल्यको िनधार्रण गनुर् परे मा भन्सार
अिधकृतले आफूलाई गरे को अनूमािनत मूल्य समेत उल्लेख गरी
मूल्य िनधार्रणको लािग ौी ५ को सरकार समक्ष पठाउनु पनछ र
यस सम्बन्धमा ौी ५ को सरकारबाट मूल्य िनधार्रण हुनछ
े यसरी
मूल्य िनधार्रण भई नआउन्ज्यालसम्म त्यःतो मालमा वःतुमा
िडभरे ज लाग्ने छै न भ े समेतका कुराह मूल्य िनधार्रण गन
सम्बन्धमा उल्लेख भएको छ ।
१२. उपरोक्त उपदफा (२) बमोिजम दािखल गरे को बील बमोिजम
मूल्यलाई कायम गरी भन्सार महसुल िलनु पन भ े िरट
िनवेदकको िजिकर छ । उक्त उपदफा (५) बमोिजम ौी ५ को
सरकारको मूल्य िनधार्रण गनर्सक्ने अिधकार ूयोग गरी मूल्य
िनधार्रण भएको भ े िवपक्षी ौी ५ को सरकारले मूल्य िनधार्रण
गनर्सक्ने अिधकार ूयोग गरी मूल्य िनधार्रण भएको भ े िवपक्षी
ौी ५ को सरकार अथर्मन्ऽालयसमेतको िलिखतजवाफ दे िखन्छ ।
िरट िनवेदकको िजिकर अनुसार उपदफा (२) ूयोग हुनलाई ौी
५ को सरकारबाट मूल्य िनधार्रण नभएको वा गनुप
र् न साधारणतः
अवःथामा ूयोग हुने दे िखन्छ । दािखल भएको बीलमा िच नबुझे
भन्सार अिधकृतले पच्चीस हजारसम्म आफै मूल्य िनधार्रण गन र
पच्चीस हजार भन्दामािथ ौी ५ को सरकारबाट मूल्य िनधार्रण
गराउने व्यवःथा उपरोक्त उपदफाह (३) (४) (५) मा भइरहे को

143
भन्सार िवभाग

दे िखन्छ । दािखल भएको िवलमा िच नबुझे पिन सो बीलकै

मूल्यलाई नै मा ु पछर् भ े बाध्यता दे िखँदैन । मूल्य िनधार्रण गनर्
गराउन सक्ने कानूनी व्यवःथा अनुसार ौी ५ को सरकारले उक्त
कानूनी व्यवःथा अनुसार अिधकारको ूयोग गरी पच्चीस हजार
भन्दा बढी मूल्य िनधार्रण भएको र सो मूल्यको िहसाबबाट भन्सार
महसुल लाग्ने गरे कोमा कानूनी ऽुिट भएको मा निमल्ने हुँदा
िनवेदकको मागबमोिजमको आदे श जारी गनुर् परे न, ूःतुत िरट
िनवेदन पऽ खारे ज हुने ठहर्छ । िनयम बमेिजम गरी फाइल
बुझाइिदनु ।

उक्त म सहमत छु ।
न्या.झपटिसं ह रावल

इित सम्वत् २०३४ साल मागर् २ गते रोज ५ शुभम् ।

144
 भन्सार िवभाग

िनणर्य नं. १३६४ ने.का.प. २०३७

िडिभजन बे
माननीय न्यायाधीश ौी ई रीराज िमौ
माननीय न्यायाधीश ौी ऽैलोक्यराज अयार्ल
सम्वत २०३४ सालको िरट नं. ८०८
आदे श भएको िमित : ०३६।९।२५।४ मा
िनवेदक: नेपाल इलेक्शीक एण्ड मेशीनरी वीरग को ूो.ऐ बःने
सत्यनारायण जलान

िव
िवपक्षी :वीरग भन्सार कायार्लयको ूमुख भन्सार अिधकृत समेत
िवषय : उत्ूेषण वा अन्य उपयुक्त आ ा, आदे श वा पूिजर् जारी गिरपाउं
(१) अ.बं.१८४(क) नं. मा भएका व्यवःथा अनुसार मु ा हेन
अिधकारीले बुझ्नुपन भनी बुिझएको ूमाण बुझी हेरी सो ूमाणको
समेत उिचत मूल्यांकन गरी मु ाको िनणर्यमा पुग्नुपन हुनआउँछ ।
तदनुसार ूमाणको उिचत मूल्यांकन नभएको र ऐनले पिन अिनवायर्
पमा बुझ्नुपन ूमाण पिन बुझ्दै नबुझी गरे को फैसला न्याियक
मनको पूणर् अभावमा भएको दे िखन आएकोले सो फैसला बदर
हुने ।
(ूकरण नं. १२)
िनवेदक तफर्बाट : िव ान अिधवक्ता ौी शुशीलकुमार िसन्हा
िवपक्षी तफर्बाट : िव ान विर अिधवक्ता ौी रतनलाल कनौडीया र
िव ान सरकारी अिधवक्ता ौी इन्िराज पाण्डे

आदे श
न्या. ऽैलोक्यराज अयार्ल :वीरग भन्सार कायार्लयको िमित
०३४।२।७ को फैसला उपर उत्ूेषणको आदे श जारी गिरपाउँ भ े
व्यहोराको ूःतुत िरट िनवेदन सं िवधानको धारा १६।७१ अन्तगर्त पनर्
आएको छ ।

145
भन्सार िवभाग

२. मु ाको सं िक्ष तथ्य यस ूकार छ : वीरग िचनी कारखाना

ूा.िल.ले आफ्नो कारखानाको लािग बुलडोजसर् मेडसर् पाटर्ह
सप्लाई गनर् म िनवेदकसँग ःपेिशिफकेशन िलई ०२८।९।९ मा
सप्लाई अडर्र िदनु भएबमोिजम मैले उक्त कारखानालाई म्यादै िभऽ
सबै माल सप्लाई गरी आंिशक भुक्तान पाएकोले बाँकी बील
अनुसारको करीब .१,०६,०००।– एकलाख छ हजार भ ुक्तानी
िदन मैले ौी उ ोग वािणज्य मन्ऽीज्यूमा उजूरी िनवेदन गरे कोबाट
वीरग िचनी कारखाना ूा.िल.का स ालक सिमितका सदःयह
िरसाउनु भई सो सिमितका सदःय ौीमान् भन्सार िनदशक हालको
का.मु.महािनदशकज्यूले आफ्नो मातहतका ूमुख भन्सार अिधकृत
वीरग भन्सार कायार्लयलाई म मािथ कडा कारवाई गनुर् भनी
ु यो र ू.िज.पसार्ले बेरीतसँग वादी
िमित ०२९।२।१० मा लेख्नभ
ौी ५ को सरकार िव नेपाल इलेक्शीक एण्ड मेिशनरी ःटोसर्
भएकोमा तपाईले ल्याएका पाटर्सह मध्ये धेरैको भन्सार रिसद
नभएको मु ा पिन १५ िदने समाव्हान जारी गिरयो र अक ितर
वीरग िचनी कारखानाले मैले सप्लाई गरे को सामान नेपालमा
खरीद गरे का पुराना माल हुन ् वा नयाँ माल हुन ूमाण पेश गनुर्
भनी िखचोला उत्प गनुभ
र् यो ।
३. वीरग भन्सार कायार्लयले भन्सार चोरी पैठारी सम्बन्धी कारवाही
ू.िज.अ.पसार्मा पठाउनुभयो र ू.िज.अ.पसार्ले भन्सार ऐन, २०१९
को दफा २२(क) बमोिजम रीतपूवक
र् को उजूरी दसी ूमाण नभई
बेरीतसँग मलाई िझकाई ०२९।४।२६ मा मेरो बयान
िलनुभएकोमा सबै व्यहोरा मैले खुलाई बयान गरी खरीद गरे को
ःबेपर एण्ड डोजर कम्पनीको बील र पऽ समेत पेश गरे को तथा
कारखानाको लािग आउने मेशीन पाटर्पूजार्मा १० ूितशत माऽ
पैठारी भन्सार लाग्ने छ र पैठारीको ूमाण पेश गरे मा भारतीय
१० ूितशत सेल्सटे क्सको दःतूर िफतार् हुनेछ यःतो अवःथामा
र् न कुनै पिन व्यिक्तको
मेिशनरी माल भन्सार नितरी पैठारी गनुप

146
 भन्सार िवभाग

हकमा आिथर्क ि कोणले ू उठ्नसक्दै न भ े वःतुिःथितसमेत

जानकारी गराएँ ।
४. ू.िज.अ.पसार्ले सो मालह ःबेपर एण्ड डोजसर् कम्पनीको वीरग
गोदामबाट डेिलभरी िलएको हो होइन र सो कम्पनीका गोदाम
वीरग मा िथए वा िथएन सो कुरा यकीन गनर् ०३०।४।७ मा
सरजमीन मुच ुल्का गराउनुभयो तथा उक्त कम्पनीका अलिखया रोड
वीरग गोदामको घरधनीलाई िझकाई बयान गराउनु भई ूहरी
िड.एस.पी.कायार्लय वीरग समेतलाई वाःतिवक कुरा प ा लगाई
पेश गनुर् भनी लेख्न ु भएबमोिजम डी.एस.पी.कायार्लयले
०२९।८।१८ को ूितवेदन ारा उक्त कम्पनीको गोदाम वीरग
अलिखया रोडमा भएको सरजमीन र घरधनीको बयान कागजबाट
ू छ तथा मैले सो माल उक्त गोदामबाट खरीद गरे को ूमािणत
हुन आएपिछ ःबेपर एण्ड डोजर कम्पनीले सो माल सामान
वीरग पैठारी गरे को हो होइन भन्सार रे कडर् हे री जवाफ िदनु भनी
भन्सार कायार्लय वीरग मा सोधनी हुँदा सरकारी रे कडर्लाई लुकाई
उ र िदन िढलो गरी साल तमामी पिछ जवाफ िदनेछु भनी
०३०।३।१९ मा जवाफ िदन्छु भने पिन ०३१।७।३० मा ौी
नारायणी अ लािधशज्यूले ौे ःता हे री जवाफ पठाउनु भनी पुनः
तािकता गनुभ
र् यो । भन्सार कायार्लयले िविभ बहाना गरी
आलटाल गरी ौे ःता हे री जवाफ पठाउनु भएन ।
५. यसरी भन्सार ऐन, २०१९ को दफा २२(क) बमोिजम कुनै
मािनसले भन्सार नितरी माल पैठारी गरे को अवःथामा पबाउ गरी
भन्सार अ ामा सो माल वा वःतु दािखल गरे मा कारवाही चल्न
सक्ने र सो व्यिक्तले किमशन समेत पाउने छ तर ूःतुत केसमा
सो व्यवःथा छै न । भन्सार नितिरएका कुन–कुन चाँिह माल
सामान हुन ् सो मालको फाँटवारी पिन छै न र दािखल समेत भएको
छै न । भन्सार िनदशकको एक हच ुवा लेखोटको भरमा शंका र
सम्भावनाको आधारमा मु ा चल्न नसक्नेमा पसार् ू.िज.अ.र
अ लािधशले तारे खमा राखी अनुसन्धान कारवाही गदार् िवपक्षी
वीरग भन्सार कायार्लयले माल पैठारीका ूमाण ौे ःता पेश नगरी

147
भन्सार िवभाग

मेरो वीरग िचनी कारखानाबाट िलनुपन मालको भ ुक्तानी

पाउनबाट वि त गरी कपटपूणर् पले भन्सार िनदशकलाई
किमशन खुवाउने उ ँ
े यले िमित ०३४।२।७ मा फैसला
गनुभ
र् एको छ । उक्त फैसलामा िबगोको हकमा िचनी कारखानामा
सबै माल उपयोग भइसकेकोले िबगो .२,३९, ८०२।६९ र
िबगो बमोिजम जरीवाना .२,३९,८०९।६९ समेत .४,७९,
६०५।३८ मसँग असूल गन र सुराक सम्बन्धी कारवाही गन
आदे श िदने भन्सार िनदशक हाल का.मु.िनदशक ौी दुगार्ूकाश
पाण्डेलाई भन्सार ऐन, २०१९ को दफा २२(क) अनुसार िबगोको
आधी .२,१९,८०१।३४ पुरःकार िदने गरी िनणर्य भएको छ ।
६. भन्सार ऐन अन्तगर्त कारवाही गन अिधकार हुँदैमा पुग्ने होइन ।
ु ो साथै
उक्त ऐन अन्तगर्त सो अिधकार ूयोग गन िवषयवःतु हुनक
अिधकार ूयोग हुने पूवार्वःथा िव मान हुनपु छर् सो पूवार्वःथा
नभइकन उक्त अिधकारको ूयोग गरी कुनै फैसला हुन्छ भने सो
फैसला अनािधकार वा अिधकार नाघी भएको मािनने भई िरट
क्षेऽ ारा बदर हुने ःप छ । िवपक्षी भन्सार कायार्लयको
०३४।२।७ को फैसला सव च्च अदालत ारा कानुनी व्यवःथाको
र् कारवाही गनर् कसैलाई छूट नभएको
िनराधार गरी मनमानीपूवक
भ े िस ान्त ूितपािदत भएको अिनि त कुरालाई ूमाणमा िलन
हुने तथा पूवार्वःथाको अभावमा अिधकारक्षेऽात्मक ऽुिट गरी िनणर्य
गरे को मा ुपन आिद ूितपािदत िस ान्त समेतको ूितकूल हुन्छ ।
िवपक्षी भन्सार कायार्लयको ०३४।२।७ को िनणर्यबाट
िनवेदकलाई नेपालको सं िवधानको धारा ११(३) र धारा १५ तथा
धारा ११(१) ारा ूद मौिलक हकमा समेत आघात पुगेकोले
सो िनणर्य उत्ूेषणको आदे श ारा बदर गिरपाउँ भ े व्यहोराको िरट
िनवेदन ।
७. िवपक्षीह बाट सम्बिन्धत िमिसल िझकाई आएपिछ पेश गनुर् भ े
सव च्च अदालत िडिभजन बे को ०३४।७।२४।५ को
आदे श ।

148
 भन्सार िवभाग

८. िरट िनवेदकले अन्य कानुनी उपचार छँ दाछँ दै उक्त उपचारह

अवलम्बन नगरी िरट क्षेऽमा आउनुभएकोले िरट िनवेदन खारे ज
हुनपु छर् । व्यिक्तगत िरस इवी िलई वीरग भन्सार कायार्लयले
िनवेदक उपर कारवाही गरे को भ े सरासर झु ो हो । यिद
िनवेदकले वीरग िचनी कारखानामा बुझाएका सबै सामानह को
भन्सार ितरे को भए सबूत ूमाण पेश गनुप
र् न िथयो सो नसकेको
हुँदा भन्सार ितरे को भ िमलेन । त्यसरी भन्सार नितरी चोरी
पैठारी गरे को थाहा भएपिछ कानुन बमोिजम कारवाही गनर् सुराक
िदन कानुन िवपरीत कायर् होइन । िनवेदकले शं काको भरमा
हच ुवा िनणर्य गरे को भ े आरोपको सम्बन्धमा यस कायार्लयले
ूमाणको आधारमा िनवेदकले वीरग िचनी कारखानालाई बुझाएको
.३,२९,४८०।८९ को सामान मध्ये .८९,६७८।२० को
माऽ भन्सार बुझाएको बाँकी २,३९,८२०।६९ को भन्सार
नबुझाएको भ े आरोप लगाएको हो । भन्सार ऐन, २०१९ को
दफा ५ को उपदफा (३) को आधारमा िनज िनवेदक मािथ
कारवाही गिरएको हो । िरट िनवेदकले िरट िनवेदनमा
उठाउनुभएका कुराह िनराधार हुन िरट िनवेदन खारे ज गिरपाउँ
भ े का.मु.महा–िनदशक भन्सार िवभागको िलिखतजवाफ ।
९. िरट िनवेदकले अन्य कानुनी उपचारको व्यवःथा छँ दाछँ दै िरट
क्षेऽमा ूवेश गनुर् भएबाट िरट िनवेदन खारे ज हुनपु छर् । भन्सार
कायार्लयको िनणर्य उपर िच नबुझे िनवेदकले भन्सार ऐन,
(सं शोधन सिहत) २०१९ को दफा २९ र राज न्यायाधीकरण
ऐन, २०३१ को दफा ९ अनुसार पुनरावेदन िदन सक्ने व्यवःथा
भएकोमा पुनरावेदन िदन सक्नुभएको छै न । भन्सार ऐन, २०१९
को दफा ५ को उपदफा (३) मा कुनै व्यिक्तले कुनै माल वा
वःतु पैठारी गरी ल्याएको हो वा िनकासी गनर् लागेको हो भन्सार
ितरे को छ छै न भ े भन्सार अ ाका कुनै कमर्चारीलाई थाहा भएमा
वा िव ास हुन मनािसव मािफकको कारण भएमा सो व्यिक्तबाट
त्यःतो पैठारी गरे को वा िनकासी गनर् लागेको वःतुको भन्सार

149
भन्सार िवभाग

ितरे को रिसद जाँच गन व्यवःथा छ र सो ूमाण पेश गनर् नसकेको

सोही ऐनको दफा ५ (४) अनुसार कारवाही गनर्सक्ने व्यवःथा
छ । अतः िरट िनवेदन खारे ज गिरपाउँ भ े ूमुख भन्सार
अिधकृत, वीरग भन्सार कायार्लयको िलिखतजवाफ ।
१०. भन्सार कायार्लयबाट ०३४।२।७ मा भएको िनणर्य उपर ०३४
साल काितर्कमा माऽ िढलो गरी िरट िनवेदन िदन आउनुभएको र
िरट क्षेऽबाट तथ्यको िनरोपण हुन नसक्ने तथा कानुनमा व्यवःथा
भएको पुनरावेदनको मागर् अवलम्बन नगरी िरट क्षेऽमा ूवेश
गनुभ
र् एको आधारमा नै ूःतुत िरट िनवेदन बदरभागी छ । भन्सार
कायार्लयबाट अिधकारक्षेऽिभऽ रही गरे को िनणर्य कानुनसं गत नै छ
िरट िनवेदन खारे ज गिरपाउँ भ े व्यहोराको वीरग िचनी
कारखानाको िलिखतजवाफ ।
११. यसमा िरट िनवेदकका वारे स कृंणूसाद िसलवाल तथा वीरग
िचनी कारखानाका वारे स केदारबहादुरलाई रोहवरमा राखी िरट
िनवेदक तफर्बाट रहनुभएका िव ान अिधवक्ता ौी सुिसलकुमार
िसन्हा तथा वीरग िचनी कारखानातफर्बाट रहनुभएका िव ान
विर अिधवक्ता ौी रतनलाल कनौडीया र वीरग भन्सार
कायार्लय तथा भन्सार िवभागतफर्बाट बहस िनिम खिटनुभएका
िव ान सरकारी अिधवक्ता ौी इन्िराज पाण्डेले गनुभ
र् एको बहस
सुनी िमिसल समेत अध्ययन गरी यसमा िरट िनवेदकको माग
बमोिजम भन्सार कायार्लयको िनणर्य बदर हुनपु न हो होइन सो को
िनणर्य िदनुपरे को छ ।
१२. यसमा िरट िनवेदकले “मलाई वीरग िचनी कारखानाले अडर्र
िदनुभएको सामान कलक ामा नभेटाएकोले उक्त कारखानाको
मैनेजरले िढलो हुन्छ भनी मौिखक भनेको पिछ ःबेपर एण्ड डोजसर्
कम्पनीले मसँग यो मालसामान वीरग मै छ भनेकोले मैले अडर्र
गरे को बािहरबाट ल्याई चोरी पैठारी गरे को होइन वीरग मा उक्त
पाटीर्को गोदाममा रहे को माल भनी गोदाम घरबाट ल्याई िदएको
हो” भ े बयान गरे को हुँदा ूःतुत मु ा ूमुख िजल्ला अिधकारीको
कायार्लय पसार् वीरग मा दायर भई कारवाही भई कारवाही हुँदा

150
 भन्सार िवभाग

ःबेपर एण्ड डोजसर् कम्पनी कलक ाको ूितिनिध सैफुिदन िमयाँले

ःपेयर पाटर्सह २७।२८ सालमा के कित त्यहाँ भन्सारबाट
अथवा मातहत चौकीह बाट पैठारी गरे को छ छै न ौे ःता हे री
जवाफ िदनु भनी ०३०।३।२० मा वीरग भन्सार कायार्लयलाई
लेखेको पऽको िसलिसलामा ौे ःता हे री उ र िदन हाल
सालतमामीको आिखरी हुँदा सालतमामी पिछ जो हे नप
र्ु न ौे ःता हे री
उ र पठाउने छ भनी वीरग भन्सार कायार्लयबाट
०३०।३।२९ मा जवाफ िदएको त्यसपिछ तािकता लेखेको
पऽमा २७।२८ सालका ू ापनपऽह लेखापरीक्षणको लािग
भन्सार िवभाग चलान भएको भनी ०३०।४।१० र
०३१।४।२२ मा समेत वीरग भन्सार कायार्लयबाट जवाफ
िदएकोमा उपयुक्त
र् ौे ःताह यस िवभागमा नभएको भनी महालेखा
परीक्षकको िवभागबाट जवाफ आएको र त्यसपिछ िमिसल वीरग
भन्सार कायार्लयमा आई ूमुख भन्सार अिधकृतबाट ०३४।२।७
मा फैसला भएको दे िखन्छ । अ.बं .१८४(क) नं. मा भएको
व्यवःथा अनुसार मु ा हे न अिधकारीले बुझ्नुपन भनी बुिझएको
ूमाण बुझी हे री सो ूमाणको समेत उिचत मूल्यांकन गरी मु ाको
िनणर्यमा पुग्नुपन हुनआउँ छ । तदनुसार ूमाणको उिचत मूल्यांकन
नभएको र ऐनले पिन अिनवायर् पमा बुझ्नुपन ूमाण पिन बुझ्दै
नबुझी गरे को फैसला न्याियक मनको पूणर् अभावमा भएको दे िखन
आएकोले सो फैसला बदर हुने ठहछर् कानुन बमोिजम िनणर्य गनुर्
भ े परमादे शको आदे शसमेत जारी हुनेठहछर् । िवपक्षी भन्सार
कायार्लयको जानकारीको लािग यस आदे शको एकूित ूितिलिप
महान्यायािधवक्ताको कायार्लयमाफर्त पठाई िदई िनयमानुसार गरी
िमिसल बुझाइिदनु ।

म सहमत छु ।
न्या. इ रीराज िमौ
इित सम्वत् २०३६ साल पौष २५ गते रोज ४ शुभम् ।

151
भन्सार िवभाग

िनणर्य नं. १४५६ ने.का.प. २०३८ अ ३

िडिभजन बे
सम्माननीय ूधान न्यायाधीश ौी नयनबहादुर खऽी
माननीय न्यायाधीश ौी धनेन्िबहादुर िसं ह
सम्वत् ०३६ सालको िरट नम्बर १०३३
फैसला भएको िमित : २०३८।३।१४।१ मा
िनवेदक : िजल्ला स री क नपुर गा.पं . वडा नं. १ बःने रामजतन
शाह

िव
िवपक्षी : ौी ५ को सरकार, स री भन्सार कायार्लयसमेत
मु ा : उत्ूेषण वा अन्य उपयुक्त आ ा, आदे श वा पूजीर् जारी गिरपाउँ
(१) कागजमा अटोमोबाइल क्लब जमर्न (ADAC) ले सो कानटको म्याद
थप ६ महीनाको लािग पठाएको दे िखएको व्यहोरा ूमािणत गिरएको
छ भ े उल्लेख भएबाट कानटको म्याद थप नभएको भ सिकने
अवःथा नदे िखने ।
(ूकरण नं. ८)
िनवेदक तफर्बाट : िव ान विर अिधवक्ता ौी कुसुम ौे
िवपक्षी तफर्बाट : िव ान सरकारी अिधवक्ता ौी भैवरूसाद लम्साल

आदे श
न्या. धनेन्िबहादुर:िवपक्षीह बाट छु ट रकम बुझाउन ल्याउने
भनी गिरएको सूचना िनणर्य र तत्सम्बन्धी सबै कारवाई उत्ूेषणको
आदे श ारा बदर गरी परमादे शको आदे श समेत जारी गिरपाउँ भनी
नेपालको सं िवधानको धारा ७१ अन्तगर्त ूःतुत रीट िनवेदन पनर् आएको
छ ।
२. मु ाको सं िक्ष तथ्य तथा िनवेदन िजिकर यस ूकार छ । ौी ५
को सरकार अथर्मन्ऽालय भन्सार िवभाग राजिवराज स री भन्सार
कायार्लयले रामजतन शाह क नपुर गा.पं . वडा नं. ६ “लाई
तपाईंले टु िर बाट खरीद गरे को प्लेट नं. २०१ जेड ५९६० इ.नं.

152
 भन्सार िवभाग

३२१०१००१०० च्यािसस नं. ३२१२१००९७७७ मोडल

१९६० को पुरानो मसर्िरज बे बसको रसीद नं. १२७६ िमित
०३२।६।३० मा भन्सार महसूल बुझाउनु भएको सो बस
गाडीको कोनटको म्याद ६ महीना भुक्तान भइसकेपिछ तपाईंले
खरीद गरी महसूल बुझाएको हुँदा भइरहे को िनयमानुसार लाग्ने
भन्सार महसूल र सरचाजर् दोब्बर लाग्ने भ े भन्सार दरबन्दीमा
उल्लेख भइरहेकोमा सो िमितमा उिल्लिखत दोब्बर महसूल असूल
गनर् छु ट हुन गएको दे िखएबाट छु ट हुन गएको महसूल
.३५६६। सरचाजर् .७,८००।– र सो महसूल लाग्ने िबबीकर
.१३०७।०९ समेत जम्मा .१२६७३।०९ अिवलम्ब बुझाउनु
हुन सुिचत गिरएको छ भ े पऽ िदएको रहे छ ।
३. छु ट रकम बुझाउनु भ े पऽ ूा गरे पिछ िनवेदकले राजःव
न्यायाधीकरणमा िनवेदन चढाएकोमा भन्सारको पऽ र जवाफ
अनुसार भन्सार महसूल िनधार्रण भइसकेको दे िखँदा त्यसलाई माऽ
कारवाई भ निमल्ने भएकोले रीत बेरीततफर् िनणर्य गनर् निमल्ने”
भनी आदे श गिरयो । िनवेदकले िवदे शी नागिरकसँग िमिनबस
खरीद गदार् िनज र िनवेदकको बीचको सल्लाहले सो बसको
मूल्यांकन नभई िवपक्षी भन्सार कायार्लयमा गिठत मूल्यांकन
सिमितले गरे को छानबीन र मूल्यांकन अनु प बस खरीद गन कायर्
ु न्दा अिघ ०३२।९।२२ मा भन्सार
गरे को हो मूल्यांकन हुनभ
महसूल काटी पाउँ भनी िनवेदन िदएको र ०३२।९।३० मा
भन्सार ऐन, २०१९ को दफा ५ र भन्सार िनयमावलीको िनयम ५
अनुसारको कायर्िविध पुरा गरी ू ापनपऽ पिन भरे को िथए ।
ू ापनपऽ साथ दािखल गरे को िववरण र कागजातको सत्यता
बारे मा कुनै च ुनौती भएको छै न । मूल्यांकन सिमितले छानबीन र
मूल्यांकन गदार् गाडीको िविवध िःथित ूमाण र कानटको म्याद
थप भए नभएको आिद कुरालाई ध्यानमा िलएको हुन्छ । यस
ूकार छानबीन र मूल्यांकनको पिरणाम ःव प मूल्यांकन
सिमित ारा ूद ःवीकृित अनुसार ०३२ सालमा खरीद भएको

153
भन्सार िवभाग

सम्बन्धमा ०३५ सालमा आएर रकम छु ट भएको भ ु सहसायुिक्त

युक्त छै न । एकपटक िवपक्षी कायार्लयले िनणर्य गरी मूल्यांकन
भए अनुसार खरीद गरे कोमा पुनः सोही सम्बन्धमा कारवाई गनर्
अ.बं .८५ नं. ले िनषेध गदर्छ िवपक्षी १ नं. बाट ूेिषत पऽमा
०३२ सालको भन्सार दरबन्दीमा भन्सार महसूल र सरचाजर्को
दोब्बर महसूल िलनु पन व्यवःथा छ भ े कुरा उल्लेख गिरएकोमा
०३२ सालको आिथर्क ऐनमा सो कुराह उल्लेख भएको
दे िखँदैन । म्याद थप नभएको भ े िवपक्षी कायार्लयको भनाई
पूणत
र् ः अूमािणक औ िनरथर्क छ । अटोमोबाईल एसोिसएन अफ
नेपालको १०–१०–१९७५ को रसीदबाट र पेश गिरएका
िलखतह बाट िमिनबसको कानटको म्याद थप भएको ःप तया
दे िखन्छ । म्याद थप नभएको भए दःतुर .५०।– बुझ्नु पन कुनै
ूयोजन िथएन । यी कुराह ःप हुँदा हुँदै पिन ूबृत भावना
राखी िवपक्षी कायार्लयले िनवेदक उपर छु ट रकम बुझाउन ल्याउनु
भनी गरे को सूचना ऽुिटपूणर् छ र सो ऽुिटपूणर् िनणर्यलाई ि पात
नगरी भएको राजःव न्यायाधीकरणको आदे श ःवयंममा दोषयुक्त
भएको छ । कानटको म्याद थप ६ महीनाको िनिम बढे को छ
सो कुरा िमिनबसका मािलक ौी िफटजूांगका साथमा रहने
कानटबाट यिकन हुन आउँ छ र सो थप नभए पिन सोको
जवाफदे िह िनजै हुनेमा कानटको म्याद थप नभएको भ े झु ा
आधार िलई बेसरोकारको िनवेदकसँग जिरवाना सरह बढी रकम
असूल गनर् पऽ लेखी पठाउने यावत कुराको कारवाई अवैधािनक
छ ।
४. िवपक्षीह बाट िलिखतजवाफ िझकाई पेश गनुर् भ े
०३६।९।८।१ को िडिभजन बे को आदे श ।
५. िवपक्षी भन्सार िवभागका का.मु.महािनदशकको िलिखतजवाफमा
“आिथर्क ऐन, २०३२ को भन्सार दरबन्दीको सं केत नं. ७३२–०७
को ि व्यको खण्ड (क.ख–१) बमोिजम कानट नभएका गाडी वा
मोटर साइकल नेपाल अिधराज्यमा िबबी गरे मा लाग्ने भन्सार

154
 भन्सार िवभाग

महसूल र सरचाजर्को दोब्बर पैठारी महसूल उपर गिरने छ भ े

ू छ । िनवेदकको कानटको म्याद भुक्तान भइसकेकोले कानर्
मान्य नहुने हुँदा दोब्बर महसूल लाग्ने नै दे िखन्छ र भन्सार ऐन,
२०१९(सं शोधन सिहत) को दफा ३१ ले त्यःता बढी महसूल वा
जिरवाना सम्बिन्धत पािटर्ले ितनर् कर लाग्ने भएकोले भन्सार
कायार्लय राजिवराजले असूल उपर गनर्का लािग गरे को कारवाई
कानून सम्मत नै हुँदा िरट िनवेदन खारे ज गिरपाउँ ” भ े समेत
उल्लेख गरे को रहे छ ।
६. िवपक्षी राजिवराज भन्सार कायार्लयका िनिम ूमुख भन्सार
अिधकृतको िलिखतजवाफमा “छु ट हुन गएको रकम माऽ
सम्बिन्धत व्यिक्तबाट असूल गनुर् भ े भन्सार िवभागको
०३५।४।८ को पऽानुसार छु ट हुन गएको राजःव रकम िनजसँग
माग गिरएको हो र कानटको म्याद थप भएको भ े हकमा
कानटको म्याद यित िदनका लािग थप भयो भ े कुरा उल्लेख
नभएको हुँदा म्याद थप भयो भ नसिकने” भ े समेत उल्लेख
गरे को रहे छ ।
७. िवपक्षी राजःव न्यायाधीकरणको िलिखतजवाफमा भन्सार
कायार्लयबाट भन्सार िलने भएको िनणर्यलाई बेरीतको कारवाई
भएको भनी अ.बं .१७ नं. बमोिजम बदर गराउन िनवेदक
आएकोमा िनणर्यलाई बदर गनर् राजःव न्यायधीकरण ऐन, ०३१ को
दफा ९(४) बमोिजम पुनरावेदन गनुर् पन नगरी अ.बं .१७ नं.
बमोिजम िनवेदन िदन आएबाट क्षेऽािधकार महण गनर् इन्कार
गिरएको हो भ े समेत उल्लेख गरे को रहे छ । िनवेदकको
मागबमोिजमको आदे श जारी गनुर् पन नपन के हो ? सो कुराको
िनणर्य िदनु पन हुन आएको छ ।
८. ु एका िव ान विर
यसमा िनवेदक तफर्बाट उपिःथत हुनभ अिधवक्ता
ौी कुसुम ौे ले कानटको म्याद ६ महीना थपगरे को ूमािणत
कागज बे समक्ष पेश गनुभ
र् एको दे िखन्छ । िवपक्षी भन्सार
ु एका िव ान सरकारी
िवभाग समेत तफर्बाट खिटई उपिःथत हुनभ

155
भन्सार िवभाग

अिधवक्ता ौी भैरवूसाद लम्सालले सो कागजबाट पिन म्याद थप

भएको भ े कुराको यिकन गनर् सक्ने अवःथा छै न भनी बहस
गनुभ
र् एको छ । सो कागजमा अटोमोबाईल क्लवजमर्न (ADAC) ले
सो कानटको म्याद थप ६ महीनाको लािग पठाएको दे िखएको
व्यहोरा ूमािणत गिरएको छ भ े उल्लेख भएबाट कानटको म्याद
थप नभएको भ सिकने अवःथा दे िखएन । यःतोमा कानटको
म्याद थप नभएको भनी डबल भन्सार लगाउने भनी भन्सार
कायार्लयले िनवेदकबाट भन्सार महसूल र सरचाजर् माग गरे को
कानून अनु प नहुँदा सो भन्सार कायार्लयको आदे श उत्ूेषणको
आदे श ारा बदर हुने ठहछर् यो आदे शको ूितिलिप
िवपक्षीकहाँपठाउन महान्यायािधवक्ताको कायार्लयमा पठाई
िनयमानुसार गरी िमिसल बुझाई िदनु ।

उक्त रायमा म सहमत छु ।

ू.न्या. नयनबहादुर खऽी

इित सम्वत् २०३८ साल आषाढ १४ गते रोज १ शुभम् ।

156
 भन्सार िवभाग

िनणर्य नं. १८२५ ने.का.प. २०४० अ ११

िडिभजनबे
माननीय न्यायाधीश ौी िऽलोकूताप राणा
माननीय न्यायाधीश ौी हिरहरलाल राजभण्डारी
सम्वत् २०४० सालको िरट नं. १८८१
आदे श भएको िमित : २०४०।११।२१।१ मा
िनवेदक : कारागार शाखा पसार्मा थुनामा रहेको अन्जनीकुमार सहायको
हकमा ई रलाल ौे

िव
िवपक्षी : वीरग भन्सार कायार्लय वीरग पसार्समेत
िवषय : बन्दीूत्यक्षीकरणको आदे श जारी गिरपाउँ
(१) अपराध र ऐनले हुनसक्ने सजाय खोली धरौट मागेको
दे िखँदा गैरकानुनी तरीकाले थुनामा रखेको भ निमल्ने ।
(ूकरण नं. ११)
िनवेदक तफर्बाट : िव ान विर अिधवक्ता ौी लआमणूसाद अयार्ल
िवपक्षीतफर्बाट : िव ान सरकारी अिधवक्ता ौी भैरवूसाद लम्साल

आदे श
न्या. िऽलोक ूताप राणा
१. नेपालको सं िवधानको धारा ७१ अन्तगर्त पनर्आएको ूःतुत िरट
िनवेदनको सं िक्ष तथ्य तथा िनवेदन िजिकर यसूकार दे िखन्छ ।
२. वीरग भन्सार कायार्लयले वादी ौी ५ को सरकार ूितवादी
ूकाश शान्सपोटर्का रं गलालूसाद बिजया समेत भएको सी
राजदू तावासको ६ बाकस िसनेमा ूोजेक्टर भनी चोरी पैठारी मु ामा
िमित ०४०।९।२९ को आदे शानुसार िनम्न लेिखएको व्यिक्तलाई
िबगो .१७,११,८६९। कैद १ वषर्को .५४०। समेत धरौटी
ु ामा राख्न पठाएको छ िनजलाई (ख) ौे णीको
राख्न नसकेकोले थुनव
िसधा खुवाई िनजलाई ु ा
थुनव राख्न यस कायार्लयका प.ौी
बेदबहादुर ौे र मेघनाथ उपाध्याय हःते पठाइएको व्यहोरा

157
भन्सार िवभाग

अनुरोध गिरन्छ भनी अन्जनीकुमार सहायलाई वीरग भन्सार

कायार्लयले थु कारागार शाखा वीरग मा पठाएको रहे छ ।
३. नेपालको सं िवधानको धारा ११(१) ले कानुन बमोिजम बाहेक कुनै
पिन व्यिक्तको ज्यान वा वैयिक्तक ःवतन्ऽता अपहरण हुने छै न
भ े ःवतन्ऽताको ूत्याभूित गरे को र त्यःतो ूत्याभूत मौिलक हक
ूचलन गनर्को लािग र धारा ७१ अन्तगर्त कारवाही चलाउन
पाउने हक धारा १६ ले सुरिक्षत गरे को हुँदा कानुन ारा िनिदर्
कायार्िविध पालना नगरी त्यःतो अिधकार अपहरण हुन नसक्ने ू
छ । तर ूःतुत मु ामा मलाई धरौट निदएको भनी थुनामा राख्ने
गरे को कानुन िवपरीत छ ।
४. अ.बं .१२१ मा मु ाको सम्बन्धमा जुनसुकै व्यहोराले थुनामा राख्दा
यःतो अिभयोगमा यो कानुनको यो नम्बर दफा अनुसार थुनामा
रािखएको हो भनी सो थुनामा रािखने व्यिक्तलाई कारण खोली पूिजर्
निदई थुनामा राख्न हुँदैन भ े व्यवःथा गरे को छ । मलाई सो
ऐनको रीत पुगेको पूिजर् निदएको कुरा यस िनवेदनसाथ सं लग्न
िवपक्षी भन्सार कायार्लयले कारागार शाखालाई लेखेको पऽबाट
ःप हुन्छ । तसथर्ः मलाई कानुनी रीत नपुर्याई थुनामा रािखएको
ू ु ा पूिजर् मा
हुनआउँ छ । उक्त पऽलाई थुनव निमल्नुको साथै
ु ा पूिजर् निदएको हुँदा
अ.बं .१२१ बमोिजम थुनामा राख्नेले थुनव
थुनामा राख्ने गरे को कानुन बमोिजम नभएको कुरा छलर्ङ हुन
आउँ छ ।
५. भन्सार ऐन, २०१९ को दफा ४(३) ले कुनै मालवःतुको
सम्बन्धमा त्यसको धनीले यस ऐनको सबै वा कुनै तात्पयर्को लािग
उपदफा (१) बमोिजम इजाजतपऽ पाएका कुनै व्यिक्त फमर्, सं ःथा
वा कम्पनीलाई ूत्यक्ष वा अूत्यक्ष पले आफ्नो एजेन्टको पमा
िनयुक्त गरे का सो कामका सम्बन्धमा यस ऐनको तात्पयर्को लािग
सो एजेन्ट नै सो माल वा वःतुको धनी मािनने छ भ े उल्लेख
भएको तर म उपदफा (१) बमोिजम इजाजत पाउने यो व्यिक्त वा
सं ःथा कम्पनीको एजेन्ट भएको भ े तथ्यसम्म पिन उल्लेख नगरी

158
 भन्सार िवभाग

िनकासी पैठारी ऐनको दफा ५(१) बमोिजम िनकासी पैठारी गन

धनीलाई हुने सजायको िबगो बमोिजमको रकम धरौट राख्नपन भ
र सो दफा अन्तगर्त धरौटी माग्न निमल्नेमा इजाजतवालाको एजेन्ट
भ े तथ्य उल्लेख सम्म पिन नगरी दण्ड जिरवाना हुने व्यिक्त भ
सिकने कुनै पिन न्यूनतम आधार ूमाण नभएकोमा अवैध तरीकाले
िनकासी वा पैठारी गन धनीलाई हुने सजाय बापतको धरौटी मैले
दािखल गनर् नसकेको भनी धरौटी माग्ने कानुनी अिख्तयार सम्म
पिन उल्लेख नगरी धरौटी माग्न कानुनले िनधार्िरत गरे को अवःथा
िव मान नभएको हुँदा पूणर् पले इन्कार रहनेलाई धरौटी दािखल
गनर् नसकेको भनी थुनामा राखेको ऽुिटपूणर् छ ।
६. समान िःथितको ूितवादीह लाई माऽ समान आधार र कारणमा
धरौटी माग्ने लगायतका कायर् गनर् िमल्ने हो िविभ िःथित र
अवःथाका व्यिक्तलाई गो ारा बोलीबाट धरौटी माग्न िमल्दै न ।
ूितवादी मध्येका ूकाश शान्सपोटर्को शकबाट माल समान बरामद
भएको हुँदा यसरी माल समान बोकेर िलएर आउने र म कुनै
इजाजतपऽवालाको एजेन्ट भ े कुनै कागज ूमाणबाट नदे िखएको
व्यिक्तलाई समकक्षमा राखी धरौटी माग्ने र थुनामा राख्ने िनणर्य
कानुनी ऽुिटपूणर् हुँदा बन्दीूत्यक्षीकरणको आदे श जारी गरी
थुनाबाट मुक्त गिरपाउँ भ े समेतको िरट िनवेदन रहेछ ।
७. यसमा के कसो भएको हो िवपक्षीह बाट िलिखतजवाफ िलने भ े
समेतको िमित २०४०।१०।३ को यस अदालत िसं गलबे को
आदे श ।
८. िनवेदकले सी राजदुतावासको काल्पिनक नाम खडा गरी दूतावास
जःतो िनकायलाई बदनाम गरी चोरी पैठारी गरी ल्याएको
अपरािधक मनसायका िनज अन्जनीकुमारलाई कानुन अनुसार
थुनामा रािखएकोलाई कानुनबमोिजम होइन भ े तकर् उल्लेख गरी
िरट िनवेदन िदनुभएको साथै अ.बं .१७ बमोिजम पुनरावेदन सु े
अ ामा िनवेदन गनुप
र् न कानुनी मागर् नअपनाई मु ाको वाःतिवक

159
भन्सार िवभाग

िःथित छोपी िनवेदन िदनुभएकोले िरट िनवेदन खारे ज गिरपाउँ भ े

वीरग भन्सार कायार्लयको िलिखतजवाफ रहे छ ।
९. थुनछे क गनर् अिधकार ूा अिधकारीले थु पठाएमा यस शाखाले
थु पन हुँदा िरट िनवेदन खारे ज हुनपु दर्छ भ े समेतको िजल्ला
कायार्लय कारागार शाखा पसार् वीरग को िलिखतजवाफ रहे छ ।
१०. िरट िनवेदनका तफर्बाट उपिःथत िव ान विर अिधवक्ता ौी
लआमणूसाद अयार्लको र िवपक्षी कायार्लयतफर्बाट उपिःथत
ु एका िव ान सरकारी अिधवक्ता ौी भैरवूसाद लम्सालको
हुनभ
बहस समेत सुनी आज िनणर्य सुनाउने तारे ख तोिकएको ूःतुत
िनवेदनमा िनवेदकको माग बमोिजमको बन्दीूत्यक्षीकरणको आदे श
जारी हुनपु न हो वा होइन भ े कुराको िनणर्य िदनुपन हुनआएको
छ ।
११. यसमा सी दूतावासको नाउँ मा ६ बाकस िसनेमा ूोजेक्टर भनी
ूकाश शान्सपोटर्बाट ू ापनपऽ भरी दतार् गराएकोमा सो माल
खोली हे दार् अ नै िविभ िकिसमका सामान फेला परे कोले
र् मा पबाउ परे का अन्जनीकुमार सहायलाई जमानत निदए
पूपक्ष
थुनामा राख्नु भ े भन्सार कायार्लय वीरग बाट िमित
०४०।९।२९ मा िनणर्य भएको पाइन्छ । ू ापनपऽ भदार्
िसनेमा ूोजेक्टर भनी भरे कोमा बाकस खोली हे दार् सो िसनेमा
ूोजेक्टर बाहे क अन्य सामानह उक्त बाकसमा रहे कोमा िववाद
दे िखएन । पबाउमा परे को अन्जनीकुमार सहायलाई रं गलालूसाद
बिनयाले पोलेको पाइन्छ । शेख एण्ड पण्डीतको फमर्मा िनजले
काम गनुभ
र् एको ःवीकार गनुभ
र् एको छ । सो कामबाट राजीनामा
िदएँ भनी िनज अन्जनीकुमार भ ु हुन्छ तर सो ूमािणत छै न ।
भन्सार ऐन, २०१९ को दफा ४ (३) र िनकासी पैठारी
(िनयन्ऽण) ऐन, २०१३ को दफा ५(१) अनुसार इजाजतपऽमा
तोिकएको बःतु फरक पारी पैठारी गरे कोले िबगो
.१७,११,८६९। र कैद बापत .५४०। को जमानत िदएमा
ु ा पूिजर् िदएकोले
तारे खमा छाड्ने अन्यथा थुनामा राख्ने भनी थुनव

160
 भन्सार िवभाग

ु ा पूिजर् कानुन िवपरीतको रहे छ भ े िःथित रहे न । अपराध र

थुनव
ऐनले हुनसक्ने सजाय खोली धरौट मागेको दे िखँदा गैरकानुनी
तरीकाले थुनामा राखेको भ िमलेन । अिधकार ूा अिधकारीले
कानुन बमोिजम गरी थुनामा राखेको दे िखँदा ूःतुत िरट िनवेदन
खारे ज हुने ठहछर् । फाइल िनयमबमोिजम गरी बुझाई िदनु ।

उक्त रायमा म सहमत छु ।

न्या.हिरहरलाल राजभण्डारी

इितसम्वत् २०४० साल फाल्गुण २१ गते रोज १ शुभम् ।

161
भन्सार िवभाग

िनणर्य नं. १८४५ ने.का.प. २०४० अ १२

िडिभजन बे
माननीय न्यायाधीश ौी बासुदेव शमार्
माननीय न्यायाधीश ौी महे शरामभक्त माथेमा
सम्वत् २०४० सालको िरट नम्बर १९२१
आदे श भएको िमित : २०४०।१२।५।१ मा
िनवेदक : का.िज.का.न.पं .वडा नं.१७ ठिहठी क्वाबहालको हाल सदर
खोर शाखा िडल्लीबजारमा थुनामा रहे को अमृतलाल बळाचायर्

िव
िवपक्षी : िऽभुवन िवमानःथल भन्सार कायार्लय, ौी ५ को सरकार
िवषय : बन्दीूत्क्षीकरण
(१) िरट िनवेदन गदार्को अवःथामा पुपक्ष
र् को िनिम थुनामा
रहेको िरट िनवेदक िऽभुवन अन्तरार्ि य िवमानःथल भन्सार
कायार्लयको िनणर्य पिछ िनणर्यानुसार थुनामा रहेको
दे िखएको यःतो पिरवितर्त पिरिःथितमा िरट िनवेदकका माग
बमोिजमको आदे श जारी गनर् निमल्ने ।
(ूकरण नं. ८)
िनवेदक तफर्बाट : िव ान विर अिधवक्ता ौी सवर् र तुलाधर
िवपक्षीतफर्बाट : िव ान सरकारी अिधवक्ता ौी बिलराम कुमार

आदे श
न्या.बासुदेव शमार्
१. गैरकानुनी तरीकाबाट मलाई थुनामा राखेकोले बन्दी–
ूत्यक्षीकरणको आदे श जारी गरी थुनाबाट छु टाई पाउँ भनी
नेपालको सं िवधानको धारा ७१ अन्तगर्त दायर हुनआएको ूःतुत
मु ाको सं िक्ष तथ्य यस ूकारको रहे छ ।
२. म िनवेदक पि म जमर्नीको राजदुतावासमा साईभर भई काम गन
एक िनम्नःतरीय कमर्चारी हुँ । यही ०३९।६।१५ गते िवपक्षी
ु न िवमानःथलबाट मसँग केही कुरा सोध्नुपन भएकोले आउनु
िऽभव

162
 भन्सार िवभाग

भ े पऽ ूा भई कायार्लय जाँदा पि म जमर्नी राजदुतावासकै

िपउन िशव के.सी.ले उक्त दुतावासको झु ा अिधकार पऽ
कुटनैिनक सुिवधा पऽ समेत पेश गरी नौ बाकस सामान छु टाउन
आएको भनी िनज के.सी.लाई िऽ.िव.भ.का.ले पबाउ गरी कारवाही
गरे को रहे छ । िनज िशव के.सी.ले मलाई पोल गनुभ
र् एको
रहे छ । ०३९।६।१५ गते मैले इन्कारी बयान गरे तापिन
ऐ.१७, १८, १९, २० र २१ गते मलाई डर धम्की िदई कुटिपट
गरी सािवती बयान गराइयो । काम गराउने हङकडे«गो कान्छा
भ े कृंणलाल गौचनलाई म्याद िदई िनजलाई कानुन बमोिजम गन
गरी हाललाई सािवत भएका ू.िशव के.सी.र अमृतलाल
बळाचायर्बाट िनकासी पैठारी िनयन्ऽण ऐन, ०१३ को दफा ५(१)
बमोिजम िबगो .२०,८१,२२५ का दरले नगद धरौट िलई
तारे खमा छाडने धरौट िदन नसके पुपक्ष
र् िनिम थुनामा राख्ने भ े
ु ा पूिजर् िदई धरौट
०३९।६।२१ गते आदे श गरी मलाई थुनव
िदन नसकेको भनी आज १६ महीना सम्म थुनामा राखेको छ ।
३. िमित ०३९।६।१५ गतेको बयानमा इन्कार रहे पिन पुनः
जवरजःती ऐ.१७, १८, १९, २० र २१ गते गराएको सािवती
बयान परःपर बािझई ूमाण योग्य छै न । मलाई िनकासी पैठारी
ऐन, ०१३ को दफा ५(१) अन्तगर्त मनाही गिरएको माल सामान
पैठारी गरे को अरोप लगाइएको छ । तर माल सामान मैले पैठारी
गरे को हो भ लेख्न सकेको छै न । उक्त घडी मेरो नाउँ मा
आएको पिन छै न र घडी छु टाउन समेत म गएको है न घडी
छु टाउन ूःतुत गिरएको नक्कली कागजह मैले िदएको नभई
हङकसे डो कान्छाले िदएको भ े कुरा िशव के.सी.को बयानबाट
ू छ । साथै एम्बेसीको छाप समेत मैले लगाएको होइन यसरी
ु ी ऐन, अ.बं .को ११८(१८)(२०)
धरौट राख्न नसकेको भनी मुलक
नेपालको सं िवधानको धारा १०,११(२)(ङ) िवपरीत थुनामा राखेको
हुँदा बन्दीूत्यक्षीकरण तथा अन्य उपयुक्त आ ा, आदे श वा पूिजर्
जारी गरी िवपक्षीको असं वैधािनक अनिधकृत गैरकानुनी थुनाबाट

163
भन्सार िवभाग

मुक्त हुन पाउँ भ े समेतको िमित ०४०।१०।१७ को

अमृतलालको िनवेदनपऽ रहे छ ।
४. यसमा के कसो भएको हो िनवेदकको माग बमोिजमको आदे श
िकन जारी हुन नपन हो िवपक्षीबाट िलिखतजवाफ मगाई आएपिछ
िनयमानुसार पेश गनुभ
र् े यस अदालत िसं गलबे को िमित
२०४०।१०।१८ को आदे श ।
५. पि म जमर्नी एम्वेसीको नाउँ मा आएका सामानह कारवाहीको
िसलिसलामा खोली हे दार् अवैध घडीह बरामद भएको र सो माल
छु टाउन आउने मािनस िशव के.सी.ले सो छु टाउने कागज मलाई
उक्त एम्बेसीका डा.अमृतलाल बळाचायर्ले िदएको हो भ े भनी
बयानमा भने अनुसार िनज अमृतलालाई िझकाई िनज उपर यस
कायार्लयबाट कारवाही भएको हो । िनवेदकलाई डर धाक धम्की
दे खाई बयान गराइएको होइन िनजले यस कायार्लयमा गरे को
बयानबाट सो घडी अवैध पैठारी गरे कोमा िनजको िशव के.सी.तथा
ह ोकसे गा कान्छा भ े कृंणलाल गौचनसँगको भेटघाट कुराकानी
सरसल्लाह र कृंणलाल गौचनबाट .५००। िलएको र हाॆो
भागमा पिन .५०,०००। सम्म पनर्सक्ने भ े समेतको व्यहोरा
खुलाई िनजले सािवत भई गरे को उक्त बयानबाट ःप भएको हुँदा
िनजको समेत अवैध घडी पैठारीमा िमलोमतो भएको दे िखन आई
अ.बं .११८।१८। बमोिजम धरौटी समेत राख्न नसकेको हुँदा
थुनामा राखी कारवाही गिरएको हुँदा िरट िनवेदन खारे ज गिरपाउँ
भ े समेतको िऽभुवन िवमानःथल भन्सार कायार्लयको
िलिखतजवाफ रहे छ ।
६. िनयमबमोिजम दै िनक मु ा पेशी सूचीमा चढी बे समक्ष पेश
हुनआएको ूःतुत मु ामा िनवेदक अमृतलाल बळाचायर्लाई
रोहवरमा राखी िनजतफर्बाट रहनुभएका िव ान विर अिधवक्ता ौी
सवर् र तुलाधरले र िवपक्ष भन्सार कायार्लयको तफर्बाट खिटई
आउनु भएका िव ान सरकारी अिधवक्ता ौी विलराम कुमारले
ूःतुत गनुभ
र् एको बहस समेत सुिनयो ।

164
 भन्सार िवभाग

७. ूःतुत मु ामा िनवेकको माग बमोिजमको आदे श जारी हुने हो

होइन भनी िनणर्य िदनुपन दे िखन्छ ।
८. यसमा िमित २०४०।११।२५ गते यस कायार्लयबाट िनणर्य भई
िनवेदक अमृतलाल बऱाचायर्लाई पुपक्ष
र् को िहरासतबाट न्याियक
िहरासतमा पिरणत गराई सिकएको हुँदा िनजको उक्त िरट
िनवेदनपऽ खारे ज गिरपाउँ भनी िमित २०४०।११।२६।६ को
भन्सार कायार्लयको पऽमा उल्लेख भएको पाइन्छ । यसरी िरट
िनवेदन गदार्को अवःथामा पुपक्ष
र् को िनिम थुनामा रहे को िरट
िनवेदक, अन्तरार्ि य िवमानःथल भन्सार कायार्लयको िमित
२०४०।११।२५ को िनणर्य पिछ िनणर्यानुसार थुनामा रहे को
दे िखएको, यःतो पिरवितर्त पिरिःथितमा िरट िनवेदकका माग
बमोिजमको आदे श जारी गनर् निमल्ने हुँदा ूःतुत िरट िनवेदनपऽ
खारे ज हुने ठहछर् । िनयमानुसार गरी फाइल बुझाई िदनु ।

उक्त रायमा म सहमत छु ।

न्या.महे शरामभक्त माथेमा

इितसम्वत् २०४० साल चैऽ ५ गते रोज १ शुभम् ।

165
भन्सार िवभाग

िनणर्य नं. १९२६ ने.का.प. २०४१ अ ३

िडिभजन बे
इजलाश
माननीय न्यायाधीश ौी बासुदेव शमार्
माननीय न्यायाधीश ौी बब्बरूसाद िसं ह
सम्वत् २०३९ सालको िर.नं. १२२७
िवषय : उत्ूेषण
िनवेदक :कुमुद एण्ड िवराटनगरको ूोूाइटर िकसनलाल दुगड

िव
िवपक्षी :भन्सार कायार्लय भैरहवा
भन्सार िवभाग, िऽपुरे र, काठमाड
राज न्यायाधीकरण, पोखरा
आदे श भएको िमित : २०४१।३।१५।५ मा
 राजःव न्यायाधीकरण पोखरामा पुनरावेदन परे कोमा पुनरावेदन
ूमाणको मूल्या न गरी िनणर्य गनुर् पनमा सो नगरी खारे ज गन
गरे को निमल्ने ।
(ूकरण नं. ११)
िनवेदक तफर्बाट : िव ान अिधबक्ता ौी शुिसल कुमार िसन्हा
िवपक्षी तफर्बाट : िव ान सरकारी अिधबक्ता ौी भैरव ूसाद लम्साल
उल्लेिखत मु ा : x

आदे श
न्या. बासुदेव शमार् : नेपालको सं िवधानको धारा ७१
अन्तगर्त पनर् आएको ूःतुत िरट िनवेदनको सं िक्ष तथ्य तथा िनवेदन
िजिकर यस ूकार रहे छ :
२. म िनवेदकले कम्युिन ु
मुलक सोिभयत सका सरकारी
कम्पनीबाट ४९,९६८ िकलो लुगाधुने साबुन ४२०। यु.एस.डलर
ू.मेट.सी.आई.एफ.ले खरीद गरी आयात गरे को र सो साबुनको
भन्सार मुल्य सूचीमा मूल्य उल्लेख नभएकोले त्यसको इन्भ्वाईस

166
 भन्सार िवभाग

मोलमा माल छाड्ने आदे श भैरहवा भन्सार कायार्लयलाई गिरपाउँ

भनी भन्सार िवभागमा िनवेदन गरे कोमा भन्सार िवभागले
प.सं .मु.१६।०३६।३७ च.नं. १६३४ िमित ०३६।१२।१८
को पऽ ारा सी.आई. एफ.कलक ा .४८३। मूल्य कायम गन
ौी ५ को सरकारको िनणर्य भएको हुँदा िनणर्यानुसार गनुर् भनी
भन्सार कायार्लय भैरहवामा लेखी आएको र भन्सार कायार्लयले
मेरो इन्भ्वाईस मोल ूित मेिशक टन यू.एस.डलर ४२० लाई
जमानी ूित मेिशक टन यू.एस.डलर ४८३ ले कायम गरे को
त्यसमा पिन ०३७।२।१० का िदन ूचिलत नेपाली मुिा दर
ूित यु.एस.डलर .१४.१० ले िहसाब गनुप
र् नमा सो नगरी
.१६.१० ले िहसाब गरी ूित डलरको मूल्य २। बढाई कानून
िवपरीत मूल्य कायम गनुभ
र् यो । िविनमय दरको कारणबाट हुन
आएको अं क र इन्भ्वाईस मोलको अं कमा फरक रकम
.५०,६८२।६४ कायम गरी त्यसमा पुनः दोहोरो भन्सार
१०,१३६।५३ र जिरवाना .१०१। तथा बढी मूल्यको पिन
दोब्बर गरी बढी िबबीकर समेत लगाउनुभएको कानून िवपरीत
भएकोमा पुनरावेदन गनर् धरौटीको रिसद कटाएको । बढी भन्सार
जिरवाना इत्यािद असूल भएको सम्बन्धमा भन्सार िवभागमा िनवेदन
गरे कोमा सो साबुनमा लागेको भन्सार महसूल िफतार् िदन निमल्ने
भनी िमित ०३७।४।६ मा भन्सार िवभागले सूचना गनुर् भएको
समेत रहे छ ।
३. राजःव न्यायाधीकरण पोखरामा पुनरावेदन गरे कोमा कानूनी कुरा र
कानूनी तथ्य मािथ न्याियक िवचारै नगरी हे न र्ु बुझ्नु पन ूमाण
बुझी िनणर्य गनुप
र् न राजःव न्यायाधीकरण ऐन, ०३१ को दफा ८
मा तोिकए बमोिजम समेत नगरी कानून र तथ्य दुवैमा ऽुिट गरी
महसूल तथा मूल्य सम्बन्धमा हालसम्म कारवाहीको िसलिसलामा
चिलरहे को टुं गो लागी नसकेकोले भन्सार महसूल िनधार्रण गरे को
वा दण्ड सजाय गरे को आदे श उपर पुनरावेदन लाग्ने व्यवःथा
गरे को यसरी कारवाहीकै िसलिसलामा रहे कोलाई उक्त दफा ३७

167
भन्सार िवभाग

बमोिजमको आदे श भइसकेको भ े नदे िखँदा पुनरावेदन िजिकरतफर्

िवचार गरी रहनुनपन खारे ज हुने ठहछर् कपटपूणर् खारे जी फैसला
िमित ०३९।८।१४ मा गनुर् भएको ूत्यक्ष कानूनी ऽुिटपूणर् एवं
अ.बं .१८५ नं. को िवपरीत भएको छ साथै य िविनयम ूणाली
दर .१४।१० र १२।१० अनुसार हाॆो साबुन आयात भएको
इन्भ्वाईस मूल्य यू.एस.डलर १५,९९०।२८ को ूचिलत िविनमय
दर ूित डलर १४।१० ले .२,२५,४६४।९५ हुन्छ तथा ृेट
र इन्ःयोरे न्सको यू.एस.डलर ४९९६।२८ मा ूित डलर
.१२।१० ले ६०,४५४।११ तथा रे लवे ृेट
.२२,२०५।३० र भैरहवा सम्मको ढु वानी भाडा .१०४१।
समेत जम्मा .३,०९,१४४।२४ मध्ये सटज भई पैठारी नभएका
३३७ के.िज. को मूल्य यू.एस.डलर १४१.५४ को .१४।१०
ले हुने .१,९९५।७२ समेत कटाई वाःतिवक मूल्य
.३,०७,१४८।५२ मा दरबन्दी अनुसार २० ूितशतले भन्सार
महसूल .६१,४२९।७० र िबबीकर दोब्बर मूल्यलाई िबबी
मूल्य मानी ८ ूितशतले हुने िबबीकर .४९१४३।७६ कूल
जम्मा भन्सार र िबबीकर .१,१०,५७३।४६ माऽ हुन्छ तर
िवपक्षी भन्सार कायार्लयले हच ुवा तवरले मूल्यको कलममा मूल्य
.३० ८१२६।१४ र ृेट एवं इन्ःयोरे न्स के .६०५५४।९९
रे ल भाडा .२२,२०५। र भैरहवा भन्सार सम्मको ढु वानी भाडा
.१०४१। समेत गरी जम्मा मूल्य .३९१८५२।१३ मा
भन्सार महसूल .७८३७०।४३ फरक मोलको डबल भन्सार
िलनुभएको भन्सार महसूल .१०१३७।५३ समेत गरी
.८८५५६।९६ र िबबीकर सो किल्पत बढी िनधार्िरत मूल्य र
बढी िविनमय दर लगाई कायम भएको मूल्यको पिन दोब्बर गरी
जम्मा मूल्य .७ मा ८३७०४।२६ मा ८µ ले .६२६९६।४०
र जिरवाना .१०१ लगाउनु भएकोबाट बढी भन्सार .
२७०७७।२६ र बढी िबबी कर .१३५५२।६४ िलनुभएको
कतै कानूनसं गत छै न भ े ू छ ।

168
 भन्सार िवभाग

४. भन्सार ऐन, २०१९ को दफा १३(२) बमोिजम हाॆो रिसयन

कम्पनीको इन्भ्वाईस मूल्य अमान्य मा निमल्नेमा ौी ५ को
सरकारको ०३७।११।१९ को मूल्या न िनणर्य गैरकानूनी भएको
हुँदा ू ापऽको गैरकानूनी मूल्या न र भन्सार महसूल र जिरवाना
तथा िबबीकर िनधार्रण आदे श तथा राजःव न्यायाधीकरण धरानको
फैसला बदर गरी इन्भ्वाईस मोलमा िच बुझ्ने आधार बेगर
अनािधकार बढी मूल्य कायम गनर् र ूचिलत िविनमय दर भन्दा
बढी दर लगाई आफ बढी मूल्य कायम गरी बढी भन्सार महसूल
र जिरवाना तथा डबल भन्सार महसूल असूल गनर् नहुने हुँदा
इन्भ्वाईस मूल्यमा त्यस बखतका ूचिलत िविनमय दर १४.१० ले
िहसाब गरी भन्सार महसूलको ूयोजन खाितर मूल्य कायम गरी
भन्सार दरबन्दी अनुसार भन्सार महसूल र िबबी कर िलई बढी
भन्सार बढी िबबीकर तथा जिरवाना असूल भएको िफतार् िदनु भनी
परमादे शको आदे श जारी गिरपाउँ भ े समेत िरट िनवेदन
िजिकर ।
५. िलिखतजवाफ पठाउनु भनी िवपक्षीलाई सूचना पठाई िनयम
बमोिजम पेश गनुर् भ े समेत स.अ.िस लबे को आदे श ।
६. पिहलेको पिरपऽ बमोिजम अमेिरकी डलर एकको .१६।१० का
दरले नै मूल्य कायम गरी भन्सार महसूल िलने िनणर्य भई पिरपऽ
भएको हुँदा िनयमपूवक
र् लगाई िलएको भन्सार महसूल तथा
िबबीकर बढी भयो भनी िनवेदकको िफतार्को िजिकर कानून
िवपरीत छ । जिरवाना गन भन्सार ऐन, २०१९ को दफा ३४(३)
मा व्यवःथा भएकोले कानूनसं गत छ । िनवेदकले आयात गरे को
साबुनको मूल्य सूचीमा कायम िस.आई.एफ.कलक ा ूित मेिशक
टनको यु.एस.डलर ४८३।०० नै कायम भएको हुँदा त्यसलाई
बढी मूल्या न भयो भ िमल्ने दे िखँदैन । अतः िरट िनवेदन खारे ज
गिरपाउँ भ े समेत व्यहोराको भन्सार िवभागको िरट िनवेदन
िजिकर ।

169
भन्सार िवभाग

७. िरट िनवेदकको िरट िनवेदन िसफर् मन गढन्त तथा शब्दजाल माऽ

भएको र भए गरे को कारवाही कानून अनु प नै भएकोले िनजको
िरट िनवेदन खारे ज गरी पाउन सम्मािनत अदालत समक्ष अनुरोध
गदर्छु भ े समेत भैरहवा भन्सार कायार्लयको िलिखतजवाफ ।
८. शु भन्सार कायार्लयबाटै उक्त भन्सार महसूल समेतको रकम
िलएको अिन्तम िनणर्य नभई केवल सामान छु टाउनको लािग
धरौटीको पमा िलएको दे िखन्छ । यसरी कारवाहीको
िसलिसलामा रहे कोलाई भन्सार ऐन, २०१९ को दफा ३७ अनुसार
िनणर्य नभएको अवःथामा पुनरावेदन तहबाट िजिकरतफर् िवचार
गरी रहन नपरी खारे ज हुने ठहरी फैसला भएको दे िखन्छ । यिद
यस न्यायाधीकरणले सो िनवेदकको पुनरावेदन खारे ज गन गरे को
िनणर्य फैसला कानूनी ऽुिट भई िच नबुझे क्षेऽीय अदालत
िनयमावली, २०३६ को दफा २५ बमोिजम प.क्षे.अ.मा
पुनरावेदनको अनुमितको िनवेदन िदन सिकने कानूनी व्यवःथा
भइरहे कै हुँदा िवपक्षीको िरट िनवेदन खारे ज गिरपाउँ भ े समेत
राजःव न्यायाधीकरण पोखराको िलिखतजवाफ ।
९. िनयम बमोिजम दै िनक पेशी सूचीमा चढी पेश हुन आएको ूःतुत
िवषयमा िनवेदकका वा कृंणूसादलाई िनयम बमोिजम बे बाट
बोलाउन लगाउँ दा उपिःथत नभएको र िनवेदकका तफर्बाट
ु एका िव ान अिधवक्ता शुसीलकुमार िसन्हा र िवपक्षी
उपिःथत हुनभ
ु एका िव ान
राजःव न्यायाधीकरण समेतको तफर्बाट उपिःथत हुनभ
सरकारी अिधवक्ता भैरवूसाद लम्सालको बहस िजिकर समेत
सुिनयो ।
१०. ूःतुत िवषयमा िनवेदकका माग बमोिजमको आ ा, आदे श जारी हुने
हो होइन ? िनणर्य िदनु पन हुन आयो ।
११. यसमा िनवेदकको राजःव न्यायाधीकरण पोखरामा पुनरावेदन
परे कोमा िनजको पुनरावेदन खारे ज गरे को दे िखयो । ूमाणको
मूल्या न गरी िनणर्य गनुप
र् नमा सो नगरी खारे ज गन गरे को
िमलेन । अतः ूमाणको मूल्या न गरी िनणर्य गनुर् भनी राजःव

170
 भन्सार िवभाग

न्यायाधीकरण पोखराको नाउँ मा परमादे शको आदे श िदने ठहछर् ।

जानकारीको िनिम यो आदे शको ूितिलिप िवपक्षी कायार्लयमा
पठाउन महान्यायािधवक्ताको कायार्लयमा पठाई फाइल िनयम
बमोिजम बुझाई िदनु ।

उक्त रायमा म सहमत छु ।

न्या. बब्बरूसाद िसं ह

इित सम्वत् २०४१ साल आषाढ १५ गते रोज ५ शुभम् ।

171
भन्सार िवभाग

िनणर्य नं. १९७२ ने.का.प. २०४१ अ ४

िडिभजन बे
इजलाश
माननीय न्यायाधीश ौी सुरेन्िूसाद िसं ह
माननीय न्यायाधीश ौी महे शरामभक्त माथेमा
सम्वत् २०४० सालको िर.नं. १७९६
िवषय : उत्ूेषण
िनवेदक: िज. कैलाली धनगढी िःथत ान ईण्डि ज ूा.िल.को तफर्बाट ऐ
को स ालक मोरङ िव.न.पं . वडा नं. ८ बःने मोतीलाल दुगड

िव
िवपक्षी :कैलाली भन्सार कायार्लय, धनगढी
भन्सार िवभाग, िऽपुरे र, काठमाड
आदे श भएको िमित : २०४१।३।१९।२ मा
 भन्सार महसूल नलाग्ने िनणर्य भई िनकासी भइसकेको मालको
भन्सार महसूल छूट भएको भनी सो रकम िदलाउन कुनै
कानूनले अिधकार ूदान गरे को नदे िखने ।
(ूकरण नं. ६)
िनवेदक तफर्बाट : िव ान अिधवक्ता ौी सुिशलकुमार िसन्हा
िवपक्षी तफर्बाट : िव ान सरकारी अिधवक्ता ौी इन्िराज पाण्डे
उल्लेिखत मु ा : x

आदे श
न्या. सुरेन्िूसाद िसं ह : नेपालको सं िवधानको धारा ७१ बमोिजम
उत्ूेषण िमिौत परमादे श वा अन्य आ ा, आदे श वा पूिजर् जारी गिरपाउँ
भनी २०४०।२।२३ मा िरट िनवेदन पनर् आएको रहे छ ।
२. सं िक्ष तथ्य िनवेदन िजिकर : यस ान इण्डि ज ूा.िल.ले राइस
ॄाज एक्सशे क्सन (केटल िफड) भारतमा जनावरलाई खुवाउन
िबबी गनर् २०३६ सालदे िख िनकासी गरी आएको र सो सालमा
भन्सार महसूल भन्सार अिधकृतले माफी िदई िनःसा समेत पाएको

172
 भन्सार िवभाग

अवःथा उक्त माल भारत िनकासी गरे को करीब १ वषर्पिछ

कैलाली भन्सार कायार्लयले आ.व.२०३८।३९ मा भन्सार नलाग्ने
गरी िनकासी भएको सबै ू ापन पऽह को लािग
.२,९४,५६४।७५ र २०३९ सालको माघ १४ गते तक
.१,०९,४०५। समेत जम्मा .४,०३,९६९।७५ हच ुवा तवरले
छूट रकम भनी माग गरे को रहे छ । त्यःतो छूट रकम माग गनर्
िवपक्षी भन्सार कायार्लयलाई कुनै कानूनले अिधकार ूदान गरे को
छै न । भन्सार िवभागको पऽानुसार छूट रकम तु न्त दािखल गनर्
ल्याउनु भनी पऽ ारा माग गनुर् कानूनसं गत छै न माल िनकासी गन
अवःथामा ू ापनपऽमा भन्सार महसूल लाग्ने नलाग्ने िनणर्य गनर्
भन्सार अिधकृतलाई अिधकार छ । तर त्यसरी िनणर्य गन
अिधकारीले गरे को िनणर्य िवपरीत महीनौ पिछ ःवेच्छाले सो
िनणर्यमा असर पन गरी कुनै रकम माग गनर् भन्सार िवभागले
आदे श गनर् िमल्दै न त्यस मािथ सम्पि सम्बन्धी हक र िहतमा
असर पन कुरामा मलाई सुनवाईको मौका निदई एकतफीर् िनणर्य
आदे श गनुर् ूाकृितक न्याय िस ान्तको समेत िवपरीत छ ।
कानूनबमोिजम यस उ ोगले भन्सार महसूल नलाग्ने िनःसा ूा
गरी िनकासी गरे को कुरामा पुनः छूट भनी माग गनुर् र निदएमा
माल रोकी कारवाई गनर् धम्की िदनु कानून तथा न्याय िवपरीत
छ । कैलाली भन्सार कायार्लय सं .न.२३.०४ (झ) मा िपना र
वनःपित तेल बनाउँ दा िनःकेको अ अवशेष भ े शीषर्क अन्तगर्त
दे हाय (झ) मा “अन्य” भनी लेिखएको दरबन्दी अनुसार .५।
एकसय िकलोमा भन्सार लाग्छ भनी िवभागले िनदशन गरे को
ऽुिटपूणर् छ । अतः भन्सार िनयमावली िमित ०४०।१।१३ को
आदे श पऽ र सो गैरकानूनी आदे श बमोिजम कैलाली भन्सार
कायार्लयले छूट रकम असूल गन भनी गरे को गैरकानूनी िनणर्यको
पऽ समेत उत्ूेषणको वा अन्य जो उपयुक्त आ ा, आदे श वा पूिजर्
जारी गरी बदर गरी भन्सार िवभाग र भन्सार कायार्लयले
िनवेदकको माल सामान रोक्का नगनुर् भनी ूितषेधको आदे श जारी

173
भन्सार िवभाग

गरी हकको सुरक्षा गिरपाउँ भ े समेत िरट िनवेदन िजिकर

रहे छ ।
३. यसमा के कसो भएको हो ? सम्बिन्धत िवपक्षीह बाट
िलिखतजवाफ मगाई आएपिछ िनयमबमोिजम गरी पेश गनुर् भ े
समेत यस अदालत िसं गलबे को २०४०।२।२९ को आदे श
रहे छ ।
४. िवपक्षीले िनकासी गरे को सामानमा भन्सार महसूल लाग्नु पनमा
छूट हुन गएकोले छूट रकम असूल गनर् कैलाली भन्सार
कायार्लयलाई िनदशन गई सोही अनुसार कैलाली भन्सार
कायार्लयबाट छूट रकम बुझाउन पटक–पटक पऽ लेिखएको हो ।
चावलको भूसबाट िनकालेको तेलको िपना (अवशेष) को भन्सार
महसूल बुझाउनु पन हुँदा महसूल नलाग्ने भनी गरे को िजरह कानून
सं गत छै न । िनवेदकले िनकासी गरे को समानमा सं .नं. २३.०४
(झ) अनुसार महसूल लगाई कैलाली भन्सार कायार्लयले सामान
िनकासी गनर् िदएको र छूट रकम बुझाउन िनयमको पिरिध िभऽै
रही उक्त भन्सार कायार्लयले पऽ लेखेकोमा कानून सं गत छै न भ
िमल्ने दे िख । छूट रकम बुझाउने गरी गिरएको िनणर्यमा िच
नबुझे पुनरावेदनको व्यवःथा छ । असाधारण अिधकारक्षेऽ गुहानर्
पाउने होइन । सं केत भन्दा बढी रकम असूल हुन गए िफतार्
िदइने पिन परम्परा छँ दैछ । अतः िवपक्षीको कुनै पिन मौिलक
हक एवं सम्पि मा आघात नपुर्याएको हुँदा िरट िनवेदन खारे ज
हुनपु छर् भ े समेत भन्सार कायार्लय कैलाली र भन्सार िवभाग
िऽपुरे रको िलिखतजवाफ ।
५. िनवेदकतफर्का िव ान अिधवक्ता ौी सुिशलकुमार िसन्हाले ू ापन
पऽमा राइस ॄाण्ड एआशे क्सन केटल िफडमा उल्लेख भएको कुनै
माल िनकासी गदार् ू ापन पऽ भरी माल िनकासी गनुप
र् न र
भन्सार महसूल नलाग्ने भन्सार अिधकृतले दे िख भन्सार नलाग्ने
भ े िनःसा भन्सार अिधकृतले िदने छ त्यसपिछ माऽ माल िनकासी
गनर् सक्ने मेरो पक्षले भन्सार महसूल नलाग्ने िनःसा ूा गरे को

174
 भन्सार िवभाग

छ । २०३९।१०।१८ मा िनवेदकलाई छूट रकम दािखल गनर्

पऽ िदएको । २३.०७ अनुसार भन्सार महसूल िलनु पन २३.०७
अनुसार छूट िदएको िमलेन तसथर् भन्सार महसूल नलाग्ने िनणर्य
भई िनकासी भइसकेको मालको भन्सार महसूल छूट भएको भनी
सो रकम दािखला गराउन कुनै कानूनले अिधकार ूदान गरे को
दे िख । भन्सार अिधकृतले गरे को िनणर्य बदर गन अिधकार
भन्सार िनदशकलाई बुझेर माऽ िनणर्य गनुप
र् न । २३.०७ मा
केटल िफड जनावरलाई ख्वाउने अन्य पिरकारमा भन्सार महसूल
माफी भनी लेिखएको छ । शं काःपद र िववादाःपद शब्दबाट अथर्
िनकाली कर लगाउन निमल्ने िस ान्त ूितपािदत भइसकेको छ
भनी र िवपक्षी कायार्लयतफर्बाट िव ान सरकारी अिधवक्ता ौी
इन्िराज पाण्डेले २३.०७ मा गुिलयो आहार र जनावरह लाई
ख्वाउने अन्य पिरकारह भनी उल्लेख भएको त्यसको (झ)
अन्तगर्त यो माल पन िनवेदकले तयार गरे को तेलको िपना हो ।
तसथर् िनवेदकको मालमा भन्सार महसूल लाग्नेमा अक भन्सार
अिधकृतलाई ि िवधाको लािग भन्सार िवभागमा लेखी पठाउँ दा
कानूनी िःथितको सम्बन्धमा भन्सार अिधकृतलाई महसूल लाग्ने
भनी लेखी पठाएको ०३९।१०।१८ को पऽ अनुसार िनवेदकबाट
भन्सार महसूल िलने िनणर्य भएको हुनाले िच नबुझेमा राजःव
न्यायाधीकरणमा पुनरावेदन गनुप
र् न भनी बहस ूःतुत गनुभ
र् यो ।
दुवैतफर्को बहस समेत सुनी िनवेदकको माग बमोिजमको आदे श
जारी हुने हो होइन ? िनणर्य िदनु पन ू उपिःथत हुनआएको
छ ।
६. यसमा ू ापन पऽ भरी भन्सार महसूल माफी पाई िनकासी भएर
गइसकेको मालको सम्बन्धमा कानूनले अिधकार िदएको अभावमा
भन्सार महसूल छूट हुन गएको भनी ०३९।१०।१८ मा कैलाली
भन्सार कायार्लय, धनगढीले लेखेको पऽ गैरकानूनी हुँदा बदर
गिरपाउँ भनी िनवेदकको भनाई भएकोमा सो बमोिजम गनर् िमल्ने
निमल्ने के हो त्यस सम्बन्धमा ०३९।१०।१८ मा िनवेदकलाई

175
भन्सार िवभाग

लेखेर पठाएको पऽमा त्यस इण्डि जले यस कायार्लयबाट िनकासी

गरे को भुसको िपना (राईस ॄान एक्टे क्सन कटे ल िफड) मा
भन्सार महसूल दरबन्दीको सं केत नं. २३.०७ अन्तगर्त गिरएकोमा
हाल भन्सार िवभागको प.सं .०३९।४० म.प.८ च.नं. १२५ िमित
०३८।१०।१४ को ूा आदे शानुसार चामलको ढु टोको िपनामा
भन्सार महसूल दरबन्दीको सं केत नं. २३.०४ (क) महसूल िलने
र् न हुँदा
िनणर्य भएकोले छूट हुन गएको रकम समेत असूल गनुप
िनम्न लेिखए अनुसारको छूट रकम तु न्त यस कायार्लयमा दािखल
गनर् ल्याउनु हुन सूिचत गिरन्छ भ े उल्लेख भएको पाइन्छ ।
भन्सार महसूल नलाग्ने िनणर्य भई िनकासी भइसकेको मालको
भन्सार महसूल छूट भएको भनी सो रकम िदलाउन कुनै कानूनले
अिधकार ूदान गरे को नदे िखँदा यसरी िनकासी भएर गइसकेको
भूस िपनाको सम्बन्धमा छूट हुन गएको रकम समेत दािखल गनुर्
भनी लेखी पठाएको भन्सार कायार्लय कैलाली, धनगढीको
२०३९।१०।१८ मा लेखी पठाएको पऽ अनिधकृत दे िखँदा
उत्ूेषणको आदे श ारा बदर हुने ठहछर् । ूितिलिप
महान्यायािधवक्ताको कायार्लयमा पठाई िमिसल िनयमानुसार बुझाई
िदनु ।

उक्त रायमा म सहमत छु ।

न्या. महे शरामभक्त माथेमा

इित सम्वत् २०४१ साल आषाढ १९ गते रोज २ शुभम् ।

176
 भन्सार िवभाग

िनणर्य नं. २०६२ ने.का.प. २०४१ अ ७

िडिभजन बे
इजलाश
माननीय न्यायाधीश ौी बब्बरूसाद िसं ह
माननीय न्यायाधीश ौी हिरहरलाल राजभण्डारी
सम्वत् २०४० सालको िरट नं. १६१७
िवषय : उत्ूेषण
िनवेदक :भैरवा शे डसर् ूाइभेट फमर्को ूो. का.न.पं . वडा नं. ११ बःने
ौीमती भवानी शमार्

िव
िवपक्षी : ौी ५ को सरकार अथर् मन्ऽालय काठमाड
ौी ५ को सरकार कर िवभाग िडल्लीबजार
ौी िवरगंज भन्सार कायार्लय
आदे श भएको िमित : २०४१।७।२३ मा
 पिरपऽ गनुभ
र् न्दा अगािड नै िनवेदकले िझकाएको कपडा भन्सार
कायार्लय पुगी िनवेदकले ू ापनपऽ भरी त्यस बेलामा कायम
रहेको िबबीकर बुझाई माल छु टाई लगेकोमा पुनः ५० ूितशत
माकर् अप बढाई त्यसको १५ ूितशत थप िबबीकर दािखल गनर्
ल्याउनु भनी भन्सार कायर्लय वीरगन्जले िनवेदकको सम्बन्धमा
िलएको माग दावी न्यायोिचत नहुने ।
(ूकरण नं. ८)
िनवेदक तफर्बाट : िव ान बिर अिधबक्ता ौी र लाल कनौिडया
उल्लेिखत मु ा : x िव ान सरकारी अिधबक्ता ौी भैरव लम्साल
उल्लेिखत मु ा : x

आदे श
न्या. बब्बरूसाद िसं ह :नेपालको सं िवधानको धारा १६।७१
अन्तगर्त पनर् आएको ूःतुत िरट िनवेदनको सं िक्ष तथ्य तथा िनवेदन
िजिकर यस ूकार छ ।

177
भन्सार िवभाग

२. िनवेदकले जापानबाट पैठारी गरे को १००% पोिलःटर िवपक्षी नं. ३

को कायार्लयमा आइपुगी ू ापन पऽ दतार् गराइएको ू ापन
पऽमा ूा इन्भ्वाइस अनुसार मालवःतुको िववरण तथा मूल्य
खुलाएको र िवपक्षी नं. ३ बाट त्यसमा भन्सार महसूल तथा
िबबीकर समेतको रकम िनधार्रण भएपिछ सो अनुसारको रकम
सोही िमितमा बुझाई उक्त माल वःतु भन्सारबाट छु टाई बुझी
िलएको िथएँ । त्यसपिछ एकासी िवपक्षी भन्सार कायार्लयको िमित
०४०।४।३१ को पऽ ूा हुन आएको र सो पऽमा २५०
ूितशत माकर्अप गरी िबबीकर असूल गनुर् पनमा २०० ूितशत
माऽ माकर्अप गरी िबबीकर असूल गरे कोले नपुग ५० ूितशत
माकर्अपको १५ ूितशतले हुन आउने रकम ३ िदनिभऽ दािखल
गनुर् हुन सूिचत गिरन्छ भ े उल्लेख भएकोले िवपक्षी नं. ३ को
कायार्लयमा सम्पकर् राखी यथाथर् कुरा बुझ्न कोिशश गदार् केही
नबताएपिछ ौी ५ को सरकारको िनणर्यको आधारमा गरे को भ े
बुिझएकोले र उक्त पऽमा उल्लेख गरे अनुसार माकर्अप गनर् छूट
समेत नभएकाले अन्याय परे को छ । ौी ५ को सरकार कर
िवभागको िमित ०३९।१२।२ को पऽ तथा सो पऽमा उिल्लिखत
ौी ५ को सरकारको िमित ०३९।११।२७ को िनणर्य एवं
िवपक्षी भन्सार कायार्लयको िमित ०४०।४।३१ को उक्त पऽ
तथा िनणर्य अनिधकृत तथा बदरभागी छन् । ौी ५ को
सरकारलाई िबबी कर ऐन, २०२३ ले िबबी करको ूयोजनको
लािग त्यसरी माकर्अप गनर् कुनै अिधकार िदएको छै न । कर
िवभागको ०३९।१२।२ को पऽ बमोिजम सम्बिन्धत कायार्लयमा
ूा भएपिछको बाँकी रहे को वा ूा हुने मालसामानमा माऽ
लाग्नु पन हो । सो िनणर्य वा आदे श पुग्नु भन्दा अगावै भन्सार
महसूल एवं िबबीकरको रकम समेत ितरी छु टाई सकेको
मालसामानमा छू ट भएको भनी असूल उपर गनर् िमल्दै न । त्यःतै
एकपटक माकर्अप गरी िलनै नपाउनेमा पुनः नपुगेको भ
िमल्दै न । िवपक्षी नं. १ र २ लाई त्यसरी माकर्अप गन
सम्बन्धमा ूचिलत नेपाल कानुनले कुनै अिधकार ूदान गरे को
छै न । अतः िवपक्षीह को उक्त िनणर्य तथा पऽ समेतको सम्पूणर्

178
 भन्सार िवभाग

कारवाही बदर गरी उक्त रकम असूल नगनुर् र बढी िलएको

िबबीकरको रकम समेत िनवेदकलाई िफतार् िदनु यो िनवेदन टु ो
नलागेसम्म उक्त रकम असूल नगनुर् नगराउनु भ े अन्तिरम आदे श
समेत जारी गिरपाउँ भ े िरट िनवेदन िजिकर ।
३. यसमा िवपक्षीह सँग िलिखतजवाफ िलने भ े समेतको
०४०।७।११ को िस लबे को आदे श भई अन्तिरम आदे शको
लािग पेश हुँदा अन्तिरम आदे श समेत जारी भएको ।
४. ौी ५ को सरकारको िनणर्य भइसकेपिछ ल्याइएका माल
वःतुह मा माऽ उक्त नयाँ दर लागू गन गरी पिरपऽ भए
बमोिजमको काम भएको हुँदा िरट जारी हुन ु पन होइन भ े
समेतको कर िवभाग अथर् मन्ऽालय एकै िमलानको िलिखत
जवाफ ।
५. ौी ५ को सरकारको िनणर्यानुसार तोिकएको दरबन्दी मुतािवकको
रकम असूल गन भन्सार कायार्लयको कतर्व्य नै हुन आउँ छ र
उपरोक्त आदे श पऽानुसार गरे को कारवाही भ े िजिकर िनरथर्क छ
िरट िनवेदन खारे ज गिरपाउँ भ े समेतको वीरगंज भन्सार
कायार्लको िलिखतजवाफ ।
६. िनयम बमोिजम दै िनक पेशी सूचीमा चढी आज िनणर्य सुनाउन
तारे ख तोिकएको ूःतुत िरट िनवेदनमा िरट िनवेदक तफर्बाट
रहनुभएका िव ान विर अिधवक्ता ौी र लाल कनौिडयाले ौी ५
को सरकारले िनणर्य गरे बमोिजमको पिरपऽ सम्बिन्धत कायार्लयमा
ूा हुन अगावै भन्सार महसूल एवं िबबीकर ितरी छु टाई लगी
सकेको मालमा छूट भएको भनी कुनै रकम असूल गनर् िमल्दै न
भ े समेत र िवपक्षी कायार्लयतफर्बाट खिटई आउनु भएका िव ान
सरकारी अिधवक्ता ौी भैरवूसाद लम्सालले ौी ५ को सरकारको
िनणर्य भइसकेपिछ ल्याइएका मालमा िनणर्य बमोिजम गरी भन्सार
महसूल र िबबीकर लगाइएको कानुन अनु प हुँदा िरट खारे ज हुन
पदर्छ भ े समेतको बहस ूःतुत गनुभ
र् यो ।
७. ूःतुत िवषयमा िरट िनवेदकको माग बमोिजमको आदे श जारी गनर्
पन हो वा होइन भ े कुराको िनणर्य िदनु पन हुन आएको छ ।

179
भन्सार िवभाग

८. िनणर्यतफर् िवचार गदार् यसमा िरट िनवेदकले िनयम बमोिजम रीत

पुर्याई जापानबाट िझकाएको पोिल र कपडा वीरगं ज भन्सार
कायार्लयमा आएपिछ ू ापनपऽ भरी ०३९।११।३० मा िनजले
भन्सार महसूल तथा िबबीकर बुझाई उक्त कपडा छु टाई लगेको
भ े फायलबाट दे िखन्छ । त्यसरी छु टाई लिगसकेको कपडामा
ौी ५ को सरकारको ०३९।११।२७ को िनणर्य बमोिजम २५०
ूितशत माकर्अप गनुप
र् नमा २०० ूितशत माकर्अप गरी िबबीकर
िलइएको नपुग ५० ूितशत माकर्अपको १५ ूितशत पैयाँ ३
िदनिभऽ दािखल गनर् ल्याउनु भनी िवपक्षी भन्सार कायार्लयबाट िरट
िनवेदकको नाउँ मा िमित २०४०।४।३१ मा पऽ लेिखएको उक्त
पऽ समेत गै॑कानुनी हुँदा बदर गिरपाउँ भ े िरट िनवेदकको मुख्य
िजिकर दे िखन्छ । ौी ५ को सरकारले बढी िबबीकर िलने
०३९।११।२७ मा िनणर्य गरे तापिन त्यसको आधारमा
०३९।१२।२ मा माऽ भन्सार िवभागले पिरपऽ गरे को र भन्सार
िवभागले पिरपऽ गनुभ
र् न्दा अगािड नै िनवेदकले िझकाएको पोिल र
कपडा भन्सार कायार्लय वीरग मा पुगी िनवेदकले ू ापन पऽ भरी
त्यस बेलामा कायम रहे को िबबीकर बुझाई माल छु टाई लगेकोमा
पुनः ५० ूितशत माकर्अप बढाई त्यसको १५ ूितशत थप
िबबीकर दािखल गनर् ल्याउनु भनी भन्सार कायार्लय वीरग ले
िनवेदकको सम्बन्धमा िलएको माग दावी न्यायोिचत नहुँदा उक्त
०४०।४।३१ को पऽ उत्ूेषणको आदे श ारा बदर हुने ठहछर् ।
उक्त पऽमा लेिखए बमोिजमको बढी रकम िनवेदकसँग असूल
नगनुर् र असूल भइसकेको भए बढी िलएको रकम जित
िनवेदकलाई िफतार् िदनु भनी परमादे शको आदे श समेत जारी हुने
ठहछर् । जानकारीको लािग आदे शको ूितिलिप म.न्यायािधवक्ताको
कायार्लयमा पठाई फायल िनयम बमोिजम गरी बुझाई िदनु ।

उक्त रायमा म सहमत छु ।

न्या. हिरहरलाल राजभण्डारी

इित सम्वत् २०४१ साल काितर्क २३ गते रोज ७ शुभम् ।

180
 भन्सार िवभाग

िनणर्य नं. २०८६ ने.का.प. २०४१ अ ८

िडिभजन बे
इजलाश
माननीय न्यायाधीश ौी बासुदेव शमार्
माननीय न्यायाधीश ौी महे शरामभक्त माथेमा
सम्वत् २०४० सालको िर.नं. १८०६
िवषय : उत्ूेषण
िनवेदक :सती शे डिलं क्स वीरगन्ज माइ ःथानको ूोूाइटर सरीतादे वी
िटवडेवाल

िव
िवपक्षी : ौी ५ को सरकार अथर् मन्ऽालय करिवभाग िडल्लीबजार
काठमाड
ौी ५ को सरकार अथर् मन्ऽालय िवरगंज भन्सार कायार्लय िवरगंज,
नेपाल
आदे श भएको िमित : २०४१।८।३।१ मा
 ौी ५ को सरकार अथर् मन्ऽालय कर िवभागबाट गिरएको
पिरपऽ भन्सार कायार्लयमा पुग्नुभन्दा अगावै पैठारी गरे को कानुन
बमोिजम ू ापनपऽ भरी िनधार्रण गरे को भन्सार महसुल र िबबी
कर समेत कानुन बमोिजम सोही िमितमा बुझाई सामान छु टाई
लगी सकेको दे िखँदा भन्सार कायार्लयको पऽबाट िनवेदकसँग
नपुग रकम दािखल गन बारे लेिखएको पऽ िमलेको दे िखएन ।
(ूकरण नं. १०)
िनवेदक तफर्बाट : िव ान विर अिधवक्ता ौी शम्भुूसाद वाली
िवपक्षी तफर्बाट : x
उल्लेिखत मु ा : x

आदे श
न्या. बासुदेव शमार् : नेपालको सं िवधानको धारा ७१ अन्तगर्त पनर्
आएको ूःतुत मु ाको सं िक्ष तथ्य तथा िजिकर यस ूकार छन् ।

181
भन्सार िवभाग

२. म िनवेदक फमर्ले पैठारी गरे को पोिल र कपडा भन्सार कायार्लय

वीरग मा िविभ िमितमा कानुन बमोिजम ू ापनपऽ भरी िनधार्िरत
भन्सार महसुल र िबबी कर समेत कानुन बमोिजम बुझाउँ दै
आइरहे कोमा िवपक्षी भन्सार कायार्लय िवरग ले भन्सारबाट कपडा
छु टाउँ दा कायम भएको मूल्यमा २५०% ूितशतले माकर्अप गनुर्
पनमा २००% माऽ माकर्अप भएकोले नपुग ५०% माकर्ले नपुग
िव.क.रकम ३ िदनिभऽ दािखल गनुर् भनी प.सं .१६१ (क.फा.१४)
०४०।४१ च.नं. ५१४ िमित ०४०।४।३१ को पऽ ारा थप
िबबी कर .५,००८।६५ र प.सं .१७७ (क.फा. १४)
०४०।४१ च.नं. ४९८ िमित २०४०।४।३१ मा पऽ ारा थप
िबबी कर .५४९२।८७ समेत जम्मा .१०,५०१।५२ माग
गरी उपरोक्त २ पऽह म िनवेदकलाई िदइयो ।
३. िनकासी वा पैठारी गिरने मालवःतुको ौी ५ को सरकारबाट मूल्य
िनधार्रण गिरन सक्ने र यिद ौी ५ को सरकारबाट मूल्य िनधार्रण
गिरएको रहे नछ र मालवःतु धनीले दािखल गरे को िबल भन्सार
अिधकृतलाई िच नबुझेमा भन्सार अ ामा िमल्दो अिभलेख भए
अिभलेख बमोिजम िमल्दो अिभलेख नभए पच्चीस हजार पैयाँ
सम्मका अनुमािनत मूल्य िनधार्रण गनर् सक्ने सो भन्दा बढी
मालवःतुको मूल्य िनधार्रणको लािग ौी ५ को सरकार समक्ष
पठाउनु पन र ौी ५ को सरकारबाट मूल्य िनधार्रण हुने गरी
भन्सार ऐन, २०१९ को सं शोिधत दफा १३ को उपदफा (१)
दे िख (५) सम्म कानुनी व्यवःथा भएको पाइन्छ ।
४. िबबीकर ऐन, २०२३ को दफा ९(१) बमोिजम िवपक्षी भन्सार
कायार्लयको िमित २०३९।११।१० मा र ०३९।१२।६ मा
िनधार्रण गनुर् भएको ू.द.नं. ६१५८ र ६३११ को भन्सार
महसुल रकम सोही िमितमा बुझाई सामान छु टाई िबबी कारोबार
समेत गरी सकेको आज ५ महीना पिछ आएर िनधार्िरत कर रकम
दािखल भइसकेपिछ नपुग भयो भनी आफ्नो तजिवज लगाई, नयाँ
दर लागू गन कानुनी व्यवःथा छै न । ौी ५ को सरकारको िमित

182
 भन्सार िवभाग

०३९।११।२७ को िनणर्य अनुसार भनी कर िवभागको

०३९।१२।२ को पिरपऽको आधारमा समेत िनधार्िरत रकम
दािखला गरी छु ाई सकेको सामानमा नयाँ माकर्अप गनर् सक्ने
कानुनी व्यवःथा छै न । गैरकानुनी तवरबाट के कित कुन कानुनी
आधारमा थप माकर्अप हुन ु पन िनवेदकलाई िदएको पऽमा उल्लेख
समेत नगरी ूितवाद गन मौका समेत निदई ूाकृितक न्याय
िस ान्तको उल्लं घन गरी सं िवधान धारा ५८(१) ारा ूद हक
तथा सं िवधानको धारा १०(१) र धारा १५ ारा ूद हकमा
समेत आघात परे को हुँदा उत्ूेषणको आदे श ारा िवपक्षी
कायार्लयको िमित ०४०।४।३१ को उक्त २ पऽ सूचनाह र
सो सम्बन्धी काम कारवाही समेत बदर गिरपाउँ । साथै िरटको
अिन्तम टु ो नलागेसम्म उक्त पऽ सूचनाह अनुसारको रकम
असूल नगनुर् नगराउनु भ े िवपक्षीको नाउँ मा अन्तिरम आदे श जारी
गिरपाउँ भ े िरट िनवेदनको िजिकर रहे छ ।
५. िवपक्षी कायार्लयह बाट िलिखतजवाफ मगाई आएपिछ
िनयमबमोिजम पेशगनुर् भ े र िवपक्षी वीर ग भन्सार कायार्लयको
नाउँ मा िरटको अिन्तम टु ो नलागेसम्म ०४०।४।३१ को पऽ
कायार्िन्वत नगनुर् भनी अन्तिरम आदे श जारी गिरएको छ भ े
िसं गलबे को ०४०।९।५ को आदे श रहे छ ।
६. िसन्दे िटक टे क्सटाइलमा ०३९।११।२७ दे िख नै लागू हुने गरी
सािवक २००% ले माकर् अप गरी आएको २५०% ले माकर् अप
गरी िबबी कर िलनु भनी अथर् मन्ऽालय कर िवभागको
०४०।१२।२ को पऽ ूा भएको र छु ट हुन गएको रकम पिन
भन्सार कायार्लयबाट नै असूल उपर गनुर् पछर् भ े
०४०।७।७।३ मा िनणर्य भएको भनी अथर् मन्ऽालय कर िवभाग
कानुन शाखाको ०४०।७।९ को पऽ समेत ूा भएको ौी ५
को सरकारले गरे को आदे श िनणर्य पिरपऽ आिद तोिकएको
समयदे िख लागू हुने भिनएकोमा कुनै कायार्लयमा सूचना वा पिरपऽ
आई नपुग्दै मा िनकाय आदे श आिद लागू नहुने होइन तोिकए
बमोिजमको रकम असूल गन भन्सार कायार्लयको कतर्व्य हो ।

183
भन्सार िवभाग

उपरोक्त पऽ अनुसार गरे को काम कारवाही अनािधकार भ े

िनवेदन िजिकर सवर्था िनराधार िनरथर्क छ । उक्त िरट िनवेदन
खारे ज गिरपाउँ भ े वीरग भन्सार कायार्लयको िलिखतजवाफ
रहे छ ।
७. २००% ूितशतले माकर्अप गरी आएको २५०% ले माकर्अप गरी
िबबी कर लगाउने ौी ५ को सरकार अथर् मन्ऽालय राज
महाशाखाबाट प.सं .१०६ च.नं. १०६१ िमित २०३९। ११।२७
को ूा हुन आएको पऽानुसार िनणर्य िमित दे िख लागू गन भनी
अिधराज्यमा सम्पूणर् भन्सारह मा पिरपऽ गिरएको र आिथर्क ऐन
िनयम अनुसार िनणर्य िमितबाटै लागू हुने व्यवःथा भएको िनणर्य
अनुसार असूल उपर गनुर् पन राज मा छु ट हुन गएमा छु ट भएको
रकम असूल गनर् सक्ने अिधकार ौी ५ को सरकारलाई भएको
हुँदा र आिथर्क ऐन, २०३९ को दफा ४ मा आिथर्क वषर्
०३९।०४० मा अनुसूची ६ मा िबबी कर दरबन्दीको व्यवःथा
गरी सो अनुसूचीको ि व्य च.नं. ५ मा पैठारीको अवःथामा
भन्सारमा िबबी कर असूल गिरने माल सामानह को ौी ५ को
सरकारले िबबीकर ूयोजनका लािग तोकेको आधारमा मूल्यांकन
गिरनेछ भ े कानुनी व्यवःथा अनुसार ौी ५ को सरकारले गरे को
िनणर्य भन्सार िवभाग वीरग बाट गरे को पिरपऽ कानुनसं गत छ ।
आिथर्क ऐन ारा ूद अिधकार ूयोग गरी वीरग भन्सार
कायार्लयले आधार खुलाई िदएकै दे िखन्छ । ूाकृितक न्याय
िस ान्त िबपरीत भयो भ ु िमल्दै न, नपुग िबबीकर माग गरे कोमा
िबबीकर ऐन २०२३ को दफा २२ बमोिजम राजःव
न्यायाधीकरणमा पुनरावेदन िदन सक्ने बाटो छँ दाछँ दै सं िवधान को
धारा ७१ अन्तगर्त िरट क्षेऽमा आउन अिधकार छै न िवपक्षको कुनै
पिन मौिखक अिधकार हनन् गिरएको नहुँदा र िवपक्षीको िनवेदन
िवना आधार कानुन अनु प नहुँदा िरट िनवेदन खारे ज गिरपाउँ भ े
ौी ५ को सरकार अथर् मन्ऽालय कर िवभागको िलिखतजवाफ
रहे छ ।
८. िनयम बमोिजम दै िनक पेशी सूचीमा चढी पेश हुन आएको िरट
िनवेदकको वा ितथर्मान ड ोललाई रोहवरमा राखी िनवेदकतफर्

184
 भन्सार िवभाग

उपिःथत विर अिधवक्ता ौी शम्भूु साद वालीको बहस समेत

सुिनयो ।
९. ूःतुत िवषयमा िरट िनवेदकको माग बमोिजमको आ ा, आदे श
जारी गनुर् पन हो होइन िनणर्य िदनु पन हुन आयो ।
१०. यसमा ौी ५ को सरकारको माकर्अपको नयाँ दर लागू गन
०३९।११।२७ को िनणर्यको पिरपऽ ौी ५ को सरकार अथर्
मन्ऽालय कर िवभागबाट भन्सार कायार्लय वीरग मा िमित
०३९।१२।७ गते पुगेको कुरामा िववाद छै न । ौी ५ को
सरकार अथर् मन्ऽालय कर िवभागबाट गिरएको पिरपऽ
०३९।१२।७ गते वीरगंज भन्सार कायार्लयमा पुग्नु भन्दा अगावै
िनवेदक सिरतादे वी ितवडेवालाले पैठारी गरे को पोिल र कपडा
कानुन बमोिजम ू ापनपऽ भरी िमित २०३९।११।३० मा
िनधार्रण गरे को ू.द.नं. ६१५८ को भन्सार महसूल र
०३९।१२।६ मा िनधार्रण गरे को ू.द.नं. ६३११ को भन्सार
महसूल र िबबीकर समेत कानुन बमोिजम सोही िमितमा बुझाई
सामान छु टाई लिगसकेको दे िखँदा ०४०।४।३१ को वीरगंज
भन्सार कायार्लयको पऽबाट िनवेदकसँग नपुग रकम दािखल
गनबारे लेिखएको पऽ िमलेको दे िखएन । तसथर् ौी ५ को
सरकार अथर् मन्ऽालय वीरगंज भन्सार कायार्लय वीरगंजको
०४०।४।३१ को िनवेदकलाई नपुग रकम दाखेला गन भनी
िदइएको पऽ उत्ूेषणको आदे श जारी गरी बदर गिरिदने ठहछर् ।
आदे शको ूितिलिप िवपक्षी कायार्लयमा पठाउन मा.न्या. का.माफर्त
पठाई िमिसल िनयम बमोिजम बुझाई िदनु ।

उक्त रायमा म सहमत छु ।

न्या. महे शरामभक्त माथेमा

इित सम्वत् २०४१ साल मं िसर ३ गते रोज १ शुभम् ।

185
भन्सार िवभाग

िनणर्य नं. २११२ ने.का.प. २०४१ अ ९

िडिभजन बे
इजलाश
माननीय न्यायाधीश ौी बासुदेव शमार्
माननीय न्यायाधीश ौी हरगोिवन्द िसं ह ूधान
सम्वत् २०३९ सालको िर.नं. १०२७
िवषय : उत्ूेषण
िनवेदक :कुमुद एण्ड कम्पनी िवराटनगरको ूो. िज. मोरङ िवराटनगर
न.पं . वा.नं. ८ बःने िकशनलाल दुगड

िव
िवपक्षी :भन्सार कायार्लय, िवराटनगर
ौी राजःव न्यायािधकरण, धरान
आदे श भएको िमित : २०४१।९।११।३ मा
 भन्सार ऐन, २०१९ को सं शोधन सिहतको दफा ३४ को
उपदफा ३ मा भएको व्यवःथा अनुसार फरक रकममा दोब्बर
भन्सार महसूल तथा .५००। सम्म जरीवाना गन गरे को
राजःव न्यायाधीकरण धरानको िनणर्यमा कुनै कानुनी ऽुिट भएको
नदे िखने ।
(ूकरण नं. १०)
िनवेदक तफर्बाट : िव ान अिधवक्ता ौी सुिसलकुमार िसन्हा
ूत्यथीर् तफर्बाट : िव ान सरकारी अिधवक्ता ौी बिलराम कुमार
उल्लेिखत मु ा : x

आदे श
न्या. बासुदेव शमार् : िवपक्षी भन्सार कायार्लय िवराटनगरको
०३७।२।६ को भन्सार िनधार्रण आदे श र राजःव न्यायाधीकरण
धरानको ०३९।६।१ को िनणर्य बदर गिरपाउँ भनी यस अदालतमा
०३९।७।१८।५ मा दतार् हुन आएको िरट िनवेदनको सं िक्ष तथ्य
एवं िजिकर यस ूकार छन् ।

186
 भन्सार िवभाग

२. म िनवेदकले यु.एस.एस.आर.बाट ७४.९७६ मे.टन साबुन

४२०।०० यू.एस.डलर ू.मे.टनले आयात गरे को र त्यसको
इन्भ्वाइस मूल्य जम्मा यू.एस.डलर २३,९९३।१० सेण्ट र ृन्ट
ु ानी
यू.एस.डलर ७,३९६।८२ सेण्ट बक ारा एल.सी.खोली भक्त
गरे को ूमाणह र इन्भ्वाइस समेत ू ापनपऽ साथ राखी पेश
गरे कोमा िवपक्षी भन्सार कायार्लयले सो साबुनको मूल्य गैरकानुनी
तवरले ूित मे.टन िस.आई.एफ.कलक ा यू.एस.डलर ४८३।
लाग्ने भन्दै ७४.९७६ मे.टन साबुनको मूल्य .
५,५९,३८८।६३ कुनै िहसाबै नदे खाई मानी फरक मोल
.७६,०४८ ।२० भनी त्यसमा दोब्बर भन्सार र जरीवाना
.४९९। समेतलाई िमित ०३७।२।६ मा असूल गनुर् भएको
गैरकानुनी ु ो
हुनक साथै सो बढी मूल्य कायम भएको
.५,५९,३८८।६३ को दोब्बर गरी पुनः मूल्य कायम गरी
िबबीकर असूल गनुर् भएको कुराको कुनै कानुनी आधार दे खाउनु
नभएको र डलरलाई पयासँग िहसाब गदार् िनणर्य गन िमितमा
भएको १४।१० ूित डलरको बक दर नलगाई अिघका दर
.१६।१० ले िविनमय कानुन तथा कानुन व्याख्या ऐन समेतको
िबपरीत भएको हुँदा ौी राजःव न्यायाधीकरण धरानमा पुनरावेदन
गरे कोमा अ.बं . १८५ नं. समेतको िबपरीत गरी िमित
०३९।६।१ मा राजःव न्यायाधीकरण धरानले गरे को िनणर्यमा
ूत्यक्षतः कानुनी ऽुिट भएको छ । ौी ५ को सरकारले आफ्नो
मूल्य िनधार्रण सम्बन्धी सम्पूणर् अिधकार भन्सार िवभागका
महािनदशकलाई िमित ०३२।३।२ गतेको राजपऽ खण्ड २५
सं ख्या १० बाट सुिम्पसकेको हुँदा ौी ५ को सरकारबाट मूल्य
िनधार्रण हुनपु न अनािधकार हुने ू छ । पाटीर्ले पेश गरे को
मालको इन्भ्वाइसमा िच नबुझेमा घटी मूल्य ितरी वा घटी
मूल्यको िबल बनाई ल्याएको छ भ े ौी ५ को सरकारलाई
लागेमा ौी ५ को सरकारले यःतो माल वा वःतुको लागेको मोल
ढु वानी खचर् बीमा सम्पूणर् खचर् कायम हुन आएको मूल्यमा सो माल

187
भन्सार िवभाग

वा वःतु आफले खरीद गनर् वा ौी ५ को सरकार ःवािमत्व भएको

सं गिठत सं ःथानबाट खरीद गराउन सक्ने पिन अिधकार भन्सार
ऐन, ०१९ को दफा १३(क) मा व्यवःथा भएको छ । माल
धनीले मालको िववरण पिरमाण र मालको मोल खुलाई तत्सम्बन्धी
ूमाण खाितर िबल िबजक ू ापन पऽको साथै पेश गनुर् पन
ू ापनपऽ पछािड नम्बर १२ मा उल्लेख भएको र नम्बर ३ मा
िबल िबजक आिद पेश गनर् नसकेमा सो माल वःतुको ःथानीय
बजारमा चलेको मोलम ५% थपी मूल्य कायम गरी भन्सार महसूल
असूल गिरने भ े उल्लेख भएबाट मालधनीले मालको िबल मूल्य नै
ु न हो र फारामको कायार्लयबाट भनुर् पन कोठाह मा
खुलाएर लेख्नप
सं केत नम्बर र महसूल लगाउने कायम गरे को मूल्य तथा दर
जम्मा महसूल खुलाउने भन्सार कायार्लयले भनुप
र् न ू ै कानुनी
व्यवःथा छ । िमित ०३९।१।७ मा िव.के.इन्टरनेशनल िव
िऽ.िव.भन्सार कायार्लय भएको भन्सार मु ामा िनणर्यबाट मूल्य
िनधार्रण अिभलेख भएको र ऐनको दफा १३(१) को पिरूेआयमा
बढी मूल्यलाई नै वःतुको मूल्य मानी भन्सार िलनु पनमा भन्सारमा
माल आइसकेपिछ मूल्यांकन गरी भन्सार लगाएको र दफा
३४(३) बमोिजम फरक परे को मोल भिन दोब्बर महसूल र
जरीवाना निमल्ने भनी उल्लेख भएको समेतबाट राजःव
न्यायाधीकरण धरानले कानुनको व्याख्यामा ूत्यक्ष ऽुिट गरी
कानुनको ि मा सबै समान भ े सं िवधानले ूदान गरे को हक
समेतमा असर पन गरी फैसला भएको छ । अतएव भन्सार
कायार्लय िवराटनगरले िबबी मूल्यको कोठामा दुइपटक
.५,५९,३८८।६३ लेखी जोडी .११,१९,७७७।२८ मा ८%
ले िबबीकर भिन बढी असूल गनुर् भएको िमित ०३७।२।६ को
भन्सार िनधार्रण आदे शलाई राजःव न्यायाधीकरण धरानले
०३९।६।१ मा मनािसव ठहराउनु भएको फैसला गैरकानुनी भई
सो िनणर्यबाट हक अिधकारमा आघात पुगेकोले उत्ूेषणको आदे श
जारी गरी बदर गिरपाउँ साथै िविनमय दर बढी लगाई बढी मूल्य

188
 भन्सार िवभाग

कायम गरी बढी भन्सार महसूल र जरीवाना तथा डबल भन्सार

महसूल असूल भएको र पुनः डबल मूल्यमा बढी िबबीकरको
रकम असूल भएको समेत िफतार् िदनु भनी परमादे शको आदे श
समेत जारी गिरपाउँ भ े व्यहोरा उल्लेख गरी िरट िनवेदकले
िजिकर िलएको रहे छ ।
३. यस अदालतको िसं गलबे बाट ०३९।८।७ को आदे शानुसार ूा
हुन आएको िलिखतजवाफ यस ूकार छन् ।
४. िनवेदकले यस कायार्लयले दोब्बर भन्सार महसूल र जरीवाना समेत
लगाइएको गैरकानुनी भनी आरोप लगाउनु भएकोमा ौी ५ को
सरकारले कायम गरे को मूल्य भन्दा आयात कतार्ले पेश गरे को
िबजक मूल्यमा १०% भन्दा न्यून िबजकीकरण हुँदा भन्सार ऐन,
२०१९ को (सं शोधन सिहत) दफा ३४ को उपदफा ३ मा भएको
व्यवःथा अनुसार फरक रकममा दोब्बर भन्सार महसुल तथा
.५००। सम्म जरीवाना गनर् सक्ने भएकोले सोही अनुसार
गिरएको र भन्सार िबबीकर असूल गदार् भन्सारले कायम गरे को
जम्मा मूल्यमा साबुनमा १००% ले मूल्य थप गरी तत्कािलन
िबबीकर दरबिन्द अनुसार ८% ले हुन आउने िवबी कर रकम
असूल गिरएकोमा उक्त िकिसमले िबबीकर िलने व्यवःथा ौी ५
को सरकारको २०३१।६।२५ मा भएको िनणर्य अनु प गरे को
तथा िनवेदकले पेश गरे को ०३६ भाि २२ को ूतीतपऽ अथार्त ्
०३६।११।९ भन्दा अगािडको हुँदा मूल्यमा ूित डलर
.१६।१० ले र ृेट इन्सुरेन्समा .१२।१० ले िविनमय दर
कायम भएको यस कायार्लयबाट िनवेदकसँग असूल गिरएको
भन्सार महसूल जरीवाना, िबबीकर र िविनमय दरको िहसाब िनयम
कानुनका पिरिधिभऽ रही िलइएको हुँदा िनवेदकको िरट िनवेदन
खारे ज गिरपाउँ भ े व्यहोराको िवराटनगर भन्सार कायार्लयको
िलिखतजवाफ रहे छ ।
५. पूवार् ल क्षेऽीय अदालतमा पुनरावेदन गनर् अनुमित पाउँ भनी
िनवेदन गनुर् पनमा धे रै िवलम्ब गरी सव च्च अदालतमा िदइएको

189
भन्सार िवभाग

िनवेदन खारे ज गिरपाउँ भ े व्यहोराको राजःव न्यायाधीकरण

धरानको िलिखतजवाफ रहेछ ।
६. िनयम बमोिजम दै िनक पेशी सूचीमा चढी पेश हुन आएको ूःतुत
िवषयमा िरट िनवेदक िकसनलाल दुगडको तफर्बाट िव ान
अिधवक्ता ौी सुिशलकुमार िसन्हा र िवपक्षी राजःव न्यायािधरण
धरान समेतका तफर्बाट खटी उपिःथत हुन ु भएका िव ान सरकारी
अिधवक्ता ौी बिलरामकुमारको बहस समेत सुिनयो ।
७. ूःतुत मु ामा िरट िनवेदकको माग बमोिजमको आदे श जारी हुने
नहुने के रहे छ िनणर्य िदनु परे को छ ।
८. यसमा भन्सार सं शोधन सिहतको ऐन, ०१९ को दफा ३४(३) मा
ू ापन पऽमा माल वा वःतुधनीले मालवःतुको िववरण वा मोल
फरक पारी लेिखिदएमा जे जित फरक पारी लेिखिदएको ठहछर्,
त्यस माल वःतुमा लाग्ने भन्सारको दोब्बर महसूल लाग्नेछ र
त्यःतो व्यिक्तलाई .५००। सम्म जरीवाना वा एक १ वषर्सम्म
कैद वा दुवै गनर् सिकनेछ भ े उल्लेख भएको दे िखएकोले
ू ापनपऽमा उपयुक्त बमोिजम ौी ५ को सरकारले िनधार्िरत
गरे को मूल्य भन्दा फरक पारी लेिखिदएको हुँदा सो फरक मूल्यमा
दोब्बर भन्सार महसूल िलई जरीवाना गरे को समेत उक्त ऐनको
दफा ३४(३) अनुकूल हुँदा भन्सार कायार्लयको शु िनणर्य सदर
हुने ठहछर् भनी िमित ०३९।६।१ मा राजःव न्यायाधीकरण
धरानले गरे को िनणर्य ूितिलपीमा उल्लेख भएको पाइन्छ ।
९. ौी ५ को सरकारले कायम गरे को मूल्य भन्दा आयातकतार्ले पेश
गरे को िबजक मूल्यमा १०% भन्दा न्यून िवजकीकरण हुँदा भन्सार
ऐन, २०१६ को (सं शोधन सिहत) दफा ३४ को उपदफा ३ मा
भएको व्यवःथा अनुसार फरक रकममा दोब्बर भन्सार महसूल
तथा .५००। सम्म जरीवाना गनर् सक्ने भएकोले सोही अनुसार
गिरएकै भ े राजःव न्यायाधीकरण धरानको िलिखतजवाफमा समेत
उल्लेख गरे को दे िखन्छ ।

190
 भन्सार िवभाग

१०. भन्सार कायार्लय िवराटनगरले िविनमय दर बढी लगाई बढी मूल्य

कायम गरी बढी भन्सार महसूल र जरीवाना तथा डबल भन्सार
महसूल असूल भएको र पुनः डबल मूल्यमा बढी िबबीकरको
रकम असूल गरे को िमित ०३७।२।६ को भन्सार िनधार्रण
आदे शलाई राजःव न्यायाधीकरण धरानले िमित ०३९।६।१ मा
मनािसव ठहराउनु भएको िनणर्य बदर गिरपाउँ भनी िरट िनवेदकले
िजिकर िलएकोमा भन्सार ऐन, २०१९ को सं शोधन सिहतको दफा
३४ को उपदफा (३) मा भएको व्यवःथा अनुसार फरक रकममा
दोब्बर भन्सार महसूल तथा .५००। सम्म जरीवाना गन गरे को
राजःव न्यायाधीकरण धरानको िनणर्यमा कुनै कानुनी ऽुिट भए
गरे को नदे िखँदा ूःतुत िरट िनवेदनमा िरट िनवेदकको माग
बमोिजमको आदे श जारी गनर् िमलेन । ूःतुत िरट िनवेदन पऽ
खारे ज हुने ठहछर् । िनयम बमोिजम गरी फायल बुझाई िदनु ।

उक्त रायमा म सहमत छु ।

न्या. हरगोिवन्द िसं ह ूधान

इित सम्वत् २०४१ साल पौष ११ गते रोज ३ शुभम् ।

191
भन्सार िवभाग

िनणर्य नं. २१४० ने.का.प. २०४१ अ १०

िडिभजन बे
इजलाश
माननीय न्यायाधीश ौी धनेन्िबहादुर िसं ह
माननीय न्यायाधीश ौी हिरहरलाल राजभण्डारी
सम्वत् २०३९ सालको िरट नं. ९१३
िवषय : उत्ूेषणको आदे श जारी गिरपाउँ
िनवेदक :सं िदप इन्टरूाइजेज लाहानको ूोूाइटर िजल्ला स री वाडर् नं.
६ भै हाल का.िज. िऽपुरे र बःने िशवर सारदा

िव
ु न िवमानःथल भन्सार कायार्लय
िवपक्षी : ौी िऽभव
ौी राज न्यायाधीकरण काठमाड
आदे श भएको िमित : २०४१।६।४।५ मा
 िऽ.िव.भन्सार कायार्लयको िनणर्यले डेमरे ज चाजर् लगाएकोलाई
बाहेक गरी राजःव न्यायाधीकरणबाट भएको िनणर्यमा कानुनको
ूत्यक्ष ऽुिट छ भ सिकने िःथित नहुने ।
(ूकरण नं. ११)
िनवेदक तफर्बाट : िव ान अिधवक्ता ौी सुिशलकुमार िसन्हा
िवपक्षी तफर्बाट : िव ान सरकारी अिधवक्ता ौी बिलराम कुमार
उल्लेिखत मु ा : x

आदे श
न्या. धनेन्िबहादुर िसं ह :िमित ०३९।३।१० को राजःव
न्यायाधीकरणको फैसला बदर गिरपाउँ भनी नेपालको सं िवधानको धारा,
७१ अन्तगर्त पनर् आएको िरट िनवेदनको सं िक्ष तथ्य यस ूकार छ ।
२. िनवेदकले ब्लेन्डेड पोिल र र पोपिलन पोिलःटर ६५ ूितशत र
कटन ३५ ूितशतको िमौण भएको ४४।३५ को २०,०००
बीस हजार गज ूित गज .४३ सेन्टका दरले बकका थाई
िसनोिटक टे क्सटाइल इन्डि ज िल. सं ग लेटर अफ ल्फोडर

192
 भन्सार िवभाग

रा.बा.बक काठमाड मा उक्त कम्पनीको लागी ९ आषाढ २०३५

(२३ जुन १९७८) मा खोली सूचना गरे पिछ उक्त कम्पनीले १४
जुलाई १९७८, ९ आषाढ ०३५ मा दी टु र रोयल एयर काग
कं.िल.को एयर वे िवल बनाई माल हवाई जहाजबाट पठाएकोमा
उक्त माल ०३५।४।११ मा आई पुगेको हुँदा माल चलान
भएको ०३५।३।३० मा लागू रहे का मूल्यांकन दर ४७ सेन्ट
ूितगज मूल्य कायम गरी भन्सार ऐन, ०१९ को दफा १३(१) वा
१३ अनुसार भन्सार िलई माल छाड्नु) पनमा िऽ.िव.भन्सार
कायार्लयले कानुन बमोिजम नगरी एयर वे. िवलको िमितमा
मूल्यांकन सूची अनुसारको मूल्यले भन्सार लगाई माल छाड्नु
पनमा भन्सार िवभागबाट कुन मूल्यमा भन्सार लाग्ने भनी मूल्यांकन
भई आए पिछ माऽ छािडने भ ु र भन्सार ऐन, ०१९ को दफा
१३(६) बमोिजम धरौटीमा पिन छाड्नु पनमा छाड्न इन्कार गरी
१० मिहना पिछ सो ब्लेन्डेड पोिल र पोपिलनको सी.आई.एफ.
कलक ा ५८ सेन्ट ूितगज भन्सार िलनु भनी िमित ०३६।२।९
मा भन्सार िवभागबाट लेखी आएपिछ कानुन बमोिजम सो दरले
मूल्य कायम गरी भन्सार िबबीकर िलई माल छाड्नु पनमा सो
बमोिजम गरी ०३५ साल ौावण १ गतेदेिख लागू रहे को मूल्य
सूचीको पृ ३(क१) सिटर्ग थाइलैण्डको बमसं ख्या २ मा
६५.३५ ूितशत टे क्सटाइल जुनसुकै माकर् र नम्बर भए तापिन
सेतो र रं िगनको मूल्य ५८ सेन्ट भएको सो अनुसार मोल कायम
हुने भनी उल्लेख भए बमोिजम भन्सार िलनु पनमा १० महीना
माल रोकी ०३५।४।१ दे िख लागू रहे को मूल्यांकन सूची दर
५८ सेन्टले मूल्य कायम गनुर् र सो भन्सार ूयोजनको लािग
मूल्यांकन गन दर ूितगज ५८ सेन्टले हुने मूल्य र भाडा समेतको
जम्मा .२,२३,२२०।५० र वाःतिवक मालको खरीद इन्भ्वाइस
मूल्य ृेटको जम्मा . १,४७,६९५।४० को फरक रकम
.७५,५२५।१० मा पुनः थप ८५ ूितशतले भन्सार महसूल
.६४,१९६।३४ र जरीवाना ४९९। लगाई र आफूले मूल्यांकन

193
भन्सार िवभाग

िसलिसलामा रोकी राखेको अविधको गोद डेमरे ज भन्सार ऐन, ०१९

को दफा १३(५) ले लाग्दै न भ े ू कानुनको िबपरीत डेमरे ज
.१६,४९०। असूल गनुप
र् न भएको र िबबीकर पिन भन्सारमा नै
असूल हुँदा सो कायम भएको भन्सार मूल्य .२,२३,२२०।५०
लाई बढाई .५,५८५५१।२५ कायम गन कुनै कानुनको आधार
नदे खाई १५ ूितशतले डेढी बढी िबबीकर समेत
.६६,९६८।३० असूल गनुर् भएको बेकानुनी आधार छ भनी
राजःव न्यायाधीकरण काठमाड मा पुरावेदन गरे कोमा डेमरे ज
नलाग्ने हुँदा डेमरे ज रकम असूल गरे को िफतार् िदने र अ भन्सार
कायार्लयको िनणर्य मनािसव ठहछर् भनी िमित २०३९।३।१० मा
फैसला भयो ।
३. भन्सार (सं शोधन सिहतको) ऐन, ०१९ को दफा १३(१) मा
िनकासी वा पैठारी गिरने कुनै माल वा वःतुको भन्सार महसुलको
तात्पयर्को लािग ौी ५ को सरकारबाट मूल्य िनधार्रण गिरएको
रहे छ भने त्यःतो माल वा वःतुको धनीले दािखल गरे को िवल
बमोिजमको मूल्य र ौी ५ को सरकारबाट िनणर्य गिरएको मूल्य
मध्ये जुन बढी हुन्छ सोही बढी मूल्यलाई त्यःतो माल वा वःतुको
मूल्य मािननेछ भ े दफा १३(२) मा ौी ५ को सरकारबाट मूल्य
िनधार्रण नगिरं दै माल वा वःतुको हकमा साधारणतः माल वा वःतु
धनीले दािखल गरे को िवल बमोिजम मूल्य लाग्ने त्यःतो माल वा
वःतुको मूल्य मािननेछ ऐ. ऐनको दफा १३(३) मा ौी ५ को
सरकारबाट मूल्य िनधार्रण नगिरएको मालको िवल मालधनीले पेश
गनर् नसकेमा वा पेश भएको िवलमा भन्सार अिधकृतलाई िच
नबुझेमा िनजले त्यःतो मालको मूल्य िनधार्रण गनर् सक्नेछ भ े र
दफा १३(४) मा त्यःतो ौी ५ को सरकारबाट मूल्य िनधार्रण भई
नराखेकोमा २५ हजार भन्दा बढी मोलको माल भएमा भन्सार
अिधकृतले अनुमािनत मूल्य उल्लेख गरी मूल्य िनधार्रणको लािग
ौी ५ को सरकार समक्ष पठाउनु पनछ र ौी ५ को सरकारबाट
मूल्य िनधार्रण हुनछ
े र तथा मूल्य िनधार्रण भई नआएसम्म डेमरे ज

194
 भन्सार िवभाग

लाग्ने छै न भ े कानुनी व्यवःथा भएकोमा भन्सार िवभागले त्यसरी

मालको एल.सी. खोिलएको व्यवःथा र एयर िवल बनेको िमितमा
कायम रहे को मूल्य ४७ सेन्टको मोलको दरमा भन्सार िलन
नलगाई ०३५ साल ौावण १ गतेदेिख लागू भएको मूल्य सूची
अनुसार ५८ सेन्टले मूल्यांकन गरी भन्सार असूल गनर् लगाउनु पन
भन्सार िवभागको कतर्व्य हुँदाहुँदै सो नगरी मूल्य सूचीमा मोल
कायम भइरहे कोबाट भन्सार िवभागले मोल कायम गनुप
र् न ू
उठाउनु नपनमा मोल कायम नग ल
े भनी भन्सारमा माल राखी
राख्न र १० महीना पिछ सोही ौावण ०३५ ले लागू मूल्य सूचीको
मूल्य कायम गनर् पठाउनु तथा डबल भन्सार जरीवाना डेमरे ज िलन
लगाउनु कानुन िबपरीत छा े समेतको िरट िनवेदन िजिकर रहे छ।
४. िवपक्षीह बाट िलिखतजवाफ मगाई आएपिछ पेश गनुर् भ े िमित
०४१।२।७ को िस लबे को आदे श रहे छ ।
५. भन्सार दरबन्दीको मूल्यांकनको िसलिसलामा भाडा भरोट कायम
गदार् ूित के.िज.यु.एस.डलर १.२५ कायम गन ौी ५ को
सरकारको िनणर्य अनुसार भाडा कायम गरी भन्सार महसूल िलएको
िहसाब िमलेको दे िखन्छ र डेमरे ज रकम पूरा िफतार् पाउने ठहछर्
भनी यस न्यायाधीकरणबाट भएको फैसलामा कुनै कानुनी ऽुिट छै न
भ े समेतको राजःव न्यायाधीकरण काठमाड को िलिखतजवाफ
रहे छ ।
६. िनवेदकले पेश गरे को मालको इन्भ्वाइसमा ूितगज यु.एस.डलर
०.४३ सेन्ट माऽ भई भन्सार िवभागको मूल्यांकन ूितगज ०.५८
सेन्ट भई १० ूितशत भन्दा बढी न्यून िबजकीकरण भई आएको
यसमा ूितगज ०.५८ सेन्टका दरले कायम गरी ौी ५ को
सरकारको िनणर्य अनुसार फरक मूल्यमा भन्सार एनेको दफा
३४(३) अनुसार गन भ े भन्सार ऐन, ०१९ को दफा ३४ को
उपदफा ३ अनुसार फरक मूल्यमा दोब्बर महसुल जरीवाना समेत
असूल गन कायर् िविधवत गिरएको हुँदा िनवेदकले अिधकार नाघी
कायर् गरे को भ िमल्दै न र िबबीकर बढी िलएको भ े सम्बन्धमा

195
भन्सार िवभाग

आ.व.०३५।०३६ को िबबीकर दरबन्दी अनुसार भन्सारबाट

कायम भएको मूल्यम १५० ूितशत थप गरी सो मािथ
िनयमानुसार िबबीकर लगाई असूल गरे को कानुनसं गत छ भ े
समेतको भन्सार िवभाग र िऽ.िव.भन्सार कायार्लयको छु छु ै
िलिखतजवाफ रहे छ ।
७. िनवेदक तफर्बाट रहनु भएका िव ान अिधवक्ता ौी सुशीलकुमार
िसन्हाले िऽ.िव.भन्सार कायार्लयले कानुन िबपरीत डबल भन्सार
महसूल र जरीवाना समेतको साथै २१/२ दोब्बर गरी बढी मूल्य
कायम गरी १५ ूितशतले वृि िबबीकर लगाई भन्सार िवभागको
पऽानुसार भनी भन्सार िलई जरीवाना समेत लगाई गरे को िनणर्य
भन्सार ऐन िबपरीत छ भ े र ूत्यथीर् भन्सार िवभाग समेत
तफर्बाट बहस गनर् खिटई उपिःथत हुन ु भएका िव ान सरकारी
अिधवक्ता ौी बिलराम कुमारले ूचिलत ऐन िनयम बमोिजम
कारवाही भई भन्सार असूल गरे को कानुनसं गत छ िरट खारे ज हुन ु
पदर्छ भ े समेतको बहस ूःतुत गनुभ
र् यो ।
८. ूःतुत मु ामा िनवेदकका माग अनुसारको आदे श जारी हुनपु न हो
वा होइन सो कुराको िनणर्य िदनु पन हुन आएको छ ।
९. यसमा िनणर्यतफर् हे दार् सं िदप इन्टरूाइजेजले बककबाट आयत गरी
ल्याएको इन्भ्वाइस नं. िट.एस.१३३.७८ मा उिल्लिखत टे रीकटन
कपडा २०,००० बीस हजार गजको ूितगज सी.आई.एफ.
कलक ा यू.एस.डरल ०.५८ अन्ठाउ सेन्ट मूल्य कायम गरी
फरक परे कोमा भन्सार ऐन, ०१९ को दफा ३४(३) अनुसार गरी
िनयम बमोिजम माल छाडी िदनु हुन ौी ५ को सरकारको िमित
०३६।१।३१ को िनणर्यानुसार अनुरोध गिरन्छ भनी भन्सार
िवभागबाट ०३६।२।२।४ को पऽ पठाए अनुसार फरक परी
न्यून हुन गएको रकममा डबल भन्सार महसुल असूल गन र
जरीवाना .४९९। हुने भनी िऽभुवन िवमानःथल भन्सार
कायार्लयबाट िनणर्य गरे को सरकारी अिधवक्ताले बे समक्ष
दे खाएको फाइलबाट दे िखन्छ ।

196
 भन्सार िवभाग

१०. त्यसरी फरक परी न्यून हुन गएको रकममा डबल भन्सार महसूल
असूल गन र जरीवाना .४९९। हुने भनी गरे को िनणर्य उपर िरट
िनवेदकको राजःव न्यायाधीकरणमा पुनरावेदन परे कोमा भन्सार
दरबन्दीको मूल्यांकनको िसलिसलामा भाडा भरौट कायम गदार् ूित
के.जी.यू.एस.डलर १.२५ कायम गन ौी ५ को सरकारको िनणर्य
अनुसार भाडा कायम गरी भन्सार महसूल िलएको िहसाव िमलेकै
दे िखन्छ । डेमरे ज बापत असूल गिरएको .१६४९३।७० रकम
पुनरावेदकले िफतार् पाउने ठहछर् भनी राजःव न्यायाधीकरणबाट
िनणर्य गरे को पाइन्छ ।
ु न िवमानःथल भन्सार कायार्लयको िलिखतजवाफबाट
११. ूत्यथीर् िऽभव
०३५ ौावण १ गतेदेिख लागू भएको मूल्यांकन सूची बमोिजम
मालको मूल्य िनधार्रण गरी भन्सार लगाएको भ े दे िखन्छ ।
सरकारी अिधवक्ताले बे समक्ष दे खाएको फाइलबाट उक्त
मालसामान िऽभ ुवन िवमानःथल भन्सार कायार्लयमा आउनु भन्दा
पिहले नै सो मूल्यांकन सूची दािखल भई लागू भएको पाइन्छ ।
तसथर् ूचिलत मूल्यांकन सूची बमोिजम मूल्य िनधार्रण गरी भन्सार
लगाएको दे िखन्छ । त्यस ूकार िऽ.िव.भन्सार कायार्लयको
िनणर्यले डेमरे ज चाजर् लगाएकोलाई बाहेक गरी राजःव
न्यायाधीकरणबाट भएको िनणर्यमा कानुनको ूत्यक्षतः ऽुिट छ भ
सिकने िःथित नहुँदा िनवेदकका माग अनुसारको आदे श जारी गनर्
िमलेन । ूःतुत िरट िनवेदन खारे ज हुने ठहछर् । फायल िनयम
बमोिजम गरी बुझाई िदनु ।

उक्त रायमा म सहमत छु ।

न्या. हिरहरलाल राजभण्डारी

इित सम्वत् २०४१ साल आि न ४ गते रोज ५ शुभम् ।

197
भन्सार िवभाग

िनणर्य नं. २१६३ ने.का.प. २०४१ अ १०

िडिभजन बे
इजलाश
माननीय न्यायाधीश ौी सुरेन्िूसाद िसं ह
माननीय न्यायाधीश ौी हिरहरलाल राजभण्डारी
सम्वत् २०४० सालको िन.नं. १८७०
िवषय : उत्ूेषण
िनवेदक : भगवती होजीयारी उ ोग बि सपुतली काठमाड को का.जी.
झोछे टोल का.न.पं. वा.नं. २३ बःने िशवकुमार अमवाल

िव
िवपक्षी :राजःव न्यायाधीकरण काठमाड
िवरगंज भन्सार कायार्लय
आदे श भएको िमित : २०४१।५।१५।६ मा
 राजःव न्यायाधीकरण (सं शोधन सिहतको) ऐन, ०३१ को दफा
९(१) ले पिन लागेको महसूल जिरवाना धरौटी राखी माऽ
पुनरावेदन लाग्ने भ े समेत ू उल्लेख भएको दे िखने ।
(ूकरण नं. ११)
िनवेदक तफर्बाट : िव ान अिधवक्ता ौी रतनलाल कनौिडया
िवपक्षी तफर्बाट : िव ान सरकारी अिधवक्ता ौी केदारूसाद शमार्
उल्लेिखत मु ा : x

आदे श
न्या. हिरहरलाल राजभण्डारी : सं िवधानको धारा ७१ पनर्
आएको ूःतुत िरटिनवेदनको सं िक्ष व्यहोरा िनम्न ूकारकोछ :
२. अथार्त इजाजत पऽ नं. स.िड.िव.िव. एच एस एन वाई
२०४८२।०३७ (यस) ता ८ मई १९८१ अन्तगर्त यस
उ ोगको लािग आधारभूत तथा सहायक कच्चा पदाथर् ःटे च
नाइलज ३,००० के.िज.पेन्टे क्स ूा.िल. िसं गापुरबाट खरीद गरी
आयात गरे को र सो माल िवपक्षी भन्सार कायार्लय वीरग मा
आइपुगेपिछ बील अनुसारको मूल्य खुलाई िमित ०३८।१०।२५

198
 भन्सार िवभाग

को ू ापन पऽ नं. ५७ पेश गरे कोमा सो मूल्यलाई मान्यता िदई

मूल्य तथा भाडा समेत जोडी . २१०९७५।८१ कायम गरी
त्यसमा ११ ूितशतले भन्सार महसूल . २३२०७।३४ र
िवलम्ब शुल्क . ६६७६।८० तथा िबबीकर .
७९११५।९३ समेत जम्मा . १०९०००।०७ िमित
०३८।१०।२५ मा िनधार्रण गरी पाटीर्को िनवेदन माग अनुसार
धरौटीमा छािडएको भ े उल्लेख गरे कोमा सो िनधार्रणमा िच
नबुझी िवपक्षी राजःव न्यायाधीकरणमा पुनरावेदन गदार् यःतै
ूकृितको िमनको इन्टरनेशनलको मु ामा अ.बं . १८० नं. बमोिजम
खारे ज हुन्छ भ े िनणर्य भइसकेकोले ूःतुत मु ा पिन खारे ज हुन्छ
भ े िनणर्य गिरयो जुन िनणर्य िनम्न लेिखए बमोिजम कानुनी
ऽुिटपूणर् छ ।
३. िजिकर : राजःव न्यायाधीकरणले अ.बं . १८० नं. बमोिजम खारे ज
हुन्छ भनी जुन िमनको इन्टरनेशनल मु ा ूःतुत मु ामा लगाइएको
छ सो पूणर् पमा गलत र गैरकानुनी छ िकनकी िमनको
इन्टरनेशनलको मु ाको तथ्य र सोतथ्यसँग सम्बिन्धत
कानुनीव्यवःथा ूःतुतमु ाको तथ्य तथा सो तथ्यसँग सम्बिन्धत
कानुनी व्यवःथा समान िकिसमको छै न एकदम फरक रहे को छ ।
भन्सार कायार्लयले भन्सार महसूल तथा िबबी समेत िनधार्रण
गरे को र सो िनधार्रणमा िच नबुझी पुनरावेदन गरे कोले सो
पुनरावेदनमा राजःव न्यायाधीकरण ऐन, ०३१ को दफा ९(१)
बमोिजम िवपक्षी राजःव न्यायाधीकरणले इन्साफ गनुप
र् नमा सो
नगरी खारे ज गरे को न्याय सं गत छै न । यस उ ोग मािमण तथा
घरे ल ु उ ोग, ०३० को दफा २(क) ५(ख) अन्तगर्त पनर् गई
उक्त ऐनको ८(१)(क) वगीर्करण िभऽ पारी सोही ऐनको
९(१)क.(१) अनुसारको आयकर सुिवधा उपभोग गरी आएको
छ । उक्त ऐन अनुसार त्यःतो उ ोगको लािग आयात गिरने
मेिशनरीलाई पाटर्पूजार् िबजुलीको सामानमा १ ूितशतले भन्सार
महसूल लाग्ने ू छ । मािथ उिल्लिखत कानुनी सुिवधा ूा गदार्
गद िवपक्षी भन्सार कायार्लयले िनधार्रण गरे को िच नबुझी राजःव

199
भन्सार िवभाग

न्यायाधीकरण काठमाड मा पुनरावेदन िदँ दा पुनरावेदन खािरज

गिरएको छ भ े िवपक्षी राजःव न्यायाधीकरणको िनणर्यले
िनवेदकको सं वैधािनक हक अिधकारमा बाधा गरे कोले उक्त िवपक्षी
भन्सारकायार्लयको िमित ०३८।१०।२५ को र िवपक्षी राजःव
न्यायाधीकरणको िमित ०४०।१।२२।५ को उक्त िनणर्य
उत्ूेषणको आदे श ारा बदर गिरपाउँ भ े समेत व्यहोराको िरट
िनवेदन ।
४. यसमा िनवेदन िजिकर अनुसारको आदे श िकन जारी हुन ु नपन हो
िवपक्षीह बाट िलिखतजवाफ मगाई पेश गनुर् भ े यस अदालत
िसं गलबे को आदे श ।
५. धरौटी रहे को रकम उपरोक्त पुनरावेदन राजःव न्यायाधीकरणमा
लाग्ने नलाग्ने भ े सम्बन्धमा भन्सार ऐन, २०१९ को दफा ३७
मा व्यवःथा गरे अनुसार कर अिधकृतले गरे को एक पैयाँ भन्दा
बढी जिरवाना गरे को आदे श उपर राजःव न्यायाधीकरणमा
पुनरावेदन लाग्नेछ भ े व्यवःथा गरे को पाइन्छ । ूःतुत मु ामा
भन्सार ऐन तथा िबबीकर ऐनमा व्यवःथा भए बमोिजम महसूल
िनधार्रण तथा कर िनधार्रण नभई केवल धरौटीको पमा भन्सार
महसूल तथा िबबीकर िलएकोलाई अिन्तम आदे श भ निमल्ने
हुँदा अ.बं . १८० नं. बमोिजम खारे ज हुन्छ भ े यस
न्यायाधीकरणको फैसला कानुनसं गत नै हुँदा िरट िनवेदन खारे ज
गिरपाउँ भ े समेत व्यहोराको राजःव न्यायाधीकरण काठमाड को
िलिखतजवाफ ।
६. आिथर्क ऐन, ०३८।०३९ को अनुसूची ६को ि व्य कृितम रे खामा
आधािरत होिजयरीमा िबबीकर सुिवधा नपाउने ू छ । िवपक्षी
भगवती होिजयारी उ ोगको माल सामानको लाग्ने भन्सार रकम
तथा िबबीकर सुिवधाको लािग कारवाही चिलरहे को हुँदा पिछ
िनणर्य बमोिजम हुने गरी हाल माल धरौटीमा राखी माल धरौटीमा
पास गिरपाउँ भ े िनवेदकको िनवेदन अनुसार ०३६।३।२८ को
अथर् मन्ऽालय भन्सार िवभागको िनणर्य पिरपऽ मुतािवक भिरएको
ू ापन पऽमा ०३८।१२।२५ को तोक आदे श अनुसार ३

200
 भन्सार िवभाग

महीनािभऽ सुिवधाको ूमाणपऽ पेश गन गरी िनवेदन गिरएको

िथयो र यसको १ कपी िवपक्षीले समयमा नै ूा गरी सक्नुभएको
िथयो । यसरी ू ापनपऽमा भएका शतर् म ूर गरी धरौट राखेको
रकम ू ापनपऽमा उल्लेख भएको समयिभऽ पेश गरी छु टकारा
िलन पन कतर्व्य िनवेदकको हुन आउँ दछ कानुन िनयममा
तोिकएको भन्सार दर मुतािवकको रकम असूल गिरएको हुँदा िरट
िनवेदन खारे ज गिरपाउँ भ े समेत व्यहोराको भन्सार कायार्लय
वीरग को िलिखतजवाफ ।
७. िनवेदक तफर्बाट उपिःथत रहनुभएका िव ान अिधवक्ता ौी
रतनलाल कनौिडयाले मेरो पक्षले कानुन बमोिजम ू ापन पऽ
भरे कोमा कानुन िबपरीत हुने गरी िबबीकर र भन्सार महसूल
समेत धरौटीमा िलने गरी र िवलम्ब शुल्क समेत लगाएर िनधार्रण
गरे कोमा औ.व्य.ऐन, ०३० बमोिजमको घरे ल ु तथा मािमण उ ोग
हुँदा सो उ ोगलाई लाग्ने सयकडा १। भन्सार महसूल माऽ िलने
गरी कानुन बमोिजमको िनणर्य गरी सो िनणर्य बदर गिरपाउँ भनी
भन्सार ऐन, ०१९ तथा िबबीकर ऐन, ०२३ को दफा २२ र
राजःव न्यायाधीकरण ऐन, ०३१ को दफा ३७ समेतको कानुन
अनुसार परे को पुनरावेदनमा धरौटीलाई अिन्तम िनणर्य भएको भ
िमल्दै न भनी खारे ज गरे को कि पिन कानुन िमलेको छै न नामसारी
भ े र िवपक्षतफर्बाट खिटई आउनुभएका िव ान सरकारी व.अ.ौी
केदारूसाद शमार् र राजःव न्यायाधीकरणको िनणर्य कानुन अनु प
नै छ भ े समेत बहस ूःतुत गनुर् भएको छ ।
८. मुख्य िनवेदकको माग बमोिजमको आदे श जारी गनर् िमल्ने निमल्ने
के हो सो कुराको िनणर्य िदनुपन हुन आएको छ ।
९. भन्सार सं शोधन सिहतको ऐन, ०१९ को दफा २९(१) मा भन्सार
अिधकृतबाट तोिकिदएको भन्सारमहसूल वा जिरवाना भन्सार अ ामा
धरौटी राखी माऽ पुनरावेदन गनर् पाउने व्यवःथा अनुसार ऐनको
उपदफा (२) अनुसार गिरपाउँ भनी ऐ. ऐनको दफा ३७ तथा
िबबीकर ऐन, ०२३ को दफा २२ बमोिजम समेतको कानुनी
आधारमा औ ोिगक व्यवसाय ऐन, ०३० को दफा ९(१)(क)(२)
र औ. व्य.ऐन, ०३८ को दफा १४(१) बमोिजम समेत गिरपाउँ

201
भन्सार िवभाग

भनी िजिकर िलई भन्सारउपरमा िनवेदकको राजःव न्यायाधीकरण

काठमाड मा पुनरावेदन परे को दे िखन्छ ।
१०. सो पुनरावेदनमा भन्सार ऐन तथा िबबीकर ऐनमा व्यवःथा भए
बमोिजम महसूल िनधार्रण तथा कर िनधार्रण नभई केवल धरौटीका
पमा भन्सार महसूल तथा िबबीकर िलएकोलाई अिन्तम िनणर्य
तथा आदे श भ िमल्ने नदे िखएको भ े समेत आधारमा अ.बं .
१८० नं. बमोिजम खारे ज हुने ठहर्याई राजःव न्यायाधीकरण
काठमाड ले िनणर्य गरे को पाइन्छ ।
११. यसमा िबबीकर सं शोधन सिहतको ऐन, ०२३ को दफा २२ मा
. १००। भन्दा बढी जिरवाना गरे कोमा राजःव न्यायाधीकरणमा
पुनरावेदन लाग्ने व्यवःथा भएको र भन्सार ऐन, ०१९ को दफा
२९(१) मा भन्सारले तोिकिदएको महसूल वा जिरवाना भन्सारमा
धरौटी राखी माऽ ऐ. उपदफा (२) बमोिजम गिरपाउँ भनी
पुनरावेदन गनर् पाउने व्यवःथा भएको पिन पाइन्छ र राजःव
न्यायाधीकरण (सं शोधन सिहतको) ऐन, ०३१ दफा ९(१) ले पिन
लागेको मूल जिरवाना धरौटी राखी माऽ पुनरावेदन लाग्ने भ े
समेत ू उल्लेख भएको दे िखँदा यःतो िःथितमा अ.बं . १८० नं.
बमोिजम खारे ज गन गरी राजःव न्यायाधीकरण काठमाडले गरे को
फैसलामा उक्त उिल्लिखत कानुन समेतको ऽुिट गरी गरे को दे िखन
आएकोले राजःव न्यायाधीकरण काठमाड को लेखा सदःय ौी
भोलाराम तथा राजःव सदःय ौी िशवलाल डं गोलले गनुर् भएको
िमित ०४०।१।२२।५ को िनणर्य फैसला उत्ूेषणको आदे श ारा
बदर हुने ठहछर् । अब यसमा पुनः कानुन बमोिजम िनणर्य गनुर्
भनी राजःव न्यायाधीकरण काठमाड का नाउँ मा परमादे शको आदे श
समेत जारी हुने ठहछर् । िनणर्यको १ ूित ूितिनिध िवपक्षी कहाँ
पठाउनु भनी महान्यायािधवक्ताको कायार्लयमा पठाई फाइल
िनयमानुसार गरी बुझाई िदनु ।

उक्त रायमा म सहमत छु ।

न्या. सुरेन्िूसाद िसं ह
इित सम्वत् २०४१ साल भाि १५ गते रोज ६ शुभम् ।

202
 भन्सार िवभाग

िनणर्य नं. २१७८ ने.का.प. २०४१ अ ११

िडिभजन बे
इजलाश
माननीय न्यायाधीश ौी बब्बरूसाद िसं ह
माननीय न्यायाधीश ौी हरगोिवन्द िसं ह ूधान
सम्वत् २०४० सालको िरट नं. १९७३
िवषय : उत्ूेषण
िनवेदक :िजल्ला सुनसरी धरान न.पं . ५ िःथत एटलस शे िडङ कं.का
ूोूाइटर अशोककुमार लोिहया

िव
िवपक्षी : ौी ५ को सरकार अथर् मन्ऽालय भन्सार िवभाग, िऽपुरे र
ौी ५ को सरकार, भन्सार कायार्लय रानी, िवराटनगर
आदे श भएको िमित : २०४१।११।१।३ मा
 कानुनको व्यवःथा जःतो गम्भीर ू मा असाधारण अिधकार
गुहानर् बाधा छ भ पिन िमल्दै न ।
(ूकरण नं. ८)
िनवेदक तफर्बाट : िव ान विर अिधवक्ता ौी कुसुम ौे
िवपक्षी तफर्बाट : िव ान सरकारी अिधवक्ता ौी बिलराम कुमार
उल्लेिखत मु ा : x

आदे श
न्या. बब्बरूसाद िसं ह :नेपालको सं िवधानको धारा ७१ अन्तगर्त
यस अदालतमा िमित ०४०।११।५ मा दतार् हुन आएको ूःतुत िरट
िनवेदनको तथ्य एवं िजिकर यस ूकार रहे छ ।
२. आिथर्क वषर् ०३९।०४० मा पोिल र प्लेन सुिटङ कपडा दिक्षण
कोिरयाबाट िसपमेन्ट भई ूमाणपऽ नं. १३६९ र ू ापनपऽ नं.
१२८४ बाट जम्मा ८९७८ गज कपडा िवराटनगर भन्सार
कायार्लय माफर्त नेपालमा आयात गरे को िथएँ । आिथर्क ऐन,
०३९ र ०३७ अनुसार अिधकतम सुिवधा ूा ु ह बाट
मुलक

203
भन्सार िवभाग

आयात गिरएको उक्त ऐनको अनुसूची १ सं केत नं. ५६–०७ (क)

मा पोिल र कपडामा १०० का दरले भन्सार िलनु पनमा िवपक्षी
भन्सार कायार्लयले साधारण दे शह बाट आयात भए सरह गरी
१०५ ूितशतका दरले भन्सार महसूल िलने र भन्सार महसूल
नितरे सम्म कपडा नछािडने जानकारी िदएको हुँदा बढी रकम .
११,१६०।३४ पिछ िफतार् िलने गरी कपडा छु टाई अ आउने
कपडा बाँकी रहे का कपडाको हकमा १०० ूितशत नै भन्सार
महसूल िलई माऽ सामान छाड्ने आदे श िवराटनगर भन्सार
कायार्लयका नाउँ मा पठाई पाउँ भनी ौी ५ को सरकार भन्सार
िवभागमा िमित ०३९।८।१४ मा िनवेदन िदएकोमा िनवेदन माग
अनुसार माऽ भन्सार महसूल िलने गरी सम्बिन्धत भन्सार
कायार्लयलाई तु न्त पऽ पठाउने र बढी भन्सार महसूल पिछ
िफतार् िलने गरी हाललाई सयकडा १०५ ूितशतको दरले भन्सार
महसूल बुझाई िवराटनगर भन्सार कायार्लयबाट मालसामान छु टाई
िलनु भनी तत्कालीन महािनदशकले मौिखक आ ासन िदनुभएकोले
िमित ०३८।८।१३ र ०३९।८।१८ मा जम्मा .
२३४३७।१० भन्सार कायार्लय, िवराटनगरमा बुझाई उपरोक्त
बमोिजमको कपडा भन्सार कायार्लयबाट छु टाई ल्याएको िथएँ ।
अिधकतम सुिवधा ूा ु बाट
मुलक िसपमेन्ट भई आएको
मालसामानमा लाग्ने भन्सार महसूल दरबन्दी बमोिजम नै भन्सार
महसूल िलने गरी ०३९।१२।९ मा भन्सार िवभागले िनणर्य
ु
गरे को र उक्त िनणर्यको व्यहोरा ०३९।१२।१८ मा सबै मुलक
भन्सार कायार्लयह का नाउँ मा पिरपऽ भएपिछ पुनः िमित
०४०।१।२७ मा १०० ूितशत माऽ भन्सार िलनु पनमा १०५
का दरले भन्सार महसूल िलएबाट बढी भन्सार महसूल िफतार् पाउँ
भनी ूत्यथीर् भन्सार कायार्लयमा िनवेदन िदएकोमा कोिरयन कपडा
कोिरयाबाट चलान गरी आयात गरे को भए तापिन िबजक जापानको
भएकोले बढी महसूल िफतार् िदन निमल्ने भ े उल्लेख भयो र पुनः
०४०।९।१० मा िनवेदन गदार् बढी रकम िफतार् निदने र

204
 भन्सार िवभाग

कानुनले तोकेको भन्दा बढी भन्सार महसूल मबाट असूल गन

िनणर्य गरे को हुँदा मौिलक हक ूचलन गराई पाउन आएको छु ।
३. दिक्षण कोिरयामा उत्पादन भई त्यहीबँ ाट जहाजमा चलानी गरे को
कपडा जापान िःथत िनयार्तकतार् फमर्को नामबाट नेपालमा आयात
गरे को भ े कारण दे खाई सामान्य दे श जापानका िबजक भएको
भनी १०५ ूितशतका दरले भन्सार लगाउनु ौी ५ को सरकारको
आयात नीित तथा आिथर्क ऐन, ०३९ तथा आिथर्क ऐन, ०३७ को
िबपरीत भएको छ । आिथर्क ऐन, ०३९ र ०३७ को अनुसूचीको
१ नं. ५६/०७ (९) मा पन अिधकतम सुिवधा ूा दे शह बाट
नेपाल आयात गिरएका सामानह मा केवल १००% माऽ भन्सार
महसूल लाग्ने व्यवःथा छ । अिधकतम सुिवधा ूा दे शह बाट
आयात भएका सामानह लाई सामान्य दे शबाट आयात भएको
दे शह को वगर्मा राखी १०५ ूितशतका दरले भन्सार महसूल
िलने िनणर्य गनुर् अनािधकार छ । यःतो कायर् नेपालको
सं िवधानको धारा ५८ समेतको िबपरीत छ । एक दे शमा तयार
गिरएका सामानह अन्य दे शह मा िबबीको व्यवःथा िमलाउने
माध्यमको पमा काम गन जापान िःथत कम्पनी इ वे
कप रे शन ारा जारी गिरएको माऽ हो उक्त िवजकमा उिल्लिखत
कपडाह जापानको क्षेऽमा ूवेशसम्म पिन गरे को हुँदैन । मैले
आयात गरे को सबै कपडा दिक्षण कोिरयामा नै बनी तयार भई
ँ ाट जहाजमा कलक ाको लािग चलान गिरएका हुन ् । अतः
त्यहीब
ूत्यथीर् नं. १ र २ ले मेरो मौिलक हकको ूचलनमा बाधा गरी
िदएकोले ूत्यथीर् नं. १ र २ को िनणर्य उत्ूेषणको आदे श जारी
गरी िनवेदकलाई उपरोक्त बढी रकम . ११,१६५।२५ िफतार्
िदलाई मेरो हक ूचलन गराई पाउँ भ े व्यहोरा उल्लेख गरी िरट
िनवेदकले िजिकर िलएको रहे छ ।
४. िमित ०४०।११।१६ को यस अदालत िसं गलबे को आदे श
बमोिजम ूा हुन आएको िलिखतजवाफ यस ूकार छन् ।
५. भन्सार ऐन, ०१९ (सं शोधन सिहतको) दफा १२ को खण्ड (ङ)
अनुसार िवपक्षीले ःवयं ठानेको बढी महसूल िफतार्को िनिम ३५

205
भन्सार िवभाग

िदनिभऽ िनवेदन गनुप

र् नमा सो नगरी िमित ०३९।८।१८ िमित
२०३९।८।२० मा ितरे को भन्सार महसूल िफतार्को लािग द.नं.
६७७२ िमित ०४०।१।३० मा िवराटनगर भन्सार कायार्लयमा
िनवेदन दतार् गरे कोले यिद िफतार् पाउने भए तापिन हदम्याद
नरहे को समेत कारणले िनजले िफतार् पाउन सक्ने कुनै कानुनी
ु ो साथै िवपक्षीको मौिलक हक ूचलनमा कुनै बाधा
ूावधान नहुनक
नपरे को कारण समेतबाट िनवेदकको िरट िनवेदन खारे ज हुन
अनुरोध छ भ े व्यहोराको भन्सार कायार्लय िवराटनगर र भन्सार
िवभागको छु ाछु ै िलिखतजवाफ रहे छ ।
६. िनयम बमोिजम दै िनक पेशी सूचीमा चढी पेश हुन आएको ूःतुत
िरट िनवेदनमा िरट िनवेदकको वा. कृंणचन्ि उपाध्यायलाई
रोहवरमा राखी िरट िनवेदकको तफर्बाट िव ान विर अिधवक्ता
ौी कुसुम ौे र िवपक्षी भन्सार िवभाग समेतको तफर्बाट खिटई
ु एका िव ान सरकारी अिधवक्ता ौी बिलरामकुमारको
उपिःथत हुनभ
बहस समेत सुिनयो ।
७. ूःतुत मु ामा िरट िनवेदकको माग बमोिजमको आदे श जारी हुने
नहुने के रहे छ ? िनणर्य िदनुपरे को छ ।
८. यसमा िमित ०४०।१०।९ को राजपऽमा ूकािशत सूचना
बमोिजम दिक्षण कोिरयालाई अिधकतम सुिवधा ूा ु ह
मुलक
(Most Favourd Nations) मा राखेको छ । िववादको पोिल र
प्लेन सुिटङ कपडा दिक्षण कोिरयामा बनेको दिक्षण कोिरयाबाट
चलान भएको भ े कुरामा िववाद छै न । िबजक माऽ जापानमा
बनेको छ । अिधकतम सुिवधा ूा ु ह
मुलक (मोःट फेवडर्
नेसन्स) बाट आएका कपडा जःतो मालमा १००% भन्सार महसूल
िलने भ े आिथर्क ऐन, ०३७ को अनुसूची १ सं केत नं. ५६–०७
(क) बाट दे िखन्छ । िनवेदकह को माल आए पिछ १००% िलनु
पन भनी ०३९।८।१४ मा िनवेदकले भन्सार िवभागमा िनवेदन
िदएकोमा िमित ०३९।१२।९ मा िनणर्य भई िमित
०४०।२।२२ मा िवराटनगर भन्सार कायार्लयलाई लेखी
पठाएको भ े ०३९।१२।१८ मा सबै भन्सार कायार्लय ह लाई
पिरपऽ गरे कोबाट ःप हुन्छ । भन्सार िवभागबाट िनवेदक

206
 भन्सार िवभाग

(एटलस शे िडङ कम्पनीलाई ०४०।२।२२ मा लेखेको पऽ हे दार्

त्यस फमर्ले कोिरयन कपडा कोिरयाबाटै चलान गरी आयात गरी
आयात गरे को भए तापिन िबजक जापानको भएकोले बढी महसूल
िफतार् िदन निमल्ने भनी ०४०।२।२० मा िनणर्य गरे कोपाइन्छ ।
भन्सारकायार्लय िवराटनगरले िलिखत जवाफमा उल्लेख गरे अनुसार
भन्सारऐन, २०१९ (सं शोधन सिहत) को दफा १२ को हदम्याद
लाई भन्सार ऐन, २०१९ (सं शोधन सिहत) को दफा ११ को
िःथित हुनपु नमा सो िःथित पिन यहाँ छै न साथै कानुनको व्यवःथा
जःतो गम्भीर ू मा असाधारण अिधकार गुहानर् बाधा छ भ पिन
िमल्दै न । तसथर् िमित ०४०।१०।९ को राजपऽमा ूकािशत
सूचना बमोिजम दिक्षण कोिरयालाई अिधकतम सुिवधा ूा
ु ह मा बगीर्कृत गरी सकेपिछ सो दे शबाट ूमाणपऽ नं.
मुलक
१३६९ र ू ापनपऽ नं. १२८४ बाट एटलस शे िडङ कम्पनीले
आयात गरे को पोिल र सुिटङ कपडामा आिथर्क ऐन, २०३९ एवं
२०३७ को अनुसूची १ को सं केत नं. ५६–०७ (क) बमोिजम
१००% माऽ भन्सार िलनु पनमा १०५% ूितशतका दरले भन्सार
िलने गरी गरे को िनणर्यमा ूत्यथीर् नं. १ भन्सार िवभागले िबजक
जापानको भएकोले बढी भन्सार महसूल िफतार् िदन निमल्ने भनी
िमित ०४०।२।२० मा गरे को िनणर्य ूत्यथीर् नं. २ को िनणर्य
उत्ूेषणको आदे श ारा बदर हुनठ
े हछर् । िनवेदकबाट बढी िलएको
भन्सारमहसूल िनवेदकलाई िफतार्िदनु भनी परमादे शको आदे श
समेत जारी हुने ठहछर् । जानकारीको लािग यो आदे शको १ ूित
ूितिलिप िवपक्षीकायार्लयमा पठाउन म.न्या. का.यमा पठाई फाइल
िनयम बमोिजम गरी बुझाई िदनु ।

उक्त रायमा म सहमत छु ।

न्या. हरगोिवन्द िसं ह ूधान

इित सम्वत् २०४१ साल फाल्गुण १ गते रोज ३ शुभम् ।

207
भन्सार िवभाग

िनणर्य नं. २२७८ ने.का.प. २०४२ अ २

िडिभजन बे
माननीय न्यायाधीश ौी िऽलोक ूताप राणा
माननीय न्यायाधीश ौी गजेन्िकेशरी बाःतोला
सम्वत् २०४१ सालको िर.नं. २०३४
िवषय : बन्दी–ूत्यक्षीकरणको आदे श जारी गिरपाउँ ।

िनवेदक :भारत िजल्ला हजारीयावाग गाउँ चतरा घर भई हाल वीरगंज

कारागारमा थुनामा रहे को अन्जनी कुमार सहाय ।

िव
िवपक्षी : नारायणी अ लाधीशको कायार्लय, वीरगंज ।
िज.का.कारागार शाखा वीरगं ज, कारागार वीरगंज ।
वीरगंज भन्सार कायार्लय,वीरगंज ।
आदे श भएको िमित: ०४२।२।१३।१ मा
िनवेदकको पुनरावेदन नपरी फैसला हुन बाँकी नै हुँदा उक्त
अ लाधीश कायार्लयको पुनरावेदन िनणर्यमा असर पन गरी यो यःतो
कानुन हो भनी िरट क्षेऽबाट उक्त दण्ड सजायँको महलको ३८ नं. को
व्याख्या गदार् पुनरावेदन िदने िनकायको िनणर्यमा ूितकूल असर पनर् जाने
भई िनजको अिधकारमा समेत हःतक्षेप हुन जाने िःथित पन ।
(ूकरण नं.११)
ु ी ऐनले जमानी गनको महलमा
जमानी िलने व्यवःथा मुलक
व्यवःथा भएकोले कसलाई पत्याउने र नपत्याउने भ े अिधकार जमानी
िलने कायार्लयको हो ।
(ूकरण नं.१२)
िनवेदक तफर्बाट: िव ान अिधवक्ता ौी ूकाश वःती
िवपक्षी तफर्बाट: िव ान सरकारी अिधवक्ता ौी विलराम कुमार
उल्लेिखत मु ाः X

208
 भन्सार िवभाग

आदे श
न्या.िऽलोक ूताप राणाः नेपालको सं िवधानको धारा ७१
अन्तगर्त बन्दी–ूत्यक्षीकरणको आदे श जारी गरी गैरकानुनी थुनाबाट
छु टकारा गिरपाउँ भ े िरट िनवेदन िमित २०४१।१२।२६।२ मा दतार्
भएको रहे छ ।
सं िक्ष तथ्य तथा िजिकर यस ूकार छन् :–
२. वीरगन्ज भन्सार कायार्लयले ौी ५ को सरकार वादी म समेतलाई
ूितवादी बनाई भएको सी राजदुतावासको नाउँ मा िसनेमा
ूोजेक्टर भनी िविभ माल चोरी पैठारी मु ामा िनकासी पैठारी
िनयन्ऽण ऐनको दफा ५(१) अनुसार कारवाही उठी ू.लाई
२०४०।९।२० दे िख पबाउ गरी िनरन्तर पमा थुनामा छु ।
यस मु ामा म समेतलाई हराई जिरवाना . १७,११,८६९।
गिरएको छ । जिरवाना ितनर् नसकेबाट थुनामा छु । शेख एण्ड
पिण्डतमा मेरो दाजु काम गनुह
र् न्ु छ । िववािदत सामान छु टाउन
िच ी दाजुले लेख्न ु भएको हो । म पिहला १९७७ मा त्यस
कम्पनीमा कमर्चारीको पमा काम गरी त्यस प ात्
१९८०।११।९ मा मैले राजीनामा िदई भोिलपल्ट मेरो राजीनामा
ःवीकृित भई पबाउ पनुभ
र् न्दा अिघसम्म नेपाल पोिलिथन
इण्डःशीजमा कायर्रत िथएँ । उक्त भन्सार कायार्लयले मलाई दोष
लगाउँ दा काटुर्न पोिलएको व्यिक्तलाई मालधनी मा ुपन आधार
िलएको छ अन्य सबूत ूमाण िलई मलाई कसूरदार ठहराउन
सकेको छै न सो सामान छु टाउने समेत कुनै कायर्मा मेरो सं लग्नता
छै न । उक्त िनणर्य उपर नारायणी अ लाधीश कायार्लयमा मेरो
पुनरावदे न परी कारवाही भई राखेको छ । नारायणी अ लाधीश
कायार्लयमा मलाई दण्ड सजायँको ३८(२) को िःथित भएबाट ६
मिहना भन्दा बढी कारावासको जीवन िबताई सकेको हुँदा जेलबाट
र् गिरपाउँ भ े मेरो िनवेदन
मुक्त गराई तारे खमा रही मु ाको पुपक्ष
पर्यो । उक्त िनवेदनमा राजपऽांिकत तृतीय ौे णी सम्मको
अिधकृत जमानत िदएमा तारे खमा छाड्ने अ लाधीशबाट तोक

209
भन्सार िवभाग

आदे श भएको कुरा मेरो जानकारीमा आयो । सो तोकको नक्कल

उपलब्ध हुन सकेन । म एक भारतीय साधारण नागिरक भएको र
म जेलमा नै बसी राखेको हुँदा सरकारी कमर्चारी जमानत िदन मैले
नसक्ने भएबाट बाध्य भई सम्मानीत सव च्च अदालतको शरण
िलन आएको छु । उक्त अ लाधीश कायार्लयको िनणर्यबाट नै
ु ान गिरसकेको
मैले कानुनले तोकेको हदभन्दा बढी सजायँ भक्त
कुरा ःवीकार नै भएको छ ।
३. िनकासी पैठारी िनयन्ऽण ऐन, २०१३ को दफा ५(१) ले मलाई
भन्सार कायार्लयको िनणर्यले अपराधी नै माने पिन १ वषर् भन्दा
बढी कैद गनर् नसक्ने िःथित भएको र जिरवाना माऽ सजायँ
भएकोमा दण्ड सजायँको ३८(२) ले सजायँ गदार् उपल्लो हदको
आधा अथार्त ६ मिहना भन्दा बढी कैद ठे क्न नसक्ने ू व्यवःथा
छ । यःतो िःथितमा मलाई अ.बं . १३९ र १२० को िवपरीत
हुने गरी मलाई कैदमा रािखएको छ । गैरकानुनी तवरबाट किरब
आज १५ मिहना भन्दा बढी कारावासको जीवन िबताई सकेको
छु । यःता िकिसमको मु ामा िव मान कानुनको अनुशरण गरी
कैद समेत सजायँ भएकोमासमेत बागमती अ लाधीश कायार्लयले
१ वषर् माऽ कैद गन गरी िनङपा शेपार् समेतको मु ामा िनणर्यसमेत
गरे कोछ । राजपऽाि त अिधकृत जमानत माग्ने व्यवःथा कुनै
ऐनमा छै न ।
४. िवपक्षीह ारा िलिखत जवाफ तथा बन्दी सिहत उपिःथत गराउनु
भनी भ े पऽ िसं गल बे को िमित २०४१।१२।२७।३ को
आदे शानुसार ूा हुन आएको िलिखत जवाफ िनम्न ूकार छन् :
५. िरट िनवेदन अन्जनीकुमार सहाय समेतलाई िन.से.िन.ऐन, २०१३
को दफा ५(१) अनुसार िबगो बमोिजम जिरवाना १७,११,८६९।
गन, िजिरवाना दािखल गनर् नसकेमा मू.ऐन दण्ड सजायँको ३८(१)
अनुसार ४ वषर् कैद ठे क्ने गरी वीरगन्ज भन्सारले िनणर्य गरे को र
िनज अन्जनीकुमार सहाय धरौट जमानी िदन नसकेकोले
कारागारमा थुनामा बसी यस कायार्लयमा पुनरावेदन गरे को सो

210
 भन्सार िवभाग

पुनरावेदन कानुन बमोिजम िनणर्य हुन बाँकी नै छ । वीरगन्ज

भन्सारले मलाई दण्ड सजायँको ३८(२) नं. अनुसार कैद
ठे क्नुपनमा ३८(१) अनुसार ठे िकएको कैद गैरकानुनी भएकोले
थुनाबाट छु टकारा पाई तारे खमा रही मु ाको पूपक्ष
र् गनर् पाउँ भ े
अ नीकुमारको िनवेदन पनर् आएकोमा िनज अ नीकुमार भारतीय
नागिरक भएको र तारे खमा छािडं दा भाग्न सक्ने सम्भावना भएको
र पिछ पुनरावेदन िनणर्य हुँदा शु तहको िनणर्य सदर हुनसक्ने
िःथित भएमा िनजलाई हुने, थप जिरवाना असूल हुन नसक्ने िःथित
दे िख राजपऽांिकत तृतीय ौे णी सम्मको सरकारी रा सेवक जमानी
मािगएको र आदे शानुसार जमानी िदन नसकेकोले थुनामा रही
रहे को हुँदा िनवेदकको माग बमोिजमको आदे श जारी हुन ु नपन भई
िरट िनवेदन खारे ज गिरपाउँ भ े समेत नारायणी अ लाधीशको
कायार्लय वीरगन्ज ।
६. िनवेदक अन्जनीकुमार सहायले धरौटी जमानी िदन नसकेकोले
कारागार थुनामा बसी यस कायार्लयबाट भएको फैसलाउपर
नारायणी अ लाधीश का.मा पुनरावेदन गनुर् भई ना.अं .
कायार्लयबाट भएको फैसलाको िनणर्यले िनवेदकको हक हनन्
नभएको हुनाले िरट िनवेदन खारे ज गिरपाउँ भ े समेत वीरगन्ज
भन्सार कायार्लय ।
७. िनवेदक अन्जनीकुमार सहायलाई वीरगन्ज भन्सार कायार्लयले
थुनामा राख्न पठाएको हुँदा ूःतुत िरट िनवेदन पऽ खारे ज गिरपाउँ
भ े समेत िजल्ला कायार्लय कारागार शाखा वीरगन्ज ।
८. िनवेदकतफर्का िव ान अिधवक्ता ौी ूकाश वःतीले मेरो पक्षलाई
िवपक्षी कायार्लयह ले गै कानुनी पमा थुनामा राखेको हुँदा िरट
िनवेदन जारी हुनपु छर् भ े र िवपक्षी वीरगन्ज भन्सार कायार्लय
समेत तफर्का िव ान सरकारी अिधवक्ता ौी बिलराम कुमारले
िनवेदक अन्जनीकुमार सहायले िवपक्षी कायार्लयको फैसलाबाट
धरौटी जमानी िदन नसकेको थुनामा राखेकोले ूःतुत िरट िनवेदन
पऽ खारे ज हुनपु छर् भ े समेत बहस गनुभ
र् यो ।

211
भन्सार िवभाग

९. ूःतुत केशमा िनवेदकको माग बमोिजमको आदे श जारी हुने नहुने

के रहे छ सो कुराको िनणर्य िदनुपरे को छ ।
१०. यसमा िनवेदक अन्जनीकुमार सहायलाई वीरगन्ज भन्सार
कायार्लयको िमित ०४१।१०।५ को फैसला बमोिजम जिरवाना
. १७,११,८६९। भएको दे िखन्छ । सोही फैसलामा िनज
िनवेदक अन्जनीकुमार सहायलाई उक्त जिरवाना बुझाएमा छाड्ने र
बुझाउन नसके कागज गराई मुलकी ऐन दण्ड सजायँको महलको
३८(१) बमोिजम फैसला भएको िमित दे िख ४ वषर् कैद ठे की कैदी
पुजीर् समेत िदने भ े उल्लेख भएको पाइन्छ । ०४१।१०।५
को फैसला बमोिजम लागेको जिरवाना . १७,११,८६९।
बुझाउन सिक्दन भनी िनजले सोही िमितमा कागज गिरिदएकोले
ु ी ऐन, दण्ड सजायँको महलको ३८(१) नं. बमोिजम िमित
मुलक
०४१।१०।५ गते दे िख ४ वषर् कैद ठे िकएकोले थुनामा राख्ने
भ े कैद ठे की िनज अन्जनीकुमार सहाय थुनामा रहे को
ु ी ऐन दण्ड सजायँको महलको ३८(१) नं. लाग्ने
दे िखन्छ । मुलक
होइन । सोही ऐनको ३८(२) लाग्ने हुँदा सो ऐन बमोिजम लाग्न
ु ानी भइसकेको िनजको थुना गैरकानुनी
सक्ने ६ मिहना कैद भक्त
हुँदा थुनाबाट मुक्त हुनपु छर् भ े िरट िनवेदकतफर्को िव ान
अिधवक्ताको बहस भनाई दे िखन्छ । ियनै िरट िनवेदकको िनकासी
पैठारी िनयन्ऽण ऐन, २०१३ को दफा ६ बमोिजम सम्बिन्धत
अ लाधीश छे उ पुनरावेदन परे कोमा िववाद दे िख । उक्त कुरा
ःवयं िरट िनवेदकले आफ्नो िरट िनवेदन पऽमा ःवीकार गनुभ
र् एको
छ ।
११. कानुन बमोिजम सम्बिन्धत अ लाधीश समक्ष िनवेदकको वीरगन्ज
भन्सार कायार्लयको फैसला उपर पुनरावेदन परे को र उक्त
पुनरावेदन अ लाधीश कायार्लयमा िवचाराधीन रहे कोले िनवेदकलाई
दण्ड सजायँको महलको ३८(१) नं. बमोिजम जिरवाना नितरे
वापत कैद हुने हो वा सोही ऐनको ३८(२) नं. बमोिजम जिरवाना
नितरे वापत कैद हुने हो सोही सक्षम िनकायले आफूले फैसला

212
 भन्सार िवभाग

गदार् िनणर्य गनर् सक्ने अवःथा िव मान नै रहे को दे िखन्छ । उक्त

अ लाधीश कायार्लयमा िनवेदकको पुनरावदे न परी फैसला हुन
बाँ◌ंकी नै हुँदा उक्त अ लाधीश कायार्लयको पुनरावेदन िनणर्यमा
असर पन गरी यो यःतो कानुन हो भनी िरट क्षेऽबाट उक्त दण्ड
सजायँको महलको ३८ नं. को व्याख्या गदार् पुनरावेदन िदने
िनकायको िनणर्यमा ूितकूल असर पनर् जाने भई िनजको
अिधकारमा समेत हःतक्षेप हुन जाने िःथित पछर् ।
१२. िनवेदकतफर्का िव ान अिधवक्ताबाट ूःतुत गिरएको िर.नं . ६०६
िनवेदक ओमूसाद ौे िवपक्षी बागमती अ लाधीशको कायार्लय
समेत िवपक्षी भएको बन्दी–ूत्यक्षीकरणको िनणर्यमा र िर.नं.
१२४६ िनवेदक ँयाम खाँ मुसलमान िव िचतवन िजल्ला
अदालत समेत िवपक्षी भएको बन्दी–ूत्यक्षीकरणको िरट िनवेदनमा
ूितपािदत भएका िस ान्त ूःतुत केशमा लागू हुने दे िख ।
ु ी ऐनले
जमानी िलँदा माथवर मािनएको जमानी िलने व्यवःथा मुलक
जमानी गनको महलमा व्यवःथा भएकोले कसलाई पत्याउने र
नपत्याउने भ े अिधकार जमानी िलने कायार्लयको हो । वीरगन्ज
भन्सार कायार्लयले गरे को फैसला उपर नारायणी अ लाधीश
कायार्लयमा पुनरावेदन परी उक्त पुनरावेदन सोही कायार्लयमा
िवचाराधीन रहे को र पुनरावेदन तहबाटै िववादको ू को िनपटारा
हुने हुँदा ूःतुत िरट िनवेदन पऽ खारे ज हुने ठहछर् । फाइल
िनयम बमोिजम बुझाई िदनु ।

उक्त रायमा म सहमत छु ।

न्या.गजेन्िकेशरी बाःतोला

इितसम्वत् २०४२ साल ज्ये १३ गते रोज १ शुभम् ।

213
भन्सार िवभाग

िनणर्य नं. २३५८ ने.का.प. २०४२ अ ५

िडिभजन बे
सम्माननीय का.मु.ूधान न्यायाधीश ौी धनेन्ि बहादुर िसं ह
माननीय न्यायाधीश ौी गजेन्िकेशरी बाःतोला
सम्वत् २०४१ सालको िरट नं.२१४६
िवषय : उत्ूेषण वा अन्य उपयुक्त आ ा, आदे श वा पुजीर् जारी
गिरपाउँ ।

िनवेदक : िज.मोरङ िवराटनगर नगर प ायत वाडर् नं. २ बःने हजारी

मल अटल ।

िव
िवपक्षी :ौी पूवार् ल क्षेऽीय अदालत धनकुटा ।
ौी अ लाधीश,अ लाधीशको कायार्लय कोशी अ ल िवराटनगर ।
ौी ूमुख भन्सार अिधकृत,राजिवराज भं सार कायार्लय ।
ौी ५ को सरकार िड.एस.पी पदमबहादुर ःवाँर िवराटनगर जाहे रवाला ।
आदे श भएको िमित:२०४२।५।६।५ मा
सवारी धनीको कसूर नै कायम नभएको अवःथामा उक्त सवारी
जफत गन अिधकार ऐनले िदएको पाइँदैन ।
(ूकरण नं.९)
िनवेदक तफर्बाट: िव ान िविर अिधवक्ता ौी मुकुन्द रे ग्मी
िवपक्षी तफर्बाट :िव ान सरकारी अिधवक्ता ौी ूेम बहादुर िव

उल्लेिखत मु ाःX

आदे श
का.मु.ू.न्या.धनेन्ि बहादुर िसं हः नेपालको सं िवधानको धारा ७१
अन्तगर्त पनर् आएको िरट िनवेदनको तथ्य यस ूकार छ ।
२. महे न्ि िसं ह राजपूतले भारततफर् माल िनकासी गरे को भ े अिभयोग
लगाइएको िवदे शी माल िनकासी मु ामा यःतो मनाही िवदे शी

214
 भन्सार िवभाग

मालसामान भारत िनकासी गनर् लागेको ठहर्याई िनकासी पैठारी

िनयन्ऽण ऐन, २०१३ को दफा ५ को उपदफा (१) बमोिजम
माल जफत र भन्सार ऐन, २०१९ को दफा ३४(क) अनुसार
महे न्ि िसं हलाई िबगो बमोिजम जिरवाना, शक चालक बिीूसाद
उपाध्यायलाई ऐ. को दफा ३४(क) अनुसार जिरवाना तथा मेरो
को.अ.नं. २७७ को शक जफत गन गरी २०३०।८।२१।५
िवपक्षी ूमुख भन्सार अिधकृतज्यूबाट गनुर् भएको उक्त िनणर्य उपर
पुनरावेदन गरे कोमा िवपक्षी अ लाधीशज्यूबाट उक्त िनणर्य मनािसव
ठहर्याई ०३८।१०।२९।५ मा पुनरावेदन फैसला गनुर् भए उपर
ऐन अनु प िवपक्षी क्षेऽीय अदालतमा पुनरावेदनको अनुमित
मागेकोमा अनुमित ूदान हुन सक्दै न भनी िमित ०४०।११।१२
मा िवपक्षी पूवार्न्चल क्षेऽीय अदालत िसं गल बे बाट आदे श
भयो । यसरी िनषेिधत माल जफत भन्सार ऐन, २०१९ बमोिजम
नगिरएको अवःथामा सो ऐन लगाई सवारी जफत गिरएको ूत्यक्ष
ऽुिटपूणर् छ । एउटै मु ामा िनकासी पैठारी िनयन्ऽण ऐन, २०१३
र भन्सार ऐन, २०१९ दुवै लगाई फैसला गनर् समेत िमल्दै न । तर
िवपक्षीह बाट शक चालक एवं शक मािलकूित कुनै कारवाही
नहुन ु पनमा शक जफत गन समेत गरी भएको फैसलाले मेरो हक
हनन् हुन गएको छ तसथर् िवपक्षीह ारा भएको उिल्लिखत
िमितको फैसला िनणर्य आदे श उत्ूेषणको आदे श ारा बदर गरी
हक ूचलन गराई पाउँ भ े समेत िनवेदन िजिकर ।
३. िवपक्षीह बाट िलिखत जवाफ मगाई आएपिछ वा अविध नाघेपिछ
पेश गनुर् भ े िसं गल बे को िमित ०४१।१।८ को आदे श ।
४. िनकासी पैठारी िनयन्ऽण ऐन, २०१३ ले ूहरी जाहे रवाला हुन
नसक्ने भनी बन्दे ज नलगाइएको र उक्त िनयमावलीको िनयम ९
को खण्ड (ख) अनुसार तु न्त तहिककात हुनपु न अवःथा भएमा
बेइलाकाको ूहरीबाट पिन गनर् सक्ने व्यवःथा भएको दे िखन्छ ।
िनवेदकह ले अवैध िनकासीको काम गिररहे को अवःथामा सो माल
लाने कायर्मा सं लग्न शक सिहत पबाउ गरे को िमिसलबाट दे िखन

215
भन्सार िवभाग

आएको र सो िनकासी गनर् लागेको माल अन्य व्यिक्तको भ े

समेत ूमािणत हुन नआएको यस िःथितमा अवैध िनकासी समेत
ठहर्याएको शु को फैसला सदर गनगरी को.अं .का.बाट भएको
फैसला उिल्टनसक्ने ूत्यक्षतः िववादरिहत कानुनी ऽुिटको अवःथा
नरहे कोले पुनरावेदनकोलािग अनुमित ूदान हुन सक्दै न भनी िमित
०४०।११।१२ गते यस अदालतबाट कानुन ारा ूद
अिधकारक्षेऽ महण गरी कानुन अनु प नै िनणर्य आदे श भएको
हुँदा उत्ूेषणको आदे श जारी हुनपु न है न िरट िनवेदन खारे ज गरी
पाउन अनुरोध छ भ े पूवार्न्चल क्षेऽीय अदालत धनकुटाको
िलिखत जवाफ रहेछ ।
५. यस कायार्लयबाट भएको ०३८।१०।२९ को पुनरावेदन फैसला
कानुनी हुँदा उजूरी अनुसार हुने आदे श जारी हुन ु नपन हुँदा
िनवेदकको उजूरी िनवेदन खारे ज गिरपाउँ भ े समेत व्यहोराको
कोशी अ लाधीशको कायार्लय िवराटनगरको िलिखत जवाफ ।
६. िवपक्षी राजिवराज भं .का.र िड.एस.पी. पदम बहादुरले म्यादिभऽ
िलिखत जवाफ पेश गरे को रहे नछ ।
७. ु एका िव ान िविर
िरट िनवेदककोतफर्बाट बहसगनर् उपिःथत हुनभ
अिधवक्ता ौी मुकुन्द रे ग्मीले आफ्नो बहसको बममा िरट
िनवेदकको अवैध मनाही गिरएका मालसामान िनकासी गनर्मा कुनै
सं लग्नता र सहमितछै न यःतो िःथितमा मेरो पक्षको शक
जफतसमेत गन गरी िवपक्षी कायार्लयह बाट भएको िनणर्य
ऽुिटपूणर् हुँदा बदरभागी छ भ े र ूत्यथीर् कायार्लयबाट बहस गनर्
उपिःथत िव ान सरकारी अिधवक्ता ौी ूेम बहादुर िव ले भन्सार
कायार्लय समेतबाट भएको िनणर्य आदे श कानुनी हुँदा िरट िनवेदन
खारे ज हुनपु छर् भ े समेत बहस ूःतुत गनुभ
र् यो।
८. ूःतुत मु ामा िनवेदकको माग अनुसारको आदे श जारी हुनपु न वा
नपन के हो ? सो कुराको िनणर्य िदनुपन हुन आएको छ ।
९. यसमा िनणर्यतफर् हे दार् िववािदत जफत गिरएको शक िरट
िनवेदकको हो भ े कुरामा िववाद छै न । ूत्यथीर् राजिवराज

216
 भन्सार िवभाग

भन्सार कायार्लयबाट भएको िनणर्यमा शकको धनी वारदातमा

नभएको शकको मािलक हजारीमलको कािरन्दा झवरलाल शमार्
शकको साथ वारदातमा रहे कोले मनाही माल िनकासी गरी सहयोग
गरे को ठहछर् भनी शक जफत गन िनणर्य गरे को पाइन्छ । भन्सार
ऐन, ०१९ को सं शोधन सिहतको दफा ३४ को उपदफा ८(क) मा
माल वा वःतु ढु वानी गन सवारीको धनीले सो काम गरे को, सो
काममा सहयोग गरे को ठहरे मा सो सवारी समेत जफत भई सवारी
धनीलाई १ वषर्सम्म कैद हुने व्यवःथा गरे को दे िखन्छ । तर
उक्त िनणर्यमा सवारी धनी िनवेदकले सो काम गरे को वा सो
काममा सहयोग गरे को भ े कुनै ठहर िनणर्य गरे को पाइँदैन । सो
िनणर्यबाट सवारी धनीको कसूर नै कायम नभएको अवःथामा उक्त
सवारी जफत गन अिधकार उक्त ऐनले िदएको पाइँदैन । तसथर्
िरट िनवेदकको सवारी शक जफत गन गरे कोसम्म ूत्यथीर् भन्सार
कायार्लय राजिवराजको िमित ०३०।८।२१ को िनणर्य र त्यसमा
पुनरावेदन पदार् ूत्यथीर् अ लाधीशले सो बदर गन गरी गरे को
सम्म िमित ०३८।१०।२९ को िनणर्य समेत ऽुिटपूणर् दे िखन
आयो ।
१०. अतः उपरोक्त उल्लेख भए अनुसार िरट िनवेदकको शक जफत गन
गरे को हदसम्मको ूत्यथीर् भन्सार कायार्लय राजिवराजको िमित
०३०।८।२१ को िनणर्य र त्यसैलाई सदर गरे को ूत्यथीर्
अ लाधीश, अं.का. कोशीको िमित ०३८।१०।२९ को िनणर्य
उत्ूेषणको आदे श ारा बदर हुने ठहछर् । जानकारीको लािग यो
आदे शको ूितिलिप ूत्यथीर् कायार्लयमा पठाउन म.न्या.का.मा
पठाई फाइल िनयम बमोिजम गरी बुझाई िदनु ।

उक्त रायमा म सहमत छु ।

न्या.गजेन्िकेशरी बाःतोला

इितसम्वत् २०४२ साल भाि ६ गते रोज ५ शुभम् ।

217
भन्सार िवभाग

िनणर्य नं. २८९९ ने.का.प. २०४३ अ १०

िसं गलबे
माननीय न्यायाधीश ौी बब्बरूसाद िसं ह
सम्वत् २०४३ सालको िर.नं. १६५०
आदे श भएको िमित : २०४३।५।३०।२ मा

िनवेदक : भिगोल कारागारमा थुनामा रहेको मानबहादुरको छोरा वषर्

२३ को तेज घले

िव
ूत्यथीर् : िऽ.िव.भन्सार कायार्लयको ौी ूमुख भन्सार अिधकृतसमेत

िवषय : बन्दीूत्यक्षीकरण

(१) जिरवाना नितरे बापतको कैद ठे क्न पदार् चार वषर् भन्दा
बढी अविधको कैद ठे क्न नहुने ।
(ूकरण नं. ६)
िनवेदक तफर्बाट : िव ान विर अिधवक्ता ौी कृंणूसाद भण्डारी

आदे श
न्या.बब्बरूसाद िसं ह :नेपालको सं िवधानको धारा १६।७१
अन्तगर्त पनर् आएको ूःतुत िनवेदनको सं िक्ष तथ्य एवं िजिकर
यसूकार रहे छ ।
२. २०४१।११।२३ गते हङकङबाट शा.ने.वा.िन.को िवमानबाट
सुन लुकाएर ल्याएको अिभयोगमा ूत्यथीर् नं. १ले िनवेदकलाई ३
महीना कैद र िबगो बमोिजम .१,५८,९०७ जिरवाना गन गरी
भएको िनणर्य उपर पुनरावेदन गरे कोमा भन्सार कायार्लयको
िनणर्यह पुनरावेदन गरे बापत सजायँ गन िनणर्य गर्यो । िनवेदक
थुनामा रहे को १ वषर् ५ महीना १३ िदन भन्दा बढी व्यितत
भइसकेको छ । म उपर लगाइएको कैद ३ महीना र पुनरावेदन
गरे बापत थप समेत १ वषर् भन्दा बढी कैद बसी भोिगसकेको ।

218
 भन्सार िवभाग

३. िनवेदकलाई जिरवाना बापत १ वषर् भन्दा कैद गनर् नसिकने कुरा

ु ी ऐन दण्ड सजायँको ३८ नं. ले िनिवर्वाद गदर्छ, उक्त नं.को
मुलक
शु मा नै जिरवाना बापत कैद ठे क्नु पदार् ऐनमा लेिखएको कैदको
हदमा नबढ्ने गरी दे हाय बमोिजम गनुर् पछर् भ े ू व्यवःथा
गिरएको छ पैठारी (िनयन्ऽण) ऐन, २०१३ को दफा ५(१) मा
कैदको अिधकतम हद १ वषर् तोिकएको छ जसले गदार् उक्त ऐन
अन्तगर्त जिरवाना बापत कैद बःनु पदार् १ वषर् भन्दा बढी कदापी
हुन सक्दै नन् । िकनभने दण्ड सजायँको ३८ नं. को शु मा नै
ऐनमा लेिखएको कैदको हदमा नबढ्ने गरी ूावधान गरे को छ ।
४. मािथ दशार्इए अनुसार ूत्यथीर्ह को अवैध तथा अिधकार
क्षेऽात्मक दोषपूणर् हुनाले िनवेदकको सं िवधानको धारा १०(१)
ारा अिभिनि त कानुनको समान ूयोगको हकदारको मौिलक हक
धारा ११(१) ११(२) सम्पि वैयिक्तक ःवतन्ऽता समेतका
हकह को चलनमा अव गरी िदएकोले र अन्य कानुनी उपचार
समेत नभएको हुँदा सं िवधानको धारा १६ तथा ७१ अन्तगर्त यो
िनवेदन गनर् आएको छु । बन्दीूत्यक्षीकरण वा अन्य उपयुक्त
आ ा, आदे श वा पुजीर् जारी गरी िनवेदकलाई अवैध थुनाबाट मुक्त
गरी पाउँ भ े समेत िनवेदन ।
५. िनयम बमोिजम दै िनक पेशी सूचीमा चढी बे समक्ष पेश
हुनआएको ूःतुत िरट िनवेदनमा िनवेदकको तफर्बाट बहसको
िनिम ु एका िव ान विर
उपिःथत हुनभ अिधवक्ता ौी कृंणूसाद
भण्डारीको बहस िजिकर समेत सुिनयो ।
६. यसमा िनवेदकको माग बमोिजम हुन ूत्यथीर्ह बाट िलिखतजवाफ
मगाइरहन पन हो होइन भ ेतफर् िवचार गदार् िनवेदकलाई िनकासी
पैठारी िनयन्ऽण ऐन, २०१३ को दफा (५)(१) अनुसार ३ महीना
कैद र िबगो बमोिजम .१,५८,९०७ जिरवाना भएको पाइन्छ ।
िनकासी पैठारी ऐनमा जिरवाना बापत कित कैद गन भ े व्यवःथा
ु ी ऐन दण्ड सजायँको ३८ नं. मा जिरवाना
भएको पाइँदैन । मुलक
वा सरकारी िबगो बापत कैद ठे क्नु पदार् ऐनमा लेिखएको कैदको

219
भन्सार िवभाग

हदमा नबढ्ने गरी दे हाय बमोिजम गनुर् पछर् भ े उल्लेख भएको र

दे हाय १ मा कैद वा जिरवाना दुबै सजायँ भएकोमा जिरवाना नितरे
बापतको कैद ठे क्न पदार् चार वषर् भन्दा बढी अविधको कैद ठे क्न
हुँदैन भ े व्यवःथा भए अनुसार नै जिरवाना वापत कैद ठे क्नु पन
हुनआएकोले जिरवाना बापत िनकासी पैठारी (िनयन्ऽण) ऐन,
२०१३ को दफा ५(१) अनुसार १ वषर् भन्दा बढी कैद ठे क्न
निमल्ने भ े िनवेदन िजिकर र िनजतफर्का िव ान व.अिधवक्ताको
बहससं ग सहमत हुन सिकएन । तसथर् कैद म्याद भ ुक्तान
भइसकेको नदे िखनाले बन्दीूत्यक्षीकरणको िरट जारी गनर् निमल्ने
हुँदा ूत्यथीर्ह बाट िलिखतजवाफ मगाइरहन परे न । िरट िनवेदन
खारे ज हुने ठहछर् । िनयम बमोिजम फायल बुझाई िदनु ।

इितसम्वत् २०४३ साल भाि ३० गते रोज २ शुभम् ।

220
 भन्सार िवभाग

िनणर्य नं. २९८३ ने.का.प. २०४४ अ १

िसं गलबे
माननीय न्यायाधीश ौी बब्बरूसाद िसं ह
सम्वत् २०४३ सालको िर.नं. १७०९
िवषय : बन्दीूत्यक्षीकरण
िनवेदक : आकल्याण्ड न्युिजल्याण्ड बःने शाइभन िपटर वटलर

िव
िवपक्षी : िऽभुवन िवमानःथल भन्सार कायार्लयका ूमुख भन्सार
अिधकृत।
अ लाधीश कायार्लय बागमती अ लका अ लाधीश।
िजल्ला कायार्लय कारागार शाखा काठमाड ।

आदे श भएको िमित: २०४३।६।३।६ मा

ु ी ऐन दण्ड सजायँको ३८ नं. मा भएको व्यवःथा अनुसार
मुलक
जिरवाना वापत कैद ठे क्नु पदार् ४ वषर्मा नबढाई कैद ठे क्नु पन भ े
कानूनी व्यवःथा भएबाट जिरवाना वापत िनकासी पैठारी (िनयन्ऽण)
ऐन, ०१३ को दफा ५(१) अनुसार १ वषर् भन्दा बढी कैद ठे क्न
निमल्ने भ े िजिकर र बहससँग सहमित हुन नसिकने ।
(ूकरण नं. १०)
िनवेदक तफर्बाट : िव ान अिधवक्ता ौी सुधीर ौे
िवपक्षी तफर्बाटः X
उल्लेिखत मु ाः X

आदे श
न्या.बब्बरूसाद िसं हः नेपालको सं िवधानको धारा १६।७१ अन्तगर्त दतार्
हुन आएको िनवेदनको तथ्य एवं िजिकर िनम्न ूकार छ ।
२. २०४१।९।११ का िदन शा.ने.वा.िन.को िवमानबाट काठमाड
ल्याई पुग्दा िनवेदकले सुज लुकाएर ल्याएको भनी ूत्यथीर् १ नं.
ले िबगो बमोिजम . ५,२६,९४२।– जिरवाना र १ वषर् कैद गन

221
भन्सार िवभाग

गरी ०४२।१।१८ मा िनणर्य गरे उपर ूत्यथीर् २ नं. मा

पुनरावेदन गदार् १ वषर् कैदलाई घटाई १ मिहना कैद र जिरवाना
वापत शु जिरवानामा पुनरावेदन गरे वापत थप जिरवाना गन
िनणर्य भयो ।
३. िनकासी पैठारी (िनयन्ऽण) ऐन, २०१३ को दफा ५(१) मा
कैदको अिधकतम हद १ वषर् तोिकएको छ जसले गदार् उक्त ऐन
अन्तगर्त भएको जिरवाना नितरे को कारणले कैद बःनु पदार् १ वषर्
भन्दा बढी कदापी हुन सक्दै न । िकनभने दण्ड सजायँको ३८ नं.
को दे हायमा विणर्त व्यवःथाह सोही नं. को िशरमा उल्लेिखत
ूावधानबाट िनयिन्ऽत छ । जिरवाना र दुवै सजायँ भएकोमा
जिरवाना नितरे वापत कैद ठे क्नु पदार् सम्बिन्धत कसूरको लािग
सम्बिन्धत ऐनले तोकेको कैदको हद तथा द.स.को ३८(१) को ४
वषर्को हद दुवै नाघ्न नहुने ू छ ।
४. िनवेदक थुनामा रहे को १ वषर् ८ मिहना १५ िदन भन्दा बढी
व्यितत भइसकेको छ िनवेदकलाई गिरएको कैद १ मिहना र
जिरवाना वापत १ वषर् भन्दा बढी कैद बिससकेको छ ।
५. िनवेदकलाई जिरवाना नितरे थप ४ वषर् कैद गन ूत्यथीर् १ नं. को
२०४२।१।१८ को पऽ ःवतः अनािधकार र गैरकानूनी छ
दण्डसजायँको ३८ को दे हाय १ मा ४ वषर् भन्दा बढी अविधको
कैद ठे क्न हुँदैन भ े व्यवःथा गरे कोले ४ वषर् कैद हुन्छ भनी
सोच्नु सवर्था कानून िव छ ।
६. उपरोक्त दशार्ए अनुसार ूत्यथीर् अवैध तथा अिधकार क्षेऽात्मक
दोषपूणर् थुनाले िनवेदकको सं िवधानको धारा १०(१) ारा
अिभिनि त कानूनको समान ूयोगको हकदारको मौिलक हक धारा
११(१) ११(२) सम्पि वैयिक्तक, ःवतन्ऽताह समेतको
हकह को चलनमा अव गरी िदएकोले सं िवधानको धारा ७१
अन्तगर्त बन्दीूत्यक्षीकरण वा अन्य उपयुक्त आ ा, आदे श वा पुजीर्
जारी गरी अवैध थुनाबाट मुक्त गिरपाउँ भ े िनवेदन ।

222
 भन्सार िवभाग

७. िनयम बमोिजम दै िनक पेशी सूचीमा चढी पेश हुन आएको ूःतुत
मु ामा िनवेदक तफर्बाट उपिःथत हुन ु भएको िव ान अिधवक्ता ौी
सुधीर ौे ले गनुर् भएको बहस समेत सुिनयो ।
८. िनकासी पैठारी (िनयन्ऽण) ऐन, २०१३ को दफा ५(१) मा
कैदको अिधकतम हद १ वषर् तोिकएको छ र दण्ड सजायँको ३८
नं. को दे हाय १ मा ४ वषर् भन्दा बढी अविधको कैद ठे क्नु हुँदैन
भ े व्यवःथा गरे कोले जिरवाना र कैद दुवै सजायँ भएकोमा
जिरवाना नितरे वापत कैद ठे क्नु पदार् सम्बिन्धत कसूरको लािग
सम्बिन्धत ऐनमा तोकेको कैदको हद नाघ्ने गरी कैद ठे क्न नहुने
भ े िनवेदकको मुख्य दावी पाइन्छ ।
९. ु ी ऐन दं .स. को महलको नं.
यसमा कानूनी व्यवःथातफर् हे दार् मुलक
३८ को (१) मा कैद र जिरवाना दुवै सजायँ भएकोमा जिरवाना
नितरे कैद ठे क्नु पदार् ४ वषर्मा नबढाई कैद ठे क्नु पन व्यवःथा
भएको पाइन्छ ।
१०. िनवेदकलाई िनकासी पैठारी (िनयन्ऽण) ऐन, २०१३ को दफा
५(१) बमोिजम १ मिहना कैद र िबगो बमोिजम .
५,२६,९४२।– जिरवाना भएको पाइन्छ । िनकासी पैठारी
(िनयन्ऽण) ऐन, २०१३ मा जिरवाना वापत कित कैद गन भ े
ु ी ऐन
व्यवःथा नभएको जिरवाना वापत कैद ठे क्ने सम्बन्धमा मुलक
दण्ड सजायँको ३८ नं. मा भएको व्यवःथा अनुसार जिरवाना वापत
कैद ठे क्नु पदार् ४ वषर्मा नबढाई कैद ठे क्नु पन भ े कानूनी
व्यवःथा भएबाट जिरवाना वापत िनकासी पैठारी (िनयन्ऽण) ऐन,
०१३ को दफा ५(१) अनुसार १ वषर् भन्दा बढी कैद ठे क्न
निमल्ने भ े िनवेदकको िनवेदन िजिकर र िनजको तफर्का िव ान
अिधवक्ताको बहससं ग सहमत हुन सिकएन । अतः ूत्यथीर्
कायार्लयबाट िलिखतजवाफ मगाई रहन परे न िरटिनवेदन खारे ज
हुने ठहछर् । िनयम बमोिजम गरी फाइल बुझाई िदनु ।

इितसम्वत् २०४३ साल आि न ३ गते रोज ६ शुभम् ।

223
भन्सार िवभाग

िनणर्य नं. ३११४ ने.का.प. २०४४ अ ६

ु इजलास
सं यक्त
सम्माननीय ूधान न्यायाधीश ौी धनेन्िबहादुर िसं ह
माननीय न्यायाधीश ौी ूचण्डराज अिनल
सम्वत् २०४३ सालको िरट नम्बर १६६१
िवषय : उत्ूेषण वा अन्य उपयुक्त आ ा, आदे श वा पुजीर् जारी
गिरपाउँ ।

िरट िनवेदक:महे शकुमार एण्ड ॄदशर् धरानको ूोूाइटर कृंण कुमार

अमवाल ।

िव
िवपक्षी : ौी िवराटनगर भन्सार कायार्लय ।
ौी अ लाधीशको कायार्लय कोशी अं चल िवराटनगर ।
ौी वािणज्य िवभाग,काठमाड ।
आदे श भएको िमित : २०४४।५।१५।२ मा
ःपोटर् सामान िझकाउने इजाजतबाट िरट िनवेदकले पैठारी गरे को
क्यानभास जू ा ःपोटर् सामान िभऽ पछर् पदन भ े िववादको कुरामा
भन्सार महसूल दरबन्दीको आधारभूत पुःतक समेतको आधार उल्लेख गरी
सो जु ा ःपोटर् सामान िभऽ पदन भ े समेत तथ्यको िनरोपण गरी
िवराटनगर भन्सार कायार्लयबाट िनणर्य गरे को र सो िनणर्य कोशी
अ लाधीशबाट सदर गरे को दे िखएको र तथ्य सम्बन्धी िववादमा सो जु ा
ःपोटर् सामान िभऽ पछर् पदन भनी िरट क्षेऽबाट तथ्यको िनरोपण गनर्
निमल्ने ।
(ूकरण नं. १२)
िरट, िनवेदक तफर्बाट: िव ान अिधवक्ता ौी शुिशलकुमार िसन्हा
ूत्यथीर् तफर्बाट : िव ान मुख्य न्यायािधवक्ता ौी केदारूसाद शमार्
उल्लेिखत मु ाःX

224
 भन्सार िवभाग

आदे श
ू.न्या.धनेन्िबहादुर िसं हः नेपालको सं िवधानको धारा ७१
अन्तगर्त दतार् भई िनणर्याथर् पेश हुन आएको ूःतुत िरट िनवेदनको
सं िक्ष व्यहोरा यस ूकार छ :
२. िनवेदकले गणतन्ऽ चीनबाट खेलकूदका सामान िझकाउन २१
िडसेम्बर १९८२ अथार्त ् २०३९ सालमा इजाजतपऽ िलई चीनका
कम्पनीबाट ःपोटर्सको लािग चािहने िवशेष िकिसमको तलुवामा
रबरको गोलो िकला समेत भएको ःपोटर् कयानभास जु ा
िझकाइएको र सो माल नेपालमा आई नपुग्दै आयात इजाजतपऽको
ूितिलिप साथ राखी सो इजाजतमा आयात हुन लागेको सो ःपोटर्
क्यानभास सुजको इन्भ्वायस र अन्य सम्बिन्धत कागज भन्सार
िवभागमा तत्कालै पेश गरे को िथएँ ।
३. भन्सार िवभागले इन्भ्वायस नं. ८३ को २८१८१० ता
१२।४।१९८२ अन्तगर्त आयात हुने सो ःपोटर्स क्यानभास
जु ाको िवजक मूल्यमा भन्सार िलने गरी ौी ५ को सरकारको
िमित २०४०।२।२४ मा िनणर्य भएकोले सो अनुसार गनुर् भनी
भन्सार कायार्लय िवराटनगरका नाममा िमित २०४०।२।२५ मा
आदे श गरी पठाएको िथयो । सो आदे श पुगेको दुई साता पिछ
उक्त ःपोटर् सुजह भन्सारमा आइपुगे सो ःपोटर् क्यानभास सूज
िसल्ड ूा भई जोगवनी शे नबाट आएकोलाई छु टाई भारतीय
कःटममा माल इन्भ्वाइस र इजाजतपऽ जन्याउन पास गराई
िवराटनगर भन्सार कायार्लयमा सो माल ल्याई भन्सार ऐन, २०१९
को दफा ५ बमोिजम सो मालको िववरण र मूल्य इत्यादी
ू ापनपऽमा भनी पेश गरे कोमा भन्सार िनधार्रण गनुप
र् नमा
गिरएन । उक्त ःपोटर्स सूज ःपोटर्स समान होइन सामान्य जु ाको
दरमा भन्सार लाग्छ भिनयो । उक्त ःपोटर्स सूजको नमुना
खेलकुद पिरष ा पेश गरी खेलकूदको सामान िभऽ पदर्छ वा
पद◌ैन भनी िनवेदन गदार् खेलकूद पिरषद्ले उक्त क्यानभास जु ा
खेलकूदको सामान हो ःपोटर्समा ूयोग गिरन्छ भनी िमित

225
भन्सार िवभाग

२०४०।४।२८ मा लेखेको पऽ पेश गदार् पिन सामान

छािडएन । ब पुगार्मह ारा ूेिरत भई हाॆो इजाजत अनुसार
िझकाइएका ःपोटर्स क्यानभास सूजलाई गैर खेलकूद सामान
ठहर्याई िनकासी पैठारी िनयन्ऽण ऐन, २०१३ को दफा ५(१)
लगाई माल जफत गरी िवगो बमोिजम . ५०,३६०।३७
जिरवाना समेत गिरयो । सो िनणर्यमा िनवेदकको िच नबुझी
कोशी अ लाधीश कायार्लयमा पुनरावेदन गरे कोमा भन्सार कायार्लय
िवराटनगर भन्सार कै फैसलालाई मनािसब ठहर्याई िमित
२०४३।३।३१ मा ौी अ लाधीशज्यूले िनणर्य गनुर् भएको छ ।
४. िनकासी पैठारी िनयन्ऽण ऐन, २०१३ को दफा ५(१) मा
लाइसेन्समा तोिकएको वःतु वा त्यसको मूल्यमा फरक पारी कसैले
कुनै वःतु िनकासी वा पैठारी गरे मा िवगो जफत गरी िनजलाई
िवगो बमोिजम जिरवाना वा एकवषर् सम्म कैद वा दुवै सजायँ हुने
छ भ े व्यवःथा छ । हाॆो इजाजतपऽमा “ःपोटर्स गुड्स” माऽ
उल्लेख छ । सो सामान भनी तोिकएको छै न । कुन सूचना वा
िनयमले ःपोटर्सका सामान भ ाले यो सामान माऽ आयात गनर्
पाउने भ े कतै उल्लेख छै न । “सो ःपोटर्स गुड्स” भ े शब्दले
खेलकूद सम्बन्धी सबै ूकारका सामानह लाई जनाउँ छ ।
फुटबल, टे िनस, व्याटिमन्टन, िबकेट सबै खेलमा क्यानभास, सूजको
अिनवायर्ता हुन्छ । यःतो िःथितमा िनकासी पैठारी ऐन, २०१३
बमोिजम सम्पि जफत गरी सजायँ समेत गरे को िवपक्षी भन्सार
कायार्लय िवराटनगरको िमित २०४२।२।९ को फैसला तथा
अ लाधीश कायार्लय कोशी अ लको िमित २०४३।३।३१ को
फैसला गैरकानूनी हुँदा िनवेदकको सं िवधानको धारा ११(१)
११(२)(ङ) तथा धारा १५ समेतको हकमा आघात पुगेकोले
िनवेदन गनर् आएको छु । उत्ूेषणको आदे श ारा उक्त गैरकानूनी
फैसलाह बदर गरी िनवेदकको हक सुरिक्षत गिरपाउँ भ े समेत
िरट िनवेदन िजिकर ।

226
 भन्सार िवभाग

५. िवपक्षीह बाट िलिखतजवाफ मगाई आए पिछ वा अविध नाघेपिछ

पेश गनुर् भ े यस अदालत िसं गल बे को िमित २०४३।५।२४
को आदे श ।
६. िनवेदकलाई “ःपोटर्स गुड्स” को आयात इजाजतपऽ िदइएकोमा
िनजले क्यानभास सूज आयात गनुर् भएको छ । ःटे न्डडर्
इन्टरनेशनल शे ड क्लािसिफकेशन अनुसार क्यानभास ःपोटर्श सूज
र ःपोटर्स गुड्स एउटै सं केत नम्बर अन्तगर्त परी बेग्ला बेग्लै
सं केत नम्बर अन्तगर्त पदर्छ। ःटे न्डडर् इन्टरनेशनल
शे डक्लािसिफकेशन अनुसार क्यानभास ःपोटर्स सूज
एस.आइ.टी.सी.नं. ६५१,०४ अन्तगर्त पदर्छ जवकी ःपोटर् गुड्स
एस.आई. टी.सी.नं. ८९४,६३ अन्तगर्त पदर्छ । यसबाट ःपोटर्
गुड्स र क्यानभास ःपोटर् सूज बेग्ला बेग्लै बःतुह हुन ् भनी
जनाउँ छ । भन्सार दरबन्दी अनुसार ःपोटर् गुड्स र क्यानभास सूज
बेग्लाबेग्लै भन्सार दरबन्दी अन्तगर्त पछर्न । िरट िनवेदकले
इजाजतपऽमा तोिकएको वःतुका स ा अक वःतु आयात गरे को
ू छ । भन्सार कायार्लय तथा अ लाधीश कायार्लयको
फैसलाह कानून अनुसार नै भएको हुँदा िरट िनवेदन खारे ज
गिरपाउँ भ े समेत ूत्यथीर् वािणज्य िवभाग, काठमाड को
िलिखतजवाफ।
७. िरट िनवेदकले इजाजत िवपरीत सामान पैठारी गनुर् भएको ू
छ । उल्लेिखत जू ा खेलकूदको नभई अन्य क्यानभास जु ा हो
राि य खेलकूद पिरषद्को पऽमा पिन उल्लेिखत जु ा ःपोटर्मा
ूयोग हुने भ े उल्लेख नभई फुटवल अभ्यासका लािग उपयुक्त
हुने भ ेसम्म उल्लेख भएको दे िखन्छ । इजाजत िवपरीत सामान
आयात गरे कोले िनवेदकलाई िनकासी पैठारी िनयन्ऽण ऐन, २०१३
को दफा ५(१) बमोिजम कारवाही भई सामान जफत गरी िवगो
बमोिजम जिरवाना गन िनणर्य भएको र उक्त िनणर्य कोशी
अ लाधीश कायार्लयबाट सदर भई िमित २०४३।३।३१ मा
िनणर्य भएको छ । सो फैसलामा िच नबुझे पूवार् ल क्षेऽीय

227
भन्सार िवभाग

अदालतमा पुनरावेदन गनर् पाउने म्याद िदएकै छ । िनवेदकको

कुनै हकमा आयात नपुगेको हुँदा िरट िनवेदन खारे ज गरी पाउँ भ े
समेत ूत्यथीर् भन्सार कायार्लय िवराटनगरको िलिखतजवाफ ।
८. िरट िनवेदक तफर्बाट रहनु भएका िव ान अिधवक्ता ौी शुिशल
कुमार िसन्हाले ःपोटर् क्यानभास सूज ःपोटर् गुड्स अन्तगर्त पछर् ।
िनवेदकले आयात गरे को जु ा खेलकुदको लािग उपयुक्त बनौटको
छ । खेलकूद पिरष ाट उक्त जु ाह ःपोटर्स अन्तगर्त पछर् भनी
िसफािरश िदएको छ । यस िःथितमा िनकासी पैठारी िनयन्ऽण
ऐन, २०१३ को दफा ५(१) लगाई सामान जफत गरी सजायँ
समेत गरे को िवपक्षी िवराटनगर भन्सार कायार्लयको फैसला तथा
सो फैसला सदर गरे को कोशी अ लधीश कायार्लयको िमित
२०४३।३।३१ को फैसला समेत ऽुिटपूणर् हुँदा उक्त फैसलाह
उत्ूेषणको आदे श ारा बदर गिरपाउँ भ े र ूत्यथीर्
कायार्लयतफर्बाट बहसमा उपिःथत हुन भएका िव ान मुख्य
न्यायािधवक्ता ौी केदारूसाद शमार्ले िरट िनवेदकले आफूले
िलएको इजाजत िवपरीत सामान आयात गनुर् भएको ू छ ःपोटर्
गुड्स िभऽ क्यानभास सूज पदन यी दुवै सामानमा भन्सार दरबन्दी
र शीषर्क नै फरक छन् । भन्सार महसूल दरबन्दीको आधारभूत
अं मज
े ी पुःतक (िस.िस.िस.एन.) मा पिन क्यानभास सूज ःपोटर्
गुड्समा परे को छै न । खेलकूद पिरषद्को पऽमा पिन अभ्यासका
लािग उपयुक्त दे िखने भ े छ । उक्त पऽलाई आिधकािरक आधार
िलन पिन िमल्दै न अतः िनवेदकले इजाजत िवपरीत सामान आयात
गरे काले सामान जफत गरी सजायँ गरी गरे को िवराटनगर भन्सार
कायार्लयको िनणर्य तथा सो सदर गरे को कोशी अ लाधीशको
कायार्लयको फैसला समेत कानून अनु प नै हुँदा िरट िनवेदन
खारे ज गिरपाउँ भ े समेत बहस ूःतुत गनुभ
र् यो ।
९. ूःतुत िनवेदनबाट िनवेदकको माग बमोिजमको आदे श जारी हुन ु
पन वा नपन के हो ? सो कुराको िनणर्य िदनु पन हुन आएको
छ ।

228
 भन्सार िवभाग

१०. यःमा िनणर्य तफर् हे दार् िनवेदकले गणतन्ऽ चीनबाट खेलकूदका

सामान िझकाउन २१ िडसम्बर १९८२ मा इजाजतपऽ िलई
क्यानभास ःपोटर्स सूज आयात गरे कोमा िवराटनगर भन्सार
कायार्लयबाट ःपोटर् गुड्स अन्तगर्त पन उक्त क्यानभास जु ालाई
ःपोटर्श गुड्स अन्तगर्त नपन भनी िनकासी पैठारी िनयन्ऽण ऐन,
२०१३ को दफा ५(१) ूयोग गरी सामान जफत गरी िवगो
बमोिजम . ५०,३६०।३७ जिरवाना समेत गरी िमित
२०४२।२।९ मा फैसला गरे को र सो फैसला कोशी
अ लाधीशज्यूले सदर गरी िमित २०४३।३।३१ मा गरे को
फैसला समेत ऽुिटपूणर् हुँदा उक्त फैसलाह उत्ूेषणको आदे श ारा
बदर गिरपाउँ भ े िरट िनवेदकको मुख्य िनवेदन िजिकर छ ।
११. ूत्यथीर् भन्सार कायार्लय िवराटनगरको िमित २०४२।२।९ को
फैसला हे दार् क्यानभास जु ा ःपोटर् गुड्स अन्तगर्त पछर् पदन भनी
भन्सार महसूल आधारभूत अंमज
े ी पुःतक (िस.िस.िस.एन.) हे दार्
ूितवादीले पैठारी गरे को उक्त जु ा खेलकुदका सामान अन्तगर्त
नपरी दरबन्दी नै फरक दे िखएकोले वािणज्य िवभागबाट ू. को
नाममा जारी भएको उक्त पैठारी इजाजतपऽले िदएको अिधकार
िवपरीत ःपोटर्श गुड्सको स ा जु ा सूज पैठारी गरे कोले सामान
फरक पारी पैठारी गरे को ठहछर् । सो ठहनार्ले िनकासी पैठारी
(िनयन्ऽण) ऐन, सं शोिधत सिहत २०१३ को दफा ५ को उपदफा
(१) बमोिजम सामान जफत हुन्छ र उक्त जु ाको कायम भएको
. ५०,३६०।३७ ूितवादीलाई िवगो बमोिजम जिरवाना हुन्छ
भनी िनणर्य गरे को र सो फैसला कोशी अ लाधीशबाट िमित
२०४३।३।३१ मा सदर गरे को दे िखन्छ ।
१२. त्यसरी ःपोटर् सामान िझकाउने इजाजतबाट िरट िनवेदकले पैठारी
गरे को क्यानभास जु ा ःपोटर् सामान िभऽ पछर् पदन भ े िववादको
कुरामा भन्सार महसूल दरबन्दीको आधारभूत पुःतक समेतको
आधार उल्लेख गरी सो जु ा ःपोटर् सामान िभऽ पदन भ े समेत
तथ्य िनरोपण गरी िवराटनगर भन्सार कायार्लयबाट िनणर्य गरे को र

229
भन्सार िवभाग

सो िनणर्य कोशी अ लाधीशबाट सदर गरे को दे िखएको र तथ्य

सम्बन्धी िववादमा सो जु ा ःपोटर् सामान िभऽ पछर् पदन भनी िरट
क्षेऽबाट तथ्यको िनरोपण गनर् पिन निमल्ने भएबाट िरट िनवेदकको
माग बमोिजमका आदे श जारी गनर् िमलेन । ूःतुत िरट िनवेदन
खारे ज हुने ठहछर् । फाइल िनयम बमोिजम गरी बुझाई िदनु ।

उक्त रायमा म सहमत छु ।

न्या.ूचण्डराज अिनल

इितसम्वत् २०४४ साल भाि १५ गते रोज २ शुभम् ।

230
 भन्सार िवभाग

िनणर्य नं. ३१३१ ने.का.प. २०४४ अ ६

ु इजलास
सं यक्त
माननीय न्यायाधीश ौी ूचण्डराज अिनल
माननीय न्यायाधीश ौी ि बहादुर िसं ह
सम्वत् २०४४ सालको िरट नं. २३४८
िवषय : परमादे श ।

िनवेदक: का.िज.का.न.पं . वडा नं. ३२ िडल्लीबजार डेरा गरी बःने

ठाकुरूसाद पन्त ।

िव
िवपक्षी : ौी ५ को सरकार गृह मन्ऽालय, िसं हदरवार ।
िजल्ल ूहरी कायार्लय,किपलवःतू ।
ौी लुिम्बनी अन्चलािधश कायार्लय,बुटवल ।
कृंणनगर भन्सार कायार्लय,किपलवःतू ।
आदे श भएको िमित: २०४४।५।१४।१ मा
आवँयक अनुसन्धानको कायर् पुरा गरी िमिसल तामेलीमा
रािखपाउँ भ े माग राखी ूहरी ूितवेदन सिहतको िमिसल अदालतमा
बुझाई सकेको भ े दे िखन आएको अवःथामा माग बमोिजम आदे श जारी
गनर् निमल्ने ।
(ूकरण नं. ११)
िनवेदक तफर्बाट : िव ान अिधवक्ता ौी राजाराम कमार्चायर्
ूत्यथीर् तफर्बाट : िव ान सह-न्यायािधवक्ता ौी ूेमबहादुर िव
उल्लेिखत मु ाःX

आदे श
न्या.ूचण्डराज अिनलः सं िवधानको धारा १६।७१ अन्तगर्त पनर्
आएको ूःतुत िरट िनवेदनको िववरण सं िक्ष यस ूकार छ :
२. िमित २०४२।४।१ गते रातको समयमा ॅ ाचारको पैसाको
िनहुँबाट कृंणनगर भन्सार कायार्लयमा कमर्चारीह ले आपसमा

231
भन्सार िवभाग

झगडा गरी मेरो छोरा रामचन्ि पन्तलाई सुतेको कोठाको ढोका

थुनी कुटीिपटी मारे छन्, लाश कहाँ दवाएछन ात छै न । यस
सम्बन्धमा िमित २०४२।४।१८ मा जाहे री दखार्ःत िदएको
िथएँ । साथै यसै िवषयमा ौी ५ महाराजािधराज सरकार र
गृहमन्ऽालय समक्ष पिन िनवेदन िदएँ । तर आजसम्म ठोस पमा
अपराधी उपर कारवाही र सजायँ गन तफर् वादी पक्षबाट
तहिककात र अनुसन्धान गिरएको छै न ।
३. मैले पटक पटक चढाएको िविन्तपऽ र िनवेदपऽमा कृंणनगर
भन्सारका अिधकृत इ रीूसादको सहयोगबाट सोही भन्सारका
व.रामगोपाल के.सी., पिरचर खगेन्िराज शमार् तथा िनजकी ौीमती
समेतले अपराध गरे को हो भ े िजिकर गिररहे को छु ।
िनजह लाई ूहरी कायार्लयले िगरÇतार गरी कारवाही चलाएकोमा
कारवाहीको कुनै अं ग नै नपुर्याई त्यसै छाडी िदएँ। यसतफर्
गंिभरतापूवक
र् छानबीन गिरएको छै न । ऐन र िनयम ारा िनदिशत
कानूनी कतर्व्यको िनवार्ह नगरी अपराध िछपाउने दुंूयास भएको
ःप छ । ज्यान जःतो गंभीर अपराधमा अनुसन्धान तहिककात
एवं अपराधी उपर मु ा दायर गनर् िवपक्षह ारा गिरएको
अत्यािधक िवलम्बले गहन पीडा र माकार् भएको छ ।
४. िवपक्षीह ले मेरो छोरालाई मारे को होइन । िनज हाल नयाँ िदल्ली
भारतमा काम गरी बसेको छ भ े कुरा दे खाउँ दै िनजको फोटो
समेत जाली बनाई केशलाई शून्य बनाउने कायर् गदछन भ े कुरा
पिन सुिनएको छ । यथाथर्मा मेरो छोराको वाःतिवक फोटो
यसैसाथ छ कपोलकिल्पत अनुमानको भरमा केशलाई दवाउन
िन य नै िमल्दै न । यःतो सं वेदनशील मु ामा वादी पक्षबाट
अिवलम्ब अनुसन्धान गिरनु पनमा अिहलेसम्म सकारात्मक
कारवाही नगिरएको हुँदा नजीर समेतको पूणत
र् ः अव ा भएको
छ ।
५. अतः उपरोक्त उल्लेिखत कृयाकलापबाट म िनवेदकको सं िवधानको
धारा १०(१) ारा ूद मौिलक धारा ११(१) ारा ूद
वैयिक्तक ःवतन्ऽताको मौिलक हक समेत कुण्ठीत भएकोले यो

232
 भन्सार िवभाग

िनवेदन गनर् आएको छु । कानून बमोिजम अनुसन्धान र

तहिककात गरी अदालतमा ूहरी ूितवेदन दायर गनुर् भ े
परमादे शको आदे श वा अन्य उपयुक्त आ ा, आदे श वा पुजीर् जारी
गिरपाउँ भ े समेत व्यहोराको िनवेदन िजिकर ।
६. िवपक्षीह बाट िलिखतजवाफ मगाई आएपिछ वा अविध नाघेपिछ
पेश गनुर् भ े यस अदालत एक न्यायाधीशको इजलासबाट भएको
आदे श ।
७. िनवेदकले यस मन्ऽालयको यो काम कुराबाट िनजको हक र
अिधकारमा आघात पर्यो भ े कुरा िनवेदनको कुनै पिन ूकरणमा
उल्लेख गनर् नसकेको हुँदा ूःतुत िरट िनवेदन खारे ज हुन सादर
अनुरोध छ भ े गृह मन्ऽालयको िलिखतजवाफ ।
८. व.रामचन्ि पन्तलाई भारतको नयाँ िदल्लीको ःटे शन सामु े
पहलमान होटलमा दे खेको भ े िमित २०४२।१०।१० मा यस
कायार्लयमा जानकारी ूा भए अनुसार बुझ्न पठाउँ दा दुकान नं.
१३२ मा सुभाष चन्ि नाम गरे को मािलकको पुरी परोठा छोले
आदी नाम लेखेको साउथ इन्डीया होटल रहे को त्यःको सामु म
े ा
िव कमार् मिन्दर बाटाको पेटीमा माटाका भाँडा गमला आिद
िबबीको लािग रािखएको ःथानमा काम गरी राखेको िनलो सटर् र
लुं गी लगाएको रामचन्ि पन्तको िविभ तःवीर िलई िनजलाई
कृंणनगर िहं ड्न भन्दा नआएको भ े समेतको ूितवेदन ूा हुन
आएकोले ठाकुरूसाद पन्तको उजूरी िनराधार र तथ्यिहन भएकोले
यस कायार्लय उपर िदएको िरट िनवेदन खारे ज हुन सादर अनुरोध
भ े समेत व्यहोराको कृंणनगर भन्सार कायार्लय किपलवःतुको
िलिखतजवाफ रहे छ ।
९. व.रामचन्ि पन्त कुशाहा छोटी भन्सार इन्चाजर् भई बसेको वेला
सरकारी ःयाहा ौे ःता नबुझाई रकम िहनािमना गरी कायार्लयमा
अनुपिःथत भएको र हाल भारतको िदल्लीको होटलमा प्लेट सफा
गिरराखेको अवःथा खोजीको कायर्मा गएका व. सिफ मुसलमानले
िनजको फोटो सिहत िखची दाखेल गरे कोमा सो फोटो सनाखतको
लािग पटक पटक बोलाउँ दा जाहे रवाला नआएकोले फोटो िमिसल

233
भन्सार िवभाग

सामेल रहे को छ । िहरासतमा रहे को अिभयुक्तह को कागज

गराउँ दा पिन इन्चाजर् भई बसेको बेला सरकारी रकम ॅ ाचार गरी
िहनािमना गरे कोले ःयाहा ौे ःता बुझाउन नसकी भारततफर् भागी
गएको भ े बयान गरे को र सरजमीनका व्यिक्तह ले पिन
रामचन्िको ज्यान मारी बेप ा पारे को होइनन्, िनज भारतमा जीिवत
अवःथामा नै छन भनी लेखाएको हुँदा केवल जाहे रीको भरमा माऽ
ज्यानसम्बन्धी जःतो जघन्य अपराधमा दोषी बनाई मु ा चलाउन
सबुद ूमाणको अभाव भएकोले पबाउ भएका अिभयुक्तह लाई
हािजर जमानीमा छाडी सम्बिन्धत कागजात सिहतको िमिसल
तामेलीमा राख्ने माग दावी िलई िमिसल किपलवःतु िज.अ.मा ूःतुत
गिरएको हुँदा िरट िनवेदन खारे ज गिरपाउँ भनी िज.ू.का.
किपलवःतुको पनर् आएको िलिखतजवाफ ।
१०. िरट िनवेदकले आफ्नो छोराको वाःतिवक पले खोज खबर नगरी
केवल कागजी घोडा दौडाई बराबर उजूर माऽ िदने गरे का छन् ।
आफ्नो छोराको खोजी खबर गरी तथ्य प ा लगाउने कुरामा कुनै
चासो नै निलई कायार्लयह ूित नचािहँदो लांछना लगाउने काम
माऽ गनुर् भएको भ े ःप छ । जाहेरवालाको दावी बमोिजम
अिभयुक्तह उपर ज्यानसम्बन्धी मु ामा कारवाही चलाउन सबुद
नपुगेको भनी २०४३।९।२० मा ूहरी तथा िज.न्यायािधवक्ताले
िमिसल किपलवःतु िज.अ. मा पेश गरे को कुरा िजल्लाबाट ूा
ूितवेदनबाट दे िखएको हुनाले झु ा िरट उजूरी खारे ज गिरपाउँ भ े
समेत व्यहोराको लुिम्बनी अ लाधीश कायार्लयबाट पनर् आएको
िलिखतजवाफ ।
११. िनयम बमोिजम दै िनक पेशी सूचीमा चढी पेश हुन आएको ूःतुत
िमिसल अध्ययन गरी िनवेदक तफर्बाट रहनु भएका िव ान
अिधवक्ता ौी राजाराम कमार्चायर् र ूत्यथीर् तफर्बाट उपिःथत
िव ान सह-न्यायािधवक्ता ौी ूेमबहादुर िव ले गनुर् भएको बहस
समेत सुनी िनणर्यतफर् िवचार गदार् िनवेदन माग बमोिजमको आदे श
जारी हुन ु पन नपन के हो ? सो कुराको नै िनणर्य िदनु पन हुन
आयो । मेरो छोरा रामचन्िलाई कुटिपट गरी मारे को कुरामा

234
 भन्सार िवभाग

िवपक्षीह बाट ठोस पमा अपराधी उपर कारवाही र सजायँ गन

तफर् तहिककात अनुसन्धान भएन, ऐन र कानून ारा तोिकएको
कतर्व्यको िनवार्ह नगरी अपराध िछपाउने ूयास भएको ःपट छ,
तसथर् कानून बमोिजम अनुसन्धान र तहिककात गरी अदालतमा
ूहरी ूितवेदन दायर गनुर् भ े परमादे श लगायतको उपयुक्त
आदे श जारी गिरपाउँ भ े िनवेदकको मुख्य िजिकर रहे को दे िखन
आउँ छ । िवपक्षी मध्येको िजल्ला ूहरी कायार्लय किपलवःतुले
िदएको िलिखतजवाफमा रामचन्ि भ े व्यिक्त जीिवतै छन् भनी
पबाउ परे का अिभयुक्तह समेतले भनेको हुँदा केवल जाहे रीको
भरमा माऽ मु ा चलाउनु न्यायोिचत नहुने दे िखँदा सबुद ूमाणको
अभावमा पबाउ भएका अिभयुक्तह लाई हािजर जमानीमा छाडी
सम्बिन्धत कागजात सिहतको िमिसल तामेलीमा राख्ने माऽ दावी
िलई िमित २०४३।९।२० मा ूहरी ूितवेदन साथ िमिसल
किपलवःतु िज.अ. मा ूःतुत गिरसिकएको छ भनी उल्लेख भएको
दे िखन्छ र लुिम्बनी अ लाधीशको कायार्लयको िलिखतजवाफबाट
पिन िमिसल ूहरी ूितवेदन साथ किपलवःतु िज.अ. मा गई
सकेको कुरा फाइलबाट दे िखन आउँ छ भनी उल्लेख भएको
दे िखएको छ । यसरी आवँयक अनुसन्धानको कायर् पूरा गरी
िमिसल तामेलीमा रािखपाउँ भ े माग राखी ूहरी ूितवेदन
सिहतको िमिसल अदालतमा बुझाई सकेको भ े दे िखन आएको
अवःथामा माग बमोिजमको आदे श जारी गनर् िमलेन । िरट
िनवेदन खारे ज हुने ठहछर् । िमिसल िनयमानुसार गरी बुझाई
िदनु ।

उक्त रायमा म सहमत छु ।

न्या. ि बहादुर िसं ह

इितसम्वत् २०४४ साल भाि १४ गते रोज १ शुभम् ।

235
भन्सार िवभाग

िनणर्य नं. ३२०० ने.का.प. २०४४ अ ९

ु इजलास
सं यक्त
माननीय न्यायाधीश ौी बब्बर ूसाद िसं ह
माननीय न्यायाधीश ौी गजेन्ि केशरी बाःतोला
सम्वत् २०४२ सालको िर.नं. २१९४
िवषय : उत्ूेषण ।

िनवेदक : तारावारी दमक झापा िःथत जय इण्डि जको साझेदार

िज.मोरङ िवराटनगर न.पं . वा.नं.९ बःने सुरेशचन्ि अमवाल ।

िव
िवपक्षी : ौी ५ को सरकार िवराटनगर भन्सार कायार्लय ।
ौी कोशी अंचलािधश कायार्लय,कोशी अंचल।
आदे श भएको िमित: २०४४।६।२५।१ मा
िववादको टोयोटा गाडी िनकासी पैठारी (िनयन्ऽण) ऐन, २०१३
को दफा ३ बमोिजम मनाही बःतु नभई िनयिन्ऽत बःतु िभऽ पन ।
(ूकरण नं. १९)
पिहले पाएको लाइसेन्सलाई सं शोधन गरी बािणज्य िवभागबाट
िमित ०४१।५।१० मा इजाजत पाइसकेको र सो गाडी जफत गन िमित
०४१।७।१९ मा िनणर्य गरे को दे िखन आएकोले भन्सार कायार्लयले
िनकासी पैठारी (िनयन्ऽण) ऐन, २०१३ को दफा ५(१) को गलत
व्याख्या गरी कार जफत गरे को कानुन अनु प नहुँदा िवराटनगर भन्सार
कायार्लयको िमित ०४१।७।१९ को िनणर्य र सो िनणर्यलाई समथर्न
गरे को कोशी अ लाधीशको िमित ०४२।७।१३ को िनणर्य उत्ूेषणको
आदे श ारा बदर हुने ।
(ूकरण नं. १९)
िनवेदक तफर्बाट: िव ान अिधवक्ता ौी शुिशलकुमार िसन्हा
ूत्यथीर् तफर्बाट: िव ान सह-न्यायािधवक्ता ौी खगेन्ि बःन्यात
उल्लेिखत मु ाःX

236
 भन्सार िवभाग

आदे श
न्या.बब्बर ूसाद िसंहः नेपालको सं िवधानको धारा
१६।७१ अन्तगर्त दतार् हुन आएको ूःतुत िरट िनवेदनको तथ्य एवं
िजिकर िनम्न ूकार छ ।
२. यस जय इण्डि जले यस उ ोगको कामको लािग मोटरकार १
िझकाउन उ ोग िवभागमा िनवेदन गदार् पाँच वषर्सम्म बेचिबखन
दानबक्स आिद केही गनर् नपाउने तथा उक्त कार उ ोग ःथलमै
राख्नु पन र आयात गदार् महसूल सुिवधा नपाउने शतर् राखी ौी
उ ोग िवभागको िसफािरशमा बािणज्य िवभागबाट िमित
०४०।१।६ तदनुसार १९ अिूल १९८३ मा बािणज्य
िवभागबाट आयात इजाजत ूदान भएको र िशपमेन्ट गन म्याद ६
मिहना तोिकएकोमा ।
३. िनवेदकले ०४०।३।८ तदनुसार २२ जुन १९८३ मा जय
इण्डि जको नाउँ बाट राि य बािणज्य बकमा ूिततपऽ (एल.सी)
खोिलएको तर इजाजतपऽको अविध िभऽ सम्बिन्धत जापानी
कम्पनीमा िनशान पुलसर मोटरकार उपलब्ध हुन नसक्ने भई यस
उ ोगले १७ जुलाई १९८३ तदनुसार ४०।४।१ मा नै एल.िस.
को िनशान पुलसर भ े कलज नं.३ लाई सं शोधन गराई उक्त
गाडी िसपमेन्ट भयो । िनवेदकले सो गाडी आउनु अिघ भन्सार
िवभागमा सम्बिन्धत टोयोटा मोटरको इन्भ्वाइस तथा ०४०।१।६
को इजाजतपऽ र बक डकुमेन्ट साथ राखी पेश गरे कोमा आघात
गनर् नहुने भए सोही बखतमा भन्सार िवभागले मलाई सूचना गनुर्
पथ्र्यो । हामीले सो गाडी िफतार् गनर् सक्दथ्य तर भन्सार िवभाग
मूल्या न शाखाले गाडी नेपाल क ममा आइसकेपिछ िमित
०४०।९।११ को पऽ ारा मेशशर् जय इण्डि जले जापानबाट
पैठारी गरे को टोयोटा कोरोला िस.आई.एफ. कलममा यु.एस. डलर
१७१५ मा पैठारी गरे को हुँदा िवजक मूल्यमा १० ूितशत वृि
गरी फरक रकममा िनयमानुसार गनुर् भ े िवराटनगर भन्सार
कायार्लयका नाउँ मा आदे श भयो ।

237
भन्सार िवभाग

४. उक्त टोयोटा मोटरकार भन्सारमा आइपुग्दा ०४०।८।२२ मा नै

यस उ ोगको तफर्बाट ू ापनपऽमा इन्भ्वाइस बमोिजमको
मोटरकार टोयोटा कोराला के ई २० मोडेल १९७३ भनी मालको
िववरणमा उल्लेख गरी सं शोिधत एल.िस. को कागज सं लग्न गरी
पेश गरे कोमा भन्सार कायार्लयले भन्सार िवभागको िमित
०४०।९।११ बमोिजम नगरी इजाजतपऽमा मोटरकारको व्यहोरा
सं शोधन गराइनु पछर् भ ु भयो र सो अनुसार बािणज्य िवभागमा
सं शोधनको लािग िनवेदन गदार् बािणज्य िवभागले मोटरकारको नाम
अथार्त ् िनशान पुलसरको स ा टोयोटा कोराला अन्तर मूल्य यूएस
डलर ४१९८ को स ा यु.एस.डलर १७१५ भनी सं शोधन समेत
गनुर् भयो र लाग्ने इजाजतपऽ दःतूर समेत दािखल गराई सं शोिधत
इजाजतपऽ िदनु भयो । अक ितर भन्सार िवभागबाट मूल्या न गरी
भन्सार महसूल िलई छाड्नु भनी ०४१।९।११ मा आदे श समेत
हुँदा िनकासी पैठारी ऐनको दफा ५(१) अन्तगर्त कारवाही गनर्
नहुने ू हुँदाहुँदै पूवामह युक्त भई कारवाही गनुर् भयो ।
५. बािणज्य िवभागले मोटरकारको कम्पनी र मूल्य समेत सं शोधन गरी
िमित ०४१।५।१० मा सं शोिधत इजाजतपऽ िदनु भएको
िवराटनगर भन्सार कायार्लयमा पेश गदार् पिन नमानी पूवार्महले
ूेिरत भई सामान फरक पारी पैठारी गरे को अिभयोग लगाई िमित
०४१।६।१४ मा धरौटी . २७,२७९।५० राख्न लगाई पिछ
िनकासी पैठारी िनयन्ऽण ऐन, ०१३ को दफा ५(१) बमोिजम
हाॆो गाडी जफत गरी . २६,२३९।५० जिरवाना गन भनी
िमित ०४१।७।१९ मा फैसला गनुर् भएकोमा िच नबुझी कोशी
अ लाधीशज्यूमा पुनरावेदन गदार् कोशी अ लाधीशज्यूले पिन
कानुन व्याख्यामा ूत्यक्ष ऽुटी गरी हाॆो गाडीलाई िवराटनगर
भन्सार कायार्लयले जफत गन, जिरवाना गन फैसला गनुर् भएकोमा
१० ूितशत थप जिरवाना गन गरी सदर गनुर् भएबाट हाॆो
सम्पि गैरकानुनी अपहरण गरी को.अं .अ.च.१११ हाली उपयोग
गिररहनु भएको अनािधकार एवं गैरकानुनी दे िखएको ू छ ।

238
 भन्सार िवभाग

६. कुनै व्यिक्तलाई सजायँ गनर्को लािग िनज व्यिक्तले गरे का कायर्बाट

अपराध हुने मनसाय छ छै न र सो मनसायबाट िनजलाई कुनै
गैरकानुनी लाभ हुने दे िखन्छ िक छै न हे न र्ु पन हो तर ूःतुत
मु ामा यी दुवै तत्वको अभाव छ कानुनले बिजर्त नगरे को सबै
काम हामीले गनर् पाउने सव च्च अदालत ारा ने.का.प. २०७ पृ
१५९ िन.नं. ५४७ मा ूकािशत छ । तसथर् मोटरकार िझकाउन
इजाजत िलएकोमा सो कम्पनीको कार उपलब्ध नहुँदा कम्पनीको
युज्ड मोटरकारको लािग लेखापढी भई िझकाइएको हुँदा िनकासी
पैठारी िनयन्ऽण ऐन अन्तगर्त गाडी जफत र जिरवानाको सजायँ
गनर् निमल्ने ू छ ।
७. भन्सार कायार्लय िवराटनगरले िमित, ०४१।७।१९ को फैसलामा
नलाग्ने िन.पै.िन.ऐन, २०१३ को दफा ५(१) को गलत अिधकार
ूयोग गरी उक्त पैठारी हुन आएको गाडी जफत गरी .
३६,७३९।५० जिरवाना गनुर् भएको र सो गैरकानुनी फैसलालाई
कोशी अ लाधीशज्यूले िमित ०४२।७।१३ मा सदर गनुर् भएको
गैरकानुनी फैसलाबाट िनवेदकको सं िवधानको धारा ११(२)ङ र
धारा ११(३) समेतको हक अिधकारमा आघात पुर्याउनु भएकोले
धारा १६।७१ अन्तगर्त उत्ूेषणको िरट वा अन्य आ ा,
आदे श ारा उक्त िनणर्य बदर गरी कानुन बमोिजम हकको सं रक्षण
गिरपाउँ भ े िनवेदन ।
८. यसमा के कसो भएको हो ? िनवेदकको माग बमोिजमको आदे श
िकन जारी हुन नपन हो ? ूत्यथीर्बाट िलिखत जवाफ मगाई
आएपिछ वा अविध नाघेपिछ िनयम बमोिजम पेश गनुर् भ े यसै
अदालत िसं गल बे को ०४२।११।२८ को आदे श ।
९. ौी ५ को सरकारबाट ःवीकृत भएको भन्दा िभन्दै र सेकेण्ड हे ण्ड
सामान ल्याएको हुनाले आवँयक कानुनी कारवाही गनुर् भनी
उ ोग िवभागबाट लेिखआएकोले सोही अनुसार गनुर् भनी ौी भन्सार
िवभागबाट लेिखएको र जारी भएको ता. १९ अिूल, १९८३ को
आयात इजाजतपऽमा उिल्लिखत सामान र आयाितत सामान फरक

239
भन्सार िवभाग

दे िखएकोले सो गाडी छाड्न िमल्ने वा निमल्ने जानकारी पाउँ भनी

ौी बािणज्य िवभागमा पऽाचार गिरएकोमा ःवीकृित पाएभन्दा िभन्दै
र सेकेण्ड हे ण्ड सामान ल्याएको हुँदा िनकासी पैठारी (िनयन्ऽण)
ऐन, २०१३ को दफा ५ र ६ अनुसार कानुनी कारवाही गनर्
सम्बिन्धत भन्सार अिधकृतलाई अिधकार भएको भनी ौी उ ोग
िवभागलाई लेखी पठाइसकेको भ े ौी बािणज्य िवभागबाट
लेिखआएको ।
१०. उ ोगको ूयोजनका लािग िझकाएको सामान इजाजतमा तोिकए
भन्दा िभन्दै िझकाए तापिन कानुनी कारवाही नहुने भ े िनकासी
पैठारी ऐन, ०१३ मा उल्लेख नभएको र िनवेदककै िजिकर अनुसार
कार एउटा वःतु भए तापिन इजाजतपऽमा कार माऽ उल्लेख
भएको भए कारको नाम आधी फरक परे मा कारवाही गन ू नै
उठ्ने िथएन तर िनवेदकको नाउँ मा जारी भएको उिल्लिखत
इजाजतपऽमा िनशान पल्सर भनी ःप उल्लेख भएकोमा टोयोटा
कोराला मोटरकार पैठारी गरे कोले माल बःतु फरक पारी पैठारी
गरे को भ े ःप हुँदा िनकासी पैठारी (िनयन्ऽण) ऐन, २०१३ को
दफा ५(१) बमोिजम सामान जफत गरी िबगो बमोिजम जिरवाना
गिरएको हो ।
११. सं शोिधत इजाजतपऽ पेश गरे तापिन उिल्लिखत सामान सम्बन्धी
यस कायार्लयबाट कारवाही शु भई यस कायार्लयबाट जारी
भएको िनवेदकको नाउँ को समाव्हान तामेल भइसकेपिछ मु ाको
ूकृित हे री आफ्नो अपराधबाट जोिगनलाई पिछबाट इजाजतपऽ
सं शोधन गराई पेश गरे को दिखँदा सो मान्य नहुने ।
१२. कानुन ूद अिधकार ूयोग गरी भएको िनणर्य पाई गैरकानुनी
मा ु न्यायसं गत नहुने हुँदा िरट िनवेदन खारे ज गिरपाउँ भ े ूमुख
भन्सार अिधकृत िवराटनगर भन्सार कायार्लयको िलिखत जवाफ ।
१३. तोिकएको सामान फरक पारी पैठारी गरे कोले अं.ब. १३२ नं.
बमोिजम ठाडै बुझी कारवाही गनुर् पन भएकोले िनकासी पैठारी
(िनयन्ऽण) ऐन, २०१३ को ५(१) बमोिजम िबगो जफत गरी

240
 भन्सार िवभाग

िबगो बमोिजम जिरवाना वा १ वषर्सम्म कैद हुनसक्ने हुँदा त्यसरी

जफत एवं सजायँ नहुने र सफाई पाउने ूमाण भए सो समेत िलई
आउने गरी िवराटनगर भन्सार कायार्लयबाट ूितवादी िनवेदकका
नाउँ मा जारी भएको ३० िदने म्याद िमित ०४०।४।२४ गते
तामेल भएको १९ िदन प ात २६ अगःत, १९८४ त अनुसार
िमित ०४१।५।१० मा ूयोग भइसकेको भ े केही उल्लेख
नभएको सं शोिधत बािणज्य िवभागको आयात इजाजतपऽको भरले
माऽ जापानी येन १०,१७,००० को हुने . ६१,१२१।७०
बराबरको िनशान पल्सर मोटरकार पैठारी गनर् पाउने इजाजतपऽ
ूा गरे कोमा यू.एस. डलर १,७१५।५० मूल्य पन भनी गाडी
छु टाउन िनवेदकले िवराटनगर भन्सार कायार्लयमा घोषणा गरे कोमा
भन्सार िवभागको ०४१।१।११ को पऽानुसार १४ ूितशतले
वृि समेत गरी . ३०,२५०।३० मूल्य पन ूयोग भइसकेको
टोयोटा मोटरकार आयात गरी ल्याएको ।
१४. िनशान पल्सर मोटरकार आयात गन इजाजतपऽ िलई पुरानो ूयोग
भइसकेको कम मूल्यको टोयोटा मोटरकार इजाजतपऽ बािहरका
मालसामान फरक पारी आयात गन र यसबारे मु ा दायर भई जारी
भएको १९ िदन पिछ माऽ आयात इजाजतपऽ बािणज्य िवभागबाट
सं शोधन गिरने समेत भएको कारवाही समेतबाट िनवेदक ूितवादी
पुनरावेदक िजिकर उपयुक्त नहुँदा िवराटनगर भन्सार कायार्लयबाट
गरे को ०४१।७।१९ को िनणर्य समथर्न गरी यस कायार्लयबाट
भएको िनणर्य उपर िच नबुझेको कानुनी ऽुटीमा अनुमित ारा
पूवार् ल क्षेऽीय अदालतमा पुनरावेदन तहमा जानसक्ने व्यवःथा
छँ दाछँ दै पिन कानुनी ूद अिधकार छाडी धारा ७१ अन्तगर्त िरट
जारी हुन नपन हुँदा िरट िनवेदन खारे ज गिरपाउँ भ े कोशी
अ लाधीश कायार्लयको िलिखत जवाफ ।
१५. िनयम बमोिजम दै िनक पेशी सूचीमा चढी इजलास समक्ष पेश हुन
आएको ूःतुत िनवेदनमा िनवेदकको तफर्बाट बहसको िनिम
उपिःथत िव ान अिधवक्ता ौी सुिसलकुमार िसन्हाले र ूत्यथीर्

241
भन्सार िवभाग

कायार्लयको तफर्बाट उपिःथत िव ान सह-न्यायािधवक्ता ौी खगेन्ि

बःन्यातले गनुभ
र् एको बहस िजिकर समेत सुिनयो ।
१६. ूःतुत िवषयमा िरट िनवेदकको माग बमोिजम आदे श जारी हुनपु न
हो, होइन त्यसमा िनणर्य िदनु परे को छ ।
१७. इजाजतपऽको अविधिभऽ सम्बिन्धत जापानी कम्पनीमा िनशान
पुलसर मोटरकार उपलब्ध हुन नसक्ने भई बकमा खोिलएको
एल.सी.मा सं शोधन गरी यस उ ोगले टोयोटा कोराला गाडी पैठारी
गरे कोमा सो गाडी आउनु अिघनै भन्सार िवभाग टोयोटा मोटरको
इन्भ्वाइस तथा ०४०।१।६ को इजाजतपऽ बक डकुमेन्ट साथ
राखी पेश गरे कोमा आघात गनर् नहुने भए सो बखत भन्सार
िवभागले सूचना गनुर् पथ्र्यो सो नगरी इजाजतपऽमा फरक पारी
सामान ल्याएको भनी ०४०।१।६ मा पाएको आयात इजाजतको
गाडी ूा हुन नकसेको कारण खोली िनवेदन िदई सो इजाजत
पऽलाई सं शोधन गरी टोयोटा कोराला गाडी ल्याउन पाउने
इजाजतपऽ दाखेल गदार् गद सामान फरक पारी पैठारी गरे को
अिभयोग लगाई िनकासी पैठारी िनयन्ऽण ऐन, ०१३ को दफा
५(१) बमोिजम हाॆो गाडी जफत गरी . २६,२३९।५०
जिरवाना गन भनी भन्सार कायार्लयबाट फैसला भएको र सो उपर
पुनरावेदन गदार् कोशी अ लाधीशज्यूले शु को इन्सार सदर
गरे कोबाट िनकासी पैठारी िनयन्ऽण ऐन, २०१३ को दफा ५(१)
को गलत अिधकार ूयोग गरी गरे को िनणर्य बदर गिरपाउँ भ े
िनवेदकको मुख्य माग दावी भएकोमा ौी ५ को सरकारबाट
इजाजत पाएको भन्दा िभन्दै सेकेन्ड हायण्ड सामान ल्याएकोले
कारवाही भई सकेपिछ सं शोिधत इजाजतपऽ पेश गरे को दे िखँदा सो
मान्य नहुने हुँदा िनकासी पैठारी िनयन्ऽण ऐन, २०१३ को ददफा
५(१) बमोिजम कानुन ूद अिधकार ूयोग गरी भएको
िनणर्यलाई गैरकानुनी मा ु न्यायसं गत नहुने हुँदा िरट खारे ज
गिरपाउँ भ े ूत्यथीर्ह को िलिखत जवाफ भएको पाइन्छ ।

242
 भन्सार िवभाग

१८. बािणज्य िवभागबाट िनवेदकले कार िझकाउने लाइसेन्स पाई

बािणज्य बकमा एल.सी. खोलेकोमा िववाद छै न । लाइसेन्स
पाएको गाडी नपाएपिछ बकमा खोिलएको एल.सी.मा गाडी आउनु
भन्दा अिघनै िनवेदककले सं शोधन गराइसकेको िमिसलबाट
दे िखन्छ । गाडी आइपुग्नु भन्दा अगािड नै िनवेदकले सम्बिन्धत
कागजात राखी मूल्या नको लािग भन्सार िवभागमा िनवेदन िदई
भन्सार िवभागबाट टोयोटा कोरोला गाडीको मूल्या न गरे को
पाइन्छ ।
१९. गाडी आइसकेपिछ िनवेदकले लाइसेन्स सं शोधन गराई उक्त
िनवेदन िदई कानुन बमोिजम थप दःतूर िलई बािणज्य िवभागबाट
टोयोटा कोराला गाडी िझकाउन पाउने गरी सं शोधन गरी िदएको
दे िखन्छ । िववादको टोयोटा गाडी िनकासी पैठारी (िनयन्ऽण) ऐन,
२०१३ को दफा ३ बमोिजम मनाही बःतु नभई िनयिन्ऽत
बःतुिभऽ पन र सो िझकाउन पाएको लाइसेन्स बमोिजमको गाडी
उपलब्ध नभई अक गाडी िझकाउन पिहले पाएको लाइसेन्सलाई
सं शोधन गरी बािणज्य िवभागबाट िमित २०४१।५।१० मा
इजाजत पाइसकेको र सो गाडी जफत गन िमित ०४१।७।१९
मा िनणर्य गरे को दे िखन आएकोले भन्सार कायार्लयले िनकासी
पैठारी (िनयन्ऽण) ऐन, २०१३ को दफा ५(१) को गलत व्याख्या
गरी कार जफत गरे को कानुन अनु प नहुँदा िवराटनगर भन्सार
कायार्लयको िमित ०४१।७।१९ को िनणर्य र सो िनणर्यलाई
समथर्न गरे को कोशी अ लाधीशको िमित ०४२।७।१३ को
िनणर्य उत्ूेषणको आदे श ारा बदर हुने ठहछर् । सम्बिन्धत
कायार्लयको जानकारीको लािग आदे शको ूितिलिप साथ राखी
म.न्या.का. माफर्त लेिख पठाई फायल िनयम बमोिजम गरी बुझाई
िदनु ।

उक्त रायमा म सहमत छु ।

न्या.गजेन्ि केशरी बाःतोला
सम्वत् २०४४ साल आि न २५ गते रोज १ शुभम् ।

243
भन्सार िवभाग

िनणर्य नं. ३३५८ ने.का.प. २०४५ अ २

ु इजलास
सं यक्त
माननीय न्यायाधीश ौी बब्बरूसाद िसं ह
माननीय न्यायाधीश ौी गजेन्िकेशरी बाःतोला
सम्वत् २०४३ सालको िरट नं. २२१२
आदे श भएको िमित:२०४५।१।१४।३ मा

िनवेदक:गौरव इन्टरनेशनल ूा.िल.को तफर्बाट स ालक सुरजमल भगत

िव
ूत्यथीर्:ौी भन्सार कायार्लय वीरग समेत
िवषय : उत्ूेषण
(१) भन्सार ऐन, ०१९ को दफा १३(१) लाग्ने अवःथा
बाहे कको अवःथामा दफा ३४(३) बमोिजम फरक पारी
लेखी िदएको ूमाण पुगी कारण समेत खुलाई ठहर भएको
अवःथामा माऽ दफा ३४(३) लागू हुने ।
(ूकरण नं. १४)
(२) ३ दोब्बर गरी िबबी कर िलएको त्यःको आधार
ू ापनपऽ र िवपक्षी कायार्लयह को िलिखतजवाफबाट
समेत दे िखन नआई हच ुवा िकिसमले िलएको दे िखन्छ,
त्यसरी तीन दोब्बर गरी िबबी कर िदएको कानून अनु प
िलएको भ िमल्ने दे िखन नआउँ ने ।
(ूकरण नं. १५)
िरट िनवेदक तफर्बाट:िव ान अिधवक्ता ौी शुिशलकुमार िसन्हा
ूत्यथीर् तफर्बाट:िव ान का.मु. अितिरक्त न्यायािधवक्ता ौी ूेमबहादुर िव

आदे श
न्या.बब्बरूसाद िसं ह : नेपालको सं िवधान २०१९ को धारा
१६।७१ अन्तगर्त पनर् आएको ूःतुत िरट िनवेदनको सं िक्ष तथ्य एवं
िजिकर यसूकार छ ।

244
 भन्सार िवभाग

२. यस फमर्ले आयात इजाजतपऽ ूा गरे को आधारमा

िप.भी.सी.ःपन्जफलोिरं ग (लकी ोाण्ड) यु.एस. डलर ूित िमटर
२.५६ को दरले ३६०० िमटर र िप.भी.सी.फलोर कंमिरं ग
(गोल्डेन वेल) यु.एस. डलर ूितिमटर १.५० को दरले १२,०००
िमटरको सामान कोिरयाबाट िझकाएको उक्त सामानह वीरग
भन्सारमा आई पुग्दा कानून बमोिजम ू ापनपऽ िलई भन्सार ऐन,
२०१९ को दफा १३(१) बमोिजम भन्सार महसूल ूयोजनको
लागी मूल्यांकन गरी भन्सार िनधार्रणको लागी िमित
२०३९।११।२४ मा इन्भ्वाईस बमोिजमको मालको वाःतिवक
मूल्य र भाडा भरौट समेत खुलाई ू ापनपऽ भरी भन्सार
कायार्लयमा पेश गरे को ।
३. िप.भी.सी.ःपन्ज फलोिरं ग (लकी ोाण्ड) को इन्भ्वाईस मूल्य ूित
िमटर यु.एस. डलर २.५६ लाई मूल्यांकन दर कायमै गरी
िप.भी.सी फलोर कंमिरं ग (गोल्डेनवेल) को इन्भ्वाईस मूल्य
ूितिमटर यु. एस. डलर १.५० लाई नमानी ू.िम.१.६५ डलर
मूल्यिनधार्रण गिरयो । ू ापनपऽ भरे को िमित २०३९।
११।२४ मा उक्त सामानको मूल्य १.५० माऽ िथयो । भन्सार
कायार्लयले कुनै कारण नदे खाई भन्सार िवभागको पऽानुसार भनी
१.६५ डलर मूल्यांकन भयो । भन्सार ऐन, २०१९ को दफा
१३(१) अनुसार िबल मूल्य र िनधार्िरत मूल्य मध्ये जुन बढी मूल्य
हुन्छ सोही मूल्यमा भन्सार महसूल लाग्नु पन कानुनी व्यवःथाको
िबपरीत आफले १५ सेन्ट मूल्य बढाई भन्सार कायम गरे कोबाट
इन्भ्वाईस मूल्य र िनधार्िरत मूल्यांकन मूल्यले हुनआएको फरक
मूल्य .५२,०५६ मा कुनै कारण नदे खाई दोहोरो भन्सारमहसूल
. ७०,८२२।४० र जिरवाना .१५१।– समेत िनधार्रण गरे को
ऐनको दफा १३(१) को ूितकूल हुनक
ु ो साथै त्यःतो जिरवाना र
बढी भन्सार बापत सजायँ कायम गदार् कारण दे खाई सफाईको
मौका समेत िदइएन ।

245
भन्सार िवभाग

४. िबबी कर ूयोजनको लािग भन्सार ू ापन पऽमा मूल्यिनधार्रण

गन तोिकएको िविधमा मालको मोल भन्सार महसूल भाडा भरोट
जोडी त्यसमा मुनाफाको अं क समेत िहसाब गरी कूल मूल्यको
अं कमा िबबी कर िनधार्रण गनुर् पनमा सो नगरी कायार्लयले भन्सार
ूयोजनको लािग कायम गरे को बढी मूल्यलाई ३ दोब्बर गरी
.१३,८३,१०९।२० मा हच ुवा तिरकाले एकमु िबबीकर
.२,०७,४६६।२८ कायम गरी बढी िबबी कर िलएको समेत
कानून िबपरीत भएको छ ।
५. यःतो कानून िबपरीत िनणर्यलाई न्याियक मनको ूयोग नगरी
कानूनको व्याख्यात्मक ऽुटी गरी भन्सार कायार्लयले गरे को दोहोरो
भन्सार िनधार्रण र जिरवाना तथा बढी िबबीकर समेतलाई सदर
गरी िमित २०४३।३।२२ मा गरे को राजःव न्यायािधकरण
काठमाड को िनणर्य समेत ऽुिटपूणर् भएको, ौी ५ को सरकारले
माल बःतुको मूल्य िनधार्रण गरे को खण्डमा मालको इन्भ्वाईस
मूल्य र िनधार्िरत मूल्य जुन बढी हुन्छ सोही मूल्यमा भन्सार िलनु
पनछ भ े व्याख्या ऐनको दफा १३(१) मा भएको यसरी फरक
परे को अवःथा मै दोहोरो भन्सार र जिरवाना समेत लाग्नेछ भ े
व्यवःथा उक्त दफामा उल्लेख नभएको हुँदा िबना ूमाण व्यिक्तगत
धारणाबाट न्यून िवजकीकरण गरे को भनी कसूरै ूमािणत नगरी
जिरवाना ःव प फरक मूल्यमा डबल भन्सार िलने गरे को िनणर्य
समेत उत्ूेषणको आदे श ारा बदर गरी भन्सार कायार्लयले दोहोरो
भन्सार र जिरवाना तथा बढी िबबीकर असूल गरे को िफतार् िदनु
भनी परमादे श समेत जारी गिरपाउँ भ े समेत व्यहोराको
िनवेदन ।
६. यःमा के कसो भएको हो ? िनवेदकको माग बमोिजमको आदे श
िकन जारी हुन नपन हो ? ूत्यथीर् कायार्लयह बाट िलिखतजवाफ
माग गरी ूा भएपिछ वा समय व्यितत भएपिछ िनयमबमोिजम
गरी पेश गनुर् भ े समेत व्यहोराको यस अदालतको िमित
२०४३।११।२७ को आदे श ।

246
 भन्सार िवभाग

७. भन्सार ऐन, २०१९ को दफा १३ दे हायका दफाह ले भन्सार

अिधकृतले मूल्यांकन गन आधारह को ू उल्लेख भएको सोही
आधारमा िववािदत िवषयको मूल्यांकन गिरएको कानून बमोिजम
भएको मूल्य िनधार्रणमा कुनै कानुनी ऽुटी नभएको ऽुटी िव मान
भएमा क्षेऽीय अदालतमा पुनरावेदनको अनुमित तफर् जानुपन
व्यवःथा भएको सो कानुनी मागर् नअपनाई असाधारण
अिधकारक्षेऽको बाटो अवलम्बन गरे को बाटसमेत िरट िनवेदन
खारे जजन्य छ । साथै राजःव न्यायािधकरणबाट िमित
०४३।३।२२ मा भएको फैसला कानूनबमोिजम भएको
कानूनबमोिजमको फैसलालाई गैरकानुनी भ े आधार कतैउल्लेख
नभएको समेतबाट कपोलकिल्पत र आधारहीन िरट िनवेदन जारी
हुनपु न होइन । राजःव न्यायािधकरणको कानून अन पको फैसला
सदर होस् भ े समेत व्यहोराको वीरग भन्सार कायार्लयको
िलिखतजवाफ ।
८. कोिरयाबाट चलान भई आएको सामानको मूल्यांकन गिरपाउँ न
िनवेदकले ू ापनपऽ भरे को सामान सन् १९८२।१२।२८ मा
िसपमेन्ट भएको, िवभागको सन् १९८२ जुलाई १६ दे िख १९८३
जनवरीसम्म लागू हुने मूल्य सूची अनुसार पानी जहाजबाट आउँ ने
सामानह को हकमा यस अविधिभऽ िसपमेन्ट भएकोमा यसै मूल्य
सूची बमोिजम गन भ े भए अनु प इन्भ्वाईस को िस.नं. १ को
सामान मूल्य सूचीिभऽ परे को र पैठारी कतार्ले ूित िमटर यु.एस.
डलर १.५० को िबल पेश गरे को जबकी ौी ५ को सरकारले
मूल्यांकन गरे को मूल्य भन्दा ू.िम.यु.एस. डलर १५ सेन्ट न्यून
िवजकीकरण गरी इन्भ्वाई पेश गरे बाट फरक परे को मूल्यमा
ऐनको दफा ३४(३) अनुसार आयातकतार् सजायँको भागी हुने
कानुनी व्यवःथा ू छ । भन्सार ऐन, २०१९ को दफा १३(१)
को कानुनी व्यवःथा अनुकूल भएको िनणर्यमा सफाईको मौका
निदएको भ े िजिकर अथर्हीन छ िबबीकर सम्बन्धमा िलएको
िजिकर बारे िनज आयात कतार्ले २०३९।११।२४ मा
ू ापनपऽ भरी पेश गरे को अिघकै ऐन, २०३९ को अनुसूची ६

247
भन्सार िवभाग

को ि व्य ५ मा पैठारीको अवःथामा भन्सारमा िबबीकर असूल

गिरने माल सामानह को समेत ौी ५ को सरकारले िबबीकर
ूयोजनको लािग तोिकएको आधारमा मूल्य कायम गन भ े
उल्लेख भएको र सूिचत आदे श ारा कर लगाउन वढाउन
वान्छनीय छ भ े िच मा लागेमा ौी ५ को सरकारले सूिचत
आदे श ारा कर लगाउन वा वढाउन सक्ने व्यवःथा सामियक कर
असुली ऐन, २०३९ को दफा ३ मा भएकोले सो ऐनले िदएको
अिधकार ूयोग गरी जारी गिरएको आदे श कानून सरह लागू हुने
हुँदा सो अनु प माकर् अप गरी िबबीकर असूल गरे को गैरकानुनी
छै न । हच ुवा भ िमल्दै न । राजःव न्यायािधकरणबाट भएको
फैसला पूणत
र् कानून सं गत छ । भन्सार ऐनका दफा ३४(३) मा
जिरवाना गन ू व्यवःथा भएको छ, दफा १३(१) मा उल्लेख
नहुँदैमा गैरकानुनी भ िमल्दै न । त्यसरी कानून बमोिजम भन्सार
कायार्लयले गरे को िनणर्य र राजःव न्यायािधकरणको फैसला उपर
क्षेऽीय अदालतमा पुनरावेदनको लािग िनवेदन गनर् पनमा सो नगरी
असाधारण अिधकार क्षेऽमा ूवेश गनर् नहुनेमा िरट लाग्ने अवःथा
िव मान छै न । िरट िनवेदन खारे ज गिरपाउँ भ े समेत व्यहोराको
भन्सार िवभागको िलिखतजवाफ ।
९. भन्सार ऐन, २०१९ को दफा ३७ अनुसार यस न्यायािधकरणमा
पुनरावेदन लाग्ने भई न्यायािधकरण ऐन, २०३१ को दफा ६
बमोिजम तथ्य एवं ूमाणको मूल्यांकन गरी कानून अनुसार फैसला
भएको यस फैसला उपर क्षेऽीय अदालतले आफू समक्ष पुनरावेदन
गन अनुमित िदन सक्ने व्यवःथा रहे को, उक्त कानुनी व्यवःथा
अपनाउन पाउने कानुनी व्यवःथा िव मान रहँदैको अवःथामा
िनवेदकले असाधारण अिधकारक्षेऽ अन्तगर्त िरट िनवेदन िदएको
दे िखन्छ । कानून ारा ूद उपचारको बाटो िरट क्षेऽमा गई
िनवेदन गनर् सक्ने अवःथा नअपनाई िव मान नरहे को हुँदा िरट
िनवेदन खारे ज होस् भ े समेत व्यहोराको राजःव न्यायािधकरणबाट
ूा िलिखतजवाफपऽ ।
१०. दै िनक पेशी सूचीमा चढी पेश हुनआएको ूःतुत मु ामा िरट
िनवेदकको तफर्बाट बहस गनर् उपिःथत िव ान अिधवक्ता

248
 भन्सार िवभाग

ौी सुिसलकुमार िसन्हाको र ूत्यथीर् कायार्लयको तफर्बाट उपिःथत

िव ान का.मु. अितिरक्त न्यायािधवक्ता ौी ूेमबहादुर िव समेतको
बहस िजिकर सुिनयो ।
११. ूःतुत िरट िनवेदनमा िनवेदकको माग बमोिजम आदे श जारी गनुर्
पन हो होइन सो कुरामा िनणर्य िदन परे को छ ।
१२. यस फमर्ले आयात इजाजतपऽ िलई िप.िभ.सी.Çलोर कभिरङ
गोल्डेन वेल ूितिमटर यू.एस. डलर १.५० का दरले कोिरयाबाट
िझकाएको र सो को इन्भ्वाईस मूल्य बमोिजमको िवदे शी मुिाको
भुक्तानी राि य वािणज्य बक वीरग ारा भएको हुँदा सोही
आधारमा ू ापनपऽ पेश गरे कोमा भन्सार कायार्लयमा िनधार्िरत
मूल्य यू.एस. डलर १.६५ कायम भएको भनी कारण नदे खाई
दोहोरो भन्सार महसूल र जिरवाना समेत िलने गरी भन्सार
कायार्लयबाट भन्सार ऐन ०१९ को दफा १३(१) को िबपरीत
भन्सार महसूल र भन्सार ूयोजनका लागी कायम गरे को बढी
मूल्यलाई ितन दोब्बर गरी हच ुवा िकिसमले िबबीकर कायम
गरे को भन्सार कायार्लय र सो िनणर्य सदर गरे को राजःव
न्यायािधकरणको फैसला समेत बदर गरी पाउँ भ े िनवेदकको
मुख्य माग दावी भन्सार ऐन, ०१९ को दफा १३(१) मा व्यवःथा
भए अनुसार भन्सार महसूल कायम गरी सोही ऐनको दफा ३४(३)
अनुसार जिरवाना गिरएको कानून अनु प नै भएको छ भ े ूत्यथीर्
कायार्लयको िलिखतजवाफ पाइन्छ ।
१३. यस सम्बन्धमा कानुनी व्यवःथा हे दार् भन्सार ऐन, ०१९ को दफा
१३(१) मा पैठारी गिरने कुनै माल वःतुको भन्सार महसूलको
तात्पयर्का लािग ौी ५ को सरकारबाट मूल्य िनधार्रण गिरएको
रहे छ भने त्यःतो मालवःतुको धनीले दािखल गरे को िबल बमोिजम
मूल्य र ौी ५ को सरकारबाट िनधार्रण गिरएको मूल्यलाई नै
त्यःतो मालवःतुको मूल्य मािनने छ भ े व्यवःथा भएको
दे िखन्छ । उक्त व्यवःथा अनु प ू ापनपऽमा उिल्लिखत मूल्य
१.५० यु.एस. डलरको स ा ौी ५ को सरकारले िनधार्रण मूल्य
१.६५ यु.एस. डलर ूितिमटर मूल्य कायम गरी भन्सार महसूल
िलएको कानून अनु प नै दे िखन्छ ।

249
भन्सार िवभाग

१४. अब िनवेदकले भरे को ू ापनपऽमा उल्लेख दर र भन्सार

महसूलको तात्पयर्को लािग ौी ५ को सरकारले िनधार्रण गरे को
मूल्यमा फरक परे को रकमलाई भन्सार ऐन, २०१९ को दफा
३४(३) अनुसार ू ापनपऽ भदार् माल वा बःतु धनीले मालवःतुको
िववरण वा मोल फरक पारी लेिखिदएमा लाग्ने भन्सार महसूलको
दोब्बर महसूल लगाई जिरवाना गन समेत व्यवःथा भएको भनी सो
ऐन लगाई दोब्बर महसूल र जिरवाना गरे को हकमा ऐनको दफा
३४(३) लाई केलाई हे दार् दफा १३(१) लाग्ने अवःथा बाहे कको
अवःथामा दफा ३४(३) बमोिजम फरक पिर लेिखिदएको ूमाण
पुिग कारण समेत खुलाई ठहर भएको अवःथा माऽ दफा ३४(३)
लागू हुने दे िखन्छ ।
१५. त्यःतै िबबीकर िलए तफर्कै आधारमा ३ दोब्बर गरी िबबीकर
िलएको त्यसको आधार ू ापनपऽ र िवपक्षी कायार्लयह को
िलिखतजवाफबाट समेत दे िखन नआई हच ुवा िकिसमले िलएको
दे िखन्छ । त्यसरी तीन दोब्बर गरी िबबी कर िदएकै पिन कानून
अनु प िलएको भ िमल्ने दे िखन आएन ।
१६. तसथर् भन्सार ऐन, ०१९ को दफा १३(१) बमोिजम मूल्य िनधार्रण
गरी भन्सार महसूल कायम गदार् दफा ३४(३) अनुसार दोब्बर
भन्सार िलने जिरवाना गरे को र भन्सार महसूलको तात्पयर्को लािग
कायम गरे को मूल्यको ३ दोब्बर गरी िबबीकर िलने गरे को
वीरगन्ज भन्सार कायार्लयको िमित ०३९।११।२४ ू ापनपऽको
कर िनधार्रण आदे श र सो आदे शलाई मनािसव ठहर्याएको राजःव
न्यायािधकरणको ०४३।३।२२ को फैसला समेत उत्ूेषणको
आदे श ारा बदर हुन्छ । पुनः कानून बमोिजम गनुर् भनी
परमादे शको आदे श समेत जारी हुने ठहछर् । सम्बिन्धत
कायार्लयको जानकारी िनिम आदे शको ूितिलिपसाथ राखी
म.न्या.का.माफर्त लेखी पठाई फाइल िनयमबमोिजम बुझाई िदनु ।
उक्त रायमा म सहमत छु ।
न्या.गजेन्िकेशरी बाःतोला
इितसम्वत् २०४५ साल बैशाख १४ गते रोज ३ शुभम् ।

250
 भन्सार िवभाग

िनणर्य नं. ३३७० ने.का.प. २०४५ अ २

ु इजलास
सं यक्त
माननीय न्यायाधीश ौी हिरहरलाल राजभण्डारी
माननीय न्यायाधीश ौी ूचण्डराज अिनल
सम्वत् २०४३ सालको िरट नम्बर १९९१
आदे श भएको िमित : २०४४।१२।१७।४ मा

िनवेदक : ूकाश उ ोग (ूा.) िल. को तफर्बाट अिधकार ूा स ालक

िज. मोरङ िवराटनगर न.पं. वाडर् नं. ७ बःने अिनलकुमार अमवाल

िव
िवपक्षी : मेची भन्सार कायार्लय काकरिभ ा भन्सार िवभाग काठमाड

िवषय : परमादे श वा अन्य उपयुक्त आ ा, आदे श वा पुजीर् जारी गरी पाउँ

(१) ऐनमा ःप व्यवःथा भएका कुराको हकमा सोही बमोिजम गनुर्

पन । िनकासी गरे बमोिजमको वःतुमा िनकासी भन्सार महसूल
लाग्ने गरी सूचना ारा नतोिकएसम्म औ ोिगक व्यवसाय ऐन
अन्तगर्तको सुिवधा सहुिलयत िदनु पन ।
(ूकरण नं. ८)
िनवेदक तफर्बाट : िव ान अिधवक्ता ौी सुिशलकुमार िसन्हा
िवपक्षीतफर्बाट : िव ान सह–न्यायािधवक्ता ौी खगेन्ि बःनेत
उिल्लिखत मु ा : ०४३ सालको िरट नं. १५९९ चन्ि शोव राईस एण्ड
आयल िमल्सका तफर्बाट गायऽीूसाद िरजाल िव. भन्सार कायार्लय
िवराटनगर समेत भएको परमादे श िवषयमा यस अदालतबाट िमित
०४४७१२ मा िस ान्त ूितपादन भएको

आदे श
न्या.ूचण्डराज अिनल : नेपालको सं िवधानको धारा १६।७१
अन्तगर्त दतार् हुनआएको ूःतुत िनवेदनको सं िक्ष िववरण र िनणर्य
िनम्नानुसार छ ।

251
भन्सार िवभाग

२. ूकाश उ ोग भ े आवँयक उपभोग्य पदाथर् चामल उत्पादन गन

आधुिनक चामल उ ोग हो । यस उ ोगले आफ्नो उत्पादनको
चामल मेची भन्सार कायार्लय काकरिभ ाबाट िविभ िमितमा
िनकासी गदार् औ ोिगक व्यवसाय ऐन, ०३८ को दफा १०(ख) को
दे हाय (७) ले िनकासीमा भन्सार नलाग्ने भनी िवपक्षी कायार्लयलाई
०४१।२।७ मा अनुरोध गदार् नमानी भन्सार महसूल सुिवधाका
लािग भन्सार िवभागबाट लेखी नआएसम्म छूट िदन िमल्दै न भन्दै
िविभ िमितह मा यस उ ोगको चामल िनकासी हुँदा भन्सार
असूल गरी माऽ िनकासी गनर् िदनु भयो । सो भन्सार महसूलको
रकम िफतार् पाउन िवपक्षी भन्सार कायार्लय र भन्सार िवभाग
समेतमा िमित ०४१।२।२० दे िख ०४३।६।९ सम्म भन्सार
महसूल कूल जम्मा .५२,८००।– िफतार् पाउन िविभ िनवेदन
गदार् पिन िफतार् निदई अदालतको आदे श बेगर िफतार् हुन सक्दै न
भनी मौिखक जवाफ िदनु भएको छ ।
३. उ ोग िवभागले बमशः िमित ०४१।२।२५, ०४१।४।९ र
०४१।१०।२३ मा िनकासी भन्सार महसूल लाग्ने छै न भ े
औ ोिगक व्यवसाय ऐन ०३८ को दफा १०(ख) को दे हाय ७ मा
उल्लेख भएबमोिजम व्यवःथा गिरिदन िनणर्य भएको भनी
काकरिभ ा भन्सार कायार्लय र भन्सार िवभाग समेतलाई पऽ लेखी
अनुरोध गरे पिन ऐनले ूदान गरे को सुिवधाबाट हालसम्म वि त
राख्नु भएको गैरकानुनी हुँदा िविभ िमितको ू ापन पऽह बाट
असूल गनुर् भएको कूल जम्मा भन्सार महसूल .५२,८००।–
िफतार् िदलाई हक सुरिक्षत गिरपाउँ भ े समेत व्यहोराको
िनवेदनपऽ । यसमा िलिखतजवाफ आएपिछ वा अविध नाघेपिछ
िनयमानुसार पेश गनुर् भ े यस अदालत एक न्यायाधीशको
इजलासको िमित ०४३।८।२० को आदे श ।
४. औ ोिगक व्यवसाय ऐन ०३८ को दफा १०(ख) को दे हाय ७
हे िरएमा उ ोगबाट उत्पािदत सामान िवदे शमा िनकासी गदार् भन्सार
महसूल लाग्ने छै न भ े माऽ उल्लेख नभई कुनै उ ोगबाट

252
 भन्सार िवभाग

उत्पािदत तोिकएको सामान बाहे क अन्य उत्पािदत सामान िवदे शमा

िनकासी गदार् िनकासी भन्सार महसूल लाग्ने छै न भ े उल्लेख
भएको हुँदा नेपालमा उत्पािदत सबै ूकारका सामान िनकासी हुँदा
भन्सार महसूल माफी नहुने ःप छ । औ ोिगक व्यवसाय ऐन
बमोिजम चामल िनकासीमा भन्सार महसूल माफी हुने भए भन्सार
महसूल दरबन्दीमा माफी भनी उल्लेख हुन पन सो दे िखँदैन ।
अतः चामल िनकासीमा भन्सार महसूल माफी निदने गरी ूित
क्वीन्टल .१२।– का दरले िनकासी महसूल असूल गन गरी
आिथर्क ऐन, ०४० तथा ०४१ को दफा २ को अनुसूची १ मा
तोिकएको हुँदा सो अनुसार भन्सार महसूल असूल गरे को हो । सो
बाट िनवेदकको हक अिधकारमा आघात पुगेको भ े व्यहोरा झु ा
दे िखँदा िरट िनवेदन खारे ज गिरपाउँ भ े व्यहोराको हकको मेची
भन्सार कायार्लयको िलिखतजवाफ ।
५. िवपक्षी भन्सार िवभागको तफर्बाट िलिखतजवाफ ूा हुन
नआएको ।
६. िनयमबमोिजम दै िनक पेशी सूचीमा चढी पेश हुनआएको ूःतुत
ु एका िव ान अिधवक्ता
िनवेदनमा िनवेदक तफर्बाट उपिःथत हुनभ
ौी सुिशलकुमार िसन्हा तथा िवपक्षी कायार्लयतफर्बाट उपिःथत
ु एका िव ान सह–न्यायािधवक्ता ौी खगेन्ि बःनेतले गनुर् भएको
हुनभ
बहस समेत सुिनयो । ूःतुत िनवेदनमा िनवेदकको माग
बमोिजमको आदे श जारी हुन ु पन हो होइन भ े नै िनणर्य िदनु पन
हुन आयो ।
७. यसमा औ ोिगक व्यवसाय ऐन, ०३८ ले िनकासी भन्सार नलाग्ने
गरी सुिवधा िदए िबपरीत भन्सार कायार्लय काकरिभ ाले भन्सार
महसूल असूल गरे को गैरकानुनी हुँदा असूल भएको रकम िफतार्
पाउन परमादे श समेत जारी गिरपाउँ भ े मुख्य िनवेदन िजिकर
भएकोमा ऐन बमोिजम भन्सार महसूल माफी हुने भए भन्सार
दरबन्दीमा माफी भनी उल्लेख हुन ु पनमा सो उल्लेख भएको
नदे िखँदा तोिकए बमोिजम िनकासी महसूल असूल गरे को भ े

253
भन्सार िवभाग

िवपक्षी कायार्लयको िलिखतजवाफ दे िखन्छ । िनवेदकको दावी

बमोिजमको कानुनी व्यवःथातफर् हे दार् औ ोिगक व्यवसाय ऐन,
०३८ को दफा १० (ख) को दे हाय ७ मा कुनै उ ोगबाट
उत्पािदत तोिकएको सामान बाहे क अन्य उत्पािदत सामान िवदे श
िनकासी गदार् िनकासीमा भन्सार महसूल लाग्ने छै न भ े उल्लेख
भएको दे िखन्छ । िनवेदकले िनकासी गरे बमोिजमको वःतुमा
िनकासी भन्सार महसूल लाग्ने गरी सूचना ारा तोिकएको भनी
ूितवाद गरी िलिखतजवाफमा उल्लेख गनर् सकेको समेत
दे िखएन । ऐनमा ःप व्यवःथा भएका कुराको हकमा सोही
बमोिजम गनुर् पन हुन्छ । िनवेदकले िनकासी गरे बमोिजमको
वःतुमा िनकासी भन्सार महसूल लाग्ने गरी सूचना ारा
नतोिकएसम्म औ ोिगक व्यवसाय ऐन अन्तगर्तको सुिवधा सहुिलयत
िदनु पन भ े ०४३ सालको िरट नं. १५९९ चन्ि िशव राईस
एण्ड आयल िमल्सका तफर्बाट गायऽीूसाद िरजाल िव. भन्सार
कायार्लय िवराटनगर समेत भएको परमादे श िवषयमा यस
अदालतबाट िमित ०४४।७।१२ मा िस ान्त समेत ूितपादन
भएको पाइन्छ ।
८. अतः िनवेदकबाट असूल गिरएको रकम कानून बमोिजम िफतार् िदनु
पन दे िखएकोले सो िफतार् िदनु भनी ूत्यथीर् मेची भन्सार
कायार्लयका नाउँ मा परमादे श जारी हुने ठहछर् । जानकारीको
लािग िनणर्यको ूितिलिप ूत्यथीर् कायार्लयमा पठाउन ौी
महान्यायािधवक्ताको कायार्लय पठाई फाइल िनयमबमोिजम गरी
बुझाई िदनु ।
सहमितबाट िनणर्य सुनाई सकेपिछ मा.न्या. ौी हिरहरलाल
राजभण्डारी परलोक हुन ु भएको हुँदा सही हुन सकेन ।

इितसम्वत् २०४४ साल चैऽ १७ गते रोज ४ शुभम् ।

254
 भन्सार िवभाग

िनणर्य नं. ३५३० ने.का.प. २०४५ अ ७

ु इजलास
सं यक्त
माननीय न्यायाधीश ौी ूचण्डराज अिनल
माननीय न्यायाधीश ौी िबहादुर िसं ह
सम्वत् २०४२ सालको िरट नं. २१०६
आदे श भएको िमित:२०४५।२।११।३ मा

िनवेदक: िहमाल इन्टरनेशनल शे डसर् िवराटनगरका ूा.िज.मोरङ

िवराटनगर न.पं . वाडर् नं. ९ बःने ूदीपकुमार अमवाल

िव
िवपक्षी : वीरग भन्सार कायार्लय, वीरग समेत

िवषय : उत्ूेषण लगायत उपयुक्त आ ा, आदे श वा पुजीर् जारी गिरपाउँ

(१) सम्बिन्धत व्यिक्तलाई नबुझी एकतफीर् िनणर्य गनुर् ूाकृितक

न्याय िस ान्त िवपरीत दे िखने ।
(ूकरण नं. १३)
(२) भन्सार ऐन, २०१९ को दफा १३(३) बमोिजम पूव र् रे कडर्
अनुसार वा ऐ. ऐनको दफा १३(५) बमोिजम अनुमािनत
मूल्य कायम गरी मूल्य िनधार्रण हुन सक्ने नै दे िखँदा सो
मूल्यको सम्बन्धमा िवचार गरी रहन (No Dispute to be
Presumed) मा िववाद उठाउन (No Direct Challange)
नपन ।
(ूकरण नं. १४)
(३) बसह भन्सार कायार्लयको गोदाममा रािखएको िथयो भ े
नदे िखएको िःथितमा सम्बिन्धत माल वःतुको िडमरे ज
ितनुप
र् न भ न्यायोिचत नदे िखने ।
(ूकरण नं. १५)

255
भन्सार िवभाग

िनवेदक तफर्बाट:िव ान अिधवक्ता ौी शुिसलकुमार िसन्हा

िवपक्षीतफर्बाट:िव ान सहन्यायािधवक्ता ौी खगेन्ि बःनेत

आदे श
न्या.ूचण्डराज अिनल : नेपालको सं िवधान २०१९ धारा
१६।७१ अन्तगर्त दायर हुन आएको ूःतुत िरट िनवेदनको सं िक्ष
िववरण यस ूकार छ ।
२. हामीले पुरानो व्यवहार भइसकेको ६ वटा बसह आयात गनर्
इजाजतपऽ वािणज्य िवभागबाट ूा गरी जापानबाट आयात
गरे कोमा उक्त बसह आइपुग्दा बमशः िमित २०४०।७।१५
मा ू.द.नं. ३१५०, िमित २०४०।११।२३ मा ू.द.नं. ३९३७,
३९३८, ३९३९, ३९४०, ३९४१ भरी दतार् गराएको र सोको साथ
कम्पनीको इन्भ्वाइस र ता. ६–७–८३ अथार्त ् िमित
२०४०।३।३२ को एल.सी. को कागज एवं रा.वा.बक ारा
ितरे को िवदे शी मुिाको ूमाण एवं इजाजतपऽ समेत सं लग्न गरी
पेश गरे कोमा भन्सारको मूल्य िनधार्रण सूचीमा उक्त पुरानो
बसगाडीह को मूल्य तोिकएको नहुँदा भन्सार कायार्लय वीरग ले
भन्सार (सं .स.को) ऐन, २०१९ को दफा १३(२) बमोिजम
इन्भ्वाइस मूल्यमा भन्सार महसूल िलई माल छािडिदनु पन वा ऐ.
को दफा २३(३) बमोिजम पेश भएका इन्भ्वाइस मूल्यमा िच
नबुझ्ने कारण िनजले सो मालको मूल्य िनधार्रण गरी भन्सार
महसूल िलएको भन्सार कायार्लयमा पूव र् रे कडर् भए सो बमोिजम
मूल्य िनधार्रण गन वा ऐ. को दफा १३(५) अनुमािनत मूल्य कित
हुन ु पन उल्लेख गरी मूल्य िनधार्रणको लािग ौी ५ को सरकार
समक्ष पठाउनु पन कानुनी व्यवःथा भएकोले इन्भ्वाइसमा यो यस
कारणले िच बुझेको छै न, यसको यो यित मूल्य हुन ु पछर् भनी
मूल्य अनुमान गरी भन्सार कायार्लय वीरग ले भन्सार िवभागमा
मूल्य िनधार्रणको लािग पठाएको छ पिन नभनी हाल भन्सार
िवभागसं ग लेखापढी भई रहे को छ, कारवाही टु ि एको छै न ।

256
 भन्सार िवभाग

कारवाही टु ि एपिछ ू ापनपऽमा िनणर्य हुन्छ भन्दै िनणर्य गनुर्

भएन । भन्सार िनयमावली, २०२० को िनयम १३(१) बमोिजम
गािडह गोदाममा राखी िनःसा िदनुपनमा खुल्ला चौरमा रािखयो
धेरै िदनसम्म कुनै सूचना नपाउँ दा िमित २०४१।५।११ मा
वीरग भन्सारमा गाडीह छोड्ने सम्बन्धमा िनवेदन लेखेकोमा
कुनै जवाफ निदई िमित २०४१।१०।२१ मा गाडीह छु टाउन
आउनु भनी ऐ. िमितमा रामचन्ि बोहरालाई पऽ लेखी पठाउनु
भएको हुँदा िमित २०४१।११।२ को पऽसाथ बसह इन्भ्वाइस
मूल्यमा छु टाउन मािनस पठाउँ दा ू ापनपऽमा कुनै िनणर्य नै नगरी
सो गािड इन्भ्वाइस मूल्यमा भन्सार िलई छािडिदन भनी मौिखक
जवाफ िदनुभएकोबाट उक्त पऽ २०४१।११।८ मा दतार् गराइयो
र सोको कुनै जवाफ नपाउँ दा िमित २०४१।११।१७ मा पुनः
पऽ लेखेको िथएँ ।
३. भन्सार िवभागको िनदशन अनुसार रोिकएको हुँदा गाडीह
भन्सारकै चौरमा रािखएको हुँदा िडमरे ज चाजर् समेत ितनुप
र् छर् र
पुरानो गाडी भए पिन िबबीकर पिन लाग्ने आिद कुरा वीरग
भन्सार कायार्लयका अिधकृतले भ ु भयो । िनणर्यको सूचना िदनु
भएन । के कित कुन आधारमा मूल्य कायम हुनछ
े , कित भन्सार,
जिरवाना, थप भन्सार िकन लाग्ने हो इत्यािदको जानकारी समेत
नगराउँ दा िमित २०४१।११।१७ को पऽ ारा सरकारले नै िवल
मूल्यमा खरीद गरी िलइयोस भनी िनवेदन पिन गरे को िथएँ ।
४. ौी ५ को सरकार ारा मूल्य िनधार्रण नगिरएको मालको हकमा
साधारणतः माल वा वःतु धनीले दािखल गरे को िवल बमोिजमको
मूल्यलाई नै माल वा वःतुको मूल्य मानी भन्सार महसूल असूल
गनुप
र् न भनी भन्सार ऐन, २०१९ को दफा १३(२) ले व्यवःथा
गरे को छ । सो अनुसार भन्सार कायार्लयले भन्सार महसूल िलई
तु न्त गाडी छाड्नु पन कारण बेगर केही नगरी माल रोकी राख्नु
ऐ. ऐन िवपरीत समेत छ ।

257
भन्सार िवभाग

५. िवनाकारण कसैको िवल र बकको ूमािणत ूमाणलाई नमा े

भएमा भन्सार ऐनको दफा १३(२) िनरथर्क हुन्छ र भन्सार करको
िनधार्रण र जिरवाना लगाउने कायर्वाही आरिवशरी हुन जान्छ ।
न्यूनिवजकीकरणको शंका भएमा भन्सार ऐन, २०१९ को दफा
१३(क) अनुसार उक्त गाडी ौी ५ को सरकार ःवयंले वा अ
सं ःथालाई िबल मूल्यमा १०% थप गरी िलन वा िदलाउँ न सक्ने
कानुनी व्यवःथानुसार गरी पाउँ भ े हाॆो २०४१।११।१७ को
िनवेदन तफर् कुनै कारवाही नै नगरी हामीले कित मूल्यमा कित
भन्सार इत्यािद जम्मा कित रकम ितनुर् पन सो सूचनासम्म नगरी
एक्कासी हाॆो गाडीह ौी ५ को सरकारको हुने गरी िमित
२०४२।८।२१ मा िनणर्य भयो भनी कपटपूणर् तवरले वीरगं ज
भन्सार कायार्लयले िमित २०४२।९।३ को पऽ ारा सूचना गनुर्
भएको र िमित ०४२।११।२ को गो.प.मा गाडीह िललाम गन
सूचना ूकािशत गनुर् भएको समेतबाट िनवेदकको सं िवधानको धारा
९(ख), धारा ११(२)(ङ), धारा १५ र धारा १३(३) समेतको
अिधकारमा आघात परे को छ ।
६. अतः भन्सार कायार्लय वीरगंजले कानून िवपरीत मेरा गाडीह ौी
५ को सरकारको सम्पि भयो भनी िमित २०४२।८।२१ मा
िनणर्य गरी िमित २०४२।९।३ को पऽ ारा सूचना गिरएको
िनवेदकको उत्ूेषण लगायतको आदे श समेत जारी गरी भन्सार
कायार्लयको िमित २०४२।८।२१ को िनणर्य तथा िमित
२०४२।९।३ को सूचना बदर गरी कानून बमोिजम इन्भ्वाइस
मूल्यमा भन्सार िलई गाडीह छाडी िदनु भनी परमादे शको आदे श
समेत जारी गिरपाउँ भ े समेत व्यहोराको िरट िनवेदन िजिकर ।
७. यसमा िवपक्षीह बाट िलिखत जवाफ मगाई आएपिछ िनयम
बमोिजम पेश गनुर् भ े यस अदालत िसं गल बे को आदे श ।
८. िनवेदकले जापानबाट आयात गरे को गाडी िविभ िमितमा यस
कायार्लयमा दािखल हुन आएको र िनयमानुसार भन्सारबाट माल
छु टाउँ दाको अवःथा लाग्ने भन्सार महसूल बुझाई िनवेदकले

258
 भन्सार िवभाग

समयमा गाडी छु टाउँ न यस भन्सार कायार्लयमा उपिःथत नहुन ु

भएको र लामो समयसम्म यस कायार्लयमा गाडीह रिहरहे कोले
३५ िदन िभऽ िनयमानुसार लाग्ने भन्सार महसूल बुझाई गाडी
छु टाई लैजानु होला अन्यथा ौी ५ को सरकार अथर् मन्ऽालयको
आषाढ १ गते २०३३ को सूचना बमोिजम गाडी जफत गिरनेछ
भनी िवपक्षीको नाममा कानून बमोिजम ३५ िदने सूचना यस
कायार्लयबाट िमित २०४१।१०।२२ मा िनवेदकका ूितिनिध
रामचन्ि बोहराले बुिझिलएकोमा सो को अविधिभऽ िवपक्षले
िनयमानुसार लाग्ने भन्सार महसूल बुझाई आफ्नो गाडी छु टाउने
तफर् नलागी िबल मूल्यमा दतार् कै अवःथामा कायम सटही दर
अनुसारको लाग्ने महसूल बुझाई गाडी छु टाउन म ूर छ , अन्यथा
िबल मूल्यमा १०% थपी ौी ५ को सरकारले खरीद गरे मा म ूर
छ भनी यी िनवेदकले यस कायार्लयमा िनवेदन िदनु भएको ।
९. महसूल िनधार्रण गन वःतु नै ौी ५ को सरकारलाई खरीद गनर्
कानुनी पले वाध्यात्मक छै न । कानून बमोिजम गनुर् भ े िनणर्य
भएको भनी २०४२।३।१९ मा िवभागबाट लेखी आएको, कानून
बमोिजम गनुर् भ े िवभागबाट िनदशन भई आएको र लाग्ने भन्सार
महसूल दािखल गरी गाडी छु टाउन िवपक्ष िनवेदकलाई सूचना िदँ दा
पिन छु टाउन तफर् नलागी अनावँयक िनवेदन िदनु भएको र सो
िनवेदनमा पिन िवभागबाट िनणर्य भएकोले उपरोक्त दफा (१) मा
विणर्त अथर् मन्ऽालयको सूचनाको आधार िलई िनवेदकको गाडी
जफत गन यस कायार्लयबाट भएको िनणर्य कानून बमोिजम छ ।
िनवेदकको माग बमोिजमको आदे श जारी हुन ु पन होइन भ े समेत
व्यहोराको ूत्यथीर् वीरग भन्सार कायार्लयको िलिखत जवाफ ।
१०. ौी ५ को सरकारले भन्सार ऐन बमोिजम मूल्यांकन गिरसकेको
वःतुको मूल्य अनुसार लाग्ने भन्सार महसूल बुझाई लैजानु पन
िनवेदकको कतर्व्य हुन आउनेमा त्यसतफर् अमसर नभई वःतु नै
ौी ५ को सरकारले खरीद गरोस् भ े समेत व्यहोराको िनवेदन
िदई उक्त गाडी भन्सार नछु टाई उक्त म्याद गुजारी बसेको र

259
भन्सार िवभाग

िनजको िनवेदन बमोिजम ौी ५ को सरकारले खरीद गनर् कानुनी

वाध्यता पिन नहुने भएकोले िमित २०३३।३।१ को अथर्
मन्ऽालयको सूचना अनुसार जफत गन गरी वीरग भन्सार
कायार्लयबाट भएको िनणर्य कानून िवपरीत कायर् भएको नहुँदा
िनवेदकको कुनै हक हनन नगिरएकोले िरट िनवेदन खारे ज गिरपाउँ
भ े समेत व्यहोराको ूत्यथीर् भन्सार िवभागको िलिखत जवाफ ।
११. िनयम बमोिजम पेश भएको ूःतुत मु ामा िरट िनवेदक तफर्बाट
उपिःथत िव ान अिधवक्ता ौी शुिशलकुमार िसन्हा तथा ूत्यथीर्
कायार्लयतफर्बाट उपिःथत िव ान सहन्यायािधवक्ता ौी खगेन्ि
वःन्यातले गनुर् भएको बहस समेत सुिनयो ।
१२. यसमा िनणर्यतफर् िवचार गदार् िनवेदकको वािणज्य िवभागबाट
आयात इजाजतपऽ ूा गरी जापानबाट व्यवहार भई सकेका ६
वटा बसह आयात गरे को दे िखन्छ भन्सार कायार्लय ारा उक्त
बसह इन्भ्वाइस मूल्यमा भन्सार महसूल िलई माल छाड्नु पन वा
भन्सार ऐन, २०१९ को दफा १३(३) बमोिजम पेश भएको
इन्भ्वाइस मूल्यमा िच नबुझे भन्सार कायार्लयमा रहे को पूव र् रे कडर्
अनुसार वा ऐ. को दफा १३(५) बमोिजम अनुमािनत मूल्य कित
हुन ु पन हो उल्लेख गरी मूल्य िनधार्रणको लािग ौी ५ को सरकार
समक्ष पठाउनु पन कानुनी व्यवःथा भएको दे िखन्छ । आयात
भएका उक्त बसह को, ूत्यथीर् वीरग भन्सार कायार्लयबाट
उपरोक्त कानुनी व्यवःथा बमोिजम नगरी भन्सार िवभागसं ग
लेखापढी भई रहे को र कारवाही टुं गो नलागेको भनी ू ापनपऽ
त्यसै राखेको र गाडीह खुला चौरमा राखेको भए पिन िडमरे ज
चाजर् र पुरानो गाडी भए पिन िबबी कर समेत लाग्ने भने पिन
िबबी कर िकन कसरी लाग्ने समेत कुराको सूचना निदएको भनी
िनवेदकले २०४१।११।१७ मा ौी ५ को सरकारबाट िबल
मूल्यमा खरीद गरी िलइयोस् भ े िनवेदकले िनवेदन गरे को भ े
िनवेदकको भनाई दे िखन्छ । ूत्यथीर् वीरग भन्सार कायार्लयको
िमित २०४२।८।२१ को फैसलाबाट उिल्लिखत बसह ौी ५

260
 भन्सार िवभाग

को सरकारको हुने गरी िनणर्य गरे को र सो को सूचना िनवेदकलाई

िमित २०४२।९।३ को पऽ ारा िदइएको रहे छ । ऐनको ूकृया
बमोिजम िबबी कर समेतको िनधार्रण नगरी गाडीह ःवयं ले
नछाडी िनणर्यको जानकारी पिन नगराई बस थान ६ जफत गन
गरी भएको उक्त िनणर्य बदर गरी इन्भ्वाइस मूल्यमा भन्सार िलई
गाडीह छोिड िदनु भ े परमादे शको आदे श जारी गिरपाउँ भ े
िनवेदकको मुख्य िजिकर रहे को दे िखन्छ । भन्सारबाट माल
छु टाउँ दाको अवःथा लाग्ने भन्सार महसूल बुझाई िनवेदकले
समयमा गाडी छु टाउन उपिःथत नभएको र छु टाउन तफर् नलागी
अनावँयक िनवेदन िदएको समेतबाट कानून बमोिजम िनवेदकका
गाडीह जफत गिरएको भ े ूत्यथीर् वीरग भन्सार कायार्लयको
िलिखत जवाफमा उल्लेख भएको पाइन्छ ।
१३. अब वीरग भन्सार कायार्लयको िमित २०४२।८।२१ को
िनवेदकका गाडीह जफत गन िनणर्यका सम्बन्धमा ि गत गदार्,
उक्त फैसला गदार् िनवेदकलाई उपिःथत नगराइएको भ े िनवेदन
िजिकर भएको र ूत्यथीर्को िलिखत जवाफबाट पिन सो अवःथामा
िनवेदकलाई उपिःथत गराइएको भ े उल्लेख गनर् सकेको
दे िखएन । त्यसरी ूत्यथीर् कायार्लयबाट सम्बिन्धत व्यिक्तलाई
नबुझी एकतफीर् िनणर्य गनुर् ूाकृितक न्याय िस ान्त समेत िवपरीत
दे िखँदा उक्त िमित २०४२।९।२१ को िनणर्य र सो िनणर्य
अनुसार िनवेदकलाई िमित २०४२।९।३ मा िदएको सूचना
ऽुिटपूणर् दे िखन्छ ।
१४. अब त्यसरी आयात गिरएका सम्बिन्धत गाडीह को मूल्य कायम
गन सम्बन्धमा, िमित २०४१।१।२२ मा ौी ५ को सरकारको
िनणर्य भई मूल्य िनधार्रण भइसकेको र सो को सूचना ूत्यथीर्
वीरग भन्सार कायार्लयलाई िमित २०४१।१०।२५ मा लेखी
पठाएको भ े भन्सार िवभागको िलिखत जवाफबाट दे िखन्छ ।
भन्सार ऐन, २०१९ को दफा १३(३) बमोिजम पूव र् रे कडर् अनुसार
वा ऐ. ऐनको दफा १३(५) बमोिजम अनुमािनत मूल्य कायम गरी

261
भन्सार िवभाग

मूल्य िनधार्रण हुन सक्ने नै दे िखँदा सो मूल्यका सम्बन्धमा िवचार

गिररहन (No dispute to be presumed) या िववाद उठाउन (No
direct challange) परे न ।
१५. भन्सार कायार्लयमा रहे को गाडीह को सम्बन्धमा ूत्यथीर् भन्सार
कायार्लय र िनवेदकका बीच िडमरे जको ू मा पिन िववाद उत्प
भएको दे िखन्छ । भन्सार कायार्लयमा रहे का सम्बिन्धत वःतु
छु टाउने सम्बन्धमा भन्सार अिधकृतले अनुमािनत रकम माग गरी
धरौटी िलई सम्बिन्धत मालसामान छाडेको भए ूःतुत िववाद
लिम्बने िथएन । साथै उक्त बसह भन्सार कायार्लयको गोदाममा
रािखएको िथयो भ े पिन दे िखँदैन । यःतो िःथितमा िनवेदकले
सम्बिन्धत मालवःतुको िडमरे ज ितनुर् पन भ न्यायोिचत दे िखँदैन ।
१६. तसथर्ः िनवेदकले आयात गरे को सम्बिन्धत मालवःतु (बसह ) ौी
५ को सरकार लाग्ने भ े ूत्यथीर् भन्सार कायार्लयको िमित
२०४२।८।२१ को िनणर्य र िनवेदकलाई िदइएको िमित
२०४२।९।३ को सूचना उत्ूेषणको आदे श ारा बदर हुन्छ ।
तथा ौी ५ को सरकार ारा िनधार्िरत मूल्य कायम गरी कानून
बमोिजम लाग्ने भन्सार महसूल िलई सम्बिन्धत बसह िनवेदकलाई
छु टाउन िदनु भनी ूत्यथीर् भन्सार कायार्लयका नाउँ मा परमादे शको
आदे श जारी हुने ठहछर् । जानकारीको लािग आदे शको ूितिलिप
ूत्यथीर् कायार्लयह मा पठाउन ौी महान्यायािधवक्ताको कायार्लयमा
पठाई फाइल िनयम बमोिजम गरी बुझाई िदनु ।

उक्त रायमा म सहमत छु ।

न्या. िबहादुर िसं ह

इित सम्वत् २०४५ साल ज्ये ११ गते रोज ३ शुभम् ।

262
 भन्सार िवभाग

िनणर्य नं. ३७६४ ने.का.प. २०४६ अ ३

ु इजलास
सं यक्त
माननीय न्यायाधीश पृथ्वीबहादुर िसं ह
माननीय न्यायाधीश ौी हरगोिवन्द िसं ह ूधान
सम्वत् २०४६ सालको िर.नं. १३३८
आदे श भएको िमित : २०४६।२।२६।५ मा
िनवेदक : सदर खोर शाखा िडल्लीबजारमा थुनामा रहे को िवनोदकुमार
सोनी

िव
िवपक्षी : ौी ५ को सरकार िऽभ ुवन िवमानःथल भन्सार कायार्लयसमेत
िवषय : बन्दीूत्यक्षीकरण
(१) िवदे शी िविनमय िनयिमत गन ऐन, २०१९ बमोिजम ९ महीना कैद
भइसकेपिछ पुनः भन्सार ऐन, २०१९ बमोिजम भएको सो भन्दा
घटी कैद थप गनर् निमल्ने ।
(ूकरण नं. ८)
िनवेदक तफर्बाट : िव ान अिधवक्ता ौी िशवकुमार ौे
िवपक्षीतफर्बाट : िव ान सहन्यायािधवक्ता ौी खगेन्ि बःन्यात
अवलिम्बत नजीर : दुिखतलाल हाडी िव झापा िजल्ला अदालत समेत
भएको बन्दी ूत्यक्षीकरणको िरटमा (ने.का.प. २०४५, अं क ४, पृ.
३११, िन.नं. ३४१३) सव च्च अदालत पूणर् इजलासबाट िस ान्त
ूितपािदत ।

आदे श
न्या.पृथ्वीबहादुर िसं ह
१. नेपालको सं िवधानको धारा १६।७१ अन्तगर्त पनर् आएको ूःतुत
िरटिनवेदनको सं िक्ष व्यहोरा यस ूकार रहे छ ।
२. म िनवेदक सिहतका िव मा ौी ५ को सरकार अथर् मन्ऽालय
राज अनुसन्धान महाशाखाले िवदे शी मुिा अवैध कारोबार गरी
सुन भारत िनकासी गनर् लागेको सम्बन्धी मु ा बागमती िवशेष

263
भन्सार िवभाग

अदालतमा िवदे शी िविनमय ऐनको दफा ४, ५ को िवपरीत काम

गरे को हुनाले सो ऐनको दफा १७(१) बमोिजम सजायँ गिरपाउँ
भनी आरोपपऽ दायर गिरएकोमा उक्त आरोपपऽमा सुन िनकासी
सम्बन्धी मु ा िऽ.िव. भन्सार कायार्लय भन्सार ऐन अन्तगर्त
कारवाही हुने कुरा उल्लेख िथयो । म िनवेदक २०४५।३।२६
दे िख थुनामा रही मु ाको पुपक्ष
र् गरी आएकोमा बा.िव.अ.ले
२०४५।१०।१७ गतेमा िनवेदकलाई कैद महीना नौ र जिरवाना
. १,२२,०५५।– गन गरी िनणर्य भयो । ूत्यथीर् नं. १ ले सुन
चोरी िनकासी गनर् लागेको मु ा खडा गरी भन्सार ऐन, २०१९ को
दफा ३४(८)(क) को कसूरदार ठहराई िनवेदकलाई ६० िदन
कैद र जिरवाना . १,७९,८१०।– गन गरी िमित
२०४५।१२।२५ मा िनणर्य गरे को रहे छ । जिरवाना ितनर् तयार
छु तर बा.िव.अ. को फैसला बमोिजमको कैद भुक्तान भएको िमित
दे िख लागू हुने गरी थप कैद सजायँ गरे को कानुनी ऽुिटपूणर् छ ।
ु ी ऐन दं .स. को ४१ नं. अनुसार पिन कैद ठे िकएकोमा कैद
मुलक
भुक्तान हुन नपाउँ दै अक कलममा कैद ठे क्नु पन भयो भने अिघ
ठे िकएको कैद भन्दा पिछ ठे िकएको कलमको हद घिटरहे छ भने
थप कैद ठे क्नु पदन भ े व्यवःथा रहे को साथै ने.का.प. ०४३ पृ.
२३, ८३० मा समेत पिहलेको भन्दा घटी कैद सजायँ गदार् कैद
खाप्न नपाउने ू व्यवःथा गरे को छ । अतः म िनवेदकले
बा.िव.अ.ले तोकेको अिधकतम कैद भुक्तान गरी सकेको हुँदा
मलाई लागेको जिरवाना बुझी ूत्यथीर् नं. १ को िनणर्य अनुसार
गैरकानुनी थुनाबाट िरहाई गन गरी बन्दीूत्यक्षीकरणको आदे श
जारी गिरपाउँ भ े समेत िरटिनवेदन ।
३. िवपक्षीह बाट िलिखतजवाफ मगाउनु भ े समेत यस अदालत एक
न्यायाधीशको इजलासको आदे श ।
४. बागमती िवशेष अदालतको िमित २०४५।४।२४ को िमित दे िख
(ख) ौे णीको िसधा खान िदई थुनामा रािखएको हो । िनजलाई
कैद महीना ९ र जिरवाना . १,२२,०५५।– भई आएको

264
 भन्सार िवभाग

िथयो । िऽभुवन िवमानःथल भन्सार कायार्लयको िमित

२०४५।१२।२५ को पऽले िनजलाई सुन चोरी िनकासी मु ामा
६० िदन कैद र िबगो . १,७२,८१०।– भई आएको िथयो ।
अतः अ ले पाए सरहको सुिवधा िदई रािखएको हुँदा िरटिनवेदन
खारे ज गिरपाउँ भ े समेत जेलर िजल्ला कायार्लय सदरखोर शाखा
िडल्लीबजारको िलिखतजवाफ ।
५. िवपक्षी िनवेदक समेत भएको सुन भारत चोरी िनकासी गनर् गराउन
यू.एस. डलर र सुन िलनु िदनु गिररहेको अवःथामा पबाउ भई
कारवाही चलेकोमा डलरको हकमा िवदे शी िविनमय (िनयिमत गन)
ऐन, २०१९ अनुसार बागमती िवशेष अदालतले कैद महीना नौ र
जिरवाना . १,२२,०५५।– भई २०४५।१०।१७ मा फैसला
भएको सुन भारत िनकासी गनर् लागेकोमा यस कायार्लयबाट ६०
िदन कैद र १,७२,८१०।– जिरवाना भई २०४५।१२।२५ मा
फैसला भएको िवदे शी िविनमय िनयिमत गन ऐनको दफा १७(१)
अनुसार िवदे शी िविनमय जफत भई २ वषर्सम्म कैद वा २ हजार
जिरवाना हुने र सुनचोरी िनकासी मु ामा भन्सार ऐन, २०१९ को
सं शोधन सिहत दफा ३४ उपदफा ८(क) अनुसार ५ वषर् सम्म
कैद र िबगो बमोिजम जिरवाना हुने व्यवःथा भएको िवदे शी
िविनमय िनयिमत गन ऐन, २०१९ को दफा १७(१) ले हुने
सजायँ भन्दा भन्सार चोरी िनकासी मु ामा भन्सार ऐनले बढी
ु ान
सजायँ हुने भएको दे िखँदा अदालतको फैसला बमोिजम कैद भक्त
भएको िमित दे िख लागू हुने गरी िरट िनवेदकलाई उपरोक्त
बमोिजम कैद िदन ६० र जिरवाना . १,७२,८१०।– गिरएकोमा
सो कुरालाई ःवीकार गिरसकेको दे िखएकाले यस कायार्लयको
२०४५।१२।२५ को फैसला कानुन अनु प नै भएको हुँदा
िरटिनवेदन खारे ज गिरपाउँ भ े समेत िऽभ ुवन िवमानःथल भन्सार
कायार्लयको िलिखतजवाफ ।
६. िनयम बमोिजम दै िनक पेशी सूचीमा चढी पेश हुन आएको ूःतुत
िरटिनवेदनको फाइल अध्ययन गरी िरटिनवेदकका तफर्बाट रहनु

265
भन्सार िवभाग

भएको िव ान अिधवक्ता ौी िशवकुमार ौे तथा िवपक्षी

कायार्लयको तफर्बाट खिटई उपिःथत ु एका
हुनभ िव ान
सहन्यायािधवक्ता ौी खगेन्ि बःन्यातले ूःतुत गनुभ
र् एको बहस
िजिकर समेत सुिनयो ।
७. अब ूःतुत िरटिनवेदनमा िनवेदकको माग बमोिजमको आदे श जारी
गनर् िमल्ने हो, होइन सोको िनणर्य िदनु परे को छ ।
८. िनणर्यतफर् िवचार गदार् यसमा िनवेदकलाई यू.एस. डलर अवैध
कारोबार गरे को अिभयोगमा बागमती िवशेष अदालतबाट िवदे शी
िविनमय (िनयिमत गन) ऐन, २०१९ अनुसार कैद महीना ९ र
जिरवाना . १,२२,०५५।– गरी िमित २०४५।१०।१७ मा
फैसला भएको साथै सोही वारदातमा बरामद भएको सुन चोरी
िनकासी मु ामा िऽ.िब. ःथल भन्सार कायार्लयबाट भन्सार ऐन,
२०१९ अनुसार कैद िदन ६० र जिरवाना . १,७२,८१०।–
ु ान
गन गरी उक्त कैद बा.िब.अ.को फैसला बमोिजमको कैद भक्त
भएको िमितदे िख लागू हुने गरी भनी िमित २०४५।१२।२५ मा
फैसला गरे को दे िखन्छ । िनवेदक पुपक्ष
र् को लािग िमित
ु ी ऐन
२०४५।३।२६ दे िख थुनामा रही आएको पाइन्छ । मुलक
दं .स. ४१ नं. को व्यवःथा हे दार् अिघ ठे िकएको कैद भन्दा पिछ
ठे क्ने कलमको हद घिटरहेछ भने थप कैद ठे क्नु पदन भ े
व्यवःथा रहे को साथै दुिखतलाल हाँडी िव झापा िजल्ला अदालत
समेत भएको बन्दी ूत्यक्षीकरणको िरटमा (ने.का.प. २०४५ अं क
४, पृ. ३११, िन.नं. ३४१३) अिघ ठे िकएको कैद भन्दा पिछ ठे क्ने
कलमको कैद हद घिट भएमा थप कैद ठे क्नु नपन भ े स.अ.पूणर्
इजलासबाट नजीर समेत ूितपादन भएको पाइन्छ । अतः यसमा
िनवेदकलाई िवदे शी िविनमय िनयिमत गन ऐन, २०१९ बमोिजम ९
महीना कैद भइसकेपिछ पुनः भन्सार ऐन, २०१९ बमोिजम भएको
सो भन्दा घटी कैद िदन ६० थप गनर् निमल्ने भएकोले सो कैद
ु ान भएको िमितदे िख लागू
बा.िव.अ.को फैसलाले लागेको कैद भक्त
हुने गरी भनी गरे को िऽ.िव. ःथल भन्सार कायार्लयको िमित

266
 भन्सार िवभाग

२०४५।१२।२५ को फैसला िमलेको दे िखएन । तसथर् सो िदन

६० कैद भुक्तान भएको िमित दे िख लागू हुने भनी गरे को लगत
सच्याई जिरवानाको हकमा कानुन बमोिजम गनुर् भनी िवपक्षी
ु न
िऽभव िवमानःथल भन्सार कायार्लयको नाउँ मा परमादे शको
आदे श जारी हुने ठहछर् । जानकारीको लािग आदे शको ूितिलिप
िवपक्षी कायार्लयमा पठाउन म.न्या.का. माफर्त पठाई फाइल िनयम
बमोिजम गरी बुझाई िदनु ।

उक्त रायमा म सहमत छु ।

न्या.हरगोिवन्द िसं ह ूधान

इित सम्वत् २०४६ ज्ये २६ गते रोज ५ शुभम् ।

267
भन्सार िवभाग

िनणर्य नं. ३८६१ ने.का.प. २०४६ अ ६

ु इजलास
सं यक्त
माननीय न्यायाधीश ौी पृथ्वीबहादुर िसं ह
माननीय न्यायाधीश ौी िहरण्ये रमान ूधान
सम्वत् २०४५ सालको फौ.पु.नं. ४३०
फैसला भएको िमित : २०४६।२।२४।३ मा
पुनरावेदक/ूितवादी : िव.न.पं .वा.नं. १९ बःने सीताराम अमवाल

िव
िवपक्षी/वादी : ौी ५ को सरकार, भन्सार कायार्लय िवराटनगर
मु ा : लकडीको पिरमाण ढाँटी िनकासी गनर् लाग्यो
 ू ापनपऽ भरे र भन्सार िनधार्रणको लािग पेश भएको दे िखँदा
भन्सार नितन मनसायले हटाएको भनी मा निमल्ने ।
(ूकरण नं. १६)
पुनरावेदकतफर्बाट : िव ान विर अिधवक्ता ौी रतनलाल कनौिडया
िवपक्षी तफर्बाट : िव ान सहन्यायािधवक्ता ौी बलराम के.सी.

फैसला
न्या. पृथ्वीबहादुर िसं ह:पूवार् ल क्षेऽीय अदालतको फैसला उपर
पुनरावेदनको अनुमित ूा गरी पेश हुन आएको ूःतुत मु ाको सं िक्ष
व्यहोरा यस ूकार रहे छ ।
२. ू.द.न. ३२४५ मा िमित २०४२।३।२१ मा घोषणा गरे भन्दा
३०८–३–९ क्यू.िफ. बढी पिरमाण िनःकेको भ े
२०४२।३।२१ को मुच ुल्का साथै तीन शकमा रहे को लकडी
मध्येको घोिषत ११० नं. शकमा लोड रहेको िचरान लकडीको
घोिषत पिरमाणलाई परीक्षण गदार् ठीक दु ःत दे िखएकोले सो को
छु ै ू ापनपऽ भराई लाग्ने महसूल िलई जाँचपास गन ू ापनको
अ.ख. २१२ र १०९ को शकह को हकमा उक्त मौका
मुच ुल्कालाई ूितवेदन सरह मानी लकडीको साइज र पिरमाण

268
 भन्सार िवभाग

ढाँटी चोरी िनकासी गनर् लागेकोमा मु ा दायर गन भ े समेतको

२०४२।३।३० को आदे श ।
३. यःमा कायार्लयबाट नाप जाँच हुँदा लकडी बढी िनःकेको िमलमा
काम गन मुख्य कमर्चारी बािहर गई काममा अनुभव नभएको
कमर्चारीबाट लोड गराउँ दा नाप जाँचमा गल्ती भई फरक हुन
गएको हो भ े समेत सीताराम अमवालको बयान रहे छ ।
४. लोड गदार् २५० थान िलं दा नापमा घटी बढी के छ मलाई थाहा
छै न भ े को.अ.ख. २०९ को शक चालक रामबहादुर ौे को
बयान ।
५. को.अ.ख. ११२ को शकमा २१४ थान लकडी लोड गरी थन्काई
भिरयामा ल्याई रोकी राखेको लकडी के कित छ थाहा छै न, लकडी
सीताराम अमवालले लोड गनर् पठाएको हो भ े समेत चालक
िदिलप ौे को बयान ।
६. लकडी लोड भएको िदन काम गन सब कमर्चारी िवदा िलई घर
गएकोले सो काममा कम अनुभव भएका मुन्सी ारा लोड भएको
हुँदा फरक पनर् गएको हो । सीताराम मेरो तफर्बाट हुने िनकासी
पैठारीको कायर्मा काम गन मेरो मुख्य कमर्चारी हुन ् भ े समेत
शक धनी रामे र दयाल गोयलको बयान ।
७. भन्सार छली महसूल नबुझाउने मनसायले कागज पऽसाथ थान
गन्ती िमलाई बढी क्यु. िफटको बेसाइज लकडी लोड गराई
िनकासी गनर् लागेको ठहर भएकोले िबगो बमोिजम .
३२,४६४।– बापत . ५४०। समेत धरौट राखेको हुँदा शु
रकम सदर ःयाहा गन भ े समेत िमित २०४२।११।१।४ को
भन्सार कायार्लय िवराटनगरको फैसला ।
८. जम्मै लकडी जफत गद सो सबैको मोल िबगो अनुसार जिरवाना
गनुभ
र् एको फैसला कानुनी ऽुिटपूणर् भएकोले इन्साफ उल्टाई पाउँ
भ े समेतको पुनरावेदकको पुनरावेदनपऽ ।
९. छलफलका िनिम अ.बं . २०२ नं. बमोिजम िवपक्षीलाई िझकाई
पेश गनुर् भ े आदे श ।

269
भन्सार िवभाग

१०. भन्सार ऐन, ०१९ को दफा २ को (ठ) ले गरे को भन्सार चोरी

िनकासी पिरभाषा िभऽै ूःतुत मु ामा ूितवादीले गरे को काम
कारवाही पन हुँदा सोही ऐनको दफा ३४(२) बमोिजम सजाँय गन
गरे को मनािसबै हुँदा पुनरावेदन िजिकर पुग्न सक्दै न । शु
भन्सार कायार्लयको िनणर्य मनािसब ठहछर् भ े राजःव
न्यायाधीकरण धरानको ०४३।१२।१०।६ को फैसला ।
११. शु फैसलालाई मनािसब ठहराई राजःव न्यायाधीकरण धरानबाट
पिन मलाई हराई भएको फैसलामा िच नबुझी पुनरावेदन गनर्
आएको हुँ । सो फैसलालाई बदर गरी पाउँ भ े सीताराम
अमवालको २०४४।४।१२।३ को पुनरावेदन गनर् पाउँ भ े
अनुमितको िनवेदन र कानुनको व्याख्या सम्बन्धी राजःव
न्यायाधीकरणको फैसलामा ऽुिट दे िखँदा पुनरावेदनको अनुमित
ूदान गिरएको छ भ े ०४४।८।४ को आदे श ।
१२. राजःव न्यायाधीकरण धरानको फैसला िमलेकै दे िखँदा सदर हुने
ठहछर् भ े समेतको पू.क्षे.अ. को फैसला ।
१३. पू.क्षे.अ. को फैसला उपर पुनरावेदनको अनुमित पाउँ भ े ू.
ु
सीताराम अमवालको यस अदालतमा िनवेदन परी सं यक्त इजलास
समक्ष पेश हुँदा पुनरावेदनको अनुमित िदइएको छ भ े आदे श भई
पुनरावेदनको लगतमा दतार् भएको रहे छ ।
१४. िनयम बमोिजम दै िनक पेशी सुचीमा चढी पेश हुन आएको ूःतुत
मु ामा पुनरावेदकको तफर्बाट उपिःथत िव ान विर अिधवक्ता ौी
रतनलाल कनौिडयाले र िवपक्षी तफर्बाट िव ान सह–न्यायािधवक्ता
ौी वलराम के.सी.ले गनुभ
र् एको बहस समेत सुिनयो ।
१५. अब ूःतुत मु ामा पू.क्षे.अ. को फैसला िमले निमलेको के रहे छ
सो कुराको िनणर्य िदनु परे को छ ।
१६. िनणर्यतफर् िवचार गदार् यःमा पुनरावेदक ूितवादीले ू.द.नं.
३२४५ िमित ०४२।३।२१ मा घोषणा गरी िचरानी लकडी
िनकासी गनर् लागेकोमा िववाद दे िखएन । त्यसरी ू ापनपऽ भरी
घोषणा गरे को भन्दा बढी लकडी शकमा छ भ े मौिखक ूितवेदन

270
 भन्सार िवभाग

परी ूितवेदकह र ू. सीताराम अमवाल समेतको रोहवरमा

लकडीको नापजाँच भएको रहे छ । लकडी नापजाँच गदार् घोषणा
गरे को भन्दा ३०८–३–९ क्यु. िफट बढी पिरमाण िनःकेको भ े
कुरा िमित २०४२।३।२१ को मुच ुल्काबाट दे िखएको छ ।
त्यित लकडी बढी िनःकेकोमा ू. िसताराम सािवत रहे का छन ।
अनुभव नभएका कमर्चारीबाट नापी गराई ल्याएकोले फरक पनर्
गएको भ े िनजको बयान दे िखन्छ । जो जसरी ल्याएको भए पिन
लकडीको पिरमाण बढी दे िखयो । ू ापनपऽमा उल्लेख गरे भन्दा
बढी लकडी दे िखएको भए पिन सो लकडी भन्सार कायार्लयकै
बाटो ल्याएको दे िखन्छ । ू ापनपऽ भरे र भन्सार िनधार्रणको
लािग पेश भएको दे िखँदा भन्सार नितन मनसायले हटाएको भनी
मा िमल्ने िःथित छै न । भन्सार ऐन, २०१९ को दफा ३४(२)
मा मालवःतु भन्सार अ ामा आई पुगेपिछ वा आई पुग्नुभन्दा
अगावै माल वा बःतु धनीले भन्सार महसूल नितन मनसायले सो
मालवःतु हटाएको वा हटाउन ूय गरे मा भन्सार अिधकृतले सो
माल वा बःतु जफत गरी सोही माल वा बःतुको िबगो बमोिजम
जिरवाना गनर् सक्ने छ भ े उल्लेख गिरएको छ । भन्सार
अिधकृत, राज न्यायाधीकरण धरान र पू.क्षे.अ. समेतले
ूितवादीलाई उक्त दफा बमोिजमको कसूर कायम गरी सजाय
गरे को दे िखन्छ । ूितवादीले सो दफा ३४(३) बमोिजम भन्सार
नितन मनसाय राखी लकडी हटाएको भ सिकने िःथित छै न ।
लकडी शकमा लोड गरी भन्सार कायार्लयमा दाखेल गरे को
दे िखएको हुँदा सो आकिषर्त हुनसक्ने दे िखएन ।
१७. भन्सार ऐन, २०१९ को दफा ३४(३) मा “ू ापनपऽ भदार् माल
वा बःतु धनीले माल बःतुको िववरण वा मोल फरक पारी लेखी
िदएमा जे जित फरक पारी लेखी िदएको ठहछर् त्यित माल बःतुमा
लाग्ने भन्सार महसूलको दोब्वर महसूल समेत लाग्ने छ र त्यःतो
व्यिक्तलाई ने. . ५००।– सम्म जिरवाना वा १ वषर्सम्म कैद वा
दुवै भन्सार अिधकृतले गनर् सक्नेछ” भ े व्यवःथा भएको

271
भन्सार िवभाग

पाइन्छ । ूितवादीले आफ्नो लकडीको पिरमाण ढाँटी ू ापनपऽ

भरे को दे िखँदा सोही दफा ३४(३) आकिषर्त हुने दे िखयो । अतः
पुनरावेदकलाई भन्सार ऐन, २०१९ को दफा ३४(३) बमोिजम
सजाय हुने दे िखएकोले फरक परे को लकडी ३०८–३–९ क्यु.
िफटमा लाग्ने भन्सारको दोब्वर भन्सार लगाई .५००।– समेत
जिरवाना हुने ठहछर् । सो बमोिजम नगरी भन्सार ऐनको दफा
३४(२) बमोिजम सजाय गन गरे को पू.क्षे.अ. को इन्साफ गल्ती
हुँदा त्यित हदसम्म उल्टी हुने ठहछर् । अ तपसील बमोिजम
गनुर् ।

तपसील
मािथ इन्साफ खण्डमा लेिखए बमोिजम फरक परे जितको दोब्बर भन्सार
र . ५००।– जिरवाना पुनरावेदक ूितवादीलाई हुने ठहरे कोले
ूितवादीले िवराटनगर भन्सार कायार्लय िवराटनगरमा धरौटी राखेको
.३३,००४।– राज न्यायाधीकरण धरानको फैसला बमोिजम लागेको
थप जिरवाना . ३,२४६।४८ पु.क्षे.अ. को फैसलाले गन गरे को थप
जिरवाना . १६२।३२ समेत जम्मा . ३६,४१२।८० समेत िनजले
बुझाइसकेको दे िखँदा सो रकममा हाल लागेको जिरवाना . ५००।–
कटाई दोब्बर भन्सार महसूल असूल गरी नपुग भए कानुन बमोिजम िलनु
र बढी भए कानुनका म्याद िभऽ िफतार् पाउँ भनी दरखाःत िदएका बखत
कानुन बमोिजम िफतार् िदनु भनी िबराटनगर भन्सार कायार्लयमा लेखी
पठाउन का.िज. अ.त लाई लेखी पठाई िदनु ...१ िमिसल िनयम बमोिजम
गरी बुझाई िदनु .२

उक्त रायमा म सहमत छु ।

न्या. िहरण्ये रमान ूधान

इित सम्वत् २०४६ साल जे २४ गते रोज ३ शुभम् ।

272
 भन्सार िवभाग

िनणर्य नं. ३९८९ ने.का.प. २०४६ अ ११

ु इजलास
सं यक्त
सम्माननीय ूधान न्यायाधीश ौी धनेन्िबहादुर िसं ह
माननीय न्यायाधीश ौी ूचण्डराज अिनल
सम्वत् २०४५ सालको िर.नं. १२०६
आदे श भएको िमित : २०४६।११।१४।१ मा
िरटिनवेदक : पशुपित सोप ईण्डि ज (ूा.) िल. को तफर्बाट ऐ.का
अिधकार ूा सं चालक शं करलाल

िव
िवपक्षी : िवराटनगर भन्सार कायार्लय, िवराटनगरसमेत
िवषय : उत्ूेषण
 एकपटक एउटा सं केत नम्बर अन्तगर्तको बःतु भनी भन्सार
महसूल असूल गरी माल छाडी सकेकोमा पुनः अक सं केत
नम्बर अन्तगर्तको मालवःतु भनी ःप आधार नदे खाई थप
भन्सार महसूल असूल गनर् पाउने अिख्तयारी भन्सार ऐनले िदएको
मा निमल्ने ।
(ूकरण नं. ९)
िरट िनवेदक तफर्बाट : िव ान अिधवक्ता ौी सुिशलकुमार िसन्हा
िवपक्षी तफर्बाट : िव ान सहन्यायािधवक्ता ौी खगेन्ि वःन्यत

आदे श
ू.न्या. धनेन्िबहादुर िसं ह :नेपालको सं िवधानको धारा १६।७१
अन्तगर्त दतार् भई िनणर्याथर् पेश हुन आएको ूःतुत िरटिनवेदनको सं िक्ष
व्यहोरा यस ूकार छ :–
२. िनवेदकको साबुन उत्पादन गन उ ोगले चािहने कच्चा पदाथर्
आर.िब.िड. पाम ःटे रीन िवदे शबाट आयात गनर् वािणज्य िवभागबाट
इजाजत िलई िझकाई भन्सार ऐन र िनयम बमोिजम भन्सार
ू ापनपऽ नं. ४५२६ िमित २०४५।२।१३ मा भरी िवपक्षी
भन्सार कायार्लयमा पेश गरे कोमा भन्सार ऐन, २०१९ को दफा ५

273
भन्सार िवभाग

बमोिजम जाँच चेक भई कानुन बमोिजम लाग्ने भन्सार दरबन्दी

सं केत नं. १५–०७(ड) लगाई सो दरबन्दी अनुसार मालका
मूल्यमा १० ूितशत भन्सार महसूल . २,३६,००३।– लाग्ने
भनी असूल गरी माल आयात गनर् िदनु भएको िथयो । त्यसको
करीब ८ महीना पिछ हाल आएर म.ले.प. डोर िवराटनगरको
लेखौटको आधार िलई उक्त ू ापन पऽको सन्दभर्मा भन्सार
दरबन्दीको सं केत नं. १५.०७ ज. लाग्नु पन म.ले.प.बाट लेखी
आएकोले २५ ूितशतले हुने भन्सार महसूलको अं कमा असूल
भएको रकम कटाई नपुग रकम . ३,५४,००४।०५ बे जु हुँदा
दािखल गनर् ल्याउनु भनी २०५४।१०।३ मा पऽ पठाउनु
भयो ।
३. भन्सार ऐन, २०१९ को दफा ५, १३, १४क ले भन्सार महसूल
िनधार्रण गन तथा भन्सार दरबन्दीको कुन सं केत नं. लाग्ने भनी
तोक्ने अिधकार भन्सार अिधकृतलाई माऽ छ । सो बमोिजम
तत्कालीन भन्सार अिधकृतले हाॆो िमित २०४५।२।१३ को
ू ापन पऽ नं. ४५२६ मा उल्लेिखत माल सामान हे री जाँची
सम्बिन्धत िबल तथा आयात इजाजतपऽमा उल्लेिखत भन्सार
दरबन्दीका मालको सं केत नं. १५.०७(ङ) मा पचार् ठहर्याई सो
दरबन्दी अनुसार १० ूितशतले भन्सार महसूल असूल गरी माल
छाड्नु भएको र सो कच्चा पदाथर्बाट उत्पादन भएका सामानको
परल मोल तथा मुनाफाको िवचार गरी मूल्य िनधार्रण भई िबबी
समेत भइसकेपिछ म.ले.प. को डोरलाई िहसाब सम्बन्धी मूल हे न र्ु
पन बे जु ठहर गनुर् पन बाहे क हाॆो मालमा भन्सार अिधकृतको
िनणर्य िवपरीत भन्सार दरबन्दीका अन्य सं केत नै लाग्ने भनी ठहर
गन अिधकार भन्सार ऐनले ूदान गरे को छै न । भन्सार
दरबन्दीको सं केत नं. १५.०७ज हे िरएमा उक्त सं केत नं. मा पाम
आयल भनी उल्लेख छ तर हाॆो कच्चा पदाथर् सो नभई
आर.िब.िड. पाम ःटे रीन आयल अन्य पदाथर् भएको नाउँ बाट नै ू
छ । साथै इजाजत िदने िनकाय समेतले यस मालमा १०

274
 भन्सार िवभाग

ूितशतले लाग्ने दरबन्दीको सं केत नं. उल्लेख गरी इजाजत िदनु

भएकोबाट समेत २५ ूितशतले भन्सार लाग्ने िजिकर अनुिचत
छ । िवपक्षीह को उक्त काम कारवाहीबाट नेपालको सं िवधानको
धारा १०(१), ११(२)(ङ) समेत ारा ूद हक अिधकारमा
आघात पुगेकोले उत्ूेषणको आदे श ारा ूत्यथीर् िवराटनगर भन्सार
कायार्लयको िमित २०४५।१०।३ को आदे श बदर गरी सािवक
िमित २०४५।२।१३ को भन्सार कायार्लय िवराटनगरको
ू ापनपऽ िनणर्य कायम गरी पाउँ भ े समेतको िरटिनवेदन ।
४. यसमा के कसो भएको हो िवपक्षीह बाट िलिखतजवाफ मगाई
आएपिछ वा अविध नाघेपिछ िनयम बमोिजम पेश गनुर् भ े समेतको
यस सव च्च अदालत एक न्यायाधीशको इजलासबाट भएको
आदे श ।
५. िरट िनवेदकले मलेिसयाबाट आयात गरे को आर.िब.िड. पाम ःटे रीन
ू ापनपऽमा घोषणा गरी ू.प.नं. ४५२६ िमित २०४५।२।१३
बाट दतार् गराई यस कायार्लयबाट भन्सार दरबन्दीको सं केत नं.
१५.०७ (ड) लगाई १० ूितशतले भन्सार महसूल .
२,३६,००३।– असूल गरी सामान जाँच पास भएकोमा आ.ब.
२०४४।०४५ को ौे ःता म.ले.प. िवभागबाट अिन्तम लेखा
परीक्षण हुँदा उक्त पाम ःटे रीन आयालको भन्सार महसूल
दरबन्दीको कोड नं. १५.०७ अनुसार २५ ूितशत (लाइसेन्समा
समेत १५.०७ सं केत नं. भएको) ले महसूल .
५,९०,००६।७५ असूल गनुर् पनमा ू ापनपऽमा दरबन्दी सं केत
नं. १५.०७ नं. उल्लेख गरे को (लाइसेन्स अनुसार) तर १०
ूितशतले िहसाब गरी महसूल असूल गरे को हुँदा घटी असूल
गरे को ३,५४,००४।०५ असूल गनुर् भनी म.ले.प.को िवभाग डोर
मुकाम िवराटनगरको िमित ०४५।९।२९ को पऽसाथ बे जूको
सं लग्न िल समेत यस कायार्लयमा ूा हुन आएको म.ले.प.
डोरबाट ूा कैिफयत पऽमा सं केत नं. १५.०७ अनुसार २५
ूितशतले महसूल असूल गनुर् पन भ े माऽ उल्लेख भई उप सं केत

275
भन्सार िवभाग

नं. उल्लेख नभएको र २५ ूितशतले भ ाले उपसं केत नं. (ज)

पन भएकोले िनवेदकले आयात गनुर् भएको आर.िब.िड. पाम ःटे रीन
उक्त सं केत नं. १५.०७ (ज) अनुसार िरट िनवेदकलाई छूट रकम
. ३,५४,००४।०५ दािखल गनर् ल्याउनु भनी पऽ पठाइएको
हो । राज सं कलन गन कायर्को िसलिसलामा छूट हुन गएको
रकम असूल उपर गनुर् नै पन र सो छूट रकम पिछबाट असूल
उपर गनर् नपाउने भ े कुनै ऐन िनयममा उल्लेख नभएको हुँदा
िरटिनवेदन खारे ज गरी पाउँ भ े समेतको भन्सार कायार्लय
िवराटनगरको िलिखतजवाफ ।
६. िरट िनवेदकले आयात गरे को वःतुको ू ापनपऽमा भन्सार
दरबन्दी सं केत नं. १५.०७ नै उल्लेख गरे को (लाइसेन्स अनुसार)
तर १० ूितशतले िहसाब गरी . २,३६,००२।७० माऽ असूल
गरे को हुँदा घटी असूल गरे को . ३,५४,००४।०५ असूल गनुर्
पन व्यहोरा िवराटनगर भन्सार कायार्लयलाई लेखी पठाएको ।
यस िवभागको कायर्क्षेऽ िभऽ रही िवराटनगर भन्सार कायार्लयको
राज को लेखा परीक्षण गदार् दे खा परे को अिनयिमततालाई यस
िवभागबाट ऽुिट औ ंल्याई कानुन बमोिजम छूट हुन गएको राज
असूल गनुर् भनी पठाइएको पऽबाट िनवेदकको कुनै हकमा असर
परे को छै न । िरटिनवेदन खारे ज गरी पाउँ भ े समेत महालेखा
परीक्षकको िवभागको िलिखजवाफ ।
७. िनयम बमोिजम पेश हुन आएको ूःतुत िरटिनवेदनमा िनवेदक
तफर्बाट उपिःथत िव ान अिधवक्ता ौी सुिशलकुमार िसन्हाले
िनवेदक उ ोगले आर.िब.िड. पाम ःटे रीन भ े कच्चा पदाथर्
आयात गरे को छ । त्यसको लािग भन्सार दरबन्दीको सं केत नं.
१५.०७ (ड) नै लाग्ने ःप छँ दा छँ दै पाम आयाल बापत लाग्ने
सं केत नं. १५.०७ (ज) अनुसारको २५ ूितशतले भन्सार महसूल
लाग्छ भ े ूत्यथीर्को पऽ समेत गैरकानुनी छ भ े समेतको बहस
गनुभ
र् यो । ूत्यथीर् कायार्लयह को तफर्बाट बहस गनर् खिटई
आउनु भएका िव ान सहन्यायािधवक्ता ौी खगेन्ि बःन्यातले

276
 भन्सार िवभाग

म.ले.प. िवभागले नेपालको सं िवधान अनुसार िनयिमतता,

िमतव्यियता, कायर्दक्षता, ूभावकािरता र औिचत्य समेतको िवचार
गरी राज समेतमा लेखा परीक्षण गनर् सक्ने अिधकार अनु प बढी
भन्सार लाग्ने वःतुमा कम लगाएको दे खी सो ऽुिट हटाई घटी
भएको रकम असूल गन तफर् गिरएको कारवाही कानुन सम्मत छ
भ े समेतको बहस गनुभ
र् यो ।
८. ूःतुत िरटिनवेदनमा िनवेदकका माग बमोिजमको आदे श जारी हुने
हो होईन ? सो कुराको िनणर्य िदनुपन हुन आएको छ ।
९. यसमा िनणर्यतफर् हे दार् मलेिसयाबाट िझकाइएको औ ोिगक कच्चा
पदाथर् आर.िव.डी, पाम ःटे िरन २०४५।२।१३ मा िवराटनगर
भन्सार कायार्लयमा आउँ दा भन्सार दरबन्दीको सं केत नं.
१५.०७(ड) लगाई सो दरबन्दी अनुसार मालको मूल्यमा १०
ूितशतले भन्सार महसूल असूल गिरसकेकोमा त्यसको करीब ८
महीना पिछ म.ले.प. डोर िवराटनगरको लेखौटको आधार िलई
उक्त ू ापनपऽको सन्दभर्मा भन्सार दरबन्दीको सं केत नं.
१५.०७(ज) लाग्नु पन म.ले.प.बाट लेखी आएकोले २५ ूितशतले
हुने भन्सार महसूलको अं कमा असूल भएको रकम कटाई नपुग
रकम बे जु हुँदा दािखल गनर् ल्याउनु भनी पऽ पठाइएकोले उक्त
कारवाही बदर गिरपाउँ भ े मुख्य िरटिनवेदन िजिकर रहे को
पाइन्छ । िरट िनवेदकबाट २०४५।२।१३ मा भन्सार महसूल
िलं दा सं केत नं. १५.०७(ड) अन्तगर्तको सामान भनी १०
ूितशतले भन्सार महसूल िनधार्रण गरी िलएको दे िखन्छ । पिछ
िमित २०४५।१०।३ मा थप भन्सार महसूल माग गदार् भन्सार
दरबन्दी सं केत नं. १५.०७(ज) अन्तगर्त २५ ूितशत लाग्नु पन
भनी िवराटनगर भन्सार कायार्लयबाट लेखी पठाएको दे िखन्छ ।
उक्त भन्सार दरबन्दीको सं केत नं. १५.०७(ज) मा खजूरको तेल
भ े लेिखएको पाइन्छ भनी िरट िनवेदकले आयात गरे को वःतुमा
आर.िव.डी. पाम ःटे रीन औ ोिगक कच्चा पदाथर् (नन एिडवल)
भ े दे िखन्छ । ूत्यथीर् भन्सार कायार्लयको िलिखतजवाफबाट िरट

277
भन्सार िवभाग

िनवेदकले आयात गरे को बःतु खजूरको तेल नै हो भनी यकीन

भ सकेको पिन दे िखँदैन । महालेखा परीक्षकको बे जूको
सन्दभर्मा लेिखएको भ े उक्त िमित २०४५।१०।३ को पऽबाट
खजूरको तेल भ े दे िखन्छ । महालेखा परीक्षक डोर
िवराटनगरबाट लेखेको पऽमा पिन उक्त आयाितत माल बःतु
खजुरको तेल भनी िकटान गरे को पाइएन । उक्त पऽमा सं केत नं.
१५.०७ अन्तगर्त आयात इजाजतपऽ पाएको भ ेसम्म लेिखएको
पाइन्छ । सो सं केत नं. १५.०७ मा दे हायका सामानह मा १०
ूितशत तथा २५ ूितशत भन्सार महसूल लाग्ने भनी (क) दे िख
(ड) सम्म िविभ माल वःतुह तोिकिदएको पाइन्छ । त्यस मध्ये
िरट िनवेदकले आयात गरे को बःतु कुन आइटम अन्तगर्त पन
भएकोले २५ ूितशत भन्सार महसूल लाग्ने हो खुलाउन सकेको
पाइँदैन । यःतो अवःथामा एकपटक एउटा सं केत नम्बर
अन्तगर्तको बःतु भनी भन्सार महसूल असूल गरी माल छाडी
सकेकोमा पुनः अक सं केत नम्बर अन्तगर्तको मालवःतु भनी ःप
आधार नदे खाई थप भन्सार महसूल असूल गनर् पाउने अिख्तयार
भन्सार ऐनले िदएको मा िमलेन । तसथर् िरट िनवेदकसं ग थप
भन्सार महसूल माग गरे को कायर् ऽुिटपूणर् दे िखन आएकोले ूत्यथीर्
भन्सार कायार्लय िवराटनगरको थप रकम बुझाउन भनी लेिखएको
िमित २०४५।१०।३ को पऽ तथा तत्सम्बन्धी िनणर्य उत्ूेषणको
आदे श ारा बदर हुने ठहछर् । ूत्यथीर् कायार्लयको जानकारीको
लािग आदे शको एकूित नक्कल महान्यायािधवक्ताको कायार्लय
माफर्त पठाई फाईल िनयमानुसार गरी बुझाई िदनु ।

उक्त रायमा म सहमत छु ।

न्या. ूचण्डराज अिनल

इित सम्वत् २०४६ साल फाल्गुण १४ गते रोज १ शुभम् ।

278
 भन्सार िवभाग

िनणर्य नं. ४०६८ ने.का.प. २०४७ अ २

ु इजलास
सं यक्त
सम्माननीय ूधान न्यायाधीश ौी धनेन्िबहादुर िसं ह
माननीय न्यायाधीश ौी ूचण्डराज अिनल
सम्वत् २०४५ सालको िर.नं. १८७०
आदे श भएको िमित:२०४६।१२।१२।१ मा
िरट िनवेदक:िव.न.पं . वा.नं. ८ िःथत नेपिसनो शे िडङ कम्पनी (ूा.) िल.
को अिधकार ूा सत्यनारायण तोदी

िव
िवपक्षी: िवराटनगर भन्सार कायार्लयसमेत
िवषय : उत्ूेषण
(१) भन्सार महसूलको ूयोजनको लािग ौी ५ को सरकारबाट मूल्य
िनधार्रण नगिरएको माल वा वःतुको हकमा त्यःतो माल वा
वःतुको धनीले पेश गरे को बील बमोिजमको मूल्यलाई नै सबै
अवःथामा मान्यता िदनै पदर्छ भ निमल्ने ।
(ूकरण नं. १३)
(२) माल वा वःतुको धनीले पेश गरे को बील बमोिजमको मूल्यमा
मान्यता निदई त्यःतो माल वा वःतुको मूल्य िनधार्रण गरी भन्सार
महसूल िलएको अिभलेख कायार्लयमा भएमा सो बमोिजम मूल्य
िनधार्रण गन र त्यःतो पूवअ
र् िभलेख पिन नभएको िःथितमा मूल्य
िनधार्रणको लािग ौी ५ को सरकारमा पठाई ौी ५ को
सरकारबाट सो वःतुमा मूल्य िनधार्रण हुन सक्ने ।
(ूकरण न. १३)
(३) ौी ५ को सरकार भन्सार िवभाग ारा िनधार्िरत मूल्य भन्दा
िनवेदकले इन्भ्वाइसमा उल्लेख गरे को मूल्य घटी दे िखन आएकोले
न्यून िबजकीकरण भएको आधारमा थप भन्सार महसूल लगाइएको
कायर् ऐनको दफा १३क. उपदफा (१) को खण्ड (ग) को
ूितकूल भएको भ िमल्ने अवःथा नरहने ।
(ूकरण नं. १४)

279
भन्सार िवभाग

(४) ऐन ारा ूद अिधकार बमोिजम ौी ५ को सरकार भन्सार

िवभागको िनणर्यानुसार िनधार्िरत मूल्य बमोिजम आयाितत वःतुको
मूल्य कायम गरी भन्सार कायार्लयबाट भन्सार महसूल असूल
गरे को दे िखँदा कानुन बिखर्लाप भएको भ निमल्ने ।
(ूकरण नं. १४)
ूत्यथीर् तफर्बाट: िव ान सहन्यायािधवक्ता ौी राजेन्ि कोइराला

आदे श
ू.न्या.धनेन्िबहादुर िसं ह
१. नेपालको सं िवधानको धारा १६।७१ अन्तगर्त दतार् भई िनणर्याथर्
पेश हुन आएको ूःतुत िरटिनवेदनको सं िक्ष व्यहोरा यस ूकार
छ :–
२. यस कम्पनीले वािणज्य िवभागबाट १५ िडसेसम्बर १९८६ मा
चाइनाबाट पेिन्सल सापर्नर आयात गनर् इजाजतपऽ ूा गरी २२
िडसेम्बर १९८६ मा राि य वािणज्य बक िवराटनगरबाट लेटर
अफ बेिडट बनाई पठाउँ दा नेशनल लाइट इण्डि ज ूोडक्ट्स
ईम्पोटर् एण्ड एक्सपोटर् कप रे शनले ूित गुर् स १०.१४ का दरले
जम्मा ११,२५५.४० यु.एस. डलरको इन्भ्वाइस बनाई २०
जनवरी १९८७ मा िसप गरी पठाएको तर सो िमितमा लागू रहे का
मूल्यसूचीमा ौी ५ को सरकार ारा यस ूकारको पेिन्सल
सापर्नरको मूल्य िनधार्रण नगरी राखेकोले भन्सार िवभागबाट माल
नेपाल आउनु अगावै जानकारी गराएका िथए । उक्त मालसामान
िवराटनगर भन्सार कायार्लयमा आउँ दा २०४३।१२।८ मा पेश
गरे को ू ापनपऽमा मालको इन्भ्वाइस मूल्य ूित गुर् स १०.१४
यू.एस. डलरले १११० गुर् सको िस.आई.एफ यु.एस. डलर
११२५५।४० को हुने . २,४८,७४४।३४ तथा भाडा .
२८७२।५६ कूल जम्मा . २,५१,६१६।९० उल्लेख गरी पेश
गरे कोमा मूल्य सूचीमा यस मालको मूल्य िनधार्रण भई नरहे कोले
भन्सार ऐनको दफा १३(२) बमोिजम इन्भ्वाइस मूल्यमा भन्सार
िलई माल छाड्नु पनमा सो नगरी ३ महीनासम्म माल रोकी राख्नु
भयो । िमित २०४४।२।११ मा गरे को िनणर्यमा भन्सार

280
 भन्सार िवभाग

िवभागको िमित २०४४।१।२१ को आदे शानुसार भन्दै हाॆो

इन्भ्वाइस मूल्य यू.एस. डलर १०.१४ भन्दा बढी ूितगुर् स
िस.आइ.एफ. कलक ा यू.एस. डलर १५.३० ले १११० गुर् सको
हुने यू.एस.डलर १६,९८३।– कायम गरी सोको हुने .
३,६१,७३७।९० र भाडा भरौट . २,८७३।१० समेत जम्मा
. ३,६४,६११।०० कायम गरी सोमा भन्सार महसूल ६
ूितशतले . १८,२३०।५० लगाउनुको साथै सजायँ ःव प शत
ूितशत अितिरक्त थप महसूल . १८,२३०।५० पिन असूल गनुर्
भयो र इन्भ्वाइस मुल्य तथा कायम भएको मूल्यको फरक रकम
. १,१२,९९४।१० मा िूिमयम दःतूर ५ ूितशतले .
५,६४९।७१ समेत असूल गनुर् भयो । सोही बढी मूल्यमा िबबी
कर पिन असूल गनुर् भयो । त्यसउपर राज न्यायाधीकरण
धरानमा पुनरावेदन गरे कोमा भन्सार कायार्लय िवराटनगरको
ू ापनपऽ िनधार्रण आदे शलाई नै मनािसब ठहर्याई िमित
२०४४।८।१६ मा िनणर्य गरे कोले यो िरटिनवेदन गनर् आएको
छु ।
३. भन्सार ऐन, २०१९ को दफा १३(२) मा ौी ५ को सरकारबाट
मूल्य िनधार्रण नगिरएको माल वा वःतुको हकमा साधारणतः माल
धनीले दािखल गरे को बील बमोिजमको मूल्यलाई नै त्यःतो माल
वा वःतुको मूल्य मािननेछ भ े ू व्यवःथा भएकोले िनवेदकले
बक माफर्त इन्भ्वाइस मूल्यलाई िवदे शी मुिामा भुक्तानी गरे को
बकको ूमाण समेत भएकोले ू ापनपऽ भदार्को अवःथामा ौी ५
को सरकारले पेिन्सल सापर्नरको मूल्य िनधार्रण नगरे को हुँदा हाॆो
बील मूल्यलाई मान्यता िदई भन्सार र िबबी कर िलनुपन ू
छ । माल मूल्यको भुक्तानी िनवेदकले बक माफर्त गरे को हुँदा
न्यून िबजकीकरणको ू उठ्दै न । साथै नेपाल िःथत चाइिनज
राजदू तावासले उक्त बील िठक साँचो हो भनी ूमािणत गिरिदएको
छ । तसथर् भन्सार ऐनको दफा १३(२) अनुसार बील मूल्यमा
भन्सार लाग्नु पनमा िबना कसूर २० ूितशत भन्दा बढी
न्यूनिबजकीकरण गिरएको भनी सजायँ ःव प शत ूितशत
अितिरक्त भन्सार महसूल असूल गरे को कायर्बाट नेपालको

281
भन्सार िवभाग

सं िवधानको धारा ११(२)(ङ), धारा ११(३) समेत ारा ूद

मौिलक हक अिधकारमा आघात पुगक
े ोले भन्सार कायार्लय
िवराटनगरको िमित २०४४।२।११ को ू ापनपऽ िनधार्रण
आदे श तथा भन्सार िवभागको िमित २०४४।१।२१ को आदे श
र राज न्यायाधीकरण धरानको िमित २०४४।८।१६ को
फैसला समेत उत्ूेषणको आदे श ारा बदर गरी गैरकानुनी पले
इन्भ्वाइस मूल्य भन्दा बढी मूल्य कायम गरी भन्सार महसूलको
साथै नभए नगरे का न्यूनिवजकीकरणको कसूरमा थप अितिरक्त
भन्सार महसूल तथा बढी िबबीकर असूल भएको रकम
िनवेदकलाई िफतार् िदनु भनी िवराटनगर भन्सार कायार्लयका नाउँ मा
परमादे शको आदे श जारी गरी पाउँ भ े समेतको िरटिनवेदन ।
४. यसमा के कसो भएको हो िवपक्षीह बाट िलिखतजवाफ मगाई
आएपिछ वा अविध नाघेपिछ िनयम बमोिजम पेश गनुर् भ े
समेतको यस सव च्च अदालत एक न्यायाधीशको इजलासबाट
भएको
आदे श ।
५. भन्सार ऐन, ०१९ (सं शोधन सिहत) को दफा १३(३) मा दािखल
भएको बील भन्सार अिधकृतलाई िच नबुझेमा िनजले त्यःतो माल
वा वःतुको मूल्य िनधार्रण गनर् सक्नेछ भ े व्यवःथा भएकोले
िनवेदकले पेश गरे को उक्त पेिन्सल सापर्नरको बीलमा िच नबुझी
कानुन बमोिजम मूल्य िनधार्रण भएको हो । मालधनीले दािखल
गरे को बीललाई नै अिन्तम मान्यता िदनुपछर् भ े कुनै कानुनी
बाध्यता छै न । न्यूनिबजकीकरण गनर् गराउन पाटीर् ःवयं नै िवदे श
गएको हुनपु छर् भ े छै न । िकनकी आधुिनक सं चारका साधन ारा
वा पऽाचार ारा पिन मालको मोल घटी राख्न लगाई
अण्डरइन्भ्वाइिसङ सिजलैसंग गनर् सक्ने हुन्छ । नेगोिसएट गरे को
मालको मोलसं ग बकको कुनै सरोकार हुँदैन । बक त केवल
भुक्तानीको माध्यम हो । तसथर् बक माफर्त भुक्तानी गरे कै
कारणबाट न्यूनिबजकीकरण गरे को होइन भ सिकंदै न ।
िरटिनवेदन खारे ज गरी पाउँ भ े समेतको भन्सार िवभाग
काठमाड को िलिखतजवाफ ।

282
 भन्सार िवभाग

६. भन्सार ऐन, २०१९ को दफा १३(५) मा पच्चीस हजार पैयाँ

भन्दा बढीको माल वा वःतुको मूल्य िनधार्रण गनुर् परे मा भन्सार
अिधकृतले आफूलाई लागेको अनुमािनत मूल्य समेत उल्लेख गरी
मूल्य िनधार्रणको लािग ौी ५ को सरकार समक्ष पठाउनु पनछ र
यस सम्बन्धमा ौी ५ को सरकारबाट मूल्य िनधार्रण हुनेछ ।
यसरी मुल्य िनधार्रण भई नआउन्जेल सम्म त्यःतो माल वा वःतुमा
िडमरे ज लाग्ने छै न भ े व्यवःथा भएको पाइन्छ । ियनै कानुनी
व्यवःथा अनु प ौी ५ को सरकारले िनवेदकले पैठारी गरे को
सामान पेन्सील सापर्नरको िनवेदकले पैठारी गरे को अवःथामा
भन्सार महसूलको ूयोजनको लािग ौी ५ को सरकारबाट मूल्य
िनधार्रण नगिरएकोले िवराटनगर भन्सार कायार्लयबाट मूल्य
िनधार्रणका लािग भन्सार िवभागमा पठाएको र भन्सार िवभागबाट
िनवेदकले पैठारी गरे को उक्त सामानको भन्सार महसूलको
ूयोजनको लािग मूल्य िनधार्रण गिरए अनु प िवराटनगर भन्सार
कायार्लयबाट मूल्य कायम गरी भन्सार दरबन्दी अनुसार महसूल
िनधार्रण गरी असूल गिरएको कानुनसम्मत छ । भन्सार
िवभागबाट िनधार्िरत मूल्य भन्दा िनवेदकले ू ापनपऽमा उल्लेख
गरे को मूल्य घटी भई िनवेदकले पैठारी गरे को उक्त सामान न्यून
िबजकीकरण गरे कोले सो मा लाग्ने भन्सार महसूलको अितिरक्त
शतूितशत महसूल िलएको कायर् समेत भन्सार ऐन, २०१९
(सं शोधन सिहत) को दफा १३क. (१)(ग) बमोिजम गिरएको हुँदा
िरटिनवेदन खारे ज गरी पाउँ भ े समेतको अथर् मन्ऽालयको
िलिखतजवाफ ।
७. िनवेदक कम्पनीले चीनबाट पैठारी गरी ल्याएको पेन्सील सापर्नरमा
िनवेदकको इन्भ्वाइसमा ूित गुर् स यु.एस.डलर १०.१४ का दरले
जम्मा गुर् स १११० को मूल्य यु.एस.डलर ११२५५।४०
उल्लेख भई आएकोमा िनवेदकले सो सामान पैठारी गरी ल्याएको
समयमा चालु रहे को मूल्यांकनमा सो सामानको मूल्य समावेश
नभएको कारणबाट िनवेदक ःवयं आफले पैठारी गरे को सामानको
मूल्यांकन गरी पाउन िनवेदन िदएकोमा ौी ५ को सरकार भन्सार
िवभागबाट िनवेदकको इन्भ्वाइसलाई मान्यता ूदान नगरी ूितगुर् स

283
भन्सार िवभाग

िस.आई. एफ. कलक ा यु.एस.डलर १५.३० मूल्य कायम गन र

भन्सार ऐन, २०१९ को दफा १३क.(१) बमोिजम लाग्ने भन्सार
महसूलको अितिरक्त शत ूितशत भन्सार महसूल िलनुका साथै
कायम भएको मूल्य र िवजक मूल्य तुलना गरी फरक परे जित
रकममा थप आयात इजाजत दःतूर समेत िलने गरी
२०४४।१।१७ मा ौी ५ को सरकारको िनणर्य भई िमित
२०४४।१।२१ मा उक्त सामानको मूल्यांकन भई आएको िथयो
सो बमोिजम भन्सार महसूल िलने समेतको कायर् कानुनसम्मत हुँदा
िरटिनवेदन खारे ज गरी पाउँ भ े समेतको भन्सार कायार्लय
िवराटनगरको िलिखतजवाफ ।
८. ौी ५ को सरकारबाट मूल्य िनधार्रण नगिरएको माल वा वःतुको
धनीले दािखल गरे को मूल्यमा भन्सार अिधकृतलाई िच नबुझेमा
िनजले त्यःतो माल वा वःतुको मूल्य िनधार्रण गरी भन्सार महसूल
िलएको भन्सार अ ामा रहे को अिभलेख भए सोही बमोिजम मूल्य
िनधार्रण गनर् सक्नेछ र मूल्य िनधार्रण गनर् भन्सार अ ामा िमल्दो
अिभलेख नभएमा भन्सार अिधकृतले पच्चीस हजार पैयाँ सम्मको
र पच्चीस हजार भन्दा बढीको माल वःतु भए ौी ५ को
सरकारबाट मूल्य िनधार्रण हुने कानुनी व्यवःथा भएकोले ौी ५
को सरकारबाट ूितगुर् स िस.आइ.एफ. कलक ा अमेिरकी डलर
१५।३० कायम गन र भन्सार ऐन, २०१९ को दफा १३क. को
उपदफा १(ग) बमोिजम लाग्ने भन्सार महसूलको अितिरक्त शत
ूितशत भन्सार महसूल िलनुको साथै कायम भएको र िबजक मूल्य
तुलना गरी फरक परे जित रकममा थप आयात इजाजत दःतूर
िलने गरी ौी ५ को सरकारको िनणर्य भई भन्सार अिधकृतले
भन्सार महसूल लगाएको कानुन अनु प दे िखँदा पुनरावेदन िजिकर
पुग्न सक्दै न भनी यस न्यायाधीकरणबाट भएको िनणर्य
कानुनसम्मत छ भ े समेतको राज न्यायाधीकरण धरानको
िलिखतजवाफ ।
९. िबबीकर ऐन (सं शोधन सिहत), २०२३ को दफा ८क. ले िदएको
अिधकार ूयोग गरी ौी ५ को सरकारले िबबी कर असूल गन
ूयोजनको लािग माल बःतुह को मूल्य कायम गन िनणर्य

284
 भन्सार िवभाग

सम्बन्धी नेपाल राजपऽमा िमित २०४२।३।२५ मा ूकािशत

सूचना अनुसार पैठारीको अवःथामा िबबीकर लाग्ने माल वःतुको
भन्सारले कायम गरे को मूल्यमा दरबन्दी अनुसार लाग्ने भन्सार
महसूल र सरचाजर् समेत जोडी हुन आउने रकममा पैठारी गदार् हुन
सक्ने खचर् र मुनाफा बापत सोही सूचनामा उल्लेख भए अनुसारको
रकम थप गरी िबबी मूल्य कायम गन व्यवःथा भए अनु प
िनवेदकले पैठारी गनुर् भएको उक्त सामानमा कायम भएको मूल्यमा
भन्सार महसूल र सरचाजर् समेत जोडी हुने रकममा पैठारी गदार्
हुन सक्ने खचर् र मुनाफा बापत उक्त सूचनामा तोिकएको ूितशत
थप गरी मूल्य कायम गरी आिथर्क ऐन, २०४३ को अनुसूची छ
िबबीकरको दरबन्दी अनुसार ौी िवराटनगर भन्सार कायार्लयबाट
िबबी कर असूल गिरएको कायर् कानुनसम्मत हुँदा िरटिनवेदन
खारे ज गरी पाउँ भ े समेतको कर िवभाग काठमाड को
िलिखतजवाफ ।
१०. िनयम बमोिजम पेश हुन आएको ूःतुत िरटिनवेदनमा ूत्यथीर्
कायार्लयह को तफर्बाट बहस गनर् खिटई आउनु भएका िव ान
सहन्यायािधवक्ता ौी राजेन्ि कोइरालाले माल वा वःतुको धनीले
पेश गरे को िवल मूल्यमा भन्सार अिधकृतलाई िच नबुझेमा िनजले
मूल्य कायम गनर् सक्ने वा ौी ५ को सरकारले मूल्य िनधार्रण गनर्
सक्ने कानुनी व्यवःथा भएकोले सो अनुसारको मूल्य कायम गरी
भन्सार महसूल असूल गरे को तथा कायम भएको मूल्य र िनजले
पेश गरे को मूल्यमा अन्तर भई न्यूनिबजकीकरण गरे को दे िखँदा सो
अनु प शत ूितशत महसूल िलने गरे को कायर् कानुनसम्मत हुँदा
िरटिनवेदन खारे ज गरी पाउँ भ े समेतको बहस गनुर् भयो ।
११. ूःतुत िरटिनवेदनमा िनवेदकका माग बमोिजमको आदे श जारी हुने
हो होइन सो कुराको िनणर्य िदनु पन हुन आएको छ ।
१२. यसमा िनणर्यतफर् हे दार् वािणज्य िवभागबाट आयात इजाजतपऽ ूा
गरी चीनबाट ूित गुर् स . १०.१४ यु.एस. डलरका दरले
१११० म ुस पेिन्सल सापर्नर आयात गरी ूत्यथीर् िवराटनगर
भन्सार कायार्लयमा आई पुग्दा भन्सार ूयोजनको लािग उक्त
वःतुको मूल्य िनधार्रण नभइसकेको माल धनीले पेश गरे को बील

285
भन्सार िवभाग

बमोिजमको मूल्यलाई नै कायम गरी भन्सार असूल गनुर् पनमा सो

नगरी उक्त वःतुको ूित गुर् स १५.३० यु.एस.डलर िस.आई.एफ.
कलक ा मूल्य कायम गरी सो को हुने . ३,६१,७३७।९० र
भाडा भरौट . २,८७३।१० समेत जम्मा . ३,६४,६११।–
कायम गरी सो मा ६ ूितशतले भन्सार महसूल .
१८,२३०।५० लगाउनुका साथै सजायँ ःव प शतूितशत
अितिरक्त थप भन्सार महसूल र इन्भ्वाइस मूल्य तथा कायम
भएको मूल्य तथा कायम भएको मूल्यको फरक रकम .
१,१२,९९४।१० मा िूिमयम दःतूर ५ ूितशतले .
५,६४९।७१ समेत र सोही बढी मूल्यमा िबबीकर पिन असूल
गिरएकोले उक्त काम कारवाही बदर गरी पाउँ भ े मुख्य
िरटिनवेदन िजिकर रहे को पाइन्छ । िनवेदकले आयात गरे को
पेन्सील सापर्नर िवराटनगर भन्सार कायार्लयमा आइपुग्दाको
अवःथामा उक्त वःतुको भन्सार महसूलको तात्पयर्को लािग ौी ५
को सरकारबाट मूल्य िनधार्रण भइसकेको दे िखँदैन । यसरी मूल्य
िनधार्रण नभइसकेको अवःथामा माल धनीले पेश गरे को बील
बमोिजमको मूल्यलाई नै मान्यता िदनुपछर् भ े िनवेदकको कथन
रहे को पाइन्छ । तसथर् ूःतुत केशको सन्दभर्मा मूल्य िनधार्रण
भइनसकेको वःतुमा माल धनीले पेश गरे को बील मूल्यलाई नै
अिन्तम पमा मान्यता िदनुपन हो वा ौी ५ को सरकारले मूल्य
कायम गनर् सक्ने हो भ े कुरा िवचारणीय हुन आएको छ ।
तत्सम्बन्धी कानुनी ूावधानलाई हे दार् भन्सार ऐन (सं शोधन सिहत),
२०१९ को दफा १३(२) मा ौी ५ को सरकारबाट मूल्य
िनधार्रण नगिरएको माल वा वःतुको हकमा साधारणतः माल वा
वःतुको धनीले दािखल गरे को बील बमोिजमको मूल्यलाई नै
त्यःतो माल वा वःतुको मूल्य मािननेछ भ े उल्लेख भएको
पाइन्छ । सोही ऐनको दफा १३ को उपदफा (३) मा ौी ५ को
सरकाबाट मूल्य िनधार्रण नगिरएको माल वा वःतुको बील माल वा
वःतु धनीले दािखल गनर् नसकेमा वा दािखल भएको बील भन्सार
अिधकृतलाई िच नबुझेमा िनजले त्यःतो माल वा वःतुको मूल्य
िनधार्रण गरी भन्सार महसूल िलएको भन्सार अ ामा रहे को

286
 भन्सार िवभाग

अिभलेख (रे कडर्) मा भए सोही बमोिजम मूल्य िनधार्रण गनर्

सक्नेछ भ े व्यवःथा भएको पाइन्छ साथै उक्त ऐनको दफा
१३(५) ले उपदफा (३) मा जुनसुकै कुरा लेिखएको भए तापिन
पच्चीस हजार पैयाँ भन्दा बढीको माल वा वःतुको मूल्य िनधार्रण
गनुर् परे मा भन्सार अिधकृतले आफूलाई लागेको अनुमािनत मूल्य
समेत उल्लेख गरी मूल्य िनधार्रणको लािग ौी ५ को सरकार
समक्ष पठाउनु पनछ र यस सम्बन्धमा ौी ५ को सरकारबाट
े भ े ूावधान रहे को पाइन्छ ।
मूल्य िनधार्रण हुनछ
१३. यस ूकार उल्लेिखत कानुनी ूावधानबाट िनवेदन िजिकर बमोिजम
भन्सार महसूलको ूयोजनको लािग ौी ५ को सरकारबाट मूल्य
िनधार्रण नगिरएको माल वा वःतुको हकमा त्यःतो माल वा
वःतुको धनीले पेश गरे को बील बमोिजमको मूल्यलाई नै सबै
अवःथामा मान्यता िदनै पदर्छ भ िमल्ने दे िखएन । माल वा
वःतुको धनीले पेश गरे को बील बमोिजमको मूल्यमा मान्यता निदई
त्यःतो माल वा वःतुको मूल्य िनधार्रण गरी भन्सार महसूल िलएको
अिभलेख कायार्लयमा भएमा सो बमोिजम मूल्य िनधार्रण गन र
त्यःतो पूव र् अिभलेख पिन नभएको िःथितमा मूल्य िनधार्रणको लािग
ौी ५ को सरकारमा पठाई ौी ५ को सरकारबाट सो वःतुमा
मूल्य िनधार्रण हुन सक्ने दे िखयो ।
१४. अब िनवेदकको माल वा वःतुको हकमा ौी ५ को सरकारबाट
मूल्य िनधार्रण गिरयो गिरएन भ े तफर् हे दार् िनवेदकले आयात
गरे को वःतु पेन्सील सापर्नरको ूितगुर् स १०.१४ यु.एस.डलरका
दरले मूल्य परे को भनी ू ापनपऽ दािखल गरे को पाइन्छ । उक्त
वःतु पैठारी हुँदाको अवःथामा भन्सार महसूलको तात्पयर्का लािग
ौी ५ को सरकारबाट मूल्य िनधार्रण नभएकोले िनवेदक ःवयं ले
पैठारी गरे को माल वःतुको मूल्यांकन गरी पाउन िनवेदन िदएको
भ े दे िखन्छ । ौी ५ को सरकार अथर् मन्ऽालयको िमित
२०३२।३।२ को राजपऽमा ूकािशत सूचनाले ौी ५ को
सरकारमा िनिहत मूल्य िनधार्रण सम्बन्धी सबै अिधकार भन्सार
िवभागको महािनदशकलाई सुम्पेको भ े दे िखन्छ । ौी ५ को
सरकार भन्सार िवभागको िमित २०४४।१।१७ को िनणर्यानुसार

287
भन्सार िवभाग

िनवेदकको इन्भ्वाइसलाई मान्यता ूदान नगरी ूित गुर् स १५.३०

यु.एस.डलर िस.आई.एफ. कलक ा मूल्य कायम गिरएको भ े
ूत्यथीर् िवराटनगर भन्सार कायार्लयको िलिखतजवाफबाट दे िखएको
छ । भन्सार ऐन (सं शोधन सिहत), २०१९ को दफा १३क.
उपदफा (१) को खण्ड (ग) मा बीस ूितशत भन्दा बढी न्यून
िबजकीकरण गिरएकोमा माल वा वःतुमा लाग्ने भन्सार महसूलको
अितिरक्त शतूितशत महसूल िलई माल वःतु छाडी िदन सक्नेछ
भ े व्यवःथा भएको पाइन्छ िनवेदकले आयाितत वःतुको ूित
गुर् स १०.१४ यु.एस.डलर मूल्य पन भनी ू ापनपऽमा दे खाएको
भए पिन ौी ५ को सरकार भन्सार िवभागको िमित
२०४४।१।१७ को िनणर्य ारा उक्त मूल्यलाई मान्यता निदई
ूित गुर् स १५.३० यु.एस.डलर मूल्य िनधार्रण गिरएको
दे िखन्छ । यसरी ौी ५ को सरकार भन्सार िवभाग ारा िनधार्िरत
मूल्य भन्दा िनवेदकले इन्भ्वाइसमा उल्लेख गरे को मूल्य घटी
दे िखन आएकोले न्यूनिबजकीकरण भएको आधारमा थप भन्सार
महसूल लगाइएको कायर् ऐनको दफा १३क. उपदफा (१) को
खण्ड (ग) को ूितकूल भएको भ िमल्ने अवःथा रहे न ।
यसूकार ऐन ारा ूद अिधकार बमोिजम ौी ५ को सरकार
भन्सार िवभागको िनणर्यानुसार िनधार्िरत मूल्य बमोिजम आयाितत
वःतुको मूल्य कायम गरी िवराटनगर भन्सार कायार्लयबाट भन्सार
महसूल असूल गरे को दे िखँदा कानुन बिखर्लाप भएको भ िमलेन
। तसथर् यसमा िनवेदकका माग बमोिजमको आदे श जारी गनर्
िमलेन । ूःतुत िरटिनवेदन खारे ज हुने ठहछर् । फाइल
िनयमानुसार गरी बुझाई िदनु ।

उक्त रायमा म सहमत छु ।

न्या.ूचण्डराज अिनल

इित सम्वत् २०४६ साल चैऽ १२ गते रोज १ शुभम् ।

288
 भन्सार िवभाग

िनणर्य नं. ४१२४ ने.का.प. २०४७ अ ४

ु इजलास
सं यक्त
माननीय न्यायाधीश ौी बब्बरूसाद िसं ह
माननीय न्यायाधीश ौी िऽलोकूताप राणा
सम्वत् २०४६ सालको िर.नं. ७९८
आदे श भएको िमित : २०४७।१।१४।१ मा
िनवेदक : एभरे पेपर िमल्स (ूा.) िल.को तफर्बाट सं चालक रमेशूसाद
शराफ

िव
िवपक्षी : जले र भन्सार कायार्लयसमेत
िवषय : उत्ूेषण
(१) िनवेदकले आयात गरे को पल्प सं केत नं. ४७.०१ अन्तगर्त भन्सार
महसूल माफी दशार्ई माल छाडी सकेपिछ पुनः पल्प सं केत नं.
४८.०१ ज (५) मा पन भनी गरे को भं सार िवभागको िनणर्य र
सोको आधारमा छूट हुन गएको भन्सार महसूल दािखल गनर्
ल्याउनु भनी भं सार कायार्लयबाट लेखेको पऽ अनािधकृत एवं
ऽुिटपूणर् दे िखँदा उत्ूेषणको आदे श ारा बदर हुने ।
(ूकरण नं. १६)
िनवेदक तफर्बाट : िव ान अिधवक्ता ौी शुिशलकुमार िसन्हा
िवपक्षी तफर्बाट : िव ान सहन्यायािधवक्ता ौी राजेन्िूसाद कोइराला

आदे श
न्या.बब्बरूसाद िसं ह
१. नेपालको सं िवधानको धारा १६।७१ अन्तगर्त दायर हुन आएको
ूःतुत िरटिनवेदनको सं िक्ष िववरण यस ूकार छ ।
२. यस उ ोगले कागज बनाउनका लािग कच्चा पदाथर् पल्प
िवदे शबाट िझकाउने गरे को ूःतुत वषर् पिन भन्सार दरबन्दीको
सं केत नं. ४७.०१ अन्तगर्त पल्प आयात गनर् वािणज्य िवभागबाट
१९ अिूल १९८८ मा नं. १२२८३।०४४ को इजाजतपऽ पाई

289
भन्सार िवभाग

२०६.९२८ मे. टन पल्प (िलवच्ड बगास पल्प) १४३७ वेल्श

(पोका) चीनबाट िझकाई जले र भन्सारमा आउँ दा
२०४५।१०।५ मा ू ापनपऽ भरे को ।
३. जले र भन्सार कायार्लय भन्सार िवभागको २०४५।९।६ को
मूल्य िनधार्रण आदे शानुसार बील अनुसार मूल्य िनधार्रण गरी उक्त
बगास पल्प भन्सार दरबन्दीको समेत नं. ४७.०१ अन्तगर्तको हुँदा
सोही उल्लेख गरी महसूल माफी दशार्ई आयात गनर् िदएकोमा
उक्त कच्चा पदाथर्बाट कागज तयार भई िबबी समेत हुँदै गएको
करीब ४, ५ महीनापिछ भन्सार दरबन्दी ४८.०१ लाग्ने भनी
भन्सार िवभागले सूचना गरी भन्सार कायार्लय जले रले
२०४६।३।१६ मा छूट रकम १५% ले . ३,५७,१२१।५२
दािखला गनर् ल्याउनु भनी आदे श गरे कोमा उ ोगले आयाितत
कच्चा पदाथर्मा भन्सार छूट हुने भनी जवाफ िदएको ।
४. यस उ ोगले भन्सार ऐन, २०१९ को दफा ५ को ूकृया पूरा गरी
कच्चा पदाथर् आयात गरे कोमा अिधकारूा अिधकारीले सं केत नं.
४७.०१ अन्तगर्त पन भनी भन्सार छूट गरी माल छाडेकोमा अक
दरबन्दी ४८.०१ ले १५% भन्सार महसूल असूल गनर् िनदशन िदने
अिधकार भन्सार िवभागलाई नभएको र अनािधकृत िनदशन अनुसार
िनवेदकबाट छूट रकम भनी माग गन िवपक्षी भन्सार कायार्लयलाई
अिधकार छै न । अिघ पिन बगास पल्प आयात गदार् ४७.०१
अन्तगर्त भन्सार महसूल माफी पाई आएको िथयो ।
५. माल पठाउने ओकाई इन्टरूाइजेज िल.को इन्भ्वाइसमा पल्प
(िल्वच्ड बगास पल्प) इण्डि यल र मैटेिरयल भनी उल्लेख भएको
रनोमेनकलेचरको भोलुम २ पेज नं. ६६४ मा पिन पल्प
४७.०१(२) मा परे को दे िखन्छ । िववािदत ४८.०१ मा िविभ
तयारी कागज र कागज बोडर्को लािग बनेको दरबन्दी हो ।
६. अतएवं भन्सार िवभागको २०४६।२।८ र २०४६।६।१२ को
गैरकानुनी िनणर्य बमोिजम भन्सार अिधकृत, जले रले छूट भन्सार
रकम भनी . ३,५७,१२१।५२ दािखल गनर् माग गरी सं िवधान
ूद हकािधकारमा आघात पुगेको हुँदा उत्ूेषण िमिौत परमादे श
समेतको आदे श जारी गरी िवपक्षीह को िनणर्य र आदे श बदर गरी

290
 भन्सार िवभाग

गैरकानुनी छूट रकम असूल नगनुर् भनी आदे श गरी पाउँ भ े

समेत िरटिनवेदन िजिकर ।
७. यसमा के कसो भएको हो ? िनवेदकको माग बमोिजमको आदे श
िकन जारी हुन ु नपन हो ? िवपक्षीह बाट िलिखतजवाफ मगाई
आएपिछ वा अविध नाघेपिछ िनयम बमोिजम पेश गनुर् भ े समेत
यस अदालत एक न्यायाधीशको इजलासको आदे श ।
८. भन्सार दरबन्दीको सं केत नम्बरमा ि िवधा परे कोमा सो को
वगीर्करण गन अिधकार भन्सार िवभागलाई भए अनु प उक्त
िवभागबाट २०४६।२।४ को िनणर्यानुसार उक्त गवास पल्पलाई
सं केत नं. ४८.०१ ज(५) मा वगीर्करण गरे कोले उक्त सं केत नं.
अनुसार १५% नं. महसूल माग गरे को हो वगास पल्प बोडर् तयारी
कागज नै भएकोले ४८.०१ ज(५) मा वगीर्करण गिरएको हुनपु छर्
भ े समेत व्यहोराको जले र भन्सार कायार्लयको िलिखतजवाफ ।
९. पल्प बोडर् पेपरलाई जले र भन्सार कायार्लयले भन्सार महसूल
दरबन्दीको सं केत नं. ४७.०१ बाट मािफमा छाडेकोमा कारवाही
चल्दा पल्प बोडर्लाई Custom Co-operation nomecloture को
Explanation Note को Chapter 48 मा पन व्याख्या गरे अनुसार
िववाद उत्प नहोस् भ को लािग ःप गनर् भन्सार ऐन, २०१९
को सं शोधन सिहत दफा ४४(क) बमोिजम सं केत नं. ४८.०१ ज
(५) मा वगीर्करण गरी २०३७।११।१३ मा िनणर्य भई
२०३७।११।१९ मा पिरपऽ भई गएकोमा िरट िनवेदकले सो
लाई बेवाःता गरी भन्सार माफी भ े दावी िलएकोमा घरे ल ु तथा
मामीण उ ोग िवभागमा नमूना समेत पठाउँ दा उखुको खोःटाबाट
बनेको व्यहोरा २०४६।१।२७ को िनणर्यानुसार अनुरोध छ भ े
जवाफ ूा भएको, िनवेदकले आयात गरे को वगास पल्प नभई
त्यसबाट तयार गिरएको पल्प बोडर् पेपर नै हुँदा िनयमानुसार सं केत
नं. ४८.०१ ज (५) अनुसार भन्सार महसूल िलन
२०४६।६।१२ मा पुनः िनणर्य भई २०४६।६।१३ मा
िनदशन िदएको कानुन अनु प नै छ भृकुटी कागज कारखानाले
पिन पल्प बोडर् भएको जानकारी िदएकोले िनयम बमोिजम नै ४८–
०१ ज (५) बमोिजम छूट रकम असूल गनर् िनदशन िदएकोले

291
भन्सार िवभाग

िरटिनवेदन खारे ज गरी पाउँ भ े समेत भन्सार िवभागको

िलिखतजवाफ ।
१०. िनयम बमोिजम पेश हुन आएको ूःतुत िरटिनवेदनमा िरट िनवेदक
तफर्का िव ान अिधवक्ता ौी सुिशलकुमार िसन्हाले िनवेदकबाट
आयाितत बगास पल्प भन्सार दरबन्दीको सं केत नं. ४७.०१
अन्तगर्त पन भनी छोडेपिछ पुनः ४८.०१ मा पछर् भनी भन्सार
माग गनर् िमल्दै न । पशुपित सोप इण्डि ज ूा.(िल.) िव
िवराटनगर भन्सार कायार्लय भएको २०४५ सालको िरट नं .
१२०६ मा पिन एकपटक एउटा सं केत नम्बर अन्तगर्तको वःतु
भनी भन्सार महसूल असूल गरी माल छाडी सकेकोमा पुनः अक
सं केत नम्बर अन्तगर्तको माल वःतु भनी ःप आधार नदे खाई थप
भन्सार महसूल असूल गनर् पाउने अिधकार भन्सार ऐनले िदएको
मा निमल्ने भ े समेत िमित २०४६।११।१४।१ मा िस ान्त
ूितपािदत भइरहे को छ । ूा इजाजतपऽ अनुसार नै िनवेदकले
पल्प आयात गरे को हो यिद िववरण झु ा भए सजायँ गनुर् पन िथयो
सो गरे को छै न तसथर् सं केत नं. ४७.०१ अन्तगर्त पन भनी
महसूल माफी दशार्ई छोडेको कच्चा पदाथर्मा सं केत ४८.०१ ज
(५) बमोिजम १५% महसूल माग गरे को कानुन िवपरीत छ भ े
तथा िवपक्षी तफर्बाट उपिःथत िव ान सहन्यायािधवक्ता ौी
राजेन्िूसाद कोइरालाले िनवेदकले इजाजतपऽ िलएको र
ू ापनपऽ भरे को ठीक छ तर िनवेदकले आयात गरे को वःतु
वगास पल्प नभई त्यसबाट तयार गिरएको पल्प बोडर् पेपर हो
ूःतुत नजीरमा ःप आधार नदे खाई थप भन्सार महसूल िलन
नपाउने भ े छ महसूल नै िलन नपाउने भ े नहुँदा आयाितत वःतु
वगास पल्प नभई पल्प बोडर् (तयारी) हुँदा िनयमानुसार सं केत नं.
४८.०१ ज (५) बमोिजम महसूल लगाएको कानुन अनु प नै छ
भ े समेत व्यहोराको बहस ूःतुत गनुर् भयो ।
११. यसमा िरट िनवेदकले पल्प िझकाउने इजाजतपऽ ूा गरी सो
अनुसार पल्प िझकाई ू ापनपऽ भरी िवपक्षी भन्सार कायार्लय
जले रले उक्त माल भन्सार दरबन्दीको सं केत नं. ४७.०१ मा
पन भई महसूल नापी गरे बाट इजाजत िदए अनुसार पैठारी गरे भ े

292
 भन्सार िवभाग

कुरामा िववाद दे िख पिछ आएर िझकाइएको उक्त पल्प सं केत नं.

४७.०१ िभऽ पदन सं केत नं. ४८.०१ ज (५) िभऽ पन हुँदा
१५% ले भन्सार महसूल िलनु पनमा सो छूट भएकोले .
३,५७,१२१।५२ भन्सार महसूल बुझाउन ल्याउनु भनी िमित
२०४६।३।१६ मा िवपक्षी भन्सार कायार्लयले यी िरट
िनवेदकलाई पऽ पठाएको कानुन ूितकूल छ भ े समेत िनवेदक
िजिकर दे िखन्छ ।
१२. िनवेदकलाई पल्प िझकाउने इजाजतपऽ ूा भई िझकाएको पल्प
ू ापनपऽ भदको अवःथामा इजाजतपऽ अनुसारको नभए िवपक्षी
भन्सार कायार्लयले उसै मौका पैठारी गनर् मनाही गनर् सक्ने वा
इजाजतपऽ भन्दा फरक पारी िझकाएको भए कानुनले लाग्ने
महसूल िलई ऐन कानुनले जिरवाना िलनु पन भए सो समेत िलनु
पनमा सो केही नगरी इजाजतपऽ अनुसार िझकाएको पल्प
ू ापनपऽमा भरे को िमलेको भनी िमित २०४५।१०।५ मा
सं केत नं. ४७.०१ उल्लेख गरी भन्सार महसूल माफी दशार्ई
बगास पल्प आयात गनर् िदएकोमा पिछ िमित २०४६।३।१६ सो
भन्सार माफीमा छाडेको िमलेन त्यःतोमा भन्सार दरबन्दी सं केत
नं. ४८.०१ ज (५) बमोिजम १५% भन्सार महसूल बुझाउनु
ल्याउनु भनी लेखेको पाइन्छ ।
१३. उक्त पऽमा यो यित कारणले छूट हुन गएको रकम दािखल गनर्
ल्याउनु भनी ःप आधार उल्लेख गरे को पाइँदैन केवल सं केत नं.
४८.०१ ज (५) बाट १५% लाग्ने भनी उल्लेख गरे को दे िखन्छ ।
१४. बहसको दौरान िवपक्षी कायार्लयतफर्का िव ान सहन्यायािधवक्ताले
उक्त िझकाइएको माल बगास पल्प नभई पल्प बोडर् हो भनी
िजिकर िलनु भएकोमा सो िफिनःड गुड्स हो िक भ लाई तयारी
पोशाक तथा हाते कागज आयोजना िऽपुरे रको िमित
२०४६।४।१३ को पऽबाट “परीक्षणमा गिरएको उक्त पल्प िसट
Bagassa (बगास) बाट बिनएको हो र सो कागज बनाउने कच्चा
पदाथर्को पमा पिन ूयोग हुने” भ े लेिखएको दे िखन्छ ।
१५. यःतो अवःथामा एकपटक एउटा सं केत नम्बर अन्तगर्तको वःतु
भनी माल छाडी सकेकोमा पुनः अक सं केत नम्बर अन्तगर्त पन

293
भन्सार िवभाग

माल वःतु भनी भन्सार महसूल असूल गनर् पाउने अिधकार भन्सार
ऐनले िवपक्षीलाई िदएको दे िख ।
१६. यःतै िवषय वःतुलाई िलएर २०४५ सालको िरट नं. १२०६
िनवेदक पशुपित सोप इण्डि ज ूा.िल. िव िवपक्षी िवराटनगर
भन्सार कायार्लय समेत भएको उत्ूेषण िवषयमा िमित
२०४६।११।१४ मा िनणर्य हुँदा “एकपटक एउटा सं केत नम्बर
अन्तगर्तको वःतु भनी भन्सार महसूल असूल गरी माल छाडी
सकेकोमा पुनः अक सं केत नम्बर अन्तगर्तको मालवःतु भनी ःप
आधार नदे खाई थप भन्सार असूल गनर् नपाउने” भ े तथा िनवेदक
ान इण्डि ज ूा.िल. िव िवपक्षी कैलाली भन्सार कायार्लय
समेत भएको २०४० सालका िर.नं. १७६९ का उत्ूेषण िवषयमा
िमित २०४१।३।१९ मा िनणर्य हुँदा भन्सार महसूल नलाग्ने
िनणर्य भई िनकासी भइसकेको मालको भन्सार महसूल छू ट भएको
भनी सो दािखल गराउन कुनै कानुनले अिधकार ूदान गरे को
नदे िखने” भ े समेत िस ान्त ूितपािदत भएकोले यो िरट िनवेदकले
आयात गरे को पल्पको सम्बन्धमा सं केत नं. ४७.०१ अन्तगर्त
भन्सार महसूल माफी दशार्ई माल छाडी सकेपिछ पुनः उक्त पल्प
सं केत नं. ४८.०१ ज (५) मा पन भनी गरे को भन्सार िवभागका
िमित ०४६।२।८ र २०४६।६।१२ का िनणर्य र सोको
आधारमा छूट हुन गएको भन्सार महसूल . ३,५७,१२१।५२
दािखल गनर् ल्याउनु भनी भन्सार कायार्लय जले रबाट िमित
२०४६।३।१६ मा लेखेको पऽ समेत अनािधकृत एवं ऽुिटपूणर्
दे िखँदा उत्ूेषणको आदे श ारा बदर हुने ठहछर् । जानकारीको
लािग आदे शको ूितिलिप म.न्या.का. माफर्त पठाई फाइल िनयम
बमोिजम गरी बुझाई िदनु ।

उक्त रायमा म सहमत छु ।

न्या.िऽलोकूताप राणा

इित सम्वत् २०४७ साल बैशाख १४ गते रोज १ शुभम् ।

294
 भन्सार िवभाग

िनणर्य नं. ४१७९ ने.का.प. २०४७ अ ७

ु इजलास
सं यक्त
माननीय न्यायाधीश ौी बब्बरूसाद िसं ह
माननीय न्यायाधीश ौी गजेन्िकेशरी बाःतोला
सम्वत् २०४६ सालको िरट नं. ६४६
आदे श भएको िमित : २०४७।७।२८।४ मा
िनवेदक : िबराटनगर ूधान कायार्लय भएको अ पूणर् सोप एण्ड
केिमकल इन्ड ीजको तफर्बाट अिधकार ूा सं चालक सुवोधकुमार
अमवाल

िव
ूत्यथीर् : ौी ५ सरकार भन्सार कायार्लय िवराटनगरसमेत
िवषय : उत्ूेषण
(१) िनवेदकले आयात गरे का मालसामानह हे दार् उ ोगको ःथापनाको
ु ार्ह
लािग चािहने िनमार्ण सामामी र जगेडा पाटर्पज नै भएकोले
िनवेदकले भन्सार छु टको सुिवधा नपाउने भ े नदे िखने ।
(ूकरण नं. १०)
िनवेदक तफर्बाट : िव ान अिधवक्ता ौी हिरशंकर िनरौला
ूत्यथीर् तफर्बाट : िव ान सहन्यायािधवक्ता ौी ँयामबहादुर ूधान
अवलिम्बत नजीर: सम्वत् ०४६ सालको िरट नं. १३४७ िनवेदक
सुशीलकुमार अमवाल िव.भन्सारसमेत

आदे श
न्या.बब्बरूसाद िसं ह
१. नेपालको सं िवधान ०१९ को धारा १६।७१ अन्तगर्त दायर हुन
आएको ूःतुत िरटिनवेदनको सं िक्ष व्यहोरा यस ूकार रहे छ ।
२. यो उ ोग कम्पनी ऐन (सं शोधन सिहत), २०२१ अन्तगर्त
०४४।६।५ मा दतार् भएको हो । यस ूा.िल. ले
०४४।७।२९ दे िख ०४४।९।१३ गतेसम्म भन्सार कायार्लय

295
भन्सार िवभाग

िवराटनगर हुँदै ू ापनपऽ बमोिजमका उ ोगमा ूयोग हुने यन्ऽ

उपकरण औजार, जगेडा पुजार् इत्यािद पैठारी गरे का िथए । उ ोग
िवभागबाट ०४४।३।२४ मा आयात इजाजतपऽ ूा गदार्
इजाजतमा तोिकएको १२ महीनाको अविध िभऽै उ ोगले िनयिमत
उत्पादन शु गरे को हो, उ ोगको आवँयक मेिसनरी औजार,
ु ार् पैठारी गदार् कानुन बमोिजम एक (१%) माऽ भन्सार
पाटर्पज
महसूल लाग्नेमा ूत्यथीर् भन्सार कायार्लयबाट उल्लेिखत
सामानह मा िविभ िमितमा ५% दे िख २५% सम्म भन्सार महसूल
िलएर माऽ सामान छोड्ने काम भयो । ूत्यथीर् कायार्लयलाई
बराबर यो िहसाबले भन्सार महसूल िलन पाउने होइन भनी अनुरोध
गदार् भन्सार िवभागको िनदशन र ०४४।७।२३ वा २४ गतेको
च.नं. १४३५ को पऽानुसार भन्सार महसूल ितन पछर् १% भन्सार
महसूल लाग्ने भ े कुरा िवभागीय िनदशन िवपरीत हुँदा केही गनर्
सक्तैन । िवभागमा नै जानुस भ े मौिखक जवाफ िदयो । उक्त
१४३५ को पऽको ूितिलिप िरट िनवेदकलाई िदइएन ।
३. यःतो सामानह पैठारी गदार् तत्कालीन औ ोिगक व्यवसाय ऐन,
०३८ को दफा १०(ख) को दे हाय खण्ड १ ले केवल एक
ूितशत माऽ भन्सार महसूल लाग्ने िकटानी कानुनी ूावधान छ
जसलाई सोही ऐनको दफा १० र २१ को शसक्त व्यवःथाबाट
अन्य कुनै पिन नेपाल कानुनले अन्यथा गनर् सक्ने िःथित छै न ।
उक्त ऐनमा ०४४।७।१ गते दोौो सं शोधन हुँदा दफा १०
पिरवतर्न भई वतर्मान दफा १०(च) अन्तगर्त िवशेष सुिवधा िथयो,
यो दफा १०(च) को दे हाय खण्ड (२) ले अनुमित पऽमा
तोिकएको अविधिभऽ उत्पादन शु गन उ ोगले अनुमित ूा
गदार्को बखत कायम रहे को व्यवःथा बमोिजमको सुिवधा सहुिलयत
र सं रक्षण पाउनेछ भ े िवशेष व्यवःथा भएको पाइन्छ । यो दफा
ूारम्भ भएको िमित ०४४।७।१ अगावै अनुमित ूा गरी
इजाजतपऽमा तोिकएको म्यादै िभऽ उत्पादन शु गन उ ोगले

296
 भन्सार िवभाग

अनुमित ूा गरे को िमित ०४४।३।२४ का िदन बहाल रहे को

औ ोिगक व्यवसाय ऐन, ०३८ अन्तगर्तको भन्सार सुिवधा पाउने
ू छ । पिछ आएर अथर् मन्ऽालयले िनणर्य गरी ८०% सम्म
भन्सार महसूल छूट िदने भ े व्यवःथा भयो तर िरट िनवेदकलाई
कानुन िवपरीत १% भन्दा बढी दरले िलएको भन्सार महसूल िफतार्
िदने काम नगनुर् ूचिलत नेपाल कानुनको ठाडो उल्लं घन हो ।
ूत्यथीर्ह को अवैध एवं दोषपुणर् काम कारवाही पऽ लेखाई भन्सार
महसूल असूल गराई समेतबाट िरट िनवेदकको नेपालको सं िवधान
०१९ को धारा १०(१), ११(२)(ङ), १५ तथा धारा ५८ को
सं वैधािनक हक र औ ोिगक व्यवसाय ऐन, ०३८ को तत्कालीन
दफा १०(ख)(१) वतर्मान दफा १०(च)(२), २१, नागिरक
अिधकार ऐन, ०१२ को दफा ८ समेतको कानुनी हकह को
ूचलनमा अव भएकोले कानुनी उपचारको मागर् समेत नहुँदा
सं िवधानको धारा १६।७१ अन्तगर्त िरटिनवेदन गनर् आएको छु
उत्ूेषणको आदे श ारा ूत्यथीर् भन्सार िवभागले ०४४।७।२४ मा
लेखेको भिनएको च.नं. १४३५ को पऽ बदर गरी िबराटनगर
भन्सार कायार्लयले अवैध तरीकाले १% भन्दा बढी िलएको सम्पूणर्
रकम िरट िनवेदकलाई िफतार् िदनु भनी ूत्यथीर्ह का नाममा
परमादे शको आदे श समेत जारी गरी पाउँ भ े िरटिनवेदन
िजिकर ।
४. यसमा के कसो भएको हो ? िनवेदकको माग बमोिजमको आदे श
िकन जारी हुन नपन हो ? ूत्यथीर्ह बाट िलिखतजवाफ मगाई ूा
भएपिछ वा अविध नाघेपिछ पेश गनुर् भ े यस अदालत एक
न्यायाधीश इजलासको िमित ०४६।५।८ को आदे श ।
५. िमित ०४४।७।१ भन्दा पूव र् औ ोिगक व्यवसाय ऐन, ०३८
अनुसार उ ोगह ले पैठारी गन कच्चा पदाथर् सहायक कच्चा
पदाथर्ह मा भन्सार महसूल १ ूितशत र िबबीकर पुरै छूट
गिरएकोमा िमित ०४४।७।१ गतेको नेपाल राजपऽ खण्ड ३७

297
भन्सार िवभाग

अितिरक्ता ३५ ले औ ोिगक व्यवसाय ऐन, ०३८ लाई सं शोधन

गरी औ ोिगक व्यवसाय ऐन, ०४४ ूकािशत भएको, सं शोिधत ऐन
अनुसार पिहले ूदान गरे को सुिवधामा हे रफेर भई उ ोगको लािग
आवँयक पन तोिकएको बाहे क अन्य यन्ऽ उपकरण तथा जगेडा
ु ार्ह मा बढीमा ५ भाग महसूल िलने भ े व्यवःथा भएकोमा
पाटर्पज
तोकी नआएसम्म उ ोगको लािग आयात भई आउने उ ोगको
ु ार्ह मा ५% भन्सार महसूल लाग्ने
लािग यन्ऽ उपकरण पाटर्पज
व्यवःथा अनुसार िरट िनवेदकले िरटिनवेदनमा उल्लेिखत सामान
औ ोिगक व्यवसाय ऐन दोौो सं शोधन प ात पैठारी गरे को हुँदा
प.सं . १४३५ िमित ०४४।७।२४ को पिरपऽ अनुसार औ.व्य.
ऐनमा व्यवःथा भए मुतािवक सम्बिन्धत भन्सार कायार्लयले ५% का
दरले िलएको कानुन अनु प नै भएको हुँदा िरटिनवेदन खारे ज गरी
पाउँ भ े ौी ५ को सरकार भन्सार िवभागको िलिखतजवाफ ।
६. यस कायार्लयले कानुन बमोिजम िनधार्रण गरे को अथवा िनणर्य गरी
असूल गरे को भन्सार महसूलमा िनवेदकलाई िच नबुझेको भए
भन्सार ऐन (सं शोधन सिहत), ०१९ को दफा ३७ बमोिजम राज
न्यायाधीकरणमा पुनरावेदन िदन सक्नु पन िथयो तर िच बुझाई
बःनु भयो । ०४४ साल काितर्क महीनामा िनधार्रण गरे को भन्सार
महसूल दरलाई िनवेदकले २ वषर् पिछ आएर िरटिनवेदन िदनु
भएको छ । िबलम्बको सवर्मान्य िस ान्त अनुसार पिन िरटिनवेदन
बदरभागी छ । िनवेदकले दावी िलएको औ ोिगक व्यवसाय ऐन
(दोौो सं शोधन), ०४४ को दफा १०(च) तथा उपदफा २ को
सुिवधा र सहुिलयतको सम्बन्धमा दफा १० को एक अं शलाई माऽ
नहेरी दफा १० को पुरै अध्ययन गरे को भए दफा १० को
उल्लेिखत उपदफा १(च) तथा उपदफा २ को व्यवःथा भन्सार
सुिवधाको लािग नभई आयकर अन्तःशुल्क िबबीकर िवदे शी
मुिाको सटही सुिवधा तथा अन्य सहुिलयतलाई व्यवःथा गरे को ू
छ । दफा १० को दे हाय २ ले उ ोगले के कित सुिवधा ूा

298
 भन्सार िवभाग

गनर् सक्ने भनी हे दार् अविध िकिटएको जित सुिवधा ूा गनर् सक्ने
हुन्छ । सो दफा १० को सम्पूणर् उपदफाह ले आयकर,
अन्तःशुल्क ूयोजनको लािग अविध िकिटएको छ । भन्सार
ूयोजनको लािग कतै अविध िकिटएको छै न । अविध नै
निकिटएकोमा अविध िकिटएको सुिवधा पाउने ू नै भएन ।
िनवेदकले ऐनको दफा १०(१)(च) ले तोकेको िवशेष सुिवधाको
हकमा पिन सो दफाले िनयार्तमा योगदान िदने उच्च गुणःतरको
भनी ूमािणत हुन ु पन हुन्छ । त्यसको ूमािणत ूमाण िनवेदकले
ू ापन ूमाण पऽमा पेश गनर् सकेको छै न, िबना ूमाण उक्त
िवशेष सुिवधा िनवेदकले पाउने कुरा आउँ दैन िनवेदकको भनाई
बमोिजम १% माऽ महसूल लाग्ने नभई ५% िलने लाग्ने कुरा
सं शोिधत दफा १० को (घ)(३) बमोिजम उ ोगको लािग
आवँयक पन तोिकएको बाहे क भ े हुँदा िनवेदकको मालवःतु
तोिकएको वःतु होइन । तोिकएको ूमाण िनवेदकले पेश गनर्
सकेको छै न । यसरी नतोिकएकोमा सोही ऐनको दफाले ५%
लाग्ने ू छ ।
७. िनवेदकले उल्लेिखत ू ापनपऽमा घोषणा गरे का सामान मध्ये
ू.द.नं. ५३८८ को सामान मील िमसनरी नभई िनमार्ण साममी
भएकोले पिछ िनणर्य हुने गरी भन्सार दरबन्दी बमोिजम महसूल
तथा िबबीकर िलई िनवेदककै माग बमोिजम धरौटीमा जाँच पास
गरी उक्त सामानमा सुिवधा िदन िमल्छ िमल्दै न भनी ौी भन्सार
िवभागमा लेखी पठाइएकोमा उ ोगलाई यन्ऽ उपकरण तथा
ु ार्का लािग ५% सम्म सुिवधा िदन सिकने हुन्छ तर जहाँसम्म
पाटर्पज
िनमार्ण साममीको ू छ यःता कुनै िकिसमको सुिवधा निमल्ने
व्यहोराको िनणर्य अनुसार अनुरोध छ भनी भन्सार िवभागबाट लेखी
आएकोले उक्त धरौट रकम सदर ःयाहा गिरएको र उक्त
सामानह मेिसनरी नभई बेिर तथा अन्य भएकोले कानुन बमोिजम
भन्सार महसूल तथा िबबीकर समेत असूल गरी सामान जाँच पास

299
भन्सार िवभाग

गिरएकोले िनवेदकको िरटिनवेदन खारे ज गरी पाउँ भ े समेत

व्यहोराको भन्सार कायार्लय िवराटनगरको िलिखतजवाफ ।
८. िनवेदक तफर्बाट उपिःथत ु एका
हुनभ िव ान अिधवक्ता ौी
हिरशं कर िनरौलाले गनुर् भएको बहस सुनी तथा इजलास समक्ष पेश
गनुर् भएको िलिखत बहस नोट समेत अध्ययन गरी ूत्यथीर्
कायार्लयह तफर्बाट उपिःथत सहन्यायािधवक्ता ौी ँयामबहादुर
ूधानले गनुर् भएको बहस िजिकर समेत सुिनयो मुख्यतः िनवेदकका
माग बमोिजमको आदे श जारी गनर् िमल्ने निमल्के के रहे छ सो
कुराको िनणर्य िदनु पन हुन आएको छ ।
९. यसमा िनणर्यतफर् िवचार गदार् औ ोिगक व्यवसाय ऐन, ०३८
अन्तगर्त इजाजतपऽ ूा गरी तोिकएको समयिभऽ उत्पादन शु
गन उ ोगले अनुमित ूा गदार्को बखत कायम रहे को व्यवःथा
बमोिजमको सुिवधा र सं रक्षण पाउनु पनमा ऐ.ऐन बमोिजम १%
भन्दा बढी भन्सार महसूल िलइएकोले िवराटनगर भन्सार
कायार्लयले १% भन्दा बढी िलइएको सम्पूणर् रकम िफतार् िदनु भनी
परमादे शको आदे श ०४४।७।२४ मा लेखेको च.नं. १४३५ को
भन्सार िवभागको पऽ समेत बदर गन भनी उत्ूेषणको आदे श
समेत जारी गरी पाउँ भ े िरट िनवेदकको मुख्य िजिकर र कानुनले
नपाउने व्यवःथा भई राखेकोमा भन्सार छु टको सुिवधा पाउने होइन
भ े ूत्यथीर् कायार्लयह को िलिखतजवाफ दे िखन्छ ।
१०. ूःतुत उ ोगले तत्कालीन औ ोिगक व्यवसाय ऐन, ०३८ अन्तगर्त
०४४।३।२४ मा इजाजत ूा गरी इजाजतपऽको दफा १७
अनुसार १ वषर् िभऽ ०४५।३।१३ दे िख िनयिमत उत्पादन शु
गरे को दे िखन्छ । औ ोिगक व्यवसाय ऐन, ०३८ अन्तगर्त ःथापना
हुने उ ोगह ले पाउने सुिवधा तथा सं रक्षणको सम्बन्धमा ऐ.ऐनको
दफा १० हे दार् ूचिलत कानुनमा जुनसुकै कुरा लेिखएको भए
तापिन यस ऐन अन्तगर्त ःथापना हुने उ ोगह लाई दे हाय
बमोिजमको सुिवधा तथा सं रक्षण ूदान गिरनेछ भनी उक्त दफाको

300
 भन्सार िवभाग

दे हाय खण्ड (ख) को दे हाय (१) मा उ ोगको िनमार्ण तथा

उत्पादनमा ूत्यक्ष पले ूयोग हुने यन्ऽ उपकरण र औजार खानी
उत्खनन तथा खिनज पिरवहन साधन जगेडा पुजार्को पैठारीमा एक
ूितशत भन्सार महसूल लाग्ने छ भ े व्यवःथा भएको पाइन्छ ।
अब िरट िनवेदकले आयात गरे का मालसामानह हे दार् उ ोगको
ु ार्ह
ःथापनाको लािग चािहने िनमार्ण सामामी र जगेडा पाटर्पज नै
भएकोले िनवेदकले भन्सार छूटको सुिवधा नपाउने भ े दे िखएन ।
११. ०४४।७।१ मा सं शोधन भएको औ ोिगक व्यवसाय ऐनको दफा
१०(च) दे हाय (२) मा यो दफा ूारम्भ हुन ु भन्दा अिघ यसै ऐन
बमोिजम अनुमित ूा गरी यो दफा ूारम्भ हुन ु अगावै उत्पादन
शु गन वा अनुमित पऽमा तोिकएको अविध िभऽ उत्पादन शु
गन उ ोगले अविध िकिटएको जित सुिवधा सहुिलयत र सं रक्षणको
हकमा अनुमित ूा गदार्को बखत कायम रहे को व्यवःथा बमोिजम
नै पाउने छ भ े उल्लेख भएको पाइन्छ ।
१२. यसरी िमित ०४४।७।१ मा भएको सं शोधनले समेत िनवेदकको
उ ोगले पाउने भन्सार सुिवधामा कुनै िनयन्ऽण नगरी िनिवर्वाद
पमा उक्त ऐन बमोिजमको सुिवधाको उपभोग गनर् पाउने
दे िखन्छ ।
१३. उपयुक्त कारण तथा आधारह बाट िनवेदकको उ ोगबाट एक
ूितशत भन्सार िलनु पनमा बढी भन्सार िलएको िबराटनगर भन्सार
कायार्लयको कायर् तथा भन्सार िवभागको िमित ०४४।७।२४ को
पऽ समेत गैरकानुनी दे िखएकोले सम्वत् ०४६ सालको िरट नं.
१३४७ िनवेदक सुशीलकुमार अमवाल िव भन्सार िवभाग समेत
भएको उत्ूेषण मु ामा िस ान्त समेत ूितपादन भइसकेकोले
ूत्यथीर्ह को एक ूितशत भन्दा बढी भन्सार महसूल असूल गरे को
कायर् तथा िमित ०४४।७।२४ को भन्सार िवभागको पऽ समेत
उत्ूेषणको आदे श ारा बदर गिरिदएको छ िनवेदकबाट एक
ूितशत भन्दा बढी असूल गरे को भन्सार महसूल िनवेदकलाई िफतार्

301
भन्सार िवभाग

िदनु भनी ूत्यथीर्ह का नाममा परमादे शको आदे श समेत जारी हुने
ठहछर् । आदे शको ूितिलिप ूत्यथीर्ह का जानकारीका लािग
महान्यायािधवक्ताको कायार्लय माफर्त पठाई फायल िनयम बमोिजम
गरी बुझाई िदनु ।

उक्त रायमा म सहमत छु ।

न्या.गजेन्िकेशरी बाःतोला

इितसम्वत् २०४७ साल काितर्क २८ गते रोज ४ शुभम् ।

302
 भन्सार िवभाग

िनणर्य नं. ४२०९ ने.का.प. २०४७ अ १०

पूणइ
र् जलास
सम्माननीय ूधान न्यायाधीश ौी धनेन्िबहादुर िसं ह
माननीय न्यायाधीश ौी ूचण्डराज अिनल
माननीय न्यायाधीश ौी िबहादुर िसं ह
सम्वत् २०४४ सालको िर.पू.इ.नं. ५५
आदे श भएको िमित: २०४४।३।२५।५ मा
िनवेदक : सदर जेल, काठमाड मा थुनामा रहे को िसि क अब्दू ल खान

िव
िवपक्षी : िऽ.िव.भन्सार कायार्लय गौचरसमेत
िवषय : बन्दीूत्यक्षीकरण
(१) दण्ड सजायँको ३८ नं. मा उल्लेख भएको कैदको हद भ े
वाक्यांशले ऐन ऐनमा लेिखएका कैदको उपल्लो हदलाई मा ु
पन ।
(ूकरण नं. ११)
(२) िनकासी पैठारी (िनयन्ऽण) ऐन, २०१३ को दफा ५(१) बमोिजम
एकवषर् कैद र िबगो बमोिजम जिरवाना नितरे जिरवाना बापत ४
वषर् कैद गन लगत िदएको कानुन अनु प नै दे िखँदा िनवेदकको
माग बमोिजमको आदे श जारी गनर् निमल्ने ।
(ूकरण नं. १४)
िनवेदक तफर्बाट : िव ान विर अिधवक्ता ौी कृंणूसाद पन्त, िव ान
विर अिधवक्ता ौी मोहनकृंण खरे ल
िवपक्षी तफर्बाट : िव ान सहन्यायािधवक्ता ौी जीतबहादुर काकीर्

आदे श
ू.न्या. धनेन्िबहादुर िसं ह
१. ु
ूःतुत िरटिनवेदन िनणर्याथर् सं यक्त इजलास समक्ष पेश हुँदा
माननीय न्यायाधीशह बीच मतै क्य हुन नसकी सव च्च अदालत
िनयमावली, २०२१ को िनयम ३३(क) बमोिजम िनणर्याथर् यस

303
भन्सार िवभाग

इजलास समक्ष पेश हुन आएको रहे छ िरटिनवेदनको सं िक्ष

िववरण िनम्न बमोिजम छ ।
२. म िनवेदक िमित २०४१।१२।७ का िदन शा.ने.वा.िन. को
लं का, काठमाड उडान माफर्त काठमाड आउँ दा मेरो िझटी
गुण्टाबाट २ िकलो ५९ माम सुन टु बा ११ बरामद भएको भनी
उक्त सुन भन्सार चोरी पैठारी गन िनयतबाट ल्याएको भनी मेरो
सािवती बयान ूत्यथीर् भन्सार कायार्लयबाट गराइयो र उक्त
बयानको आधारमा िवपक्षी कायार्लयबाट िमित २०४२।५।१७
गते िनकासी पैठारी िनयन्ऽण ऐन, २०१३ को दफा ५(१) ले सो
सुन जफत गरी सोही ऐन अनुसार िबगो . ५,४७,१३७।
जिरवाना गन गरी फैसला भएको िथयो । सो फैसलाको आधारमा
ूत्यथीर् भन्सार कायार्लयले िज.का. सदरखोर शाखालाई कैद ठे की
पठाएको पऽको बोधाथर् मैले ूा गरे को छु । उक्त ूत्यथीर्
कायार्लयको िनणर्य बमोिजम मैले िमित २०४१।१२।७ बाट
िमित २०४२।१२।६ सम्ममा कैद वषर् १ भुक्तान गरे को र
ु ी ऐन दण्ड सजायँको महलको ३८ नं.
जिरवाना नितरे बापत मुलक
बमोिजम कैद वषर् १ समेत िमित २०४३।१२।६ मा व्यितत गरी
सकेकोले मेरो लगत सोही बमोिजम भई मैले छु ट्कारा पाउनु पन
भनी ूत्यथीर् कारागार शाखालाई भन्दा हामीलाई जिरवाना नितरे
बापत कैद वषर् ४ गनर् पऽ ूा भएकोले त्यसै अनुसार लगत राखी
सकेको छ भनी अिहले छु ट्कारा पाउँ दैन भनेबाट यो िरटिनवेदन
गनर् आएको छु । मैले जिरवाना बापत कित कैद बःनु पन हो
ु ी ऐन दण्ड सजायँको ३८ नं. को अध्ययन गदार्
भनी मुलक
जिरवाना वा सरकारी िबगो बापत कैद ठे क्नु पदार् ऐनमा लेिखएको
हदमा नबढ्ने गरी कैद ठे क्नु पदर्छ भ े वाक्यांश उल्लेख भएको
र िनकासी पैठारी िनयन्ऽण ऐन, २०१३ को दफा ५(१) मा
लेिखएको कैदको हद १ वषर् छ तसथर् उक्त जिरवाना बापत कैद
ठे क्दा १ वषर् भन्दा बढी कैद ठे क्न िमल्ने दे िखँदैन । अतः ूत्यथीर्
िऽ.िव.ःथल भन्सार कायार्लय, काठमाड को िमित २०४२।५।१७

304
 भन्सार िवभाग

मा भएको फैसलाले १ वषर् कैद र जिरवाना बापत कैद वषर् १

समेत जम्मा कैद वषर् २ माऽको अिभलेख राख्नु पनमा जम्मा कैद
वषर् ५ को रािखएको अिभलेख लगतले मेरो सं िवधानको धारा १०,
११(१)(३) ारा ूद सं वैधािनक तथा मौिलक अिधकारमा
आघात पुर्याई गैरकानुनी थुनामा बःनु परे को हुँदा
बन्दीूत्यक्षीकरणको आदे श जारी गरी उक्त गैरकानुनी अिभलेख
बदर गरी िमित २०४३।१२।६ मा थुनाबाट मुक्त गरी िदनु भ े
ूत्यथीर्ह को नाममा आदे श जारी गरी पाउँ भ े समेत व्यहोराको
िरटिनवेदन िजिकर ।
३. िवपक्षीह बाट िलिखतजवाफ मगाई पेश गनुर् भ े यस अदालत
िसं गलबे को िमित २०४३।१०।६ को आदे श ।
४. िवपक्षी िनवेदकले अवैध सुन पैठारी गरे कोमा िऽ.िव.ःथल भन्सार
कायार्लय, काठमाड बाट कानुन बमोिजम सजायँ भएकोमा सो उपर
िवपक्षीले पुनरावेदन नगरी आफूले कसूर गरे को ःवीकार गरी यस
कायार्लयबाट भएको फैसलामा िच बुझाई बसेको दे िखन्छ ।
िनजलाई लागेको जिरवाना नितरे बापत दण्ड सजायँको ३८ नं.
बमोिजम बढीमा चार वषर् कैद हुने कानुनी व्यवःथा अनुसार
िनजलाई चारवषर् कैद ठे िकएको कानुन अनुसार नै भएको हुँदा
िरटिनवेदन खारे ज गरी पाउँ भ े समेत व्यहोराको िऽभुवन
िवमानःथल भन्सार कायार्लय काठमाड को िलिखतजवाफ ।
५. अिधकार ूा कायार्लयले जे जःतो आदे श लगत िदन्छन् सोही
अनु प कारागार कायार्लयले बुझी िलई राखी िदनु पन हुनाले
रािखएकोसम्म हो यस कायार्लयबाट कुनै िकिसमको पिन गैरकानुनी
कायर् नगिरएको हुँदा िरटिनवेदन खारे ज गरी पाउँ भ े समेत
व्यहोराको कारागार शाखा, काठमाड को िलिखतजवाफ ।
६. ु
िनणर्याथर् सं यक्त इजलास समक्ष पेश हुँदा िनवेदकलाई िनकासी
पैठारी िनयन्ऽण ऐन, २०१३ को दफा ५(१) बमोिजम िबगो
जफत गरी िबगो बमोिजमको जिरवाना र एक वषर् कैद गन र
जिरवाना नितरे जिरवाना बापत कैद वषर् ४ गन गरी फैसला भएको

305
भन्सार िवभाग

दे िखन्छ । अब िनकासी पैठारी िनयन्ऽण ऐन, २०१३ को दफा

५(१) मा उल्लेिखत एक वषर् कैद गन भनी उल्लेख गिरएको
व्यवःथालाई ऐनमा लेिखएको हद मा िमल्ने हो वा होइन सो
कुरामा नै िवचार गनुर् पन हुन आएको छ । िनकासी पैठारी
िनयन्ऽण ऐन, २०१३ को दफा ५(१) मा उल्लेिखत एक वषर् कैद
गन व्यवःथा सो अपराध गरे बापत सजायँ (कैद) गनसम्म
व्यवःथा हो उक्त दफामा सो ऐनले िनषेध गरे को अपराध गन
व्यिक्तलाई अपराध गरे बापत कैद छु ै र जिरवाना छु ै गन गरी
व्यवःथा गिरएको पाइन्छ । यसथर् सो ऐनमा व्यवःथा गिरएको
अपराध गरे बापत १ वषर् कैद गन व्यवःथालाई नै ऐनमा
लेिखएको कैदको उपल्लो हद मा ु ी
िमल्ने होइन । जसरी मुलक
ऐन चोरीको महलमा कैदको हद तोिकएको छ त्यसरी नै िनकासी
पैठारी िनयन्ऽण ऐनमा कैदको हद उल्लेख भएको पाइँदैन ।
यसथर् िनवेदकलाई िनकासी पैठारी िनयन्ऽण ऐन, २०१३ को दफा
५(१) बमोिजम िबगो जफत गरी िबगो बमोिजम जिरवाना र १
वषर् कैद गन र जिरवाना नितरे बापत दण्ड सजायँको ३८(१)
बमोिजम ४ वषर् कैद गन गरे को इन्साफ मनािसब नै हुँदा ूःतुत
िरटिनवेदन खारे ज हुने ठहछर् भ े समेत माननीय न्यायाधीश ौी
पृथ्वीबहादुर िसं हको राय ।
७. ु ी ऐन दण्ड सजायँको ३८ नं. मा जिरवाना वा सरकारी िबगो
मुलक
बापत कैद ठे क्नु पदार् ऐनमा लेिखएको कैदको हदमा नबढ्ने गरी
कैद गनुर् पछर् भ े व्यवःथा भएको दे िखन्छ । िनकासी पैठारी
(िनयन्ऽण) ऐन, २०१३ को दफा ५(१) मा कैदको उपल्लो हद
एक वषर् गन व्यवःथा भएको ू छ । यःतो िःथितमा दण्ड
सजायँको महलको दफा ३८(१) बमोिजम भनी ऐ.ऐनको दफा ३८
को िवपरीत हुने गरी ऐनमा लेिखएको कैदको हदमा बढाई
िनवेदकलाई जिरवाना बापत कैद वषर् ४ गन गरे को िनणर्य कानुन
अनु प मा ु ी ऐन दण्ड
िमल्ने दे िखएन । िनवेदकलाई मुलक
सजायँको महलको ३८ नं. मा व्यवःथा गरे बमोिजम कैद वषर् १

306
 भन्सार िवभाग

र जिरवाना बापत कैद गदार् ऐनमा लेिखएको कैदको हदमा नबढ्ने

गरी कैद वषर् १ समेत जम्मा कैद वषर् २ माऽको सजायँ गन गरी
लगत राखेको दे िखएको छ । िमित २०४१।१२।३ दे िख थुनामा
रहे को र लाग्ने कैद वषर् २ िमित २०४३।१२।६ मा भ ुक्तान
गरी सकेको दे िखँदा बन्दीूत्यक्षीकरणको आदे श जारी हुने ठहछर्
भ े समेत माननीय न्यायाधीश ौी हिरहरलाल राजभण्डारीको राय
भई िमित २०४३।१२।८ मा िनणर्य भएको रहे छ ।
८. िनवेदक तफर्बाट उपिःथत िव ान विर अिधवक्ता ौी कृंणूसाद
पन्तले दण्ड सजायँको ३८ नं. को शु मै ऐनमा लेिखएको हदमा
नबढ्ने गरी माऽ जिरवाना बापत कैद गनर् सिकने व्यवःथा हुँदा र
िनकासी पैठारी (िनयन्ऽण) ऐन, २०१३ को दफा ५ अनुसार एक
वषर् माऽ कैद गनर् सिकने हुँदा जिरवाना बापत पिन एकवषर् भन्दा
बढी कैद गनर् उक्त ३८ नं. को शु कै वाक्यांशको व्यवःथाबाट
िमल्ने नदे िखँदा चार वषर् कैद गनर् िमल्दै न भ े समेत बहस
गनुभ
र् यो । विर अिधवक्ता ौी मोहनकृंण खरे लले दण्ड
व्यवःथाको यो िस ान्त हो िक जहाँ दुई िकिसमको व्याख्याको
गुन्जायस छ त्यहाँ अदालतले अिभयुक्तलाई फाइदा हुने गरी
अिभयुक्तको पक्षमा व्याख्या गनुप
र् छर् । ूःतुत मु ामा दुईवटा
व्याख्याको गुन्जायस छ तसथर् अदालतको व्याख्या पिन अिभयुक्तको
पक्षमा हुनपु छर् भ े समेत बहस गनुर् भयो । िवपक्षी िऽभ ुवन
िवमानःथल भन्सार कायार्लय, काठमाड समेतका तफर्बाट उपिःथत
िव ान सहन्यायािधवक्ता ौी जीतबहादुर काकीर्ले दण्ड सजायँको
३८ नं. को शु मा रहे को ऐनमा लेिखएको हदमा नबढ्ने गरी
भ ाले ऐनमा हद लेिखएको अवःथामा माऽ सो हद आकिषर्त
हुन्छ, नलेखेकोमा हुँदैन । िनकासी पैठारी िनयन्ऽण ऐनमा हद
कैदको उल्लेख छै न । उक्त ऐनको दफा ५(१) मा उल्लेिखत
एक वषर् कैदलाई हद कैद मा े हो भने जिरवाना बापत कैद नै
गनर् सिकँदै न । तसथर् जिरवाना बापत चार वषर् कैद गन गरे को
िनणर्य कानुन अनु प नै छ भ े समेत बहस गनुर् भयो ।

307
भन्सार िवभाग

९. आज िनणर्य सुनाउने तािरख तोिकएको ूःतुत िरटिनवेदनमा

िनणर्यतफर् हे दार् िनकासी पैठारी (िनयन्ऽण) ऐन, २०१३ को दफा
५(१) मा उल्लेिखत एक वषर् कैदको व्यवःथालाई कैदको उपल्लो
हद तोकेको भनी मा िमल्ने होइन भ े माननीय न्यायाधीश ौी
पृथ्वीबहादुर िसं हको राय र उक्त ऐनमा वषर् एक कैद गन
व्यवःथालाई नै उपल्लो हद तोकेको मा ु पन भ े माननीय
न्यायाधीश ौी हिरहरलाल राजभण्डारीको राय भई राय निमली यस
इजलास समक्ष पेश हुन आएको दे िखयो ।
ु ी ऐन दण्ड सजायँको ३८ नं. मा जिरवाना वा सरकारी िबगो
१०. मुलक
बापत कैद ठे क्नु पदार् ऐनमा लेिखएको कैदको हदमा नबढ्ने गरी
दे हाय बमोिजम गनुर् पछर् भ े व्यवःथा भएको पाइन्छ । उक्त
दण्ड सजायँको ३८ नं. मा उल्लेख भएको कैदको हद भ े
ु ी ऐन बाँकी नितनको १२
वाक्यले के जनाउँ छ भ ेतफर् हे दार् मुलक
नं. मा सरकारी तहिबल मासेमा कानुन बमोिजम भएको सजायँ र
सरकारी िबगो बापत समेतमा कैद गनुर् पदार् १२ वषर् भन्दा बढी
कैद हुन सक्ने छै न भ े व्यवःथा गरे को छ । उक्त महलको ३
नं. मा सरकारी तहिबल िजम्मा िलनेले मासेमा सो मासेको िबगो
माःनेबाट उपर गरी िलई िनजलाई िबगो बमोिजम जिरवाना वा
तीन वषर्सम्म कैद वा दुवै हुन्छ भने त्यःतै गरी उक्त महलकै ८
नं. मा बाँकीवालाको अपुताली खाने हकदारले जायदात दवाएमा
दवाएको िबगो बमोिजम जिरवाना गरी जिरवाना बापत कैद गनुप
र् छर्
भने त्यःतै गरी ९ नं. मा सरकारी बाहे क अ को तहवील मासेको
ठहरे मा िबगोको सयकडा पच्चीस जिरवाना गरी िबगो भराउनु
पनमा िबगो समेत भराई िदनुपछर् भ े व्यवःथा गरी छु ाछु ै
कसूरमा छु ाछु ै सजायँको व्यवःथा पिन गरे को पाइन्छ । सोही
ूकारबाट कीत कागजको १७ नं. मा सवर् सिहत जन्मकैद हुनेमा
बाहे क बा॑ वषर् दे िख बढ्ता कैद गनुर् हुँदैन भ े व्यवःथा छ भने
सोही महलको ५, ६, ७, ८, ९, ११, १२, १४, १५ मा िविभ
िकिसमका कीतका अपराधह मा छु ाछु ै सजायँको व्यवःथा गरे को

308
 भन्सार िवभाग

दे िखन्छ । चोरीको २७ नं. मा िबगो, जिरवाना, कैद वा तीनै

थोकमा समेत गदार् पिन चोरीमा ८ वषर् नकवजनी वा जबरजःती
चोरीमा १२ वषर् र डाँकामा १८ वषर् दे िख बढ्ता कैद गनुर् हुँदैन
भ े व्यवःथा छ भने चोरीको १२ र १४ नं. मा चोरी रहजनी
जबरजःती चोरी र डाँकामा छु ाछु ै सजायँको व्यवःथा छ ।
त्यःतै आगो लगाउनेको ११ नं. मा सवर् सिहत जन्मकैद हुनेमा
बाहे क यस महलका अ कुरामा बा॑ वषर् दे िख बढ्ता कैद गनर्
हुँदैन भ े व्यवःथा छ भने सोही महलको ४, ५, ६, ७ र ८ नं. मा
िविभ ूकृितका अपराधमा छु ाछु ै सजायँको व्यवःथा गरे को
दे िखन्छ । खोटा चलनको २४ नं. मा यस महलका कुरामा कैद
गनुर् पदार् बा॑ वषर् दे िख बढ्ता गनुर् हुँदैन भ े व्यवःथा भएको
पाइन्छ भने त्यःतै ूकारको व्यवःथा कुटिपटको २६ नं. र
हाडनाता करणीको ११ नं. मा गिरएको पाइन्छ ।
११. उपयुक्त
र् व्यवःथा हे दार् सजायँ हुने दफा र उपल्लो हद तोिकएको
छु ाछु ै रािखएको पाइन्छ उपल्लो हद तोिकएकोमा सो भन्दा बढी
सजायँ गनर् नसिकने व्यवःथा बनेको छ । यसबाट उक्त दण्ड
सजायँको ३८ नं. मा उल्लेख भएको कैदको हद भ े वाक्यांशले
ऐन ऐनमा लेिखएका उपयुक्त
र् उल्लेख भए बमोिजमको कैदको
उपल्लो हदलाई िलएको मा ु पन हुन्छ ।
१२. यस ि मा िनकासी पैठारी (िनयन्ऽण) ऐन, २०१३ अन्तगर्तको
सजायँ व्यवःथा हे दार् दफा ५(१) मा िबगो बमोिजम जिरवाना वा
एक वषर्सम्म कैद वा दुवै सजायँ हुन सक्ने भ े ूावधान रहे को
पाइन्छ । उक्त सजायँ व्यवःथाको िव ष
े ण गदार् एक वषर्सम्म
कैदको तजिबजी अिधकार ूदान गिरएको मा ु पन दे िखन्छ ।
यसको अथर् एकिदन दे िख २६५ िदनसम्मको सीमा जनाउने हो ।
यो सजायँको ूावधानको अितिरक्त अक दफाले उपल्लो हद
िनधार्िरत गरे को पाइँदैन । एक वषर्को कैदलाई उपल्लो हद
मानेमा जिरवाना बापत गिरएको एक वषर् कैदको गणना गदार् एक
वषर् कैदको हद नाघ्ने नै हुन्छ । यस िःथितमा िनकासी पैठारी

309
भन्सार िवभाग

(िनयन्ऽण) ऐन, २०१३ मा जिरवाना र कैद बापत उपल्लो हद

िनधार्िरत गरे को मा िमलेन ।
१३. दण्ड सजायँको ३८ नं. को दे हाय (१) को अध्ययन गदार् कैद वा
जिरवाना दुवै सजायँ भएकोमा जिरवाना नितरे बापतको कैद ठे क्नु
पदार् चार वषर् भन्दा बढी अविधको कैद ठे क्नु हुँदैन भ े ूावधान
भएबाट िनकासी पैठारी (िनयन्ऽण) ऐन, २०१३ अन्तगर्तको मु ामा
जिरवाना बापत चार वषर्सम्म कैद गनर् सिकने नै दे िखन आउँ छ ।
१४. अतः उपयुक्त
र् कारणह बाट िनवेदक िसि क अब्दूल खानलाई
िवपक्षी िऽभुवन िवमानःथल भन्सार कायार्लय, काठमाड ले “िनकासी
पैठारी (िनयन्ऽण) ऐन, २०१३” को दफा ५(१) बमोिजम एक वषर्
कैद र िबगो बमोिजमको . ५,४८,१३७।– जिरवाना गन र
जिरवाना नितरे जिरवाना बापत ४ वषर् कैद गन लगत िदएको
कानुन अनु प नै दे िखँदा िनवेदकको माग बमोिजमको आदे श जारी
ु
गनर् िमलेन । ूःतुत िरटिनवेदन खारे ज हुने ठहराएको सं यक्त
इजलासका माननीय न्यायाधीश ौी पृथ्वीबहादुर िसं हको राय
मनािसब ठहछर् । िमिसल िनयम बमोिजम गरी बुझाई िदनु ।

उक्त रायमा हामीह को सहमित छ ।

न्या.ूचण्डराज अिनल,
न्या. िबहादुर िसं ह

इितसम्वत् २०४४ साल आषाढ २५ गते रोज ५ शुभम् ।

310
 भन्सार िवभाग

िनणर्य नं. ४२२१ ने.का.प. २०४७ अ ११

ु इजलास
सं यक्त
माननीय न्यायाधीश ौी बब्बरूसाद िसं ह
माननीय न्यायाधीश ौी गजेन्िकेशरी बाःतोला
सम्वत् २०४६ सालको िरट नं. ५५८
आदे श भएको िमित:२०४७।८।१८।३ मा
िनवेदक : काठमाड बःने रे वतीरमण ितिमल्सीना

िव
िवपक्षी :िवराटनगर भन्सार कायार्लय, िवराटनगरसमेत
िवषय : परमादे श
(१) कृिष सम्बन्धी िकटनाशक औषिधलाई माऽ सीिमत गनर् खोजेको
भए सोही कुरा ःप उल्लेख हुन ु पन सो नभई अन्य वःतुह को
िववरणमा साथै िकटनाशक औषिध भनी उल्लेख गरे बाट सबै
िकिसमका िकटनाशक औषिध भनी उल्लेख गरे बाट सबै िकिसमका
िकटनाशक औषिधमा अितिरक्त भन्सार नलाग्ने दे िखँदा िनवेदकले
आयात गरे को ईन्सेक्टी साईट, एन्टीमाःकीटो क्वायल,
एण्टीमाःकीटो टे वलेट्स र िस.िस.डी.एन. मा भन्सार कायार्लय
िवराटनगरले २५% ूितशत थप अितिरक्त भन्सार महसूल तथा ५%
ूितशतले िबबीकर समेत लगाएको कानुनको ूितकूल हुँदा उक्त
लगाएको अितिरक्त भन्सार तथा िबबीकर िनधार्रण उत्ूेषणको
आदे श ारा बदर हुने ।
(ूकरण नं. १८)
िनवेदक तफर्बाट :िव ान विर अिधवक्ता ौी रतनलाल कनौिडया
िवपक्षी तफर्बाट :िव ान सहन्यायािधवक्ता ौी राजेन्िूसाद कोइराला

आदे श
न्या.बब्बरूसाद िसं ह
१. नेपालको सं िवधान, २०१९ को धारा १६।७१ अन्तगर्त दायर हुन
आएको ूःतुत िरटिनवेदनको सं िक्ष िववरण यस ूकार रहे छ ।

311
भन्सार िवभाग

२. ौी ५ को सरकार वािणज्य िवभागबाट नं. िस.िड.िव.ए.

आई.यु.बी.ई. । १–१२६७८।०४४ ता. २८ अूैल १९८८ को
आयात इजाजतपऽ ूा गरे को र सो इजाजतपऽको मालको
िववरण महलमा ईनःकेटी साईड (िसिसिसयन ३८–११ बी.एन्टी
माःकीटो क्वायल्स, एन्टी माःकीटो टे बलेटस र लोसन) भ े समेत
उल्लेख भएकोले सो बमोिजमको माल आयात गनर्लाई िनवेदकले
एल.सी. खोली ओसाका जापानको िकंग केिमकल्स कं.िल. बाट
ईन्सेकटी साईड एन्टी माःकीटो टे बलेट्स २२०८० बाकस खिरद
गरी आयात गरे को र सो माल िवपक्षी नं. १ मा आई पुगे पिछ
बकबाट ूा डकुमेण्ट इन्भ्वायस अनुसार माल वःतुको िववरण र
त्यसको मूल्य समेत खुलाई िमित २०४५।४।३० मा ू ापन
पऽ भरी िवपक्षी नं. १ मा पेश गरे कोमा िवपक्षी नं. १ को
आदे शानुसार भन्दै िबल मूल्यलाई मान्यता िदई त्यसमा भन्सार
११
दरबन्दीको सं केत नं. ३८ अनुसार ५ ूितशतले सो भन्सार
२
महसुल १३५०६।३५ िनधार्रण गरी सकेपिछ िवपक्षी नं. २ को
िनदशन तथा पिरपऽ बमोिजम २५% ले अितिरक्त भन्सार महसूल
. ६७,५३१।७५ समेत लगाई िबबीकर ूयोजनको लािग सो
साधारण भन्सार महसूल . १३,५०६।३५ तथा अितिरक्त भन्सार
महसूल . ६७,५३१।७५ समेतलाई मालको मूल्य .
२,७०,१२६।१२ मा जोडी . ३,५१,१६५।१० कायम गरी
त्यसमा ५% ले िबबीकर . १७,५५८।२५ समेत लगाई जम्मा
भन्सार महसूल दर िवबीकर . ९८,५९६।३५ असूल गरी सोही
िमितमा सामान छोडेकोले िनवेदकलाई सा¥है अन्याय पनर् गएको र
िनवेदक २०४५ साल भाि १६ गते दे िख अशक्त िबरामी भई
सोही अवःथा दे िख लगातार डाक्टरको औषिध उपचार गराई रहे को
सो सिटर्िफकेट तथा ूेःकृप्सन समेत साथै छ ।
३. िनवेदकले ूा गरे को उक्त आयात इजाजतपऽमा इन्सेक्टीसाइड
(िस.िस.िस. एन ३८.११ िड.एन्टी मःकीटो क्वायल्स, एन्टीमःकीटो
टे बलेटस र लोसन) भ े उल्लेख भएको र िस.िस.िस.एन ३८.११

312
 भन्सार िवभाग

मा Disinfectants, Insecticides, Fungicides, Rat poisons,

Herbicides, Anti-sprouting Products, Phants-growth regulators
and similar products, Put-up informs or packings for sale By
Retailer as preparations or Articles (For example, Sulphur -
Treated Bands, wicks and candles, Fly-paper)भ े उल्लेख भएको
र सामियक कर असूल ऐन, ०१२ को दफा ३ को अिधकार ूयोग
गरी ौी ५ को सरकार अथर् मन्ऽालयले नेपाल राजपऽ खण्ड ३८
अित. १५(क) िमित ०४५।३।२४ मा ूकािशत गरे को सूचनाको
दफा १ को अनुसूची १ मा सं केत नं. ३८.११ उल्लेख नभए पिन
सो दफा १ को उपदफा (२) मा यसमा उल्लेख भएको व्यवःथा
बाहे क भन्सार महसूल सम्बन्धी अन्य व्यवःथा आिथर्क ऐन,
२०४४ बमोिजम हुनेछ भ े र अनुसूची १ को अन्तमा यस
अनुसूचीमा उल्लेख नभएका माल वःतुको सम्बन्धमा आिथर्क ऐन,
२०४४ को अनुसूची १ बमोिजम हुने छ भ े उल्लेख भएको र
आिथर्क ऐन, २०४४ को अनुसूची १ को सं केत नं. ३८.११ मा
पिन कीटनाशक भ े समेत उल्लेख भई सं केत नं. ३८.११(ख)
मा अन्य िकटनाशक पदाथर्ह भ े उल्लेख भई दे हाय (२) मा
भ े भई त्यसमा भन्सार महसूल ५% ले भ े लेिखएको र िवपक्षी
नं. १ ले पिन सोही सं केत ३८११२ को ूयोग गरी ५% साधारण
भन्सार महसूल िनधार्रण गरे कोले िनवेदकले आयात गरे को उक्त
सामान इन्सेक्टीसाइड अथार्त िकटनाशक पदाथर् (औषधी)
एन्टीमाःकीटो टे बलेटस हो भ े कुरा ूमािणत भई रहे कोले त्यसमा
कुनै िववाद उठाउन सिकने तथा शं का गनर् सिकने अवःथा नै छै न
र सो सं केत नं. को ूयोग गरी िवपक्षी नं. १ ले लगाएको
साधारण भन्सार महसूल कानुन बमोिजम नै छ ।
४. उल्लेिखत राजपऽमा ूकािशत सूचनाको दफा १ को अनुसूची १
पृ २८ मा अितिरक्त भन्सार महसूल शीषर्कको दे हाय (१) मा
साधारण भन्सार महसूल लाग्ने माल वःतुको मूल्यमा दे हाय
बमोिजमको थप अितिरक्त भन्सार महसूल लाग्नेछ भ े उल्लेख भई
सो को दे हाय खण्ड (क) मा साधारण भन्सार महसूल ५% र १०%

313
भन्सार िवभाग

मा २५ अितिरक्त भन्सार महसूल लाग्ने भ े उल्लेख भए पिन

सोही अनुसूचीको पृ २९ को दे हाय (२) मा दे हायका
मालवःतुह को पैठारीमा अितिरक्त भन्सार महसूल लाग्ने छै न भ े
उल्लेख भई सो को दे हाय खण्ड (ग) मा कृिष औजार तथा
िकटनाशक औषिध भ े लेिखएको र मािथ िजिकर िलए बमोिजम
िनवेदकले आयात गरे को इन्सेक्टीसाइड (एण्टी माःकीटो टे वलेटस)
िकटनाशक औषिध पदाथर् अन्तगर्त परे को हुँदा िवपक्षी नं. १ ले
िवपक्षी नं. २ को िमित ०४४।७।२६ को गैरकानुनी तथा
अनिधकृत पिरपऽ तथा िनदशन समेतबाट ूभािवत भई उक्त
कानुनी व्यवःथाको २५% का दरले अितिरक्त भन्सार महसूल
लगाई सो रकममा ५% ले िबबीकर समेत लगाई असूल गरे को
गैरकानुनी भई बदरभागी छ ।
५. भन्सार ऐन, २०१९ वा ूचिलत अन्य कुनै नेपाल कानुनले िवपक्षी
नं. २ लाई त्यसरी िनणर्य गरी पिरपऽ पठाउने वा िनदशन िदने
अिधकार समेत ूदान नगरे कोले िवपक्षी नं. २ को िमित
२०४४।७।२६ को पिरपऽ तथा िदएको िनदशन समेत
अनिधकृत एवं गैरकानुनी छ । यसरी नै इन्सेक्टीसाइड (एन्टी
माःकीटो टे बलेटस) िस.िस.िस.एन ३८.११ बी भ े उल्लेख भएको
आयात इजाजतपऽ ूा गरी वडोर शे ड इन्टरनेशनल नामक
ूाइवेट फमर्ले एन्टी माःकीटो टे बलेटस आयात गरे कोमा
िबराटनगर भन्सार कायार्लयले नै भन्सार िवभागको िमित
२०४४।७।२६ को पिरपऽ तथा िनदशन समेतको आधारमा
२५% ले अितिरक्त भन्सार महसूल तथा सो महसूल रकममा
िबबीकर समेत लगाई असूल गरे कोमा बडार टे «ड इन्टरनेशनलको
िबराटनगर भन्सार कायार्लय समेत मािथ बमशः ०४४ सालको
िरट नं. १८१८ तथा १८१९ िरटिनवेदन परी सो िरटिनवेदनमा
सम्मानीत स.अ. बाट िमित २०४६।२।३२ मा िनणर्य हुँदा २५%
अितिरक्त भन्सार महसूल लगाई सो रकममा िबबीकर समेत लगाई
असूल गरे को गैरकानुनी ठहराई सो हदसम्मको कुरा उत्ूेषणको

314
 भन्सार िवभाग

आदे शबाट बदर गरी सो असूल गरी सकेको रकम िफतार् िदनु भ े
परमादे शको आदे श समेत जारी गरी न्याियक िस ान्त समेत
ूितपािदत भइसकेकोले सो ूितपािदत न्याियक िस ान्तको
आधारमा पिन िवपक्षी नं. १ को उक्त िनदशन गैरकानुनी भई
बदरभागी छ ।
६. ँ ा समेतको
अतः मािथ िलइएको तकर् िजिकर तथा कानुनी बुद
आधारमा िवपक्षीह को उक्त गैरकानुनी िनधार्रण तथा अनिधकृत
पिरपऽ तथा िनदशन समेतबाट िनवेदकको उक्त हकह को
अितिरक्त सं िवधानको धारा १०(१) धारा ११(२)(ङ) धारा १५
तथा धारा ५८ समेतबाट ूद एवं सं रिक्षत सम्पि सम्बन्धी
मौिलक हक समेत कुिण्ठत तथा अवरोिधत समेत हुन गएकोले
उत्ूेषण लगायत जो चािहने आ ा, आदे श वा पुजीर् जारी गरी
िवपक्षी नं. १ ले ू ापन पऽ नं. ४३१ िमित २०४५।४।३०
मा लगाएको तथा असूल गरे को अितिरक्त भन्सार महसूल .
६७५३१।७५ तथा िबबी कर ूयोजनको लािग मूल्य
२५११६५।१० कायम गरी त्यसमा मो. . ६७५३१।५९ समेत
जोडी त्यसमा ५% लगाएको र असूल गरे को िबबी कर .
३३७६।१९ सम्मको सो िनधार्रण तथा िवपक्षी नं. २ को िमित
०४४।७।२६ को उक्त पिरपऽ तथा िनदशन समेत बदर गरी
असूल गरे को अितिरक्त भन्सार महसूल . ६७,५३१।७५ तथा
बढी असूल गरे को िबबीकर . ३३७६।१९ समेत गरी जम्मा
. ७०९०७।९४ िनवेदकलाई अिबलम्ब िफतार् िदनु भनी
िवपक्षीह का नाउँ मा परमादे शको आदे श समेत जारी गरी न्याय
पाउँ भ े समेत िरटिनवेदन िजिकर ।
७. यसमा के कसो भएको हो ? िनवेदकको माग बमोिजमको आदे श
िकन जारी हुन नपन हो ? िवपक्षीह बाट िलिखतजवाफ मगाई
आएपिछ पेश गनुर् भ े समेत यस अदालत एक न्यायाधीशको
इजलासको िमित २०४६।४।११ को आदे श ।

315
भन्सार िवभाग

८. िरट िनवेदकको दावी कानुनी पले पुग्न सक्तैन । अथर्

मन्ऽालयको उक्त सूचनाको अनुसूची १ को पिरच्छे द २१ भाग
९९ को सं केत नं. ९९–०६ पिछको नम्बर २ को (ग) मा
उल्लेिखत िकटनाशक औषिध बाली नालीमा लाग्ने िकराह न
गन औषिध भएको र यःता औषिध कृिष उत्पादनमा वृि गनर्
सहयोग पुर्याउने भएको हुँदा यःता औषिधमा माऽ अितिरक्त
भन्सार महसूल र िबबीकर नलाग्ने भ े ऐनमा ू व्यवःथा
भएको छ । िरट िनवेदकले आयात गरे को एन्टीमाःकीटो क्वायल्स
र ाबलेटस बालीनालीह मा लाग्ने िकराह मान औषिध नभई
केवल घरे ल ु िकराह मा (लामखु े ) धपाउने कायर्मा ूयोग हुने
व्यापािरक ूयोजनका लािग आयात गिरएको औषिध भएको हुँदा
आिथर्क ऐनको सं केत नं. ३८.११(ख) बमोिजम अितिरक्त महसूल
र सोमा लाग्ने िबबीकर कानुन बमोिजम िलनु पन नै हुँदा भन्सार
कायार्लयबाट असूल गरे को कानुनसं गत नै छ । िकटनाशक
औषिध भ ाले मेलाथाईन िड.िड.टी. पाउडर एम.ई.एम.सी.
फमुल र् ेशनले कृिष बालीह मा लाग्ने िकराह
र् ेशन, बी.एच.ई.फमुल
न गन गछर् िरट िनवेदकले मःकीटो क्वायल्स पैठारी गरे कोमा
िववाद उत्प नहोस भ ाको लािग ःप गनर् भन्सार ऐन, २०१९
को सं केत सिहत दफा ४४(क) बमोिजम भन्सार दरबन्दीको सं केत
नम्बरमा ि िवधा परे मा भन्सारको मुख्य अिधकारीले तोकी िदए
बमोिजम हुने छ भ े व्यवःथा भए अनु प उक्त मःकीटो क्वायल्स
३८.११ को (ख) बमोिजम अितिरक्त भन्सार महसूल लाग्ने भनी
यस िवभागबाट िमित २०४४।७।१८ मा िनणर्य भई िमित
०४४।७।२६ मा सम्बिन्धत भन्सार कायार्लयमा पिरपऽ भई
गएको सो अनुसार आिथर्क ऐनले िदएको सं केत नं. ९९.०६
पिछको २(क) को अितिरक्त महसूल नलाग्ने तोिकएको िकटनाशक
औषिध िभऽ मःकीटो क्वायल्स पन भनी दावी गनुर् कानुन िवपरीत
छ । तसथर् िवपक्षीको सं वैधािनक हक कुिण्ठत हुन नगएको हुँदा

316
 भन्सार िवभाग

िरटिनवेदन खारे ज गरी पाउँ भ े समेत ौी ५ को सरकार भन्सार

िवभागको िलिखतजवाफ ।
९. यस आ.ब. ०४५।०४६ को भन्सार महसूल दरबन्दीको सं केत
नम्बर ३८.११ अन्तगर्त कृिष उत्पादनको लािग आवँयक पन
िकटनाशक औषिधह पन हुँदा िनवेदकले आयात गरे को
एन्टीमाःकीटो ाबलेटस उक्त सं केत नम्बरमा मेल नखाने र सो
ाबलेटह िकटनाशक नहुँदा सं केत नम्बर ३८.११ को दे हाय
(क) २ अन्यबाट महसूल असूल गिरएको सम्म हो । उक्त
सामानमा अितिरक्त भन्सार महसूल नलाग्ने भ े उल्लेख छ भनी
िनवेदकले आधार िलनु भएको आिथर्क ऐन, २०४४ को दफा ारा
िनिदर् भन्सार महसूल दरबन्दीको सं केत नम्बर ९९–०६ पिछको
दे हाय (ग) मा कृिष औजार तथा िकटनाशक औषिध भ े
लेिखएकैबाट ू छ िक कृिषसं ग सम्बिन्धत िकटनाशक औषिध
सम्बन्धीमा माऽ उक्त दफा (ग) आकृ हुने हो । िनवेदकले
पैठारी गरे को ाबलेट लामखु े ल ाउने (Repellent mat) पदाथर्
माऽ हो । यसलाई िकटनाशक औषिध भ िमल्दै न । सो कारण
र िमित २०४४।७।२६ को िवभागीय आदे श तथा आ.व.
२०४४।०४५ को भन्सार दरबन्दीमा कृिष औजार तथा
िकटनाशक औषिधमा अितिरक्त भन्सार महसूल नलाग्ने भ े
उल्लेख भएकोमा सो व्यवःथा बाली सम्बिन्धत िकटनाशक औषिध
तथा िड.िड.टी. पाउडर जःता औषिधह को लािग माऽ व्यवःथा
गिरएको हुँदा सो क्वायल्समा अितिरक्त भन्सार महसूल लाग्ने
गिरएकोमा िवभागीय आदे श कानुन िवपरीत भ िमल्ने दे िखँदैन ।
१०. ०४५।४।३० गते िनधार्रण गरे को अितिरक्त भन्सार महसूल दर
िनवेदकले १ वषर्सम्म िच बुझाई बसी िबरामीको बहाना दे खाई
िरट ूःतुत गरे को हुँदा समेत िरटिनवेदन खारे ज गरी पाउँ ।
िनवेदकलाई िच नबुझेको भए समयमै राज न्यायािधकरणमा
पुनरावेदनको साधारण बाटो छँ दा छँ दै असाधारण अिधकार क्षेऽ
गुहानर् आएको हुँदा समेत खारे जभागी छ । तसथर् िनवेदकको

317
भन्सार िवभाग

सं वैधािनक तथा कानुनी हक सिहतमा कुनै िकिसमको आघात

नपरे को हुँदा ूःतुत िरटिनवेदन खारे ज गरी पाउँ भ े समेत
िवराटनगर भन्सार कायार्लयको िलिखतजवाफ रहे छ ।
११. यसमा २०४४ सालको िरट नं. १८१८ िमित २०४६।२।३।४
मा िनणर्य भएको रे कडर् िमिसल समेत साथै राखी पेश गनुर् भ े
ु
समेत यस अदालत सं यक्त इजलासको िमित २०४७।३।२५ को
आदे श ।
१२. िनयम बमोिजम दै िनक पेशी सूचीमा चढी पेश हुन आएको ूःतुत
िरटिनवेदन सिहतको फायल अध्ययन गरी िनवेदक तफर्बाट
उपिःथत िव ान विर अिधवक्ता ौी रतनलाल कनौिडया तथा
िवपक्षी कायार्लयतफर्बाट उपिःथत िव ान सहन्यायािधवक्ता ौी
राजेन्िूसाद कोइरालाले गनुर् भएको बहस समेत सुिनयो ।
१३. ूःतुत िरटिनवेदनमा िनवेदकको माग बमोिजमको आदे श जारी गनर्
िमल्ने निमल्ने के रहे छ सो कुरामा नै मुख्य िनणर्य िदनु पन हुन
आयो ।
१४. यसमा, िनवेदकले ूा गरे को इजाजतपऽमा इन्टे क्सीसाइड
िस.िस.िस. ऐन ३८–११ एन्टी माःकीटो क्वायल्स, एन्टी माःकीटो
टे बलेट्स र लोसन) भ े उल्लेख भएको, ौी ५ को सरकार अथर्
मन्ऽलायले नेपाल राजपऽमा खण्ड ३८, अित.१५(क) िमित
०४५।३।२४ मा ूकािशत सूचनामा उल्लेख भए बमोिजम
आिथर्क ऐन, २०४४ को अनुसूची १ को सं केत नं. ३८–११(ख)
मा िकटनाशक पदाथर्ह उल्लेख भई त्यसमा भन्सार महसूल ५%
ले लाग्ने भ े लेिखएको र िवपक्षी नं. १ ले सोही सं केत नम्बर
ूयोग गरी साधारण भन्सार महसूल िनधार्रण गरे कोले िनवेदकले
आयात गरे को सामान इन्सेक्टीसाइड अथार्त िकटनाशक पदाथर् हो
भ े ूमािणत भइरहे को र उल्लेिखत सूचनाको दफा १ को अनुसूची
१ पृ २८ मा अितिरक्त भन्सार महसूल सम्बन्धी व्यवःथा गरी
सोही अनुसूचीको पृ २९ को दे हाय (२) मा कृिष औजार तथा
िकटनाशक औषिधमा अितिरक्त भन्सार महसूल नलाग्ने भ े

318
 भन्सार िवभाग

लेिखएको र िनवेदकले आयात गरे को इन्सेक्टीसाइड

(एण्टीमाःकीटो टे ब्लेटस िकटनाशक औषिध पदाथर् अन्तगर्त परे को
हुँदा िवपक्षी नं. १ ले िवपक्षी नं. २ को िमित ०४४।७।२६ को
गैरकानुनी तथा अनिधकृत पिरपऽ तथा िनदशन समेतबाट ूमािणत
भई कानुन िवपरीत २५% को दरले अितिरक्त भन्सार महसूल
लगाई सो रकममा ५% ले िबबीकर समेत लगाई असूल गरे को
गैरकानुनी भई बदरभागी छ यःतै एन्टी माःकीटो टे बलेट्स आयात
गरे को िनणर्य ॄदशर् टे «ड इन्टरनेशनल िव िवराटनगर भन्सार
कायार्लय नै भएको िरट नं. १८१८ को िनवेदनमा समेत २५%
अितिरक्त भन्सार महसूल लगाई सो रकममा िबबीकर समेत लगाई
असूल गरे को गैरकानुनी ठहराई सव च्च अदालतबाट उत्ूेषणको
आदे श ारा बदर गरी असूल गरे को रकम िफतार् िदनु भ े
परमादे शको आदे श समेत जारी गरी न्याियक िस ान्त समेत
ूितपादन भइसकेको समेत हुनाले िवपक्षी नं. १ ले िवपक्षी नं. २
को िनदशन तथा पिरपऽको आधारमा असूल गरे को हुँदा सो
कारवाही बदर गरी असूल गरी सकेको अितिरक्त भन्सार महसूल
. ७५३१।७५ र बढी असूल गरे को िबबीकर . ३३७६।१९
समेत गरी जम्मा . ७०,९०७।९४ िनवेदकलाई िफतार् िदनु भ े
परमादे श समेत जारी गरी पाउँ भ े समेत मुख्य िरटिनवेदन िजिकर
रहे छ ।
१५. िनवेदकले आयात गरे को एन्टी माःकीटो टे ब्लेट्स कृिष बाली
नालीमा ूयोग हुने िकटनाशक औषिध नभई घरे ल ु िकरा लामखु े
धपाउने कायर्मा ूयोग हुने व्यापािरक औषिध भएको हुँदा सो
आयात गरे कोमा अितिरक्त भन्सार महसूल र िबबीकर नलाग्ने भ
िमल्दै न भ े समेत ौी ५ को सरकार भन्सार िवभाग तथा
िवराटनगर भन्सार कायार्लयको िलिखतजवाफ ूःतुत भएको
रहे छ ।
१६. िनवेदकले पाएको इजाजतपऽको मालको िववरणमा Insecticides
(CCCN 38.11 B anti Mosquito Coils and anti Mosquito Tab: and

319
भन्सार िवभाग

lotionभ े उल्लेख भएको र ू ापनपऽ भदार् िवराटनगर भन्सार

३८–११
कायार्लयबाट भनी सं केत नं. भिरएको दे िखन्छ । अतः
ख२
िनवेदकले आयात गरे को यःतो इन्सेक्टीसाइड एन्टीमाःकीटो
टे बलेट्समा अितिरक्त भन्सार महसूल सो िबबीकर समेत लगाउन
िमल्ने निमल्ने के रहे छ भनी हे दार् ौी ५ को सरकार अथर्
मन्ऽालयको नेपाल राजपऽ खण्ड ३७, अितिरक्ता १५(क) िमित
२०४५।३।२४ मा ूकािशत सूचनाको दफा १ को अनुसूची १
मा सं केत नं. ३८.११ को उल्लेख नभए पिन सो दफा १ को
उपदफा २ मा यसमा उल्लेख भएको व्यवःथा बाहे क भन्सार
महसूल सम्बन्धी अन्य व्यवःथा आिथर्क ऐन, २०४४ बमोिजम
हुनछ
े भ े र अनुसूची १ को अन्तमा यस अनुसूचीमा उल्लेख
नभएका माल वःतुको सम्बन्धमा आिथर्क ऐन, ०४४ बमोिजम
हुनपु छर् भ े उल्लेख भएको दे िखन्छ ।
१७. अब िनवेदकले आयात गरे को मालवःतु आिथर्क ऐन, २०४४ को
अनुसूची १ िभऽ पछर् पदन भ े तफर् हे दार् सोही ऐनको अनुसूची १
को सं केत नं. ३८.११ मा िकटनाशक भ े उल्लेख भई सं केत नं.
३८.११(ख) मा “िकटनाशक पदाथर्ह ” भ े उल्लेख भएको र
िनवेदकको माल वःतु इन्सेक्टीसाइड, एन्टीमःकीटो क्वायल्स,
एन्टीमाःकीटो ावलेट्स र लोसन पिन िकटनाशक नै भएकोले
यःतो मालवःतुमा आिथर्क ऐन, २०४४ बमोिजम के कित भन्सार
महसूल लाग्ने हो सो तफर् हे दार् ौी ५ को सरकार, अथर्
मन्ऽालयको नेपाल राजपऽ खण्ड ३७, अितिरक्ता १५(क)(२)
िमित २०४४।३।२५ मा ूकािशत उक्त सूचनाको दफा १
अन्तगर्तको अनुसूची १ को सं केत नं. ३८.११(ख) मा िकटनाशक
पदाथर्ह को माल वःतुको पैठारीमा अितिरक्त भन्सार महसूल लाग्ने
छै न भन्दै दे हाय (ग) मा कृिष औजार तथा िकटनाशक औषिध
भनी उल्लेख गरे को पाइन्छ ।
१८. यसरी कृिष सम्बन्धी िकटनाशक औषिधलाई माऽ सीिमत पानर्
खोजेको भए सोही कुरा ःप उल्लेख हुन ु पन सो नभई अन्य

320
 भन्सार िवभाग

वःतुह को िववरणमा साथै िकटनाशक औषिध भनी उल्लेख

गरे बाट सबै िकिसमका िकटनाशक औषिधमा अितिरक्त भन्सार
नलाग्ने दे िखँदा िनवेदकले आयात गरे को इन्सेक्टीसाइड एन्टी
मःकीटो क्वायल, एन्टी माःकीटो टे वलेट्स र िस.िस.डी. एनमा
भन्सार कायार्लय िवराटनगरले २५% थप अितिरक्त भन्सार महसूल
तथा ५% ले िबबीकर समेत लगाएको कानुनको ूितकूल हुँदा
उक्त लगाएको अितिरक्त भन्सार तथा िबबीकर िनधार्रण
उत्ूेषणको आदे श ारा बदर गरी िदएको छ । साथै सो बमोिजम
िनवेदकबाट असूल गरे को अितिरक्त भन्सार महसूल तथा बढी
असूल गरे को िबबीकर समेत िनवेदकलाई िफतार् िदनु भनी िवपक्षी
िवराटनगर भन्सार कायार्लयका नाउँ मा परमादे श समेतको आदे श
जारी हुने ठहछर् । जानकारीको लािग आदे शको ूितिलिप
महान्यायािधवक्ता कायार्लय माफर्त सम्बिन्धत कायार्लयमा पठाई
िमिसल िनयम बमोिजम गरी बुझाई िदनु ।

उक्त रायमा म सहमत छु ।

न्या.गजेन्िकेशरी बाःतोला

इितसम्वत् २०४७ साल मं सीर १८ गते रोज ३ शुभम् ।

321
भन्सार िवभाग

िनणर्य नं. ४२८० ने.का.प. २०४८

ु इजलास
सं यक्त
सम्माननीय ूधान न्यायाधीश ौी िव नाथ उपाध्याय
माननीय न्यायाधीश ौी गजेन्िकेशरी बाःतोला
सम्वत् २०४८ सालको िरट नं. १४१९
आदे श भएको िमित:२०४८।५।२।१ मा
िनवेदक : िडल्लीबजार खोर थुनामा रहे को उ रकुमार ौे को हकमा
ूकाशमणी ूधान

िव
िवपक्षी :ूमुख भन्सार अिधकृत, िऽ.िव. भन्सार कायार्लय
िवषय : बन्दीूत्यक्षीकरण
(१) भन्सार कायार्लयबाट मु ाको फैसला भई िनवेदक कसूरदार
ठहरे को र सो फैसलाबाट िनजलाई भएको सजायँको कायार्न्वयनको
िसलिसलामा िनज कैदमा परे कोले सो फैसला कायम रहे सम्म
िनजको थुनालाई गैरकानुनी भ निमल्ने ।
(ूकरण नं. ७)
(२) पुनरावेदन सु े िनकायले मु ाका िववादाःपद तथ्यह र सम्ब
ूमाणह को समेत छानवीन र िव ष
े ण गरी िनवेदकलाई
र् ः मुक्त गरी सफाई पिन िदन सक्ने
आपरािधक दाियत्वबाट पूणत
हुनाले िनवेदकले रोजेको पुनरावेदनको उपचार त्यस अथर्मा िनजले
यस अदालतबाट ूा गनर् सक्ने (सािवक पेज नं. १५४)
असाधारण उपचार भन्दा पिन बढी ूभावकारी र साथर्क हुन
सक्तछ ।
(ूकरण नं. ७)
(३) ूचिलत नेपाल कानुन ारा व्यविःथत सामान्य न्याियक ूिबयालाई
िवल्कुलै वेवाःता गरी कानुन बमोिजम अिधकार ूा न्याियक वा
अधर्न्याियक िनकायको कारवाही वा िनणर्यमा यस अदालतले
आफ्नो असाधारण अिधकार क्षेऽको रोहबाट हःतक्षेप गनर् उिचत
नहुने ।
(ूकरण नं. ७)

322
 भन्सार िवभाग

(४) यस अदालतको असाधारण अिधकार क्षेऽको उ ेँय वा ूयोजन

मातहतका अदालत वा अन्य न्याियक िनकायह को अिधकार
क्षेऽको ठाउँ िलने वा ूितःथापन गन होइन आफ्नो अिधकार क्षेऽ
अन्तगर्तको िवषयवःतु वा िववादको िनणर्य गन अिधकार ूत्येक
न्याियक िनकाय वा अिधकारीलाई हुने ।
(ूकरण नं. ७)
(५) िनणर्य ऽुिटपूणर् भयो भन्दै मा कानुन ारा व्यविःथत पुनरावेदनको
ूिबया नै िनरथर्क तुल्याउने गरी असाधारण अिधकार क्षेऽको
रोहबाट यस अदालतले त्यो िनणर्यमा हःतक्षेप गनर् वा पुनरावेदन
सु े अिधकारीलाई उसको कानुन ूद अिधकार ूयोग गनर् निदएर
सोझै यस अदालतले हःतक्षेप गनुर् उिचत वा तकर्सं गत नहुने ।
(ूकरण नं. ७)
िनवेदक तफर्बाट :िव ान अिधवक्ता ौी बिीबहादुर काकीर्
ूत्यथीर् तफर्बाट :िव ान सहन्यायािधवक्ता ौी बलराम के.सी.

आदे श
ू.न्या.िव नाथ उपाध्याय
१. ूःतुत िरटिनवेदनको सं िक्ष व्यहोरा यस ूकार छ :–
२. ु ा शाही
म िनवेदक िमित २०४७।८।१२।४ का िदन बेलक
नेपाल वायु सेवा िनगमको उडानबाट हङकङ दे िख काठमाड
आएको िथएँ । सो जहाज िभऽ रहे का जुस क्यान िभऽ फेला
परे को पन्ि िकलो ६६१ माम (१५–६६१) सुनका सम्बन्धमा
भन्सार चोरी पैठारी गरे को भ े िवषयमा िमित २०४७।६।२५
मा बयान गराउँ दा आफू िनद ष रहे को भनी ःप बयान गरे पिछ
हाल तारे खमा राखी कारवाही गन भनी आदे श भयो ।
३. त्यसपिछ राज अनुसन्धान महाशाखामा िमित २०४०।९।२,
२०४७।११।१ र २०४७।११।९ मा गरी पटक पटक बयान
गराई िमित २०४७।११।१४ मा पऽ लेखी कारवाहीको लािग
मािनस सिहत कागज पठाएकोले भनी िवपक्षी समक्ष हािजर भएँ र
सोही िमित दे िख म गैरकानुनी िहरासतमा छु । िवपक्षीले राज

323
भन्सार िवभाग

अनुसन्धान शाखाको िनवेदनमा िमित २०४७।११।१७ र

२०४७।११।१९ मा तितम्बा बयान गराई सोही िमितमा .
८१,०१,०६९।– धरौटी माग गद सो िदन नसकेको भनी पूपक्ष
र् को
लािग िहरासतमा राख्ने आदे श गनुभ
र् यो । तत्प ात िमित
२०४८।१।३ मा भन्सार ऐन, २०१९ को दफा ३४(८)
अनुसारको कसूर गरे को ठहराई सुन जफत गरी िबगो बमोिजम
जिरवाना हुने ठहछर् भनी जिरवाना ितनर् नसकेको हुँदा ४ वषर् कैद
समेत ठे की फैसला गनुर् (सािवक पेज नं. १५५) भएकोले
हालसम्म थुनामा नै छु । उक्त फैसला उपर मैले राज
न्यायािधकरण समक्ष पुनरावेदन गिरसकेको छु । त्यस मु ामा
ूमुख भन्सार अिधकृत आफले मु ा दायर गरे को र त्यसमािथ
आफू समेतले किमशन समेतको दावी गरे को छन भने अक ितर
आफ न्यायाधीश भई मु ाको फैसला गरे का छन् । यसरी ूत्यक्ष
आिथर्क लाभ ूा गन तथा आफले अनुसन्धान कारवाही गरी
आफ वादी र आफ न्यायाधीश भई गरे को िनणर्य ूाकृितक न्याय
िस ान्त िवपरीत छ । ःवतन्ऽ िनंपक्ष पमा न्याियक अिधकार
ूयोग गन अिधकारीले अक िनकायको िनदशनमा िनणर्य गनर् िमल्ने
होइन । पटक पटक बयान गराउने आदे श गन गराउने जःता
अिधकार िवपक्षीलाई भन्सार ऐन, २०१९ लगायत कुनै ूचिलत
कानुनले ूदान गरे को छै न, तसथर् िवपक्षीको िमित २०४८।१।३
को फैसला र सो सम्बन्धमा भएको शु दे िखको कारवाही समेत
अमान्य असं वैधािनक तथा गैरकानुनी हुँदा उक्त काम कारवाही
तथा िनणर्य गैरकानुनी घोिषत गरी अिवलम्ब थुना मुक्त गरी पाउँ
भ े िरटिनवेदन िजिकर ।
४. िवपक्षीबाट िलिखतजवाफ मगाई आएपिछ पेश गनुर् भ े यस
अदालत एक न्यायाधीशको इजलासको िमित २०४८।२।३ को
आदे श ।
५. िमित २०४७।८।१२ का िदन शा.ने.वा.से.िन. को हङकङ
काठमाड उडानको िवमान िऽभुवन िवमानःथलमा उऽेपिछ ूा

324
 भन्सार िवभाग

सुराक अनुसार जहाजमा याऽुह को लािग िवतरण गनर् भनी

रािखएको जुस क्यान िभऽ तौल १५–६६१–० (पन्ी िकलो ६ सय
एकसठी) माम सुन बरामद भएको र त्यःमा उ रकुमारले बयान
गदार् उक्त सामान हङकङ डेरी फमर्बाट मैले बुझी िलएको हुँ ।
तर त्यःमा सुन छ भ े कुरा थाहा नभएको भनी बयान गरे कोले
हाल तारे खमा राखी पूपक्ष
र् गन भनी यस कायार्लयबाट िमित
२०४७।८।२५ मा आदे श भएको िथयो । यसै बीच राज
अनुसन्धान महाशाखाले थप अनुसन्धान गरी कानुनी कारवाहीको
लािग लेखी आएकोले यस कायार्लयबाट हुने अ अनुसन्धानको
लािग िमित २०४७।११।१४ को आदे श बमोिजम िहरासतमा
रािखएको हो । त्यसपिछ िमित २०४७।८।२५,
२०४७।११।१५, २०४७।११।१७ र २०४७।११।१९ को
बयानबाट िनज सािवत नै दे िखँदा अ.बं . ११८ नं. बमोिजम .
८१,०१,०६९।– नगद धरौटी िदएमा तारे ख राख्ने निदए िहरासतमा
राखी कारवाही गन भनी िमित २०४७।११।१९ मा यस
कायार्लयबाट आदे श भएकोमा नगद धरौट राख्न सिक्दन भनी लेखी
िदएकोले िनजलाई िहरासतमा रािखएको हो । उक्त सुन िनज
उ रकुमारले चोरी पैठारी गन उ ेँयले ल्याएको ठहर्याई भन्सार
ऐन, २०१९ को दफा ३४(८)(क) अनुसार िबगो सुन जफत गरी
िबगो बमोिजम . ८०,५६,०६९।– जिरवाना गन गरी यस
कायार्लयबाट िमित २०४८।१।३ मा फैसला भएको र उक्त
फैसला उपर िवपक्षीको राज न्यायािधकरण काठमाड मा
पुनरावेदन िदइसकेकोले िरट क्षेऽबाट हे न र् निमल्ने हुँदा ूःतुत
िरटिनवेदन खारे ज गरी पाउँ भ े ूत्यथीर् ूमुख भन्सार अिधकृत
िऽ.िव.ःथल भन्सार कायार्लयको िलिखतजवाफ रहे छ ।
६. िनयम बमोिजम पेशी सूचीमा चढी पेश हुन आएको ूःतुत
ु एका िव ान
िरटिनवेदनमा िरट िनवेदकको तफर्बाट उपिःथत हुनभ
अिधवक्ता ौी बिीबहादुर काकीर्ले िवपक्षी ूमुख भन्सार अिधकृत
आफ सुराकी भई जाहेरी िदएको, आफले अनुसन्धान कारवाही गरी

325
भन्सार िवभाग

आफ वादी भई मु ा दायर गरे को र सो मु ा दायर गदार् आफू

समेतले किमशन समेत माग गरे को र आफले मु ामा फैसला
गरे को छ । यसरी आफ्नो आिथर्क ःवाथर् िनिहत भएको तथा आफ
वादी भएको मु ामा ूाकृितक न्याय िस ान्त बमोिजम आफले
िनणर्य गनर् िमल्ने होइन । ूवृ भावना िलई पूवार्मही भई भएको
िनणर्य ःवतः बदरभागी हुँदा उक्त दुिषत काम कारवाही तथा िनणर्य
बदर गरी माग बमोिजम आदे श जारी हुन ु पन भ े र ूत्यथीर्
(सािवक पेज नं. १५६) भन्सार कायार्लयको तफर्बाट बहसको
लािग उपिःथत िव ान सहन्यायािधवक्ता ौी बलराम के.सी.ले
िनवेदकको हकमा भन्सार कायार्लयबाट कारवाही हुँदाको अवःथामा
अथवा िनणर्य हुन ु पूव र् नै उक्त काम कारवाही पूवार्महयुक्त भएको
भनी िवरोध गनुर् पन िथयो सो बमोिजम िवरोध उजूर बाजूर नगरी
सो कारवाही तथा िनणर्य समेत ःवीकार गरी भन्सार कायार्लयबाट
भएको िनणर्य उपर राज न्यायािधकरण समक्ष पुनरावेदन समेत
गिरसकेपिछ सो सम्बन्धी िजिकर िलएर िरट क्षेऽबाट आउनु भएको
हुँदा वैकिल्पक उपचारको बाटोलाई अव ा गरी असाधारण
अिधकार क्षेऽबाट म त गनर् निमल्ने हुँदा ूःतुत िरटिनवेदन खारे ज
हुन ु पन भनी बहस गनुभ
र् यो ।
७. िनणर्यतफर् हे दार् यःमा िमित २०४७।८।१२।४ का िदन
शा.ने.वा.िन.को जहाज िभऽ जुस क्यानमा फेला परे को १५–६६१
िकलो सुन भन्सार चोरी पैठारी गरे को भ े िवषयमा म िनवेदक
समेत उपर िऽभुवन िवमानःथल भन्सार कायार्लयबाट कारवाही
चलाउँ दा ूमुख भन्सार अिधकृत आफले अनुसन्धान गरी सुराकीले
पाउने किमशन पाउँ भनी आफू समेतले दावी गरी मु ा दायर
गरे को र िनज आफले आदे श गरी िमित २०४७।११।१९ मा
पूपक्ष
र् को लािग म सं ग धरौटी माग गनुर् भएको िथयो । सो
बमोिजम नगद धरौटी िदन नसक्दा थुनामा राख्ने आदे श गनुभ
र् यो र
सोही िमित दे िख म गैरकानुनी थुनामा छु । िमित २०४८।१।३
मा भन्सार ऐन, २०१९ को दफा ३४.८(क) अनुसारको कसूर

326
 भन्सार िवभाग

गरे को ठहर्याई सुन जफत गरी िबगो बमोिजम जिरवाना हुने

ठहर्याई िनज भन्सार अिधकृतले फैसला गनुभ
र् यो । यसरी
आफूलाई ूत्यक्ष आिथर्क लाभ ूा हुने मु ामा आफले अनुसन्धान
कारवाही गरी मु ा दायर गरे को र आफले फैसला गरे को काम
ु ो साथै
कारवाही तथा िनणर्य पूवार्मह ारा ूेिरत भई दुिषत हुनक
ूाकृितक न्याय िस ान्त िवपरीत भएको हुँदा उक्त दुिषत काम
कारवाही िनणर्य बदर गरी गैरकानुनी थुनाबाट मुक्त गिरपाउँ भ े
ु न
िरट िनवेदकको मुख्य िजिकर पाइन्छ । यस सम्बन्धमा िऽभव
िवमानःथल भन्सार कायार्लयबाट भएको कारवाही सम्बन्धी फायल
हे दार् िमित २०४७।८।१२ का िदन हङकङबाट काठमाड
आएको शा.ने.वा.िन.को जहाज िभऽ रहे को जुस क्यानमा राखेको
अवःथामा फेला परे को १५–६६१ िकलो सुन भन्सार चोरी पैठारी
ु न िवमानःथल भन्सार कायार्लयमा िमित
गरे को भ े मु ामा िऽभव
२०४७।८।२५ का िदन बयान गराई िमित २०४७।११।१४
दे िख िहरासतमा राखी िमित २०४७।११।१९ को भन्सार
कायार्लयको आदे श बमोिजम िरट िनवेदकलाई पूपक्ष
र् को लािग
थुनामा राखेको र िमित २०४८।१।३ मा भन्सार ऐन, २०१९
को दफा ३४ को उपदफा ८(क) अनुसार कसूर गरे को ठहर्याई
िबगो बमोिजम िरट िनवेदकलाई ८०,५६,०६९।– जिरवाना गन
गरी फैसला भएको पाइन्छ । यसरी िमित २०४७।८।२५ दे िख
नै िनवेदक उपर कारवाही चली िमित २०४८।१।३ मा फैसला
भएकोमा सो अविध िभऽ भन्सार कायार्लयको उक्त काम कारवाही
दुिषत र पूवार्मह ारा ूेिरत छ भ े कुराको िजिकर िलई िरट
िनवेदकले भन्सार कायार्लय समक्ष मु ा चिलरहे को बखत सो
कायार्लयमा वा राज न्यायािधकरण वा यस अदालत समक्ष
त्यःको िवरोध गरे को वा त्यःतो काम कारवाहीलाई रोक्न कुनै
कारवाही चलाएको दे िख । िनवेदक उपर भन्सार कायार्लयमा
कारवाही शु भई िनणर्य हुँदासम्मको समयसम्म उक्त काम
कारवाहीको ःवच्छताको सम्बन्धमा िनवेदक मौन रही फैसला

327
भन्सार िवभाग

भएपिछ सो फैसला उपर पुनरावेदन सु े िनकाय राज

न्यायािधकरण समक्ष पुनरावेदन समेत गिरसकेको दे िखन्छ । यसरी
भन्सार कायार्लयबाट मु ाको फैसला भई पुनरावेदन दायर
गिरसकेपिछ िनवेदकलाई भन्सार कायार्लयको ूमुख भन्सार
अिधकृतको काम कारवाही ूवृ छ भ े कुराको सं झना भई सो
कुराको िजिकर िलएर यो िनवेदनपऽ िदन आएको पाइन्छ । तर
िनवेदकले जुन कारवाहीको ःवच्छताको ू उठाएर यो िनवेदन
िदएको छ, त्यो कारवाही नै (सािवक पेज नं. १५७) समा भई
ु ाबाट
मु ा िकनारा भइसकेको र िनवेदकको अवःथा पिन थुनव
कैदीको पमा पिरणत भइसकेको छ र िनवेदककै पुनरावेदनबाट
ूमुख भन्सार अिधकृतको कारवाही र फैसला कानुन बमोिजम
अिधकार ूा पुनरावेदन सु े अिधकारी राज न्यायािधकरणको
िवचाराधीन छ । राज न्यायािधकरणको काम कारवाही ऽुिटपूणर्
छ भनी िरट िनवेदकले िजिकर िलनसकेको छै न यस िःथितमा मािथ
उल्लेख भए बमोिजम भन्सार कायार्लयबाट मु ाको फैसला भई
िनवेदक कसूरदार ठहरे को र सो फैसलाबाट िनजलाई भएको
सजायँको कायार्न्वयनको िसलिसलामा िनज कैदमा परे कोले सो
फैसला कायम रहे सम्म िनजको थुनालाई गैरकानुनी भ िमल्दै न ।
भन्सार कायार्लयबाट भएको उक्त फैसला उपर िनवेदकले राज
न्यायािधकरण समक्ष गरे को पुनरावेदन िवचाराधीन रहे को र
िनवेदकको पुनरावेदन िजिकरह मा िवचार गरी उक्त
न्यायािधकरणले भन्सार कायार्लयको फैसला सदर वा बदर गनर् र
उपयुक्त र आवँयक दे िखए िनजलाई यथोिचत उपचार िदन पिन
सक्तछ यथाथर्मा, पुनरावेदन सु े िनकायको पमा राज
न्यायािधकरणले मु ाका िववादाःपद तथ्यह र सं ब ूमाणह को
समेत छानवीन र िव ष
े ण गरी िनवेदकलाई अपरािधक दाियत्वबाट
पूणत
र् ः मुक्त गरी सफाई पिन िदन सक्ने हुनाले िनवेदकले रोजेको
पुनरावेदनको उपचार त्यस अथर्मा िनजले यस अदालतबाट ूा
गनर् सक्ने असाधारण उपचार भन्दा पिन बढी ूभावकारी र साथर्क

328
 भन्सार िवभाग

हुन सक्तछ । यस िःथितमा ूचिलत नेपाल कानुन ारा व्यविःथत

सामान्य न्याियक ूिबयालाई िबल्कुलै वेवाःता गरी कानुन
बमोिजम अिधकार ूा न्याियक वा अधर्न्याियक िनकायको
कारवाही वा िनणर्यमा यस अदालतले आफ्नो असाधारण अिधकार
क्षेऽको रोहबाट हःतक्षेप गनुर् उिचत हुँदैन । यस अदालतको
असाधारण अिधकार क्षेऽको उ ेँय वा ूयोजन मातहतका अदालत
वा अन्य न्याियक िनकायह को अिधकार क्षेऽको ठाउँ िलने वा
ूितःथापन गन होइन । आफ्नो अिधकार क्षेऽ अन्तगर्तको िवषय
वःतु वा िववादको िनणर्य गन अिधकार ूत्येक न्याियक िनकाय वा
अिधकारीलाई हुन्छ । त्यो िनणर्य सही वा गलत जःतोसुकै पिन
हुन सक्तछ । िनणर्य ऽुिटपूणर् भयो भन्दै मा कानुन ारा व्यविःथत
पुनरावेदनको ूिबया नै िनरथर्क तुल्याउने गरी असाधारण अिधकार
क्षेऽको रोहबाट यस अदालतले त्यो िनणर्यमा हःतक्षेप गनर् वा
पुनरावेदन सु े अिधकारीलाई उःको कानुन ूद अिधकार ूयोग
गनर् निदएर सोझै यस अदालतले हःतक्षेप गनुर् उिचत वा तकर्सं गत
हुँदैन । तसथर् ूःतुत िनवेदनपऽबाट यस मु ामा िनवेदकको माग
बमोिजम आदे श जारी गरी िनवेदकलाई कैदबाट मुक्त गनर् िमल्ने
दे िखएन । ूःतुत िरटिनवेदन खारे ज हुने ठहछर् । िमिसल िनयम
बमोिजम गरी बुझाई िदनु ।
उक्त रायमा म सहमत छु ।
न्या.गजेन्िकेशरी बाःतोला
इितसम्वत् २०४८ साल भाि २ गते रोज १ शुभम् ।

329
भन्सार िवभाग

िनणर्य नं. ४३३७ ने.का.प. २०४८

ु इजलास
सं यक्त
माननीय न्यायाधीश ौी िऽलोकूताप राणा
माननीय न्यायाधीश ौी गोिवन्दबहादुर ौे
सम्वत् २०४६ सालको िर.नं. ६७२
आदे श भएको िमित : २०४८।५।३१।२ मा
िनवेदक : मोरङ िवराटनगर ूधान कायार्लयको पशुपित खा तेल
उ ोग ूा.िल. को तफर्बाट अिधकार ूा ऐ.का सं चालक िशवर शारदा

िव
ूत्यथीर् : ौी ५ को सरकार भन्सार कायार्लय, िवराटनगरसमेत
िवषय : उत्ूेषणयुक्त परमादे श
(१) ःवीकृत ःकीम बमोिजमको मेिशनरी मगाउँ दा उ ोग िवभागको
िसफािरश अनुसार मगाएकोले त्यःतो मेिशनरीमा अन्य सामानको
भन्सार महसुल िलएको भ िमल्ने अवःथा नदे िखने ।
(ूकरण नं. १६)
(२) ःवीकृत ःकीम बमोिजम ूःतुत मेिशनरी माल मगाएको र त्यःतो
मगाईएको मेिशनरी माल दोौो पटकको हो भ े समेत नदे िखदा
अथर् मन्ऽालयको सूचना बमोिजम भन्सार महसुल छूट पाउने नै
दे िखने ।
(ूकरण नं. १६)
िनवेदक तफर्बाट : िव ान अिधवक्ता ौी हिरशंकर िनरौला
ूत्यथीर् तफर्बाट : िव ान सहन्यायािधवक्ता ौी राजेन्िूसाद कोइराला
(सािवक पेज नं. ४०३)

आदे श
न्या.िऽलोकूताप राणा
१. नेपालको सं िवधानको धारा १६ तथा ७१ अन्तगर्त पनर् आएको
ूःतुत िरटिनवेदनको सं िक्ष िववरण िनम्न ूकार छ ।

330
 भन्सार िवभाग

२. कम्पनी ऐन (सं शोधन सिहत), २०२१ अन्तगर्त २०३८।१२।१७

मा दतार् भएको यस उ ोगले भन्सार कायार्लय िवराटनगर हुँदै
िविभ िमितमा ू ापनपऽह बमोिजमका सामानह को ूथम
पटक पैठारी गरे को ती सबै सामानह ःवीकृत ःकीम बमोिजमका
मेिशनरी सामान हुन ् यसरी पिहलो पटक आयात गदार् ८० ूितशत
भन्सार महसुल छूट सुिवधा िदने भ े ौी ५ को सरकार अथर्
मन्ऽालयको िमित २०४४।९।१३ को राजपऽ भाग ३, खण्ड
३७ सं ख्या ३६ मा ूकािशत सूचना अनुसार छूट िदनु भ े उ ोग
िवभाग पू.क्षे.का. बाट र उ ोग िवभागबाट समेत िसफािरश हुँदा
पिन धरौटको पमा िवपक्षी भन्सार कायार्लयले िलएको िविभ
ूर् ापनपऽह मा िलएको रकम यस उ ोगलाई िफतार् िदने काम
भएन । िच नबुझी ूत्यथीर् भन्सार िवभागमा समेत िनवेदन िदं दा
पिन आजसम्म रकम िफतार् िदलाई िदने काम भएको छै न ।
३. यस उ ोगबाट पिहलो पटक आयात भएको ःवीकृित ःकीम
बमोिजमको मेिशनरी सामानमा ८० ूितशत छूटको सुिवधा पाउनु
पदर्छ भ े मेरो कथन िनम्नानुसार पु ी गदर्छु ।
४. यस उ ोगले िनम्न उल्लेिखत मेिशनरी सामानह पिहलो पटक
पैठारी गरे को हो । यःतो सामानमा ८० ूितशत भन्सार महसुल
छूट पाउने कानुनी आधार हुँदा उ ोग िवभागबाट िसफािरश भएको
हो सो िसफािरश समेतलाई बेवाःता राखी धरौटी रहे को रकम
मध्येको ८० ूितशत रकम यस उ ोगलाई िफतार् िदने काम
नभएबाट उक्त २०४४।९।१३ मा अथर् मन्ऽालयले नेपाल
राजपऽमा ूकािशत गरे को सूचना नं. २ को ूत्यक्षतः उल्लं घन
हुन गएको छ । औ.व्या.ऐन, २०३८ को तत्कालीन दफा
१०(ख) ले पिन पैठारी भएको यःतो सामानमा १ ूितशत माऽ
भन्सार महसुल लाग्ने हो ।
५. सवर्शिक्तमान औ ोिगक व्यवसाय ऐन, ०३८ अन्तगर्तको कुनै पिन
सुिवधा सं रक्षण ूदान गनर्को लािग जुनसुकै सम्बिन्धत िनकाय
ःवतन्ऽ र सक्षम छ । यःको ूितकूल ूत्यथीर्ह ले यस

331
भन्सार िवभाग

उ ोगलाई गैरकानुनी ढं गले बढी भन्सार महसुल लगाई असूल

उपर गरी िलनु िबलकूलै गलत र अन्यायपूणर् हो त्यसमा पिन अथर्
मन्ऽालयको सूचनाको सोही मन्ऽालय अन्तगर्तको िवभाग र भन्सार
कायार्लयले हर हालतमा मयार्दा राख्नु पन ःवतः ू छ । कानुन
बमोिजम बाहे क कुनै कर उठाउन कसैले पिन नपाउने नेपालको
सं िवधान, २०१९ को धारा ५८ मा ूावधान रहे को पाइन्छ ।
त्यःतो सं वैधािनक कानुनको िवपरीत यस उ ोगले पैठारी गरे को
मेिशनरी सामानमा िलइएको भन्सार महसुल िरट िनवेदकले िफतार्
पाउनु पन िनि त छ ।
६. उपयुक्त
र् ूकरणह मा दशार्इए अनुसार ूत्यथीर्ह को अवैध एवं
दोषपूणर् काम कारवाही धरौटीको पमा भन्सार महसुल उपर गराई
समेतबाट िरट िनवेदकको नेपालको सं िवधान, २०१९ को धारा
१०(१) ारा अिभिन त कानुनी समानताको हक, धारा ११,
२०(ङ) तथा १५ को सम्पि सम्बन्धी मौिलक हक लगायत धारा
५८ को सं वैधािनक हक, औ ोिगक व्यवसाय ऐन, २०३८ को
तत्कालीन दफा १०(ख)(१), वतर्मान दफा १०(च)(२), २१
नागिरक अिधकार ऐन, २०२१ को दफा ८ र २०४४।९।१३
को नेपाल राजपऽमा अथर् मन्ऽालयले ूकािशत गरे को सूचना समेत
अन्तगर्तको कानुनी हकह को ूचलनमा अव भएकोले अन्य
कानुनी उपचारको मागर् समेत नभएको हुँदा धारा १६ तथा ७१
अन्तगर्त िनवेदन गनर् आएको छु ।
७. तसथर् धारा ७१ अन्तगर्त उत्ूेषणको आदे श ारा िवराटनगर भन्सार
कायार्लयले यसरी ८० ूितशत छूट (सािवक पेज नं. ४०४) निदई
धरौटीको पमा भन्सार महसुल िलने गरे को काम कारबाही समेत
बदर गरी उक्त सम्पूणर् रकम मध्येको ८० ूितशत रकम िरट
िनवेदकलाई िफतार् िदनु भ े ूत्यथीर्ह को नाममा परमादे शको
आदे श समेत जारी गरी पाउँ भ े िनवेदन िजिकर ।

332
 भन्सार िवभाग

८. यःमा के कसो भएको हो ूत्यथीर् कायार्लयबाट िलिखतजवाफ

मगाई आएपिछ िनयम बमोिजम पेश गनुर् भ े यस अदालत एक
न्यायाधीशको इजलासको २०४६।५।२० को आदे श ।
९. औ ोिगक व्यवसाय ऐन अनु प सुिवधा पाउने सामान आयात
गरे को हो होइन भ े कुरा िनवेदकको िरटिनवेदनबाट खुल्न
नआएको हुँदा यस सम्बन्धमा िवराटनगर भन्सार कायार्लयबाट
सम्बिन्धत िमिसल कागजात हे री ःप िलिखतजवाफ िवराटनगर
भन्सार कायार्लयबाट नै पेश हुने व्यहोरा सम्मानीत अदालत समक्ष
सादर अनुरोध गदर्छु भ े समेत महािनदशक भन्सार िवभाग
िऽपुरे रको िलिखतजवाफ ।
१०. उ ोगको उत्पादन कायर्को लािग मुख्य पमा ूयोग हुने यन्ऽ
उपकरण तथा औजारह मा उ ोगको ःवीकृत ःकीम बमोिजम
आयात गदार् एक पटकको लािग त्यःता यन्ऽ उपकरण तथा
औजारह मा लाग्ने भन्सार महसुलमा ८० ूितशत छूट िदई
जाँचपास गद आएको छ । तर उ ोगको ःथापना कालमा बाहे क
ँ ी बृि
उ ोगको आधुिनिककरण, उ ोगको पुज वा उ ँ
े य थप
भएको अवःथामा उपरोक्त बमोिजम छूट िदने कानुनी व्यवःथा
छै न, िनवेदक उ ोगले उत्पादन गनर् िमित ०३८।१२।१७ मा
दतार् भई उ ोगलाई आवँयक पन मेिशनरी सामानह आयात गरी
उत्पादन समेत गिरसकेको ४ वषर्पिछ अथार्त िमित
ँ ी बृि
२०४४।९।२९ मा वनःपित घ्यू उत्पादन गनर् पुज तथा
उ ेँय थप गरे को दे िखन्छ । िनवेदक उ ोगको िमित
२०४५।३।२३ र िमित २०४५।३।२४ को अनुरोधमा पिछ
िनणर्य भई आए बमोिजम हुने गरी औ ोिगक व्यवसाय ऐन (दोौो
सं शोधन), २०४४ को दफा १०(९)(३) अनुसार उल्लेिखत
मेिशनरी सामानह मा िबबीकर पूरै छू ट िदई ५ ूितशत भन्सार
महसुल असूल गरी धरौटीमा जाँचपास भएको िथयो ।
११. यसै सन्र्दभमा नेपाल राजपऽ भाग ३, खण्ड ३७, सं ख्या ३६ िमित
२०४४।९।१३ मा ूकािशत अथर्मन्ऽालयको सूचना नं. २ दफा

333
भन्सार िवभाग

१ को हकमा उ ोगको ःथापना कालमा बाहे क उ ोगको

ँ ी बृि
आधुिनकीकरण, उ ोगको पुज वा उ ेँय थप भएकोमा पिन
मािथ उल्लेिखत सुिवधा िदन निमल्ने िमित २०४५।२।२५ को
िनणर्यानुसार अनुरोध छ भनी भं सार िवभागको च.नं. ४२९७ िमित
०४५।५।२७ को पऽबाट लेखी आएकोले उल्लेिखत धरौटी
रकम िरटिनवेदकको शतर् अनुसार नै सदर ःयाहा समेत भइसकेको
छ । अतः उ ोगको ःथापनाकालको अवःथामा बाहे क उ ोगको
ँ ी बृि
पुज तथा उ ेँय थप भएको कारणले उक्त मेिशनरी
सामानको पैठारीमा लाग्ने भं सार महसुलमा ८० ूितशत छूट
सुिवधा िदन निमल्ने हुँदा िनवेदकको िजिकर भनाई कानुन ूितकूल
औ ोिगक व्यवसाय ऐन, २०३८ को तत्कालीन दफा १०(ख)
बमोिजम १ ूितशत भन्सार महसुल लाग्ने भ े िनवेदकको िजिकर
कानुनसम्मत छै न । कुन ू ापनपऽबाट के के कित मूल्यको
सामान जाँचपास भएको हो भ नसकी केवल हच ुवा िकिसमबाट
िरटिनवेदन ूःतुत गिरएको छ । यसै कायार्लयबाट उक्त
ू ापनपऽह मा घोषणा भएका सबै सामानह िमल मेिसनरी माऽ
नभई सो बाहे क अन्य सामानह पिन भएकोले ती सामानह मा ऐन
िनयम तथा भन्सार दरबन्दी बमोिजम भं सार महसुल िबबीकर
समेत असूल गरी जाँच पास गिरएको हो यसरी कानुन बमोिजम
िनधार्रण गरे को भं सार महसुल तथा िबबी कर उपर िच नबुझे
ऐनको दफा ३७ बमोिजम राज न्यायािधकरणमा पुनरावेदन गनुर्
पन भन्सार महसुल दर िनधार्रण गरे को १ बषर्पिछ माऽ िनवेदक
िरटमा आउनु भएको िवलम्बले समेत निमल्ने हुँदा ूःतुत
िरटिनवेदन खारे ज गरी पाउँ भ े भं सार कायार्लय िवराटनगरको
िलिखतजवाफ रहे छ । (सािवक पेज नं. ४०५)
१२. िनयम बमोिजम दै िनक मु ा पेशी सूचीमा चढी इजलास समक्ष पेश
हुन आएको ूःतुत िवषयमा िरट िनवेदकको तफर्बाट बहसको
ु एका िव ान अिधवक्ता ौी हिरशं कर िनरौलाले
लािग उपिःथत हुनभ
मेरो पक्षले ःवीकृत ःकीम बमोिजम मेसीनरी आयात गरे को हो ।

334
 भन्सार िवभाग

यसरी पिहलो पटक आयात गरे को मेसीनरीमा ८० ूितशत भं सार

छूट हुन्छ । उक्त ८० ूितशत भं सार छूट पाउने कुरा िमित
२०४४।९।१३ को राजपऽमा सूचना ूकािशत छ, उक्त मेिसनरी
मेरो पक्षले दोौो पटक मगाएको भ े िवपक्षीह को
िलिखतजवाफबाट दे िख । मेरो पक्षले सो मेिसनरी आयात गनर्
उ ोग िवभागबाट समेत िसफािरश पाएको छ । उक्त िवभागको
िसफािरशलाई भं सार कायार्लयले बेवाःता गरे को छ । अतः मेरो
पक्षले कानुन एवं उक्त अथर् मन्ऽालयको सूचना बमोिजम भं सार
महसुल छूट पाउनु पछर् भनी र ूत्यथीर् कायार्लयको तफर्बाट
बहसको लािग उपिःथत िव ान सहन्यायिधवक्ता ौी राजेन्िूसाद
कोइरालाले उ ोग ःथापना गदार् नै यो यो मेिसनरी मगाउने भनी
ःकीम ःवीकृत भै सो बमोिजम मेिशनरी मगाएकोले माऽ भं सार
छूट पाउने हो भनी बहस गनुर् भयो ।
१३. ूःतुत िवषयमा िरट िनवेदकको िनवेदन माग बमोिजम आदे श जारी
गनर् पन हो होइन सो सम्बन्धमा िनणर्य िदनु पन हुन आयो ।
१४. यसमा िरट िनवेदक ौी पशुपित खा तेल उ ोग िमित
०३८।१२।१७ मा दतार् भई ०४४।९।२९ मा ःवीकृत ःकीम
ँ ी र उ ेँय
बमोिजम बनःपित घ्यू समेत उत्पादन गन गरी थप पुज
थप गिरएकोले सो ःवीकृत ःकीम बमोिजम थप गिरएको उ ोगको
लािग मेिशनरी मगाइएकोमा नेपाल राजपऽ भाग ३, खण्ड ३७,
सं ख्या ३६ िमित ०४४।९।१३ मा ूकािशत अथर् मन्ऽालयको
सूचना बमोिजम लाग्ने भं सार महसुलमा ८० ूितशत छूट पाउनु
पनमा सो छूट निदई धरौटीको पमा भं सार महसुल िलने गरे को
ु
काम कारवाही समेत बदर गरी उक्त सं यक्त रकम मध्येको ८०
ूितशत रकम िरट िनवेदकलाई िफतार् िदनु भ े ूत्यथीर्ह को
नाममा परमादे शको आदे श समेत जारी गरी पाउँ भ े मुख्य
िरटिनवेदन िजिकर दे िखन्छ ।
१५. ूत्यथीर् कायार्लयह को िलिखतजवाफ हे दार् नेपाल राजपऽ भाग ३,
खण्ड ३७, सं ख्या ३६ िमित २०४४।९।१३ मा ूकािशत अथर्

335
भन्सार िवभाग

मन्ऽालयको सूचनाको नं. २ दफा १ को हकमा उ ोगको ःथापना

ँ ी बृि
कालमा बाहे क उ ोगको आधुिनकीकरण, उ ोगको पुज वा
उ ेँय थप भएकोमा पिन मािथ उल्लेिखत सुिवधा िदन निमल्ने,
िमित २०४५।२।२५ को िनणर्यानुसार अनुरोध भनी ौी ५ को
सरकार भन्सार िवभाग (महसूल शाखा) को च.नं. ४२९७ िमित
०४५।५।२७ को पऽबाट लेखी आएकोले भन्सार महसूलमा
८०% ूितशत छूट सुिवधा िदन निमल्ने हुँदा िरटिनवेदन खारे ज
गिरपाउँ भ े दे िखन्छ ।
१६. िमित ०३८।१२।१७ मा दतार् भएको पशुपित खा तेल उ ोग
िमित ०४४।९।२९ को उ ोग िवभागको पऽ बमोिजम वनःपित
ँ ी र उ ोग थप भएकोमा िववाद
घ्यू उत्पादन गनतफर् थप पूज
दे िखएन त्यःतो थप उ ेँयको लािग रहे को उ ोगको िनिम
िनवेदकले पिहलो पटक मेिशनरी सामान मगाएको होइन भ े
ूत्यथीर्ह का िलिखतजवाफमा भ सकेको पाइ ।
ू ापनपऽह बाट ःवीकृत ःकीम बमोिजम मील मेशीनरी माऽ
नभई सो बाहे कका अन्य सामानह भएकोले ती सामानको भन्सार
दररे ट अनुसार भन्सार महसुल िलएको भ े भन्सार कायार्लयको
िलिखतजवाफ भएकोमा िनवेदकको ःवीकृत ःकीम बमोिजमको
मेिशनरी मगाउँ दा उ ोग िवभागको िसफािरश अनुसार मगाएकोले
त्यःतो मेिशनरीमा अन्य सामानको भन्सार महसूल िलएको भ
िमल्ने अवःथा दे िखन आउँ दैन । त्यःमा पिन ू ापनपऽ भरी
मगाइएको मेिशनरी सामानह मध्ये यो मेिशनरी सामान ःवीकृत
ःकीम बमोिजमको हो र (सािवक पेज नं. ४०६) यो ःवीकृत
ःकीम बमोिजमको होइन भनी भन्सार कायार्लयले आफ्नो
िलिखतजवाफमा ू सं ग उल्लेख गनर् सकेको पाइ साथै
मगाइएका ूःतुत मेिशनरी सामानह दोॐो पटक मगाइएको हो
भ े समेत िलिखतजवाफमा उल्लेख छै न । उ ोगको उत्पादन
कायर्को लािग मुख्य पमा ूयोग हुने यन्ऽ उपकरण तथा
औजारह उ ोगको ःवीकृत ःकीम बमोिजम आयात गदार् एक

336
 भन्सार िवभाग

पटकको लािग यःता यन्ऽ उपकरण तथा औजारह मा लाग्ने

भन्सार महसूलमा ८०% छूट िदने भ े अथर् मन्ऽालयको िमित
०४४।९।१३ को राजपऽमा ूकािशत सूचनाले भनेको पाइन्छ ।
उक्त सूचना भन्सार ऐन, २०१९ को दफा ९ बमोिजम ूकािशत
भएको पाइन्छ । उक्त दफा ९ ले भन्सार महसूल पूणर् वा केही
अं श छूट िदने अिधकार ौी ५ को सरकारलाई िदएको छ ।
िनवेदकले उ ोगको ःवीकृत ःकीम बमोिजम ूःतुत मेिशनरी माल
मगाएको र त्यःतो मगाइएको मेिशनरी माल दोॐो पटकको हो
भ े समेत नदे िखँदा अथर् मन्ऽालयको िमित २०४४।९।१३ को
सूचना बमोिजम भन्सार महसूल उक्त सूचना बमोिजम छूट पाउने
नै दे िखन्छ । अतः भन्सार ऐन, २०१९ को दफा ९ बमोिजम अथर्
मन्ऽालयको ूकािशत सूचना एवं कानुनले पाउने छूट निदने गरे को
ूत्यथीर् भन्सार कायार्लयको काम कारवाही ऽुिटपूणर् दे िखन
आएकोले ८०% छूट निदई धरौटीको पमा भन्सार महसूल िलने
गरे को काम कारवाही समेत उत्ूेषणको आदे श ारा बदर हुने
ठहछर्, कानुन बमोिजम लाग्ने भन्सार महसूल माऽ िलई िनवेदकले
पाउने ८०% छूट सुिवधा बापतको रकम िफतार् िदनु भनी ूत्यथीर्
भन्सार कायार्लय, िवराटनगरको नाउँ मा परमादे शको आदे श समेत
जारी हुने ठहछर् । ूत्यथीर् कायार्लयको जानकारीको लािग यसै
आदे शको १ ूित महान्यायािधवक्ता कायार्लय माफर्त पठाई फाइल
िनयम बमोिजम गरी बुझाई िदनु ।

उक्त रायमा म सहमत छु ।

न्या.गोिवन्दबहादुर ौे

इितसम्वत् २०४८ साल भाि ३१ गते रोज २ शुभम् ।

337
भन्सार िवभाग

िनणर्य नं. ४४०७ ने.का.प. २०४८

ु इजलास
सं यक्त
माननीय न्यायाधीश ौी सुरेन्िूसाद िसं ह
माननीय न्यायाधीश ौी लआमणूसाद अयार्ल
सम्वत् २०४८ सालको िर.नं. १६३८
आदे श भएको िमित: २०४८।८।२९।१ मा
िनवेदक :िजल्ला कायार्लय कारागार सदरखोर शाखा िडल्लीबजारमा
थुनामा रहे को फदुमो अिल अहमदका हकमा िदपककुमार बुढाथोकी

िव
िवपक्ष: िऽभुवन िवमानःथल भन्सार कायार्लयसमेत
(१) िनवेिदकाले आफ्नो शिररको िभऽी भागमा बेर् िसयर र
अण्डरिवयरमा कालो टे पले बेरेर सुन राखेको बरामद भएको भ े
भन्सार कायार्लयको िलिखतजवाफ र बरामदी मुच ुल्का समेतबाट
ःप रहे को छ । यसरी सुन लुकाई िछपाई ल्याएको िनवेिदकाको
कायर् भन्सार ऐन, २०१९ को दफा २(ठ) बमोिजम चोरी पैठारीको
पिरभाषा िभऽ पन दे िखन आएको छ । अतः भन्सार ऐन, २०१९
को दफा ३४(८) (क) को अिभयोग लगाएको िमलेन भ े बहस
िजिकर सं ग सहमत हुन नसिकने ।
(ूकरण नं. १३)
िनवेदक तफर्बाट :िव ान अिधवक्ता ौी सुरेन्ि भण्डारी र िव ान
अिधवक्ता ौी आिशकराम काकीर्
िवपक्ष, वादीतफर्बाट:िव ान सहन्यायािधवक्ता ौी खगेन्ि बःन्यात (सािवक
पेज नं. ७१३)
अवलिम्वत नजीर:ने.का.प. २०४५, अं क ६, पु ५६७

338
 भन्सार िवभाग

आदे श
न्या.सुरेन्िूसाद िसंह
१. नेपाल अिधराज्यको सं िवधान, २०४७ को धारा २३।८८ अन्तगर्त
दतार् भई िनणर्याथर् पेश हुन आएको ूःतुत िरटिनवेदनको सं िक्ष
व्यहोरा यस ूकार छ ।
२. म िनवेिदकालाई भन्सार चोरी पैठारी मु ामा भन्सार ऐन, २०१९
को दफा ३४ को (क) बमोिजमको अिभयोग अन्तगर्त मु ा चलाई
र् को िसलिसलामा थुनामा रािखएको कुरा मेरो
हाल मु ाको पूपक्ष
कानुन व्यवसायीले ०४८।३।२५ मा नक्कल सारी िलएपिछ िनजले
मसं ग एकै मु ाका िसलिसलामा सदरखोरमा थुनामा रहे की हमी
अिल अहमदलाई बताएपिछ िनजले मलाई बताउँ दा ात हुन
आयो । म सन् १९९१ अिूल २७ तारे खका िदन अथार्त िमित
२०४८।१।१४ गते थाई इन्टरनेशनल िवमान सेवाको बकक
काठमाड उडान सेवाबाट काठमाड आएकी हुँ । सोमािलयामा
भएको अशान्त िःथितको कारणले म िवदे िशन बाध्य भएकी र
सोमािलयाको मुिाको मूल्य अमेिरकी डलरको तुलनामा ज्यादै नै
कम भई मौििक सम्पि या त बकमा जम्मा गनुर् पन या त सुनमा
पिरवतर्न गनुर् पन भई आफ्नो व्यिक्तगत सम्पि लाई सुरिक्षत पमा
आफसं ग राख्नका लािग सुनमा पिरवतर्न गरी सोही सुन िलई नेपाल
आउँ दा िवपक्षी नं. १ ारा जफत गिरएको हो । म सोमािलयन
भाषा भन्दा अ भाषा नजा े र ू ापनपऽ अंमज
े ी भाषामा उपलब्ध
गराइएकोले सो भन असमथर्ता जाहे र गरी आफूसं ग भएको सुन ३
िकलो २० माम र अमेिरकी डलर १२०० समेत दे खाएको र ःवयं
िवपक्षी नं. १ का कमर्चारी ारा ू ापनपऽ भरी मलाई सही गनर्
लगाएबाट मैले दे खाएका सामानको वाःतिवक िववरण उल्लेख
भएको भ े िव ासमा पर । मैले भन्सार ऐन, २०१९ एवं आिथर्क
ऐन, २०४४ बमोिजम लाग्ने भन्सार महसूल ितरी उक्त सुन ल्याउने
उ ेँयले भन्सार ऐन, २०१९ को दफा ५ बमोिजमको दाियत्व पूरा
गरे को हुँ । िवपक्षीले भन्सार ऐन, २०१९ को दफा २१, मुलक
ु ी

339
भन्सार िवभाग

ऐन अ.बं . को १२१ नं. एवं नेपाल अिधराज्यको सं िवधानको धारा

१४(५) को ूकृयाको पालना नगरी मलाई थुनामा राखी मेरो
वैयिक्तक ःवतन्ऽताको अपहरण गनर् िमल्ने होइन । मलाई नेपाली
भाषामा लेिखएको बयान कागजमा सहीछाप गराइएबाट सो
कागजमा लागेको मेरो सही ःवेच्छा िवपरीत माऽ नभई मलाई
ूितवाद गनर् समेत अप् ारो पान बदिनयत भएको ू छ । म
उपर लगाइएको अिभयोगको कुनै जानकारी मैले बुझ्ने गरी
हालसम्म पिन मलाई उपलब्ध गराइएको छै न ।
४. यसथर् उिचत ूकृयाको अभावमा ूाकृितक न्यायको िस ान्तको
ूितकूल िवपक्षीह ारा नेपाल अिधराज्यको सं िवधान, २०४७ को
धारा १२ (१), १४(१), १४(५), भन्सार ऐन, २०१९ को दफा
२६, अ.बं . १२१ नं. समेतको ूितकूल मेरो वैयिक्तक ःवतन्ऽता
अपहरण भएकोले बन्दीूत्यक्षीकरणको आदे श जारी गरी मेरो
वैयिक्तक ःवतन्ऽताको सं रक्षण गिरपाउँ भ े समेत िरटिनवेदन ।
५. िवपक्षीह बाट िलिखतजवाफ मगाई आएपिछ वा अविध नाघेपिछ
िनयम बमोिजम पेश गनुर् भ े समेत यस अदालतको एक
न्यायाधीशको इजलासको िमित २०४८।४।८।४ को आदे श ।
६. िमित २०४८।१।१४ गतेका िदन थाई इन्टरनेशनल
एअरलाइन्सको फ्लाइट नं. िट.िज. ३११ बकक काठमाड
उडानबाट काठमाड आएका सोमािलया िनवासी पासपोटर् नं. ए
०१३७०८२ को फादुमो अिल अहमदको भन्सार आगमन कक्षमा
शं का लागी शरीर चेक गदार् ॄे िसयर िभऽ कालो टे पले बेिरएको र
थैली िभऽ लुकाई राखेको २ प्याकेट र अण्डरबीयर िभऽ
कालोटे पले बेिरई लुकाई राखेको १ प्याकेट समेत फेला पारी
खोली (सािवक पेज नं. ७१४) हे दार् जम्मा सुन टु बा २५ का
तौल ३–०२०–० (तीन िकलो बीस माम) हुन आएको भ े
बरामदी मुच ुल्का र चोरी पैठारी गन उ ेँयले लुकाई िछपाई
ल्याएको उल्लेिखत सुन सिहत अिभयुक्तलाई भन्सार ऐन बमोिजम
कारवाहीको लािग पेश गरे को ूितवेदन ूा हुन आएकोले
२०४८।१।१५ मा अिभयुक्तको बयान िलं दा पबाउ परे को सुन

340
 भन्सार िवभाग

मेरो हो, भन्सारमा घोषणा गनुर् पछर् भ े थाहा िथएन भ े समेत

व्यहोराको बयान िदएकोले पूपक्ष
र् का िनिम तारे खमा राख्न अ.बं .
११८ नं.को दे हाय ५ दफा बमोिजम नगद धरौट िलनु पन
भएकोले पिछ फैसला हुँदा ठहरे बमोिजम हुने गरी हाल भन्सार
ऐन, २०१९ (सं शोधन सिहत) को दफा ३४ को उपदफा ८(क)
अनुसार हुन सक्ने िबगो बापतको जिरवाना रकम .
१५,५३,५२० र कैद बापतको . ४५,०००।– समेत जम्मा .
१५,९८,५२० धरौट माग गिरएकोमा उक्त नगद धरौट िदन
सिक्दन भनी लेखी िदएकोले भन्सार ऐन, २०१९ को दफा १७ को
उपदफा (३) अनुसार ‘ख’ ौे णीको िसधा खान पाउने गरी
िहरासतमा राखी कारवाही गन िमित २०४८।१।१५ को
आदे शानुसार िहरासतमा रहेको हो । ू ापनपऽ जहाजमा नै
याऽुह लाई सम्बिन्धत एअरलाइन्सह ले उपलब्ध गराउने र
याऽुह ले आफूले घोषणा गनुर् पन भए गरी िदने हुँदा भन्सारका
कमर्चारीह ले भन भ े ू नै उठ्दै न । कुनै पिन िवदे शी याऽुले
भन्सार ितरी सुन पैठारी गनर्सक्ने कानुनी ूावधान नभएकोले
भन्सार ितरी सुन ल्याउने उ ँ
े यले भन्सार ऐन, २०१९ को दफा
५ को दाियत्व पूरा गरे को भ िमलेन । िरट िनवेदक अं मज
े ी
बोल्न, लेख्न पढ्न जा े र तदनुसार अं मज
े ीमा उल्था गरी बताइएको
ु ा पूजीर्मा अं मज
र बुझेर नै िनजले बयानमा, आदे शमा, थुनव े ीमा सही
गनुर् भएको छ । अतः िरटिनवेदन खारे ज गिरपाउँ भ े समेत
ूत्यथीर् िऽभ ुवन िवमानःथल भन्सार कायार्लयको िलिखतजवाफ ।
७. वादी ौी ५ को सरकार ूितवादी सोमािलया िनवासी फदुमा अिल
अहमद समेत भएको सुन चोरी पैठारी मु ामा पबाउ परे का
अिभयुक्तह िऽ.िव. भन्सार कायार्लय गौचरको प.सं . ०४७।४८
च.नं. ३६४, िमित ०४८।१।१४ को पऽसाथ थुनामा राख्न
ल्याएको, िऽ.िव. भन्सार कायार्लयको च.नं. २३०४ िमित
०४८।१।१५ को पऽ अनुसार वयान िलनको लािग बुझी लगेको
र वादी ौी ५ को सरकार ूितवादी फदुमा अिल अहमद भएको
सुन ३–०२०–० (तीन िकलो २० माम) भन्सार चोरी पैठारी

341
भन्सार िवभाग

मु ामा सािवित भै लेिखएकोले िनजलाई हुन सक्ने जिरवाना कैद

बापतको नगद धरौटी िदए तारे खमा राखी पूपक्ष
र् गन निदए
िहरासतमा राखी पूपक्ष
र् गन भ े आदे श भएकोमा धरौटी दािखला
गनर् नसकी िहरासतमा राख्नु पन भएकोले “ख” ौे णीको िसधा खुवाई
िहरासतमा राखी िदनु हुन भनी िऽ.िव. भन्सार कायार्लय गौचरको
च.नं. २३११ िमित ०४८।१।१५ को पऽ साथ बुझाउन
ल्याएको हुँदा िनज फदुमा अिल अहमदलाई थुनामा रािखएको
व्यहोरा अनुरोध छ भ े समेत ूत्यथीर् िजल्ला ूशासन कायार्लय
सदर खोर शाखाको िलिखतजवाफ ।
८. िनयम बमोिजम पेश हुन आएको ूःतुत िरटिनवेदनमा िनवेदक
तफर्बाट उपिःथत िव ान अिधवक्ता य ौी सुरेन्ि भण्डारी र ौी
आिशकराम काकीर्ले िनकासी पैठारी ऐन, २०१३ अन्तगर्त सूचना
ूकािशत गरी २०४१ सालमा सुनलाई ूितबिन्धत बनाएको हुँदा
सुन िनकासी पैठारीको कायर् िनकासी पैठारी िनयन्ऽण ऐन, २०१३
को दफा ५ अन्तगर्त िनषेिधत र दण्डनीय भई सोही ऐन अन्तगर्त
माऽ कारवाही हुन सक्ने हो । यसरी िनषेिधत वा िनयिन्ऽत
सामान, जसमा भन्सार कर ितनर् चाहे र पिन ितनर् सिक भने त्यःतो
कसूरमा भन्सार चोरी िनकासी पैठारी मु ा चल्न नसक्ने हुँदा
भन्सार ऐनको दफा ३४ को (८)(क) आकिषर्त हुने अवःथा
छै न । यिद सुन पैठारी गनुर् कानुनसं गत भएमा र भन्सार ितनर्
सिकने वःतु भएमा माऽ उक्त ३४(८)(क) आकिषर्त हुने हो ।
कसैले मनाही माल वा वःतु पैठारी गरे मा वा ू ापन पऽमा
(सािवक पेज नं. ७१५) उल्लेख नगरे मा ३४(१०) को कसूर
हुन्छ । तसथर् सुन पैठारी गरे को कायर् भन्सार ितनर् नपाइने कायर्
मा े हो भने िन.पै.िन. ऐन अन्तगर्त अिभयोग नलगाई थुनामा राख्न
िमल्दै न । र यिद कर ितनुर् पाइने भ े हो भने भन्सार कर ितनर्
पाउने अवसरबाट िनवेिदकालाई बिन्चत गरी थुनामा राख्न िमल्ने
होइन । आिथर्क ऐन, २०४४, २०४५, ०४६ मा पिन सं केत नं.
७११२, ७११३ र ७११४ अन्तगर्त सुनलाई पारे को हुनाले हाल
यसलाई ूितबिन्धत मा े िःथित पिन दे िखँदैन । भन्सार

342
 भन्सार िवभाग

अिधकृतलाई तत्काल कसूरदार दे िखएमा थुनामा राख्ने वा जमानत

िलई छाड्ने अिधकार छ, तर मु ामा कारवाही गन िनणर्य गन
अिधकार छै न, साथै भन्सार सम्बन्धी मु ामा ौी ५ को सरकार
वादी हुने गरी कुनै कानुनमा व्यवःथा भएको नहुँदा ौी ५ को
सरकार वादी भई मु ा चल्न सक्दै न । यसलाई ौी ५ को
सरकार वादी फौज्दारी मु ा नमा े हो भने पिन सरकारी मु ा
सम्बन्धी ऐन, २०१७ बमोिजम ूहरी ूितवेदन माग दावी िबना
कारवाही र पूपक्ष
र् हुन सक्ने होइन । भन्सार ऐनको दफा
२१(२), अ.बं . १२१ नं. र सं िवधानको धारा १४(५) बमोिजम
ु ा पूजीर् सम्बिन्धत व्यिक्तलाई नै िदइनु पदर्छ । कारागारलाई
थुनव
लेखेको पऽ र सो को बोधार्थ अिभयुक्तलाई िदएर सं िवधानको
उ ेँय पूरा
हुँदैन । तसथर् िरट िनवेिदका गैरकानुनी पले थुनामा रहे को
हुनाले बन्दीूत्यक्षीकरणको आदे श जारी गरी गैरकानुनी थुनाबाट
मुिक्त िदलाइनु पछर् भ े समेत बहस ूःतुत गनुर् भयो ।
९. वादी ौी ५ को सरकारको तफर्बाट उपिःथत िव ान
सहन्यायािधवक्ता ौी खगेन्ि बःनेतले िनकासी पैठारी िनयन्ऽण ऐन,
२०१३ को दफा ३ बमोिजम नेपाल राजपऽ भाग ३, २०४१
ौावण १ गतेको अितिरक्ता (घ) खण्ड ३४ मा वािणज्य
मन्ऽालयबाट सूचना ूकािशत गरी सुनलाई पूणर् ूितबन्ध लगाएको
छ र सो सूचना कायमै छ । नेपाल राजपऽ २०४७, वैशाख २७
अितिरक्ता घ, खण्ड ४० मा ूकािशत अथर् मन्ऽालयको सूचना
बमोिजम नेपालीले माऽ सुन ल्याउन पाउने, िवदे शीलाई उक्त िनयम
लागू हुँदैन । तसथर् उक्त िनयममा उल्लेख भएका नेपाली बाहे क
अ को िनिम सुन पूणत
र् या ूितबिन्धत वःतु भएको हुनाले िरट
िनवेदकको माग बमोिजमको िरट जारी हुनपु न होइन भ े समेत
बहस ूःतुत गनुर् भयो ।
१०. यसमा िरट िनवेिदका गैरकानुनी थुनामा रहे को हो होइन, िरटिनवेदन
माग बमोिजम बन्दीूत्यक्षीकरणको आदे श जारी गनर् िमल्छ िमल्दै न
सो िवषयमा िनणर्य िदनु पन हुन आयो ।

343
भन्सार िवभाग

११. िनणर्य तफर् हे दार् यसमा िरट िनवेिदका सोमािलया िनवासी पासपोटर्
नं. ०१३७०८२ को फदुमा अिल अहमद िमित २०४८।१।१४
गते थाई इन्टरनेशनल िवमान सेवाको बकक काठमाड उडान
सेवाबाट काठमाड आउँ दा िनजको साथमा ३ िकलो बीस माम सुन
बरामद भई भन्सार चोरी पैठारी मु ामा भन्सार ऐन, २०१९ को
दफा ३४(८) (क) बमोिजम मु ा चलाई पपूक्ष
र् को िसलिसलामा
थुनामा परे की रिहछन् । िनवेिदकाले उक्त सुन ू ापन पऽमा भनर्
े ी र नेपाली भाषा समेत नजा े हुनाले भन्सारका
लगाएको र अं मज
कमर्चारीह ले नै ू ापनपऽ भरे को र भन्सार ितन मनसायले नै
ल्याएको भ े मुख्य िरटिनवेदन िजिकर दे िखन्छ । िनवेिदका फदुमा
अिल अहमदको भन्सार आगमन कक्षमा शं का लागी शिरर चेक
गदार् बेर् िसयर िभऽ कालोटे पले बेिरएको र थैली िभऽ लुकाइराखेको
२ प्याकेट र अण्डरबीयर िभऽ कालो टे पले बेिरई लुकाइराखेको १
प्याकेट समेत फेला पारी खोली हे दार् २५ टु बा सुनको तौल ३
िकलो २० माम हुन आएकोले पबाउ भएको र पूपक्ष
र् को लािग
तारे खमा राख्न भन्सार ऐन, २०१९ को दफा ३४(८) (क) अनुसार
हुन सक्ने जिरवाना र कैद बापतको नगद धरौ◌ेट िदन नसकेकोले
पूपक्ष
र् को लािग थुनामा रहे की भ े िऽभूवन िवमानःथल भन्सार
कायार्लयको िलिखतजवाफबाट दे िखन आएको छ । (सािवक पेज
नं. ७१६)
१२. िरट िनवेिदका फदुमा अिल अहमदबाट सुन बरामद भएकोमा यहाँ
िववाद दे िखएन । िनवेिदकाले आफूले साथमा सुन ल्याएको
ःवीकाद भन्सार ितन मनसाय व्यक्त गरे का छन् भने ूत्यथीर्को
िलिखतजवाफ तथा ौी ५ को सरकारका तफर्बाट उपिःथत िव ान
सहन्यायािधवक्ताको बहस िजिकरबाट सुन भन्सार ितरे र पिन
िवदे शीले ल्याउन पाउने वःतु होइन भ े दे िखन्छ । यस सन्दभर्मा
िनकासी पैठारी िनयन्ऽण ऐन, २०१३ को दफा ३ ले ौी ५ को
सरकारले सूिचत आदे श ारा िनकासी पैठारीमा मनाही वा िनयन्ऽण
गनर् सक्ने गरी अिधकार िदएको छ । सोही अिधकार अन्तगर्त ौी
५ को सरकारले नेपाल राजपऽ खण्ड ३४, २०४१ साल ौावण

344
 भन्सार िवभाग

१ गते अितिरक्ता १९(घ) मा सूचना ूकािशत गरी भारी, िझटी

गुण्टा िनयममा परे का बाहे क समुि पारबाट सुन पैठारी गनर् पूणर्
पमा बन्दे ज लगाएको दे िखन्छ । हाल सम्मका उक्त सूचनालाई
खारे ज गन गरी वा त्यसको ूितकूल कुनै सूचना भिनएको अथार्त
िनकासी पैठारी िनयन्ऽण ऐन, २०१३ अन्तगर्त सुन पैठारी गनर्
िनयन्ऽण लगाएको कुरामा िनवेदक तफर्का कानुन व्यवसायीह
पिन सहमत नै रहे को दे िखँदा सुन िनकासी पैठारी िनयन्ऽण ऐन,
२०१३ अन्तगर्त िनयिन्ऽत वःतु िभऽ परे को दे िखन आयो ।
१३. िनकासी पैठारी िनयन्ऽण ऐन, २०१३ अन्तगर्त कारवाही चलाउनु
पनमा भन्सार ऐन अन्तगर्त कारवाही चलाएको िमलेको छै न भ े
िरटिनवेदन िजिकर र बहस बुंदाका सम्बन्धमा हे दार् यसमा िरट
िनवेिदका फदुमो अिल अहमदलाई भन्सार ऐन, २०१९ को दफा
३४ (८) (क) अन्तगर्त सुन चोरी पैठारीको अिभयोग लगाई
कारबाही चलाएकोमा िववाद दे िखएन । सुन पैठारी गनर् िनयन्ऽण
लगाइएको वःतु हो भ े मािथ उल्लेख गरी सिकएकै छ । भन्सार
ऐन, २०१९ को दफा ३४ (८) (क) मा चोरी िनकासी वा पैठारी
गरे कोमा दण्ड सजायको व्यवःथा गिरएको छ । चोरी िनकासी वा
चोरी पैठारी भ ाले कःतो कायर्लाई बुझाउँ छ भनी हे दार् भन्सार
ऐन, २०१९ को दफा २(ठ) मा “चोरी िनकासी वा पैठारी भ ाले
माल वःतु िनकासी वा पैठारी गदार् ितनुर् पन भन्सार महसूल नितरी
वा बाटो छिल वा लुकाई िछपाई ल्याएको लागेको काम सम्झनु
पछर्” भ े उल्लेख भएको पाइन्छ । यस पिरभाषाबाट “चोरी
िनकासी वा पैठारी” का कायर्लाई तीन िकिसमको विगर्करण गरे को
दे िखन्छ । पिहलो भन्सार महसूल नितरी लगेको, दोॐो बाटो छली
लगेको र तेॐो लुकाई िछपाई ल्याएको । ूःतुत िरटिनवेदनमा
िरट िनवेिदकाको साथमा सुन रहे कोमा िववाद छै न । सुन ल्याएको
घोषणा गरे को भ े िरट िनवेिदकाको िजिकर छ भने िनवेिदकाले
सुन लुकाएर ल्याएको हुनाले सुन चोरी पैठारीमा मु ा चलाइएको
भ े िऽभुवन िवमानःथल भन्सार कायार्लयको िलिखतजवाफ
दे िखन्छ । िनवेिदकाबाट कःतो अवःथामा सुन बरामद भएको

345
भन्सार िवभाग

रहे छ भ े हे दार् िनवेिदकाले आफ्नो शरीरको िभऽी भागमा बेर् िसयर

र अण्डरबीयरमा कालो टे पले बेरेर सुन राखेको बरामद भएको भ े
भन्सार कायार्लयको िलिखतजवाफ र बरामदी मुच ुल्का समेतबाट
ःप रहे को छ । यसरी सुन लुकाई िछपाई ल्याएको िनवेदकको
कायर् भन्सार ऐन, २०१९ को दफा २(ठ) बमोिजम चोरी पैठारीको
पिरभाषा िभऽ पन दे िखन आएको छ । अतः भन्सार ऐन, २०१९
को दफा ३४(८) (क) को अिभयोग लगाएको िमलेन भ े िव ान
अिधवक्ताको बहस िजिकरसं ग सहमत हुन सिकएन । यस
सम्बन्धमा ूःतुत िरटिनवेदनमा जःतै ू उपिःथत भएको २०४४
सालको िरट नं . २५४८ िनवेदक ूकाशूसाद शमार् िव राज
न्यायािधकरण काठमाड समेत भएको उत्ूेषणको िरटिनवेदनमा
“चोरी पैठारी गरे को भ े मु ा भन्सार ऐन, २०१९ को दफा ३४,
८(क) अनुसार सजाय हुने मु ा शु कारवाही िकनारा गनर् भन्सार
कायार्लयलाई र सो उपर पुनरावेदन सु े राज न्यायािधकरणलाई
कानुन ारा अिधकार िदएकै दे िखने” भ े िस ान्त (ने.का.प. २०४५
अं क ६, पृ. ५६७) ूितपािदत भइरहे को (सािवक पेज नं. ७१७)
दे िखन्छ ।
१४. उपरोक्त बमा◌ोिजम िरट िनवेिदका फदुमो अिल अहमदले सुन
लुकाई िछपाई ल्याएको अवःथामा पबाउ परी सुन चोरी पैठारी
गरे को अिभयोगमा भन्सार ऐन, २०१९ को दफा ३४(८) (क)
अन्तगर्त कारवाही चली पूपक्ष
र् को लािग अिधकार ूा अिधकारी
भन्सार अिधकृतको आदे शबाट थुनामा रहे को दे िखन आएको हुनाले
िनवेदक गैरकानुनी तबरले थुनामा रहे को भ िमल्ने नदे िखँदा
िरटिनवेदन माग बमोिजम बन्दीूत्यक्षीकरणको आदे श जारी गनर्
िमलेन । िरटिनवेदन खारे ज हुने ठहछर् । फाइल िनयमानुसार गरी
बुझाई िदनु ।

उक्त रायमा म सहमत छु ।

न्या.लआमणूसाद अयार्ल
इित सम्वत् २०४८ साल मागर् २९ गते रोज १ शुभम् ।

346
 भन्सार िवभाग

िनणर्य नं. ४४५३ ने.का.प. २०४९(क) अ १

पूणइ
र् जलास
सम्मानीय ूधान न्यायाधीश ौी िव नाथ उपाध्याय
माननीय न्यायाधीश ौी िऽलोकूताप राणा
माननीय न्यायाधीश ौी िबहादुर िसं ह
सम्वत् २०४७ सालको िर.पु.इ.नं. ४७
आदे श भएको िमित : २०४८।१०।२८।३ मा
िरटिनवेदक: न्यू शे ड सेन्टर काठमाड को ूोूाइटर का.न.पं . वा.नं. ३१
बागबजार बःने पुनमचन्द अमवाल

िव
िवपक्षी: वीरग भन्सार कायार्लय, वीरग समेत
िवषय : उत्ूेषण
(१) िनवेदक ारा आयाितत गाडीको भन्सार ूयोजनको लािग ौी ५ को
सरकार ारा मूल्य िनधार्रण नभएको िःथितमा भन्सार िवभागको
महािनदशकले राजपऽमा ूकािशत सूचना ारा ूा अिधकारको
ूयोग गरी बील मूल्यमा १० ूितशत थप गरी भन्सार मूल्य
कायम गरे को कायर्लाई गैरकानुनी भ निमल्ने ।
(ूकरण नं. १०)
(२) िरकिण्डशन गाडीह लाई उपयोग भइसकेको गाडी सम्झन िमल्ने
वा निमल्ने भ े कुराको हकमा पुरानो गाडीलाई िरकिण्डशन गदार्
अिधकांश भाग नयाँ जडान गरे र पिन िरकिण्डशन हुन सक्ने हुनाले
यःतो तथ्यलाई िन पण गनुर् पन कुरा िरट अिधकार क्षेऽबाट गनर्
निमल्ने ।
(ूकरण नं. ११)
िरट िनवेदक तफर्बाट: िव ान विर अिधवक्ता ौी शुशीलकुमार िसन्हा
िवपक्षीतफर्बाट: िव ान सहन्यायािधवक्ता ौी बलराम के.सी.

347
भन्सार िवभाग

आदे श
ू.न्या.िव नाथ उपाध्याय
१. ु इजलासका समक्ष पेश हुँदा माननीय
यस सव च्च अदालतको सं यक्त
न्यायाधीशह बीच मतैक्य हुन नसकी यो पूणइ
र् जलास समक्ष पेश
हुन आएको ूःतुत िरटिनवेदनको सं िक्ष व्यहोरा यस ूकार छ ।
२. यस फमर्ले जापानबाट पुरानो व्यवहार गरी सकेको गाडी थान –१
आयात गरी वीरग भन्सारमा तथा ू.द.नं. ९२०४ को ू ापनपऽ
भरी पेश गरे कोमा सो भन्सार कायार्लयले कानुन िवपरीत भन्सार
िवभागको आदे शानुसार मूल्यमा थप गरी बढी भन्सार िनधार्रण
गर्यो । िबबी कर ऐन, २०२३ को दफा २७(१)(ङ) बमोिजम
िबबी कर लाग्नु नपनमा . २१,१६०।६० लगाई असूल
गिरयो । सो उपर राज न्यायाधीकरण काठमाड मा पुनरावेदन
गदार् ऽुिटतफर् ध्यान निदई वीरगं ज भन्सार कायार्लयको िनणर्यलाई
सदर गरे को र सो उपर म.क्षे.अ. मा पुनरावेदनको अनुमित
पाएकोमा म.क्षे.अ. बाट पिन रा.न्या. काठमाड को िनणर्यलाई सदर
गरी फैसला भयो । िबबी कर ऐनको दफा २७(१)(ङ) मा
उपयोग भइसकेको माल सामानमा िबबीकर लाग्ने छै न भनी
उल्लेख भएको छ । इनभ्वाइस मूल्यमा िबना आधार बढी मूल्य
कायम गरी बढी भन्सार समेत िलइएको छ । सो बमोिजम मेरो
हक हनन गन गरी भएको भन्सार कायार्लय वीरगं जको िमित
०४०।३।१ को ू ापनपऽ िनधार्रण आदे श र सो आदे शलाई
मनािसब ठहर्याएको रा.न्या. को िमित ०४४।२।२८ को र
म.क्षे.अ. को िमित ०४५।१०।२७ को फैसला ऽुिटपूणर् हुँदा
उपरोक्त िनणर्यह बदर गरी बील मूल्यमा भन्सार महसूल िलई
िबबीकर िलएको पैयाँ समेत िनवेदकलाई िफतार् िदनु भनी
उत्ूेषणको िरट वा अन्य उपयुक्त आ ा, आदे श पूजीर् जुन उपयुक्त
छ वीरगंज भन्सार कायार्लयको नाममा जारी गरी हक सं रक्षण गरी
पाउँ भ े समेत व्यहोराको िनवेदनपऽ ।

348
 भन्सार िवभाग

३. यसमा िवपक्षीह बाट िलिखतजवाफ िझकाई आएपिछ वा अविध

नाघेपिछ पेश गनुर् भ े समेत यस अदालत एक न्यायाधीशको
इजलासको िमित २०४६।५।२०।३ को आदे श ।
४. आयात गिरएको गाडी िनयार्त गन सम्बिन्धत जापान अटो एूाइजल
इिन् च्यूटबाट लेखी आएको पऽमा एक्सपोटवल ःटाण्डडर्को
व्यवःथामा पिरणत गदार् नयाँ सरह पैठारी गरे को भ े दे िखन
आउँ छ । उक्त पैठारी भएको गाडी िनजी ूयोगको लािग पैठारी
भएको भ े पिन दे िखन नआउने र आिथर्क ऐन, २०३९ को दफा
४ को िबबीकर सम्बन्धी व्यवःथाको अनुसूची ६ को ि व्य ८
मा िनजी ूयोगको लािग पैठारी गिरएको भए पिन आयात
इजाजतपऽ आवँयक पन सामानमा पूरै िबबी कर लाग्ने व्यवःथा
छ । अनावँयक िजिकर िलएको छै न । भन्सार ऐन, २०१९ को
दफा १३(५) मा मूल्य िनधार्रण गनर् ौी ५ को सरकारलाई भएको
अिधकार ऐनको दफा ४ बमोिजम ौी ५ को सरकारले िमित
०३२।३।२ को नेपाल राजपऽमा सूचना ूकािशत गरी भन्सार
िवभागका महािनदशकलाई ूत्यायोजन गरे को छ । सो अिधकार
अनुसार िरट िनवेदकले पेश गरे को मूल्यमा बृि गरी भन्सार
महसूल असूल गरे को हो । तसथर् िनवेदकको हक अिधकार हनन्
नभएको हुँदा िरटिनवेदन खारे ज गिरपाउँ भ े समेत भन्सार
कायार्लयको िलिखतजवाफ ।
५. आयात भएको गाडी पुरानो नभई एक्पोटबल ः ाण्डडर्को अवःथा
भएको दे िखएकोले िबबीकर िलने गरे को िनणर्य कानुन अनुसार नै
छ । म.क्षे.अ.बाट समेत फैसला भइसकेको अवःथामा िच नबुझे
सम्मानीत अदालत समक्ष अनुमितको माध्यमबाट ूवेश गनर् पाउने
अवःथा छँ दै िथयो । सो नगरी िरट क्षेऽमा ूवेश गनुर् कानुनोिचत
छै न । अतः िरटिनवेदन खारे ज गिरपाउँ भ े समेत राज
न्यायाधीकरण काठमाड को िलिखतजवाफ ।
६. अदालतबाट सबूद ूमाणको मूल्यांकन गरी ऐन कानुन बमोिजम
भए गरे को फैसला उपर िदएको िरटिनवेदन िनराधार छ । तह

349
भन्सार िवभाग

तहबाट फैसला भई कानुनी उपचारको बाटो अवलम्बन गरी

सकेपिछ िरट क्षेऽमा ूवेश गरी ऐन कानुन र िनयम बमोिजम
अदालतबाट भए गरे को फैसलालाई अन्यथा भ े िवपक्षीको
िरटिनवेदन सम्मानीत अदालतबाट िविभ मु ामा ूितपािदत
िस ान्तको समेत िवपरीत छ । तसथर् िरटिनवेदन खारे ज गिरपाउँ
भ े समेत म.क्षे.अ. को िलिखतजवाफ ।
७. ु इजलास समक्ष पेश हुँदा यसमा िरट िनवदकले
िनणर्याथर् सं यक्त
भन्सार कायार्लयबाट भएको िनणर्य उपर राज न्यायाधीकरणमा र
त्यस उपर क्षेऽीय अदालत सम्म आएको छ । त्यसपिछ पिन
िनवेदक न्या.ू.सु. ऐन, २०३१ (सं शोधन सिहत) को दफा १३(५)
र (७) बमोिजम अनुमित ूा गरी यस अदालत समक्ष आउनु पन
हो । तर यो िनवेदक यस अदालत समक्ष आउँ दा कानुनले िनिदर्
गरे को सो ूकृया अन्तगर्त नआई िरट क्षेऽबाट आएको छ । यस
िःथितमा न्या.ू.सु. ऐन, २०३१ मा चौथो सं शोधन हुन ु पूवक
र् ो
न्याियक िनकायको िनणर्यलाई िरट क्षेऽबाट हे िरने गरे को ूकृया नै
सं शोधन प ात पिन ूचलनमा राख्नु गैरकानुनी भएकोले ूःतुत
िनवेदनलाई िरट क्षेऽबाट हे री िनणर्य गनर् निमल्ने हुँदा ूःतुत
िरटिनवेदन खारे ज हुने ठहछर् भ े समेतको माननीय न्यायाधीश ौी
गजेन्िकेशरी बाःतोलाको राय ।
८. यसमा मूल्य िनधार्रण गन अिधकार ौी ५ को सरकारमा िनिहत
रहे को र िमित २०३२।३।२ को राजपऽ ारा सो अिधकार
भन्सार िवभागका महािनदशकलाई सुम्पेको दे िखन्छ । सोही
अिधकार अनु प िरट िनवेदकको गाडीको मूल्य िनधार्रण तथा
भन्सार र जिरवाना िनधार्रण आदे शलाई मनािसब ठहर्याएको राज
न्यायाधीकरणको फैसला कानुन अनु प नै छ । िबबीकरको
सम्बन्धमा िनवेदकले पुरानो िरकिण्डशन गाडी िझकाएको
दे िखन्छ । िबबीकर ऐन, २०२३ को दफा २७(१) मा उपयोग
भइसकेको मालसामानमा िबबीकर नलाग्ने व्यवःथा भए बमोिजम
िरट िनवेदकले िझकाएको गाडी पुरानो भएको हुँदा िबबी कर

350
 भन्सार िवभाग

लाग्नु नपनमा िबबी कर िलने गरे को शु को आदे श मनािसब

ठहर्याएको सम्म राज न्यायाधीकरणको फैसलालाई सदर गन
गरे को म.क्षे.अ. को फैसला कानुनसं गत नहुँदा सो हदसम्म उक्त
फैसला उत्ूेषणको आदे श ारा बदर गिरिदएको छ । असूल
भइसकेको िबबीकर जित िरट िनवेदकलाई िफतार् िदनु भनी िवपक्षी
भन्सार कायार्लय वीरगं जको नाममा परमादे शको आदे श समेत जारी
हुने ठहछर् । सहयोगी मा.न्या. ौी गजेन्िकेशरी बाःतोलाको
रायसं ग सहमत नहुँदा स.अ. िनयमावली बमोिजम पूणइ
र् जलास
समक्ष पेश गनुर् भ े समेतको माननीय न्यायाधीश ौी महे शरामभक्त
माथेमाको राय ।
९. िनयम बमोिजम पेश हुन आएको ूःतुत िरटिनवेदनमा िरट िनवेदक
तफर्बाट रहनु भएका िव ान विर अिधवक्ता ौी शुिशलकुमार
िसन्हाले न्या.ू.सु. ऐन, २०३१ (सं शोधन सिहत) को दफा १३(४)
को व्यवःथा अ ल अदालतले पिहलो पुनरावेदन हे रेको र सो उपर
पुनरावेदनको लािग क्षेऽीय अदालतले पुनरावेदनको अनुमित
िदएकोमा माऽ आकिषर्त हुन्छ । तर ूःतुत केसमा अ ल
अदालतले पुनरावेदन हेरेको नभई शु भन्सार कायार्लयको िनणर्य
उपर राज न्यायाधीकरणले िनणर्य गरे को र सो उपर क्षेऽीय
अदालतले पुनरावेदनको अनुमित िदई हे रेको छ । िनवेदकले
िझकाएको गाडी ूयोग भइसकेको पुरानो हुँदा िबबी कर ऐन,
२०२३ को दफा २७(१) (ङ) अनुसार त्यसमा िबबीकर नलाग्ने
ू हुँदा हुँदै िबबीकर िलने गरे को भन्सार कायार्लय वीरगं जको
िनणर्य गैरकानुनी छ । भन्सार ऐन अनुसार पैठारी गिरने माल वा
वःतुको भन्सार महसूलको ूयोजनको लािग ौी ५ को सरकारले
मूल्य िनधार्रण गरे को छै न भने वःतुको धनीले दािखल गरे को बील
बमोिजमको मूल्यलाई नै मान्यता िदनु पनमा इन्भ्वाइस मूल्यमा
िबना आधार बढी मूल्य कायम गरी भन्सार महसूल िलने कायर्
समेत गैरकानुनी छ भ े समेतको बहस गनुभ
र् यो । िवपक्षी भन्सार
कायार्लय तफर्बाट िव ान सहन्यायािधवक्ता ौी वलराम के.सी. ले

351
भन्सार िवभाग

न्या.ू.सु. ऐन, २०३१ (सं शोधन सिहत) को दफा १३(७) अनुसार

कानुनको व्याख्या सम्बन्धी ू समावेश भएकोमा र नजीरको
पालन नगरे को वा गलत व्याख्या गरे को अवःथामा क्षेऽीय
अदालतले पुनरावेदनको अनुमित िदई गरे को फैसला उपर सव च्च
अदालत समक्ष पुनरावेदनको अनुमितको लािग िनवेदन लाग्ने
व्यवःथा छ । तर िनवेदकले सो उपचारको बाटो अवलम्बन
गरे को छै न । भन्सार ूयोजनको लािग मूल्य िनधार्रण गन
अिधकार ौी ५ को सरकारलाई भएकोमा िमित २०३२।३।२
को नेपाल राजपऽ सं ख्या १० खण्ड २५ ारा सो अिधकार भन्सार
िवभागको महािनदशकलाई सुिम्पएको र िनज ारा कानुन बमोिजम
मूल्य िनधार्रण गन गरे को कायर् कानुनसम्मत छ । िबबीकरको
ूयोजनका लािग पुरानो ूयोग भइसकेको वःतु र िरकिण्डशन
वःतुमा फरक छ । िनवेदकले आयात गरे को गाडी उपयोग
भइरहे को अवःथामा आयात भएको नभई ूयोगमा रहे को गाडी
िरकिण्डशन गरी िनयार्तयोग्य (Exportable) बनाई पैठारी भएको हुँदा
त्यसमा िबबीकर नलाग्ने भ िमल्दै न भ े समेतको बहस
गनुभ
र् यो ।
१०. यसमा िनणर्य तफर् हे दार् िनवेदकको न्यू शे ड सेन्टर नामक फमर्ले
जापानबाट पुरानो व्यवहार गिरसकेको गाडी थान एक आयात
गरे कोमा भन्सार कायार्लय वीरगंजले इन्भ्वाइस मूल्यमा िबना
आधार बढी मूल्य कायम गरी भन्सार महसूल िलएको र उपयोग
भइसकेको सामानमा िबबी कर नलाग्नु पनमा िबबी कर समेत
िलने गरे को िमित २०४०।३।१ को ू ापनपऽ िनधार्रण आदे श
र सो आदे शलाई मनािसब ठहर्याएको राज न्यायाधीकरणको र
म.क्षे.अ. को फैसला समेतलाई बदर गरी बील मूल्यमा भन्सार
महसूल िलई िबबीकर िलएको पैयाँ समेत िनवेदकलाई िफतार्
िदनु भनी परमादे शको आदे श समेत जारी गिरपाउँ भ े िरट
िनवेदकको मुख्य िजिकर दे िखन्छ । सवर्ूथम िनवेदकले पेश
गरे को िवल मूल्यमा भन्सार महसूल िलनु पनमा सो नगरी िवल

352
 भन्सार िवभाग

मूल्यमा १० ूितशत रकम थप गरी भन्सार महसूल िलएको भ े

िनवेदन िजिकरको सम्बन्धमा िवचार गदार् भन्सार ऐन, २०१९ को
दफा १३(१) लाई हे िरएमा िनकासी वा पैठारी गिरने कुनै माल वा
वःतुको भन्सारको महसुलको तात्पयर्को लािग ौी ५ को
सरकारबाट मूल्य िनधार्रण गिरएको रहे छ भने त्यःतो माल वा
वःतुको धनीले दािखल गरे को िवल बमोिजमको मूल्य र ौी ५ को
सरकारबाट िनधार्रण गिरएको मूल्य मध्ये जुन बढी हुन्छ सोही
मूल्यलाई नै त्यःतो माल वा वःतुको मूल्य मािनने छ भ े व्यवःथा
भएको दे िखन्छ । सोही ऐनको दफा १३(३) मा ौी ५ को
सरकार ारा मूल्य िनधार्रण नगिरएको माल वा वःतुको िवल माल
वा वःतु धनीले दािलख गनर् नसकेमा वा दािखल भएको िवल
भन्सार अिधकृतलाई िच नबुझेमा िनजले त्यःतो माल वा वःतुको
मूल्य िनधार्रण गरी भन्सार महसूल िलएको अिभलेखमा भए सोही
बमोिजम मूल्य िनधार्रण गनर् सक्नेछ भन्दै सोही दफा १३ को
उपदफा (५) मा उपदफा ३ मा जुनसुकै कुरा लेिखएको भए
तापिन पच्चीस हजार पैयाँ भन्दा बढी माल वा वःतुको मूल्य
िनधार्रण गनुर् परे मा भन्सार अिधकृतले आफूलाई लागेको अनुमािनत
मूल्य समेत उल्लेख गरी मूल्य िनधार्रणको लािग ौी ५ को
सरकार समक्ष पठाउन पनछ र यस सम्बन्धमा ौी ५ को
सरकारबाट मूल्य िनधार्रण हुनेछ भ े व्यवःथा भएको दे िखन्छ ।
भन्सार महसूल गन ूयोजनको लािग मूल्य िनधार्रण गनर् सक्ने ौी
५ को सरकारको उक्त अिधकारलाई ौी ५ को सरकारले िमित
२०३२।३।२ को नेपाल राजपऽ खण्ड २५ सं ख्या १० मा
ूकािशत सूचना ारा भन्सार िवभागको महािनदशकलाई सुम्पेको
दे िखन्छ । यस ूकार िनवेदक ारा आयाितत गाडीको भन्सार
ूयोजनको लािग ौी ५ को सरकार ारा मूल्य िनधार्रण नभएको
िःथितमा भन्सार िवभागको महािनदशकले उक्त राजपऽमा ूकािशत
सूचना ारा ूा अिधकारको ूयोग गरी बील मूल्यमा १० ूितशत

353
भन्सार िवभाग

थप गरी भन्सार मूल्य कायम गरे को कायर्लाई गैरकानुनी भ

िमल्ने दे िखएन ।
११. अब िनवेदकले ूयोग भइसकेको गाडी आयात गरे को हुँदा त्यसमा
िबबी कर नलाग्नु पनमा िबबी कर िलने गरे को कायर् गैरकानुनी
छ भ े िनवेदन िजिकरका सम्बन्धमा हे दार् उक्त आयाितत गाडीका
सम्बन्धमा जापान अटो अूाइजल इिन् च्यूटले गिरिदएको
ूमाणपऽबाट आयात भएको गाडी एक्सपोटबल ः ाण्डडर्को
भएकोले नयाँ सरह नै कायम हुने भ े ूत्यथीर्ह को िनणर्य र सोही
अनु पको िलिखतजवाफ दे िखन्छ । िरकिण्डशन गाडीह लाई
उपयोग भइसकेको गाडी सम्झन िमल्ने वा निमल्ने भ े कुराको
हकमा पुरानो गाडीलाई िरकिण्डशन गदार् अिधकांश भाग नयाँ
जडान गरे र पिन िरकिण्डशन हुनसक्ने हुनाले यःतो तथ्यको
िनरोपण गनुर् पन कुरा िरट अिधकार क्षेऽबाट गनर् िमल्दै न ।
वीरगंज भन्सार कायार्लय राज न्यायाधीकरण र म.क्षे.अ. बाट
समेत िनवेदकले आयात गरे को मोटर गाडीह िरकिण्डशन नयाँ
सरह भएको ठहर गरी िनणर्य भएकोमा सो गाडीह नयाँ सरहका
होइनन् अथवा भएका छै नन् वा पुरानो उपयोग भइसकेकै
अवःथामा छन् भनी िरट अिधकार क्षेऽबाट भ िमल्दै न । तसथर्
ूःतुत िरटिनवेदन खारे ज हुने ठहछर् िरटिनवेदन खारे ज गरे कोसम्म
ु इजलासका
सं यक्त माननीय न्यायाधीश ौी गजेन्िकेशरी
बाःतोलाकाको राय मनािसब ठहछर् फाइल िनयम अनुसार गरी
बुझाई िदनु ।

उक्त रायमा हामीह सहमत छ ।

न्या.िऽलोकूताप राणा,
न्या. िबहादुर िसं ह

इितसम्वत् २०४८ साल माघ २८ गते रोज ३ शुभम् ।

354
 भन्सार िवभाग

िनणर्य नं. ४५५६ ने.का.प. २०४९(ख) अ ६

ु इजलास
सं यक्त
माननीय न्यायाधीश ौी गजेन्िकेशरी बाःतोला
माननीय न्यायाधीश ौी लआमणूसाद अयार्ल
सम्वत् २०४६ सालको िरट नं.६८९
आदे श भएको िमित:२०४९।४।१९।२ मा
िनवेदक : िज.पसार् वीरगंज न.पं . वा.नं.७ कलिखया रोड िःथत राम
शे डसर् फमर्को ूोूाइटर ऐ.ऐ. बःने राम औतार केिडया

िव
िवपक्षी :ौी ५ को सरकार, वीरगंज भन्सार कायार्लयसमेत
िवषय : उत्ूेषण
(१) आिथर्क ऐन, २०४० जारी भई राजपऽ सम्बिन्धत कायार्लयमा
नपुगन्ु जेल सम्मको समय शून्यको िःथित रहन सक्दै न । िबबी कर
सामान खरीद कतार्बाट उठाइने कर हो ।
(ूकरण नं. १०)
िनवेदक तफर्बाट: िव ान अिधवक्ता ौी कमलनारायण दास
िवपक्षीतफर्बाट: िव ान सहन्यायािधवक्ता ौी नरे न्िकुमार ौे

आदे श
न्या.गजेन्िकेशरी बाःतोला
१. नेपालको सं िवधानको धारा १६।७१ अन्तगर्त पनर् आएको ूःतुत
िरटिनवेदनको तथ्य यस ूकार छ ।
२. ौी ५ को सरकार वािणज्य िवभागबाट सी.डी.वी.ए.आइ.
आर.टी.िव.एन. ९८६२।०३९ को आयात इजाजत पऽबाट .
२,००,०००।– सम्मको सुपारी आयात गनर् इजाजत पाएकोमा
गणतन्ऽ ौीलं काबाट २,०२,७१८।७५ िस.आइ.एफ. कलक ामा
मोल पन माल आयात गदार् वीरगं ज भन्सार कायार्लय, वीरगंजमा
िमित २०४०।८।२ का िदन आइपुग्दा आयात ू ापनपऽ
नं.६६८ मा एल.सी. भुक्तानी गरे को बीजक मोल .

355
भन्सार िवभाग

२,०२,७१८।७५ दे खाई ू ापनपऽ दािखल गरे कोमा सो मोलमा

भाडा भरोट १६,०९२।– जोडी . २,६८,९९०।५० मोल
कायम गरी त्यसमा भन्सार महसूल समेत गरी िबबीकर असूल
गन ूयोजनको लािग सो मोल . २,६८,९९०।५० लाई ३००
ूितशतले माकर्अप गरी सो हालको मोल . ११,४३,६०९।–
कायम गरी त्यसमा १० ूितशतले . १,१४,३६०।९० िबबी
कर असूल गिरयो । सो २०० ूितशतले माकर् अप गरी िबबी
कर असूल गरे कोमा राज न्यायाधीकरणमा पुनरावेदन गदार् शु
सदर गरी फैसला भयो । उक्त फैसला उपर म.क्षे.अ.मा
पुनरावेदन अनुमित पाउँ भ े िनवेदनमा अनुमित ूा भई माकर् अप
गरे को शु को सदर गन गरी राज न्यायाधीकरणको फैसला
मनािसब ठहर्याई फैसला भयो । उक्त फैसला उपर पुनरावेदन
गन कानुनी ूावधान भएको नहुँदा सं वैधािनक उपचारको माध्यम
अनुशरण गरे को छु । म.क्षे.अ.को फैसला िनम्न आधारमा कानुनी
ऽुिटपूणर् छ । िबबी कर ऐन, २०२३ को दफा ३ लाई सन्दभर्
बनाउँ दै आिथर्क ऐन, २०४० र सामियक कर असूल ऐन, २०१२
को दफा ३ अन्तगर्त िमित २०४०।३।२६ मा नेपाल राजपऽमा
ूकािशत ौी ५ को सरकारको सूचना अन्तगर्त िबबी करको
ूयोजनको िनिम ौी ५ को सरकारलाई माकर्अप गरी मूल्यांकन
गन अिधकार भएकै हुनाले माकर्अप गनर् पाउने भनी राज
न्यायाधीकरण आयोगले गरे को फैसलाको हदसम्म सदर हुने ठहछर्
भनी म.क्षे.अ.बाट फैसला भएको पाइन्छ । िबबी कर ऐन,
२०२३ लाई दोॐो सं शोधन गनर् बनेको ऐन, २०४१ ले थप
गरे को ८(क) भन्दा पिहले िबबीकरको ूयोजनको लािग मूल्यांकन
गनर् माकर् अप गनर् सक्ने कानुनी अवःथा नै नभएको हुनाले ऐ.
दफा ३ र दफा ७(३), ९(१) को पिरिध नाघी माकर्अप गनर्
नहुनेमा माकर्अप गरी कर असूली गिरएकोबाट िबबी कर ऐन,
२०२३ (सं शोधन) को दफा (७)(३), ९(१) समेत ूत्यक्ष कानुनी
ऽुिटपूणर् छ । उक्त िनवेदकको नेपालको सं िवधान एवं नेपाल

356
 भन्सार िवभाग

कानुनको व्यवःथा िवपरीत िबबी कर असूल गिरएबाट नेपालको

सं िवधान ारा ूद मौिलक हकह आघाितत हुन गएकोले
असाधारण अिधकार क्षेऽ अन्तगर्त उत्ूेषण लगायत उपयुक्त िरट
आ ा ारा भन्सार कायार्लय, वीरगंज, राज न्यायाधीकरण, काठमाड
र म.क्षे.अ.को समेतको फैसला तथा िनणर्ह लाई बदर गरी कानुन
बमोिजम भन्दा बढी उल्लेख भए बमोिजम असूल गिरएको रकम
िफतार् िदनु भनी भन्सार कायार्लय, वीरगंजको नाममा परमादे श समेत
जारी गिरपाउँ भ े समेत िरटिनवेदनपऽ ।
३. िवपक्षीह बाट िलिखतजवाफ िझकाई आएपिछ पेश गनुर् भ े यस
अदालत एक न्यायाधीशको इजलासको िमित २०४६।५।५ को
आदे श ।
४. आिथर्क ऐन, २०४० र सामियक कर असूल ऐन, २०२३ को दफा
३ अन्तगर्त िमित २०४०।३।२६ मा नेपाल राजपऽमा सूचना
ूकािशत भए अनुसार िवपक्षी िरट िनवेदकले पैठारी गरे को
सुपारीमा लगाइएको िबबीकर कानून बमोिजम छ । साथै
पैठारीमा िबबी कर असूल गन ूयोजनको लािग माकर्अप गरी
मूल्य कायम गन व्यवःथा २०३१।६।२५ दे िख नै ौी ५ को
सरकारको िनणर्यबाट हुने गरे को र सोही अवःथा अनुसार सम्पूणर्
आयातकतार्ह ले सोही आधारमा िबबीकर बुझाई सामान पैठारी
गन गरे को व्यहोरा अनुरोध गदर्छु । साथै यस भन्सार कायार्लयले
उक्त सामानको माकर्अप गरी िबबीकर असूल उपर गरे कोमा
िनवेदकले राज न्यायाधीकरणमा पुनरावेदन गरे कोमा शु िनणर्य
सदर ठहराई न्यायाधीकरणबाट फैसला गरे कोमा उक्त फैसला उपर
पिन िनवेदकको म.क्षे.अ.मा परे को पुनरावेदनको अनुमित पाउँ भ े
िनवेदनमा अनुमित ूदान भई सोही शु िनणर्य सदर गरे को राज
न्यायाधीकरणको फैसलालाई सदर गरी फैसला समेत भएको हुँदा
िनवेदकको मौिलक हक हनन् नभएको हुँदा िरटिनवेदन खारे ज गरी
पाउन अनुरोध गदर्छु भ े समेत वीरगंज भन्सार कायार्लयको
िलिखतजवाफ ।

357
भन्सार िवभाग

५. िवपक्षीह ले वीरगंज भन्सार कायार्लयबाट ू ापनपऽमा उल्लेख

गिरएको मुल्य भन्दा बढी मूल्य कायम गरी त्यसमा सोही बमोिजम
मालको मूल्य अनुसार िबबीकर बुझाउने भ े उक्त कायार्लयबाट
भएको िनणर्य उपर िवपक्षीले राज न्यायाधीकरण, काठमाड मा
पुनरावेदन िदएको र राज न्यायाधीकरणबाट वीरगं ज भन्सार
कायार्लयबाट भएको िनणर्य मनािसब ठहर्याई फैसला भएको
रहे छ । उक्त फैसला उपर पुनरावेदन गन अनुमितको लािग
िवपक्षीले यस राज न्यायाधीकरण, काठमाड को फैसलालाई नै
मनािसब ठहराई फैसला भएको दे िखन्छ । अदालतबाट सबूद
ूमाणको मूल्यांकन गरी ऐन कानुन बमोिजम भए गरे को फैसला
उपर सम्मानीत अदालतमा िदएको िरटिनवेदन िनराधार हुँदा खारे ज
गरी पाउन सादर अनुरोध गदर्छु भ े समेत म.क्षे.अ.को
िलिखतजवाफ ।
६. शु भन्सार कायार्लयको िनणर्य उपर पुनरावेदन परी यस
न्यायाधीकरणबाट कानुन बमोिजम फैसला भएको फैसला उपर
म.क्षे.अ.ले समेत अनुमित ूदान गरी पुनरावेदन सुनी इन्साफ गरी
सकेको हुँदा िनणर्य अिन्तम अवःथामा पुिगसकेको छ । अतः यस
न्यायाधीकरणको फैसला समेतबाट िरट िनवेदकको कुनै पिन
ूकारको मौिलक एवं कानुनी हक हनन् नभएको र यस
न्यायाधीकरणको फैसला कानुन बमोिजम नै भएको हुँदा
िरटिनवेदनपऽ खारे ज गिरपाउँ भ े समेत राज न्यायाधीकरण,
काठमाड को िलिखतजवाफ ।
७. िनयम बमोिजम दै िनक पेशी सूचीमा चढी इजलास पेश भएको
ूःतुत िरट िनवेदक तफर्बाट रहनुभएका िव ान अिधवक्ता ौी
कमलनारायण दासले िनवेदकले ू ापनपऽमा दे खाएको मूल्य भन्दा
बढी २०० ूितशतले माकर्अप गरी सोही अनुसार मालको मोल
कायम गरी िबबी कर असूल गन कायर् िवपक्षी भन्सार
कायार्लयबाट गिरयो सोही िनणर्यलाई सदर गरी ूत्यथीर्ह राज
न्यायाधीकरण र म.क्षे.अ.समेतबाट िनणर्य भएको छ । उक्त कायर्

358
 भन्सार िवभाग

ूत्यथीर् भन्सार कायार्लयले आफूखुशी २०० ूितशत माकर्अप गरी

मोल कायम गन कायर् िबबीकर ऐन, २०२३ को दफा ७(३) र
९(१) समेत कानुनी ऽुिटपूणर् हुँदा िरटिनवेदन जारी भई उक्त
ूत्यथीर् कायार्लयह को ऽुिटपूणर् िनणर्य बदर हुनपु दर्छ भ े समेत र
ूत्यथीर् कायार्लयतफर्बाट उपिःथत ु एका
हुनभ सरकारी
सहन्यायािधवक्ता ौी नरे न्ि ौे ले आिथर्क ऐन, २०४० र सामियक
कर असूल ऐन, २०१२ को दफा ३ अन्तगर्त िमित
२०४०।३।२६ मा नेपाल राजपऽमा ूकािशत ौी ५ को
सरकारको सूचना अन्तगर्त िबबीकरको ूयोजनको िनिम ौी ५
को सरकारलाई माकर्अप गरी मूल्यांकन गन अिधकार भएको
हुनाले शु भन्सार कायार्लयबाट भएको िनणर्यलाई राज
न्यायाधीकरण एवं म.क्षे.अ.समेतबाट सदर भई भएको िनणर्य कानुन
बमोिजम हुँदा िरटिनवेदनपऽ खारे ज हुनपु दर्छ भ े समेतका तकर्ह
ूःतुत गनुभ
र् यो ।
८. यसमा िनणर्यतफर् हे दार् िनवेदकले आयात गरे को सामानह मा
ू ापनपऽमा उल्लेख गरे भन्दा २०० ूितशतले माकर्अप गरी
मूल्य कायम गरी िबबीकर असूल उपर गन िनणर्य गिरएको
वीरगंज भन्सार कायार्लयको िनणर्यलाई सदर गरे को राज
न्यायाधीकरण र म.क्षे.अ.समेतको ूत्यथीर् कायार्लयह को िनणर्य
िबबी कर ऐन, २०२३ को दफा ३.७(३) र ९(१) समेतको
िवपरीत हुँदा ऽुिटपूणर् छ, भ े समेत िरटिनवेदन िजिकर छ ।
९. ूत्यथीर् भन्सार कायार्लय, वीरगंज समेतबाट िनवेदकले ू ापनपऽमा
उल्लेख गिरए भन्दा २०० ूितशतले माकर्अप गरी मोल कायम
गरी िबबी कर महसूल िलने गरे को िनणर्य कानुन अनु प िमले
निमलेतफर् िनणर्य िदनु पन हुन आयो ।
१०. सामियक कर असूली ऐन, २०१२ को दफा ३ मा ौी ५ को
सरकारको िवचारमा भन्सार महसूल र अन्तःशुल्क वा अ कुनै
कर लगाउने वारे ऐन जारी गनर् पन ठहिरएमा र जनिहतको लािग
त्यःतो भन्सार महसूल अन्तःशुल्क वा अ कुनै कर तु न्त

359
भन्सार िवभाग

लगाउन वा बढाउन वान्छनीय छ, भ े लागेमा ौी ५ को

सरकारले सूिचत आदे श ारा कर लगाउन वा बढाउन सक्नेछ, भ े
समेत कानुनी व्यवःथा छ । उल्लेिखत काम अनु प ौी ५ को
सरकार अथर् मन्ऽालयको सूचना िमित २०४०।३।२६ गतेको
राजपऽमा ूकािशत भएको छ । उक्त िमित २०४०।३।२६
गतेको राजपऽमा ूकािशत ौी ५ को सरकार अथर् मन्ऽालयको
सूचना अनुसार सामियक कर असूल ऐन सं शोधन सिहत, २०१२
को दफा ३ ले िदएको अिधकार ूयोग गरी ौी ५ को सरकारले
यो आदे श जारी गरे को छ, भ े उल्लेख गद अनुसूची ५ को ि व्य
४ मा “िवदे शबाट पैठारी हुने माल सामानमा पैठारी हुँदा कै
अवःथामा भन्सार कायार्लयमा िबबी कर असूल उपर गिरने छ
भ े समेत र सोही अनुसूची ५ को ि व्य ५ मा पैठारीको
अवःथामा भन्सारमा िबबी कर असूल गिरने माल सामानह को ौी
५ को सरकारले िबबी कर ूयोजनको लािग तोकेको आधारमा
मूल्यांकन गिरने छ” भ े समेत उल्लेख भएको छ । ौी ५ को
सरकार अथर् मन्ऽालयको सूचना िमित २०४०।१२।२० गतेमा
ूकािशत भई पैठारीको अवःथामा भन्सार लाग्ने वःतुको माकर्अप
गिरने ूितशतह तोिकएको पाइन्छ । यसरी सूचनाले तोक्नु भन्दा
अगािड आएको माल सामानमा माकर्अप गरे र भन्सार महसूल िलन
पाउने वा नपाउने भ े तफर् हे दार् मालसामान २०४० साल असोज
दे िख आइपुगेको सूचना िमित २०४०।१२।२० मा ूकािशत
भएको र सो सूचना भन्दा अगावै िनवेदकले सामान छु टाएर लगेको
दे िखन्छ । आिथर्क ऐन, २०४० जारी भई राजपऽ सम्बिन्धत
कायार्लयमा नपुगन्जेल सम्मको समय शुन्यको िःथितमा रहन
सक्दै न । िबबी कर सामान खरीदकतार्बाट उठाइने कर हो ।
िनवेदकले भन्सार कायार्लयबाट तोके अनुसार िबबी कर ितरे र
माल सामान छु टाएर लगी सकेको दे िखन्छ । सो सामान हाल
बजारमा पुगी सक्ने अवःथा भएको मालको मूल्यमा िबबीकर
समेत समावेश हुने छ र िबबी कर िफतार् िदनु पन औिचत्य समेत

360
 भन्सार िवभाग

दे िखं दैन । ौी ५ को सरकार अथर् मन्ऽालयबाट सामियक कर

असूल ऐन, २०१२ को दफा ३ अन्तगर्त िमित २०४०।३।२६
मा राजपऽमा सूचना ूकािशत गरी कुनै पिन फमर् अन्तगर्त
िवदे शबाट आयात गिरएको माल सामान उपर भन्सार कायार्लयबाट
पैठारी हुँदा कै अवःथामा भन्सार कायार्लयबाट िबबी कर िलन
पाइने र िबबी कर ूयोजनको लािग तोकेको आधारमा मूल्यांकन
गनर् पाउने भ े ौी ५ को सरकारको सूचना समेत भएको दे िखयो
िनवेदकको फमर्बाट आयात गिरएको सुपारी िमित २०४०।८।२
मा वीरगं ज भन्सार कायार्लयमा आइपुगेको र सो समयमा सामियक
कर असूली ऐन सं शोधन सिहत २०१२ र आिथर्क ऐन, २०४० र
िमित २०४१।३।२६ गतेको ौी ५ को सरकारको सूचना
समेतको आधारमा िनवेदकको आयाितत मालमा भन्सार
कायार्लयबाट कानुन बमोिजम पुनः मूल्यांकन हुन सक्ने दे िखन
आयो । तसथर् िनवेदकको सामानमा पुनः माकर्अप गरी िबबी कर
ूयोजनको लािग मोल कायम गरी िबबीकर िनवेदकबाट असूल
गिरने गरे को वीरगंज भन्सार कायार्लयको िनणर्य र सोही िनणर्य
सदर गरे को राज न्यायाधीकरणको र म.क्षे.अ.को िनणर्य समेतमा
कुनै कानुनी ऽुिट भए गरे को दे िखएन । अतः िनवेदकको माग
बमोिजमको आदे श जारी गरी रहनु पन अवःथा नहुँदा िरटिनवेदन
पऽ खारे ज हुने ठहछर् । फाइल िनयम बमोिजम गरी बुझाई
िदनु ।
उक्त रायमा म सहमत छु ।
न्या.लआमणूसाद अयार्ल
इितसम्वत् २०४९ साल ौावण १९ गते रोज २ शुभम् ।

361
भन्सार िवभाग

िनणर्य नं. ४४६० ने.का.प. २०४९(क) अ १

ु इजलास
सं यक्त
माननीय न्यायाधीश ौी केशवूसाद उपाध्याय
माननीय न्यायाधीश ौी लआमणूसाद अयार्ल
सम्वत् २०४८ सालको िर.नं. १५०१
फैसला भएको िमित : २०४८।१२।७।६ मा
िनवेदक/ूितवादी: काठमाड सदरखोरमा थुनामा रहे को फूवार् िछिरङ शेपार्

िव
िवपक्षी :ौी िऽभ ुवन िवमानःथल भन्सार कायार्लयसमेत
िवषय : उत्ूेषण
(१) िरट िनवेदकलाई जिरवाना माऽको सजायँ भएको हुनाले मु.ऐ.दं .स.
को ३८(२) नं. बमोिजम जिरवानाको कैद ठे क्नु पदार् सो
अपराधमा हुन सक्ने कैदको उपल्लो हदको आधा माऽ ठे क्नु
पन ।
(ूकरण नं. ८)
िनवेदक तफर्बाट :िव ान अिधवक्ता ौी होमनाथ ढुं गाना, िव ान
अिधवक्ता ौी तीथर् वसौला
िवपक्षीतफर्बाट :िव ान सहन्यायािधवक्ता ौी वलराम के.सी.

आदे श
न्या.केशवूसाद उपाध्याय
१. नेपाल अिधराज्यको सं िवधान, २०४७ को धारा ८८(१) र (२)
अन्तगर्त यस अदालतमा पनर् आएको ूःतुत िरटिनवेदनको सं िक्ष
व्यहोरा िनम्न ूकार छ ।
२. वादी ौी ५ को सरकार ूितवादी म िनवेदक समेत भएको सुन
चोरी पैठारी मु ामा म समेत सं लग्न रहे को ठहर गरी भन्सार ऐन,
२०१९ को सं शोधन सिहतको दफा ३४ उपदफा (८)(क)
अनुसार बरामद सुन जफत गन र िबगो बमोिजम जिरवाना .
२,३१,४८०।– हुने ठहर भयो । उक्त जिरवाना वापतको रकम

362
 भन्सार िवभाग

ु ी ऐन दण्ड सजायँको महलको ३८(१) नं.

ितनर् नसकेमा मुलक
बमोिजम ४ वषर् कैद गन भनी िऽ.िव.भं .का. ले २०४७।९।१९
गते फैसला गरी िवपक्षीले सो बमोिजमको कैद लगत ठे की कैद
असूल उपर गराउनु भ े व्यहोराको पूजीर् कारागार शाखामा पठाई
लगत ठे की थुनामा राखेको छ । उक्त िमितमा भएको फैसलाको
जनाउँ एवं ३५ िदने म्याद पूजीर् सदरखोर शाखामा िमित
२०४७।९।२४ मा ूा भई पुनरावेदन गनर् फैसलाको नक्कल
माग गदार् नक्कल निदएकोले पुनरावेदन गन म्याद समेत गुिळयो ।
िनकासी पैठारी ऐन, २०१३ को सं शोधन सिहतको दफा ५ मा
भएको व्यवःथा बमोिजम मैले गैरकानुनी पैठारी गरे को भएमा पिन
सो सामान जफत भई िबगो बमोिजम जिरवाना वा एक वषर्सम्म
कैद हुन ु पन हो तर िवपक्षी कायार्लयले भन्सार ऐन, २०१९ को
सं शोधन सिहतको दफा ३४ को उपदफा (८)(क) बमोिजम
कसूरदार ठहर गरी माल जफत गरी िबगो बमोिजम जिरवाना
गरे को छ । भन्सार ऐनले जिरवाना वापत कैदको व्यवःथा गरे को
छै न तर िवपक्षीले मु.ऐ.दं .स. को ३८(१) नं. बमोिजम जिरवाना
वापत कैद वषर् ४ ठे केको छ । उक्त ऐनको ३८(१) बमोिजम
कैद म्याद ४ वषर् जिरवाना वा कैद दुवै भएमा माऽ आकिषर्त
हुन्छ र तर ूःतुत मु ामा मलाई कैदको सजायँ नभई जिरवाना
माऽ भएको छ । तर दं .स. को ३८(२) नं. बमोिजम कैद वा
जिरवाना मध्ये कुनै वा दुवै हुन सक्ने अपराधमा जिरवाना माऽको
सजायँ भएमा सो जिरवाना नितरे वापतमा सजायँ एवं कैदको सजायँ
गदार् सो अपराधमा हुन सक्ने उपल्लो हदको आधा भन्दा बढी
नहुने अविधसम्मको माऽ कैद ठे क्नु पदर्छ । भन्सार ऐन, २०१९
को दफा ३४ को उपदफा (८)(क) बमोिजम जिरवाना वा कैद
मध्ये कुनै वा दुवै हुन सक्ने ूःतुत मु ामा जिरवाना माऽ गरी
जिरवाना वापत कैद ठे केको छ । यस सम्बन्धमा िवसा घले िव.
िऽ.िव.भं .का. समेतको बन्दीूत्यक्षीकरणको िरटमा समेत सव च्च
अदालतबाट जिरवाना वापत कैद ठे क्दा २ वषर् भन्दा बढी ठे क्न

363
भन्सार िवभाग

नपाइने िस ान्त ःथािपत भएकोले उक्त िवपक्षी कायार्लयले ठे केको

कैद मौिलक हकमा आघात परे कोले सो को ूचलन गराई पाउँ
भ े समेतको िरटिनवेदन ।
३. यसमा िलिखतजवाफ मगाई आएपिछ वा म्याद नाघेपिछ पेश गनुर्
भ े सव च्च अदालतको आदे श ।
४. यसमा ूःतुत सुन चोरी पैठारी मु ामा भन्सार महसूल लाग्ने र
बन्दे ज नलगाइएको वःतु भएकोले भन्सार ऐन, २०१९ बमोिजम
उक्त ऐन आकिषर्त हुन आउँ छ । ूःतुत मु ामा िरट िनवेदकले
सुन चोरी पैठारी गनर् लागेको भई भन्सार ऐन, २०१९ को दफा
३४ को उपदफा ८(क) बमोिजम िबगो बमोिजम जिरवाना ५ वषर्
कैद वा दुवै हुन सक्ने व्याख्या गिरएको छ । िरट िनवेदकलाई
लागेको जिरवाना वापतको रकम बुझाउन नसकेकोले उक्त ऐन
बमोिजम कैदको र त्यःतो कैद ४ वषर् भन्दा बढी हुन ु नहुने
कानुनी व्याख्या भएकोले दण्ड सजायँको ३८(१) नं. बमोिजम ४
वषर् कैद ठे िकएको र िवसा घलेको बन्दीूत्यक्षीकरण मु ामा पिन
कैदको िहसाब पिन िनकासी पैठारी िनयन्ऽण ऐन, २०१३ बमोिजम
भएकोले ूःतुत िरटिनवेदन खारे ज होस भ े िऽ.िव.भं .का. को
िलिखतजवाफ ।
५. ूःतुत मु ाको सन्दभर्मा िवपक्षी फुवार्िछिरङ सेपार्लाई
िऽ.िव.भं .का.को पऽ सं ख्या ०४७।४८(काउण्टर) नं.५६ िमित
२०४६।६।२ को पऽानुसार कैद ठे िकएको भनी सदरखोर शाखा
िडल्लीबजारबाट ःथानान्तर भई आएकोले यस कायार्लयले
िवपक्षीको कुनै मौिलक हकमा आघात नपारे कोले िरटिनवेदन
खारे जहोस् भ े सदरखोरको िलिखतजवाफ ।
६. िनयमबमोिजम पेशी चढी इजलास समक्ष ूःतुत हुनआएको उक्त
िवषयमा िरट िनवेदकका तफर्बाट उपिःथत हुन ु भएका िव ान
अिधवक्ता ौी होमनाथ ढुं गानाले िरट िनवेदकलाई भन्सार ऐन,
२०१९ को दफा ३४ को उपदफा ८(क) बमोिजम िबगो
ु ी ऐन दण्ड सजायँको
बमोिजम जिरवाना माऽ गरे को छ । मुलक

364
 भन्सार िवभाग

३८ (१) नं. बमोिजम कैद वा जिरवाना मध्ये कुनै वा दुवै भएको

मु ामा माऽ उक्त दफा आकिषर्त हुन्छ । तर जिरवाना वा कैद
मध्ये दुवै वा कुनै हुने हुने मु ामा पिन जिरवाना माऽ गिरएको छ
भने सो जिरवाना नितरे वापत कैद ठे क्दा उक्त ऐनको दफा
३८(२) बमोिजम सो अपराधमा हुन सक्ने कैदको उपल्लो हदको
आधा भन्दा बढी ठे क्न िमल्दै न । तसथर् िवपक्षीको कायार्लयले मेरो
पक्ष लाई भन्सार ऐन, २०१९ को दफा ३४ को उपदफा ८(क)
आकिषर्त गरी जिरवाना नितरे वापत मु.ऐ.दं .स. को ३८(१)
आकिषर्त गरे को निमलेको भ े समेतको बहस ूःतुत गनुर् भयो ।
िरट िनवेदक तफर्बाट उपिःथत हुन ु भएको अक िव ान अिधवक्ता
ँ ालाई नै समथर्न गरी बहस
तीथर् वसौलाले पिन उपरोक्त बहस बुद
िजिकर गनुर् भयो । िवपक्षी कायार्लय तफर्बाट उपिःथत हुन ु भएका
िव ान सरकारी सहन्यायािधवक्ता ौी बलराम के.सी. ले िरट
िनवेदकले आफ्नो हकमा आघात परे को समय व्यितत नै नभई
ु ान नभई िरट
अदालतमा आउनु भएको छ । कानुनी कैद नै भक्त
क्षेऽमा ूवेश गन हकािधकार नहुने िवपक्षीको िरटिनवेदन
िवरोधाभाषपूणर् भएकोले िरटिनवेदन खारे ज होस भ े समेतको बहस
गनुर् भयो ।
७. अब यसमा िरट िनवेदकको मागबमोिजमको आदे श जारी गनर्पन हो
होइन भ े सम्बन्धमा िनणर्य िदनुपरे को छ ।
८. अब यसमा िनणर्यतफर् िवचार गदार् िरट िनवेदकलाई भन्सार ऐन,
२०१९ को दफा ३४ को उपदफा ८(क) बमोिजम जिरवाना माऽ
गिरएको र कैद वा जिरवाना मध्ये कुनै वा दुवै हुनेमा जिरवाना
माऽ गिरएकोमा मु.ऐ.दं .स. का ३८(२) आकिषर्त हुन्छ तर िरट
िनवेदकलाई गैरकानुनी पमा ३८(२) कानुन लगाई कैद म्याद
ु ान नै
ठे िकएको भ े िरट िनवेदक र िवपक्षीलाई कानुनी कैद भक्त
नभई उपचार खोज्ने हकािधकार नभएको िरटिनवेदन िवरोधाभाषपूणर्
भएको भ े िवपक्षीको भनाई रहे को पाइन्छ । िरट िनवेदकलाई
भन्सार ऐन, २०१९ को दफा ३४ को उपदफा (८.क) बमोिजम

365
भन्सार िवभाग

जिरवाना माऽ भएकोमा कुनै िववाद दे िखएन र उक्त ऐनको

बिखर्लाप गनलाई िबगो बमोिजम जिरवाना ५ वषर् सम्म कैद वा
दुवै हुन सक्ने ःप छ । िऽ.िव.भं .का. ले िरट िनवेदकलाई सजायँ
गदार् िबगो बमोिजम जिरवाना माऽ गरे को दे िखन्छ । मु.ऐ.दं .स.
को ३८(१) नं. लाई हे दार् कैद वा सजायँ दुवै सजायँ भएमा
जिरवाना नितरे वापत कैद ठे क्नु पदार् ४ वषर् भन्दा बढी कैद ठे क्नु
हुँदैन भ े उल्लेख छ । िरट िनवेदकलाई पिन यसै बमोिजम
जिरवाना नितरे वापत कैद ठे िकएको पाइन्छ । उक्त ऐनको
३८(१) नं. को व्यवःथा बमोिजम कैद वा जिरवाना मध्ये कुनै वा
दुवै हुन सक्ने अपराधमा जिरवाना माऽको सजायँ भएकोमा सो
जिरवाना वापतको कैद सजायँ ठे क्नुपछर् भ े छ । ूःतुत
िववादको सम्बन्धमा भन्सार ऐन, २०१९ को दफा ३४ को
उपदफा (८ क.) ले कैद वा जिरवाना वा दुवक
ै ो सजायँको
व्यवःथा गरे पिन िरट िनवेदकलाई जिरवाना माऽ गरी सो जिरवाना
नितरे वापत कैद म्याद ठे क्दा दण्ड सजायँको ३८(१) नं. बमोिजम
४ वषर् ठे िकएको पाइन्छ । तर िरट िनवेदकलाई जिरवाना माऽको
सजायँ भएको हुनाले मु.ऐ.दं .स. को ३८(२) नं. बमोिजम
जिरवानको कैद ठे क्नु पदार् सो अपराधमा हुन सक्ने कैदको उपल्लो
हदको आधा माऽ ठे क्नु पन दे िखन्छ । सो अनुसार भन्सार ऐन,
२०१९ को दफा ३४ को उपदफा (८. क) बमोिजमको कैदको
उपल्लो हद ५ वषर् भएकोले सो को आधा २१२ वषर् माऽ कैद
हुनम
े ा दण्ड सजायँको ३८(१) नं. बमोिजम ४ वषर् कैद म्याद
ठे केको निमलेको हुँदा सो िऽ.िव. भन्सार कायार्लयको कैद लगत
बदर गिरएको छ । पुनः कानुन बमोिजम लगत कायम गनुर् भनी
परमादे शको आदे श समेत जारी हुने ठहछर् ।
उक्त रायमा म सहमत छु ।
न्या.लआमणूसाद अयार्ल

इितसम्वत् २०४८ साल चैऽ ७ गते रोज ६ शुभम् ।

366
 भन्सार िवभाग

िनणर्य नं. ४५१९ ने.का.प. २०४९ (क) अ ४

ु इजलास
सं यक्त
माननीय न्यायाधीश ौी ओमभक्त ौे
माननीय न्यायाधीश ौी केदारनाथ उपाध्याय
सम्वत् २०४८ सालको िर.नं. १५६८
आदे श भएको िमित:२०४८।१०।२४।६ मा
िनवेदक : केन्िीय कारागार िऽपुरे रमा वादी बन्दी रहे को कोटीिजयो
मािनकाको हकमा मोितराज गौतम

िव
िवपक्षी :ौी ५ को सरकार िऽभ ुवन िवमानःथल भन्सार कायार्लयसमेत
िवषय : बन्दीूत्यक्षीकरण
(१) पुनरावेदनको उपचारको लािग आफूले िदनु पन धरौट वा
जेथाजमानी िदनु पन कानुनी बाध्यतालाई उिछनेर िरट क्षेऽबाट
ूवेश गन पक्षलाई सुिवधा ूदान गद जाने हो भने धरौट वा
जेथाजमानी राखेर माऽ पुनरावेदन गनर् पाउने कानुनी बाध्यताको
कुनै अथर् नआउने ।
(ूकरण नं. १६)
(२) यस अदालतको असाधारण अिधकार क्षेऽको ूयोग कुनै कानुन ारा
तोिकएको जेथाजमानी राख्नु पन कानुनी अिनवायर्ताकलाई िनःकृय
गराउनको लािग पिन होइन न त पुनरावेदनका उपचारको िवकल्प
िरटिनवेदन हुन सक्दछ । िरट िनवेदकलाई सजायँ गन गरे को
भन्सार अिधकृतको आदे श के कःतो तथ्यमा आधािरत छ सो
तथ्यले िनवेदकको सम्बन्धमा के कःता अपराध कायम गछर् वा
गदन र िनकासी पैठारी ऐन, २०१३ वा भन्सार ऐन, २०१९ कुन
ऐनको अपराध कायम हुन्छ भ े तथ्य र सबूद ूमाणको जाँचबुझ
िरट क्षेऽबाट िनरोपण गन कुरा होइन ।
(ूकरण नं. १६)
िरट िनवेदक तफर्बाट:िव ान अिधवक्ता ौी शुिशलकुमार पन्त
िवपक्षी तफर्बाट: िव ान सहन्यायािधवक्ता ौी खगेन्ि बःनेत

367
भन्सार िवभाग

फैसला
न्या.केदारनाथ उपाध्याय
१. नेपाल अिधराज्यको सं िवधान, २०४७ को धारा २३।८८ बमोिजम
पनर् आएको ूःतुत िरटिनवेदनको सं िक्ष िववरण िनम्न ूकार
छ ।
२. म िनवेदक पेशागत पमा इिन्जनीयर समेत भएकोले एउटा
िशिक्षत एवं ूिति त ईटािलयन पयर्टक हुँ । दे श िवदे श ॅमण गनर्
आफ्नो अिभ ची बमोिजम समय र कामको अनुकूलता िमलाई ूाय
हरे क वषर् घुम्ने िसलिसलामा गत २०४७ साल जे मा हङकङ
आई पुगेको िथएँ । त्यहाँ घुम्ने र िकनमेल गन बममा आफ्नो
ु भन्दा सुनको भाउ िनकै सःतो भएकोले १० िकलो माम
मुलक
जित सुन समेत खरीद गरी ःवदे श िफतार् जाने उ ेँयले म बःने
होटल ूबन्धकसं ग हवाई जहाजको िटकट बुक गरी माग्न कुरा
गदार् िनज ूबन्धकले यित नजीक आएर नेपालको सुन्दरता नहे री
फिकर्नु हुन्छ भनी भन्दा सल्लाह तकर् उिचत लागी मोटा मोटी
खचर्को िहसाब सोधी काठमाड का लािग शाही नेपाल वायु सेवा
िनगमको िटकट बुक गराई िमित २०४७।२।२७ गतेका िदन
काठमाड आई पुगेको िथएँ । काठमाड ूःथान गनुर् अिघ आफूले
िकनी सकेको उक्त सुन बोकी िहड्ने असुिवधा र असुरिक्षत समेत
हुने भएकोले िनज होटल ूबन्धकलाई नै २।४ िदन राखी िदन
अनुरोध गरे कोमा िनजले सुन राख्ने झं झट बोक्न नचाही काडमाड
एयरपोटर्मा ू ापनपऽ सहीत शान्जीटमा राखे हुन्छ भनी सल्लाह
िदएकोले आफ्नो उक्त खरीदी सुन समेत िलई काठमाड िऽभुवन
िवमानःथलमा आई पुगेको िथएँ । जहाजबाट ओिलर्नासाथ
अध्यागमन भन्दा पिहले भन्सार कमर्चारी कहाँ िसधै गई उल्लेिखत
सम्पूणर् व्यहोरा सुनाई आफ्नो सुन शान्जीटमा राख्ने ूबन्ध िमलाई
िदनु पर्यो भनी खरीदी सुनको बील सिहत आमह गरे को िथए तर
भन्सार कमर्चारीले यो सुन चोरी पैठारी गन उ ँ
े यले ितिमले
ल्याएका ह शान्जीट राख्ने कुरा हुन सक्दै न । ितिमले अब यो सुन

368
 भन्सार िवभाग

िफतार् लग्नु भनी िचताउन पदन उल्टो जेल बःनु पछर् होइन भने
शान्जीटको कागजात िमलाई िदन्छ सो बापत . ५,००,०००।–
पाँचलाख पैयाँ हामीलाई िदनुपछर् भनी भनेकोले ब म भन्सार
क्षेऽ बािहर िनःक आजै वा भोिल िफतार् िटकट िलएर यिहबाट
ःवदे श िफतार् जान तयार छु यऽो रकम िनरथर्क िदएर नेपाल हे न र्
मलाई इच्छा छै न म सं ग यऽो पैसा पिन छै न ब तपाईह को
हािकमसं ग मलाई कुरा गराई िदनुहोस् भन्दा िनजह ले एक्कासी मैले
िभरी राखेको मेरो कमरपेटीको झोला जबरजःती खोसी लछार
पछार गद नमालुम कःतो कागज हो लेखी सही गर भनी नेपाली
भाषामा गाली गलौज समेतका दुव्र्यवहार गरे को हुँदा यसमा
लेिखएको व्यहोरा नेपालीमा भएकोले तपाईह ले के लेख्न ु भएको छ
म अनिभ भएकोले सही नगन भनी हठ गरे कोले भोिलपल्ट पुनः
ूमुख भन्सार अिधकृतज्यू समक्ष उपिःथत गराइएकोमा मैले मान
ूित ा र सम्पि जोिखममा नपािरयोस भनी अनुनय िवनय गदार्
िठक छ सही गिरिदनुस तपाईको सुन र तपाईलाई केही हुँदैन भनी
िव ास िदलाएकोमा तयार पािरएको कागजातह हे दार् नेपाली
भाषामा लेिखएको र आफू नेपाली भाषा लेख्न पढ्न र बोल्न नजा े
मािनस भएकोले अं मज
े ीमा कैिफयत लेख्न िदनु पछर् भ े अडानले
गदार् सं िक्ष मा सुन मेरो साथमा िथयो भ े तथ्य माऽ ःवीकार गरी
लेिखएको सम्पूणर् व्यहोरालाई अःवीकार गन व्यहोरा अंमज
े ीमा
लेिखसकेपिछ ूत्यथीर् भन्सार अिधकृतज्यूले भनेको ठाउँ मा हःताक्षर
दःतखत गिरिदएको िथए ।
३. यस ूकार िनवेदक िव जबरजःती िबना कुनै अपरािधक
मनसाय वा कायर्को ूमाणको ०४७।२।४ को िनणर्य बमोिजम
भन्दै भन्सार ऐन, २०१९ को दफा ३४(८) (क) अनुसार बरामद
भएको भनी १०.९०० (दश िकलो नौ सयमाम) सुन जफत गरी
६ महीना कैद र िबगो बमोिजम . ५६,०६,९९५।– जरीवाना
समेत गिरएको र २०४७।२।२७ दे िख २०४७।८।२६
सम्मको ६ महीनासम्म कैद गरी जरीवानाको रकम दािखल गरे मा

369
भन्सार िवभाग

कैदबाट मुक्त गिरिदने भ े समेतको िमित २०४७।३।७ को पऽ

माफर्त कैद समेत ठे िकएको बोधाथर् पऽ तथा पुनरावेदन गनर् म्याद
समेत पठाएको रहे छ ।
४. नेपाल कानुन बमोिजम सुन आफ्नो िवदे शी मुिाको ौोत भयो भने
भन्सार ितरी दे श िभऽ समेत िलएर आउने िचज हुँदा उक्त बःतु
आफमा गैरकानुनी नभएको र कसैले आफूसं ग भएको सामान कुनै
दे शमा जान पाउँ दैन भने शान्जीटमा धरौटी राखी फिकर्दाँ िलएर
जान सिकने अन्तरार्ि य ूावधान र परम्परालाई ूर्ःतुत मु ामा
नजर अन्दाज गिरएको छ र सं िवधान ारा ूद समानताको हकको
ूितकूल िनणर्य गिरएको छ । आफ्नो ःवेदशी राजदू तावास माफर्त
कानुन व्यवसायीको सर सल्लाहबाट २०४८।४।२५ मा किथत
फैसला लगायतका सम्पूणर् कागजातह सानर् लगाई िनज कानुन
व्यवसायीको सरसल्लाहबाट २०४८।४।२४ मा किथत फैसला
लगायतका सम्पूणर् कागजातह सानर् लगाई कानुन व्यवसायी ारा
सम्पूणर् तथ्य ात हुन आएको र पुनरावेदन िदने म्याद समेत गुळन
गई कानुनमा अन्य व्यवःथा समेत नहुँदा सं ◌ंिवधानको धारा
११(१) १२(१) र १४(३) (७) र नागिरक अिधकार ऐन,
२०१२ को दफा ३, ९, ११(३) र १ ारा सं रिक्षत आफ्नो िव
साक्षी हुन कर लगाइने छै न भ े समेत नागिरक र मौिलक हकको
ूत्यक्ष अितबमण गरी बन्दी तुल्याइएको हुँदा यो
बन्दीूत्यक्षीकरणको िरटिनवेदन िलई अदालतको असाधारण
अिधकार गुहानर् आएको छु ।
५. अतः किथत सािवती बयान भिनएको िमित २०४७।२।२८ र
बरामदी मुच ुल्का भिनएको िमित २०४७।२।२६ समेतका
कागजातह मा मैले मौकैमा लेिख गरे को अं मज
े ी भाषाको कैिफयत
व्यहोराबाट नै मैले आफू िव को अिभयोगमा ूितवाद गनर् पाउनु
पन ूाकृितक तथा फौज्दारी न्यायको र सम्मानीत अदालतबाट
ने.का.प. २०३१ को पृ २४६ िन.नं. ८४४ मा सं ःथािपत नजीर
िस ान्तको बिखर्लाप मलाई दिण्डत गिरएको फैसला खम्बीर रहन
नसक्ने िनि त भएकोले त्यःतो कारवाही फैसला समेत अ.बं . ३५

370
 भन्सार िवभाग

नं. र ने.का.प. २०२९ पृ ८० िनं. ६७२ मा ूितपािदत िस ान्त

बमोिजम ःवतः शुन्य भएकोले गैरकानुनी फैसलाका आधारमा कैद
ठे क्ने लगायतका काम कारवाही गैरकानुनी घोिषत गरी िनवेदकको
उल्लेिखत सुन समेत िफतार् पाउने गरी कैद मुक्त गरी िदनु भ े
समेत व्यहोराको बन्दीूत्यक्षीकरण लगायत जो चािहने आ ा,
आदे श वा पुजीर् ूत्यथीर्ह का नाउँ मा जारी गरी पाउँ भ े
िरटिनवेदन िजिकर ।
६. यसमा के कसो भएको हो ूत्यथीर् कायार्लयबाट िलिखतजवाफ
मगाई आएपिछ वा अविध नाघेपिछ िनयम बमोिजम पेश गनुर् भ े
एक न्यायाधीशको इजलासको २०४८।६।२।४ को आदे श ।
७. वादी ौी ५ को सरकार ूितवादी इटािलयन नागिरक
कोिटिजयोमािनका भएको सुन भन्सार चोरी पैठारी मु ामा पूपक्ष
र्
िनिम िहरासतमा राख्न पन भएकाले िनजलाई (ख) ौे णीको िसदा
खुवाई िहरासतमा राखी िदन अनुरोध छ, भ े िऽ.िव.भं .का. गौचरको
च.नं. ३१०१ िमित २०४७।२।२८ को पऽसाथ आएको र िनज
कोिटिजयोमानीका िबरामी अवःथामा भएकोले िनजको उपचार हुने
सुिवधाको लािग ूहरी सजर्न डा.महे न्िबहादुर िव को राय अनुसार
िनजलाई िऽ.िव.भं .का. गौचरको िहरासतमा राख्न पठाएको पऽको
फोटो कपी समेत ू.ह. रामबहादुर घलेको िजम्मा पठाइएको छ
ूा भएमा बुझी िलनु भै भपार्ई पठाई िदन हुन अनुरोध छ भ े
समेत व्यहोराको यस खोर शाखाको च.नं. २१४४ िमित
२०४७।२।३० को पऽसाथ केन्िीय कारागार काठमाड मा
ःथानान्तर गरी पठाएको व्यहोरा अनुरोध भ े सदर खोर शाखा
िडिल्लबजार काठमाड को िलिखतजवाफ ।
८. िरट िनवेदक कोिटिजयोमािनकालाई िऽ.िव.भं .का. को ०४७।३।४
को िनणर्य अनुसार सुन भन्सार चोरी पैठारी मु ामा ६ महीना
म्यादी कैद र . ५६,०६,९९५।– दण्ड िबगो बापत कैद ४ वषर्
समेत गरी चार वषर् ६ महीना कायम भई सदर खोर शाखा
िडिल्लबजारको ०४७।२।३० को पऽसाथ यस कारागारमा
ःथानान्तर भई आएको र िमित २०४७।२।२७ दे िख थुनामा रही

371
भन्सार िवभाग

ु ान गरी छु टी जाने समेत यस

िमित २०५१।८।२५ मा कैद भक्त
कारागार शाखामा िऽ.िव.भं .का. बाट ूा लगत ौे ःताबाट
दे िखएको हुँदा यसरी अिधकार ूा िऽ.िव.भं .का. लगत आदे श
अनुसार िवपक्षी िरट िनवेदकलाई थुनामा रािखएकोले यस
कारागारको तफर्बाट िनवेदक कुनै मौिलक हकमा असर नपरे को
हुँदा बन्दीूत्यक्षीकरणको िरट खारे ज हुन सादर अनुरोध भ े समेत
कारागार शाखा काठमाड को िलिखतजवाफ ।
९. िवपक्षी िरट िनवेदक ०४७।२।२६ गते हङकङबाट काठमाड
ु न िवमानःथलमा उऽेर अध्यागमन शाखामा
आएको र िनज िऽभव
आफ्नो कायर् पूरा गरी भन्सार आगमन शाखामा आगमन कक्षमा
ूवेश गरी आफ्नो साथमा भएको सामानह भन्सार जाँच पास
गराई भन्सार आगमन कक्षबाट बािहर िनःकन लाग्दा ूा सुराक
अनुसार िनजको शरीर खानतलासी िलं दा भन्सार चोरी पैठारी गन
उ ेँयले िनजले कम्बरमा सेलो टे पले बेिरई १० तोला लेिखएको
९४ टु बा सुनको तौल १० िकलो ९०० मामलाई लगाएको
पाइन्टमा अ ाई लुकाई िछपाई ल्याएको अवःथामा फेला परे कोले
िनजलाई भन्सार ऐन बमोिजम कारवाहीको लािग िहरासतमा
िलइएको हो । तत्काल बरामद भएको बरामदी मौका मुच ुल्कामा
उक्त सुन आफ्नो शरीरबाट बरामद भएको हो भनी िरट िनवेदकले
आफ्नै हःताक्षरले लेिखिदएको र त्यस बखत सो सुन मैले भन्सार
अिधकृत समक्ष घोषणा गरे को हुँदा वा िनणर्य नं. शान्जीटमा राखी
िदनु आमह गरे को हुँ भ े समेत कुनै कुरा िजिकर निलएको
समेतबाट िरट िनवेदकले शान्जीटमा राखी िदनु भनी भनेको भ े
कुरा र शान्जीटमा राख्ने भए . ५,००,०००।– िदनुपछर् भनी
भन्सारको कमर्चारीले भनेको भ े कुरा कपोलकिल्पत र झु ा
हो ।
१०. िनवेदकले आफ्नो बयानमा बरामद भएको सुन हङकङमा एक
जवान भारतीय नागिरक कुमार शमार् भ े व्यिक्तले काठमाड
पुर्याई दे उ भनी िदएको र सो सुन काठमाड पुगेपिछ एयरपोटर्
बािहर मेरा भाइलाई िदनु िनजले तपाइलाई यू.एस. डलर

372
 भन्सार िवभाग

१०००।– िदने छन् साथै ितब्बत घुमाउने व्यवःथा समेत िमलाई

िदनेछन् भ े समेत व्यहोराको बयान िदएको र बयानको िरट
िनवेदकले सुन मेरो शरीरबाट बरामद भएको हो म नेपाली जािन्दन
भनी आफ्नो हःताक्षरले लेख्न ु भएको छ । उहाँले म नेपाली नजा े
भएकोले बयान अंमज
े ीमा होस् वा म आफ्नो व्यहोरा अंमज
े ीमा
लेख्छु भनी तत्काल कुनै िजिकर िलनु भएको दे िखँदैन । इटािलयन
नागिरकले म नेपाली जािन्दन तर पबाउ परे को सुन मेरो शरीरबाट
बरामद भएको भनी लेिख िदएपिछ फेिर िनजको इच्छा िव
बयान गराउनु पन आवँयकता नै िकन पन िनवेदकले यःता
कपोलकिल्पत कुरा उल्लेख गरी आफू अपराधबाट बच्न सिकन्छ
िक भ े बहाना माऽ हो । बरामदी मौका मुच ुल्का र बयानको
आधारमा भन्सार ऐन बमोिजम हुन सक्ने जिरवाना र कैद बापतको
रकम . ५६,५१,९९५।– नगद धरौट ०४७।२।२८ का
आदे शानुसार माग गिरएकोमा िरट िनवेदकले आफ्नै हःताक्षरले
उक्त रकम धरौट िदन सिक्तन भनी अं मज
े ीमा लेिखिदएको र त्यस
अवःथामा उक्त नेपालीबाट भएको आदे श म बुिझ्दन जािन्दन भनी
े ीमा लेख्न ु भएको ःप ै छ ।
िजिकर निलनु भएकोले बुझेर नै अं मज
११. नेपाल राजपऽ भाग ३ खण्ड ३४ ौावण १ गते २०४१ साल
अितिरक्ता १९(६) मा ूकािशत वािणज्य मन्ऽालयको िनकासी
पैठारी िनयन्ऽण सम्बिन्धत सूचनाको अनुसूची १ मा समुिपारबाट
पैठारी गन पूणर् बन्दे ज लगाइएको वःतुह भनी १(५) मा
मूल्यवान धातु वा जवाहरात (भारी िझटी गुण्टा िनयममा परे का
बाहे क) सुन चाँदीका िसक्काह र सुनचाँदीका जडाउह भनी
उल्लेख भएको छ । जसअनुसार ौी ५ को सरकार अथर्
मन्ऽालयबाट ूर्त्येक आिथर्क वषर्मा नेपाली र िवदे शी याऽुह ले
आफ्नो साथमा ल्याउन पाउने सामानह को भारी िझटी गुण्टा
िनयममा व्यवःथा गरी ूकािशत हुन्छ । उक्त िनयममा नेपाली
याऽुह ले आफूले िवदे शमा बसी आजर्न गरे को आय ौोतको
आधारमा िनयमानुसार महसूल बुझाई सुन पैठारी गनर् सक्ने
व्यवःथा छ । तर िवदे शी याऽुह को लािग यो सुिवधा छै न ।

373
भन्सार िवभाग

िनवेदक िवदे शी याऽु भएकाले सुन पैठारी गनर् सक्ने अवःथा िभऽ
पदन ।
१२. अतः िरट िनवेदकले चोरी पैठारी गन उ ँ
े यले लुकाई िछपाई
ल्याएको सुन भन्सार ऐन, २०१९ (सं शोधन सिहतको) दफा ३४
को उपदफा ८(क) अनुसार जफत गरी िबगो बमोिजम .
५६,०६,९९५।– जिरवाना र ६ महीना कैद गन गरी िमित
२०४७।३।४ मा फैसला भएको र तदनुसार जिरवाना रकम
दािखल गनर् नसकेकोले िरट िनवेदक मु.ऐ. दण्ड सजायँको ३८(१)
अनुसार कैदमा रहे का छन् । यस कायार्लयबाट भैरहे को ूचिलत
ऐन कानुनको पिरिधिभऽ रही िरट िनवेदकलाई कारवाही गरी
फैसला गिरएको कानुनसं गत भएकोले िवपक्षीको िरटिनवेदन िजिकर
मनािसब नहुँदा िरटिनवेदन खारे ज हुन सम्मानीत अदालत समक्ष
िवनॆ अनुरोध गदर्छु भ े िऽ.िव. भन्सार कायार्लयको िलिखत
जवाफ ।
१३. िनयम बमोिजम दै िनक पेशी सूचीमा चढी इजलास समक्ष पेश हुन
आएको ूःतुत िरटमा िनवेदक तफर्बाट बहसको लािग उपिःथत
िव ान अिधवक्ता ौी शुिशलकुमार पन्तले मेरो पक्ष िरट िनवेदक
इटािलयन नागिरक भई दे श िवदे श घुम्ने अिभ िच बमोिजम
हङकङमा आउनु भएकोमा सुन सःतो मानी १० िकलोमाम जित
सुन िकनी फकर्ने िवचार गरे कोमा नेपालको ॅमण समेत गन िवचार
गरी आफूसं ग भएको सुन एयरपोटर्मा ू ापनपऽ सिहत शान्जीटमा
राखे हुन्छ भनी ०४७।२।२६ गते काठमाड आई पुगेकोमा
भन्सारको कमर्चारीले सुन चोरी पैठारी गन उ ेँयले ल्याएका ह
भनी जबरजःती झोला खोसी ूहरी िजम्मा लगाई पठाएपिछ
िनवेदक िव जबरजःती िबना कुनै अपरािधक मनसाय वा ूमाण
२०४७।३।४ को िनणर्य बमोिजम भन्दै भन्सार ऐन, २०१९ को
दफा ३४(८)(क) अनुसार बरामद भएको भनी १० िकलो ९००
माम सुन जफत गरी ६ महीना कैद र िबगो बमोिजम
५६,०६,९९५ जिरवाना गरी कैद ठे क्ने लगायतका काम कारवाही
ऽुिटपूणर् छ । मेरो पक्षलाई िनकासी पैठारी (िनयन्ऽण) ऐन,

374
 भन्सार िवभाग

२०१३ बमोिजमको कारवाही शु गरी भन्सार ऐन, २०१९

बमोिजम सजायँ गनर् िमल्ने होइन, आफूले ल्याएको सुन भन्सार
शान्जीटमा राखी आफू फिकर्दा िलई जान पाउने अन्तरार्ि य
ूावधान र परम्परालाई नजर अन्दाज गिरएको छ । त्यसरी
भन्सार छल्ने वा लुकाउने आिद मेरो पक्षको कुनै बदिनयत छै न ।
नेपाली भाषा नजा े मेरो पक्षलाई सं िवधान तथा कानुनमा व्यवःथा
भएको मौिलक हक तथा कानुनी हकमा आघात पुर्याई बन्दी
तुल्याइएको हुँदा उक्त भन्सार अिधकृतले गरे को फैसलाका
आधारमा कैद ठे क्ने लगायतका काम कारवाही गैरकानुनी घोिषत
गरी सुन समेत िफतार् पाउने गरी बन्दीूत्यक्षीकरणको आदे श
लगायतका आ ा, आदे श जारी गरी थुनाबाट मुक्त गिरनु पदर्छ भ े
र िवपक्षी कायार्लयको तफर्बाट बहसका लािग उपिःथत िव ान
सहन्यायािधवक्ता ौी खगेन्ि बःनेतले िरट िनवेदकले चोरी पैठारी
गन उ ेँयले लुकाई िछपाई ल्याएको १० िकलो ९०० माम सुन
भन्सार ऐन, २०१९ सं शोधन सिहतको दफा ३४ को उपदफा
८(क) अनुसार जफत गरी िबगो बमोिजम . ५६,०६,९९५।–
जिरवाना र ६ महीना कैद गन गरी २०४७।३।४ मा अिधकार
ूा अिधकारीबाट फैसला भएको र सो जिरवानाको रकम
िनवेदकले दािखल गनर् नसकेकोले दण्ड सजायँको ३८(१) अनुसार
थुनामा रहे का हुन ् । यसरी अिधकार ूा अिधकारीले गरे को
िनणर्यबाट िनवेदकका कुनै हकमा हनन् नगिरएको हुँदा िरट जारी
हुन ु पन अवःथा छै न खारे ज हुनपु दर्छ भनी गनुर् भएको बहस समेत
सुिनयो ।
१४. ूःतुत िवषयमा िरट िनवेदकको िनवेदन माग बमोिजमको आदे श
जारी हुन ु पन हो होइन सो सम्बन्धमा िनणर्य िदनु पन हुन
आयो ।
१५. िरट िनवेदकलाई िनकासी पैठारी िनयन्ऽण ऐन, २०१३ को दफा
३ अन्तगर्तको सूचना बिखर्लाप गरे को भ े कारणबाट मु ा चलाई
भन्सार ऐन, २०१९ को दफा ३४ को उपदफा ८(क) अन्तगर्त
सजायँको िनणर्य आदे श गरे को भन्सार अिधकृतको िमित

375
भन्सार िवभाग

२०४७।३।४ को िनणर्यबाट गैरकानुनी थुनामा बःनु परे को भ े

मुख्य िरटिनवेदन िजिकर दे िखन्छ ।
१६. भन्सार अिधकृतको उपरोक्त िनणर्य आदे श उपर भन्सार ऐन,
२०१९ को दफा ३७ ले राज न्यायाधीकरणमा पुनरावेदन गनर्
पाउने उपचार ूदान गिरएको पाइन्छ । भन्सार ऐन, २०१९ र
िनकासी पैठारी (िनयन्ऽण) ऐन, २०१३ दुबै कानुनी व्यवःथा
अन्तगर्त मु ा हे न अिधकारी अिधकारी भन्सार अिधकृत नै रहे कोले
िनजको अिधकार क्षेऽ सम्बन्धमा शं का गनुर् पन अवःथा रहे न ।
भन्सार अिधकृत उपर पुनरावेदन गदार् राख्नु पन धरौट राखी वा
जेथाजमानी िदई िनवेदकले पुनरावेदन नगरे को पुनरावेदनको म्याद
नै गुजारी बसेको छ । पुनरावेदनको उपचारको लािग आफूले िदनु
पन धरौट वा जेथाजमानी िदनु पन कानुनी बाध्यतालाई उिछनेर
िरट क्षेऽबाट ूवेश गन पक्षलाई सुिवधा ूदान गद जाने हो भने
धरौट वा जेथाजमानी राखेर माऽ पुनरावेदन गनर् पाउने कानुनी
बाध्यताको कुनै अथर् आउने दे िखँदैन । साथै यस अदालतको
असाधारण अिधकार क्षेऽको ूयोग कुनै कानुन ारा तोिकएको
जेथाजमानी राख्नु पन कानुनी अिनवायर्तालाई िनःकृय गराउनका
लािग पिन होइन । न त पुनरावेदनको उपचारको िवकल्प
िरटिनवेदन हुन सक्दछ । खास गरे र िरट िनवेदकलाई सजायँ गन
गरे को भन्सार अिधकृतको आदे श के कःतो तथ्यमा आधािरत छ
सो तथ्यले िनवेदकको सम्बन्धमा के कःता अपराध कायम गछर् वा
गदन र िनकासी पैठारी ऐन, २०१३ वा भन्सार ऐन, २०१९ कुन
ऐनको अपराध कायम हुन्छ भ े तथ्य र सबूद ूमाणको जाँचबुझ
िरट क्षेऽबाट िनरोपण गन कुरा होइन ।
१७. तसथर् ूःतुत िरटिनवेदन सम्बन्धमा अ िवचार गनुर् पन अवःथा
नदे िखएकोले ूःतुत िरटिनवेदन खारे ज हुने ठहछर् । फाइल िनयम
बमोिजम गरी बुझाई िदनु ।
उक्त रायमा म सहमत छु ।
न्या.ओमभक्त ौे
इितसम्वत् २०४८ साल माघ २४ गते रोज ६ शुभम् ।

376
 भन्सार िवभाग

िनणर्य नं. ४६२४ ने.का.प. २०४९(ग) अ ९

ु इजलास
सं यक्त
माननीय न्यायाधीश ौी सुरेन्िूसाद िसं ह
माननीय न्यायाधीश ौी गोिवन्दबहादुर ौे
सम्वत् २०४९ सालको िरट नं. २३३२
आदे श भएको िमित:२०४९।९।२०।२ मा
िरट िनवेदक: िज.ू.का. कारागार शाखा काठमाड मा थुनामा बःने
म्लाङडोङ तामाङ

िव
ूत्यथीर् :िऽभुवन िवमाःथल भन्सार कायार्लय काठमाड समेत
िवषय : बन्दीूत्यक्षीकरण
(१) भन्सार ऐन, २०१९ को दफा ३४ को उपदफा ८(क) बमोिजम िबगो
बमोिजम जिरवाना वा ५ वषर्सम्म कैद वा दुवै सजायँ हुने व्यवःथा
भएकोमा िनवेदकलाई जिरवाना माऽ गरे को अवःथा िव मान हुँदा
दण्ड सजायँको ३८ नं. को दे हाय २ अनुसार हुन सक्ने ५ वषर्
कैदको आधा २ वषर् ६ महीना माऽ िरट िनवेदकलाई कैदको सजायँ
गनुर् पनमा ४ वषर् कैदको सजायँ ठे गेको िमलेको नदे िखने ।
(ूकरण नं. ९)
िनवेदक तफर्बाट :िव ान अिधवक्ता ौी होमनाथ ढु ाना
ूत्यथीर् तफर्बाट :िव ान सहन्यायािधवक्ता ौी बलराम के.सी.

आदे श
न्या. गोिवन्दबहादुर ौे
१. नेपाल अिधराज्यको सं िवधान, २०४७ को धारा २३।८८ अन्तगर्त
पनर् आएको ूःतुत िरटिनवेदनको सं िक्ष तथ्य एवं िनणर्य यस
ूकार छ ।
२. म िनवेदक बै क काठमाड उडानबाट िमित २०४७।१२।२८
मा िवमानःथलमा उऽेपिछ मबाट ३ िकलो ७५७ माम सुन
बरामद भएको अिभयोगमा िऽ.िव. भन्सार कायार्लयले भन्सार ऐन,

377
भन्सार िवभाग

२०१९ को दफा ३४ उपदफा ८(क) बमोिजम सुन जफत गरी

िबगो बमोिजम . १९,३२,६००।– जिरवाना तोकी जिरवाना ितनर्
नसकेमा द.सजायँको ३८ नं. को दे हाय दफा १ बमोिजम ४ वषर्
अथार्त ०४७।१२।२८ दे िख ०५१।१२।२७ सम्म कैद गन
भनी िनणर्य गरे अनुसार म जेलमा बसेको छु । पुनरावेदन गरे को
छु इन । सुन ल्याएको कुरा भन्सार ऐन, २०१९ अन्तगर्त पन
नभई िनकासी पैठारी (िनयन्ऽण) ऐन, २०१३ अन्तगर्त पदर्छ ।
सुन पूणर् पमा िनकासी पैठारी गनर् पूणर् बन्दे ज लगाइएका वःतुमा
पन हुनाले आकृ हुन नसक्ने ऐन अनुसार कारवाही गिरएको
छ । अक कुरा कैद नभई जिरवाना माऽ भएको कुरामा दण्ड
सजायँको ३८ नं. को दे हाय दफा २ आकृ भई २ वषर् ६ महीना
भन्दा बढी कैद ठे क्न नहुनम
े ा दे हाय दफा १ लगाई ४ वषर् कैद
गनुर् पिन कानुन िवपरीत भएको छ । यसबाट मेरो मौिलक हकमा
आघात परे कोले बन्दीूत्यक्षीकरण लगायत जो चािहने उपयुक्त
आदे श जारी गरी पाउँ भ े समेत व्यहोराको िरटिनवेदन ।
३. यसमा िनवेदकको माग बमोिजमको आदे श िकन जारी हुन नपन
हो । िवपक्षीह बाट महान्यायािधवक्ताको कायार्लय माफर्त
िलिखतजवाफ मगाई िनयम बमोिजम पेश गनुर् भ े समेत यस
अदालत एक न्यायाधीशको इजलासबाट भएको िमित
०४९।५।१५ को आदे श ।
४. िरट िनवेदक ०४७।१२।२८ का िदन शा.ने.वा.िन. को आर.ए.
४०२ बै क काठमाड उडानबाट काठमाड आएकोमा भन्सार
काउन्टरमा ल्याई शरीर खानतलासी गदार् प्लाि कको पाकेटमा
टे पले बेरी लुकाई चोरी पैठारी गन उ ेँयले ३ िकलो ७५७ माम
सुन बरामद भई बरामदी मुच ुल्कामा िरट िनवेदकले सनाखत गरी
उक्त सुन लुकाई िछपाई चोरी पैठारी गन उ ेँयले ल्याएको हुँ
भनी सािवत भएबाट २०४८।२।८ को यस कायार्लयको िनणर्यले
सुन जफत गरी िबगो बमोिजम १९,६२,६००।– जिरवाना भएको
र जिरवाना बापत दण्ड सजायँको ३८(१) अनुसार ४ वषर् कैद गन

378
 भन्सार िवभाग

भनी कारागारमा पठाइएको हो । नेपाल राजपऽ भाग ३ खण्ड

३४ ौावण १ गते २०४१ अितिरक्ता १९(घ) को वािणज्य
मन्ऽालयको िनकासी पैठारी िनयन्ऽण सम्बन्धी सूचना जारी भएपिछ
सुन पैठारी गनुर् पूणर् बन्दे ज लगाइएका वःतुिभऽ नपन हुँदा सो
िमित दे िख भन्सार ऐन नै आकृ हुन्छ । दण्ड सजायँको ३८(१)
अनुसार ४ वषर् कैद ठे िगएको पिन कानुन बमोिजम नै भएको हुँदा
िरटिनवेदन खारे ज गरी पाउँ भ े समेत व्यहोराको िऽ.िव. भन्सार
कायार्लयको िलिखतजवाफ ।
५. िरट िनवेदक िऽ.िव.भं .का.को िमित २०४८।२।८ को िनणर्य
अनुसार सदरखोर शाखा िडल्लीबजारमा थुनामा रािखएकोमा यस
कारागार शाखामा ०४८।२।१६ मा स वा भई आएका छन्
िनजको मौिलक हकमा यस कायार्लयबाट कुनै असर नपरे कोले
िरटिनवेदन खारे ज गरी पाउँ भ े समेत व्यहोराको िज.ू.का.
कारागार शाखाको िलिखतजवाफ ।
६. िनयम बमोिजम दै िनक पेशी सूचीमा चढी पेश हुन आएको ूःतुत
िरटिनवेदनमा िनवेदकको तफर्बाट रहनुभएका िव ान अिधवक्ता ौी
होमनाथ ढु ानाले िरट िनवेदकले सुन ल्याए सम्बन्धमा भन्सार ऐन,
२०१९ आकृ हुने होइन । साथै िनजलाई कैद तथा जिरवाना
समेत भएको अवःथामा माऽ जिरवाना बापत दण्ड सजायँको ३८
नं. को दे हाय दफा १ अनुसार ४ वषर् कैद तोक्नु पन हो । तर
यसमा िनवेदकलाई जिरवाना माऽ भएकोले दे हाय दफा २ अनुसार
२ वषर् ६ महीना भन्दा बढी कैद गनर् नहुने हुँदा ४ वषर् कैद गन
गरी गरे को िनणर्य समेत कानुन िवपरीत छ तसथर्
बन्दीूत्यक्षीकरणको िरट जारी गरी कैदीलाई मुक्त गिरनु पदर्छ
भनी बहस ूःतुत गनुर् भयो ।
७. ूत्यथीर् तफर्बाट रहनुभएका सहन्यायािधवक्ता ौी बलराम के.सी. ले
सुन पैठारी सम्बन्धी राजपऽ ०४१ ौावण १ गते अितिरक्ता
१९(घ) ूकािशत भएपिछ सुन िनकासी पैठारी गनर् पूणर् ूितबिन्धत
मािनएको छै न । भं सार ऐन, २०१९ नै यसमा आकृ हुने हुँदा

379
भन्सार िवभाग

सोही अनुसार गिरएको छ । जिरवाना बापत कैद ठे ग्दा ूयोग

गिरएको दण्ड सजायँको ३८ नं. को दे हाय दफा १ पिन कानुन
बमोिजम नै ूयोग गिरएको हुँदा िरट िनवेदकको कुनै हक हनन्
भएको छै न िरटिनवेदन खारे ज गरी पाउँ भनी बहस ूःतुत गनुर्
भयो ।
८. ूःतुत िवषयमा िनवेदकको माग अनुसार िरट जारी गनुप
र् न हो
होइन सो कुराको िनणर्य िदनु पन हुन आयो ।
९. फायल सं लग्न कागजात हे री उपरोक्त बहस समेत सुनी िनणर्यतफर्
िवचार गदार् यसमा िनवेदकलाई िऽ.िव.भन्सार कायार्लयले भन्सार
ऐन, २०१९ को दफा ३४ उपदफा ८(क) अनुसार बरामद भएको
सुन जफत गरी िबगो अनुसार . १९३२६००।– जिरवाना गन र
ु ी ऐन दण्ड सजायँको ३८ नं. को
जिरवाना ितनर् नसकेमा मुलक
दे हाय दफा १ बमोिजम ४ वषर् अथार्त ् ०४७।१२।२८ दे िख
२०५१।१२।२७ सम्म कैद गन भनी िनणर्य गरे को रहे छ ।
िरट िनवेदकलाई जिरवाना माऽ भएको अवःथामा दण्ड सजायँको
३८ नं. को दे हाय २ अनुसार कैद वा जिरवानामध्ये कुनै वा दुवै
सजायँ हुन सक्ने अपराधमा जिरवाना माऽको सजायँ भएकोमा सो
जिरवाना नितरे बापतको कैदको सजायँ ठे ग्नु पदार् सो अपराधमा
हुन सक्ने कैदको उपल्लो हदको आधा भन्दा बढी नहुने
अविधसम्मको माऽ कैद ठे ग्नु पन व्यवःथा भएको पाइन्छ ।
भन्सार ऐन, २०१९ को दफा ३४ को उपदफा ८ को (क)
बमोिजम िबगो बमोिजम जिरवाना वा ५ वषर् सम्म कैद वा दुवै
सजायँ हुने व्यवःथा भएकोमा िनवेदकलाई जिरवाना माऽ गरे को
अवःथा िव मान हुँदा दण्ड सजायँको ३८ नं. को दे हाय २
अनुसार उक्त हुन सक्ने ५ वषर् कैदको आधा २ वषर् ६ महीना
माऽ िरट िनवेदकलाई कैदको सजायँ गनुर् पनमा ४ वषर् कैदको
सजायँ ठे गेको िमलेको दे िखएन । जम्मा जम्मी २ वषर् ६ महीना
कैदको सजायँ गनुप
र् न गरी लगत सच्याई िदनु भनी िजल्ला
कायार्लय कारागार शाखामा लेखी पठाई िऽ.िव.भन्सार

380
 भन्सार िवभाग

कायार्लयलाई जानकारी िदनु । िरट िनवेदकलाई ०४७।१२।२८

दे िख कैद ठे िगएको र २ वषर् ६ महीना कैद भुक्तान हुन बाँकी
दे िखनाले कैदबाट मुक्त गनुर् पन अवःथा नहुँदा िरटिनवेदन खारे ज
हुने ठहछर् । फायल िनयम बमोिजम गरी बुझाई िदनु ।
उक्त रायमा म सहमत छु ।
न्या.सुरेन्िूसाद िसं ह
इितसम्वत् २०४९ साल पौष २० गते रोज २ शुभम् ।

381
भन्सार िवभाग

िनणर्य नं. ५०६० ने.का.प. २०५२ अ २

ु इजलास
सं यक्त
माननीय न्यायाधीश ौी लआमणूसाद अयार्ल
माननीय न्यायाधीश ौी नरे न्िबहादुर न्यौपाने
सम्वत् २०५० सालको िरट नं. ३१७०
आदे श िमित:२०५१।४।१०।२
िवषय : परमादे श ।

िनवेदक : का.िज.का.न.पा. वडा नं. २२ पाको न्यूरोड िःथत अिभ ा

इन्टरनेशनल इन्टरूाइजेजको ूोूाइटर ानु चापागाई ।

िव
िवपक्षी : ौी कायार्लय ूमुख, भैरहवा भन्सार कायार्लय भैरहवा ।
ौीमान महािनदशक,भं सार िवभाग िऽपुरे र काठमाड ।
ौीमान महािनदशक,वािणज्य िवभाग नयाँ बाने र,काठमाड ।

िमित ०४९।३।२६ को बजेट पािरत भएको िमितदे िख लागू

हुने गरी आिथर्क ऐन, ०४९ बनेको दे िखन्छ । उक्त ऐनको दफा ४ मा
भन्सार महसूल तोक्ने व्यवःथा भएको र सो अनुसार भन्सार महसूल दर
िनधार्रण गन िसलिसलामा िस.नं. ८ मा ७ वषर् सम्म पुरानो नयांबनाइएको
गाडीको महसूल सम्म तोक्ने सो भन्दा बढी पुरानो नया“ बनाइएको
Reconditioned गाडीले पयार्वरणमा बढी ूदुषण गन भएकोले पयार्वरण
ूदुषणको समःयाको समाधानको क्षेऽमा चािलएको नीित, नीितगत
अवःथाको माऽ नभई कानुनी प समेत िलइसकेको दे िखन आउं छ ।
उक्त आिथर्क ऐन, ०४९ लाई िनवेदकले िववादमा ल्याएको नदे िखं दा
त्यसको वैधािनकतातफर् िवचार गिररहनु नपन ।
(ूकरण नं. ९)
कानुनले नै १० वषर् पुरानो नया“ बनाइएको गाडी िझकाउन
नपाउने भ े परोक्ष पले ूितबन्ध लगाएपिछ ूा इजाजतपऽ वा

382
 भन्सार िवभाग

पिरपऽले कानुन ारा िनिष कायर् गन कानुनी अिख्तयार िदएको भ

निमल्ने ।
(ूकरण नं. १०)
कानुन अनुकूल नभएका इजाजतपऽ वा पिरपऽ बािझएका
हदसम्म ःवतः िनःबीय हुन जाने हुन्छ । त्यःतो िनःबीय पान कायर्बाट
ूितकूल असर पनर् गएमा उपयुक्त उपचारको मागर् अवलम्बन गनुर् पन ।
(ूकरण नं. १०)
परमादे शको आदे श कानुनी कतर्व्य पालना गनर् लगाउने सशक्त
उपचार हो ।त्यसैले कानुन िवपरीत कायर् गनर् लगाउन सो आदे श जारी
गनर् निमल्ने ।
(ूकरण नं. ११)
आिथर्क ऐन, ०४९ को दफा ४ ले भन्सार दर िनधार्रण गनर्
सक्ने व्यवःथा गरे को र सो बमोिजम िस.नं. ८ मा ७ वषर् सम्म पुराना
निवनीकृत गाडीको माऽ भन्सार महसूल िनधार्रण गन व्यवःथा गरे कोले
उक्त समय भन्दा बढी पुरानो निवनीकृत (Reconditioned) गाडी िझकाउनै
ँ ा त्यःतो कानुनले नै िझकाउन नपाउने गाडीह को लाग्ने
नपाउने हुद
भन्सार बुझी िलई छाडी िदनु भ े परमादे शको आदे श जारी गनर्
निमल्ने ।
(ूकरण नं. १२)
िनवेदक तफर्बाट: िव ान अिधवक्ता ौी िमिथलेशकुमार िसं ह
िवपक्षीतफर्बाट: िव ान सरकारी अिधवक्ता ौी नरे न्िकुमार ौे
अवलिम्बत नजीरःX

आदे श
न्या. लआमणूसाद अयार्लः नेपाल अिधराज्यको सं िवधान, २०४७ को धारा
२३।८८(२) अन्तगर्त पनर् आएको ूःतुत मु ाको सं िक्ष व्यहोरा यस
ूकार छ :–
२. मेरो फमर्ले वािणज्य िवभागको २०४९ साल ज्ये मिहनामा
खुलेको बोलकबोलबाट ६१% िूिमयम ितरी यस फमर्को नाउँ मा
जारी भएको आ.ई.प.नं. १३४६।०४८, ७ जुन १९९२ मा

383
भन्सार िवभाग

इजाजतपऽको नं. ३ मा (Con.87.09.87.02.All kinds of

Reconditioned Vehicles. All Means of Transport Including Motor
Cycle Not Than 1982 Model) को गाडी पैठारी गनर् इजाजत पाएको
िथयो । इजाजतपऽ अनु प नेपाल इण्डोःवेज बक िलिमटे ड
काठमाड मा िमित ०४९।४।१ गते वािणज्य िवभागबाट
इजाजतपऽ ले िदएको ६ मिहनाको म्यादै िभऽै मैले ूिततपऽ
(L.C.) खोली िवदे शी जापानी पाटीर्ले पिन इजाजतपऽकै म्याद िभऽ
िसपमेन्ट गरी बमशः टोयोटा मोडेल ए–ई ८०, १९८३ मोडल
चेिसस नं. ए–ई ८०–६००९३०३–१ तथा टोयोटा मोटर िस.टी
१५० िडजल १९८३ मोडेल चेिसस नं. िस.टी १५०–
००००९९६–१ गरी जम्मा २ थान िरकण्डीशन गाडी कलक ा
हुँदै भैरहवा भन्सारमा आएको िथयो । मैले उक्त गाडीह को
भन्सार बुझाउन जाँदा भैरहवा भन्सारका हािकमले सो गाडी ७ वषर्
भन्दा पुरानो भएको, आ.व. ०४९।०५० को भन्सार दरबन्दीको
पैठारी महसूल सम्बन्धी अन्य व्यवःथाको दफा ८ मा पयार्वरण
सं रक्षणका ि कोणबाट उत्पादन भएको ७ वषर् भन्दा पुरानो सवारी
वा ढु वानी साधनह पैठारी गनर् नपाइने व्यवःथा भएको तर हाल
सम्म १० वषर् पुरानो िरकण्डीशन गाडीह को आयात इजाजतपऽ
िलई बजेट वक्तव्य भएको िदन िमित ०४९।३।२६ अथार्त. १९
जुलाई १९९२ सम्म िसपमेन्ट भै शािन्जटमा रहे को िरकण्डीशन
सवारी साधन र ढु वानीका साधनह पैठारी हुन आएमा िनयमानुसार
पैठारी गनर् िदन हुन भन्सार िवभागको िमित ०४९।४।६ गते
पिरपऽ भएकोमा तपाईले ०४९ साल ज्ये मा िूिमयम ितरी
लाइसेन्स पाएपिन ०४९।४।१ मा ूिततपऽ खोल्नु भएकोले
भन्सार िवभागका महािनदशकज्यूको पिरपऽ अनुसार गाडी पाउनु
हु भ े आदे श भयो ।
३. मैले आफ्नो सबै व्यहोरा खोली ौी महािनदशकज्यू भन्सार
िवभागलाई िमित ०५०।२।१० मा द.नं. ९१०६ तथा िमित
०५०।६।२० दतार् नं. १४४७ मा िलिखत िनवेदन िदएकोमा

384
 भन्सार िवभाग

मेरो िनवेदनमा कुनै तोक लागेन । तपाईले जापानबाट

िस.टी.डी.नं. २५१ िमित १५।९।९२ र जापानबाट िस.टी.डी
२९५ िमित २२।१०।१९९२ अनुसार आयात गरे को उत्पादन
वषर् १९८३ भएका गाडीह बमशः िमित ६–११–१९९२ एवं
१४–११–१९९२ दे िख यस भन्सार कायार्लयमा रही रहे को उक्त
गाडीह यो पऽ ूा भएको िमितले १५ िदनिभऽ रीतपूवक
र्
डकुमेन्ट पेश गरी िनयमानुसार लाग्ने सम्पूणर् महसूल बुझाई छु टाई
लैजानु होला अन्यथा उक्त गाडीह नेपाल राजपऽ भाग ३ खण्ड
२६ असार १, २०३३ सं ख्या ९ मा ूकािशत सूचना अनुसार ौी
५ को सरकारको हुने व्यहोरा जानकारी गराइन्छ भ े भैरहवा
भन्सार कायार्लयको िमित ०५०।६।१५ को पऽ फ्याक्सबाट
मलाई ूा भयो । सो बमोिजम मैले रकम िलई उक्त गाडीह
छोडाउन जाँदा िवपक्षी नं. १ लाई छोड्न मा ु भएन । पुनः उक्त
गाडीह को मूल्यांकन गरी िदने मैले िवपक्षी नं. लाई
०५०।६।२० मा िनवेदन िदएकोमा केही भएन ।
४. अतः िवपक्षीह को काम कारवाहीबाट सं िवधानको धारा
११(१)(३), १२(२)(ङ) १७(१) को हनन् भएको र उक्त हनन्
भएको हकह को ूचलन गराई पाउन अन्य कुनै िवकल्प
नभएकोले सं िवधानको धारा २३ तथा ८८(२) बमोिजम यस
अदालतको शरणमा आएको र लाग्ने भन्सार महसूल िलई उपरोक्त
गाडीह िनवेदकलाई िदनु भनी िवपक्षी भनसार िवभाग समेतका
नाउँ मा परमादे शको आदे श जारी गरी पाउँ । यसको साथै लामो
समयसम्म गाडी ःटाटर् नगरी राख्दा गाडी िसज हुने भएकोले यो
िरट िनवेदनको अिन्तम टुं गो नलागेसम्म उक्त गाडीह को लाग्ने
उिचत भन्सार िलई िरट िनवेदकलाई तत्काल गाडी िदनु भनी
िवपक्षी नं. १ तथा िवपक्षी नं. २ का नाउँ मा स.अ. िनयमावली,
२०४९ को िनयम ४१ बमोिजम अन्तिरम आदे श समेत जारी गरी
पाउँ भ े समेत व्यहोराको िनवेदनपऽ ।

385
भन्सार िवभाग

५. यसमा के कसो भएको हो ? िवपक्षीह बाट िलिखतजवाफ मगाई

आएपिछ िनयमानुसार पेश गनुर् भ े यस अदालतको एक
न्यायाधीशको इजलासबाट जारी भएको कारण दे खाउ आदे श ।
६. िनवेदकले िलएको िजिकर सम्बन्धमा आ.व. ०४९।०५० को
बजेट वक्तव्य सं सदमा २०५०।२।२६ गते पेश भएको र यसैको
आधारमा यस िमित भन्दा पुरानो गाडीह आयात गनर् निदइने
िनयम समेत ौी ५ को सरकारले लागू गरी नेपाल राजपऽमा
समेत सूचना ूकािशत गरी सकेकोमा आवेदकले सूचना ूकािशत
भैसके प ात पिन जानकारी भै ूा नगरी ५ िदन पछािड सोही
बःतुको ूिततपऽ खोल्न जानु आफमा बि यतपूणर् दे िखनुका साथै
पूव र् नीित बमोिजम आयात इजाजतपऽ ूा गरे तापिन राजपऽमा
सूचना ूकाशन भैसकेपिछ आ.इ.प. िदन िनकायमा वा ौी ५ को
सरकारसँग कुनै परामशर् नै नगरी यो कायर् जानाजानी गरे को कुरा
िनवेदक ःवयंले ःवीकार गरे को दे िखन्छ । वािणज्य िवभाग ौी ५
को सरकारको नीित िनयमह कायार्न्वयन गन एक िनकाय माऽै
भएकोले ौी ५ को सरकारको नीितगत पिरवतर्न पछाडी पिन
यसले गरे का सम्पूणर् पूवव
र् त कायर्ह सदै व सिहरहनु पन कानुनी
बाध्यता समेत नदे िखँदा िनवेदकको िजिकर औिचत्यहीन छ भ े
समेत व्यहोराको वािणज्य िवभागको िलिखतजवाफ ।
७. २०४९ सालको आिथर्क ऐन, २०४९।३।२६ गते (११ जुलाई
१९९२) मा लागू भएकोमा िवपक्षीले १६ जुलाई १९९२ मा
एल.सी. खोली ३१ जुलाई १९९२ र १० सेप्टम्बर १९९२ मा
गाडी िसपमेन्ट गराई जानी जानी आिथर्क ऐनको िवपरीत काम
गरे कोले उक्त गाडीह भन्सार जाँचपास हुने कुनै कानुनी आधार
नभएको हुँदा उक्त गाडीह भन्सार महसूल बुझाउन लगाई
िवपक्षीलाई िफतार् िदन मनािसब नदे िखएको र भन्सार एिरयामा ३
मिहनाभन्दा बढी समयसम्म रहन गएको सामान ःवतः ौी ५ को
सरकारको हुनेछ तर माल धनीलाई सूचना निदई जफत गनर् पाइने
छै न भ े नेपाल राजपऽ भाग ३ खण्ड २६ असार १, २०३३

386
 भन्सार िवभाग

सं ख्या ९ मा ूकािशत सूचना अनुसार च.नं. १९७४ िमित

२०५०।६।१५ को पऽ ारा जानकारी िदइएकोमा िवपक्षीले गाडी
छु टाउन सिकने कुनै कानुनी आधार दे खाउन नसकी िमित
२०५०।६।२६ मा एइ ८० मोडेलको गाडी छु टाएर लैजान पाउँ
भ े िकिसमको िनवेदन िदएकोले िनयम त लैजान िदनु निमल्ने
भएकोले भैरहवा भनसार कायार्लयले गाडी छाड्ने ू ै आउँ दैन ।
अतः िवपक्षीको िजिकर कानुन सं गत नभएकोले खारे ज गरी पाउँ
भ े समेत व्यहोराको मन्ऽालय भन्सार िवभाग र भैरहवा भन्सार
कायार्लयको एक िमलानको छु ा छु ै िलिखतजवाफ ।
८. िनयम बमोिजम इजलास समक्ष पेश हुन आएको ूःतुत िरट
िनवेदनमा िरट िनवेदक तफर्का िव ान अिधवक्ता ौी िमिथलेश
कुमार िसं हले वािणज्य िवभागले ६ मिहनािभऽ इजाजतपऽमा
तोिकए बमोिजमको शतर्मा िझकाउन पाउने भनी आयात
इजाजतपऽ जारी गरी सकेपिछ सो अविधसम्ममा गाडी आयात गनर्
पाउनु िनवेदकको अिधकार हो । ऐन बमोिजम पिहले पाएको
सुिवधालाई पिछ आएको कानुनत काट्न िमल्दै न । तसथर् लाग्ने
भन्सार महसूल िलई गाडी छाडी िदनु भ े परमादे शको आदे श
जारी हुन ु पदर्छ भनी र ूत्यथीर् तफर्का िव ान सरकारी अिधवक्ता
ौी नरे न्िकुमार ौे ले िनवेदकले आ.व. ०४९।५० को बजेट
वक्तव्य नआउँ दै गाडी आयात गनर् इजाजत पऽ िलएको भए पिन
२०४९।३।२६ मा बजेट वक्तव्य आएको र सो वक्तव्य
बमोिजम पयार्वरणीय ि कोणले ७ वषर् भन्दा पुराना निविनवृत
गाडी आयात गनर् पूणत
र् ः बन्दे ज लगाइएको तथा सो वक्तव्य प ात
िनवेदकले ूिततपऽ खोल्ने र गाडी िझकाउने तफर् कारवाही
चलाएको हुँदा कानुन ारा िनिष कायर्मा परमादे शको आदे श
ूयोजन रिहत हुँदा िरट िनवेदन खारे ज हुनपु दर्छ भनी गनुर् भएको
बहस िजिकर समेत सुनी इजलास समक्ष ूा िमिसल अध्ययन गरी
हे दार् यसमा िनवेदकको माग बमोिजमको आदे श जारी गनर् िमल्ने
निमल्ने, सम्बन्धमा नै िनणर्य गनुर् पन हुन आयो ।

387
भन्सार िवभाग

९. िमित ०४९।३।२६ को बजेट पािरत भएको िमितदे िख लागू हुने

गरी आिथर्क ऐन, ०४९ बनेको दे िखन्छ । उक्त ऐनको दफा ४
मा भन्सार महसूल तोक्ने व्यवःथा भएको र सो अनुसार भन्सार
महसूल दर िनधार्रण गन िसलिसलामा िस.नं. ८ मा ७ वषर् सम्म
पुरानो नयाँ बनाइएको गाडीको महसूल सम्म तोक्ने सो भन्दा बढी
पुरानो नयाँ बनाइएको Reconditioned गाडीले पयार्वरणमा बढी
ूदुषण गन भएकोले पयार्वरण ूदुषणको समःयाको समाधानको
क्षेऽमा चािलएको नीित, नीितगत अवःथाको माऽ नभई कानुनी प
समेत िलइसकेको दे िखन आउँ छ । उक्त आिथर्क ऐन, २०४९
लाई िनवेदकले िववादमा ल्याएको नदे िखँदा त्यसको वैधािनकतातफर्
िवचार गिररहनु परे न ।
१०. सो ऐन आउनुभन्दा अगावै िनवेदकले ६ मिहनासम्ममा निवनीकृत
(Reconditioned) पुरानो गाडी िझकाउन पाउने इजाजतपऽ ूा
गिरसकेको दे िखन्छ । िमित २०४९।५।६ को पिरपऽले सो ऐन
आएपिछ िसफ्टमेन्ट भएको भए पिन १० वषर् पुरानो निवनीकृत
गाडी िझकाउन पाउने सुिवधा िदएकोले लाग्ने भन्सार महसूल िलई
गाडी छाडी िदनु भ े परमादे शको आदे श जारी हुन ु पन अवःथा छ
भ े िरट िनवेदकको भनाई िजिकरलाई कानुनले नै १० वषर् पुरानो
नयाँ बनाइएको गाडी िझकाउन नपाउने भ े परोक्ष पले ूितबन्ध
लगाएपिछ ूा इजाजतपऽ वा पिरपऽले कानुन ारा िनिस कायर्
गन कानुनी अिख्तयार िदएको भ िमल्दै न । कानुन अनुकूल
नभएका इजाजतपऽ वा पिरपऽ बािझएका हदसम्म ःवतः िनंकृय
हुन जाने हुन्छ । त्यःतो िनःबीय पान कायर्बाट ूितकूल असर
पनर् गएमा उपयुक्त उपचारको मागर् अवलम्बन गनुर् पन हुन्छ
११. परमादे शको आदे श कानुनी कतर्व्य पालना गनर् लगाउने सशक्त
उपचार हो । त्यसैले कानुन िवपरीत कायर् गनर् लगाउन सो आदे श
जारी गनर् िमल्दै न ।
१२. उपरोक्तानुसार आिथर्क ऐन, ०४९ को दफा ४ ले भन्सार दर
िनधार्रण गनर् सक्ने व्यवःथा गरे को र सो बमोिजम िस.नं. ८ मा ७

388
 भन्सार िवभाग

वषर् सम्म पुराना निवनीकृत गाडीको माऽ भन्सार महसूल िनधार्रण

गन व्यवःथा गरे कोले उक्त समय भन्दा बढी पुरानो निवनीकृत
(Reconditioned) गाडी िझकाउनै नपाउने हुँदा त्यःतो कानुनले नै
िझकाउन नपाउने गाडीह को लाग्ने भन्सार बुझी िलई छाडी िदनु
भ े परमादे शको आदे श जारी गनर् िमलेन । िरट िनवेदन खारे ज
हुने ठहछर् । िमिसल िनयमानुसार गरी बुझाई िदनु ।

उक्त रायमा म सहमत छु

न्या.नरे न्िबहादुर न्यौपाने

इितसम्वत् २०५१ साल ौावण १० गते रोज २ शुभम्

389
भन्सार िवभाग

िनणर्य नं. ५०७४ ने.का.प. २०५२ अ ३

ु इजलास
सं यक्त
माननीय न्यायाधीश ौी लआमणूसाद अयार्ल
माननीय न्यायाधीश ौी अरिवन्दनाथ आचायर्
सम्वत् २०५१ सालको िरट नं. ३६८६
आदे श िमित: २०५२।२ ।१२।६
िवषय : उत्ूेषणयुक्त परमादे श ।

िनवेदक : िज. मोरङ राजघाट गा.िव.स. वाडर् नं. ८ बःने िडल्ली सुब्बा
पोमु ।

िव
िवपक्षी : ौी िऽभ ुवन िवमानःथल भन्सार कायार्लय, काठमाड ।
ौीमान ूमुख भन्सार अिधकृतज्यू,िऽ.िव.भं . कायार्लय,काठमाड ।

कानून बमोिजमको िनणर्य वेगर जफत गनर् निमल्ने ।

(ू.नं. ९)
समयमा सामान िफतार् नलगेको कारणले ौी ५ को सरकारको
भएको भ े हकमा िनवेदक िऽ.िव. बाटै पासपोटर् मु ाका िसलिसलामा
पबाउमा परी थुनामा रहेको र २०५१।३।९ मा माऽ थुनाबाट छु टे को
दे िखँदा थुनामा रहेका व्यिक्तले भन्सारमा उपिःथत भै सामान छु टाउन
सक्ने अवःथा नदे िखँने ।
(ूकरण नं. ९)
िनवेदक तफर्बाटःX
िवपक्षी तफर्बाट : िव ान सहन्यायािधवक्ता ौी कृंणराम ौे
अवलिम्बत नजीरःX

आदे श
न्या.लआमणूसाद अयार्लः नेपाल अिधराज्यको सं िवधान, २०४७
द वको धारा २३।८८ (२) अन्तगर्त पनर् आएको ूःतुत िरट िनवेदनको
सं िक्ष व्यहोरा यस ूकार छ :–

390
 भन्सार िवभाग

२. म नेपालको जन्मिस नागिरक हुँ । जीवन यापन गन रोजगारीको

खोजीमा लोटस मेन पावस सप्लायसर् कम्पनी,पाटन माफर्त म.इ.स.
२६ फरवरी १९९० मा भारतेको बम्बै िवमानःथलबाट साउदी
अरबको अलजोफको लािग उडान गरी उक्त ःथानमा गै ३ वषर् र
८ मिहना काम गरी साउदी अरे िवयाबाट कराँची हुँदै िमित
२०५०।७।९ गते पािकःतान कराँचीबाट पािकःथान
एयरलाइन्सको उडान नं. २६९ बाट काठमाड िऽभ ुवन
िवमानःथलमा उऽेको िथए ।
३. म उक्त िमित २०५०।७।९ मा िऽभ ुवन िवमानःथल उिऽएपिछ
अध्यागमन कायार्लय िऽभूवन िवमानःथलले मैले भारत बम्बैबाट
साउदी अरे िवया जानको लािग हजारी यादवको नामको जाली
राहदानी ूयोग गरे को भ े मलाई पबाउ गरे पिछ मैले साउदी
अरिवयाबाट कराँची हुँदै नेपाल आउँ दा ल्याएका सामानह घडी
थान ७ लेिखएको घडीह प्याकेट गरे को थान एक, डबल
आरोिरमेस आर एक्स िस.यू ५५ (Double Auto Rx-c.u.55) को
क्यासे ट थान एक त ाले बेिरएको डोरीले बाँधेको िभऽ कमल
भएको सुटकेस थान एक िऽ.िव. भन्सार कायार्लयमा सोही िमितमा
िडपोिजट गरी छाडी भरपाई समेत िलएको छु । सोही िमित दे िख
थुनामा राखी अध्यागमन ऐन, २०४९ को दफा ५ अन्र्तगत हजारी
यादवको नामको जाली राहदानी ूयोग गरे को अिभयोगको
का.िज.अ. मा मु ा दायर गरे कोमा उक्त अदालतबाट मलाई थुनामा
रही मु ाको पूपक्ष
र् गद आएकोमा िमित २०५१।२।१५ गतेमा
उक्त अदालतबाट मलाई हजारी यादवको नामको पासपोटर् ूयोग
गरे को आरोिपत कसूर ठहर भै कैद मिहना ८ र ५०००।– (पाँच
हजार) जिरवाना हुने फैसला भयो, सो को जिरवाना कैद दुवै भ ुक्तान
गरी २०५१।३।९ मा थुनाबाट मुक्त भए । यसरी
२०५०।७।९ दे िख २०५१।३।९ सम्म िनरन्तर थुनामा बसेको
छ ।

391
भन्सार िवभाग

४. िमित २०५१।३।९ मा थुनाबाट छु टे पिछ २०५०।७।९ मा

िऽ.िव. भन्सार कायार्लयमा छाडी भरपाई िलए बमोिजमको
सामानह िफतार् पाउँ भनी िमित २०५१।३।११ मा िनवेदन गनर्
गएकोमा उक्त कायार्लयबाट तपाईको सामान िफतार् हुँदैन
भनीयो । मैले िफतार् नहुनपु न कारणको जानकारी माग्दा तपाईको
सामानह िफतार् गनर् िमल्दै न भ े ठाडो जवाफ िदई मेरो िलिखत
िनवेदन समेत दतार् गनर् इन्कार गिरयो ।
५. गलत राहदानी ूयोग आवजावत गन व्यिक्तको सम्पि समेत
जफत हुने भ े व्यवःथा अध्यागमन ऐन, २०४९ वा सो अगािड
बहाल रहे को । राहदानी ऐन, २०२७ ले गरे को छै न। तसथर्
अध्यागमन ऐन, २०४९ को दफा ५ को कसूर ूमािणत भएमा
उक्त ऐनको दफा १० बमोिजमको दाियत्व बहस गनुप
र् न सम्म
हो । तसथर् अध्यागमन ऐन, २०४९ अन्तगर्त सजाय हुने ठहर
भएको का.िज.अ.को फैसला उक्त ऐनमा नै तोिकएको मेरो सम्पित
माल सामान िफतार् निदने कायर् अध्यागमन ऐन, २०४९ को दफा
५,१० तथा भन्सार ऐन, २०१९ को दफा ३४ िवपिरत र ूितकूल
छ । अतः मैले िमित २०५०।७।९ मा िवपक्षी कायार्लयमा
दािखला गरी भरपाई गरी िलएको सामानह भन्सार छु टाई िवपक्षी
कायार्लयले निदएको हुनाले सो कायार्लयबाट उक्त सामानह
मलाई भन्सार छु टाई लान नपाउने वा िललाम गन सम्बन्धमा कुनै
कारवाही भए गरे को भए नेपाल अिधराज्यको सं िवधान २०४७ को
धारा २३।८८।(२) बमोिजम उत्ूेषणको आदे श ारा उक्त
िनणर्य बदर गरी २०५०।७।९ को भरपाई बमोिजमका
सामानह भन्सार छु टाई िनवेदक लाई िदनु भ े िवपक्षी भन्सार
कायार्लयले नाममा परमादे शको आदे श समेत जारी गरी पाउँ भ े
समेत व्यहोराको िरट िनवेदन ।
६. यसमा के कसो भएको हो ? िनवेदकको माग बमोिजमको आदे श
िकन जारी हुन नपन हो ? िवपक्षीह बाट िलिखत जवाफ मगाई

392
 भन्सार िवभाग

आएपिछ वा अविध नाघेपिछ पेश गनुर् भ े िमित २०५१।४।१९

को यस अदालत एक न्यायाधीशको इजलासको आदे श ।
७. िवपक्षी िरट िनवेदक नेपालबाट ूःथान गरे को, िनजले िवदे शमा
बसेको समयाविध र िवदे शबाट नेपाल आएको ूमािणक आधार
िनजको राहदानी नै हुने र उक्त आधार िलनुपन राहदानी नै जाली
ूमािणत भै सकेको अवःथामा िवपक्षीले गुण्टा िझटी भारी िनयम
२०४८ बमोिजमको सुिवधा खोज्नु सरासर कानुन िवपिरत छ ।
िवपक्षी िरट िनवेदकले उक्त िनयम अनुसार िवदे शबाट ल्याउन
पाउने सामानह सोही िनयम बमोिजम चािहने कागजात पेश गरी
लाग्ने महसुल ितरी छु टाई लैजान पाउने अिधकारबाट बिन्चत
नगिरएको तर जाली राहदानी ूयोग गरी िवदे श गै सोही राहदानी
बाटै नेपाल फिकर्एका िवपक्षी िरट िनवेदकले गुण्टा िझटी भारी
िनयम २०४८ बमोिजमको सुिवधा िलनु खोज्नु गैर कानुनी
भएकोले िवपक्षीको िरट िनवेदन खारे ज गरी पाउँ भ े समेत
व्यहोराको िऽभ ुवन र िवमानःथल भन्सार कायार्लयका तफर्बाट र
आफ्ना हकमा समेत ूमुख भन्सार अिधकृतको िलिखत जवाफ ।
८. िनयम बमोिजम दै िनक पेशी सूिचमा चढी इजलास समक्ष पेश हुन
आएको ूःतुत िरट िनवेदनमा िरट िनवेदकलाई माइकबाट पटक
पटक बोलावट एने, २०१९ (स.स.) को दफा २२ को उपदफा
(१) बमोिजम तोिकएको अविधिभऽ भन्सारबाट छु टाई नलगेको
माल वा वःतु ौी ५ को सरकारको हुनछ
े भ े कानूनी व्यवःथा
छ । िनवेदकको माग बमोिजमको आदे श जारी हुनपु न होइन िरट
िनवेदन खारे ज गरी पाउँ भ े वहस गनुभ
र् यो ।
९. यसमा िनवेदक िडल्ली पोमु िलम्बुले पासपोटर् नं. १७६०६९ जनाई
७ थान घडी, क्यासेट र सुटकेश समेतका सामान २०५०।७।९
मा १९९६ नं. को भपार्ई गरी सामान िडपोिजट गरे का भ े कुरा
२०५१।३।९ मा िनवेदक पासपोटर् िकत मु ामा को थुनाबाट
छु टकारा पाएको भ े कुरामा िववाद दे िखएन । २०५१।३।११
मा भन्सारमा उक्त सामान िलन जाँदा निदएकोले सो सामान िदलाई

393
भन्सार िवभाग

पाउन ०५१।३।२३ भै ूःतुत िरट िनवेदन दतार् भई

०५१।४।१९ मा िलिखत जवाफ मगाउने आदे श भै सकेपिछ
०५१।८।१८ मा सामान छु टाई लैजाने सूचना ूकािशत भएको
दे िखन्छ। तर िलिखत जवाफ लगाउँ दा एकातफर् सामान छु टाउन
नआएको र अक तफर् छु टाई लान नपाउने अवःथा आधार पिन
िलएको दे िखन्छ । िनवेदक नै पासपोटर् नं. १७६०६९ नं. हजारी
यादवको नामको पासपोटर्बाट याऽा गन व्यिक्त भ े कुरा
का.िज.अ. को पासपोटर् २०५१।१२।१५ को िकत मु ाबाट पु ी
हुन आउँ दछ । िलिखत जवाफमा जफत भै सकेको भ े सम्म
उल्लेख भएका तर कुन िमितमा कुन अिधकारीले कसरी के
आधारमा जफत गरे को उल्लेख भएको पाँइदै न। जफत भएको
िनणर्य भएको छ भ े सिकएको छै न ।
कानुन बमोिजमको िनणर्य वेगर जफत गनर् िमल्ने हुँदैन । समयमा
सामान िफतार् नलगेको कारणले ौी ५ को सरकारको भएको भ े
हकमा िनवेदक िऽ.िव. बाटै पासपोटर् मु ाका िसलिसलामा पबाउमा
परी थुनामा रहेको र २०५१।३।९ मा माऽ थुना बाट छु टे को
दे िखं दा थुनामा रहे को व्यिक्तले भन्सारमा उपिःथत भै सामान
छु टाउन सक्ने अवःथा दे िखएन । िमित २०५१।८।१८ सम्म
गो.प. मा सामान छु टाई लैजान सूचना िवपक्ष भन्सार कायार्लयले
ूकािशत गरे को दे िखं दा ौी ५ को सरकारको भएको भ े कुरा
कानुनसँग िमलेन । गुन्टा झीटी भारी िनयम ४८ अन्र्तगतको
सूचना २०५०।७।१६ मा राजपऽमा ूकािशत भएको तर
िनवेदकले सो सूचना आउनु भन्दा अगावै २०५०।७।९ मा
िऽ.िव. मा सामान िडपोिजट राखेको दे िखएको र उक्त सूचना िविब
कर र भन्सार सुिवधा ूदान गन सम्बन्धको भएको सो सुिवधा
ूदान गन सम्बन्धको भएको सो सुिवधा ूदान गन सम्बन्धको
भएको सो सुिवधा पाउन पालन गनुप
र् न शतर् पुरा नगरे मा लाग्ने
भन्सार ितरी सामान लान पाउने हुन्छ । भन्सार ऐन िनयम
िवपिरत भए सो सम्बन्धमा कारवाही गिरएको हुन नपन हुन्छ ।

394
 भन्सार िवभाग

तसथर् उक्त सूचना भएको दे िखएको आधारमा िनवेदकबाट कानून

बमोिजम लाग्ने दःतुर िलई िनजले भन्सार कायार्लयमा िडपोिजट
राखेको सामान िफतार् िदनुपन कानूनी कतर्व्य भएकोमा सो कानूनी
कतर्व्य पूरा नगरी भपाई बमोिजमको सामान लाग्ने महसुल िलई
िफतार् िदन इन्कार गरे को कानुनसं गत नदे िखं दा कानून बमोिजमको
लाग्ने दःतुर िलई कानूनको िरत पुर्याई भपार्ई बमोिजमको सामान
िफतार् िदनु भनी िवपक्ष िऽ.िव. भन्सार कायार्लयका नाउँ मा
परमादे शको आदे श जारी हुने ठहछर् । िमिसल िनयमानुसार गरी
बुझाई िदनु ।
उक्त रायमा म सहमत छु ।
न्या. अरिवन्दनाथ आचायर्
इित सम्वत् २०५२ साल जे १२ गते रोज ६ शुभम् ।

395
भन्सार िवभाग

िनणर्य नं. - ६३०७ ने.का.प.०५४ अ १

िवशेष इजलास
माननीय न्यायाधीश ौी िऽलोक ूताप राणा
माननीय न्यायाधीश ौी ओमभक्त ौे
माननीय न्यायाधीश ौी कृंणजं ग रायमाझी

सम्वत् २०५१ सालको िरट नं. २५५२

आदे श िमित :– २०५३।५।२०।५

िवषयः- नेपाल अिधराज्यको सं िवधान, २०४७ को धारा २३।८८(१)(२)

अनुसार उत्ूेषण िमिौत परमादे श जारी गरी पाउँ ।
िरट िनवेदकः- काठमाण्डौ िजल्ला काठमाण्डौ महानगरपािलका कािन्तपथ
ज्योती भवनमा कायार्लय रहे को ज्योित िःपिनङ िमल्स िलिमटे डका
तफर्वाट ऐ.ऐ. का अिख्तयार ूा ूवन्ध सं चालक ौी पज्योती ।

िव
िवपक्षीः- ौी ५ को सरकार, अथर् मन्ऽालय ।
ौी ५ को सरकार, भन्सार िवभाग ।
ौी ५ को सरकार, भन्सार कायार्लय वीरगन्ज ।
ौी ५ को सरकार, उ ोग िवभाग ।
 करको िविभ प हुन्छ । आिथर्क ऐनमा नै कतै दःतुर कतै
महशुल कतै कर र कतै शुल्क भ े उल्लेख भएको पाइन्छ ।
आिथर्क ऐनमा उल्लेिखत यी सवै दःतुर महसुल शुल्क करको
प हुँदा यसलाई कर होईन अन्यथा हो भ े िःथित छै न ।
(ू.नं. १४)
 िनवेदकलाई औ ोिगक व्यवसाय ऐनले भन्सार महसुलसम्म छु ट
िदएको छ । अन्य कुनै शुल्क लगाउन र असूल गनर् नपाउने
गरी उक्त ऐनले कुनै बन्दे ज लगाएको पाई । कानूनले जुन
कुराको सुिवधा िदएको छ सो सुिवधासम्म अपहरण नहुने हो ।
(ू.नं. १४)

396
 भन्सार िवभाग

 भन्सार शुल्क उठाईएको वःतुमा अन्य कुनै शुल्क लाग्न सक्दै न

भनी ऐनमा वन्दे ज छै न, कानून ारा कर लगाउन र उठाउन
संिवधानले अिधकार ूदान गरे कोमा िववाद दे िख । यःतो
अवःथामा िनकासी सेवा शुल्क लगाउने र उठाउने व्यवःथा
Colourable छ भ े िःथित नहुने ।
(ू.नं १४)
 िनकासी सेवा शुल्क भ े शव्द रहेवाट िनवेदकलाई िनकासी
शुल्क िलए वापत सेवा पुर्याउनु पन सो पुर्याएको छै न भ े
सन्दभर्मा िवचार गदार् उक्त औ ोिगक व्यवसाय ऐनमा िनकासी
सेवा शुल्क वापत सेवा ूदान गिरनेछ भ े कतै उल्लेख भएको
पाइदै न । कानूनले जुन कुराको दाियत्व सुिम्पएको छै न सो
पाउनु पछर् भ निमल्ने ।
(ू.नं. १५)
 िनकासी सेवा शुल्क लगाएवाट िनकासी उ ोग व्यवसायलाई
ूितकूल असर पछर् र ौी ५ को सरकारको हालको आिथर्क एवं
औ ोिगक नीितसँग मेल खांदैन भ े हकमा यो ौी ५ को
सरकारको नीितगत कुरा हो । अदालतले यःतो आिथर्क नीित
अपनाउनु पछर् भ े िःथित नहुने ।
(ू.नं. १५)
 आिथर्क ऐन कानूनले ूदान गरे को अिधकार वमोिजम िनकासी
सेवा शुल्क लगाएकोले सो अवैध छ भ िमल्दै न । उक्त कानून
ँ ा उक्त
वमोिजम िनकासी सेवा शुल्क लगाइने र असूल गिरने हुद
िनकासी सेवा शुल्क उठाउने वेग्लै िनकाय रहेको नदे िखए पिन
कानूनवाट उठाउने अिधकार िदएको त्यःतो िनकासी सेवा शुल्क
ौी ५ को सरकारले आफ्नो सुिवधा अनुसार कुनै अडडवाट
ँ ा िरट जारी हुने िःथित नदे िखने ।
उठाउने सक्ने हुद
(ू.नं. १६)
िनवेदक तफर्वाटः-
िव ान अिधवक्ता ौी िऽभूवनदे व भ
िव ान अिधवक्ता ौी िऽलोचन गौतम ।

397
भन्सार िवभाग

िवपक्षी तफर्वाटः-
िव ान सरकारी अिधवक्ता ौी नन्द वहादुर सुवेदी ।
अवलिम्बत नजीरः- x

आदे श
न्या.िऽलोक ूताप राणाः- नेपाल अिधराज्यको सं िवधान, २०४७
को धारा २३।८८(१) र (२) अन्तगर्त पनर् आएको ूःतुत िरट
िनवेदनको सं िक्ष व्यहोरा यस ूकार छ :-
२. िनवेदक कम्पनी पसार् िजल्ला परवानीपुर िःथत आफ्नो
कारखानावाट सुती पोिल र र िमिौत गरी िविभ ूकारको धागो
उत्पादन गन लआय राखी खडा भएको कम्पनी हो । यस
कम्पनीले अत्याधू िनक मेशीनह जडान गरी िमित ०४८।१०।१
दे िख व्यवसाियक उत्पादन गद आईरहे को छ । उ ोग ारा
उत्पािदत धागो भारत लगायत बेलायत समेत िनकासी हुने
गदर्छ । िनवेदक उ ोग औ ोिगक व्यवसाय ऐन, २०३८ र
औ ोिगक व्यवसाय ऐन, २०४९ को दफा २०(२) बमोिजम
सुिवधा ूा उ ोग हो ।
३. ँ ा नं.
ौी ५ को सरकारको २०४९।५० को वजेट भाषणको वुद
७९ मा ूाकृितक सं पदा र वातावरण सं रक्षणको साथै दे शलाई
आवँयक वःतुह माऽ िनकासी महसुल कायम राखी अ सवै
मालवःतुह को िनकासीमा िनकासी सेवा शुल्क लगाउने व्यवःथा
गरे को छ भ े घोषणा गरे को छ भने २०५०।५१ को वजेट
ँ ा नं. ७० मा ०.५ ूितशतका दरले िनकासी
वक्तव्यको वुद सेवा
शुल्क लािग आएका सामानमा अव दे िख २ ूितशतका दरले सेवा
शुल्क लगाइएको छ । यसवाट उठने राज को केही अं श
िनकासी ूवद्र्धनमा खचर् गन व्यवःथा िमलाइएको छ भ े घोषणा
आिथर्क ऐन, २०४९ को दफा ३ को अनुसूची २ मा उल्लेख
भएका वाहे क अन्य मालवःतु नेपाल अिधराज्यवाट िवदे शमा
िनकासी गदार् िनकासी मुल्यको ूितहजार . ५।- िनकासी सेवा

398
 भन्सार िवभाग

शुल्क लगाई असूल उपर गिरनेछ भ े व्यवःथा गिरएको छ भ े

अक तफर् आिथर्क ऐन, २०५० को दफा ३ को अनुसूची २ मा
उल्लेख भएका बाहे क अन्य माल वःतु नेपाल अिधराज्यवाट
िवदे शमा िनकासी गदार् िनकासी मुल्यको २ ूितशतले िनकासी सेवा
शुल्क लगाई असूल उपर गिरनेछ भ े व्यवःथा छ । िनवेदक
कम्पनीवाट आिथर्क ऐन, २०४९ को दफा ३ र अिथर्क ऐन,
२०५० को दफा ३ को ूयोग गरी िवदे शमा धागो िनकासी हुँदा
पटक पटक गरी . ३३,३८४९२।६३ असूल गिरएको छ भने
िनवेदक कम्पनीले सो रकम िफतार् माग्दा आफ्नो◌े िविभ िमितको
पऽवाट औ.व्य.ऐन, २०४९ को दफा १५(प) मा कच्चा पदाथर्मा
लागेको िवबीकर अन्तशुल्क भन्सार तथा िूिमयम िफतार् हुने तर
िनकासी सेवा शुल्क िफतार् िदन निमल्ने जानकारी िदइएको छ ।
४. भन्सार ऐन, २०१९ को दफा २ (ग) ले भन्सार महसुल भ ाले
िनकासी वा पैठारी गिरने माल वःतुह मा समय समयमा लाग्ने
नेपाल कानूनले तोकी िदएको दरबन्दी बमोिजम लाग्ने भन्सार
महसुल सं म्झनु पछर् भ े व्याख्या भएको हुँदा िनकासी वा पैठारी
गन माल वा वःतुह मा जुनसुकै नामगरी रकम असूल गरे पिन सो
रकम भन्सार महसुल नै ठहदर्छ । सोही वमोिजम औ ोिगक
व्यवसाय ऐन, २०४९ को दफा १५(प) ले उ ोगले आफ्नो
उत्पादन वा उत्पादनमा ूयोग गरे को कच्चा पदाथर्, सहायक
कच्चा पदार्थ आिदमा ितरे को भन्सार िविबकर अन्तःशुल्क तथा
िूिमयम िनकासी गरे को पिरणामको आधारमा िफतार् िदइनेछ भ े
वाक्यांशको ूितवन्धात्मक वाक्यांश अन्तरगत औ ोिगक व्यवसाय
ऐन, २०३८ को दफा १७(ख)(३) बमोिजम १०(ग) (५) वमेिजम
सं चालन िमितले ३ वषर्को लािग अन्तःशुल्क छु ट ूा गरे को
छ ।
५. औ ोिगक व्यवसाय ऐन, २०४९ को दफा २०(२) को
ूितवन्धात्मक वाक्यांशले तर त्यःतो उ ोग दतार् वा अनुमित
पाउँ दाका वखत कायम रहे को औ ोिगक व्यवसाय ऐन वमोिजम

399
भन्सार िवभाग

पाउने अविध िकिटएको सुिवधा तथा सहुिलयत यस ऐनले ूदान

गरे को सुिवधा तथा सहुिलयत भन्दा वढी अविधको भएमा वा यस
ऐन वमोिजम नपाउने भएमा तत्काल ूचिलत औ ोिगक व्यवसाय
ऐन, बमोिजम पाउन वाधा पन छै न ु भिनएको छ भने ऐनको दफा
२९ ले ूचिलत कानूनमा जुनसुकै कुरा लेिखएको भएतापिन यस
ऐन र यस ऐन अन्तगर्त बनेको िनयमह मा लेिखएजःतो कुरा सोही
वमोिजम हुनछ
े भ े व्यवःथा भएवाट उ ोगको सुिवधा र
सं रक्षणका हकमा औ ोिगक व्यवसाय ऐन नै सव परी हो र अन्य
ऐनको यस ऐनलाई काट्न सक्ने होईन ।
६. आिथर्क ऐन, २०४९ र २०५० मा भं सार महसुलको नाममा रकम
असूल गरे मा औ ोिगक व्यवसाय ऐन, २०४९ को दफा १५(प)
वमोिजम िफतार् िदनुपन हुँदा सो निदनको लािग अन्य ूचिलत ऐन
कानून वमोिजम ूा सुिवधा समेत अपहरण गन उ ेँयले सो
कानून ारा छु ट हुन आउने रकम भन्दा पिन बढी हुने गरी रं िगन
िवधेयकको पमा आिथर्क वषर् २०४९ को दफा ३ र आिथर्क ऐन
२०५० को दफा ३ ल्याइएको हुँदा उक्त ऐनमा व्यवःथाह
नेपाल अिधराज्यको सं िवधान, २०४७ को धारा ११,१२(२)(ङ)
१७(१) समेतको ूितकूल हुँदा ऐ. सं िवधानको धारा ८८(१)
वमोिजम अमान्य र बदर घोिषत गरी िवपक्षी कर कायार्लयको
िमित ०५१।५।१६ को प.सं . १०१७८, १०१६३, १०१६६,
१०१६५ माफर्त िनकासी सेवा शुल्क िफतार् िदन निमल्ने भनी
लेिखएको पऽ उत्ूेषणको आदे श ारा बदर गरी िनवेदक कम्पनीले
बूझाउदै आएको िनकासी सेवा शुल्क .३३,३८,४९२।६३ िफतार्
िदनु भनी परमादे श लगायत उपयुक्त आदे श जारी गरी पाउँ साथै
िनवेदनको टुं गो नलागेसम्म िनकासी सेवा शुल्क असूल नगनर्का
लािग अन्तरीम आदे श समेत जारी गरी पाउँ भ े समेत व्यहोराको
िरट िनवेदन ।
७. यसमा के कसो भएको हो ? िनवेदकको माग वमोिजमको आदे श
िकन जारी हुन ु नपन हो ? महान्यायािधवक्ताको कायार्लय माफर्त

400
 भन्सार िवभाग

िलिखत जवाफ पठाउनु भनी िवपक्षीलाई सूचना िदई िलिखत जवाफ

आएपिछ वा अविध नाघेपिछ िनयम वमोिजम पेश गनुर् साथै
अन्तरीम आदे शको लािग िवपक्षीलाई ७ िदनको म्याद िदई
ु
िनयमानुसार सं यक्त इजलासमा पेश गनुर् भ े यस अदालत एक
न्यायाधीशको इजलासको आदे श ।
८. औ ोिगक व्यवसाय ऐन, २०४९ मा िनकासी सेवा शुल्क िफतार्
पाउने कुनै व्यवःथा छै न । औ ोिगक व्यवसाय ऐन, २०४९ को
दफा १५(प) अनुसार उ ोगले आफ्नो वा उत्पादन ूयोग गरे को
कच्चा पदाथर् आिदमा ितरे को भं सार िविबकर अन्तःशुल्क तथा
िूिमयम माऽ िनकासी गरे को पिरणामको आधारमा िफतार् िदइनेछ
भ े व्यवःथा भएकोले नै िवभागले उक्त िनणर्य गरे को हो िरट
िनवेदकले भं सार ऐन, २०१९ वमोिजम सेवा शुल्क समेत भं सार
महसुल अन्तगर्त पन कुरा हो भनी दावी िलएको सम्वन्धमा आिथर्क
एैन, २०४९ को दफा २ र ३ मा बमश भं सार महसुल िभऽ
िनकासी सेवा शुल्कको पिरभाषा गरी भं सार महसुल िभऽ िनकासी
सेवा शुल्क नपन ःप पारे को छ र औ.व्य.ऐन, २०४९ को दफा
१५(प) अनुसार िनकासी सेवा शुल्क िफतार् िदन निमल्ने भएकोले
िवपक्षी उ ोगलाई माग गरे वमोिजमको सुिवधा ूदान नगिरएको
हो । यस िवभागबाट भएको उक्त काम कारवाहीवाट िवपक्षी
िनवेदकको कुनै ूकारको हक हनन् नभएकोले िरट िनवेदन खारे ज
गरी पाउँ भ े समेत व्यहोराको उ ोग िवभागको िलिखत जवाफ ।
९. भं सार ऐन, २०१९ को दफा २(ग) ले िनकासी वा पैठारी गदार्
वःतुह मा महसुल लाग्ने नेपाल कानूनले तोिकिदएको दरबन्दी
बमोिजम भं सार महसुल लाग्ने व्यवःथा भएको र समय समयमा
लाग्ने नेपाल कानून भ ाले आिथर्क ऐन, २०४९,२०५० आिथर्क
अध्यादे श २०५१ अ ाविध रहे को िवपक्षीले पिन उल्लेख गनुर्
भएकै छ । आिथर्क ऐन, २०५० तथा आिथर्क अध्यादे श २०५१
को दफा ३ ले िनकासी सेवा शुल्क ितनुप
र् न िकटानी व्यवःथा
भएको र सो सेवाशुल्क सोही ऐनको अनुसूची २ मा उल्लेिखत
मालसामान भन्दा अन्य वःतुलाई २ ूितशतले सेवा शुल्क
तोिकएकोले सोही ऐनको ूावधान िभऽ रही िवपक्षीसँग िनकासी

401
भन्सार िवभाग

सेवा शुल्क िलइएको हो । सं वैधािनक तथा कानूनी हकको

उल्लं घन नभएको नगिरएको र भं सार ऐन, २०१९ औ ोिगक
व्यवसाय ऐन, २०४९ तथा आिथर्क ऐन तथा अध्यादे शले अिनवायर्
पमा िलनुपन सेवा शुल्क िलइएको भै िवपक्षीको कुनै हक
उल्लं घन नभएकोले िरट िनवेदन खारे ज गरी पाउँ भ े समेत
व्यहोराको िवरगं ज भं सार कायार्लयको िलिखत जवाफ ।
१०. कानून अनुसार उ ोगले पाउने पूणर् सुिवधा उपभोग गरे को कुरा
िनवेदन लेखाई मै ःवीकार गिरएको छ, जहांसम्म िनकासी
सेवाशुल्क लगाइएको भ े िनवेदकको भनाई हो िवधाियकाले
िदएको अिधकार ूयोग गरी आिथर्क अध्यादे श २०५१ को दफा
३ वमोिजम लगाइएको हो र त्यःतो शुल्क िनकासी गन अन्य
उ ोगह ले पिन ितन बूझाउने गरे को छ । तसथर् कानून अनुसार
शुल्क लगाइएको िवषयलाई िलएर असमानता भयो वा सं वैधािनक
हक हनन् भयो भ े आधार नै नहुँदा िरट िनवेदन खारे ज गरी पाउँ
भ े समेत व्यहोराको अथर् मन्ऽालय र भं सार िवभागको एकै
िमलानको छु ाछु ै िलिखत जवाफ ।
११. यसमा नेपाल अिधराज्यको सं िवधान, २०४७ को धारा ८८(१)
अन्तगर्त अवैध घोिषत गरी पाउँ भ े दावी िलएको दे िखं दा ूःतुत
ु ाई गन क्षेऽािधकार ःपेशल वेन्चलाई हुँदा
िरट िनवेदनको सुनव
ु
ःपेशल वेन्चमा पेश गनुर् भ े यस अदालत सं यक्त इजलासको
आदे श ।
१२. िवपक्षीह को िलिखत जवाफ समेत आईसकेको दे िखं दा तत्काल
अन्तरीम आदे श जारी गनुप
र् न अवःथा दे िखएन । सव च्च अदालत
िनयमावली, २०४९ को िनयम ४१(१)(ख) अनुसार िरट िनवेदन नै
ु ाईको लािग िनयम वमोिजम पेश गनुर् भ े यस अदालत िवशेष
सुनव
इजलासको आदे श ।
१३. िनयम बमोिमज दै िनक मु ा पेशी सूचीमा चढी यस िवशेष इजलास
समक्ष पेश हुन आएको ूःतुत िरट िनवेदनमा िरट िनवेदन
सिहतको सम्पुणर् िमिसल ूमाण हे री िरट िनवेदक उ ोगको
तफर्वाट उपिःथत िव ान अिधवक्ता य ौी िऽभूवनदे व भ र
िऽलोचन गौतमले िनकासी सेवा शुल्क कर उठाउन भं सार

402
 भन्सार िवभाग

अिधकृतलाई कुनै कानूनले अिख्तयार िदएको ःप पूवश

र् तर् (Pre-
condition) को अभावमा िनजवाट उठाइएको पिरणात्मक
कायर्(Consequentian action) ले वै ता ूा गरे को तकर् गनर्
िमल्दै न । हाॆो सं िवधानमा अमेरीकी सं िवधानमा जःतै Due
ProcessClause नभएपिन धारा ७३ ःवंयले नै कर लगाउने र
उठाउने दू वै कायर् कानून वमोिजम हुनपु न Due Process लाई
आदे श जारी गन न्याियक िवकल्प माऽ अदालतलाई रहन्छ भ े र
िवपक्षी अथर् मं ऽालय समेतको तफर्वाट उपिःथत िव ान सरकारी
अिधवक्ता ौी नन्द वहादुर सुवेदीले कःतो राज के कित सं कलन
गिरनुपछर् र त्यसबाट उ ोग वा व्यापारमा कःतो असर पछर् भ े
कुरा सरकारले वा सं सदले िनधार्रण गन कुरा हो, न्यायपािलकाको
क्षेऽािधकार िभऽको िवषय होईन । कःतो औ ोिगक नीित वा
िस ान्त अनुकूल कःतो राज ूणाली उपयुक्त हुन्छ वा हुँदैन भनी
अदालतले िवचार गन िवषयवःतु होईन । अनुिचत र उिचतको
परीक्षण अदालतले सं िवधानको सीमा र ऐनको ू ूावधानको
आधारमा नै गदर्छ । यिद िनकासी सेवा शुल्क सं िवधानको धारा
११ मा विणर्त जातजाती धमर् वणर् िल वा वैचारीक आःथाका
आधारमा लगाएको वा िनवेदक उ ोगलाई माऽ लगाएको वा
िनवेदकलाई उ ोग व्यवसाय गनर् अनुिचत वन्दे ज लगाइएको भए
अनुिचत भ िमल्ने िथयो कुनै कर शुल्क महशुल आिद लगाउँ दैमा
अनुिचत कानून भ िमल्दै न भनी गनुर् भएको वहस िजिकर समेत
सुनी िनणर्य तफर् िवचार गदार् िनवेदन माग वमोिजम िरट जारी
हुनपु न हो होईन सो मा िनणर्य गनुप
र् न दे िखन आयो ।
१४. िनणर्यतफर् िवचार गदार् यसमा औ ोिगक व्यवसाय ऐन, २०३८ तथा
औ ोिगक व्यवसाय ऐन, २०४९ ले समेत ूःतुत उ ोगलाई भं सार
महसुल छु ट िदएको छ । आिथर्क ऐन, २०४९ आिथर्क ऐन,
२०५० तथा आिथर्क अध्यादे श २०५१ ले अनुसूची २ मा
उल्लेख भएका वाहे क अन्य मालवःतु नेपाल अिधराज्यवाट
िवदे शमा िनकासी गदार् िनकासी सेवा शुल्क लगाई असूल उपर गन
व्यवःथाले औ ोिगक व्यवसाय ऐनले ूदान गरे को सुिवधालाई
अपहरण गरे को छ । भं सार ऐन, २०१९ को दफा २(ग) मा

403
भन्सार िवभाग

भं सार महसुल भ ाले िनकासी वा पैठारी गन माल वःतुह मा

समय समयमा लाग्ने नेपाल कानूनले तोकीिदएको दर बमोिजम
लाग्ने भं सार महसुल सं झनुपछर् भ े भएकोले िनकासी वा पैठारी
गन माल वा वःतुह मा जुनसुकै नाम गरी रकम असूल गरे पिन
सो भं सार महसुल नै हुने हुँदा औ ोिगक व्यवसाय ऐनले ूदान
गरे को भं सार छु टलाई िनकासी सेवा शुल्कको नाम राखी असूल
गन कानून Colourable िनकासी सेवा शुल्क सेवा िदए वापत
उठाउने शुल्क हुँदा िनवेदक उ ोगले िदएको सेवा शुल्कवाट कुनै
सेवा उपलव्ध हुन नआएवाट यो सेवा शुल्क उठाउन िमल्दै न भ े
िनवेदकको मुल भनाई भएको र सोही अनु प िनवेदक तफर्का
िव ान अिधवक्ताह ले वहस र वहसनोट समेत ूःतुत गनुर् भएको
पाइन्छ । नेपाल अिधराज्यको सं िवधान, २०४७ ले कर लगाउने
उठाउने खारे ज गन छु ट िदने पिरवतर्न गन वा कर ूणाली
व्यविःथत गन िवषयमा अथर् िवधे यक ूःतुत गनर् सक्ने अिधकार
ूदान गरे को र उपरोक्त आिथर्क ऐनह सो अनु प ूःतुत भई
आिथर्क ऐनको पमा आएको पाइन्छ । उपरोक्त आिथर्क ऐनमा
िनकासी सेवा शुल्क िलने उठाउने व्यवःथा भएको पाइन्छ ।
िनकासी सेवा शुल्क भनी वोली परे कोले यो कर होईन आिथर्क ऐन
वमोिजम कर लगाई उठाउन पाईने होईन भ े िनवेदकको माग
भएकोमा करको िविभ प हुन्छ । आिथर्क ऐनमा नै कतै दःतुर
कतै महशुल कतै कर र कतै शुल्क भ े उल्लेख भएको
पाइन्छ । आिथर्क ऐनमा उल्लेिखत यी सवै दःतुर महसुल शुल्क
करको प हुँदा यसलाई कर होईन अन्यथा हो भ े िःथित
छै न । िनवेदकलाई औ ोिगक व्यवसाय ऐनले भन्सार महसुलसम्म
छु ट िदएको छ । अन्य कुनै शुल्क लगाउन र असूल गनर् नपाउने
गरी उक्त ऐनले कुनै वन्दे ज लगाएको पाई । कानूनले जुन
कुराको सुिवधा िदएको छ सो सुिवधासम्म अपहरण नहुने हो ।
भं सार ऐनमा भं सार महसुलसम्म िनयिमत (Regulate) गरे को छ,
भं सार महसुल भ ाले अन्य जुनसुकै महसुल शुल्क दःतुर समेत
जनाउँ छ भ े भं सारऐनमा व्यवःथा नभएकोले भं सार महसुलवृ ी
भ े अवःथा रहे न । िनकासी सेवा शुल्क एक अक पमा भं सार

404
 भन्सार िवभाग

महसुल हुने हो भ े िनवेदकको भनाई तफर् हे दार् भन्सार शुल्क

उठाईएको वःतुमा अन्य कुनै शुल्क लाग्न सक्दै न भनी ऐनमा
वन्दे ज छै न, कानून ारा कर लगाउन र उठाउन सं िवधानले
अिधकार ूदान गरे कोमा िववाद दे िख । यःतो अवःथामा
िनकासी सेवा शुल्क लगाउने र उठाउने व्यवःथा Colourable छ
भ े िःथित भएन ।
१५. िनकासी सेवा शुल्क भ े शव्द रहे वाट िनवेदकलाई िनकासी शुल्क
िलए वापत सेवा पुर्याउनु पन सो पुर्याएको छै न भ े सन्दभर्मा
िवचार गदार् उक्त औ ोिगक व्यवसाय ऐनमा िनकासी सेवा शुल्क
वापत सेवा ूदान गिरनेछ भ े कतै उल्लेख भएको पाइदै न ।
कानूनले जुन कुराको दाियत्व सुिम्पएको छै न सो पाउनु पछर् भ
िमल्दै न । उक्त िनकासी सेवा शुल्क लगाएवाट िनकासी उ ोग
व्यवसायलाई ूितकूल असर पछर् र ौी ५ को सरकारको हालको
आिथर्क एवं औ ोिगक नीितसँग मेल खांदैन भ े हकमा यो ौी ५
को सरकारको नीितगत कुरा हो । अदालतले यःतो आिथर्क नीित
अपनाउनु पछर् भ े िःथित हुँदैन ।
१६. आिथर्क ऐन कानूनले ूदान गरे को अिधकार वमोिजम िनकासी सेवा
शुल्क लगाएकोले सो अवैध छ भ िमल्दै न । उक्त कानून
वमोिजम िनकासी सेवा शुल्क लगाइने र असूल गिरने हुँदा उक्त
िनकासी सेवा शुल्क उठाउने वेग्लै िनकाय रहे को नदे िखए पिन
कानूनवाट उठाउने अिधकार िदएको त्यःतो िनकासी सेवा शुल्क
ौी ५ को सरकारले आफ्नो सुिवधा अनुसार कुनै अडडवाट
उठाउने सक्ने हुँदा िरट जारी हुने िःथित दे िखएन । िरट िनवेदन
खारे ज हुने ठहर्छ । िमिसल िनयमानुसार गरी बूझाई िदनु ।

उक्त रायमा हामी सहमत छ ।

न्या.ओमभक्त ौे
न्या.कृंणजं ग रायमाझी
इित सम्वत २०५३ साल भाि २० गते रोज ५ शुभम् ..... ।

405
भन्सार िवभाग

िनणर्य नं. ६५२१ २०५५, ने.का.प. अ ३

ु इजलास
सं यक्त
माननीय न्यायाधीश ौी केशवूसाद उपाध्याय
माननीय न्यायाधीश ौी केदारनाथ आचायर्
सं वत् २०५३ सालको िरट नं. -३१८५
आदे श िमितः- २०५४।९।१५।३
मु ाः- उत्ूेषणयुक्त परमादे श ।
िनवेदकः िजल्ला मोरङ, िवराटनगर न.पा वडा नं. २१ बःने कमल
ूसाद दहाल ।

िव
िवपक्षीः ौी िवराटनगर भन्सार कायार्लय, िवराटनगर ।
 िनवेदकले िललाम वढावढ डाक सकार गरे कोमा िरट नं.
२२३९ को उत्ूेषणको मु ामा अन्तिरम आदे शको कारणबाट
िदन निमल्ने भ े उल्लेख भएको िललाममा सकािरएको सम्पि
िदन निमल्ने भ े िजिकर नदे िखं दा िनवेदकले डाक सकार गरे को
सम्पि कानूनको रीत पुर्याई िफतार् नलगेको भए िफतार् िदनु
भनी िवपक्षीह को नाममा परमादे शको आदे श जारी हुने ।
(ू.नं. ५)
िनवेदक तफर्बाटः-
िवपक्षी तफर्बाटः-
अवलिम्वत निजरः-

आदे श
न्या. केशव ूसाद उपाध्यायः नेपाल अिधराज्यको सं िवधान,
२०४७ को धारा २३ र ८८ (२) अन्तगर्त पनर् आएको ूःतुत िरट
िनवेदनको सं िक्षप्त िववरण तथा ठहर यस ूकार छः-
२. िवपक्षी भन्सार कायार्लयले िललाम िविबको सूचना ूकािशत
गरे कोले म िनवदे कले २०५२।५।२९ मा यमहा फोटो साउण्ड
िप.एस. ५१ लेिखएको म्युिजक इन्ःटु मेन्ट गोटा ४९ थान

406
 भन्सार िवभाग

.१,६५,०००।- िवबी कर .३३,०००।- मा िललाम िवबीमा

िलई सोही िमितमा सदर भई राख्नु पन धरौटी .१६,५००।-
धरौटी समेत राखेकोमा िवपक्षीवाट सो सामानका आयात कतार्
इन्टर नेशनल शे डमाकर् काठमाण्डौले यस कायार्लय समेतलाई
िवपक्षी बनाई सव च्च अदालतमा िरट िदनु भएकोले सो िरट
िनवेदनको अिन्तम टुं गो नलागेसम्म २०५१।९।२७ र
०५१।१२।८ को िनणर्य कायार्न्वयन नगनुर् नगराउनु भनी
२०५२।६।६ मा अन्तिरम आदे श जारी भएकोले उक्त मु ा टुं गो
नलागेसम्म सामान िदन निमल्ने हुंदा सो व्यहोराको जानकारी
तपाईलाई िदने भनी २०५२।१०।२७ मा िनणर्य भएको भ े पऽ
मलाई वुझाएवाट मेरो कानूनी हक र नेपाल अिधराज्यको सं िवधान,
२०४७ ारा ूदऽ मौिलक हकमा आघात पनर् जाने हुनाले िवपक्षी
िवराटनगर भन्सार कायार्लयको २०५२।१०।२९ को पऽ र सो
पऽमा उल्लेख भएको २०५२।१०।२७ को िनणर्य वदर गरी
िनवेदकले िललाममा िलएको सामान िनवेदकलाई िदनु भनी िवपक्षी
उपर परमादे शको आदे श जारी गरी पाउं भ े समेत व्यहोराको िरट
िनवेदन ।
३. यसमा के कसो भएको हो ? िनवेदकको माग वमोिजमको आदे श
िकन जारी हुन नपन हो ? यो आदे श ूाप्त भएका िमितले वाटाका
म्याद वाहे क १५ िदनिभऽ सम्विन्धत िमिसल साथ राखी
महान्यायािधवक्ताको कायार्लय माफर्त िलिखत जवाफ पठाउनु भनी
िरट िनवेदनको १ ूित नक्कल साथै राखी िवपक्षीलाई सूचना पठाई
त्यसको वोधाथर् महान्यायािधवक्ताको कायार्लयमा पठाई िदनु ।
िलिखत जवाफ आएपिछ अविध नाघेपिछ िनयम वमोिजम पेश
गनुर् । साथै िरट नं. २२३९ को िनवेदन साथै राखी पेश गनुर् भ े
यस अदालतको िमित २०५२।२।१४ को आदे श ।
४. िरट िनवेदकलाई िदएको उक्त पऽमा समान भिनएको छै न ।
सम्मािनत अदालतबाट िरट नं. २२३९ को अिन्तम टुं गो
नलागेसम्म िदन निमल्ने भ े सम्म उल्लेख भएको िललाम सामान

407
भन्सार िवभाग

िरट िनवेदकलाई िदने िनणर्य भएको भएता पिन सम्मािनत

अदालतको अन्तिरम आदे श जारी भएबाट समान िदन निमल्ने यस
कायार्लयको ०५२।१०।२७ मा भएको िनणर्य अनुसार
२०५२।१०।२९ मा पऽ लेिखएको हो । िनवेदकले सं वैधािनक
तथा कानूनी हक हनन् भएको नहुंदा ूःतुत िरट खारे ज गरी पाउं
भ े समेत व्यहोराको िवराटनगर भन्सार कायार्लयको िलिखत
जवाफ ।
५. िनयम वमोिजम दै िनक पेशी सूचीमा चढी िनणर्याथर् पेश हुन आएको
ूःतुत मु ाको िनवेदन सिहतको सम्पूणर् िमिसल अध्ययन गिरयो ।
िवराटनगर भन्सार कायार्लयको िमित २०५२।१०।२७ को
िनणर्य वदर गरी िनवेदकले िललाममा िलएको सामान िनवेदकलाई
िदनु भनी परमादे शको आदे श जारी गरी पाउं भ े िनवेदन दावी र
सम्मािनत ौी सव च्च अदालतवाट िरट नं. २२३९ को मु ामा
अन्तिरम आदे श जारी भएको कारणले िललामका उक्त सामानह
िदनु निमल्ने सम्म िनणर्य गरी पऽ पठाएको हो भ े समेत
व्यहोराको िलिखत जवाफ भएको ूःतसत मु ामा िनवदे न माग
वमोिजम परमादे शको आदे श जारी गनुर् पन दे िखन आयो । इन्टर
नेशनल शे डमाकर्ले िवदे शवाट आयात गरी म्याद िभऽ छु टाई
नलगेको यमाहा पोटार् साउण्ड िप.एस.एल ५१ लेिखएको म्यूिजकल
इःटुमेन्टस वण्डल १० मा पीस ४९ (उ ाचास) ौी ५ को
सरकारको ःवािमत्वमा ल्याई िललाम िवबी गन गरी िवराटनगर
भन्सार कायार्लयको िमित २०५२।१२।८ गतेको िनणर्य वमोिजम
उक्त सामान िमित २०५२।५।२९ गते वढावढ ारा िललाम
िवबी गन भनी सूचना ूकािशत गरी भएको िललाममा िनवेदकले
सवैभन्दा वढी डाक .१,६५,०००।- कवोल गरी सोही िमितमा
उक्त डाक सदर गरे को दे िखन्छ । िनवेदकले सकार गरे को
डाकको १०% ले हुने धरौट . १६,५००।- राखेको दे िखनुका
साथै समयमा सामानह उठाई लान नसकी सामान छु टाई लै जाने
म्याद अ ३० िदन थप गरी पाउं भनी िनवेदकले िनवेदन िदएका

408
 भन्सार िवभाग

छन । यसै सम्वन्धमा सव च्च अदालतमा २०५२ सालको िरट

नं. २२३९ को उत्ूेषणयुक्त परमादे शको मु ामा अन्तिरम आदे श
भएको कारणले िनवेदकले सकार गरे का सामानह लान उक्त
मु ाको अिन्तम िकनारा नभएसम्म सो सामान िदन निमल्ने भ े कर
कायार्लय िवराटनगरबाट िमित २०५२।१०।२७ मा िनणर्य
भएको पाइन्छ । उक्त िनणर्यको आधार नै सव च्च अदालतको
अन्तिरम आदे श भएको र ूःतुत २०५२ सालको िरट नं. २२३९
को मु ा िमित २०५३।३।२८ मा खारे जी भएको छ । तसथर्
िनवेदकले िललाम वढावढमा डाक सकार गरे कोमा िरट नं.
२२३९ को उत्ूेषणको मु ामा अन्तिरम आदे शको कारणबाट िदन
निमल्ने भ े उल्लेख भएको िललाममा सकािरएको सम्पि िदन
निमल्ने भ े िजिकर नदे िखं दा िनवेदकले डाक सकार गरे को सम्पि
कानूनको िरत पुर्याई िफतार् नलगेको भए िफतार् िदनु भनी
िवपक्षीको नाममा परमादे शको आदे श जारी हुने ठहछर् । िमिसल
िनयमानुसार गरी वुझाई िदनु ।

उक्त रायमा म सहमत छु ं ।

न्यायाधीश ौी केदारनाथ आचायर्

इित सम्बत् २०५४ साल पौष १५ गते रोज ३ शुभम् -----

409
भन्सार िवभाग

िनणर्य नं: ८३६५ ने.का.प. २०६७ अ ५

सव च्च अदालत, पूणर् इजलास

माननीय न्यायाधीश ौी रामकुमार ूसाद शाह
माननीय न्यायाधीश ौी कृंणूसाद उपाध्याय
माननीय न्यायाधीश ौी ूकाश वःती
सं वत् २०६६ सालको पुनरावलोकन (NF) नं..००३
फैसला िमितः २०६६।११।२०।५
मु ा : उत्ूेषण ।
िनवेदक/िरट िनवेदकः िज.सुनसरी महे न्िनगर गा.िव.स.वडा नं ७ बःने
रामूसाद भ राई

िव
ूत्यथीर्/िवपक्षीः ूमुख, भन्सार अिधकृत, कैलाली भन्सार कायार्लय, धनगढी
कैलाली समेत
यसअिघ िनणर्य गनः
मा.न्या.ौी बलराम के.सी.
मा.न्या.ौी दामोदर ूसाद शमार्
 न्यायाधीशले न्याियक मनको ूयोग गरी िववादका िवषयवःतुका
सम्बन्धमा िमिसल ूमाण र सम्व कानूनको वःतुिन मूल्या न
र िव ष
े ण गरी आधार र कारण खोली आफ्नो िनणर्य िदने
गदर्छ । त्यसैले न्याियक अिधकारको ूयोग न्यायाधीश वा
तोिकएको न्याियक अिधकारीबाट माऽ हुन सक्दछ । यःतो
अिधकार ूत्यायोजन हुन नसक्ने ।
(ूकरण नं.५)
 ूशासकीय अिधकारीले न्याियक अिधकारको ूयोग गदार् तह–तह
उठे को िटप्पणी सदर नगरी न्याियक मनको ूयोग गरी न्याियक
ूिबया र िविधको अवलम्बनबाट आधार र कारणसिहत िनणर्य
गनुप
र् न ।

410
 भन्सार िवभाग

 कानूनले ःप व्यवःथा गरी अन्यथा गरे मा बाहेक अधर्न्याियक

अिधकारको ूत्यायोजन हुन नसक्ने हुँदा तोिकएको अिधकारीबाटै
त्यसको ूयोग हुनपु दर्छ भ े जःता कुराह अधर् न्याियक
ूिबयाका आधारभूत मापदण्ड हुन ् । न्यायको मूल ममर् र
कानूनका आधारभूत ूिबयाको अनुशरण िबना अधर्न्याियक िनणर्य
न्यायपूणर् हुन नसक्ने ।
(ूकरण नं.७)
 ूशासकीय अिधकारीबाट ूशासनसम्बन्धी काम कारवाहीका
िवषयमा हुने िनणर्य ूशासिनक िनणर्य हो । यःतो िनणर्यमा
सरकारी नीित, ूशासकीय परम्परा, ःविववेक र तजबीजलाई
मान्यता िदइन्छ । सामान्यतः ूशासकीय िनणर्यबाट व्यिक्तको
हक अिधकारमा असर नपन हुँदा त्यःतो िनणर्यका िवषयमा
च ुनौती िदइरहनु आवँयक नहुने ।
(ूकरण नं.८)
 िनजामती कमर्चारीह लाई व्यिक्तगत पमा पेशा, रोजगारको
उपभोगमा पनर् जाने असरको िवषयमा गिरने िनणर्यलाई कायर्कारी
वा ूशासकीय ूकृितको िनणर्यका पमा िलन निमल्ने ।
 िनजामती कमर्चारीह सरकार मातहतकै कमर्चारी हुने र
सेवासम्बन्धी कानून ारा उनीह को पेशा रोजगार िनयमन हुने
कुरालाई ःवीकार नै गदार् पिन कानूनबमोिजम ूा हुने िनजामती
कमर्चारीको पदमा ूितकूल असर पन गरी िनणर्य गदार्
कानूनबमोिजम िनधार्रण गिरएका ूिबयाह पूरा भएको हुनपु न ।
(ूकरण नं.१२)
 कायार्लय ूमुख वा िवभागीय ूमुखको अनुपिःथितमा कायार्लयको
दै िनक पमा भैपरी आउने ूशासकीय काम सम्प गनर्का लािग
िनजभन्दा तल्लो तहका कमर्चारीले िनिम भई अित आवँयक
ूशासकीय काम कारवाहीसम्म गनर् पाउने हुन्छ र यसरी
िनिम को िजम्मेवारी तोिकएको पदािधकारीलाई अधर्न्याियक
ूकृितको िनणर्य गन अिधकार कानूनतः नहुने ।
(ूकरण नं.१९)

411
भन्सार िवभाग

 िनणर्य गन अिधकारीले िनणर्य गदार् कसैको ूभाव, िनदशन र

दवावमा नपरी ःवतन्ऽ पले न्याियक मन ूयोग गरे को
हुनपु दर्छ । यसो नभई िनदिशत िनणर्यले वाःतवमा िनणर्यको
ःथान िलन नसक्ने ।
(ूकरण नं.२०)

िनवेदक तफर्वाटः िव ान अिधवक्ता य ौी हिरूसाद उूेती, ौी ज्योित

बािनया
िवपक्षी तफर्वाटः िव ान सहन्यायािधवक्ता ौी महे श शमार् पौडेल
अवलिम्बत नजीरः
 नेकाप २०१७, िन.नं. १०८, पृ १००
 नेकाप २०२७, िन.नं. ५४७, पृ १५७
 नेकाप २०४२, िन.नं. २२८९, पृ २२७
 नेकाप २०५१, िन.नं. ४९९५, पृ ८१४
 नेकाप २०५२, िन.नं. ६०३०, पृ ५३१
सम्ब कानूनः
 नेपालको अन्तिरम सं िवधान, २०६३ को धारा १००(१),
१०१(१)(२)
 िनजामती सेवा ऐन, २०४९ को दफा ५९, ६०, ६१, ६२, ६३,
६४, ६५, ६६, ६७, ६८ र ६९
 िनजामती सेवा िनयमावली, २०५० को पिरच्छे द १५ को िनयम
१०६–११५
 न्याय ूशासन ऐन, २०४८ को दफा ११(१)(ख)

आदे श
न्या. रामकुमार ूसाद शाहः यस अदालतको सं यक्त
ु इजलासबाट
िमित २०६५।३।३० मा भएको आदे श न्याय ूशासन ऐन, २०४८ को
दफा ११(१) को खण्ड (क) बमोिजम पुनरावलोकन गरी हे री पाऊँ भनी
िरट िनवेदक रामूसाद भ राईले िदएको िनवेदनमा यस अदालतबाट िमित

412
 भन्सार िवभाग

२०६६।४।८ मा पुनरावलोकनको िनःसा ूदान भै पेश हुन आएको

ूःतुत िनवेदनको सं िक्ष तथ्य र आदे श यस ूकार छ :–
म िनवेदक ूत्यथीर् भन्सार कायार्लयमा खिरदार पदमा कायर्रत
रहँदा िविभ िमितमा भन्सार ऐन, िनयम तथा भन्सार कायर्िविधअनुसार
सामान जाँचपास सम्बन्धमा काम कारवाही गरे को नदे िखएको भनी
ूत्यथीर् भन्सार कायार्लयका िनिम ूमुख भन्सार अिधकृत ौी गौरी
शं कर उपाध्यायले कुनै सुनव
ु ाइको मौका नै निदई एक्कासी िनजामती सेवा
ऐन, २०४९ को दफा ५९ खण्ड (क) को उप खण्ड (४) वमोिजम मेरो
५ बषर् बढु वा रोक्का गन गरी िमित २०६३।७।१२ मा िनणर्य गनुर्
भएको रहे छ ।
सोको जानकारीपऽ िमित २०६३।८।४ मा िदइएकोमा उक्त
िनणर्य ऐन िनयम िवपरीत र कानूनका मान्य िस ान्त समेत िवपरीत भई
गैरकानूनी तथा अिधकारिवहीन अिधकृतले गरे को हुँदा सो िनणर्य वदर
गिरपाऊँ भनी ूत्यथीर् भन्सार िवभागका महािनदशकसमक्ष िमित
२०६३।८।१३ मा पुनरावेदन गदार् महािनदशकबाट समेत ूचिलत
कानूनको विखर्लाप गरी गैरकानूनी तथा अिधकारिवहीन अिधकृतले गरे को
िनणर्यलाई नै तह तहवाट िटप्पणी उठाई िमित २०६३।९।१९ मा
केवल सदरसम्म गरी गनुर् भएको िनणर्यको जानकारीपऽ म िनवेदकलाई
िमित २०६३।१०।२९ मा बुझाएकोले उक्त गैरकानूनी िवभागीय
सजायसम्बन्धी िनणर्यले म िनवेदकलाई नेपालको अन्तिरम सं िवधान,
२०६३ को धारा १२(२) (च), १३(१) र (२), १८, १९ ारा ूद
मौिलक हक हनन् हुन पुगेकोले सो हक ूचलनको लािग अन्य
वैकिल्पक उपचारको मागर् नभएकोले यो िनवेदनपऽ साथ उपिःथत भएको
छु ।
अतः म िनवेदकलाई िवपक्षीह को आपसी िमलेमतोवाट पाँच
बषर् बढु वा रोक्का गन गरी भएको िवभागीय सजाय ऽुिटपूणर् र गैरकानूनी
भएकोले सं िवधानको धारा ३२ र १०७(२) बमोिजम भन्सार िवभागको
िमित २०६३।५।१६ को िवभागीय सजाय गनुर् भ े िनणर्य, िवपक्षी
लोकसेवा आयोगवाट िवभागीय सजायको परमामशर् िदने पऽ र सोसँग

413
भन्सार िवभाग

सम्बिन्धत िनणर्य, िवपक्षी िनिम भन्सार अिधकृतवाट िमित

२०६३।७।१२ मा भएको िवभागीय सजायको िनणर्य र सोलाई सदर
गन गरी िवपक्षी भन्सार िवभागवाट तह–तह िटप्पणी उठाई िमित
२०६३।९।१९ मा िवपक्षी भन्सार िवभागका महािनदशकवाट भएको
पुनरावेदकीय िनणर्य समेतका िवपक्षीह वाट भए गरे का म िनवेदकलाई
िदइएको िवभागीय सजायसँग सम्बिन्धत सम्पूणर् िनणर्य, काम कारवाही र
पऽ उत्ूेषणको आदे श ारा बदर गिरपाऊँ भ े समेत व्यहोराको
िनवेदनपऽ ।
यसमा के कसो भएको हो ? िनवेदन मागबमोिजम आदे श जारी
हुनपु न हो होइन ? आदे श जारी हुन ु नपन कारण भए बाटाको म्याद
बाहे क १५ िदनिभऽ िलिखत जवाफ पेश गनुर् भनी िवपक्षीह का नाउँ मा
सूचना पठाई िनयमबमोिजम पेश गनुर् भ े समेत व्यहोराको यस अदालत
एक न्यायाधीशको इजलासबाट िमित २०६३।११।१८ मा भएको
आदे श ।
िवपक्षीले आफ्नो िनवेदनमा यस मन्ऽालयको के कःतो काम
कारवाहीबाट िनजलाई सं िवधान र कानूनूद हक हनन् हुन गएको हो
भ े सम्बन्धमा कँही कतै उल्लेख नगरी िबनाकारण िवपक्षी कायम गरी
दायर गरे को िरट िनवेदन खारे ज गिरपाऊँ भ े समेत व्यहोराको अथर्
मन्ऽालयको तफर्बाट पेश हुन आएको िलिखत जवाफ ।
उिचत र पयार् कारण आधारवाट नै िनवेदकलाई िवभागीय
कारवाही गिरएकोले सोसम्बन्धी िनणर्य र काम कारवाहीलाई गैरकानूनी
तथा क्षेऽािधकारिवहीन भनी िवपक्षीले िलएको िजकीर कानूनसम्मत नहुँदा
िरट िनवेदन खारे ज गिरपाऊँ भ े समेत व्यहोराको भन्सार िवभाग एवं
ु िलिखत जवाफ ।
महािनदशकको तफर्बाट पेश हुन आएको सं यक्त
िनवेदकलाई िवभागीय सजाय गनर् ूिबया पुर्याई परामशर् माग
भए मुतािवक आयोगवाट िवभागीय सजाय गनर् परामशर् िदइएको हुँदा
कानूनबमोिजम भएको काम कारवाहीउपर गरे को िरट िनवेदन खारे ज
गिरपाऊँ भ े समेत व्यहोराको लोक सेवा आयोगको तफर्बाट पेश हुन
आएको िलिखत जवाफ ।

414
 भन्सार िवभाग

िमित २०६३।७।१२ को िनणर्यबमोिजम ५ बषर् बढु वा रोक्का

गन िवभागीय सजायको आदे श ूचिलत िनजामती सेवा ऐन िनयमबमोिजम
भएको हुँदा िरट िनवेदन खारे ज गिरपाऊँ भ े समेत व्यहोराको कैलाली
भन्सार कायार्लयका ूमुख भन्सार अिधकृतको तफर्बाट पेश हुन आएको
िलिखत जवाफ ।
नेपाल सरकारको कायर्कारी ूशासकीय िनणर्य िटप्पणीमाफर्त
हुने गरे को पाइन्छ । िटप्पणीमाफर्त िनणर्य हुँदैमा त्यःतो िनणर्य
कानूनिवपरीत हुन्छ भ िमल्दै न । तसथर् कानूनमा तोिकएको एक
तहमािथको िवपक्षी भन्सार अिधकृतबाट िमित २०६३।७।१२ मा
भएको िवभागीय सजायको िनणर्य र सो िनणर्यलाई सदर गन गरी िमित
०६३।९।१९ मा भन्सार िवभागका महािनदशकवाट भएको
पुनरावेदकीय िनणर्य िमलेकै दे िखँदा बदर हुन सक्दै न । बदर गिरपाऊँ
भ े िनवेदकको िजकीर पुग्न सक्दै न । ूःतुत िरट िनवेदन खारे ज हुने
ु
ठहछर् भ े समेत व्यहोराको यस अदालत सं यक्त इजलासबाट िमित
२०६५।३।३ मा भएको आदे श ।
िवभागीय सजाय न्याियक मनको ूयोग गरी ूमाणको मूल्यां न
र् न न्याियक ूकृितको भएकोले सो अिधकार ूत्यायोजन हुन
गरी गनुप
सक्दै न । ूत्यथीर् िनिम भन्सार अिधकृतले गरे को िवभागीय िनणर्य
अ.बं .१ र ३५ नं. िवपरीत अनिधकृत हुनक
ु ा साथै नेकाप २०४२,
िन.नं.२२५८, पृ ११८ समेतमा ूितपािदत िस ान्त ूितकूल भएकोले
त्यःतो िनणर्य सदर गरे को यस अदालतको आदे श ऽुिटपूणर् हुँदा
पुनरावलोकन हुनपु न अवःथा छ । यःतै ूकृितका समान िवषयवःतु
समावेश भई सम्मािनत अदालतबाट कारण दे खाउ आदे श जारी हुँदा साथै
राखी पेश गनुर् भिनएका िनवेदक ी ुबबहादरु महत र गु ूसाद िऽपाठी
िव भन्सार िवभाग समेत िवपक्षी भएका सं वत् २०६३ सालको िरट
नं. ०६६० र ०६५९ का िरट िनवेदनह मा एउटा िवषयमा ःप ीकरण
सोधी पाँच वषर् बढु वा रोक्का गरे को, सजाय गन अिख्तयारी भएको ूमुख
भन्सार अिधकृतबाट ःप ीकरण नसोिधएको, तह–तह िटप्पणी उठाई
गरे को िनणर्यमा न्याियक मनको अभाव दे िखएको भ े समेत आधारमा

415
भन्सार िवभाग

िवभागीय कारवाही गरे को िनणर्य ऽुिटपूणर् भएको भनी उत्ूेषणको

आदे श ारा बदर हुने ठहरी िमित २०६४।१।४ मा िनणर्य भएको छ ।
यसरी समान ूकृितका िरट िनवेदनह मा िरट जारी हुने गरी भएको
आदे श िवपरीत िरट िनवेदन खारे ज हुने ठहर्याई भएको िनणर्य लगाउको
िनवेदनह मा ूितपािदत िस ान्तिवपरीत रहे को छ । साथै तह तह
िटप्पणी उठाई गिरएको कारवाही अिधकारक्षेऽिवहीन हुने भनी नेकाप
२०५२, िन.नं.६०३०, पृ ५३१, नेकाप २०५१ िन.नं.४९९५, पृ
८१४ िस ान्त ूितपादन भैरहे को अवःथा छ ।
अतः मािथ ूकरण ूकरणमा उिल्लिखत नजीर िस ान्तको
पालना नगरी सम्मािनत अदालतको ु
सं यक्त इजलासबाट िमित
२०६५।३।३ को आदे श ऽुिटपूणर् भै न्याय ूशासन ऐन, २०४८ को
दफा ११(१) को खण्ड (ख) को अवःथा िव मान रहे कोले सो
आदे शको पुनरावलोकन गरी िरट जारी हुने गरी इन्साफ पाऊँ भ े समेत
व्यहोराको िनवेदकका तफर्बाट यस अदालतमा दायर भएको
पुनरावलोकनको िनवेदनपऽ ।
पुनरावलोकन गिरपाऊँ भनी पनर् आएको ूःतुत िनवेदनसँग
सम्बिन्धत मु ाको र भए ूमाण िमिसल समेत साथै राखी िनयम बमोिजम
पेश गनुर् भ े समेत व्यहोराको यस अदालत पूणर् इजलासबाट िमित
२०६६।३।५ मा भएको आदे श ।
िनवेदकलाई पाँच वषर् बढु वा रोक्का गन गरी गरे को सजाय र सो
उपर पुनरावेदन सुनी महािनदशकले गरे को िनणर्य समेतमा िनणर्यकतार्ले
न्याियक मनको ूयोग नगरी तह–तहबाट उठे को िटप्पणी सदर गरी
गरे को िनणर्य बदर गिरपाऊँ भ े िरट िनवेदकको माग दावी भएकोमा
ूशासकीय िनणर्य िटप्पणी माफर्त हुन सक्ने र िटप्पणीमाफर्त् भएको
िनणर्य कानून िवपरीत हुन्छ भ िमल्ने दे िखँदैन भनी िमित
२०६५।३।३ मा िरट खारे ज भएको दे िखयो । तर यःतै ूकृितको
यःतै िववाद र कानूनी ू समावेश रहे को सं वत् २०६३ सालको िरट
नं. ०६५९ िनवेदक गु ूसाद िऽपाठी िव ूमुख भन्सार अिधकृत
समेत तथा सं वत २०६३ सालको िरट नं. ०६६० िनवेदक ीर्र् ुबबहादरु

416
 भन्सार िवभाग

महत िव ूमुख भन्सार अिधकृत समेत ूत्यथीर् भएको उत्ूेषण मु ामा

िनणर्यकतार्ले न्याियक मन ूयोग नगरी तह–तहबाट उठे को िटप्पणी सदर
ु
गरे को िनणर्य बदर हुने भनी यस अदालत सं यक्त इजलासबाट िमित
२०६४।१।४ मा उत्ूेषणको आदे श जारी हुने ठहर भै रहे को िनवेदन
साथ पेश भएको आदे शको ूितिलिपबाट दे िखन्छ । यसरी कमर्चारीलाई
िवभागीय सजाय गदार् तह–तह उठे को िटप्पणीमाफर्त िनणर्य गरे को
कानूनसम्मत हुने वा नहुने सम्बन्धमा यस अदालतका िविभ
इजलासबाट पृथक–पृथक िस ान्त अं गीकार गरे को दे िखएको पिरूेआयमा
ती िनणर्य िस ान्तसमेतको ूितकूल हुने गरी िनवेदन खारे ज गरे को यस
ु
अदालत सं यक्त इजलासको िमित २०६५।३।३ को आदे शमा न्याय
ूशासन ऐन, २०४८ को दफा ११(१) को खण्ड (ख) को अवःथा
िव मान रहे को दे िखँदा पुनरावलोकन गरी हे न िनःसा ूदान गिरएको
छ । उिल्लिखत िरट नं.०६५९ र िरट नं. ०६६० का रे कडर् िमिसल
समेत सं लग्न राखी िनयमबमोिजम पेश गनुर् भ े समेत यस अदालत पूणर्
इजलासबाट िमित २०६६।४।८ मा भएको आदे श ।
िनयमबमोिजम पेश हुन आएको ूःतुत िनवेदनमा िनवेदकका
तफर्बाट रहनु भएका िव ान अिधवक्ता य ौी हिरूसाद उूेती र ौी
ज्योित बाँिनयाले िनवेदकलाई िवभागीय सजायको आदे श िदने अिधकार
ूमुख भन्सार अिधकृतलाई माऽ भएकोमा िनिम भन्सार अिधकृतबाट
भएको िनणर्य अनिधकृत छ । त्यसै गरी िनणर्यकतार्ले आधार कारण
उल्लेख गरी न्याियक मनको ूयोग गरी िनणर्य गरे को नभै तह–तह
उठे को िटप्पणी सदर गरे को अवःथा छ । िनणर्य गन अिख्तयारी भएको
अिधकारीले ःप ीकरण सोध्नु पनमा दोॐो ःप ीकरण महा िनदशकबाट
सोिधएको ऽुिटपूणर् छ । िवभागको िनदशनलाई िसरान हाली लोकसेवा
आयोगको परामशर् समेत निलई गिरएको िवभागीय कारवाहीसम्बन्धी
िनणर्य िनजामती सेवा ऐन र िनयमावलीअनुकूल नहुनक
ु ा साथै सम्मािनत
अदालतबाट ूितपािदत िस ान्त समेतको ूितकूल रहे को छ । यःतै
ूकृितको कानूनी ू समावेश भएको लगाउका िरट नं.०६५९ र
०६६० का उत्ूेषण मु ामा तह–तहबाट उठे को िटप्पणी सदर गरी

417
भन्सार िवभाग

भएको िवभागीय कारवाहीको िनणर्य ऽुिटपूणर् रहे को भनी िरट जारी भएको
अवःथा रहे को छ । ूःतुत िरट िनवेदनमा कारण दे खाउ आदे श हुँदा नै
समान ूकृितको िवषयवःतु समावेश भएकोले साथै राखी पेश गनुर् भ े
आदे श भएका उक्त िरट िनवेदन जारी भएकोमा सोको िवपरीत िरट
खारे ज गिरएको ऽुिटपूणर् हुँदा सं यक्त
ु इजलासको आदे श पुनरावलोकन भै
िनवेदन मागबमोिजमको आदे श जारी हुनपु दर् छ भ े समेत बहस ूःतुत
गनुभ
र् यो ।
िवपक्षी भन्सार िवभागसमेतको तफर्बाट उपिःथत िव ान
सहन्यायािधवक्ता ौी महे श शमार् पौडेलले ूशासकीय काम कारवाहीमा
िटप्पणीबाट िनणर्य हुन सक्दछ । िनजामती सेवा िनयमावली, २०५० को
अनुसूची १७ बमोिजमको अिधकार ूा अिधकारीबाट िनवेदकलाई
कारवाही र सजाय भएको कानूनसम्मत छ । सोही कसूरमा भन्सार
िवभागबाट ठू लो सजाय ूःताव गरी लोकसेवा आयोग समेतबाट परामशर्
िलइएकोमा अिख्तयारवालाले पिछबाट सानो सजाय गनर् ःप ीकरण
िलइरहनु पन र लोकसेवा आयोगसँग परामशर् माग्नु पदन । िनजामती
सेवा िनयमावली, २०५० को िनयम १०६ ले एक तह मािथको
अिधकारीले िवभागीय सजाय िदन सक्ने व्यवःथा गरे को हुँदा खिरदारको
पदमा कायर्रत् िनवेदकलाई अिधकृत ःतरको िनिम भन्सार अिधकृतबाट
िवभागीय सजाय िदने गरी भएको िनणर्य कानूनसम्मत छ । ूािविधक
भन्दा पिन िनवेदक उपर लगाइएको आरोप ूमािणत भएको छ वा छै न
भ े िवषयको औिचत्यता हे िरनु पदर्छ । आफूले कुनै कसूर नगरे को हुँदा
सजाय हुनपु न होइन भ े िनवेदकको िजकीर नै नभएकोले िरट िनवेदन
ु
खारे ज गरे को सं यक्त इजलासको आदे शमा कुनै ऽुिट िव मान नहुँदा
पुनरावलोकन हुनपु न अवःथा छै न भ े समेत बहस िजकीर ूःतुत
गनुभ
र् यो ।
पक्ष िवपक्षका िव ान कानून व्यवसायीह ले गनुर् भएको
उिल्लिखत बहस िजकीर मनन् गरी पुनरावलोकन गिरपाऊँ भनी परे को
ु
ूःतुत िनवेदन, िरट िनवेदन, िलिखत जवाफ, यस अदालत सं यक्त
इजलासबाट िनवेदन खारे ज हुने गरी भएको आदे श, सम्बिन्धत ऐन, कानून

418
 भन्सार िवभाग

र यस अदालतबाट ूितपािदत िस ान्तलगायतका सम्व िवषयह

ि गत गरी हे दार् मूलतः दे हायका ू ह मा केिन्ित रही िनणर्य िदनु पन
दे िखयो :–
१. िनजामती कमर्चारीलाई िदइने िवभागीय कारवाही र
सजायसम्बन्धी िवषय ूशासकीय ूकृितको कायर् हो वा
न्याियक वा अधर् न्याियक ूकृितको के कःतो हो ?
२. अधर् न्याियक ूकृितको िनणर्य गदार् कानूनबमोिजमको के
कःतो ूिबया अवलम्वन गिरएको हुन ु पदर्छ ? सो ूिबया
पूरा नगरे को अवःथा िव मान दे िखएमा त्यःतो िनणर्यको
है िसयत कःतो हुन्छ ?
३. ु इजलासबाट िरट िनवेदन खारे ज हुने गरी
यस अदालत सं यक्त
भएको आदे शमा यस अदालतबाट यसअिघ ूितपािदत
िस ान्तको पालना गिरएको छ, छै न र सो आदे शको
पुनरावलोकन हुनपु न अबःथा िव मान रहे को छ वा छै न ?
२. यसमा उिल्लिखत पिहलो ू का सम्बन्धमा िवचार गदार् यी
िनवेदकले आफूलाई पाँच वषर् बढु वा रोक्का गन गरी िवभागीय
सजाय िदन पाउने अिधकार िनजामती सेवा िनयमावली, २०५० को
िनयम १०६ बमोिजम ूमुख भन्सार अिधकृतलाई भएकोमा
अिधकारै नभएका कैलाली भन्सार कायार्लयका िनिम ूमुख
भन्सार अिधकृतबाट िमित २०६२।७।१२ मा सो आदे श
िदइएको, त्यसरी िवभागीय सजाय िदनुअिघ तोिकएको अिधकारीबाट
िनजामती सेवा ऐन, २०४९ को दफा ६६ बमोिजम सजाय ूःताव
गरी सफाईको मौका िदनुपन र दफा ६८ बमोिजम लोकसेवा
आयोगको परामशर् िलनु पनमा िवशेष सजाय गन गरी िवपक्षी
महािनदशकवाट सोिधएको ःप ीकरण र परामशर् एवं िनणर्य
िनदशनलाई नै आधार िलई िदइएको िवभागीय सजायको आदे श
ऽुिटपूणर् छ । िनिम भन्सार ूमुखको सो िनणर्य िनजामती सेवा
ऐन र िनयमावली िवपरीत गैरकानूनी भएको भनी िवपक्षी
महािनदशकसमक्ष पुनरावेदन गरे कोमा िनणर्य गन अिधकार भएका

419
भन्सार िवभाग

िनज महािनदशकबाट न्याियक मन ूयोग गरी आफले िनणर्य

गनुप
र् नमा सो नगरी तह–तहबाट उठे को िटप्पणी िमित
२०६३।९।१९ मा सदर गरी िवभागीय सजायलाई कायमै
राखेकोले उक्त दुबै िनणर्य एवं सो सम्बन्धी सम्पूणर् काम कारवाही
ऽुिटपूणर् हुँदा उत्ूेषणको आदे श ारा बदर हुनपु न भ े समेत
िनवेदकको मुख्य िनवेदन माग दावी रहे को दे िखन्छ ।
३. कैलाली भन्सार कायार्लय र भन्सार िवभागबाट ूा हुन आएको
सोसम्बन्धी सक्कलै िनणर्य फायल हे दार् िनवेदकलाई गिरएको
िवभागीय सजायका सम्बन्धमा िवभागीय सजाय गन अिख्तयार
रहे को सो कायार्लयको ूमुख भन्सार अिधकृतबाट ःप ीकरण र
सफाईको मौका निदई भन्सार िवभागबाट भएको कारवाही र िनणर्य
िनदशनलाई िसरान हाली पाँच वषर् बढु वा रोक्का गन गरी िनिम
ूमुख भन्सार अिधकृतबाट िवभागीय सजाय िदइएको र सोउपर
परे को पुनरावेदनमा िनणर्य गनर् पाउने अिख्तयारी भएको िवपक्षी
महािनदशक ःवयं ले कुनै िनणर्य नगरी तह–तहबाट उठे को िटप्पणी
सदर गरे को दे िखन आएकोले िनवेदन दावी सत्य व्यहोरामा
आधािरत रहे को पाइयो ।
४. ु
यस अदालत सं यक्त इजलासबाट ूःतुत िरट िनवेदन खारे ज गन
आदे श गदार् अन्य कुराका अितिरक्त नेपाल सरकारको कायर्कारी
ूशासकीय िनणर्य िटप्पणीमाफर्त हुने गरे को र तह–तह िटप्पणी
उठाई िनणर्य गरे को भ े माऽ आधारमा उक्त िनणर्य कानूनिवपरीत
भएको भ े िनवेदकको भनाईसँग सहमत हुन सिकएन भ े समेत
आधार महण गरे को दे िखन्छ । ु
सं यक्त इजलासको सो आदे शमा
िनजामती कमर्चारीलाई िवभागीय सजाय गन सम्बन्धी काम
कारवाहीलाई ूशासकीय ूकृितको कायर्को पमा िलइएको
पाइयो । िनणर्यकतार्ले न्याियक मन ूयोग नगरी तह–तहबाट
उठे को िटप्पणी सदर गरी गरे को िनणर्य बदर हुने भनी यस
अदालतबाट िविभ मु ामा ूितपािदत िस ान्तह समेतको
ूितकूल भएको सो आदे शमा न्याय ूशासन ऐन, २०४८ को दफा

420
 भन्सार िवभाग

११ को उपदफा (१) को खण्ड (ख) को अवःथा िव मान रहे को

भ े आधारमा यस अदालतबाट पुनरावलोकनको िनःसा ूदान
भएको दे िखन्छ ।
िमिसलबाट दे िखन आएका उिल्लिखत वःतुतथ्यको पृ भूिम ि गत
गदार् न्याियक र अधर्न्याियक एवं ूशासकीय काम कारवाही वा
िनणर्यको अवधारणात्मक पक्षमा केही ि िवधा उत्प हुन गएको
दे िखएकोले पिहलो ू का सम्बन्धमा िनँकषर्मा पुग्नुअिघ सोही
िवषयमा केही ःप हुनपु न दे िखयो ।
५. वःतुतः अदालत वा न्याियक िनकायबाट सम्पादन हुने िववादको
िवषयवःतुको िन पण गन न्याियक ूकृितका कायर्ह लाई न्याियक
काम कारवाहीको सं ा िदइन्छ । न्यायसम्बन्धी अिधकारह
अदालतबाट ूयोग हुने भ े नेपालको अन्तिरम सं िवधान, २०६३
को धारा १०० को शीषर्क रही सोही उपधारा (१) मा “नेपालको
न्यायसम्बन्धी अिधकार यो सं िवधान र अन्य कानून तथा न्यायका
मान्य िस ान्त अनुसार अदालत तथा न्याियक िनकायह बाट ूयोग
गिरने छ” भ े उल्लेख भएको दे िखँदा अदालत वा न्याियक
िनकायले न्याियक अिधकारको ूयोग गदार् सं िवधान, कानून र
न्यायका मान्य िस ान्तह को अनुसरण र अवलम्वन गनुप
र् न
दे िखन्छ । अथार्त न्याियक अिधकार तजबीजमा नभई सं िवधान,
कानून र न्यायका मान्य िस ान्त समेतका आधारमा अदालत वा
न्याियक िनकायबाट ूयोग हुने अिधकार हुन ् भ े दे िखन आउँ छ ।
सं िवधानको धारा १०१ को उपधारा (१) ले न्याियक अिधकार
ूयोग गन िनकायह को सम्बन्धमा उल्लेख भई सव च्च, पुनरावेदन
र िजल्ला अदालत समेत तीन तहको िनयिमत अदालती सं रचनाका
साथै उपधारा (२) मा खास िकिसम र ूकृितका मु ाह हे न र्
कानून ारा अन्य अदालत, न्याियक िनकाय वा न्यायािधकरणको
ःथापना गनर् सिकने अितिरक्त व्यवःथा समेत गरे को दे िखन्छ ।
न्याय ूशासन सम्बन्धमा व्यवःथा गनर् बनेका िविभ ऐन र
िनयमह ले न्याियक अिधकार ूयोगको िनि त ूिबया र मापदण्ड

421
भन्सार िवभाग

िनधार्रण गरी यसलाई सुिनि तता ूदान गरे को अवःथा छ ।

न्यायाधीशले न्याियक मनको ूयोग गरी िववादका िवषयवःतुका
सम्बन्धमा िमिसल ूमाण र सम्व कानूनको वःतुिन मूल्या न र
िव ष
े ण गरी आधार र कारण खोली आफ्नो िनणर्य िदने गदर्छ ।
त्यसैले न्याियक अिधकारको ूयोग न्यायाधीश वा तोिकएको
न्याियक अिधकारीबाट माऽ हुन सक्दछ । यःतो अिधकार
ूत्यायोजन हुन सक्दै न । यसका साथै न्याियक ूिबयामा ूाकृितक
न्याय लगायत न्यायका मान्य िस ान्तह को सम्मान र पालना
गिरन्छ ।
६. ूशासकीय अिधकारीबाट न्याियक अिधकारको ूयोग गरी िनणर्य
गन कायर् अधर् न्याियक हो । अधर्न्याियक अिधकार पिन धे रै
हदसम्म न्याियक अिधकारको िनकट हुन्छ । न्याियक अिधकारको
ूयोग न्यायाधीश वा न्याियक अिधकारीबाट नभई ूशासकीय
अिधकारीबाट सम्प हुने कुरामा न्याियक र अधर् न्याियक
िनणर्यबीच केही िवभेद रहे को छ । शिक्तपृथक्कीकरणको िस ान्तले
न्याियक अिधकारको ूयोग न्याियक िनकायह बाट माऽ हुनसक्ने
पिरकल्पना गरे को भए पिन बा आबमणबाट जोगाउने, शािन्त र
व्यवःथा कायम गन तथा कर असूल गन परम्परागत राज्यका
भूिमकामा औ ोगीकरण र आिथर्क एवं वािणज्य क्षेऽमा भएको
अभूतपूव र् ूगितले गदार् यःता गितिविधको िनयमन न्याियक
िनकायह बाट माऽ हुन सम्भव भएन । िछटो छिरतो, िमतव्ययी र
िवशेष सेवा ूवाह गनर्को लािग पिन यी िवषयह अधर् न्याियक
क्षेऽािधकारबाट िनयमन हुन ु अपिरहायर् दे िखयो । अक तफर् लोक
कल्याणकारी राज्यको भूिमकामा िदन ूितिदन िवःतार हुँदै गएका
कारण ूशासकीय अिधकारीह लाई पिन सीिमत िवषयह मा
न्याियक अिधकार सुम्पनु पन बाध्यता उत्प भयो । ूशासकीय
अिधकारीलाई न्याियक अिधकार सुम्पने िवषय िस ान्ततः निमल्ने
भएकै कारणले त्यःता अिधकारीले न्याियक अिधकारको ूयोग गदार्
न्याियक मूल्य र मान्यता िवपरीत जान नहुने अथार्त न्याियक

422
 भन्सार िवभाग

ूिबयालाई अक्षरशः सम्मान र पालना गनुप

र् न व्यबःथा गद
िनयन्ऽण र सन्तुलनको शैली अवलम्वन गनर् खोिजयो । यसका
साथै यःतो अिधकारको ूयोगमा हुन सक्ने अिधकारको दु पयोग,
ूिबयागत एवं कानूनी ऽुिटलाई िनयन्ऽण गनर्को लािग न्याियक
पुनरावलोकन र ूशासकीय कानूनको एकसाथ िवकास भएको अधर्
न्याियक िनकायका न्याियक कतर्व्यको इितहास केलाउँ दा
दे िखन्छ ।
७. त्यसैले ूशासकीय अिधकारीले न्याियक अिधकारको ूयोग गदार्
तह–तह उठे को िटप्पणी सदर नगरी न्याियक मनको ूयोग गरी
न्याियक ूिबया र िविधको अवलम्वनबाट आधार र कारणसिहत
िनणर्य गनुर् पदर्छ । अधर् न्याियक काम कारवाहीमा पिन ूाकृितक
न्याय र न्यायका सवर्मान्य िस ान्तलाई पालन गनुक
र् ा साथै उच्च
सम्मान दशार्उनु पदर्छ । कानूनले ःप व्यवःथा गरी अन्यथा
गरे मा बाहेक अधर् न्याियक अिधकारको ूत्यायोजन हुन नसक्ने हुँदा
तोिकएको अिधकारीबाटै त्यसको ूयोग हुन ु पदर्छ भ े जःता
कुराह अधर् न्याियक ूिबयाका आधारभूत मापदण्ड हुन ् ।
न्यायको मूल ममर् र कानूनका आधारभूत ूिबयाको अनुशरण िबना
अधर् न्याियक िनणर्य न्यायपूणर् हुन सक्दै नन् ।
८. ूशासकीय अिधकारीबाट ूशासनसम्बन्धी काम कारवाहीका
िवषयमा हुने िनणर्य ूशासिनक िनणर्य हो । यःतो िनणर्यमा
सरकारी नीित, ूशासकीय परम्परा, ःविववेक र तजिबजलाई मान्यता
िदइन्छ । सामान्यतः ूशासकीय िनणर्यबाट व्यिक्तको हक
अिधकारमा असर नपन हुँदा त्यःतो िनणर्यका िवषयमा च ुनौती
िदइरहनु आवँयक हुँदैन । ूशासकीय िनणर्यमा रहन जाने
ऽुिटह लाई न्याियक भन्दापिन ूशासकीय तवरबाटै सं बोधन गन
गिरन्छ । एउटै पदािधकारी ारा कायर् सम्प हुने भए तापिन
ूशासिनक काम कारवाही वा िनणर्य र अधर् न्याियक काम
कारवाही र िनणर्यमा ठू लो िभ ता रहन्छ । सारमा, ूशासकीय
र् या ूशासकीय ूकृितको कायर् सम्पादन वा
अिधकारीले गन पूणत

423
भन्सार िवभाग

िनणर्यलाई ूशासकीय िनणर्य तथा ूशासकीय अिधकारीले गन

न्याय सम्बन्धी कायर् सम्पादन वा िनणर्यलाई अधर् न्याियक िनणर्य
भ ु पन हुन्छ । ूशासकीय िनणर्यमा तजिबज र ःविववेकको
ूयोग बढी हुन्छ भने अधर् न्याियक िनणर्यमा तजवीज वा ःविववेक
भन्दा पिन कानून र न्यायका मान्य िस ान्तको ूमुखता रहन्छ ।
९. कःतो काम कारवाही वा िनणर्यलाई न्याियक, अधर् न्याियक र
ूशासकीय भिनन्छ भ े सम्बन्धमा यस अदालतबाट धे रै अिघदे िख
नै ःप धारणा अिभव्यक्त हुँदै आएको दे िखन्छ । िनवेदक
ना.सु.मुिक्त शमार् िव एस.पी.टे कबहादुर रायमाझी िवपक्षी भएको
उत्ूेषणको िरटमा यस अदालतबाट िमित २०१७।९।१३ मा
भएको िनणर्यमा नै यस िवषयलाई ू पािरसिकएको दे िखन्छ
(नेकाप.२०१७ िन.नं.१०८ पृ १००) । त्यसैगरी य मूितर्
बं जाडेको हकमा परशुराम बं जाडे िव दुगार्दास ौे िव
वागमती िवशेष अदालत समेत भएको बन्दी ूत्यक्षीकरण मु ामा
यस अदालतबाट िमित २०२७।३।१६ मा िनणर्य गद, न्याियक
मन लगाई कुनै मािमला हे िरन्छ भने त्यो िनणर्य न्याियक हुन्छ ।
ूशासकीय अिधकारीह ले न्याियक मन लगाई न्याियक तिरकाबाट
गरे को िनणर्यलाई अधर् न्याियक िनणर्य भिनन्छ । अथार्त
न्यायाधीशले गरे को िनणर्यलाई न्याियक िनणर्य, ूशासकीय
अिधकारीको न्याियक िनणर्यलाई अधर् न्याियक र ूशासकीय
अिधकारीले ूशासनसम्बन्धी गरे को िनणर्य (जसमा तजबीजको माऽा
बढी हुन्छ) लाई ूशासकीय िनणर्य भिनन्छ भ े समेत िस ान्त
(नेकाप.२०२७, िन.नं.५४७, पृ १५७) ूितपादन भएको
दे िखन्छ । यसबाट न्याियक, अधर् न्याियक वा ूशासिनक िनणर्य वा
काम कारवाहीका सम्बन्धमा थप ि िवधा वा सन्दे ह रहनु पन
अवःथा दे िख ।
१०. उपरोक्त िव ष
े णका आधारमा ूःतुत िववादमा समावेश रहे को
िवषय न्याियक, अधर् न्याियक वा ूशासकीय मध्ये के कुन ूकृितको
रहे छ भ े कुराको िन पण गनुप
र् न हुन आएको छ । िरट

424
 भन्सार िवभाग

िनवेदनमा उठाइएको िवषयवःतु हे दार् िनवेदकलाई पाँच वषर् बढु वा

रोक्का गन गरी िनणर्य भएको भ े दे िखन्छ । िनजामती कमर्चारीलाई
िनजामती सेवा ऐन र िनयम बमोिजम िदइने िवभागीय
सजायसम्बन्धी काम कारवाही न्याियक, अधर् न्याियक वा
ूशासकीयमध्ये के कुन ूकृितको हुन्छ भ े िवषयमा पिन केही
े ण हुन ु सान्दिभर्क नै हुन्छ ।
िव ष
११. िनजामती सेवा ऐन, २०४९ को व्यवःथा हे दार् पिरच्छे –९ मा
सजाय र पुनरावेदनसम्बन्धी व्यवःथा र कायर्िविधह समेिटएको
दे िखन आउँ छ । उक्त ऐनको दफा ५९ ले उिचत र पयार् कारण
भएमा िनजामती कमर्चारीलाई खण्ड (क) बमोिजम सामान्य र
खण्ड (ख) बमोिजम िवशेष सजाय समेतका िवभागीय सजाय
गनर्सक्ने कानूनी व्यवःथा गरे को दे िखयो । सामान्य सजायअन्तगर्त
निसहत िदने, बढीमा दुई तलब बृि रोक्का गन र बढीमा पाँच
वषर्सम्म बढु वा रोक्का गन िवषय समािहत भएको र िवशेष सजायमा
भिवंयमा सरकारी सेवाबाट अयोग्य नठहिरने गरी सेवाबाट हटाउने
तथा अयोग्य ठहिरने गरी बखार्ःत गन समेत व्यवःथा रहे को
दे िखन्छ ।
१२. िनजामती सेवा ऐन, २०४९ बमोिजम िनजामती कमर्चारीह लाई
िदइने उपरोक्त िवभागीय सजायह मध्ये िवषयवःतुको
गाम्भीयर्ताको आधारमा सामान्य सजायको असर केही कम हुने र
िवशेष सजायको गम्भीर ूभाव हुने ःप नै छ । अथार्त िवभागीय
सजायको कारणबाट िनजामती कमर्चारीको सेवा, सुिवधा र
व्यावसाियक जीवनमा तत्कालीन वा दीघर्कालीन असर पनदे िख
सेवाबाटै हात धुनपु न सम्मको अवःथा उत्प हुने िःथित रहन्छ ।
िनजामती कमर्चारीह लाई व्यिक्तगत पमा पेशा, रोजगारको
उपभोगमा पनर् जाने यःतो असरको िवषयमा गिरने िनणर्यलाई
कायर्कारी वा ूशासकीय ूकृितको िनणर्यका पमा िलन िमल्ने
हुँदैन । िनजामती कमर्चारीह सरकार मातहतकै कमर्चारी हुने र
सेवासम्बन्धी कानून ारा उनीह को पेशा रोजगार िनयमन हुने

425
भन्सार िवभाग

कुरालाई ःवीकार नै गदार् पिन कानूनबमोिजम ूा हुने िनजामती

कमर्चारीको पदमा ूितकूल असर पन गरी िनणर्य गदार्
कानूनबमोिजम िनधार्रण गिरएका ूिबयाह पूरा भएको हुनै
पदर्छ । कानून ारा ूा हक केवल कानूनी ूिबयाबाट माऽ
समा हुन सक्दछ ।
१३. यसका अितिरक्त िनजामती सेवा ऐन, २०४९ को दफा ६० मा के–
कःतो अवःथामा िनजामती कमर्चारीलाई निसहत िदने वा तलब
बृि वा बढु वा रोक्का गन भ े आधारह उल्लेख भएको दे िखन्छ
भने दफा ६१ मा सेवाबाट हटाउने वा बखार्ःत गन मापदण्डह
िनिदर् गिरएका दे िखन्छन् । त्यसै गरी दफा ६२ िवभागीय सजाय
िदने र पुनरावेदन सु े अिधकारी, दफा ६३ िवभागीय सजाय िदने र
पुनरावेदन सु े अिधकार सुम्पन सक्ने, दफा ६४ िनलम्वन गन,
दफा ६५ िनलम्वनको समाि , दफा ६६ सफाइ पेश गन मौका
िदनुपन, दफा ६७ िवशेष सजायको आदे श िदनुभन्दा पिहले सजाय
ूःताव गनुप
र् न, दफा ६८ लोकसेवा आयोगको परामशर् िलनु पन र
दफा ६९ मा ूशासकीय अदालतको गठन र काम कतर्व्यसम्बन्धी
व्यवःथाह को उल्लेख भएको पाइन्छ । त्यसैगरी ऐनको सो
व्यवःथालाई कायार्न्वयन गन सम्बन्धमा बनेको िनजामती सेवा
िनयमावली, २०५० को पिरच्छे १५ अन्तगर्त िनयम १०६ दे िख
११५ सम्म सजाय र पुनरावेदन सु े अिधकारी तोिकनुका साथै
सोसम्बन्धी िवःतृत कायर्िविधह िनधार्रण भएको दे िखन्छ । अथार्त
िनजामती कमर्चारीलाई कुनै आरोप लगाई िवभागीय सजाय
िदनुभन्दा अिघ िनजलाई लगाइएको आरोपका सम्बन्धमा मनािसब
ु ाईको मौका िदनुपन, आरोपका सम्बन्धमा िनजले पेश गरे को
सुनव
सफाइ कानूनसम्मत छ वा छै न भ े कुराको छानिबन गनुप
र् न,
अवःथा अनुसार छु ै जाँचबुझसमेत गराउनु पन, त्यःतो छानिबन वा
जाँचबुझबाट दे िखन आएको वःतुतथ्यको िव ष
े ण गरी िनजले
गरे को भिनएको कायर् सेवासम्बन्धी ूचिलत कानूनिवपरीत छ, छै न
भ े सम्बन्धमा आधार र कारण खोली न्याियक मनको ूयोग गरी

426
 भन्सार िवभाग

िनणर्य गन काम कारवाहीह न्याियक ूिबयाह नै हुन ् भ े

दे िखन आउँ छन् ।
१४. यस ूकार िनजामती कमर्चारीलाई िवभागीय कारवाही र सजाय गन
िवषय िनजह को हक िहत वा ःवाथर्मा ूितकूल असर पन िवषय
भएको, सो िनणर्य गनर्का लािग ऐनबमोिजम तोिकएको आधार र
अवःथाको िव मानता रहनु पन, तोिकएको अिधकारीबाट सफाइको
मनािसब मौका िदई सो सम्बन्धमा आधार कारणसिहत िनणर्य
गनुप
र् न र त्यःतो िनणर्यउपर तोिकएको अिधकारीसमक्ष पुनरावेदन
लाग्ने भई पुनरावेदन तहमा िनणर्य गदार् समेत तोिकएको ूिबया
अवलम्वन हुनपु न भ े दे िखन्छ । िवभागीय सजायको ूकृित र
पिरणाम तथा सो सजाय िदनको लािग ऐन र िनयमबमोिजम
तोिकएका उिल्लिखत आधार र अवःथाह हे दार् िनजामती
कमर्चारीलाई लगाइएको आरोपसँग सम्बिन्धत तथ्य, ूमाण र
कानूनको उिचत मूल्या न र िव ष
े ण गरी आधार कारणसिहत
न्याियक मनको ूयोगबाट िनणर्य िन पण हुनपु न भएकोले िनजामती
कमर्चारीलाई िदइने िवभागीय कारवाही र सजायसम्बन्धी सो िवषय
ूशासिनक वा ूशासकीय ूकृितको हो भ े दे िखन नआई अधर्
न्याियक अिधकारको ूयोगसँग सम्बिन्धत िवषय हो भ े कुरामा
कुनै सन्दे ह रहनु पन दे िखएन ।
१५. िनवेदक सुशील झा िव क्षेऽीय ूहरी इकाई कायार्लय जनकपुर
समेत िवपक्षी भएको उत्ूेषण मु ामा नोकरीबाट हटाउने, सजाय
गन जःतो काम कारवाही ूशासिनक ूकृितको नभै अधर् न्याियक
काम कारवाही भएकोले कानूनले अिधकार ूदान गरे को
अिधकारीले नै यःतो अिधकार ूयोग गनुप
र् न भ े समेत िस ान्त
ूितपादन भएको (नेकाप २०५२, िन.नं.६०३०, पृ ५३१)
दे िखएको र मािथ गिरएको िव ष
े णको आधारमा सो िस ान्तसँग
असहमत हुनपु न कुनै कारण दे िखन आउँ दैन ।
१६. अब अधर् न्याियक ूकृितको िनणर्य गदार् कानूनबमोिजम के कःतो
ूिबया अवलम्बन गिरएको हुन ु पदर्छ र सो ूिबया पूरा नगरे को

427
भन्सार िवभाग

अवःथा िव मान दे िखएमा त्यःतो िनणर्यको है िसयत कःतो हुन्छ

भ े दोॐो ू का सम्बन्धमा िवचार गदार् िनजामती कमर्चारीलाई
िदइने िवभागीय सजाय सम्बन्धी िवषय कानून र न्यायका मान्य
िस ान्तको अनुशरण गरी िनणर्य हुनपु न अधर् न्याियक क्षेऽािधकार
अन्तगर्तको कायर् हो भ े अवधारणात्मक िवषय मािथ ूकरण
ूकरणह मा गिरएको िववेचनाबाट ू भैसकेको छ। यस
िःथितमा िनवेदकको पाँच वषर् बढु वा रोक्का गन गरी भएको िनणर्य
अिधकार ूा अिधकारीबाट न्याियक मनको ूयोग गरी भएको छ
र् ूव र् सफाइ पेश गन मनािसब मौका िदइएको
वा छै न, सो िनणर्य गनुप
छ वा छै न, लोकसेवा आयोगबाट परामशर् िलइएको छ वा छै न,
पुनरावेदन सु े अिधकारीले शु को िनणर्य िमले निमलेको
सम्बन्धमा आधार र कारण खोली आफले न्याियक मन ूयोग गरी
िनणर्य गरे को छ वा छै न भ े तफर् िवचार गनुप
र् न हुन आएको छ ।
१७. यस सम्बन्धमा िमिसल अध्ययन गरी हे दार् िनवेदकलाई भन्सार
कायार्लय कैलालीको खिरदार (रा.प.अनंि त ि तीय ौे णी) पदमा
कायर्रत् रहे को अवःथामा अदत, पिरमाण र िववरण फरक पारी
जाँचपास गरी भन्सार ऐन, िनयम तथा कायर्िविधअनुसार काम नगरी
अनुिचत एवं गैरकानूनी काम गरे को भ े राजःव अनुसन्धान
िवभागको छानिबनबाट दे िखएको भनी भन्सार िवभागमा लेखी
पठाई, भन्सार िवभागका महािनदशकबाट ःप ीकरण सोध्ने, िवशेष
सजाय ूःताव गरी सफाइ पेश गनर् मौका िदने, लोकसेवा
आयोगबाट परामशर् माग्ने लगायतका कारवाही भएको दे िखन्छ ।
त्यसरी िवशेष सजाय गनर् भनी कारवाही उठान गरी लोकसेवा
आयोगसमक्ष परामशर्को लािग पठाइएकोमा ूःतािवत सजाय
पुनिबर्चार गनुप
र् न परामशर् आएपिछ िवशेष सजायसम्बन्धी कारवाही
पिरत्याग गरी सामान्य िवभागीय सजाय गनर् पुनः लोकसेवा
आयोगबाट परामशर् िलई महािनदशकबाट िमित २०६३।५।१६
मा पाँच वषर् बढु वा रोक्का गन भ े िनणर्य गरे को दे िखन आउँ छ ।
महािनदशकको सोही िनणर्य बमोिजम िवभागीय सजायको आदे श

428
 भन्सार िवभाग

िदनु भनी सोही िमितमा कैलाली भन्सार कायार्लयलाई पऽ लेखेको

पिन भन्सार िवभागबाट ूा सक्कल फाइलबाट दे िखएको छ ।
१८. भन्सार िवभागबाट सो िनणर्य सिहतको पऽ ूा हुन आएपिछ
कैलाली भन्सार कायार्लयका िनिम ूमुख भन्सार अिधकृतले िमित
२०६३।७।१२ मा िवभागीय सजायको आदे श िदएको दे िखन्छ ।
सो सजायको आदे शमा भन्सार िवभागको पऽसाथ ूा हुन आएको
भन्सार िवभागको िमित २०६३।५।१६ को िनणर्य आदे शअनु प
िनज खिरदार रामूसाद भ राईलाई पाँच वषर् बढु वा रोक्का गन
सजाय िदने िनणर्य आदे श गिरएको भ े समेत उल्लेख गरे को
दे िखएबाट िनणर्य गन अिधकारीले आफूले िवभागीय
कारवाहीसम्बन्धी कुनै कायर् नगरी महािनदशकबाट भएको कारवाही
र िनणर्यलाई नै औपचािरकता िदएकोसम्म दे िखएको छ । सो
िनणर्यउपरको पुनरावेदनमा पुनरावेदन सु े अिधकारीले आफ्नो
न्याियक मनको ूयोग गरी िनणर्य गरे को नभई तल्लो तहबाट
उठे को िटप्पणी सदर गरी िनणर्य गरे को अवःथा िव मान रहे को
छ।
१९. उक्त िवभागीय कारवाही गदार् िनवेदक कैलाली भन्सार कायार्लयको
रा.प.अनं.ि तीय ौे णीको खिरदार पदमा कायर्रत रहेको भ े तथ्यमा
िववाद छै न । राजपऽ अनंिकत िनजामती कमर्चारीका हकमा
िनजामती सेवा ऐन, २०४९ को दफा ५९(क) बमोिजमको
सजायको आदे श िदने अिधकारी तोिकए बमोिजम हुने भ े दफा
६२ (२) मा उल्लेख भई िनजामती सेवा िनयमावली, २०५० को
िनयम १०६ (क) को (१) बमोिजम सम्बिन्धत कमर्चारीभन्दा
कम्तीमा एक तह मािथल्लो दजार्को कायार्लय ूमुख, सो नभए
िवभागीय ूमुखलाई सो अिधकार हुने दे िखन्छ । तर सो बमोिजम
नभई िनवेदकलाई िनज कायर्रत् कैलाली भन्सार कायार्लयका
िनिम ूमुख भन्सार अिधकृतबाट िवभागीय सजाय गिरएको
दे िखएबाट िनजलाई कानूनबमोिजम तोिकएको अिधकारीबाट
िवभागीय सजाय गिरएको दे िखएन । कायार्लय ूमुख वा िवभागीय

429
भन्सार िवभाग

ूमुखको अनुपिःथितमा कायार्लयको दै िनक पमा भैपरी आउने

ूशासकीय काम सम्प गनर्का लािग िनज भन्दा तल्लो तहका
कमर्चारीले िनिम भई अित आवँयक ूशासकीय काम कारवाही
सम्म गनर् पाउने हुन्छ र यसरी िनिम को िजम्मेवारी तोिकएको
पदािधकारीले अधर् न्याियक ूकृितको िनणर्य गन अिधकार कानूनतः
राख्दै न ् ।
२०. िवभागीय सजाय िदने अिधकार पाएको अिधकारीबाटै सजायको
ूःताव गरी ःप ीकरण वा सफाईको मौका िदनुपन ऐनको दफा
६६ को कानूनी व्यवःथा तथा ऐजन िनयमावलीको िनयम १०७ र
१११ को कानूनी व्यवःथा हे दार् ःप ीकरण तथा परामशर् िलने
कायर् सजाय िदन पाउने अिधकारीबाटै हुनपु न भ े ू उल्लेख
भएको हुँदा िवभागीय सजायउपरको पुनरावेदन सु पाउने
अिधकारीले सोधे को ःप ीकरण र िलएको परामशर्का एवं िवभागीय
सजाय गनुर् भनी िदइएको िनदशनको आधारमा गिरएको िवभागीय
कारवाही र सजायमा उिल्लिखत कानूनी ूिबयाको पालना हुन
सकेको दे िखएको छै न । कानूनमा जसको जे काम र अिधकार
तोिकएको हुन्छ सो काम र अिधकारको ूयोग अिधकारक्षेऽ
तोिकएको सोही अिधकारीबाटै सम्प हुन ु पदर्छ । तोिकए
बाहे कका अन्य कुनै पिन अिधकारीबाट भएका काम
अिधकारक्षेऽात्मक ऽुिट नै हुन्छ, चाहे त्यःतो पदािधकारी उपल्लो
तहकै िकन नहोस् । यितमाऽ नभई िनणर्य गन अिधकारीले िनणर्य
गदार् कसैको ूभाव, िनदशन र दवावमा नपरी ःवतन्ऽ पले
न्याियक मन ूयोग गरे को हुनपु दर्छ । यसो नभई िनदिशत िनणर्य
गदर्छ भने त्यो िनणर्यले वाःतवमा िनणर्यको ःथान नै िलन
सक्दै न ् । िनदिशत िनणर्य कानूनका आँखामा िनणर्य नै होइन ।
सारतः िनदिशत िनणर्य कानून ूितकूल हुन्छ ।
२१. िनवेदकलाई िवभागीय सजाय गिरएको उक्त िनणर्य लगायतका काम
कारवाहीबाट िनजको सं िवधान र कानूनूद हक हनन् भएको भनी
ु
परे को िनवेदन यस अदालतको सं यक्त इजलासबाट खारे ज भएको

430
 भन्सार िवभाग

दे िखन्छ । िरट खारे ज गन गरे को सो आदे शमा यस अदालतबाटै

यस अिघ िविभ मु ामा ूितपािदत िस ान्तको पालना नगिरएको
भ े पुनरावलोकन गिरपाऊँ भ े िनवेदनमा उल्लेख भएको
दे िखन्छ । नजीरको ूितकूल िनणर्य भएको भ े आधारमा नै यस
अदालतको पूणर् इजलासबाट पुनरावलोकनको िनःसा ूदान भएकोले
अव सो िनःसाको आधार िमलेको छ छै न र यस अदालतबाट
गिरएको उक्त आदे श पुनरावलोकन हुनपु न हो होइन भ े िनणर्य
िदनुपन हुन आएको अिन्तम ू को िन पण हुनपु न दे िखयो ।
२२. ूःतुत िनवेदनसँग सम्बिन्धत िरट िनवेदनमा यस अदालतको एक
न्यायाधीशको इजलासबाट िमित २०६३।११।१८ मा कारण
दे खाउ आदे श जारी हुँदा यःतै ूकृितका िरट नं. ०६५९ र
०६६० का िनवेदन पेश हुँदा साथै राखी पेश गनुर् भ े समेत
आदे श भएको दे िखन्छ । एक न्यायाधीशको इजलासबाट भएको सो
आदे शबमोिजम लगाउका उक्त िरट िनवेदनह पेश हुँदा ूःतुत
िरट िनवेदन समेत साथै पेश भई एकैसाथ िनणर्य िन पण हुन ु
न्याियक अभ्यास र पिरपाटी अनु प हुनम
े ा सो आदे श कायार्न्वयन
हुन नसकी लगाउका उक्त सं वत् २०६३ सालको िरट नं.०६५९
िनवेदक गु ूसाद िऽपाठी िव ूमुख भन्सार अिधकृत तातोपानी
भन्सार कायार्लय समेत तथा सं वत् २०६३ सालको िरट नं.
०६६० िनवेदक ीर्र् ुबबहादरु महत िव ूमुख भन्सार अिधकृत
तातोपानी भन्सार कायार्लय समेत िवपक्षी भएको उत्ूेषण मु ामा
िमित २०६४।१।४ मा नै िरट जारी भई िनणर्य हुन पुगेको
दे िखयो ।
२३. समान ूकृितको कानूनी ू िनहीत रहे का उक्त िरट िनवेदन जारी
ु इजलासबाट िनजामती सेवा िनयमावली,
गद यस अदालतको सं यक्त
२०५० को िनयम १०६ अनुसार आफ्ना कायार्लयका
कमर्चारीह लाई ऐनको दफा ५९(क)(३) अनुसारको सजाय गनर्
सम्बिन्धत कायार्लय ूमुखलाई तोिकएको, जुन अिधकृतबाट
िवभागीय सजाय हुनपु न हो सोही अिधकृतले नै ःप ीकरण

431
भन्सार िवभाग

सोध्नेलगायतका कायर् गनुप

र् नमा पुनरावेदकीय क्षेऽािधकार
तोिकएका भन्सार िवभागको महािनदशकबाट शु काम कारवाही
भएकोमा िनवेदक राजपऽ अनंि त ि तीय ौे णीको खिरदार पदमा
कायर्रत् कमर्चारी हुँदा आफूले िवभागीय सजायको िनणर्य गनर्
नपाउने भएपिछ सो कारवाही फाइल तातोपानी भन्सार कायार्लयका
ूमुख भन्सार अिधकृतसमक्ष पठाई िनजबाट िनवेदकलाई सजाय
गन गरी भएको िनणर्य कानूनसम्मत एवं न्यायोिचत भएको दे िखएन
भ े समेत आधार महण गरे को दे िखन्छ । त्यसै गरी िवशेष
सजायको ूःताव गरी ःप ीकरण सोिधएकोमा सामान्य सजाय गदार्
िवभागीय ूमुखबाट ःप ीकरण सोधेको नदे िखएको, ूमुख भन्सार
अिधकृतले गरे को िनणर्य उपर भन्सार िवभागका महािनदशक
ःवयंले पुनरावेदन सुनी िनणर्य गनुप
र् नमा न्याियक मनको अभावमा
तह–तह गरी उठे को िटप्पणीबाट िनवेदकलाई िनजामती सेवा ऐन,
२०४९ को दफा ५९(ख) (३) बमोिजम पाँच वषर् बढु वा रोक्का
गन गरे को ूमुख भन्सार अिधकृतको िमित २०६३।६।२४ को
गैरकानूनी िनणर्यलाई नै िटप्पणी सदर गरे को भन्सार िवभागका
महािनदशकको िमित २०६३।९।१९ को िनणर्य उत्ूेषणको
आदे श ारा बदर गिरिदएको छ भ े िनणर्य भएको दे िखन्छ ।
२४. ूःतुत िनवेदनसँग सम्बिन्धत िरट िनवेदनमा समेत सोही समान
कानूनी ू समावेश रहे को भ े कुरा यस अदालतको एक
न्यायाधीशको इजलासबाट उक्त िमिसल साथै राख्नु भनी भएको
आदे शबाटै ू भएको छ। सामान जाँचपासको बममा
अिनयिमतता गरे को भ े आरोपमा राजःव अनुसन्धान िवभागबाट
अनुसन्धान भएको, भन्सार िवभागका महािनदशकबाट शु कारबाही
गरी पिछबाट भन्सार कायार्लयमा पठाइएको र शु ःप ीकरणमा
ूःताव गिरएको सजाय घटाई पाँच वषर्सम्म बढु वा रोक्का गन
सजाय गदार् िनणर्य गन अिधकारीबाट कुनै ःप ीकरण नसोिधएको,
त्यःतै पुनरावेदन तहमा िनणर्यकतार् ःवयं ले ःवतन्ऽ भई न्याियक
मनको ूयोग गरी िनणर्य नगरी तह तहबाट उठे को िटप्पणी सदर

432
 भन्सार िवभाग

गरे को लगायतका अिधकांश काम कारवाही लगाउको िरट िनवेदन

र ूःतुत िनवेदनमा समान दे िखन्छन् । अझ मािथ उधृत िरट
िनवेदनह मा िवभागीय सजायको आदे श तोिकएको अिधकारी ूमुख
भन्सार अिधकृतबाटै भएको दे िखएकोमा ूःतुत िनवेदनमा सो नभई
िनिम ूमुख भन्सार अिधकृतबाट सो िनणर्य भएको दे िखन्छ ।
२५. यस अदालतबाट उःतै ूकृितको तथ्यगत र कानूनी ू समावेश
रहे को िनवेदनमा भएको िनणर्य र गिरएको कानूनको व्याख्या सोही
ूकृितका अन्य िववादह को बममा अनुशरण गनुर् िनणर्य
िःथरताको लािग अपिरहायर् छ । हामीले अवलम्वन गरी आएको
नजीरको िस ान्तलाई अवलम्वन गन कानूनी ूणाली र सं वैधािनक
व्यवःथासमेतबाट यस अदालतबाट यसअिघ ूितपादन गिरएका
िस ान्तह ूित सम्मान जनाउनु पन वा सो िस ान्तह ूित
सहमत हुन नसिकने अवःथा परे मा िनणर्य एक पताको लािग बढी
सदःय भएको इजलाससमक्ष पेश गनुर् िनयमसम्मत हुन्छ । सो
केही नगरी समान तहको इजलासबाट उःतै िवषयमा अिघबाट
ूितपािदत नजीर िस ान्तूितकूल हुने गरी िनवेदन खारे ज गरे को
यस अदालत ु
सं यक्त इजलासको िमित २०६५।३।३ को
आदे शमा न्याय ूशासन ऐन, २०४८ को दफा ११(१) को खण्ड
(ख) को अवःथा िव मान रहेको भनी िनःसा ूदान हुँदा िलइएको
आधारसँग असहमत हुनपु न कुनै आधार कारण दे िखएन ।
२६. यस अदालतको पूव र् इजलासबाट िरट नं. ०६५९ र ०६६० का
िनवेदनमा यस अदालतबाट ूितपािदत िस ान्तको उल्लेखन भएको
भ े सम्मको आधार उल्लेख गरी िनःसा ूदान भएको दे िखन्छ ।
तर, पुनरावलोकन गिरपाऊँ भनी िदएको िनवेदनमा िवभागीय
कारवाही र सजायका सम्बन्धमा यस अदालतबाट ूितपादन भएका
अन्य िस ान्तह समेतको ूितकूल िनवेदन खारे ज गन आदे श
भएको भ े िजकीर िलइएको दे िखन्छ । िनवेदक दयालआमी
पकवान िव भन्सार िवभाग समेत िवपक्षी भएको उत्ूेषण मु ामा
ु
यस अदालतको सं यक्त इजलासबाट अिधकारिवहीन ूमुख भन्सार

433
भन्सार िवभाग

अिधकृतले सोधेको ःप ीकरण र िनजैले उठाएको िटप्पणीको

आधारमा िनवेिदकालाई सेवाबाट वखार्ःत गन गरे को िवपक्षी भन्सार
िवभागको िनणर्य र सो िनणर्य सदर गन गरे को िवपक्षी अथर्
सिचवको िनणर्य समेत ऽुिटपूणर् हुँदा उत्ूेषणको आदे श ारा बदर
हुने भ े समेत िस ान्त ूितपादन (नेकाप २०४२, िन.नं.२२८९,
पृ २२७) भएको दे िखन्छ । त्यसैगरी िनवेदक सरमाने साउद
िव िजल्ला ूशासन कायार्लय अछाम समेत िवपक्षी भएको
उत्ूेषण मु ामा “ऐनले जुन अिधकारीलाई अिधकार िदएको हुन्छ ,
उसले माऽ त्यो अिधकार ूयोग गनर् पाउने हुँदा त्यसमा थपघट
हुन वा अन्यथा गनुर् अिधकारक्षेऽात्मक ऽुिट हुन जाने” भ े समेत
िस ान्त ूितपादन भएको (नेकाप २०५१, िन.नं. ४९९५, पृ
८१४) दे िखन आउँ छ ।
२७. यस अदालतबाट समय समयमा ूितपादन भैरहे का उपरोक्त उ ृत
िस ान्तह बाट िनजामती कमर्चारीलाई िवभागीय कारवाही वा
सजाय गन िवषय ूशासिनक नभई अधर् न्याियक ूकृितको भएको,
अधर् न्याियक अिधकारको ूयोग तोिकएको अिधकारीबाटै हुनपु न
हुँदा जसलाई सजाय िदने अिधकार हुन्छ उसैले ःप ीकरण
सोध्नेलगायतका कारवाही गनुप
र् न भ े िनि त र ःप मान्यता
ःथािपत भएको दे िखँदा ती िस ान्तह सँग यो इजलास असहमत
हुनपु न कुनै कारण छै न ।
२८. अतः मािथ ूकरण ूकरणमा गिरएको तथ्यगत, कानूनी र यस
अदालतबाट ूितपािदत िस ान्त समेतको िव ष
े णात्मक आधार र
कारणबाट अनिधकृत अिधकारीबाट एउटा िवषयमा कारवाही
ूारम्भ गरी अक िवषयमा िवभागीय सजायको आदे श िदनु भनी
िनणर्य समेत गरी िदइएको िनदशनलाई िसरान हाली आफूले कुनै
ःप ीकरण र सफाईको मौका नै निदई कुनै िनणर्याधार नबोली
पाँच वषर् बढु वा रोक्का गन िवभागीय सजाय िदन पाउने अिधकारै
नभएको िवपक्षी िनिम ूमुख भन्सार अिधकृतबाट िमित
२०६३।७।१२ मा भएको िनणर्य र सो िनणर्यउपर परे को

434
 भन्सार िवभाग

पुनरावेदनमा शु को िनणर्य िमले निमलेको सम्बन्धमा न्याियक

मनको ूयोग गरी कुनै आधार र कारण उल्लेख नै नगरी
िनणर्यकतार् ःवयं ले ःवतन्ऽ भई िनणर्य नगरी तह–तहबाट उठे को
िटप्पणी सदर गन गरी भएको िवपक्षी महािनदशकको िमित
२०६३।९।१९ को पुनरावेदन िनणर्यसमेत गैरकानूनी र यस
अदालतबाट ूितपािदत िस ान्त अनुकूल दे िखएन । तसथर् िरट
िनवेदन खारे ज हुने गरी यस अदालतबाट भएको िमित
२०६५।३।३ को आदे श सो हदसम्म कायम रहन नसक्ने हुँदा
पुनरावलोकन भई िनवेदकलाई पाँच वषर् बढु वा रोक्का गनुर् भनी
भन्सार िवभागबाट िमित २०६३।५।१६ मा िदइएको
िनदशनात्मक िनणर्यका आधारमा िनिम भन्सार अिधकृतले गरे को
िमित २०६३।७।१२ को िनणर्य तथा सोलाई सदर गन गरी
भन्सार िवभागका महािनदशकबाट भएको िमित २०६३।९।१९
को पुनरावेदकीय िनणर्य समेतका सम्पूणर् काम कारवाही समेत
उत्ूेषणको आदे श ारा बदर हुने ठहछर् । िवपक्षीह को
जानकारीका लािग ूःतुत आदे शको ूितिलिप ौी
महान्यायािधवक्ताको कायार्लयमा पठाई िमिसल िनयमबमोिजम गरी
बुझाई िदनू ।

उक्त रायमा हामी सहमत छ ।

न्या.कृंणूसाद उपाध्याय
न्या.ूकाश वःती

इजलास अिधकृतः– नारायण सुवेदी

इित सं वत २०६६ साल फागुन २० गते रोज ५ शुभम्–

435
भन्सार िवभाग

िनणर्य नं. २०९६ ने.का.प. २०४१ अ ८

िडिभजन बे
इजलाश
माननीय न्यायाधीश ौी पृथ्वीबहादुर िसं ह
माननीय न्यायाधीश ौी महे शरामभक्त माथेमा
सम्वत् २०४० सालको िरट नं. १८७७
िवषय : परमादे श िमिौत उत्ूेषण
िनवेदक :िज. लिलतपुर जाउलाखेल िःथत िरबर वेली (ूा.) िल.को
तफर्बाट अिधकार ूा जयूकाश अमवाल

िव
िवपक्षी : ौी ५ को सरकार, कर िवभाग काठमाड
ौी घरे ल ु तथा मामीण उ ोग िवभाग िऽपुरे र
ौी बीरगंज भन्सार कायार्लय, बीरगंज
आदे श भएको िमित : २०४१।८।१७।१ मा
 िबबीकर बापत धरौटी राखेको .माग्न आएमा िनवेदकलाई
िफतार् िदनु भनी िवपक्षी कर िवभागको नाउँ मा परमादे शको
आदे श समेत जारी हुने ।
(ूकरण नं. ९)
िनवेदक तफर्बाट : िव ान विर अिधवक्ता ौी रतनलाल कनौिडया
िवपक्षी तफर्बाट : िव ान सरकारी अिधवक्ता ौी विलराम कुमार
उल्लेिखत मु ा :

आदे श
न्या. पृथ्वीबहादुर िसं ह :नेपालको सं िवधानको धारा १६।७१ अन्तगर्त पनर्
आएको ूःतुत िरट िनवेदनको सं िक्ष तथ्य तथा िनवेदन िजिकर यस
ूकार छ ।
२. म िनवेदकले िरवर बेली ूा.िल.०३४।९।१७ मा दतार् गराई
०३५।४।७ दे िख उत्पादन शु गरे को हुँदा यस उ ोगको
िनमार्ण तथा उत्पादनमा ूत्यक्ष सहयोग पुग्ने कोरा माल र

436
 भन्सार िवभाग

सहायक कोरा माल िझकाई िवपक्षी भन्सार कायार्लयमा आई

पुगेपिछ ू ापनपऽ िवपक्षी भन्सार कायार्लयमा आई पुगेपिछ
ू ापनपऽ भरी िवपक्षी भन्सार महसुल ितरी िबबीकरको हकमा ३
महीनािभऽ सुिवधाको िसफािरश पेश गन गरी धरौटीमा राख्ने आदे श
गरे अनु प धरौटी राखी माल छु टाई िवपक्षी नं. २ को िसफािरश
सिहत धरौटी रकम िफतार् माग्न पटक पटक िनवेदन गदार् आिथर्क
ऐन, ०३८ को अनुसूची ६ को ि व्य (१) मा िबबीकर सुिवधा
नपाउने वगर्मा ःटे शनरी सामान उत्पादन गन उ ोग पिन परे को
दे िखएकोले िबबीकर सुिवधा िदन निमल्ने जानकारी िदने िमित
०४०।८।२३ मा िनणर्य भएकोले िनणर्यानुसार सूिचत गदर्छु भ े
पऽ िवपक्षी भन्सार कायार्लयबाट ूा हुन आएकोले अन्यायमा परी
िनवेदन गनर् आएको छु । औ ोिगक व्यवसाय ऐन, ०३० को
दफा २(ख) मा २ लाख ँ ी लगानी भएको
पैयाँ सम्म िःथर पूज
उ ोगलाई घरे ल ु उ ोग भनी पिरभाषा गरे को र सो उ ोग पिन
ँ ी १ लाख ९६ हजार भएको हुँदा घरे ल ु उ ोग भएको र
िःथर पूज
औ ोिगक व्यवसाय ऐन, ०३० को दफा ९(१) बमोिजम ५ वषर्
सम्म शत ूितशत आयकर िमन्हा हुनपु न र उपखण्ड २ बमोिजम
मेरो त्यःतो उ ोगलाई चािहने आयात गिरने मेिशनरी, पाटर्पूजार् तथा
िबजुलीका सर सामान र आधारभूत तथा सहायक कच्चापदाथर्मा
एक ूितशतको दरले माऽ भन्सार लगाई िबबीकर छु ट हुन पन
हो । सो बमोिजमको सुिवधा यो उ ोगले ूा गद आएको र
औ.व्य.ऐन, ०३८ भएपिछ अिघको ऐन अनुसार पाउने सुिवधा तथा
सहुिलयतलाई सं रक्षण ूदान गरे को छ । औ.व्य.ऐन, ०३८ को
दफा १० को खण्ड (घ) मा िबबीकर सुिवधा भ े उल्लेख भई
त्यसको उपखण्ड (१) मा घरे ल ु उ ोगको उत्पादनमा िबबीकर
लाग्ने छै न भ े उल्लेख भएको छ । उपखण्ड २ बमोिजम ौी ५
को सरकारले राजपऽमा सूचना ूकािशत गरी यो उ ोगमा
िबबीकर लगाएको छै न । सोही ऐनको दफा १० मा ूचिलत
कानुनमा जुनसुकै कुरा लेखिएको भए तापिन भ े समेत र दफा

437
भन्सार िवभाग

२१ मा ूचिलत कानुनमा जुनसुकै कुरा लेिखएको भएतापिन यस

ऐन र यस ऐन अन्तगर्त बनेका िनयमह मा लेिखए जित कुरामा
सोही बमोिजम हुने छ भ े िकटानी कानुनी व्यवःथा भएकोले यो
ऐन अन्तगर्तको सुिवधा यो उ ोगले पाउने ःप छ । यःतो
िःथितमा आिथर्क ऐन, ०३८ को अनुसूची ६ को ि व्य (१) मा
िबबीकर सुिवधा नपाउने वगर्मा ःटे शनरी सामान उत्पादन गन
उ ोग पिन परे कोले िबबीकर सुिवधा िदन निमल्ने भनी िवपक्षी नं.
१ को ०४०।४।१३ को िनणर्य र िनणर्यको आधारमा पठाइएको
सोही िमितको पऽ र िवपक्षी नं. ३ को कारवाही औ ोिगक
व्यवसाय ऐन, ०३८ को दफा १० दफा १०(घ) १ तथा दफा
२१ िबपरीत हुँदा बदर गरी गैरकानुनी तवरले िबबीकर धरौटी
राखेको .७१२४९।३४ िनवदे कलाई िफतार् िदनु भ े आदे श
जारी गिरपाउँ भ े समेतको िरट िनवेदन िजिकर ।
३. यसमा के कसो भएको हो िवपक्षीह सँग िलिखतजवाफ िलने भ े
समेतको यस अदालत िसं गलबे को िमित ०४०।१०।४ को
आदे श ।
४. आिथर्क ऐन, ०३८ मा ःटे शनरी उ ोगले आयात गरे को सामानमा
िबबीकर सुिवधा नपाउने व्यवःथा भएको हुँदा सोही अनुसार
िनजलाई जानकारी िदएको हुँदा िरट िनवेदन खारे ज गिरपाउँ भ े
समेतको कर िवभागको िलिखतजवाफ ।
५. ौी ५ को सरकारको िनणर्य अनुसार तोिकएको दरबन्दी मुतािवक
रकम असूल गन भन्सार कायार्लयको कारवाही अनिधकार भ े िरट
िनवेदन िनरथर्क हुँदा िरट िनवेदन खारे ज गिरपाउँ भ े समेतको
वीरग भन्सार कायार्लयको िलिखतजवाफ ।
६. िनयम बमोिजम पेश भई आज िनणर्य सुनाउने तािरख तोिकएको
ूःतुत िरट िनवेदनमा िरट िनवेदकका तफर्बाट रहनु भएका िव ान
विर अिधवक्ता ौी रतनलाल कनौिडयाले औ ोिगक व्यवसाय ऐन
बमोिजम िबबीकर सुिवधा ूा उ ोगलाई आिथर्क ऐन, ०३८
बमोिजम िबबी कर िलन निमल्ने भ े समेतका र िवपक्षी कायार्लय

438
 भन्सार िवभाग

तफर्बाट खिटई बहस गनर् उपिःथत िव ान सरकारी अिधवक्ता ौी

बिलराम कुमारले आिथर्क ऐन बमोिजम िबबी कर सुिवधा नपाउने
उ ोग भएकोले कानुन बमोिजम िबबीकर िलने िनणर्य गरे को हुँदा
िरट िनवेदन खारे ज हुन पदर्छ भ े समेतको बहस ूःतुत
गनुभ
र् यो ।
७. ूःतुत िवषयमा िरट िनवेदकको माग बमोिजमको आदे श जारी गनुर्
पन हो वा होईन भ े कुराको िनणर्य िदनु परे को छ ।
८. िनणर्य तफर् िवचार गदार् यसमा िरवर बेली ूा.िल.ले ०३४।९।१७
ँ ी
गते दतार् भई ूमाणपऽ पाएको दे िखन्छ । उ ोगको िःथर पूज
.१९६००० (एक लाख छयानब्बे हजार) भएको दे िखएकोले
औ ोिगक व्यवसाय ऐन, ०३० को दफा २(ख) बमोिजम पिरभािषत
मािमण तथा घरे ल ु उ ोगको पिरभाषा िभऽ परे को दे िखँदा उक्त
सम्बन्धमा िववाद दे िखँदैन । औ ोिगक व्यवसाय ऐन, ०३० को
दफा ०(१) मा ौी ५ को सरकारले दे हायको उ ोगह लाई
दे हायमा लेिखए बमोिजम सं रक्षण सुिवधा तथा सहुिलयत ूदान गन
छ भनी दे हाय (क) को २ मा त्यःतो उ ोगको लािग आयात
गिरने मेिशनरी पाटर्पूजार् तथा िबजुलीका सरसामान र आधारभूत
तथा सहायक कच्चा पदाथर्मा िबबीकर छूट िदइने छ भ े
लेिखएको पाइन्छ । हाल उक्त िरवर भेली ूा.िल.ले आयात
गिरएका मालह ूःतुत उ ोगको लािग चािहने कच्चा पदाथर्
होइन भनी िवपक्षीह ले िववाद उठाएको पाइँदैन । उक्त उ ोगले
पाएको सुिवधालाई पिछ आएको औ ोिगक व्यवसाय ऐन, ०३८
को दफा १४(१) ले कायमै राखी सं रक्षण ूदान गरको छ ।
९. िरबर बेली ूा.िल.घरे ल ु उ ोग भएको र औ.व्यवसाय ऐन, ०३०
एवं ०३८ ले त्यःतो उ ोगमा िबबीकर सहुिलयत िदएको ू
कानुनी व्यवःथा हुँदाहुँदै आिथर्क ऐन, ०३८ को अनुसूची ६ को
ि ब्य १ मा ःटे शनरी सामान उत्पादन गन उ ोगलाई िबबीकर
छूट नहुने भनी उल्लेख भएको हुँदा िरबर बेली ूा.िल.ले आयात
गरे को मालमा िबबीकर छु ट हुन नसक्ने भनी िवपक्षी कायार्लय

439
भन्सार िवभाग

तफर्बाट िनणर्य भएको दे िखन्छ । औ ोिगक व्यवसाय ऐन, ०३८

को दफा २१ मा ूचिलत नेपाल कानुनमा जुनसुकै कुरा लेिखएको
भए तापिन यस ऐनमा लेिखएकोमा यसै ऐन बमोिजम हुने छ भ े
व्यवःथा भएको पाइन्छ । सो ऐन बमोिजम िबबीकर सहुिलयत
पाउने उ ोग भएकोले िरवर बेली ूा.िल.ले िमित ०३८।७।९
दे िख ऐ. ०३९।१।२४ सम्मको अविधमा िझकाएका माल
वःतुह मा िबबीकर नलाग्नु पनमा िबबी कर सुिवधा िदन निमल्ने
जानकारी िदने भनी ०४०।८।१३।३ मा िनणर्य भएकोले िनणर्य
अनुसार सूिचत गदर्छु भ े िवपक्षी ौी ५ को सरकार कर
िवभागको ०४०।८।१८ को पऽ समेत र वीरग भन्सार
कायार्लयको िबबीकर धरौट राख्ने आदे श एवं उक्त भन्सारिवभागको
िनणर्य गैरकानुनी हुँदा उत्ूेषणको आदे श ारा बदर हुने ठहछर् ।
अब िनवेदकले िबबीकर बापत धरौटी राखेको .७१२४९।३४
माग्न आएमा िनवेदकलाई िफतार् िदनु भनी िवपक्षी कर िवभागको
नाउँ मा परमादे शको आदे श समेत जारी हुने ठहछर् जानकारीको
लािग आदे शको ूितिलिप म.न्या. का.मा पठाई फाइल
िनयमबमोिजम गरी बुझाई िदनु ।

उक्त रायमा म सहमत छु ।

न्या. महे शरामभक्त माथेमा

इित सम्वत् २०४१ साल मागर् १७ गते रोज १ शुभम् ।

440
 भन्सार िवभाग

िनणर्य नं. ३८९२ ने.का.प. २०४६ अ ७

ु इजलास
सं यक्त
माननीय न्यायाधीश ौी पृथ्वीबहादुर िसं ह
माननीय न्यायाधीश ौी हरगोिवन्द िसं ह ूधान
सम्वत् २०४६ सालको िरट नं. १३२७
आदे श भएको िमित : २०४६।६।११।४ मा
िनवेदक : भैरहवा कारागार शाखामा थुनामा रहे को दुगार्ूसाद बजगाई

िव
िवपक्षी : पन्दे ही िःथत भन्सार कायार्लयसमेत
िवषय : बन्दीूत्यक्षीकरण
 ु ी ऐन द.सं. ३८(२) बमोिजम हुनसक्ने कैदको उपल्लो हद
मुलक
भन्दा बढी अविधको कैद ठे क्न निमल्ने ।
(ूकरण नं. ९)
िरटिनवेदकका तफर्बाट : िव ान वैतिनक अिधवक्ता ौी होमनाथ ढुं गाना
िवपक्षी तफर्बाट : िव ान सहन्यायािधवक्ता ौी सामन्तिसं ह बोगटी

आदे श
न्या. पृथ्वीबहादुर िसं ह : नेपालको सं िवधान, २०१९ को धारा
१६।७१ अन्तगर्त पनर् आएको ूःतुत िरटिनवेदनको सं िक्ष व्यहोरा तथा
िनवेदन िजिकर यस ूकार रहे छ ।
२. िमित २०४३।७।१ गते भारतबाट भैरहवा भन्सार कायार्लय हुँदै
नेपाल आउँ दा भन्सार कायार्लयको जवाहरत र नगद समेत मोल
िबगो . ५,४५,६३४।– र एक पेःतोल बरामद भई भन्सार
कायार्लयबाट िमित २०४४।५।२४ को फैसलामा हात हिरतयार
तफर् छु ै कारवाही चल्ने र गहना सम्बन्धमा भन्सार छली चोरी
पैठारी तफर् माऽ कारवाही िकनारा गनर् िमल्ने भएकोले भन्सार ऐन,
२०१९ को दफा ३४ उपदफा ८(क) बमोिजम भन्सार छली
ल्याएका सम्पूणर् गहना जफत गरी कायम िबगो .
५,४५,६३४।– बमोिजम जिरवाना हुने भएकोले िनजलाई लागेको

441
भन्सार िवभाग

जिरवाना बापत दं .स. को ३५ नं. बमोिजम िहरासतमा बसेको

३२२ िदन कि गरी बाँकीमा िनजसं ग बरामद भएको भा. .
८,५००।– को . १४,२८०।– जफत गनर् निमल्ने हुँदा सो रकम
जिरवाना रकमबाट क ी गरी बाँकी जिरवाना आजै ितरे छोिडिदने
र नितरे मु.ऐन दं .स. को ३८(१) बमोिजम ४ वषर् कैद हुने गरी र
बीचमा जिरवाना रकम बुझाएमा छु ट्ने भनी कैद ठे की फैसला भयो
िपःतोल तफर् म ूितवादी भएको हात हितयार मु ामा खरखजाना
ऐन, २०१९ को दफा ४(२) को कसूर गरे को ठहर्याई सोही
ऐनको दफा २०(२) बमोिजम . १,०००।– जिरवाना गन र
बरामद भएको हितयार सोही ऐनको दफा १६ बमोिजम जफत गन
ु ान
र जिरवाना ितनर् नसके भन्सार कायार्लयबाट लागेको कैद भक्त
भएपिछ िदन ४० कैद गन भ े ठहर भई सोही व्यहोराको कागज
िज. का. कारागार शाखा पन्दे हीमा पठाएको रहे छ । म
िनवेदकलाई भन्सार ऐन, २०१९ को दफा ३४ उपदफा ८(क)
को कसूरमा लागेको िबगो बमोिजम जिरवाना गिरएको छ र
जिरवाना नितरे बापत ४ वषर् कैद ठे की लगत पठाउँ दा म पबाउ
पदार् दे िखको गरी ३ िदन थुिनएको कैद िमन्हा भएको छै न ।
िवपक्षीले ठे केको ४ वषर् कैदको सजायँ मु.ऐ. दं .स. को ३८(२)
बमोिजम कैदको लािग िनिदर् अं कको आधा कैद हुनपु न दे िखन्छ
सो आधारमा भन्सार ऐनको दफा ३४ उपदफा ८(क) ले िबगोको
अिधकतम १ वषर् वा ६ महीनासम्म माऽ कैद तोक्न सक्ने
व्यवःथा गरे को छ । अतः म २०४३।७।१ दे िख अिधकतम ६
महीना अथार्त २०४४।१२।२० मा कैदबाट छु ट्नु पन तथा
जिरवानाको ूावधान बमोिजम पिन मु.ऐन दं .स. को ३८(३)
बमोिजम २ वषर्सम्म माऽ कैद हुनपु न हो । सो सबै कुरा जनाई
भन्सार कायार्लयलाई सच्याई माग्न िनवेदन गरे कोमा सो
कायार्लयले कुनै चासो नदे खाएकोले राज न्यायािधकरण गण्डकी
अ लमा पुनरावेदन गरे कोमा सो न्यायािधकरणले ूितवेदन व्यहोरा
हे री कानुन बमोिजम गनुर् भनी भन्सार कायार्लयलाई पठाएकोमा सो

442
 भन्सार िवभाग

कायार्लयले कुनै वाःता गरे न । भन्सार ऐन, २०१९ को दफा ३४

उपदफा ८(क) ले मलाई िबगो बमोिजम जिरवाना माऽ गन
व्यवःथा गदर्छ । दण्ड सजायँको ३८(२) ले सजायँको अक
हदको आधार माऽ हुनपु न अथार्त २०४४।२।११ सम्म कैद
ु ान भई सक्नु पन
ठे की हात हितयार तफर् ४० िदन समेत कैद भक्त
दे िखन्छ र दं .स. को ३८(३) बमोिजम पिन २०४५ को आि न
मसान्त र हात हितयारको ४० िदन समेत गदार् २०४५ मागर् १०
ु ान हुने दे िखन्छ । तर िवपक्षीह ले यसरी कानुन
गते भक्त
बमोिजमको काम कुरा नगरी उल्टै मेरो खल्तीको रकम ःवेच्छा
िव िलई मलाई हकबाट बिन्चत पारे का छन् । तर
ु ा आदे शलाई खारे ज गरी म थुनामा
िवपक्षीह को गैरकानुनी थुनव
रहँदा रहँदै पिन म बाट ःवेच्छा िव असूल गरे को .
१४,२८०।– क्षितपूितर् ःव प मलाई िफतार् गनर् आदे श गरी
बन्दीूत्यक्षीकरणको िरट जारी गरी सं िवधान तथा नागिरक
अिधकार ऐनले ूद हक कायम गिरपाउँ भ े समेतको
िरटिनवेदन ।
३. यःमा के कसो भएको हो ? िलिखतजवाफ आएपिछ वा म्याद
नाघेपिछ िनयमानुसार पेश गनुर् भ े समेतको सव च्च अदालत एक
न्यायाधीशको इजलासको आदे श ।
४. यःमा िवपक्षी िरट िनवेदक अवैध सामान चोरी पैठारीमा सहमत
हुनहु न्ु छ । िनज २०४३।७।१ मा पबाउ परी २०४३।७।४
मा माऽ बयान सिकएकोले उक्त िमितदे िख थुनामा रािखएकोले कैद
िमित पिन २०४३।७।४ बाटै कायम हुन आउँ छ । भन्सार ऐन,
२०१९ को दफा ३४ को उपदफा ८(क) मुतािवकको कसूरमा
िबगो जफत गरी िबगो बमोिजम जिरवाना र १ वषर्सम्म कैद गनर्
सक्ने ूावधान भएकोले सो जिरवाना दािखल गनर् नसकेकोले अ.बं .
दण्ड सजायँको ३८(१) नं. बमोिजम ४ वषर् कैद गनर् कैद ठे की
पठाएको र अवैध हितयारको सम्बन्धमा छु ै कारवाही चलेकोले
यस कायार्लयले गरे को कारवाही कानुन बमोिजम छ सो आदे श

443
भन्सार िवभाग

उपर िनयमानुसार पुनरावेदन गनर् पाउनेमा सो तफर् नलागी िरट

क्षेऽमा ूवेश गरे कोले िरटिनवेदन खारे ज होस् भ े समेतको भैरहवा
भन्सार कायार्लयको िलिखतजवाफ ।
५. यःमा वादी ौी ५ को सरकार ूितवादी भैरहवा भन्सार कायार्लय
भएको मालसामान चोरी पैठारी मु ामा िवपक्षी िरट िनवेदकलाई
भैरहवा भन्सार कायार्लयले २०४३।७।४ दे िख २०४७।७।३
सम्म कैदमा राखी िदनु भनी भन्सार कायार्लय भैरहवाबाट कैद
ठे की आएको र िनज िवपक्षी िरट िनवेदक ूितवादी भएको हात
हितयार खरखजाना सम्बन्धी मु ामा िनजलाई . १,०००।–
जिरवाना भएकोमा उक्त िजल्ला कायार्लय पन्दे हीको प.सं .
०४५।४६ च.नं. ५० च.नं. ४४३ िमित २०४३।४।२६ को
पऽानुसार सो जिरवाना नितरे सो बापत भैरहवा भन्सार कायार्लयको
कैद भुक्तान भएपिछ ४० िदन कैद गरी असूल उपर गनुर् भनी
लेखी आएकोले िनजलाई थुनामा रािखएको हो । यसरी अिख्तयार
ूा अिधकारीबाट कानुन बमोिजम थुनामा राख्नु भ े िलिखत
आदे श बमोिजम िवपक्षी िनवेदकलाई थुनामा राखेकोले िरटिनवेदन
खारे ज होस् भ े समेतको िज. का. कारागार शाखा पन्दे हीको
िलिखतजवाफ ।
६. यःमा िवपक्षी िरट िनवेदकलाई यस कायार्लय तफर्बाट भएको
कारवाही कानुन बमोिजमको छ । िवपक्षीको भनाई बमोिजमका
कुरामा मु. ऐ. दण्ड सजायँ को ३८,४०,४५,५३ नं. बमोिजम जे
जित कैद ठे क्न पठाए पिन कानुनले हुनसक्ने कैद भन्दा बढी भए
कानुनले लगत चढाई राख्ने कुरा कारागार शाखाको कतर्व्य
भएकोले र यस कायार्लयको तफर्बाट िरटिनवेदकको कुनै हकको
हनन् नभएकोले िरटिनवेदन खारे ज होस् भ े समेतको पन्दे ही
िजल्ला कायार्लयको िलिखतजवाफ ।
७. िनयम बमोिजम दै िनक पेशी सूचीमा चढी पेश हुन आएको ूःतुत
िरटिनवेदनको फाइल अध्ययन गरी िरट िनवेदकका तफर्बाट रहनु
भएका िव ान वैतिनक अिधवक्ता ौी होमनाथ ढुं गाना तथा िवपक्षी

444
 भन्सार िवभाग

कायार्लयका तफर्बाट खिटई उपिःथत हुन ु भएका िव ान

सहन्यायािधवक्ता ौी सामन्त िसं ह बोगटीले ूःतुत गनुर् भएको बहस
िजिकर समेत सुिनयो ।
८. अब यःमा िरट िनवेदकको माग बमोिजमको आदे श जारी गनर्
िमल्ने निमल्ने के रहे छ सो को िनणर्य िदनु परे को छ ।
९. िनणर्यतफर् िवचार गदार् यःमा िनवेदकलाई अवैध तिरकाबाट
जवाहरात समेत गहना र हातहितयार सिहत पैठारी गरे को आरोप
लगाई गर–गहना तफर् भन्सार ऐन, २०१९ को दफा ३४(८)(क)
को कसूरमा िबगो बमोिजम जिरवाना गरी सो नितरे को खण्डमा
दण्ड सजायँको ३८(१) अनुसार ४ वषर् कैद अथार्त िमित
२०४३।७।४ दे िख २०४७।७।३ सम्म कैद ठे की भैरहवा
भन्सार कायार्लयले लगत पठाइएको साथै एक पेःतोल बरामद भए
तफर् िजल्ला कायार्लय पन्दे हीले हातहितयार खरखजाना ऐन,
२०१९ को दफा ४(२) को कसूर गरे को ठहराई सोही ऐनको
दफा २०(२) बमोिजम . १०००।– जिरवाना गरी पेःतोल समेत
जफत गन र जिरवाना नितरे भन्सार कायार्लयबाट भएको कैद
भुक्तान भएपिछ िदन ४० कैद गन भ े िज. का. कारागार
शाखालाई पऽ पठाएको द.सं . को ३८(२) समेतको िवपरीत छ ।
भन्सार ऐन, २०१९ को दफा ३४(८)(क) अनुसार मलाई
अिधकतम ६ मिहनासम्म माऽ कैद हुनपु न भ े मुख्य िरटिनवेदन
िजिकर दे िखन्छ । िरट िनवेदकलाई जवाहरात जडान गहना समेत
चोरी पैठारी गरे को आरोपमा भैरहवा भन्सार कायार्लयबाट भन्सार
ऐन, २०१९ को दफा ८(२)(क) को अपराध गरे को ठहर्याई
सम्पूणर् गहना जफत गरी कायम िबगो मुतािवक .
५,४५,६३४।– जिरवाना गनुक ु ी
र् ा साथै सो जिरवाना नितरे मा मुलक
ऐन द.सं . को ३८(१) बमोिजम ४ वषर् कैद ठे क्ने िनणर्य गरे को
दे िखन्छ । भन्सार ऐन, २०१९ (छै ठ सं शोधन) को दफा
३४(८)(क) को व्यवःथा हे दार् कुनै व्यिक्तले भन्सार महसुल नितरी
चोरी िनकासी गनर् लागेको वा चोरी पैठारी गरे को ठहरे मा िनजले

445
भन्सार िवभाग

िनकासी गनर् लागेको वा पैठारी गरे को माल वा वःतु जफत गरी

िनजलाई सोही माल वा वःतुको िबगो बमोिजम जिरवाना वा पाँच
वषर्सम्म कैद वा दुवै सजायँ हुनछ
े भ े व्यवःथा गरे को दे िखन्छ ।
ु ी ऐन द.सं . को ३८(२) नं. मा कैद वा जिरवाना
त्यःतै मुलक
मध्ये कुनै वा दुवै सजायँ हुनसक्ने अपराधमा जिरवाना माऽको
सजायँ भएकोमा सो जिरवाना नितरे बापतको कैदको सजायँ ठे क्नु
पदार् सो अपराधमा हुनसक्ने कैदको उपल्लो हदको आधार भन्दा
बढी नहुने अविधसम्मको माऽ कैद ठे क्नु पछर् भ े व्यवःथा रहे को
पाइन्छ । िनवेदकलाई कैद वा जिरवाना मध्ये कुनै वा दुवै सजायँ
हुनसक्ने अपराधमा जिरवाना माऽको सजायँ भई सो नितरे बापत
कैद ठे केको पाइन्छ तर सो अपराधमा हुनसक्ने कैदको उपल्लो
ु ी ऐन द.सं .
हद ५ वषर्सम्म दे िखन्छ । यःतोमा िनवेदकलाई मुलक
को ३८(२) बमोिजम उक्त हुनसक्ने कैदको उपल्लो हद ५ वषर्को
आधा २ वषर् ६ महीना भन्दा बढी अविधको कैद ठे क्न निमल्ने
हुँदा द.सं . को ३८(१) नं. बमोिजम ४ वषर् कैद ठे क्ने गरे को
भैरहवा भन्सार कायार्लयको िनणर्य िमलेको दे िखएन । साथै
हातहितयार खरखजाना तफर् जिरवाना नितरे बापत िजल्ला कायार्लय
पन्दे हीले गन गरे को कैद िदन ४० द.सं . को ३९ नं. अनुसार
ठू लो कैद २ वषर् ६ महीना िभऽ पन हुँदा थप कैद ठे क्न
िमलेन । अतः िनवेदक २०४३।७।१ दे िख थुनामा परे को
ु ान
दे िखएको र सो िमितले िनजलाई हुने कैद २ वषर् ६ महीना भक्त
भैसकेको दे िखँदा बन्दीूत्यक्षीकरणको आदे श ारा बन्दीलाई छाडी
िदने भ े आदे श जारी हुने ठहछर् । िवपक्षीको जानकारीको लािग
आदे शको ूितिलिप म.न्या. का. माफर्त पठाई िमिसल िनयमानुसार
गरी बुझाई िदनु ।

उक्त रायमा म सहमत छु ।

न्या. हरगोिवन्द िसं ह ूधान
इित सम्वत् २०४६ साल असोज ११ गते रोज ४ शुभम् ।

446
 भन्सार िवभाग

िनणर्य नं. ४१७० ने.का.प. २०४७ अ ६

एक न्यायाधीशको इजलास
माननीय न्यायाधीश ौी िहरण्ये रमान ूधान
सम्वत् २०४६ सालको िरट नं. १४०५
आदे श भएको िमित : २०४६।२।१६।२ मा
िनवेदक : सदर खोर िडल्लीबजारमा थुनामा रहे को टे कूसाद गु ङ

िव
िवपक्षी : िऽ.िव.भन्सार कायार्लय काठमाड समेत
िवषय : बन्दीूत्यक्षीकरण
(१) एउटै वारदातको अपराधमा कैद र जिरवानाको सजायँ भएकोमा
कैद सजायँ र जिरवाना बापत भएको कैदलाई दण्ड सजायँको ४१ नं.
को व्यवःथा अन्तगर्त िजिकर बमोिजम छु ै कलमको सजायँ भ
निमल्ने ।
(ूकरण नं. ६)
िनवेदक तफर्बाट : िव ान अिधवक्ता ौी गान्धी पिण्डत

आदे श
न्या.िहरण्ये रमान ूधान
१. नेपालको सं िवधान, २०१९ धारा १६।७१ अन्तगर्त दायर हुन
आएको ूःतुत िरटिनवेदनको सं िक्ष िववरण यस ूकार रहे छ ।
२. म िनवेदकलाई वादी ौी ५ को सरकार ूितवादी म भएको अवैध
सुन पैठारी मु ामा िनकासी पैठारी िनयन्ऽण ऐन, २०३१ को दफा
५(१) ले बरामदी सुन जफत गरी िबगो बमोिजम .
२,९८,१४०।– जिरवाना र १ वषर् कैद गन गरी फैसला भएको र
जिरवाना नितरे ४ वषर् कैद ठे िकएको छ । यसरी कैद बापत १
वषर् र जिरवाना नितरे बापत ४ वषर् कैद समेत जम्मा ५ वषर् कैद
ठे िकई २०४१।७।२३ दे िख थुनामा बसेको छु ।
३. ु ी ऐन दण्ड सजायँको ४१ नं. बमोिजम एकै मािनसलाई एकै
मुलक
वा धेरै मु ाको धे रै कलमको कैद ठे क्नु परे मा जुन कलममा

447
भन्सार िवभाग

सबभन्दा ठू लो हद छ सो हद नजाने गरी एकै वा धे रै मु ामा एक

वा धेरै कलममा गरी कैद ठे क्नु पछर् भ े व्यवःथा गिरएको हुँदा
उल्लेिखत सुन चोरी पैठारी मु ामा सजायँ बापतको १ वषर् कैदको
एउटा कलम र जिरवाना नितरे बापत बःनु पन ४ वषर् कैदको
एकै कलम समेत जम्मा २ कलममा कैद ठे क्नु पन हुँदा उक्त दुई
कलम मध्ये जिरवाना बापत कैद बःनु पन कलममा कैदको हद
बढी भएको हुँदा सबभन्दा बढी कैदको हद भएको कलममा माऽ
कैद ठे की सजायँ भोग्नु पनमा सो िवपरीत सबभन्दा बढी कैद
भएको कलममा अक १ वषर् कैद बःनु पन कलम समेत थप गरी
दुई कलम गरी ५ वषर् कैद ठे िकएको हुँदा ५ वषर् कैद दण्ड
सजायँको ४१ नं. िवपरीत हुँदा बदरभागी हुन्छ । ूःतुत मु ामा
जिरवाना नितरे बापत बःनु पन कैदको कलम नै मािथल्लो हदको
हुँदा त्यसमा समेत कलमको दुवै जोडी जम्मा ५ वषर् कैद
ठे िकएको िवपरीत हुँदा गैरकानुनी थुनाबाट मुक्त पाउँ ।
४. दण्ड सजायँको ४१ बमोिजम म िनवेदकलाई िमित
२०४१।७।२३ दे िख थुनामा बसी २०४५।७।२३ सम्म ४
वषर् कैद भुक्तान भई थुनाबाट मुिक्त पाउनु पन हो । तसथर् मलाई
४ वषर् सम्म माऽ कैद बःनु पन गरी कैद ठे क्नु पनमा सो नगरी
५ वषर्सम्म कैद बःनु पन गरी हालसम्म थुनामा राखेको
सं िवधानको धारा ११, ११(२)(घ) समेत िवपरीत भई गैरकानुनी
हुँदा बन्दीूत्यक्षीकरणको आदे श जारी गरी थुनाबाट छु ट्कारा पाउँ
भ े समेत व्यहोराको िरटिनवेदन िजिकर ।
५. िनयम बमोिजम पेश भएको ूःतुत िरटिनवेदनमा िरट िनवेदक
तफर्बाट उपिःथत िव ान अिधवक्ता ौी गान्धी पिण्डतले गनुर् भएको
बहस समेत सुनी िवपक्षीह बाट िलिखतजवाफ मगाउनु पन नपन
के हो सो कुराको िनणर्य िदनु पन हुन आयो ।
६. यसमा िनवेदन व्यहोराबाटै एउटै वारदातको अपराधमा कैद र
जिरवानाको सजायँ भएकोमा कैद सजायँ र जिरवाना बापत भएको
कैदलाई दण्ड सजायँको ४१ नं. को व्यवःथा अन्तगर्त िजिकर

448
 भन्सार िवभाग

बमोिजम छु ाछु ै कलमको सजायँ भ निमल्ने भएको सो जिरवाना

बापत भएको कैद र कैदको सजायँलाई छु ाछु ै कलम मानी दण्ड
सजायँको ४१ नं. बमोिजम कैद नठे िकएकोबाट गैरकानुनी थुनामा
बःन परी सं वैधािनक हक हनन् हुन गएको भ े िनवेदन बहस
िजरहलाई मान्यता िदन निमल्ने भई यो िरटिनवेदन लाग्न नसक्ने
हुँदा खारे ज हुने ठहछर् । फाइल िनयम बमोिजम गरी बुझाई
िदनु ।
उक्त रायमा म सहमत छु ।
ौी िहरण्ये रमान ूधान

इितसम्वत् २०४६ साल ज्ये १६ गते रोज २ शुभम् ।

449
भन्सार िवभाग

िनणर्य नं. ४२७८ ने.का.प. २०४८

पूणइ
र् जलास
सम्माननीय ूधान न्यायाधीश ौी धनेन्िबहादुर िसं ह
माननीय न्यायाधीश ौी बब्बरूसाद िसं ह
माननीय न्यायाधीश ौी िऽलोकूताप राणा
सम्वत् २०४६ सालको िर.पु.इ.नं. ५१
आदे श भएको िमित:२०४८।३।१८।३ मा
िरट िनवेदक: िभमसोप फैक्शीको ूोूाइटर परवेज अख्तर

िव
िवपक्षी :ौी िवराटनगर भन्सार कायार्लयसमेत
िवषय : परमादे श
(१) उ ोग साबुन पाउडर वा साबुन झोल बनाउने उ ोग नभई
लुगाधुने ठोस साबुन बनाउने उ ोग भ े दे िखँदा ूःतुत उ ोगलाई
िबबीकर लगाएको भ े दे िखन आउँ दैन, तसथर् िनवेदकको ूःतुत
उ ोगको लािग आयाितत कच्चा पदाथर्मा औ ोिगक व्यवसाय ऐन
बमोिजम िबबीकर छूट सुिवधा पाउन सक्ने ।
(ूकरण नं. १३)
िनवेदक तफर्बाट: िव ान विर अिधवक्ता ौी सुिशलकुमार िसन्हा
ूत्यथीर् तफर्बाट: िव ान सहन्यायािधवक्ता ौी खगेन्ि बःन्यात

आदे श
ू.न्या. धनेन्िबहादुर िसं ह
१. नेपालको सं िवधान, २०१९ अन्तगर्त दतार् भई िनणर्याथर् यस सव च्च
ु इजलास समक्ष पेश हुँदा माननीय न्यायाधीशह
अदालतको सं यक्त
बीच मतै क्य हुन नसकी यस पूणइ
र् जलास समक्ष पेश हुन आएको
ूःतुत िरटिनवेदनको सं िक्ष व्यहोरा यस ूकार छ :–
२. िनवेदकले लुगाधुने साबुन उत्पादन गन िभमसोप फैक्शी भ े घरे ल ु
तथा मामीण उ ोग िवभागमा २०३२।६।१९।१ मा दतार् गराई
साबुन उत्पादन गरी आएको छु । यस उ ोगले औ ोिगक

450
 भन्सार िवभाग

व्यवसाय ऐन, २०३० को दफा ९(१)(क) को दे हाय (२) अनुसार

आफ्नो उ ोगबाट लुगा धुने साबुन उत्पादन गनर्को लािग
िवदे शबाट िझकाएका कच्चा पदाथर्मा भन्सार महसूल (सािवक पेज
नं. १४५) एक ूितशतका दरले लाग्ने र िबबी कर नलाग्ने
सुिवधा उपभोग गरी आएकोमा उ ोगले ईण्डि यल मेटेिरयल पाम
फोटी एिसड आयल कानुन बमोिजम इजाजतपऽ िलई िसं गापुरबाट
िझकाई आयात गदार् िबबीकर लाग्नु नपनमा २०४४।५।२६ मा
िबबी कर . २५०२३।०६ तथा भन्सार महसूल १% ूितशतले
माऽ लाग्नु पनमा २५% ूितशतले अितिरक्त भन्सार महसूल .
९२६७८। समेत असूल गरी िलनु भएको औ.व्य. ऐन, २०३०
को दफा ९(१)(क) र औ.व्य. ऐन, २०३८ को दफा १४(१)
िवपरीत भएको छ । िवराटनगर भन्सार कायार्लयमा आयात भई
आउँ दा िमित २०४४।५।२६ मा ू ापनपऽ भरी पेश गरे कोमा
भन्सार कायार्लयले यस घरे ल ु उ ोगको औ ोिगक कच्चा पदाथर्मा
िबबीकर असूल गनुर् नपनमा गैरकानुनी तवरले िबबीकर .
२५०२३।०६ र भन्सार महसूल माऽ १ ूितशतले .
३७०७।१२ लाग्नु पनमा . ९२६७८।– असूल गरे र माऽ हाॆो
उक्त कच्चा पदाथर् छाड्नु भयो । औ ोिगक व्यवसाय ऐन, २०३०
को दफा ९(१)(क) को दे हाय (२) तथा िबबीकर ऐन, २०२३
को दफा २१ अन्तगर्त अथर् मन्ऽालयबाट ूकािशत
२०३९।३।७ को राजपऽको सूचनाले समेत केही सामानमा
िबबीकर नलाग्ने भनी कानुनी सं रक्षण ूदान गरे को छ तत्कालीन
औ ोिगक व्यवसाय ऐन, २०३० को दफा ९(१)(क) को दे हाय
(२) र औ.व्य ऐन, २०३८ को दफा १४(१) ले घरे ल ु उ ोगको
लािग चािहने कच्चा पदाथर् र सहायक कच्चा पदाथर्मा िबबीकर
नलाग्ने तथा भन्सार महसूल १ ूितशतले लाग्ने सुिवधा ूदान
गरे कोलाई कायमै राखेको छ । िबबीकर लगाउने र असूल गन
िबबीकर ऐन, २०२३ को दफा २१ को अिधकार ूयोग गरी ौी
५ को सरकारले २०३९।३।७ मा ूकािशत सूचनाले साबुन

451
भन्सार िवभाग

उ ोगको कोरा मालमा िबबीकर नलाग्ने व्यवःथा गरे को हालसम्म

कायमै रहे को हुँदा अनािधकार औ ोिगक सुिवधाबाट बि त गरी
िबबीकर र नलाग्ने अितिरक्त भन्सार समेत असूल गरे को
गैरकानुनी हुँदा २०४४।५।२६ को ू ापन पऽमा िबबी कर र
भन्सार िनधार्रण भएको बदर गरी उपरोक्त बमोिजम गैरकानुनी
असूली भएका िबबीकर अितिरक्त भन्सार महसूल िनवेदकलाई
िफतार् िदनु भनी परमादे श वा अन्य आदे श जारी गिरपाउँ भ े
िरटिनवेदन िजिकर ।
३. िवपक्षीबाट िलिखतजवाफ मगाई आएपिछ वा अविध नाघेपिछ पेश
गनुर् भ े समेत यस अदालत एक न्यायाधीशको इजलासको
आदे श ।
४. िवपक्षीको उ ोग औ.व्यवसाय ऐन, २०३० अन्तगर्त ःथापना भई
सं चालन भएको र औ.व्य.ऐन, २०३० को दफा ९(१)(क)(२) मा
त्यःतो उ ोगको लािग आयात गिरने मेिशनरी, पाटर्पूजार् तथा
िबजुलीका सामान र आधारभूत तथा सहायक कच्चा पदाथर्मा एक
ूितशतको दरले माऽ भन्सार महसूल लगाइने छ र िबबीकर छूट
हुनछ
े भ े व्यवःथा भए तापिन ०३८।६।१४ बाट लागू भएको
औ ोिगक व्यवसाय ऐन, २०३८ को दफा १४(१) मा यो ऐन
ूारम्भ हुन ु अिघ ःथािपत हुने उ ोगले तत्काल ूचिलत कानुन
बमोिजम कुनै सुिवधा सहुिलयत तथा सं रक्षण उपभोग गनर् पाउने छ
र तर अविध निकिटएका सुिवधाका हकमा यसै ऐन बमोिजम हुनेछ
भ े व्यवःथा भएको र सोही ऐनको दफा १०(घ)(४) को
ूयोजनको लािग ौी ५ को सरकारले दे हायको उ ोगको लािग
आवँयक पन कोरामाल सहायक कोरामाल तथा रसायिनक
पदाथर्ह को पैठारीमा िबबीकर लाग्ने गरी तोकेको छ भनी
२०४३।१।१५ को राजपऽमा ूकािशत सूचनामा तोिकएको
उ ोगह मा सो सूचनाको िस.नं. १२ मा सबै िकिसमको साबुन
पाउडर (झोल समेत) घरे ल ु ःतरको उ ोगमा माऽ भ े उल्लेख
भएबाट िवपक्षको उ ोगले पैठारी गरे को सो उ ोगको लािग

452
 भन्सार िवभाग

आवँयक पन कोरामाल सहायक कोरामाल तथा रासायिनक

पदाथर्को पैठारीमा िबबी कर लाग्ने ःप भएको छ । खण्ड ३७,
असार २५, गते २०४४ साल (पूवार्ितिरक्ता ) १५ (क २) मा
कर असूल ऐन सं शोधन सिहत, २०१२ को दफा ३ ले िदएको
(सािवक पेज नं. १४६) अिधकार ूयोग गरी जारी गरे को
आदे शको दफा १ अनुसूची १ बमोिजम िवपक्षीले आयात गनुभ
र् एको
उक्त सामानमा अितिरक्त भन्सार महसूल लगाएको कानुन अनुकूल
दे िखएको छ । ियनै कानुनी व्यवःथाको आधारमा ौी िवराटनगर
भन्सार कायार्लयबाट िवपक्षीले आयात गनुर् भएको उक्त सामानमा
उक्त सूचनाको अनुसूची १ बमोिजम अितिरक्त भन्सार महसूल तथा
उक्त सूचनाको अनुसूची ६ बमोिजम िबबीकर लगाएको कानुन
अनुकूल दे िखँदा िवपक्षीले िनवेदनमा िलनु भएको िजिकरह
आधारिहन छन् । िनवेदक नेपाल िनयार्त कम्पनी िवराटनगरको
ूोपाइटर बिीूसाद अमवाल िवपक्षी कर कायार्लय िवराटनगर
समेत भएको २०४१ सालको िर.नं. २२५६ मा कर अिधकृतले
गरे को आयकर िनधार्रण आदे श उपर पुनरावेदन गनर् पाउने कानुनी
उपचारको व्यवःथा गरे कोमा यो कानुनी उपचारको बाटो
अवलम्बन गरे को दे िखँदैन । तसथर् कानुनी उपचारको बाटो
अवलम्बन नगरी पनर् आएको ूःतुत िरटिनवेदनबाट असाधारण
अिधकार क्षेऽ ूयोग गरी हे न र् सिकने अवःथा नहुँदा िवपक्षीको
िनवेदन खारे ज गिरपाउँ भ े समेत कर िवभागको तफर्बाट ूा हुन
आएको िलिखतजवाफ ।
५. िनवेदकको िजिकर अथर् मन्ऽालयको िमित २०३९।३।७ को
सूचनाले घरे ल ु साबुन उ ोगको लािग पैठारी गन कच्चा पदाथर्ह
पैठारी गदार् िबबीकर नलाग्ने भनी कानुनी सं रक्षण कायमै भएको
दावी गरे को सम्बन्धमा नेपाल राजपऽ खण्ड ३६ अितिरक्ता
४(क) भाग ३ िमित २०४३।१।१५ मा ौी ५ को सरकार अथर्
मन्ऽालयको ूकािशत सूचना अनुसार ौी ५ को सरकारले भं सार
ऐन, २०१९ को दफा ९ को उपदफा (१) ले िदएको अिधकार

453
भन्सार िवभाग

ूयोग गरी नेपाल राजपऽ भाग ३ मा ूकािशत उ ोग मन्ऽालयको

सूचना अनुसार िबबीकर असूल उपर गन व्यवःथा भएकोले
२०३९।३।७ को सूचना खारे ज भइसकेको अितिरक्त महसूल
नलाग्ने भ े िनवेदकको िजिकर सम्बन्धमा नेपाल राजपऽ भाग ३
खण्ड ३७ पूवार्ितिरक्ता १५(क) िमित २०४४।३।२५ को ौी
५ को सरकार अथर् मन्ऽालयको सूचना नं. १ को अनुसूचीको
सं केत नं. ९९–०६ पिछ नेपाल अिधराज्य िभऽ पैठारी हुने माल
वःतुह मा िनम्न बमोिजम अितिरक्त भन्सार महसूल र समीकरण
महसूल लाग्नेछ भनी उल्लेख भएको हुँदा िनवेदकले िसं गापुरबाट
पैठारी गरे को पाम फोक्टी एिसड आयलमा २०४४।०४५ को
भन्सार दरबन्दी बमोिजम सं केत नम्बर १५ बाट १० ूितशत
साधारण भन्सार महसूल लाग्ने २५ ूितशत अितिरक्त भन्सार
महसूल असूल उपर गरे कोमा िनयम कानुन बमोिजम भएको र
यसको अितिरक्त उक्त उ ोग घरे ल ु ःतरमा दतार् भएको हुँदा
िबबीकरमा दतार् भएको उ ोगह ले पाउने सुिवधा िनवेदकले पाउने
होइन । नेपाल राजपऽ भाग ३ खण्ड ३७ पूवार्ितिरक्ता १५(क
२) िमित २०४४।३।२५ गते ौी ५ को सरकार अथर्
मन्ऽालयको सूचना अनुसार उत्पादनमा उक्त उ ोगले िबबीकर
नितन हुँदा अितिरक्त भन्सार महसूल असूल गिरएको कानुनसं गत
नहुने, औ.व्य.ऐन, २०३० को दफा ९(१)(क) को सुिवधा तथा
सहुिलयतको िजिकर सम्बन्धी औ.व्य. ऐन, २०३८ को दफा २२
ले औ.व्य. ऐन, २०३० खारे ज गरी सिकएको । महसूल
िनधार्रणमा िनवेदकको िच नबुझेमा भन्सार ऐन (सं शोधन सिहत),
२०१९ को दफा ३७ बमोिजम राज न्यायािधकरणमा पुनरावेदन
गनर् पाउने व्यवःथा हुँदा हुँदै सं िवधानको धारा ७१ िवपरीत िनवेदन
िदएको हुँदा िरटिनवेदन खारे ज गिरपाउँ भ े समेत िवराटनगर
भन्सार कायार्लयको िलिखतजवाफ ।
६. िवपक्षीको उ ोग औ ोिगक व्यवसाय ऐन, २०३० अन्तगर्त
ःथापना भई सं चालन भएको र औ.व्य. ऐन, २०३० को दफा

454
 भन्सार िवभाग

९(१)(क)(२) मा त्यःतो उ ोगको लािग आयात गिरने मेिसनरी

पाटर्पूजार् तथा िबजुलीका सरसामान र आधारभूत तथा सहायक
कच्चा पदाथर्मा एक ूितशतको दरले माऽ भन्सार महसूल लगाइने
छ र िबबीकर छूट हुनेछ भ े व्यवःथा गिरएको भए तापिन
२०३८।६। (सािवक पेज नं. १४७) १४ बाट लागू भैसकेको
औ ोिगक व्यवसाय ऐन, २०३८ को दफा १४ (१) मा यो ऐन
ूारम्भ हुन ु अिघ ःथािपत कुनै उ ोगले तत्काल ूचिलत कानुन
बमोिजम कुनै सुिवधा सहुिलयत तथा सं रक्षण ूा गरी राखेको भए
त्यःतो उ ोगले सोही कानुन बमोिजम सुिवधा सहुिलयत तथा
सं रक्षण उपभोग गनर् पाउने छ तर अविध निकिटएका सुिवधाको
हकमा यसै ऐन बमोिजम हुनेछ भ े व्यवःथा भएको र सोही
ऐनको दफा १०(घ) (४) को ूयोजनको लािग ौी ५ को
सरकारले दे हायको उ ोगको लािग आँयक पन कोरामाल सहायक
कोरामाल तथा रासायिनक पदाथर्को पैठारीमा िबिबकर लाग्ने गरी
तोकेको छ भनी २०४३।१।१५ को राजपऽमा ूकािशत
सूचनामा तोिकएको उ ोगह मा सो सूचनाको िस.नं. १२ मा सबै
िकिसमको साबुन पाउडर (झोल समेत) घरे ल ु ःतरको उ ोगमा
माऽ भ े उल्लेख भएकोबाट िवपक्षीको उ ोगले पैठारी गरे को सो
उ ोगका लािग आवँयक पन कोरामाल तथा रासायिनक पदाथर्को
पैठारीमा िबिबकर लाग्ने ःप भएको छ । त्यसै गरी
२०४४।३।२५ खण्ड ३७ पूवार्ितिरक्ता १५(क २) मा
ूकािशत ौी ५ को सरकारले सामियक कर असूल ऐन (सं शोधन
सिहत), २०१२ को दफा ३ ले िदएको अिधकार ूयोग गरे को
आदे श समेतको आधारमा लगाएको कर कानुन अनुकूल हुँदा
मनािसब छ साथै भं सार कायार्लयको िनणर्य उपर राज
न्यायािधकरणमा पुनरावेदन गनर् पाउने व्यवःथा हुँदाहुँदै असाधारण
अिधकार ूयोग गरे को हुँदा ूःतुत िरटिनवेदन खारे ज गरी पाउँ
भ े समेत अथर् मन्ऽालयको िलिखतजवाफ ।

455
भन्सार िवभाग

७. २०४३।१।१५ को राजपऽमा ूकािशत सूचना अनुसार

औ ोिगक व्यवसाय ऐन, २०३८ को दफा १० को खण्ड (घ) को
उपखण्ड (४) ूयोजनको लािग िनकािलएको सूचना, िनवेदक उ ोग
पिन घरे ल ु ःतरको उ ोगमा दतार् भै लुगा धुने साबुन उत्पादन गन
भएको हुँदा िबिबकर दरबन्दी बमोिजम असूल भएको छ ।
२०४३।१।१५ को राजपऽमा उ ोग मन्ऽालयको सूचना अनुसार
िबिबकर असूल उपर गन व्यवःथा भएकोले िमित २०३९।३।७
को सूचना खारे ज भैसकेको छ । २०४४।३।२५ को अथर्
मन्ऽालयको सूचना अनुसार उत्पादनमा उक्त उ ोगको िबिबकर
नितन हुँदा अितिरक्त भं सार महसूल असूल गिरएको कानुनसं गत
छ । औ ोिगक व्यवसाय ऐन, २०३० को दफा ९(१) (क) को
सुिवधा तथा सहुिलयतको िजिकर गरे कोमा उक्त ऐनलाई
औ.व्य.ऐन, २०३८ को दफा २२ ले खारे ज गिरसकेको छ ।
साथै भं सार ऐनको दफा २७ अनुसार महसूल िनधार्रणमा िच
नबुझे राज न्यायािधकरणमा पुनरावेदन िदन पाउने व्यवःथा
भएकाले ूःतुत िरटिनवेदन खारे ज गिरपाउँ भ े समेत भं सार
िवभागको िलिखतजवाफ ।
८. ु इजलास समक्ष पेश हुँदा यसमा िनवेदकको उ ोग
िनणर्याथर् सं यक्त
औ ोिगक व्यवसाय ऐन, २०३० अन्तगर्त ःथापना भई सं चालन
भएको दे िखन्छ । औ ोिगक व्यवसाय ऐन, २०३० को दफा
९(१)(क) को दे हाय (२) मा घरे ल ु उ ोगको कच्चा पदाथर्मा
भं सार महसूल १ ूितशतका दरले माऽ लगाइने छ भ े व्यवःथा
गरे को र औ ोिगक व्यवसाय ऐन, २०३८, (सं शोधन सिहत) को
दफा १४ (१) ले पिन सो सुिवधामा कुनै असर परे को दे िखँदैन ।
िनवेदकले आयात गरे को वःतु पिन सोही सुिवधा अन्तगर्तको पाम
फोटी एिसड आयल भएकोले यःतो कच्चा पदाथर्मा १ ूितशत
माऽ भं सार महसूल लाग्नु पनमा २५ ूितशत अितिरक्त भं सार
महसूल लगाउने गरे को िवपक्षी भं सार कायार्लय िवराटनगरको
िनणर्य समेतको कायर्वाही कानुन ूितकूल भएकोले उत्ूेषणको

456
 भन्सार िवभाग

आदे श ारा बदर हुने ठहछर् । बढी िलइएको अितिरक्त भं सार

महसूल िनवेदकलाई िफतार् िदनु भनी िवपक्षी भं सार कायार्लय
िवराटनगरका नाममा परमादे शको आदे श जारी हुने ठहछर् ।
िबिबकरका हकमा औ.व्य. ऐन, २०३० को दफा ९(१)(क) को
दे हाय (२) ले घरे ल ु उ ोगको कच्चा पदाथर्मा िबिबकर छूट
हुनछ
े भनी ू उल्लेख गरे को र औ.व्य.ऐन, २०३८ को दफा
१४(१) ले (सािवक पेज नं. १४८) समेत सो सुिवधा पाउने भ े
व्यवःथा गरे को छ । त्यःतै िबबीकर ऐन, २०२३ को दफा २१
अन्तगर्त िमित ०३९।३।७ को राजपऽमा अथर् मन्ऽालय ारा
ूकािशत सूचनाले पिन घरे ल ु साबुन उ ोगको लािग पैठारी हुने
कोरामाल सहायक कोरामाल र रासायिनक पदाथर्ह मा तथा
उत्पादनमा समेत िबबीकर नलाग्ने भनी ू कानुनी सं रक्षण ूदान
गरे को िःथितमा िनवेदकको उ ोगलाई सो सुिवधा िवपरीत िमित
२०४४।५।२६ मा लगाइएको िबबीकर कानुन िवपरीत हुँदा
उत्ूेषणको आदे श ारा बदर हुने ठहछर् । ूःतुत उ ोगले दािखल
गरे को िबबी करको रकम िफतार् िदनु भनी िवपक्षी भन्सार
कायार्लय िवराटनगरका नाउँ मा परमादे शको आदे श समेत जारी हुने
ठहछर् भ े समेतको माननीय न्यायाधीश ौी हरगोिवन्द िसं ह
ूधानको राय ।
९. यसमा िनवेदकको उ ोग घरे ल ु उ ोग भएको र औ.व्य. ऐन,
२०३० अन्तगर्त ःथापना भई सं चालन भएको दे िखन्छ ।
औ.व्य.ऐन, २०३० को दफा ९(१)(क) को दे हाय (२) मा घरे ल ु
उ ोगको कच्चा पदाथर्मा १ ूितशत भन्सार महसूल लगाइने
व्यवःथा गरे को र सो पिछ आएको औ.व्य. ऐन, २०३८ समेतले
सो सुिवधामा कुनै असर पारे को पाइँदैन । यःतोमा िनवेदकको
उ ोगले आयात गरे को कच्चा पदाथर् पाम फोटी एिसड आयलमा
१ ूितशत माऽ भन्सार महसूल लाग्नु पनमा २५ ूितशतले
भन्सार महसूल लगाउने गरे को िनणर्य सिहतका काम कारवाही
उत्ूेषणको आदे श ारा बदर हुने ठहछर् । िनवेदकको उ ोगबाट

457
भन्सार िवभाग

बढी िलएको भन्सार महसूल िफतार् िदनु भनी िवपक्षी भन्सार

कायार्लयका नाममा परमादे शको आदे श समेत जारी हुने ठहछर् ।
िबबीकरका हकमा औ.व्य. ऐन, २०३८ को दफा १०(घ)(१) ले
घरे ल ु उ ोगको उत्पादनमा िबबी कर लाग्ने छै न भनी
ऐ.१०(घ)(२) ले उपखण्ड (१) मा जुनसुकै कुरा लेिखएको भए
तापिन ौी ५ को सरकारले नेपाल राजपऽमा सूचना ूकािशत गरी
तोकेको घरे ल ु उ ोगको उत्पादनमा िबबीकर छूट िदइने छै न भ े
व्यवःथा गरे को छ । सो बमोिजम ौी ५ को सरकारबाट
ूकािशत िमित २०४३।१।१५ को नेपाल राजपऽको सूचनामा
दे हायको उ ोगको लािग आवँयक पन कोरामाल सहायक
कोरामाल तथा रासायिनक कच्चा पदाथर्ह मा िबबीकर लाग्ने छ
भनी सो सूचनाको िस.नं. १२ मा सबै िकिसमको साबुन पाउडर
(झोल समेत) घरे ल ु ःतरको उ ोगमा माऽ भ े उल्लेख भएबाट
िनवेदकले उक्त साबुन उ ोगको लािग आयात गरे को कच्चा
पदाथर्मा िबबीकर असूल गरे को कानुन बमोिजम नै हुँदा िबबीकर
लाग्नु नपन भ े िरटिनवेदन िजिकर पुग्न सक्तैन । िबबीकर
िलएको कानुन अनुकूल नभएको राय व्यक्त गनुर् हुने मा.न्या.ौी
हरगोिवन्द िसं ह ूधानको रायसं ग सहमत हुन नसक्दा
स.अ.िनयमावली बमोिजम पूणइ
र् जलास समक्ष पेश गनुर् भ े समेतको
माननीय न्यायाधीश ौी ूचण्डराज अिनलको राय भई पेश हुन
आएको रहे छ ।
१०. िनयम बमोिजम यस पूणइ
र् जलास समक्ष पेश हुन आएको ूःतुत
िरटिनवेदनमा िनवेदक तफर्बाट बहस गनर् उपिःथत िव ान विर
अिधवक्ता ौी सुशीलकुमार िसन्हाले िनवेदक उ ोग औ ोिगक
व्यवसाय ऐन, २०३० अन्तगर्त ःथािपत घरे ल ु उ ोग भएको र सो
ऐनले घरे ल ु उ ोगले आयात गन कच्चा पदाथर्मा १ ूितशत माऽ
भन्सार महसूल लाग्ने र िबबीकर छूट िदने व्यवःथा गरे को छ र
सो सुिवधालाई औ.व्य. ऐन, २०३८ ले समेत असर गरे को छै न ।
िमित २०४३।१।१५ को नेपाल राजपऽमा ूकािशत सूचनाले

458
 भन्सार िवभाग

सबै िकिसमको साबुन पाउडर (झोलमा समेत) िबबीकर लाग्ने

व्यवःथा गरे को छ तर मेरो उ ोग साबुन पाउडर वा साबुन झोल
बनाउने होइन तसथर् उक्त सूचना अन्तगर्त िबबीकर लाग्ने
दायरामा मेरो उ ोग पदन । िबबीकर ऐन, २०२३ को दफा २१
अन्तगर्त िमित २०३९।३।७ को राजपऽमा अथर् मन्ऽालय ारा
ूकािशत सूचनाले पिन घरे ल ु साबुन उ ोगको लािग पैठारी गन
कोरामाल सहायक कोरामाल (सािवक पेज नं. १४९) र
रासायिनक पदाथर्ह मा तथा उत्पादनमा समेत िबबी कर नलाग्ने
भनी सं रक्षण ूदान गरे को र सो सूचना कायम रहँदै िमित
२०४४।५।२६ मा उक्त सामान पैठारी भएको हुँदा त्यसमा
िबबीकर लगाउन िमल्दै न भ े समेतको बहस गनुभ
र् यो । ूत्यथीर्
िवराटनगर भन्सार कायार्लय समेतको तफर्बाट बहस गनर् खिटई
आउनु भएका िव ान सहन्यायािधवक्ता ौी खगेन्ि बःन्यातले
उ ोगह को सुिवधा सम्बन्धमा औ ोिगक व्यवसाय ऐन लागू
हुन्छ । एउटै उ ोगको भन्सार सुिवधाका सम्बन्धमा औ.व्य. ऐन
लाग्दछ भ े र िबबीकरको हकमा िबबीकर ऐन, २०२३ लाग्नु
पन भ िमल्दै न । औ ोिगक व्यवसाय ऐन, २०३८ को दफा
२१ मा यस ऐनमा लेिखएको कुरामा यसै बमोिजम हुन्छ भ े
उल्लेख भएकोले िबबी कर ऐन अन्तगर्तको सूचना िनवेदक
उ ोगको हकमा आकिषर्त हुँदैन । औ ोिगक व्यवसाय ऐन,
२०३८ को दफा १०(घ)(४) ले ौी ५ को सरकारले नेपाल
राजपऽमा सूचना ूकािशत गरी तोकेको उ ोग बाहे क अन्य
उ ोगको उत्पादनमा िमौण तथा ूशोधन ूकृयामा ूत्यक्ष पले
ूयोग हुने कोरामाल, सहायक कोरामाल तथा रासायिनक
पदाथर्ह को पैठारीमा िबबीकर लाग्ने छै न भिनएकोले औ ोिगक
व्यवसाय ऐन अन्तगर्त ौी ५ को सरकारले िमित
२०४३।१।१५ को राजपऽमा ूकािशत सूचनाले िबबीकर लाग्ने
गरी तोकेको हुँदा िनवेदकले िमित २०४४।५।२६ मा आयात
गरे को कच्चा पदाथर्मा िबबीकर िलएको कानुनसम्मत छ ।

459
भन्सार िवभाग

िबबीकर ऐन, २०२३ अन्तगर्त िमित २०३९।३।७ को नेपाल

राजपऽमा ूकािशत सूचना लागू हुँदैन भ े समेतको बहस ूःतुत
गनुभ
र् यो ।
११. ूःतुत िरटिनवेदनमा िनवेदकका माग बमोिजमको आदे श जारी हुने
हो होइन सो कुराको िनणर्य िदनुपन हुन आएको छ ।
१२. यसमा िनणर्यतफर् हे दार् िनवेदकको उ ोग िभम सोप फैक्शी घरे ल ु
उ ोग भएकोमा िववाद दे िख । उक्त उ ोग लुगाधुने साबुन
उत्पादन गन उ ोग भ े दे िखन्छ । सो उ ोग औ ोिगक
व्यवसाय ऐन, २०३० अन्तगर्त ःथापना भई सं चालन भएको भ े
कुरामा िववाद दे िखएन । औ ोिगक व्यवसाय ऐन, २०३० को
दफा ९ को उपदफा (१) को खण्ड (क)(२) मा घरे ल ु उ ोगलाई
त्यःतो उ ोगको लािग आयात गिरने मेिशनरी पाटर्पूजार् तथा
िबजुलीका सरसामान र आधारभूत तथा सहायक कच्चा पदाथर्मा
एक ूितशतको दरले माऽ भन्सार महसूल लगाइने छ र िबबीकर
छूट हुनेछ भ े व्यवःथा गरे को पाइन्छ । िनवेदकको उ ोगले
िमित २०४४।५।२६ मा आयात गरे को कच्चा पदाथर्मा भन्सार
महसूल एक ूितशत माऽ िलन सिकने सो भन्दा बढी िलन
ु इजलासमा माननीय न्यायाधीशह
नसिकने तफर् सं यक्त बीच राय
िमलेको दे िखँदा र त्यससम्बन्धमा ूत्यथीर्तफर्को िव ान
सहन्यायािधवक्ताको समेत अितिरक्त िजिकर नहुँदा सो तफर् अन्यथा
िवचार गिररहनु परे न ।
१३. अब िबबी करको हकमा माननीय न्यायाधीशह बीच मतैक्य हुन
नसकेकोले त्यसतफर् हे दार् औ ोिगक व्यवसाय ऐन, २०३० को
दफा ९ को उपदफा (१) को खण्ड (क)(२) ले घरे ल ु उ ोगले
आयात गन आधारभूत तथा सहायक कच्चा पदाथर्मा िबबीकर छूट
िदएको पाइन्छ । त्यसपिछ आएको औ ोिगक व्यवसाय ऐन,
२०३८ को दफा १४ को उपदफा (१) मा “यो ऐन ूारम्भ हुन ु
भन्दा अिघ ःथािपत कुनै उ ोगले तत्काल ूचिलत औ ोिगक
व्यवसाय ऐन, २०३० बमोिजम कुनै सुिवधा, सहुिलयत तथा सं रक्षण

460
 भन्सार िवभाग

ूा गिररहे को वा पाउने भए त्यःतो उ ोगले सोही ऐन बमोिजम

सुिवधा सहुिलयत तथा सं रक्षण उपभोग गनर् पाउनेछ” भ े लेिखएको
दे िखन्छ । िनवेदक उ ोगले औ ोिगक व्यवसाय ऐन, २०३०
बमोिजम िबबीकर छूट पाएकोमा त्यःतो सुिवधा औ ोिगक
व्यवसाय ऐन, २०३८ को दफा १४(१) ले काटे को पाइ ।
त्यःतै औ ोिगक व्यवसाय ऐन, २०३८ को दफा १०(घ) को
उपखण्ड (४) मा (सािवक पेज नं. १५०) “ौी ५ को सरकारले
नेपाल राजपऽमा सूचना ूकािशत गरी तोकेको उ ोग बाहे क अन्य
उ ोगको उत्पादन िमौण तथा ूशोधन ूकृयामा ूत्यक्ष पले
ूयोग हुने कोरामाल, सहायक कोरामाल तथा रासायिनक
पदाथर्ह को पैठारीमा िबबीकर लाग्ने छै न” भ े उल्लेख भएको
पाइन्छ । सोही दफा १०(घ)(४) को ूयोजनको लािग भनी ौी
५ को सरकार उ ोग मन्ऽालय ारा िमित २०४३।१।१५ को
नेपाल राजपऽ खण्ड ३६ सं ख्या ३ मा, ूकािशत सूचनामा दे हाय
बमोिजमको उ ोगको लािग आवँयक पन कोरामाल, सहायक
कोरामाल तथा रासायिनक पदाथर्ह को पैठारीमा िबबीकर लाग्ने
गरी तोकेको छ भन्दै उक्त सूचनाको दे हाय १२ मा “सबै
िकिसमको साबुन पाउडर (झोल समेत)” भ े उल्लेख भएको
दे िखन्छ । उक्त सूचनाले साबुन पाउडर (झोल समेत) बनाउने
उ ोगको उत्पादनमा िबबीकर छूट िदइने छै न भनेको छ ।
ूःतुत उ ोग साबुन पाउडर वा साबुन झोल बनाउने उ ोग नभई
लुगाधुने ठोस साबुन बनाउने उ ोग भ े दे िखँदा ूःतुत उ ोगलाई
उक्त सूचनाले िबबीकर नपाएको भ े दे िखन आउँ दैन । तसथर्
िनवेदकको ूःतुत उ ोगको लािग आयाितत कच्चा पदाथर्मा
औ ोिगक व्यवसाय ऐन बमोिजम िबबीकर छूट सुिवधा पाउन
ु इजलासमा
सक्ने दे िखन आयो । अतः भन्सार महसूलतफर् सं यक्त
माननीय न्यायाधीशह बीच एकै राय भएको र िबबीकरतफर्
कानुन बमोिजम िबबीकर छूट सुिवधा पाउन भ े दे िखएकोले
िनवेदकको ूःतुत उ ोगलाई ूत्यथीर् िवराटनगर भन्सार कायार्लयले

461
भन्सार िवभाग

िमित २०४४।५।२६ मा लगाएको िबबीकर कानुन िवपरीत

दे िखँदा िबबीकर लगाउने गरे को िनणर्य तथा सो सम्बन्धी काम
कारवाही उत्ूेषणको आदे श ारा बदर हुने ठहछर् । िबबीकर छूट
पाउने भ े सम्बन्धमा माननीय न्यायाधीश ौी हरगोिवन्द िसं ह
ूधानको राय मनािसब ठहछर् । बढी िलएको भन्सार महसूल िफतार्
ु इजलासको दुवै माननीय न्यायाधीशह को
िदने सम्बन्धमा सं यक्त
राय ठहर िमलेकै दे िखँदा सो बमोिजम भन्सार महसूल िनवेदकले
िफतार् पाउने नै र िबबीकर नलाग्ने सम्बन्धमा माननीय न्यायाधीश
ौी हरगोिवन्द िसं ह ूधानको राय मनािसब ठहरे कोले ूःतुत
उ ोगले िमित ०४४।५।२६ मा दािखल गरे को िबबीकरको
रकम िफतार् िदनु भनी ूत्यथीर् िवराटनगर भन्सार कायार्लयका
नाउँ मा परमादे शको आदे श समेत जारी हुने ठहछर् । ूत्यथीर्
कायार्लयको जानकारीको लािग आदे शको एक ूित नक्कल
महान्यायािधवक्ताको कायार्लय माफर्त पठाई फायल िनयमानुसार
गरी बुझाई िदनु ।
उक्त रायमा हामीह सहमत छ ।
न्या.बब्बरूसाद िसं ह, न्या.िऽलोकूताप राणा

इितसम्वत् २०४८ साल असार १८ गते रोज ३ शुभम् ।

462