Professional Documents
Culture Documents
Książka - Podstawy Pielęgniarstwa Tom II
Książka - Podstawy Pielęgniarstwa Tom II
pielęgniarstwa
PODRĘCZNIK DLA STUDENTÓW I ABSOLWENTÓW
KIERUNKÓW PIELĘGNIARSTWO I POŁOŻNICTWO
Tom II
Wybrane działania pielęgniarskie
Danuty ZarzyokieJ
Kazimiery Z iek
S e r i a p o ij II 8 II l O
s t u d
Spis treści
Autorzy 5
Przedmowa 17
CZĘŚCI
DZIAtANIA OPIEKUŃCZE W PRACY
PIELĘGNIARKI 21
ROZDZIAŁ 1
Podstawy działań opiekuńczych pielęgniarki 23
Barbara Ślusarska
1.1. U w a r u n k o w a n i a d z i a ł a ń o p i e k u ń c z y c h pielęgniarki 23
1.2. Z a k r e s i c h a r a k t e r d z i a ł a ń o p i e k u ń c z y c h p i e l ę g n i a r k i . . . . 2 9
ROZDZIAŁ 2
Pomoc w zakresie higieny osobistej
pacjenta i otoczenia 37
Mariusz Wysokiński
2.1. Zapewnienie czystości całego ciała pacjenta 38
2.1.1. Podstawy zapewnienia czystości całego ciała
pacjenta 39
2.1.2. Kąpiel całego ciała 40
2.1.3. Mycie całego ciała w łóżku 44
2.2. Zapewnienie higieny jamy ustnej 53
2.2.1. Podstawy zapewnienia higieny jamy ustnej 53
2.2.2. Toaleta jamy ustnej 55
Marta Czekirda
2.3. Pielęgnacja przydatków skóry 65
2.3.1. Pielęgnacja włosów 65
2.3.2. Usuwanie zarostu twarzy 78
2.3.3. Pielęgnacja paznokci dłoni 81
2.3.4. Pielęgnacja paznokci i naskórka stóp 85
Agnieszka Sadurska, Marta Czekirda
2.4. Zapewnienie wygody pacjenta i higieny otoczenia 90
2.4.1. Podstawy zapewnienia wygody pacjenta
i higieny otoczenia 90
Iwona Adamska-Kuźmicka
2.4.2. Słanie łóżka 107
Części
Spis treści
Mariasz Wysokiński
2.4.3. Zmiana bielizny pościelowej i osobistej 119
2.4.4. Zmiana bielizny osobistej pacjenta 133
ROZDZIAŁ 3
Pomoc w utrzymaniu aktywności fizycznej
pacjenta 139
Iwona Adamska-Kuźmicka
'•• 3.1. Wybrane pozycje ciała i udogodnienia stosowane
u pacjenta 140
/! 3.2. Ćwiczenia bierne 159
3.3. Ćwiczenia czynne 171
3.4. Pomoc w przemieszczaniu się pacjenta 176
3.4.1. Sposoby przemieszczania pacjenta bez użycia
sprzętu 181
3.4.2. Sposoby przemieszczania pacjenta z pomocą
sprzętu 189
3.4.3. Sposoby transportu pacjentów 194
ROZDZIAŁ 4
Pomoc pacjentowi w zakresie odżywiania 199
Mariusz Wysokiński
4.1. Podstawy odżywiania pacjenta 200
4.2. Odżywianie doustne 202
4.3. Odżywianie przez zgłębnik 207
Mariusz Wysokiński, Marzena Porczak
4.4. Odżywianie przez przetokę 218
ROZDZIAŁ 5
Pomoc pacjentowi w zakresie wydalania 231
Agnieszka Sadurska
5.1. Stwarzanie warunków do samodzielnego wydalania . . . . 233
5.1.1. Pomoc pacjentowi w samodzielnym korzystaniu
z toalety 233
5.1.2. Podawanie basenów i kaczek 235
5.2. Wybrane metody wspomagania wydalania gazów 243
5.2.1. Stosowanie suchej rurki doodbytniczej 243
5.3. Wybrane metody wspomagania wydalania kału 248
5.3.1. Podstawy wspomagania wydalania kału 248
5.3.2. Dieta 250
5.3.3. Kinezyterapia 253
5.3.4. Doustne środki przeczyszczające 255
5.3.5. Zabiegi dorektalne 257
5.3.6. Inne metody 273
10 Tom II
Spis treści
3ZDZIAŁ 6
Wybrane metody wspomagające wentylację płuc. . 289
Iwona Adamska-Kuźmicka, Marta Czekirda
6.1. Podstawy utrzymania wentylacji pluć 290
6.2. Ćwiczenia oddechowe 293
6.3. Wspomaganie odkrztuszania wydzieliny
z dróg oddechowych 302
6.4. Drenaż ulożeniowy (bierny) 309
6.5. Toaleta drzewa oskrzelowego 318
ROZDZIAŁ 7
Wybrane metody opieki nad dzieckiem 325
Iwona Adamska-Kuźmicka
7.1. Pomiar masy ciała, długości i obwodów ciała dziecka . . . 326
7.2. Przewijanie dziecka 328
7.3. Karmienie dziecka 331
7.4. Kąpiel dziecka 337
Ćwiczenia sprawdzające testowe 346
' CZĘŚĆ II
WYBRANE DZIAŁANIA PROFILAKTYCZNE
W PRACY PIELĘGNIARKI 359
ROZDZIAŁ 1
Profilaktyka powikłań u pacjentów długotrwale
unieruchomionych 361
Anna Andruszkiewicz
1.1. Charakterystyka następstw długotrwałego
unieruchomienia pacjenta 362
1.2. Profilaktyka odleżyn 363
1.2.1. Standard zapobiegania odleżynom 375
1.3. Profilaktyka żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej 380
<«y'l.4. Masaż w profilaktyce powikłań z długotrwałego
unieruchomienia pacjenta 383
Ćwiczenia sprawdzające testowe 388
Część I 11
Spis treści
CZĘŚĆ III
PODSTAWOWE DZIAŁANIA DIAGNOSTYCZNE
PIELĘGNIARKI 391
ROZDZIAŁ 1
Ocena stanu zdrowia pacjenta 393
Barbara Ślusarska
1.1. Ocena stanu zdrowia pacjenta dla potrzeb pielęgnowania . 396
1.1.1. Badanie podmiotowe pacjenta 399
1.1.2.Badanie fizykalne pacjenta 403
Krzysztof Opozda, Wojciech Kosmowski
1.2. Ocena stanu psychicznego pacjenta 406
Alicja Walczak, Izabela Muszyńska-Lachota
1.3. Badanie głowy i szyi 412
Barbara Ślusarska
1.4. Badanie skóry 425
Danuta Zarzycka
1.5. Badanie układu kostno-stawowego i mięśniowego 433
Barbara Ślusarska
1.6. Badanie klatki piersiowej i płuc 448
Barbara Ślusarska
1.7. Badanie gruczołów piersiowych 461
Barbara Ślusarska
1.8. Badanie układu sercowo-naczyniowego 466
Halina Idczak
1.9. Badanie jamy brzusznej 480
Regina Lorencowicz
1.10. Badanie układu nerwowego 492
Mańola Banaszkiewicz
1.11. Badanie układu moczowo-płciowego 517
ROZDZIAŁ 2
Pobieranie materiałów do badań 537
Joanna Zalewska-Puchała
2.1. Regulacje prawne udziału pielęgniarki w diagnostyce
laboratoryjnej 537
2.2. Pobieranie krwi żylnej do badań 538
2.3. Pobieranie moczu do badania 546
2.4. Pobieranie plwociny do badań 558
2.5. Pobieranie wymazów do badania 561
2.6. Pobieranie kału do badania 567
2.7. Pobieranie treści żołądkowej do badania 573
2.8. Pobieranie treści dwunastniczej do badania 581
12 Tom II
Spis treści
ROZDZIAŁ 3
Pomiary, testy i badania diagnostyczne
wykonywane przez pielęgniarkę 589
Jadwiga Woźniak, Mańusz Wysokiński, Małgorzata Kamińska
3.1. Pomiar temperatury ciała 590
3.2. Pomiar oddechu 595
3.3. Pomiar tętna 598
3.4. Pomiar ciśnienia tętniczego krwi 601
3.5. Pomiar szybkości opadania krwinek czerwonych metodą
Biernackiego 608
3.6. Oznaczanie poziomu glukozy we krwi, w moczu 613
3.7. Wykonywanie elektrokardiogramu (EKG) 621
3.8. Wykonywanie spirometrii 625
ROZDZIAŁ 4
Udział pielęgniarki w innych badaniach
diagnostycznych 633
Małgorzata Szyszkowska
4.1. Badania radiologiczne 634
4.2. Badania endoskopowe 648
4.3. Badanie ultrasonograficzne 658
4.4. Badania komputerowe 661
ROZDZIAŁ 5
Asystowanie przy pobieraniu materiałów do
badań diagnostycznych 665
Anna Majda
5.1. Nakłucie tętnicy 666
5.2. Nakłucie stawu 669
5.3. Nakłucie szpiku kostnego 673
5.4. Nakłucie wątroby 680
5.5. Nakłucie nerki 684
5.6. Nakłucie lędźwiowe 688
5.7. Nakłucie jamy opłucnej 696
5.8. Nakłucie jamy otrzewnej 703
Ćwiczenia sprawdzające testowe 710
Części 13
Spis treści
CZĘŚĆ IV
UDZIAŁ PIELĘGNIARKI W DZIAŁANIACH
LECZNICZYCH 737
ROZDZIAŁ 1
Wybrane metody lecznicze - zakres i charakter
współpracy pielęgniarki 739
Alicja Wierzbicka
1.1. Podstawy metod leczenia 741
1.2. Wybrane metody leczenia 741
1.2.1. Leczenie farmakologiczne. 741
1.2.2. Leczenie chirurgiczne (operacyjne) 743
1.2.3. Leczenie dietetyczne 744
1.2.4. Leczenie spoczynkowe 747
1.2.5. Leczenie ruchem (kinezyterapia) 748
1.2.6. Leczenie klimatyczne 749
1.2.7. Leczenie balneologiczne 750
1.2.8. Ziołolecznictwo 751
1.2.9. Leczenie homeopatyczne 752
1.2.10. Leczenie krwią 753
Joanna Zalewska-Puchała, Anna Majda
1.3. Udział pielęgniarki w leczeniu przyczynowym
i objawowym 754
1.3.1. Zabiegi przeciwzapalne 754
Małgorzata Wachowicz
1.4. Udział pielęgniarki wleczeniu chirurgicznym 775
1.4.1. Przygotowanie pielęgniarki do instrumentowania. . 775
1.4.2. Zmiana opatrunku na ranie 781
Małgorzata Maić
1.5. Wybrane metody bandażowania 785
1.5.1. Klasyczne metody bandażowania 788
1.5.2. Alternatywne metody bandażowania 819
ROZDZIAŁ 2
Zasady realizacji zleceń lekarskich
przez pielęgniarkę 831
Anna Majda, Joanna Zalewska-Puchała
ROZDZIAŁ 3
Podawanie leków różnymi drogami 835
Joanna Zalewska-Puchała, Anna Majda
3.1. Podawanie leków przez przewód pokarmowy 839
3.1.1. Podawanie leków doustnie 839
3.1.2. Podawanie leków podjęzykowo 844
3.1.3. Podawanie leków okołopoliczkowo 844
14 Tom II
Spis treści
CZĘŚĆ V
UDZIAŁ PIELĘGNIARKI W PODSTAWOWYCH
DZIAŁANIACH REHABILITACYJNYCH 937
ROZDZIAŁ 1
Charakterystyka podstaw rehabilitacji medycznej 939
Elżbieta Rutkowska
ROZDZIAŁ 2
Podstawowy zakres rehabilitacji leczniczej 945
Elżbieta Rutkowska
Ćwiczenia sprawdzające testowe 956
CZĘŚĆ VI
PODSTAWOWE DZIAŁANIA PIELĘGNIARKI
W EDUKACJI PACJENTA 957
ROZDZIAŁ 1
Edukacja pacjenta a pielęgnowanie 959
Barbara Ślusarska
ROZDZIAŁ 2
Pojęcia związane z edukacją pacjenta 963
Barbara Ślusarska
Część I 15
Spis treści
ROZDZIAŁ 3
Działania edukacyjne w pracy pielęgniarki
z pacjentem 967
Barbara Ślusarska
Ćwiczenia sprawdzające testowe 975
16 Tom II
Przedmowa
PRZEDMOWA
Częśćl 17
mienia pacjenta, łącznie z koniecznymi metodami i technikami
postępowania.
Dział dotyczący podstawowych działań diagnostycznych pielę-
gniarki zawiera nowy obszar, a mianowicie udział pielęgniarki
w ocenie stanu zdrowia i prowadzenie badania fizykalnego dla ce-
lów opieki pielęgniarskiej. Zaprezentowane zostały tu metody ba-
dania fizykalnego oraz sposoby oceny prawidłowości i podstawo-
wych zaburzeń poszczególnych funkcji organizmu. Dział ten obej-
muje także omówienie metod i technik wykonania badań i testów
wynikających z udziału pielęgniarki w procesie diagnostyki medy-
cznej. Przedstawiono także nowoczesne metody pobierania mate-
riałów do badań, wykonywania pomiarów i testów diagnostycz-
nych oraz asystowania pielęgniarki w diagnostyce realizowanej
przez lekarza.
Równie obszerny jak wcześniejszy jest dział podręcznika po-
święcony kształtowaniu umiejętności w zakresie realizacji postę-
powania leczniczego. Umiejętności z tego bloku należą do czynno-
ści dość złożonych, w których sukces osiąga się pokonując kolejne
„problemy" w kształtowaniu precyzyjnych ruchów. Najlepszą me-
todą przygotowania studentów do opanowania tych umiejętności
są opisy struktury czynności, uzupełnione rycinami.
Dwa kolejne bloki tematyczne przedstawiają podstawowe
działania rehabilitacyjne i edukacyjne w pracy pielęgniarki. Zapre-
zentowano w nich podstawowe metody wykorzystywane przez pie-
lęgniarkę w pracy z pacjentem w procesie rehabilitacji i edukacji.
Reasumując, należy stwierdzić, że pielęgniarstwo jako dziedzina
praktyki zawodowej, dynamicznie rozwijającej się w obliczu prze-
mian społeczno-kulturowych poszukuje ciągle nowych, kreatyw-
nych rozwiązań problemów zdrowotnych, satysfakcjonujących
współczesnych odbiorców świadczeń pielęgniarskich, jak również
same pielęgniarki.
Przekazując Czytelnikom kompendium wiedzy teoretycznej
i praktycznej z zakresu współczesnego pielęgniarstwa jesteśmy
głęboko przekonane, że treści zawarte w tej książce przyczynią się
do wszechstronnego rozwoju zawodowego pielęgniarek, będącego
filarem tworzenia współczesnego oblicza pielęgniarstwa polskiego.
Redaktorzy tej książki mieli ogromne szczęście uzyskać od wie-
lu osób pomoc na każdym etapie jej opracowywania. Nie sposób wy-
mienić w tym miejscu wszystkich tych, którzy przyczynili się do
ostatecznego kształtu podręcznika. Dziękujemy wszystkim, którzy
w sposób bezpośredni lub pośredni przyczynili się do tworzenia tej
książki; imienne podziękowania kierujemy natomiast do kilku
osób. Pragniemy wyrazić szczególną wdzięczność Recenzentom
książki: Dr hab. n. med. Irenie Karwat, prof. nadzw. Akademii Me-
18 Tom II
Przedmowa
Części 19
Część I
DZIAŁANIA OPIEKUŃCZE
W PRACY PIELĘGNIARKI
Rozdział 1
PODSTAWY DZIAŁAŃ
IPIEKUŃCZYCH PIELĘGNIARKI
Barbara Ślusarska
PO ZAPOZNANIU SIĘ Z TREŚCIĄ ROZDZIAŁU Cele rozdziału
I WYKONANIU ZAPLANOWANYCH ĆWICZEŃ
SPRAWDZAJĄCYCH STUDENT POWINIEN:
• zdefiniować pojęcia: opieka, opiekować się,
opiekuńczość;
• określić relacje zachodzące pomiędzy opieką,
opiekowaniem się, działaniami opiekuńczymi
i opiekuńczością;
• omówić czynniki warunkujące działania opiekuńcze
w pracy pielęgniarki;
• znać wyznaczniki oceny zakresu działań opiekuńczych
pielęgniarki;
• umieć zastosować poznane narzędzia oceny
wydolności samoobsługowej u pacjenta;
• zaplanować zakres koniecznej pomocy w zależności od
dokonanego rozpoznania stanu samodzielności
pacjenta.
Części 23
ruasiawy <*"orq*> opiekuńczych
lub trwale, częściowo lub całkowicie) samodzielnie zaspokoić i re- okresie imponującego znaczenia opieki pielęgniarskiej w tworzeniu
gulować, gdyż wykraczają one poza ich możliwości (Gajewska G., warunków do przywracania i utrzymywania zdrowia oraz życia lu-
1997). Widocznym przejawem opieki jest aktywność człowieka dzkiego, nastąpiła okresowa stagnacja w kreowaniu opiekuńczości,
ipiekować się" w postaci „opiekowania się", którą wyraża działaniami opiekuń- na co niewątpliwie miał wpływ intensywny rozwój nauki i techni-
czymi. Pod pojęciem opiekować się kryją się następujące znacze- ki, który zaczął dominować w opiece nad człowiekiem. F. Abdelah
nia: „zajmować się, uważać na kogoś, udzielać pomocy, troszczyć (1960) zwracała, uwagę, że w tym czasie lekarze przejmowali coraz
się, dbać, doglądać, czuwać, pocieszać, roztaczać ochronę, chronić więcej nowych obowiązków wynikających z rozwoju techniki
kogoś, utrzymywać kogoś" (Szymczak M., 1999). Zatem działania w medycynie, a w medycynie zapanował nurt postrzegania czło-
opiekuńcze są nośnikiem szeroko interpretowanego opiekowania wieka i jego choroby przez pryzmat układów i narządów organizmu
się cechującego opiekę. Powyższe rozważania dotyczące terminolo- poddawanych leczeniu. Natomiast pielęgniarki zaczęły chętnie
gii opieka, opiekować się, działania opiekuńcze i zachodzących po- pełnić rolę asystenta lekarza, obsługując sprzęt, aparaturę bądź wy-
lefinicja opieki między nimi relacji można podsumować, cytując definicję opieki konując prace administracyjne. Jednocześnie następowała stopnio-
ujmującej aspekt analizy zjawiska, bez którego definiowanie staje wa eliminacja tych zadań, które stanowiły domenę pielęgniarstwa,
się niepełne. J.N. Hali (1992) określa opiekę jako serię długofalo- a polegały na pomocy człowiekowi w zakresie podstawowych czyn-
wych i trwałych interakcji pomiędzy dwojgiem lub większą liczbą ności życiowych w sytuacji choroby i niepełnosprawności.
ludzi, których przedmiotem jest ochrona, zapobieganie, pomoc, Obecnie coraz częściej z większym przekonaniem oraz z rze-
wsparcie, niesienie ulgi. W analizie zjawiska, jakim jest opieka, au- telną wiedzą naukową powracamy do dobrej tradycji opieki pielęg-
tor zwraca uwagę na cztery składniki, które istnieją zawsze niezale- niarskiej, odkrywając na nowo znaczenie i wartość jednej z podsta-
żnie od sytuacji, jakie towarzyszą interakcjom podczas sprawowa- wowych funkcji pielęgniarki - funkcji opiekuńczej, która współcze-
nia opieki: śnie w świecie pielęgniarstwa uznawana jest za najbardziej swoistą
Model opieki • zestaw przekonań lub założeń filozoficznych, które nadają i unikatową dla zawodu pielęgniarki. Unikatowość funkcji opiekuń- Unikatowość funkcji
enty składowe kierunek opiece (czasami mogą one być całkowicie niena- czej i zadań w niej zawartych oznacza, że tylko pielęgniarka jest pro- opiekuńczej
zwane); fesjonalistą przygotowanym zawodowo do pełnienia tej funkcji,
• zestaw celów i intencji sprawiających, że można ustanawiać a jednocześnie posiada w tym zakresie pełną autonomię działania.
cele szczegółowe dla konkretnych czynności opiekuńczych; Działania przypisane funkcji opiekuńczej pielęgniarka może
• zestaw działań i czynności podkreślających to, co rzeczywiś- wypełniać wobec odbiorców usług w różnym stanie i wieku oraz
cie ma miejsce w relacji opiekuńczej; wwielu miejscach sprawowania opieki (zakłady opieki zdrowotnej,
• emocje i uczucia, które towarzyszą opiece (Hali J.N., 1992). dom rodzinny pacjenta, dom pomocy społecznej). Swoistość opieki Swoistość funkcji
lia opiekuńcze Działania opiekuńcze są jednym z najstarszych przejawów pielęgniarskiej (w szerokim ujęciu) i mieszczącej się w jej ramach opiekuńczej
ielęgniarstwie aktywności człowieka, podejmowanej wobec drugiej osoby w sytu- funkcji opiekuńczej (w ujęciu wąskim) nacechowana jest opiekuń-
acji, gdy występuje ograniczenie lub brak możliwości zaspokajania czością. Opiekuńczość postrzegana jest jako intencja tworzenia su- Definicja opiekuńczości
przez nią podstawowych potrzeb. Bez nich niejednokrotnie niemo- biektywnego sensu odczuwania troski przez pacjenta. Odczuwanie
żliwe byłoby utrzymanie życia, a także zachowanie i przywracanie troski jest istotą dobrostanu i podstawą istnienia poczucia bezpie-
zdrowia. Dbanie i troszczenie się o zaspokajanie podstawowych po- czeństwa uzyskiwanego dzięki zachowaniom innych, np. pielęg-
trzeb życiowych człowieka, dbanie o samego siebie oraz pomaganie niarek, rodziny (Larson, 1986). Opiekuńczość w pielęgniarstwie
innym, gdy z jakichś powodów nie są w stanie sami tego czynić, oparta jest na koncepcji postrzegania osoby pacjenta holistycznie,
było od zarania dziejów podstawą intuicyjnych zachowań ludzkich. gdzie jej odniesieniami są następujące wymiary dotyczące:
Od czasu gdy pielęgnowanie zaczęło funkcjonować w formie zawo- • ludzkiego charakteru, Opiekuńczość
dowej (druga połowa XIX wieku) działania opiekuńcze (wyuczone) • moralnego obowiązku, - koncepcje
stały się immanentną treścią zawodowego pielęgnowania. Ich zna- • wzruszenia,
czenie podkreślała, a wartość eksponowała w nowatorski sposób F. • interpersonalnych relacji,
Nightingale, która szczegółowo określała, czym jest, a czym nie • terapeutycznych interwencji (Morse i wsp., 1991).
jest pielęgnowanie. Dzieje rozwoju pielęgniarstwa dowodzą, że po
Tom II Część,! 25
i uziuian opieKunczycn met
Opiekuńczość Opiekuńczość w pracy pielęgniarki postrzeganej jako proces • uprawnienia do samodzielnej realizacji zadań opiekuńczych
a pielęgnowanie interakcji pomiędzy opiekunem a podopiecznym zawiera w sobie w praktyce,
elementy działań, zachowań, emocji i komunikatów, przez które • staż pracy, doświadczenie zawodowe i doskonalenie zawo-
pielęgniarka wpływa na innego człowieka, jako niepowtarzalną dowe,
osobę, postrzega jego odczucia i nastawienie, szanuje jego godność • postawa zawodowa pielęgniarki, w której istotnym elemen-
i niezależność oraz stwarza mu szansę na odczucia własnej warto- tem są cechy osobowości nakierowane na troskę, chęć po-
ści jako człowieka. Takie spojrzenie na sytuację pacjenta, akcepto- mocy, nastawienie do drugiej osoby,-
wanie jego indywidualności, niepowtarzalności i autonomii, stwa- b) czynniki związane z osobą pacjenta i/lub rodziny:
rzanie poczucia ludzkiej godności nie jest możliwe bez warunków
• zaangażowanie pacjenta i/lub rodziny w działania opiekuńcze;
zapewniających istnienie opiekuńczości w relacjach pielęgniarka -
c) czynniki związane z organizacją i funkcjonowaniem miejsca
pacjent, tj. wczucie się i empatia, wrażliwość, kompetencje i znajo- sprawowania opieki:
mość zawodu, pewność siebie i zaufanie, obowiązkowość i zaanga-
• wyposażenie w materiały i sprzęt pomocny w działaniach
żowanie oraz sumienność i uczciwość (Brykczyńska, 1993). Opie-
opiekuńczych,
kuńczość jako swoista cecha charakteryzująca sytuacje opiekuńcze
• organizacja pracy w miejscu sprawowania opieki (metoda
występujące w relacji pacjent - pielęgniarka jest jednocześnie
pracy z pacjentem, motywacja do pracy, stosunek do wyko-
społecznym oczekiwaniem odbiorców świadczeń pielęgniarskich
nywanych zadań, zadowolenie z pracy).
na podstawową, a jednocześnie niepowtarzalną i bezcenną ofertę
Poniżej zostaną przeanalizowane czynniki związane z osobą
współczesnego pielęgniarstwa dla wszystkich tych, którzy w mniej-
pielęgniarki oraz z osobą pacjenta i/lub jego rodziną jako te, które
szym lub większym zakresie korzystają z form zawodowego pielęg-
są spójne z zagadnieniami omawianymi w dalszej części roz-
nowania.
działów.
miki warunkujące Realizacja zadań opiekuńczych uwarunkowana jest różnymi
ałania opiekuńcze czynnikami. Wielu autorów próbowało wskazać na czynniki deter-
Przygotowanie zawodowe do sprawowania funkcji opiekun- Przygotowanie
minujące realizację tych działań. Niewątpliwie jednym z nich jest czej i uzyskane kwalifikacje pielęgniarki stanowią podstawę wa- zawodowe a działania
środowisko, w którym świadczona jest opieka, obejmujące warunki runkującą jakość świadczonych usług opiekuńczych. Umiejętność opiekuńcze
o charakterze fizycznym i psychospołecznym. W środowisku tym oceny stanu pacjenta pod kątem jego wydolności opiekuńczej w sy-
można wyróżnić czynniki obiektywne i subiektywne (Tobiasz-Adam- tuacji choroby, niepełnosprawności pozwala na określenie zakresu
czyk, 1996). Do czynników obiektywnych należą: fizyczne warunki zadań w ramach funkcji opiekuńczej realizowanej przez pielęgniar-
pracy, lokalizacja stanowiska pracy, rodzaj narzędzi i urządzeń kę. Natomiast wiedza o sposobach, metodach i technikach oraz
wykorzystywanych w toku pracy, społeczne warunki związane z or- umiejętność ich zastosowania u pacjenta w zależności od jego sta-
ganizacją pracy i relacjami między pracownikami. Do czynników su- nu oraz nasilenie cechy opiekuńczości w relacjach pacjent - pielęg-
biektywnych zaliczamy: motywację pracownika do pracy, stosunek niarka określają charakter pracy opiekuńczej z pacjentem.
do wykonywanego zawodu, zadowolenie z wykonywanej pracy. Uprawnienia pielęgniarki do sprawowania opieki nad pacjen- Uprawnienia pielęgniarki
Spośród innych elementów mających wpływ na jakość świad- tem w Polsce regulują dokumenty: Ustawa z dnia 5 lipca 1996 r. do działań opiekuńczych
czeń w zakresie funkcji opiekuńczej należy wymienić: stan i wiek o zawodach pielęgniarki i położnej oraz Rozporządzenie Ministra
podopiecznego, indywidualną reakcję pacjenta na stosowane meto- Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 2 września 1997 r. w sprawie
dy leczenia, miejsce, w którym opieka jest świadczona oraz liczeb- zakresu i rodzaju świadczeń zapobiegawczych, leczniczych i reha-
ność, wykorzystanie i kwalifikacje kadry pielęgniarskiej, organiza- bilitacyjnych wykonywanych przez pielęgniarkę samodzielnie bez
cję i wyposażenie stanowiska pracy. Systematyzując wielość czyn- zlecenia lekarskiego. Zakres samodzielnych świadczeń pielęgniarki
ników kształtujących realizację funkcji opiekuńczej sprawowanej w praktyce opiekuńczej zależny jest także od delegowania upraw-
przez pielęgniarki w toku pielęgnowania zawodowego, można je nień pielęgniarkom przez nadrzędnie funkcjonującą w zespole tera-
podzielić na: peutycznym grupę lekarzy. Współpraca lekarzy z pielęgniarkami w
czynniki związane z osobą pielęgniarki: zakresie szeroko pojętych działań diagnostyczno-terapeutycznych
Podział czynników a)
kujących działania
może nasuwać przypuszczenie zależności pielęgniarek w zakresie
• kwalifikacje zawodowe pielęgniarki,
opiekuńcze działań opiekuńczych. Obecne w praktyce złudne przekonanie
Tom II Część I 11
Barbara Ślusarska
1.1. Uwarunkowania działań opiekuńczych pielęgniarki
28 Tom II
Rozdział 1
Podstawy działań opiekuńczych pielęgniarki
Części 29
Barbara Ślusarska
1.2. Zakres i charakter działań opiekuńczych pielęgniarki
30 Tom II
Rozdział 1
Podstawy działań opiekuńczych pielęgniarki
Części 31
Barbara Ślusarska
1.2. Zakres i charakter działań opiekuńczych pielęgniarki
32 Tom II
Rozdział 1
Podstawy działań opiekuńczych pielęgniarki
7. Chodzenie po schodach 0 5 10
8. Jazda na wózku 0 0 5
9. Ubieranie/rozbieranie się 0 5 10
10. Kontrola zwieraczy odbytu 0 5 10
11. Kontrola zwieraczy moczu 0 5 10
Części 33
Barbara Ślusarska
1.2. Zakres i charakter działań opiekuńczych pielęgniarki
34 Tom II
Rozdział 1
Podstawy działań opiekuńczych pielęgniarki
Bibliografia
i. Abdellah J.A. i wsp.: Patient-centered approach to nursing.
Macmillan Comp., New York 1960.
2. Adamczyk K.: Pielęgniarstwo neurologiczne, Wydawnictwo
Czelej, Lublin 2000.
Beck Ch. T.: Quantitative measrement of caring, Journal of
Advanced Nursing 1999, 30(1), 24-32.
Brykczyńska M.: Humanizm w pielęgniarstwie, PTP,
Warszawa 1993.
Ciechaniewicz W.: Funkcja opiekuńcza, Pielęgniarstwo
2000, 1997, 5(34), 19-22.
Collins S., Parker E. (red.): Propedeutyka pielęgniarstwa,
PZWL, Warszawa 1989.
7. Gajewska G.: Problemy - dylematy wynikające z potrzeb
dla teorii i praktyki opieki nad dzieckiem, Wyższa Szkoła
Pedagogiczna im. T. Kotarbińskiego, Zielona Góra 1997.
Górajek-Jóźwik J.: Dokumentacja pacjenta neurochirur-
gicznego, (w:) Proces pielęgnowania. Materiały Konferen-
cyjne, CMDNŚSzM, Warszawa 1992, 207-217.
9. Górajek-Jóźwik J.: Proces pielęgnowania. Model samodziel-
nego, całościowego i ciągłego pielęgnowania. Skrypt dla
studentów Wydziału Pielęgniarstwa, Lublin 1989.
10 Hali J.N.: Psychologiczne problemy opieki, Nowiny Psy-
chologiczne 1992, 2(79), 45-61.
11. Henderson V.: Basic Principles of Nursing Care, ICN,
1969.
12. Katz S., Akpom CA.: Indexof ADL. Medical Care Supple-
mentl976, 14(5), 116-121.
13. Kotlarska-Michalska A.: Funkcja opiekuńczo-zabezpie-
czająca wielkomiejskich rodzin pracowniczych, UAM, Po-
znań 1990.
14. Kwadrans E.: Skala Barthela. Magazyn Pielęgniarki i Położ-
nej 1999, 11,28-29.
Części 35
Barbara Ślusarska
1.2. Zakres i charakter działań opiekuńczych pielęgniarki
36 Tom II
Rozdział 2
Części 37
Mariusz Wysokiński
2.1. Zapewnienie czystości całego ciała pacjenta
Mariusz Wysokiński
tm
2.1. Zapewnienie czystości całego
ciała pacjenta
Wprowadzenie Dla wielu pacjentów pobyt w szpitalu może być przykrym prze-
życiem, wyzwalającym różne mechanizmy obronne organizmu, pro-
wadzące do niekorzystnych zachowań: apatii, obniżenia nastroju.
Dodatkowo stan zdrowia może ograniczać samodzielność pacjenta
w zakresie utrzymania optimum higieny, prowadząc do zaburzeń
w funkcjonowaniu skóry, a także powstania patologicznych zmian
w obrębie błon śluzowych, np. jamy ustnej. Jednym z podstawowych
warunków poprawy samopoczucia i stanu pacjenta, oprócz postę-
pów w procesie leczenia, jest zapewnienie mu podczas pobytu na od-
dziale szpitalnym warunków czystości i wygody. Odpowiedzialność
w zakresie powyższego zadania spoczywa w głównej mierze na pie-
lęgniarce sprawującej opiekę. Może ona w tym celu wykonać samo-
dzielnie wiele czynności, np. przesłanie łóżka, zmiana bielizny oso-
38 Tom II
Rozdział 2
Pomoc w zakresie higieny osobistej pacjenta i otoczenia
Część I 39
Mariusz Wysokiński
2.1. Zapewnienie czystości całego ciała pacjenta
40 Tom u
Rozdział 2
Pomoc w zakresie higieny osobistej pacjenta i otoczenia
go. W wannie nie mogą być kąpani chorzy w stanie ciężkim, z po-
ważnymi zaburzeniami funkcji organizmu, gorączkujący, ze zmia-
nami zakaźnymi na skórze, opatrunkami unieruchamiającymi
oraz po niektórych zabiegach operacyjnych. W tych przypadkach
ograniczamy się do wykonania toalety całego ciała w łóżku lub czę-
ściowej toalety. W zależności od stanu pacjenta, jego przyzwycza-
jeń, nawyków i możliwości lokalowych, mycie całego ciała można
przeprowadzić pod prysznicem, w wannie lub w łóżku.
I Część/ 41
Mariusz Wysokiński
2.1. Zapewnienie czystości całego ciała pacjenta
Kąpiel w wannie
42 Tom II
L
Rozdział 2
Pomoc w zakresie higieny osobistej pacjenta i otoczenia
1. Przygotowanie zestawu:
ręczniki kąpielowe,
myjka lub gąbka do mycia,
mydło,
czysta bielizna osobista,
- mata kąpielowa,
termometr kąpielowy,
wywieszka o treści „łazienka zajęta",
- podpórki ułatwiające wejście, wyjście z wanny,
krzesło, ławka lub stołek do kąpieli w pozycji
siedzącej,
ewentualnie udogodnienia techniczne, np. różnego
rodzaju podnośniki elektroniczne, hydrauliczne.
2. Zapewnienie temperatury około 22-26°C w pomieszcze-
niu, gdzie będzie odbywała się kąpiel pacjenta.
3. Ocena stanu czystości pomieszczenia i wanny.
4. Wyłożenie wanny i podłogi matą kąpielową.
5. Napełnienie wanny wodą o temperaturze 37-40°C (dla
dzieci 32-38°C) do 1/3 lub połowy jej wysokości.
6. Skontrolowanie temperatury wody termometrem kąpielo-
wym.
7. Umieszczenie na drzwiach wywieszki „łazienka zajęta".
C. Przygotowanie pacjenta:
1. Wyjaśnienie pacjentowi, w jaki sposób może regulować
temperaturę wody i korzystać z udogodnień.
2. Poinformowanie pacjenta o sposobie korzystania z dzwon-
ka alarmowego.
3. Ewentualne zabezpieczenie, np. opatrunku, cewnika znaj-
dującego się w pęcherzu moczowym, przetoki tchawiczej.
4. Jeżeli pacjent sobie tego życzy, pozostawiamy go samego,
ale należy zaznaczyć, aby nie zamykał drzwi na klucz.
Czynności właściwe
1. Podczas wprowadzania pacjenta do łazienki należy ustalić
zakres potrzebnej mu pomocy.
2. Skontrolowanie po raz drugi temperatury wody za po-
mocą termometra kąpielowego poprzez zanurzenie go
w wodzie.
3. Pomoc pacjentowi w zdjęciu bielizny osobistej (jeśli jest to
konieczne).
4. Wprowadzenie pacjenta do wanny.
5. Okresowa kontrola stanu pacjenta podczas kąpieli (słowna
lub naoczna).
43
Mariasz Wysokińsld
2.1. Zapewnienie czystości całego ciała pacjenta
44 Tom II
Rozdział 2
Pomoc w zakresie higieny osobistej pacjenta i otoczenia
Części 45
r Mariusz Wysokiński
2.1. Zapewnienie czystości całego ciała pacjenta
7.Odłożenie szczoteczki.
8.Naprzemienne podawanie wody i miski nerkowatej, aż do
momentu całkowitego wypłukania jamy ustnej przez pa-
cjenta.
9. Osuszenie ręcznikiem ust pacjenta.
10. Wyjęcie ręcznika spod brody pacjenta i zawieszenie go na
poręczy krzesła.
UWAGA! W sytuacji pacjenta nieprzytomnego - patrz: Toaleta
jamy ustnej (brak wydolności samoobsługowej pacjenta).
46 Tom U
Rozdział 2
Pomoc w zakresie higieny osobistej pacjenta i otoczenia
tCzęśćI 47
Mariusz Wysokiński
2.1. Zapewnienie czystości całego ciała pacjenta
48 Tom II
Rozdział 2
Pomoc w zakresie higieny osobistej pacjenta i otoczenia
49
Mariusz Wysokiński
2.1. Zapewnienie czystości całego dala pacjenta
50 Tom II
Rozdział 2
Pomoc w zakresie higieny osobistej pacjenta i otoczenia
^Części 51
Mariusz Wysokiński
2.1. Zapewnienie czystości całego ciała pacjenta
Czesanie włosów
1. Podłożenie pod głowę ręcznika.
2. Podzielenie włosów na połowy - prawą i lewą (ryc. 5.A).
3. Zwrócenie głowy pacjenta w prawo i uczesanie lewej
połowy włosów.
4. Następnie obrócenie głowy pacjenta w lewo i uczesanie
prawej połowy włosów (w przypadku długich włosów na-
leży czesać je pasmami, rozpoczynając od końca włosów
i równocześnie przytrzymując mocno ponad miejscem
rozczesywanym (ryc. 5.B).
5. Uczesanie wszystkich włosów z połowy głowy (po rozcze-
saniu wszystkich pasm).
6. Ułożenie włosów zgodnie z życzeniem pacjenta.
7. Wyjęcie ręcznika w taki sposób, aby nie spadły z niego
włosy i wytrzepanie go nad koszem.
8. Ułożenie pacjenta w wygodnej i bezpiecznej pozycji.
52 Tom U
Rozdział 2
Pomoc w zakresie hi&eny osobistej pacjenta i otoczenia
53
Mariusz Wysokiński
2.2. Zapewnienie higieny jamy ustnej
Zagrożenia występujące W czasie wykonywania toalety jamy ustnej może dojść do:
podczas toalety jamy • uszkodzenia błony śluzowej jamy ustnej;
ustnej • zachłyśnięcia się pacjenta;
• przeniesienia drobnoustrojów,-
• krwawienia;
54 Tom II
Rozdział 2
Pomoc w zakresie higieny osobistej pacjenta i otoczenia
Części 55
Mariusz Wysokiński
2.2. Zapewnienie higieny jamy ustnej
56 Tom II
Rozdział 2
Pomoc w zakresie higieny osobistej pacjenta i otoczenia
Przygotowanie pacjenta:
1. W przypadku nieprawidłowych nawyków higienicznych
pacjenta przekazanie mu informacji o znaczeniu toalety
jamy ustnej dla zdrowia oraz o prawidłowym sposobie
jej wykonania.
2. Zapewnienie wygodnej pozycji w łóżku - półwysokiej
lub wysokiej, a w łazience pozycji na krześle.
i Czynności właściwe
Toaleta jamy ustnej w łóżku
1. Podanie pacjentowi przyborów.
2. Obserwacja sposobu wykonania toalety.
I. Czynności końcowe
Uporządkowanie sprzętu, materiału, otoczenia:
1. Zapewnienie estetycznego wyglądu otoczenia.
2. Ewentualne uporządkowanie zestawu lub dopilnowanie,
aby użyty sprzęt i środki uporządkował pacjent.
Postępowanie z pacjentem:
1. Zapewnienie estetycznego wyglądu bielizny osobistej i po-
ścielowej pacjenta.
Czynności końcowe wykonywane przez pielęgniarkę:
1. Higieniczne mycie rąk.
2. Jeżeli istnieje taka konieczność, zaplanowanie dalszych
działań edukacyjnych na temat pielęgnacji jamy ustnej.
57
W'"1'!
Mariusz Wysokiński
2.2. Zapewnienie higieny jamy ustnej
58 Tom/7
Rozdział 2
Pomoc w zakresie higieny osobistej pacjenta i otoczenia
Części 59
Mariusz Wysoldńsld
2.2. Zapewnienie higieny jamy ustnej
•
roztwór chinosolu (1/2 tabletki na szklankę ciepłej wody),
•
napar z kwiatu rumianku, liści szałwi, tymianku,
•
roztwór soli kuchennej (1 łyżka na 1/2 litra wody),
•
roztwór z 1/2 łyżki soli kuchennej + 1 łyżki sody kuchen-
nej, rozpuszczonych w 1 litrze wody,
• Tantum Verde, Elmex, Pearl Drops lub inny goto-
wy preparat;
- wazelina,
dwie miski nerkowate (jedna na zużyte gaziki, druga do
płukania ust),
- pojemnik na protezy (jeżeli pacjent używa protez),
- ręcznik,
źródło sztucznego światła (latarka),
- drewniana szpatułka, ewentualnie szczękorozwieracz.
2. Osłonięcie łóżka pacjenta parawanem (w celu zapewnie-
nia warunków intymności).
C. Przygotowanie pacjenta:
1. Uzyskanie zgody pacj enta przytomnego na wykonanie za-
biegu.
2. Ułożenie pacjenta przytomnego w pozycji półwysokiej,
a nieprzytomnego w bocznej.
60 Tom II
Rozdział 2
Pomoc w zakresie higieny osobistej pacjenta i otoczenia
Gzęśćl 61
Mariusz Wysokiński
2.2. Zapewnienie higieny jamy ustnej
62 Tom II
Rozdział 2
Pomoc w zakresie higieny osobistej pacjenta i otoczenia
mt
;>• c
Czyści 63
Mariusz Wysokiński
2.2. Zapewnienie higieny jamy ustnej
64 Tom II
Rozdział 2
Pomoc w zakresie higieny osobistej pacjenta i otoczenia
Część I 65
Marta Czekirda
2.3. Pielęgnacja przydatków skóry
66 Tom II
Rozdział 2
Pomoc w zakresie higieny osobistej pacjenta i otoczenia
Częśćl 67
Marta Czeldrda
2.3. Pielęgnacja przydatków skóry
68 Tom II
Rozdział 2
Pomoc w zakresie higieny osobistej pacjenta i otoczenia
Część I 69
Marta Czekirda
2.3. Pielęgnacja przydatków skóry
70 Tom II
Rozdział 2
Pomoc w zakresie higieny osobistej pacjenta i otoczenia
Części 71
Marta Czekirda
2.3. Pielęgnacja przydatków skóry
72 Tom II
Rozdział 2
Pomoc w zakresie higieny osobistej pacjenta i otoczenia
Część I 73
Marta Czekirda
2.3. Pielęgnacja pizydatków skóry
74 Tom II
Rozdział 2
Pomoc w zakresie higieny osobistej pacjenta i otoczenia
Niebezpieczeństwa: Niebezpieczeństwa
1. Podrażnienie skóry (należy przemyć to miejsce dużą ilością podczas zakładania
cze
wody). Pca
2. Zalanie oczu, uszu i błon śluzowych środkiem przeciwwszawi-
czym.
Cześć I 75
Marta Czekirda
2.3. Pielęgnacja przydatków skóry
76 Tom II
Rozdział 2
Pomoc w zakresie higieny osobistej pacjenta i otoczenia
Części 77
Marta Czekirda
2.3. Pielęgnacja przydatków skóry
78 Tom II
Rozdział 2
Pomoc w zakresie higieny osobistej pacjenta i otoczenia
Zarówno pora dnia, jak i częstość golenia uzależniona jest od Częstotliwość golenia
przyzwyczajeń chorego. Golenie można wykonywać codziennie lub
raz na dwa dni. Zależy to od przyzwyczajeń, szybkości powstawa-
nia zarostu i koloru włosów. Niektórzy mężczyźni muszą golić się
dwa razy dziennie, podczas gdy inni, szczególnie z jasnym, rzadkim
zarostem, golą się co kilka dni, lub nawet rzadziej.
Części 79
Marta Czekirda
2.3. Pielęgnacja pizydatków skóry
C. Przygotowanie pacjenta:
1. Poinformowanie chorego o celu i kolejności wykonywa-
nych czynności.
2. Uzyskanie informacji na temat przyzwyczajeń chorego
dotyczących: temperatury wody, techniki golenia, używa-
nia środków pielęgnacyjnych itp.
3. Omówienie zakresu możliwej współpracy.
4. Zapewnienie pacjentovwi odpowiedniej pozycji ciała (wybór
w zależności od stanu pacjenta):
- półwysokiej na plecach,
- poziomej na plecach,
- wysokiej w fotelu z oparciem ramion i głowy.
80 Tom II
Rozdział 2
Pomoc w zakresie higieny osobistej pacjenta i otoczenia
Cząśćl 81
Marta Czekirda
2.3. Pielęgnacja pizydatków skóry
82 Tom II
Rozdział 2
Pomoc w zakresie higieny osobistej pacjenta i otoczenia
• obcinaniu,
• piłowaniu.
Pielęgnowanie skóry dłoni jest ważne nie tylko ze względów
higienicznych, lecz zapobiega również powstawaniu chorób tzw.
„brudnych rąk".
iCzęśćI 83
Marta Czekirda
2.3. Pielęgnacja pizydatków skóry
1.
Higieniczne mycie rąk.
2.
Rozpoznanie stanu higienicznego paznokci dłoni/stóp pa-
cjenta i określenie zakresu działań pielęgnacyjnych.
B. Przygotowanie materiału, sprzętu, otoczenia:
1. Zestaw do pielęgnacji paznokci:
miękki ręcznik, np. frotte,
miednica z ciepłą wodą (ok. 36-39°C); temperatura
wody uzależniona od upodobań, przyzwyczajeń cho-
rego,
- mydło (przystosowane do rodzaju skóry, np. hipo-
alergiczne, nawilżające, glicerynowe),
- szczoteczka do paznokci,
- nożyczki do paznokci,
- pilniczek do paznokci o zaokrąglonej końcówce (nie
metalowy),
- ręczniki jednorazowego użytku,
- krem do rąk, np. krem z witaminami,
- środek do usuwania lakieru, np. zmywacz bez aceto-
nu,
- miska nerkowata,
rękawiczki jednorazowego użytku.
2. Przygotowanie otoczenia:
• ustawienie parawanu;
• ustawienie dodatkowego oświetlenia, np. lampki.
C. Przygotowanie pacjenta:
1. Poinformowanie pacjenta o celu i kolejności wykonywa-
nych czynności.
2. Zdejmowanie biżuterii, zegarka pacjenta.
3. Omówienie zakresu możliwej współpracy.
4. Zapewnienie pacjentowi odpowiedniej pozycji ciała (wybór
zależny od stanu pacjenta):
- półwysokiej na plecach,
wysokiej w fotelu, krześle z oparciem ramion,
- poziomej na plecach.
84 Tom II
Rozdział 2
Pomoc w zakresie higieny osobistej pacjenta i otoczenia
Cześćl 85
Marta Czekirda
2.3. Pielęgnacja przydatków skóry
86 Tom II
Rozdział 2
Pomoc w zakresie higieny osobistej pacjenta i otoczenia
87
Marta Czekirda
2.3. Pielęgnacja przydatków skóry
88 Tom II
Rozdział 2
Pomoc w zakresie higieny osobistej pacjenta i otoczenia
Części 89
Agnieszka Sadurska, Marta Czekirda
2.4. Zapewnienie wygody pacjenta i higieny otoczenia
Wstęp
8 2.4.1. Podstawy zapewnienia wygody pacjenta
i higieny otoczenia
Efekty działań pielęgnacyjnych i leczniczych, stan psychiczny
oraz komfort pacjenta przebywającego w szpitalu uzależnione są
w dużym stopniu od otoczenia ludzkiego i materialnego.
Otoczenie ludzkie tworzą osoby, z którymi pacjent wchodzi
w relacje interpersonalne w czasie pobytu w szpitalu, tj. zespół
opiekuńczo-terapeutyczny, inni pacjenci, rodzina, przyjaciele. Śro-
dowisko materialne stanowią pomieszczenia szpitalne oraz ele-
menty wyposażenia i sprzętu swoistego dla tego rodzaju instytucji.
Środowisko materialne szpitala można podzielić na otoczenie
bliższe i dalsze dla pacjenta przebywającego w zakładzie opieki
zdrowotnej. Najbliższym otoczeniem dla osoby hospitalizowanej
i jednocześnie jej miejscem pobytu jest sala chorych. Wyposażenie
sali łóżkowej (np. łóżko, szafka przyłóżkowa), jej mikroklimat
wpływa na psychikę i samopoczucie pacjenta. Otoczenie dalsze
stanowią pomieszczenia pomocnicze, gospodarcze i zespołu sani-
tarnego oddziału oraz inne pomieszczenia szpitala.
90 Tom II
Rozdział 2
Pomoc w zakresie higieny osobistej pacjenta i otoczenia
Częśćl 91
Agnieszka Sadurska, Marta Czekirda
2.4. Zapewnienie wygody pacjenta i higieny otoczenia
Ryc. 11. Regulacja sekcji pleców Ryc. 12. Regulacja sekcji pleców
przy pomocy mechanizmu zapad- przy pomocy sprężyny gazowej
kowego
92 Tom II
Rozdział 2
Pomoc w zakresie higieny osobistej pacjenta i otoczenia
•zęśćl 93
Agnieszka Sadurska, Marta Czekirda
2.4. Zapewnienie wygody pacjenta i higieny otoczenia
94 Tom II
Rozdział 2
Pomoc w zakresie higieny osobistej pacjenta i otoczenia
Cześćl 95
Agnieszka Sadurska, Marta Czekirda
2.4. Zapewnienie wygody pacjenta i higieny otoczenia
96 Tom II
Rozdział 2
Pomoc w zakresie higieny osobistej pacjenta i otoczenia
lub kołdra.
Do wygodnego ułożenia pacjenta w łóżku służą poduszki
podłużne lub kwadratowe o różnej wielkości. Mogą być one
wypełnione wkładem poliestrowym, silikonowym lub pierzem.
Aby ułożyć pacjenta w określonej pozycji, stosuje się liczne udo-
godnienia. Do okrycia pacjenta służą koce bawełniane, bawełnia-
no-wełniane, wełniane lub z anilany, a także lekkie kołdry
wypełnione wkładem poliestrowym.
Bieliznę pościelową stanowią prześcieradła, poszwy, poszew- Bielizna pościelowa
ki, uszyte najczęściej z tkaniny bawełnianej, oraz podkłady (najczę-
ściej jednorazowe lub dwuwarstwowe - jedna bawełniana, druga
nieprzemakająca) dla pacjentów zanieczyszczających się. Przeście-
radło powinno być dłuższe i szersze o około 70-80 cm od materaca.
Pozwala to na prawidłowe zaścielenie i podłożenie prześcieradła
pod materac oraz zabezpiecza przed jego marszczeniem (profilakty-
ka odleżynowa). Poszwy powinny odpowiadać wielkością podusz-
kom i kocom. Poszwy na kołdrę, koc, poszewki oraz pościel mogą
mieć wszyte w rogach tasiemki albo rzepy, które po zawiązaniu lub
spięciu utrzymują pościel w bieliźnie na stałym miejscu.
Bieliznę osobistą pacjenta stanowią koszula lub piżama, ser- Bielizna osobista
wetki lniane, szlafrok i pantofle, natomiast bieliznę kąpielową - rę- • kąpielowa
czniki i myjki. Pacjenci hospitalizowani mogą używać własnej bie-
lizny osobistej lub otrzymać bieliznę szpitalną. Koszule i piżamy
zwykle wykonane są z surowców naturalnych, muszą być luźne,
łatwe do nakładania i zdejmowania. Koszule dla pacjentów ciężko
chorych lub znajdujących się na oddziałach chirurgicznych mają
zapięcie z tyłu na całej długości koszuli. Ułatwia to ich zmianę
i podkładanie basenu. Z kolei koszule na oddziałach położniczych
muszą mieć zapinane rozcięcie z przodu, które umożliwia wygodne
karmienie noworodka piersią. Serwetki lniane służą do ochrony
bielizny osobistej i pościelowej pacjenta podczas spożywania
Części 97
Agnieszka Sadurska, Marta Czekirda
2.4. Zapewnienie wygody pacjenta i higieny otoczenia
98 Tom II
Rozdział 2
Pomoc w zakresie higieny osobistej pacjenta i otoczenia
Część! 99
Agnieszka Sadurska, Marta Czekirda
2.4. Zapewnienie wygody pacjenta i higieny otoczenia
100 Tom II
Rozdział 2
Pomoc w zakresie higieny osobistej pacjenta i otoczenia
Częśćl 101
Agnieszka Sadurska, Marta Czekirda
2.4. Zapewnienie wygody pacjenta i higieny otoczenia
102 Tom II
Rozdział 2
Pomoc w zakresie higieny osobistej pacjenta i otoczenia
Części 103
Agnieszka Sadurska, Marta CzeMrda
2.4. Zapewnienie wygody pacjenta i higieny otoczenia
104 Tom II
Rozdział 2
Pomoc w zakresie higieny osobistej pacjenta i otoczenia
Otoczenie dalsze pacjenta jest równie ważne jak otoczenie bli- Otoczenie dalsze
ższe, bowiem także oddziałuje na ogólne samopoczucie hospitali- pacjenta
zowanych. Otoczenie dalsze stanowią pomieszczenia pomocnicze
oddziału, pomieszczenia sanitarne i gospodarcze.
Do pomieszczeń pomocniczych oddziału należą: pokój podrę-
czny, pokój pielęgniarek, pokój zabiegowy, pokój lekarski, pokój
dziennego pobytu chorych oraz jadalnia dla chorych. Ważny dla pa-
cjenta, z punktu widzenia oddziaływania na samopoczucie i fun-
kcjonalności, jest sposób rozmieszczenia oraz wyposażenie i ogól-
ny wystrój wnętrz pomieszczeń, w których czasowo on przebywa.
Dlatego też w jadalni dla pacjentów, w pokoju dziennego pobytu,
zabiegowym powinny być stworzone warunki sprzyjające dobremu
samopoczuciu osób hospitalizowanych.
Części 105
Agnieszka Sadurska, Marta Czekirda
2.4. Zapewnienie wygody pacjenta i higieny otoczenia
106 Tom II
Rozdział 2
Pomoc w zakresie higieny osobistej pacjenta i otoczenia
Iwona Adamska-Kuźmicka
2.4.2. Słanie łóżka
Słanie łóżka jest czynnością, której poprawne wykonanie za- Wstęp
pewnia pacjentowi wygodę, poczucie czystości oraz poprawę samo-
poczucia. Łóżko ściele sam pacjent, zwykle 2 razy dziennie, a gdy
nie dysponuje on wystarczającymi możliwościami w tym zakresie,
to czynność tę wykonuje pielęgniarka:
rano, podczas porannej toalety chorego,
wieczorem przed snem,
oraz w zależności od potrzeb, poprawienie pościeli w ciągu dnia.
Cześć l 107
Iwona Adamska-Kuźmicka
2.4. Zapewnienie wygody pacjenta i higieny otoczenia
108 Tom II
Rozdział 2
Pomoc w zakresie higieny osobistej pacjenta i otoczenia
Części 109
Iwona Adamska-Kuźmicka
2.4. Zapewnienie wygody pacjenta i higieny otoczenia
110 Tom II
Rozdział 2
Pomoc w zakresie higieny osobistej pacjenta i otoczenia
Etap 1 Etap 2
Etap 3 Etap 4
Część I 111
Iwona Adamska-Kuźmicka
2.4. Zapewnienie wygody pacjenta i higieny otoczenia
112 Tom II
Rozdział 2
Pomoc w zakresie higieny osobistej pacjenta i otoczenia
1. Zdejmowanie rękawiczek.
2. Higieniczne mycie rąk.
3. Dokumentowanie wykonanej czynności (wpisanie do kar-
ty pacjenta).
Cześć I 113
Iwona Adamska-Kuźmicka
2.4. Zapewnienie wygody pacjenta i higieny otoczenia
114 Tom II
Rozdział 2
Pomoc w zakresie higieny osobistej pacjenta i otoczenia
Część I 11
Iwona Adamska-Kuźmicka
2.4. Zapewnienie wygody pacjenta i higieny otoczenia
116 Tom II
Rozdział 2
Pomoc w zakresie higieny osobistej pacjenta i otoczenia
Część I li]
Iwona Adamska-Kuźmicka
2.4. Zapewnienie wygody pacjenta i higieny otoczenia
18 Tom II
Rozdział 2
Pomoc w zakresie higieny osobistej pacjenta i otoczenia
Mariusz Wysokiński
2.4.3. Zmiana bielizny pościelowej i osobistej
Codziennie podczas słania łóżka i w trakcie wykonywania za- Wstęp
biegów higienicznych należy zwracać uwagę na stan czystości bieli-
zny pościelowej oraz osobistej pacjenta (koszula, piżama, koszula
chirurgiczna). W zależności od wydolności samoobsługowej pa-
cjenta, dokonuje się wymiany brudnych sztuk na czyste lub dostar-
cza się je pacjentowi, aby wykonał to samodzielnie. Zmiana całości
bielizny pościelowej oraz osobistej na oddziale przeprowadzana jest
najczęściej w jednym wybranym dniu tygodnia w trakcie toalety
porannej. Jeżeli zachodzi taka konieczność, dokonuje się zmiany
bielizny pościelowej i osobistej znacznie częściej. Przynajmniej raz
dziennie pacjenci powinni mieć zmienianą prywatną bieliznę oso-
bistą. W tej sytuacji wskazana byłaby współpraca z rodziną, która
mogłaby zapewnić choremu wystarczającą ilość czystej bielizny
osobistej.
Części lii
Mariusz WysoMński
ł.4. Zapewnienie wygody pacjenta i higieny otoczenia
20 Tom n
Rozdział 2
Pomoc w zakresie higieny osobistej pacjenta i otoczenia
Części
\tańusz Wysokiński
ł.4. Zapewnienie wygody pacjenta i higieny otoczenia
a)
uchwycenie górnych rogów poduszki i wprowadze-
nie ich do poszewki,
- naciągnięcie pozostałej część poszewki na poduszkę;
b)
- odwrócenie poszewki prawą stroną do środka,
zmarszczenie poszewki,
- uchwycenie od strony prawej za górne rogi poszewki,
- ujęcie górnych rogów poduszki i naciągnięcie na nie
poszewki,
- naciągnięcie pozostałej części poszewki na poduszkę;
• nałożenie czystej poszewki na drugą poduszkę i ułożenie
jej na pierwszej (zapięcie obu).
6. Przesunięcie pacjenta na dalszy (lewy) brzeg łóżka i zmiana
pozycji na boczną (plecami do pielęgniarki) (ryc. 22).
7. Zmiana dolnej warstwy bielizny pościelowej (przeście-
radła, podkładu płóciennego i frotte):
a) założenie wierzchniego przykrycia (z bliższej połowy
łóżka) na pacjenta, w sposób zapewniający dobre
okrycie jego pleców;
Ryc. 22. Ułożenie pacjenta na łóżku i okrycie jego pleców podczas zmiany
bielizny pościelowej przez jedną pielęgniarkę
122 Tom II
Rozdział 2
Pomoc w zakresie higieny osobistej pacjenta i otoczenia
Część I
Mariusz Wysokiński
2.4. Zapewnienie wygody pacjenta i higieny otoczenia
124 Tom II
Rozdział 2
Pomoc w zakresie higieny osobistej pacjenta i otoczenia
Część I
Mariusz Wysokiński
2.4. Zapewnienie wygody pacjenta i higieny otoczenia
126 Tom II
Rozdział 2
Pomoc w zakresie higieny osobistej pacjenta i otoczenia
Cześć 1 127
Mariusz Wysokiński
2.4. Zapewnienie wygody pacjenta i higieny otoczenia
2.
Przygotowanie bielizny do zmiany:
• rozłożenie prześcieradła na stole (po uprzednim zmier
niu stosunku jego długości do długości materaca);
• ułożenie w 1/3 długości prześcieradła podkładu frot
i płóciennego;
• zmarszczenie wszystkich trzech warstw od dołu ku gór
do wysokości 2/3 podkładów,-
• zwinięcie pozostałej części prześcieradła i podkładówj
w rulon aż do zagięcia, które wyznaczać ma górny br
materaca;
• przełamanie rulonu na pół;
• włożenie tak przygotowanego prześcieradła pomiędzy j
szewki a poszwę.
3. Osłonięcie łóżka pacjenta parawanem (w celu zapewnie-
nia warunków intymności).
C. Przygotowanie pacjenta:
1. Poinformowanie pacjenta o celu czynności.
2. Uzyskanie zgody pacjenta na wykonanie czynności.
128 Tom II
Rozdziai 2
Pomoc w zakresie higieny osobistej pacjenta i otoczenia
Część I
Mariusz Wysokiński
2.4. Zapewnienie wygody pacjenta i higieny otoczenia
130 Tom II
Rozdział 2
Pomoc w zakresie higieny osobistej pacjenta i otoczenia
- poszewki;
• kosz na brudną bieliznę;
• 2 myjki;
• rękawiczki.
2. Osłonięcie łóżka pacjenta parawanem (w celu zapewnie-
nia warunków intymności).
C. Przygotowanie pacjenta:
1. Poinformowanie pacjenta o celu czynności.
2. Uzyskanie zgody pacjenta na przeprowadzenie czynności.
Części
Mariusz Wysokiński
2.4. Zapewnienie wygody pacjenta i higieny otoczenia
B. Sposób drugi
1. Założenie rękawiczek.
132 Tom II
Rozdział 2
Pomoc w zakresie higieny osobistej pacjenta i otoczenia
Części 133
Mariusz Wysokiński
2.4. Zapewnienie wygody pacjenta i higieny otoczenia
Zmiana piżamy
Zdejmowanie brudnej piżamy:
A. Zdejmowanie brudnych spodni:
1. Odwinięcie górnego rogu wierzchniego przykrycia.
2. Ugięcie kończyn dolnych pacjenta w stawach kolano-
wych.
3. Uniesienie pośladków pacjenta.
4. Podtrzymanie prawą ręką pośladków, a lewą podsunięcie
bluzy ku górze.
5. Podtrzymanie lewą ręką pośladków, a prawą zsunięcie
spodni ku dołowi.
6. Położenie pośladków pacjenta.
7. Zsunięcie spodni do stóp chorego i ich zdjęcie.
8. Wrzucenie brudnych spodni do kosza na brudną bieliznę.
134 Tom II
Rozdział 2
Pomoc w zakresie higieny osobistej pacjenta i otoczenia
Część I
Mariusz Wysokiński
2.4. Zapewnienie wygody pacjenta i higieny otoczenia
136 Tom II
Rozdział 2
Pomoc w zakresie higieny osobistej pacjenta i otoczenia
Bibliografia
1. Andreas H., Karasek-Rreutzinger B., Jobin-Howald U.
(red.): Kompendium pielęgniarstwa, PZWL, Warszawa
1995.
2. Barber J.M., Stokes L.G., Billings D.: Adult and Child Care.
A client approach to nursing. The CV. Mosby Company,
SaintLouis 1977.
Część I
Mariusz Wysoldński
2.4. Zapewnienie wygody pacjenta i higieny otoczenia
Tom II
Rozdział 3
POMOC W UTRZYMANIU
AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ
PACJENTA
Iwona Adamska-Kuźmicka
PO ZAPOZNANIU SIĘ Z TREŚCIĄ ROZDZIAŁU Cele rozdziału
I WYKONANIU ĆWICZEŃ STUDENT POWINIEN:
• znać rodzaje pozycji ułożeniowych;
• znać rodzaje udogodnień i umieć je zastosować;
• znać metody przemieszczania, przenoszenia pacjenta
w łóżku i poza nim;
• znać sposoby transportowania chorego;
• zapewnić bezpieczeństwo fizyczne pacjentowi w czasie
zmian pozycji ciała;
• znać i umieć zapobiegać niebezpieczeństwom podczas
zmiany pozycji, przemieszczania i transportu;
• zaplanować czynności związane ze zmianą pozycji,
stosowaniem udogodnień, przemieszczaniem
i transportem;
• znać zasady obowiązujące podczas układania pacjenta
w określonej pozycji, stosowania udogodnień,
przemieszczania, podnoszenia i transportu pacjenta;
• umieć współdziałać z pacjentem i zespołem
terapeutycznym w czasie powyższych czynności;
• znać i umieć posługiwać się dostępnym sprzętem
pomocniczym do przemieszczania, przenoszenia
i transportu;
• być odpowiedzialny za działania własne prowadzone
w stosunku do osób znajdujących się pod opieką,
a także osób współpracujących.
Części 139
Iwona Adamska-Kuźmicka
3.1. Wybrane pozycje ciała i udogodnienia stosowane u pacjenta
140 Tom II
Rozdział 3
Pomoc w utrzymaniu aktywności fizycznej pacjenta
Części 141
Iwona Adamska-Kuźmicka
3.1. Wybrane pozycje ciała i udogodnienia stosowane u pacjenta
Niebezpieczeństwa Niebezpieczeństwa:
• urazy mechaniczne głowy, kręgosłupa, stawów pacjenta,
• urazy kręgosłupa występujące u pielęgniarek podczas zmia-
ny pozycji u pacjenta.
Zasady stosowane przy Zasady stosowane przy układaniu pacjenta w określonych po-
układaniu pacjenta zycjach ciała:
1. Każdorazowo przed kolej ną zmianą pozycj i, udogodnień, praca
jednej osoby lub całego zespołu powinna być dokładnie zapla-
nowana.
2. Ułożenie musi być dostosowane do zmieniającego się stanu
ogólnego chorego.
3. Ułożenie pacjenta, który ma trudności w samodzielnej zmia-
nie pozycji ciała, należy zmieniać co 2-3 godziny; powinno to
być wyznaczone potrzebami chorego i stanem patofizjologicz-
nym organizmu.
4. Udogodnienia zastosowane w określonej pozycji ciała pacjenta
są układane od głowy do stóp, natomiast przed zmianą pozycji
są wyjmowane w stronę przeciwną (od stóp w kierunku głowy).
5. Udogodnienia stosowane są w celu odciążenia miejsc narażonych
na ucisk, jednak zbyt duża ilość udogodnień jest błędem w sztuce
pielęgnowania, mogącym powodować powstawanie odleżyn.
6. Każde z zastosowanych udogodnień powinno być zabezpieczo-
ne okryciem ochronnym, które jest dobrze naciągnięte, bez
szwów i załamań od strony ciała pacjenta.
142 Tom U
Rozdział 3
Pomoc w utrzymaniu aktywności fizycznej pacjenta
Część I 143
Iwona Adamska-Kuźmicka
3.1. Wybrane pozycje ciała i udogodnienia stosowane u pacjenta
144 Tom II
Rozdział 3
Pomoc w utrzymaniu aktywności fizycznej pacjenta
Części
Iwona Adamska-Kuźmicka
3.1. Wybrane pozycje ciała i udogodnienia stosowane u pacjenta
Tom II
Rozdział 3
Pomoc w utrzymaniu aktywności fizycznej pacjenta
Częśćl
Iwona Adamska-Kuźmicka
3.1. Wybrane pozycje ciała i udogodnienia stosowane u pacjenta
148 Tom II
Rozdział 3
Pomoc w utrzymaniu aktywności fizycznej pacjenta
Cześć 1 149
Iwona Adamska-Kuźmicka
3.1. Wybrane pozycje ciała i udogodnienia stosowane u pacjenta
-koc,
- pokrowce lub podkłady płócienne do zabezpieczenia
udogodnień.
C. Przygotowanie pacjenta (patrz: Ułożenie pacjenta w pozycji
płaskiej na plecach).
150 Tom II
Rozdział 3
Pomoc w utrzymaniu aktywności fizycznej pacjenta
Część I 151
Iwona Adamska-Kuźmicka
3.1. Wybrane pozycje ciała i udogodnienia stosowane u pacjenta
152 Tom II
Rozdział 3
Pomoc w utrzymaniu aktywności fizycznej pacjenta
t
:. 5. Ułożenie udogodnień zapobiegających opadaniu stóp
153
Iwona Adamska-Kuźmicka
3.1, Wybrane pozycje dala i udogodnienia stosowane u pacjenta
154 Tom II
Rozdział 3
Pomoc w utrzymaniu aktywności fizycznej pacjenta
Część I
Iwona Adamska-Kuźmicka
3.1. Wybrane pozycje ciała i udogodnienia stosowane u pacjenta
A B
Ryc. 8. Sposoby ułożenia poduszek w pozycji wysokiej na plecach:
A - widok z góry; B - widok z boku
156 Tom u
Rozdział 3
Pomoc w utrzymaniu aktywności fizycznej pacjenta
Części 157
Iwona Adamska-Kuźmicka
3.1. Wybrane pozycje ciała i udogodnienia stosowane u pacjenta
158 Tom II
Rozdział 3
Pomoc w utrzymaniu aktywności fizycznej pacjenta
Części 159
Iwona Adamska-Kuźmicka
3.2. Ćwiczenia bierne
160 Tom II
Rozdział 3
Pomoc w utrzymaniu aktywności fizycznej pacjenta
Cześć I 161
Iwona Adamska-Kuźmicka
3.2. Ćwiczenia bierne
162 Tom II
Rozdział 3
Pomoc w utrzymaniu aktywności fizycznej pacjenta
Część I
Iwona Adamska-Kuźmicka
3.2. Ćwiczenia bierne
J
Ryc. 11. A. Zakres prostowania i zginania nadgarstka [za: Kuch J. (red.):
Rehabilitacja, PZWL, Warszawa 1989, s. 145]
164 Tom II
Rozdział 3
Pomoc w utrzymaniu aktywności fizycznej pacjenta
nawracani*
Ryc. 12. Zakres ruchomości w stawie łokciowym [za: KuchJ. (red.): Reha-
bilitacja, PZWL, Warszawa 1989, s. 144]
Części 165
Iwona Adamska-Kuźmicka
3.2. Ćwiczenia bierne
166 Tom II
Rozdział 3
Pomoc w utrzymaniu aktywności fizycznej pacjenta
\ " __^> - •
x
- \
Ryc. 14. Zakres prostowania wstawię śródstopno-paliczkowym palucha
(0-80°) oraz zginania w stawach śródstopno-paliczkowym palców II-V
(0-35°) [za: Kuch J. (red.): Rehabilitacja, PZWL, Warszawa 1989, s. 148]
Część I
Iwona Adamska-Kuźmicka
3.2. Ćwiczenia bierne
168 Tom II
Rozdział 3
Pomoc w utrzymaniu aktywności fizycznej pacjenta
Części
Iwona Adamska-Kuźmicka
3.2. Ćwiczenia bierne
A B C
Ryc. 21. Zakres ruchomości głowy: A - pochylenie do przodu, tyłu-, B -
zwracanie twarzy w prawą i lewą stronę; C - przechylanie głowy na bok
[za: Zahradniczek K. (red.): Wprowadzenie do pielęgniarstwa, PZWL, War-
szawa 1999, s. 271]
170 Tom II
Rozdział 3
Pomoc w utrzymaniu aktywności fizycznej pacjenta
Części 171
Iwona Adamska-Kuźmicka
3.3. Ćwiczenia czynne
172 Tom U
Rozdział 3
Pomoc w utrzymaniu aktywności fizycznej pacjenta
Części 173
Iwona Adamska-Kuźmicka
3.3. Ćwiczenia czynne
174 Tom II
Rozdział 3
Pomoc w utrzymaniu aktywności fizycznej pacjenta
Części 175
Iwona Adamska-Kuźmicka
3.4. Pomoc w przemieszczaniu się pacjenta
176 Tom II
Rozdział 3
Pomoc w utrzymaniu aktywności fizycznej pacjenta
Niebezpieczeństwa Niebezpieczeństwa
• wywołanie dodatkowych dolegliwości bólowych;
• przemieszczenie złamań;
• przemieszczenie, poluzowanie materiałów lub sprzętu za-
stosowanego u chorego, np. kaniuli dożylnej z wlewami kro-
plowymi, drenów, cewników;
• ześlizgnięcie się lub upadek pacjenta;
• zwichnięcie stawu barkowego pacjenta;
• urazy kręgosłupa odniesione przez personel,
• naderwanie ścięgien u personelu.
Części 177
Iwona Adamska-Kuźmicka
3.4. Pomoc w przemieszczaniu się pacjenta
3 osoby-37,5 kg;
b) kobiety (liczba osób podnoszących pacjenta):
- 1 osoba- 16,6 kg,
2 osoby - 22,2 kg,
- 3 osoby - 25 kg.
UWAGA! Dane te dotyczą podnoszenia w idealnej pozycji,
na wysokości stawu łokciowego.
6. Podczas przenoszenia pacjenta przez grupę osób należy wyzna-
czyć osobę kierującą czynnością, wydającą polecenia. Ruchy
wszystkich osób powinny być skoordynowane i równoczesne.
7. Sprzęt, który jest używany do przenoszenia pacjenta, powinien
być każdorazowo dokładnie sprawdzony.
8. Należy podnosić i przemieszczać pacjenta, który leży na łóżku
odsuniętym od ściany.
9. Obracamy pacjenta zawsze w kierunku do siebie.
10. Członkowie rodziny lub opiekunowie pacjenta powinni być
powiadomieni o miejscu, czasie trwania i celu transportu pa-
cjenta.
11. Identyfikacja pacjenta podczas transportu musi być pełna
i jednoznaczna.
178 Tom II
Rozdział 3
Pomoc w utrzymaniu aktywności fizycznej pacjenta
Część I
Iwona Adamska-Kuźmicka
3.4. Pomoc w przemieszczaniu się pacjenta
180 Tom II
Rozdział 3
Pomoc w utrzymaniu aktywności fizycznej pacjenta
Część I 181
Iwona Adamska-Kuźmicka
3.4. Pomoc w przemieszczaniu się pacjenta
182 Tom II
Rozdział 3
Pomoc w utrzymaniu aktywności fizyczne; pacjenta
Części
Iwona Adamska-Kuźmicka
3.4. Pomoc w przemieszczaniu się pacjenta
184 Tom II
Rozdział 3
Pomoc w utrzymaniu aktywności fizycznej pacjenta
Część I
Iwona Adamska-Kuźmicka
3.4. Pomoc w przemieszczaniu się pacjenta
_
| Unoszenie tułowia pacjenta
186 Tom II
Rozdział 3
Pomoc w utrzymaniu aktywności fizycznej pacjenta
§&
?
Przesunięcie pacjenta w górę łóżka na poduszki
,$| techniką Shoulder Lift
Części 187
Iwona Adamska-Kuźmicka
3.4. Pomoc w przemieszczaniu się pacjenta
188 Tom II
Rozdział 3
Pomoc w utrzymaniu aktywności fizycznej pacjenta
Część I 189
Iwona Adamska-Kuźmicka
3.4. Pomoc w przemieszczaniu się pacjenta
pan
190 Tom II
Rozdział 3
Pomoc w utrzymaniu aktywności fizycznej pacjenta
Część I
Iwona Adamska-Kuźmicka
3.4. Pomoc w przemieszczaniu się pacjenta
192 Tom II
Rozdział 3
Pomoc w utrzymaniu aktywności fizycznej pacjenta
• Pozycja wyjściowa
noszowych
• Pozycja końcowa
Część I
Iwona Adamska-Kuźmicka
3.4. Pomoc w przemieszczaniu się pacjenta
194 Tom II
Rozdział 3
Pomoc w utrzymaniu aktywności fizycznej pacjenta
Część I
Iwona Adamska-Kuźmicka
3.4. Pomoc w przemieszczaniu się pacjenta
J Bibliografia
1. Ciechaniewicz W.: Pielęgniarstwo. Ćwiczenia, PZWL, War-
szawa 2001.
2. Czepkiewicz D.: Chory wdomu, Wydawnictwo Muza S.A.,
Warszawa 1997.
3. Dison N.: Technika zabiegów pielęgniarskich, PZWL, War-
szawa 1998.
4. Garrison S.J.: Podstawy rehabilitacji i medycyny fizykalnej,
PZWL, Warszawa 1997.
5. Huber A.: Kompendium pielęgniarstwa, PZWL, Warszawa
1995.
6. Kirschnick O.: Pielęgniarstwo, Urban & Partner, Wrocław
1997.
7. Kozier B., Erg G.: Techniques in clinical nursing. A nursing
process approach. Addison-Wesley Publishing Company,
California 1986.
8. Kózka M. (red.): Stany zagrożenia życia. Wybrane standar-
dy opieki i procedury postępowania pielęgniarskiego, Wy-
dawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2000.
9. Krechowiecki A., Czerwieński F.: Zarys anatomii człowie-
ka, PZWL, Warszawa 1992.
10. Kuch J. |red.): Rehabilitacja, PZWL, Warszawa 1989.
11. Milanowski K.: Rehabilitacja medyczna, PZWL, Warszawa
1998.
12. Szwałkiewicz E.: Schematy postępowania w podnoszeniu
i przemieszczaniu pacjentów (cz. III), Magazyn Pielęgniarki
i Położnej 1997,4, 10-12.
13. Szwałkiewicz E.: Schemat postępowania w podnoszeniu
i przemieszczaniu pacjentów jcz. VI), Magazyn Pielęgniarki
i Położnej 1997, 6, 12-14.
14. Szwałkiewicz E.: Standard podnoszenia i przemieszczania
chorych w zakładach pielęgnacyjno-opiekuńczych Stowa-
rzyszenia na rzecz Chorych Długotrwale Unieruchomio-
nych (projekt), Magazyn Pielęgniarki i Położnej 1997, 1,
s. 8-10.
196 Tom II
Rozdział 3
Pomoc w utrzymaniu aktywności fizycznej pacjenta
Części 197
Rozdział 4
POMOC PACJENTOWI
W ZAKRESIE ODŻYWIANIA
Mariusz Wysokiński
PO ZAPOZNANIU SIĘ Z TREŚCIĄ ROZDZIAŁU Cele rozdziału
I WYKONANIU NIEZBĘDNYCH ĆWICZEŃ STUDENT
POWINIEN:
• rozumieć znaczenie prawidłowego odżywiania dla
pacjenta;
• znać metody i drogi dostarczania pożywienia do
organizmu;
• znać zasady obowiązujące podczas odżywiania
i podawania płynów doustnie;
• umieć zapobiegać niebezpieczeństwom podczas
karmienia za pomocą zgłębnika żołądkowego;
• umieć zapobiegać niebezpieczeństwom podczas
karmienia za pomocą przetoki odżywczej;
• znać zasady obowiązujące podczas odżywiania
pacjenta za pomocą zgłębnika żołądkowego;
• znać zasady obowiązujące podczas odżywiania
pacjenta za pomocą przetoki odżywczej;
• umieć zastosować wybrany rodzaj odżywiania
u określonego pacjenta;
• być przekonany o konieczności przestrzegania zasad
i obowiązującej techniki podczas karmienia za pomocą
zgłębnika żołądkowego;
• być przekonany o konieczności przestrzegania zasad
i obowiązującej techniki podczas karmienia za pomocą
przetoki odżywczej;
• być odpowiedzialny za bezpieczeństwo pacjenta
i swoje podczas zabiegu.
Części 199
Mańusz WysolańsM
4.1. Podstawy odżywiania pacjenta
200 Tom II
Rozdział 4
Pomoc pacjentowi w zakresie odżywiania
Części 201
Mariusz Wysokińsld
4.2. Odżywianie doustne
Ł02 Tom U
Rozdział 4
Pomoc pacjentowi w zakresie odżywiania
Część I 203
Mariusz Wysokiński
4.2. Odżywianie doustne
204 Tom II
Rozdział 4
Pomoc pacjentowi w zakresie odżywiania
Część I
Rozdział 4
Pomoc pacjentowi w zakresie odżywiania
Wybór drogi wprowadzenia sondy przez usta zależy od nastę- Wskazania do założenia
pujących czynników: zgłębnika przez usta
Części 207
Mariusz Wysokińsla
4.3. Odżywianie przez zgłębnik
• na życzenie pacjenta;
• założenie zgłębnika na krótki okres;
• rozmiar sondy jest zbyt duży w porównaniu ze światłem
jamy nosowej.
208 Tom II
Rozdział 4
Pomoc pacjentowi w zakresie odżywiania
Część I 209
Mariusz Wysołańsia
4.3. Odżywianie przez zgłębnik
210 Tom II
Rozdział 4
Pomoc pacjentowi w zakresie odżywiania
Części 211
Mariusz Wysolański
4.3. Odżywianie przez zgłębnik
212 Tom II
Rozdział 4
Pomoc pacjentowi w zakresie odżywiania
Część I 213
Mariusz Wysoldńsld
4.3. Odżywianie przez zgłębnik
214 Tom II
Pomoc pacjentowi w zakresie odżywiania
Część I
Mariusz Wysokiński
4.3. Odżywianie przez zgłębnik
216 Tom II
Pomoc pacjentowi w zakresie odżywiania
Część I
Mariusz Wysokińsld, Marzena Porczak
4.4. Odżywianie przez przetokę
. •
•» Mariusz Wysokiński, Marzena Porczak
!
ij 4.4. Odżywianie przez przetokę
Definicja przetoki Karmienie dojelitowe może być prowadzone nie tylko za po-
odżywczej mocą zgłębnika żołądkowego, ale także przez przetoki odżywcze.
Przetoką odżywczą nazywamy wytworzone w warunkach chirur-
218 Tom II
Pomoc pacjentowi w zakresie odżywiania
Obecnie może być stosowanych kilka rodzajów przetok odżyw- Rodzaje przetok
czych: odżywczych
• przezskórna faryngostomia (przetoka odżywcza gardła);
• ezofagostomia szyjna (przetoka odżywcza przełyku);
• gastrostomia (przetoka odżywcza żołądka);
• przezskórna endoskopowa gastrostomia (mikrogastrosto-
mia) (przetoka odżywcza żołądka wytworzona za pomocą
cienkiego cewnika - PEG);
• duodenostomia (przetoka odżywcza dwunastnicy);
• jejunostomia (przetoka odżywcza jelita cienkiego);
• mikrojejunostomia (przetoka odżywcza jelita cienkiego wy-
konana za pomocą cienkiego cewnika);
• przetoki złożone (np. odbarczająca gastrostomia i odżywcza
jejunostomia).
Do najczęściej wykonywanych przetok odżywczych należą: ga-
strostomia, mikrogastrostomia (przezskórna endoskopowa gastro-
stomia) oraz mikrojejunostomia.
Części 219
Mariusz Wysokiński, Marzena Porczak
4.4. Odżywianie przez przetokę
Rodzaj
Gastrostomia
220 Tom II
nozaziai 4
Pomoc pacjentowi w zakresie odżywiania
Część I 221
Mariusz Wysokiński, Marzena Porczak
4.4. Odżywianie przez przetokę
HH Mikrogastrostomia
Tli Tom II
Kozazial ą
Pomoc pacjentowi w zakresie odżywiania
l y Mikrojejunostomia
Mikrojejunostomia jest to przetoka odżywcza wykonana po- Mikrojejunostomia
między jelitem czczym a powłokami brzusznymi. Przez powłoki - definicja
brzuszne wprowadza się cienki cewnik do jelita czczego, około
16 cm od więzadła dwunastniczczo-czczego, prowadząc go dalej
ukośnie podśluzówkowo na długości 6-10 cm. Miejsce wprowadze-
nia cewnika podszywa się szwami (ryc. 11).
B
1
Części 223
Mariasz Wysokiński, Marzena Porczak
4.4. Odżywianie przez przetokę
224 Tom II
Pomoc pacjentowi w zakresie odżywiania
Część I 225
Mariusz Wysokiński, Marzena Porczak
4.4. Odżywianie przez przetokę
226 Tom II
Pomoc pacjentowi w zakresie odżywiania
miska nerkowata.
2. Przygotowanie pożywienia; w zależności od postaci rozpu-
szczenie zawartości puszki, zmiksowanie, ewentualne
wyjęcie wcześniej przygotowanego posiłku z lodówki.
3. Przygotowanie zleconej objętości posiłku i ogrzanie go
do temperatury 30°C (powyżej 40°C dochodzi do koagula-
cji białka), np. w pojemniku z letnią wodą.
4. Osłonięcie łóżka pacjenta parawanem (w celu zapewnie-
nia pacjentowi warunków intymności).
C. Przygotowanie pacjenta:
1. Uzyskanie zgody pacjenta na przeprowadzenie czynności.
2. Poinformowanie chorego o celu oraz istocie zabiegu.
3. Zapewnienie pacjentowi pozycji na plecach wysokiej lub
półwysokiej.
Część I
Mariusz WysoMński, Marzena Porczak
4.4. Odżywianie przez przetokę
228 Tom II
Pomoc pacjentowi w zakresie odżywiania
Bibliografia
1. Barber J.M., Stokes L.G., Billings D.: Adult and Child Care.
A client approach to nursing, The CV. Mosby Company
Saint Louis 1977.
2. Bower L.F., Bevis O.E.: Fundamentals of nursing practice,
The CV. Mosby Company London 1979.
3. Chen H., Soła J.E., Lillemoe D.K.: Najczęstsze zabiegi chi-
rurgiczne przy łóżku chorego, Urban &. Partner, Wrocław
1997.
4. Ciborowska H., Rudnicka A.: Dietetyka. Żywienie zdrowe-
go i chorego człowieka, PZWL, Warszawa 2000.
5. Ciechaniewicz W. |red.): Pielęniarstwo. Ćwiczenia, PZWL,
Warszawa 2001.
6. Cieśliński L., Łupiński S.: Kompendium żywienia ciężko
chorych, Kutnowskie Zakłady Farmaceutyczne „Polfa",
Łódź 1990.
7. Dison N.: Technika zabiegów pielęgniarskich, PZWL, War-
szawa 1998.
8. Fibak J.: Chirurgia, PZWL, Warszawa 1998.
9. Fibak J.: Chirurgia, PZWL, Warszawa 2001.
10. Góral R.: Chirurgia okrężnicy i odbytnicy, PZWL, Warsza-
wa 1993.
11. Góral R. (red.): Zarys chirurgii, PZWL. Warszawa 1992.
12. Huber A., Karasek-Kreutzinger B., Jobin-Howald U.: Kom-
pendium pielęgniarstwa, PZWL, Warszawa 1995.
13. Jędrzejewski R.: Chirurgiczne leczenie choroby wrzodowej,
PZWL, Warszawa 1983.
14. Kirschnick O.: Pielęgniarstwo, Urban & Partner, Wrocław
1997.
15. Korczak W. Cezary: Higiena. Podręcznik dla szkół medycz-
nych, PZWL, Warszawa 1998.
16. Kozier B., Erb G.: Techniąues in Clinical Nursing. A nur-
sing Process Approach, Addison-Wesley Publishing Com-
pany 1987.
17. Majewska K., Pertkiewicz M.: Praktyczny poradnik żywie-
nia dojelitowego, Nuwicia 2002.
18. Majewska K., Pertkiewicz M.: Żywienie dojelitowe w pra-
ktyce. Poradnik dla pielęgniarek, Ovita Nutricia 2000.
Część I
Mariusz WysoMńsld, Marzena Porczak
4.4. Odżywianie pzzez przetokę
230 Tom U
Rozdział 5
POMOC PACJENTOWI
W ZAKRESIE WYDALANIA
H Agnieszka Sadurska
PO ZAPOZNANIU SIĘ Z TREŚCIĄ ROZDZIAŁU Cele rozdziału
STUDENT POWINIEN:
• umieć przygotować pacjenta do samodzielnego
korzystania z toalety;
• znać sprzęt ortopedyczny, który ułatwia
przemieszczanie się pacjentom z ograniczeniami
w zakresie poruszania się;
• wiedzieć, jak powinna być wyposażona toaleta
i w jakie rozwiązania konstrukcyjne zaopatrzona,
aby była dostosowana do potrzeb pacjentów;
• umieć zapewnić warunki intymności podczas pomocy
pacjentowi w zakresie korzystania z toalety;
• umieć dawać pozytywny przykład poprzez własne
zachowania w tym zakresie;
• umieć podawać basen i/lub kaczkę pacjentowi;
• umieć zadbać o higienę pacjenta po wypróżnieniu;
• umieć określić, czym jest wzdęcie i podać najczęstsze
jego przyczyny;
• umieć przygotować pacjenta fizycznie i psychicznie
do zabiegu założenia suchej rurki do odbytu;
• umieć określić, jaki stan nazywamy zaparciem;
• umieć wymienić najczęstsze przyczyny powstawania
zaparć;
• umieć przedstawić podział, mechanizm powstawania
i objawy zaparć;
• umieć określić współudział pielęgniarki
w diagnozowaniu, leczeniu farmakologicznym
i dietetycznym pacjenta z zaparciem;
Części 231
Agnieszka Sadurska
Pomoc pacjentowi w zakresie wydalania
232 Tom II
Pomoc pacjentowi w zakresie wydalania
Część I 233
Agnieszka Sadurska
5.1. Stwarzanie warunków do samodzielnego wydalania
234 Tom II
Pomoc pacjentowi w zakresie wydalania
Ryc. 1. Baseny. A. Dla osób, które mogą utrzymać pozycję siedzącą. B. Dla
pacjentów leżących (za: KozierB., Erb G.: Techniąuesin Clinical Nursing,
Adison-Wesley Publishing Company, California 1987, s. 597)
Części 235
Agnieszka Sadurska
5.1. Stwarzanie warunków do samodzielnego wydalania
Ryc. 2. Kaczki. A. Kaczka dla mężczyzn. B. Kaczka dla kobiet (za: Koziei
B., Elb G.: Techniąues in Clinical Nursing, Adison-Wesley Publishing
Company, Califoinia 1987, s. 597)
Kaczka jest to spłaszczony pojemnik, metalowy bądź plastiko-
wy o kształcie butelki, przystosowany i przeznaczony do oddawa-
nia moczu. Występuje w dwu rodzajach: wersja dla mężczyzn i wer-
sja dla kobiet (ryc. 2).
Dostępne są również baseny i kaczki jednorazowego użytku, pro-
dukowane z makulatury. Używane są tylko raz, a następnie umiesz-
czane wraz z zawartością w maceratorze odpadów, który przetwarza
odpady na miazgę. Powstała miazga kierowana jest do kanalizacji.
Cały cykl niszczenia i usuwania odpadów trwa około 2 min.
236 Tom II
Pomoc pacjentowi w zakresie wydalania
Podawanie basenu
Części 237
Agnieszka Sadurska
5.1. Stwarzanie warunków do samodzielnego wydalania
c. Przygotowanie pacjenta:
1. Pomoc w przyjęciu pozycji na plecach z odwiedzionymi
i zgiętymi w stawach kolanowych kończynami.
238 Tom II
Pomoc pacjentowi w zakresie wydalania
Ryc. 4. Sposób podkładania basenu pacjentowi, który nie może unieść po-
śladków (za: Koziei B., Erb G.: Techniąues in Clinical Nursing. Adi-
son-Wesley Publishing Company, California 1987, s. 599)
9. Pomoc pacj entowi w przyj ęciu właściwej dla niego pozycj i
do wypróżnienia:
• leżącej - pielęgniarka pod część lędźwiową kręgosłupa
chorego podkłada zwinięty w rulon ręcznik lub małą po-
duszkę;
• siedzącej - pielęgniarka podnosi wezgłowie łóżka, barier-
ki boczne przy łóżku, pomaga pacjentowi przyjąć pozycję
siedzącą.
10. Pozostawienie w zasięgu ręki pacjenta papieru toaletowe-
go i dzwonka alarmowego.
11. Opuszczenie sali; jeżeli pacjent wymaga pomocy, np. podtrzy-
mywania w pozycji siedzącej, pielęgniarka postaje przy nim.
12. Przyjście na salę po wezwaniu dzwonkiem przez pacjenta
lub po 5-10 min.
13. Wyjęcie basenu spod pośladków chorego:
• z pozycji siedzącej - pielęgniarka pomaga pacjentowi
przyjąć pozycję leżącą, opuszcza wezgłowie łóżka, składa
barierki łóżka;
• jeżeli pacjent po wydaleniu stolca nie jest w stanie samo-
dzielnie oczyścić szpary pośladkowej, czynność tę wyko-
nuje pielęgniarka (zawsze od strony krocza w kierunku
kości krzyżowej), zużyty papier wrzuca do basenu;
• z pozycji leżącej - pacjent ugina nogi w stawach biodro-
wych i kolanowych, mocno opiera się na stopach i unosi
pośladki. Pielęgniarka lewą rękę podkłada pod część lędź-
wiową pleców pacjenta, pomaga mu unieść w górę po-
śladki (lub używa do tego podnośnika), prawą ręką wysu-
wa - pomiędzy udami chorego - basen.
14. Nakrycie basenu pokrywą.
15. Zaniesienie basenu do łazienki.
16. Sprawdzenie zawartości basenu, zwrócenie uwagi na
kształt stolca, barwę, zapach.
Część I
Agnieszka Sadurska
5.1. Stwarzanie warunków do samodzielnego wydalania
240 Tom II
Pomoc pacjentowi w zakresie wydalania
U l Podawanie kaczki
Część I
Agnieszka Sadurska
5.1. Stwarzanie •warunków do samodzielnego wydalania
242 Tom II
Pomoc pacjentowi w zakresie wydalania
Część I 243
Agnieszka Sadurska
5.2. Wybrane metody wspomagania wydalania gazów
244 Tom U
Pomoc pacjentowi w zakresie wydalania
Niebezpieczeństwa: Niebezpieczeństwa
• spowodowanie zawstydzenia pacjenta; zabiegu zakładania
• mechaniczne uszkodzenie śluzówki odbytu; j U C h h' rU-rk'
• uszkodzenie funkcji zwieracza odbytu;
• wprowadzenie infekcji;
• ból, krwawienie z odbytu.
Część I 245
Agnieszka Sadurska
5.2. Wybrane metody wspomagania wydalania gazów
246 Tom II
Pomoc pacjentowi w zakresie wydalania
Część I
Agnieszka Sadurska
5.3. Wybrane metody wspomagania wydalania kału
248 Tom II
Pomoc pacjentowi w zakresie wydalania
Część / 249
Agnieszka Sadurska
5.3. Wybrane metody wspomagania wydalania kału
i | 5.3.2. Dieta
Stosowanie diety Planując dietę, należy wziąć pod uwagę charakter zaparcia.
Dieta w zaparciu W zaparciu atonicznym stosuje się dietę bogatoresztkową.
atonicznym Dieta bogatoresztkową jest pochodną żywienia racjonalnego ludzi
zdrowych. Różnica polega na tym, że w diecie bogatoresztkowej
zwiększa się dostarczanie do organizmu włóknika roślinnego.
250 Tom II
Pomoc pacjentowi w zakresie wydalania
Część I
Agnieszka Sadurska
5.3. Wybrane metody wspomagania wydalania kału
252 Tom II
Pomoc pacjentowi w zakresie wydalania
5.3.3. Kinezyterapia
W zwalczaniu i profilaktyce zaparć ważną rolę odgrywa ruch. Ćwiczenia fizyczne
Wskazany jest ruch na świeżym powietrzu w formie: spacerów
(co najmniej pół godziny dziennie), wędrówek oraz uprawianie
sportów (tenis, wioślarstwo, jazda konna, pływanie) i ćwiczenia
gimnastyczne. Wspomagające jest także stosowanie masażu
brzucha.
Czas, intensywność i dobór ćwiczeń ruchowych zależą od
wieku i stanu zdrowia. Ćwiczenia fizyczne mają za zadanie
wzmocnienie mięśni wchodzących w skład tłoczni brzusznej i po-
budzenie perystaltyki jelit. Wskazane są również ćwiczenia ogól-
norozwojowe i oddechowe. U pacjentów, którzy mają zaparcia
o charakterze spastycznym, uprawianie sportu i ćwiczenia fizycz-
ne powinny być ograniczone, aż do ustąpienia objawów stanu
skurczowego. Poniżej zamieszczono kilka przykładów ćwiczeń
wzmacniających mięśnie tłoczni brzusznej i pobudzających pery-
staltykę jelit:
Części 253
Agnieszka Sadurska
5.3. Wybrane metody wspomagania wydalania kału
Masaż brzucha Masaż brzucha - wykonuje się go dłonią przez 2-3 minuty,
stosując ruchy głaskające w kierunku zgodnym z ruchem wskazó-
wek zegara; można go prowadzić dwoma sposobami:
1. Wzdłuż przebiegu jelita grubego.
254 Tom II
Pomoc pacjentowi w zakresie wydalania
Części 255
Agnieszka Sadurska
5.3. Wybrane metody wspomagania wydalania kału
256 Tom II
Pomoc pacjentowi w zakresie wydalania
Części 257
Agnieszka Sadurska
5.3. Wybrane metody wspomagania wydalania kału
258 Tom II
Pomoc pacjentowi w zakresie wydalania
Częśćl 259
Agnieszka Sadurska
5.3. Wybrane metody wspomagania wydalania kału
50-80 cm
260 Tom II
Pomoc pacjentowi w zakresie wydalania
Niebezpieczeństwa: Niebezpieczeństwa
• wywołanie zawstydzenia pacjenta; wykonywania lewatywy
• wprowadzenie infekcji;
• mechaniczne uszkodzenie błony śluzowej jelita grubego,-
• uszkodzenie termiczne i chemiczne błony śluzowej jelita
grubego;
• oziębienie pacjenta;
• wchłonięcie się płynu z odbytnicy do krwiobiegu;
• zaburzenie mechanizmu defekacji na skutek często stoso-
wanych lewatyw.
Części 261
Agnieszka Sadurska
5.3. Wybrane metody wspomagania wydalania kału
162 Tom II
Pomoc pacjentowi w zakresie wydalania
Cześć I 263
Agnieszka Sadurska
5.3. Wybrane metody wspomagania wydalania kału
Wlewka przeczyszczająca
1,64 Tom II
Kozaziai o
Pomoc pacjentowi w zakresie wydalania
Niebezpieczeństwa: Niebezpieczeństwa
• wprowadzenie infekcji; zabiegu wlewki
• mechaniczne uszkodzenie błony śluzowej jelita grubego; przeczyszczającej
STRUKTURA CZYNNOŚCI
I. Czynności przygotowawcze Wlewka
A. Przygotowanie pielęgniarki: przeczyszczająca
1. Higieniczne mycie rąk. - struktura czynności
2. Uzyskanie zgody pacjenta na wykonanie zabiegu.
B. Przygotowanie materiału, sprzętu, otoczenia:
1. Przygotowanie zestawu:
- strzykawka Janeta,
- w naczyniu 30-100 ml ciepłej gliceryny, oliwy, para-
finy o temperaturze 36°C, lub 38-40°C (sprawdzić
temperaturę płynu termometrem),
- dwie miski nerkowate,
- podkład gumowy i płócienny (podkład jednorazowy
lub płat ligniny),
- wazelina na jałowym gaziku
•
;• ponadto:
- serweta do przykrycia tacy,
basen,
- rękawiczki,
Części 265
Agnieszka Sadurska
5.3. Wybrane metody wspomagania wydalania kału
-parawan,
-zestaw do toalety rąk i pośladków, jeżeli pacjent ma
wykonywany zabieg w łóżku.
2. Przygotowanie otoczenia - patrz: Struktura czynności - Le-
watywa oczyszczająca.
3. Zapewnienie intymności - patrz: Struktura czynności - Le-
watywa oczyszczająca.
C. Przygotowanie pacjenta - patrz: Struktura czynności - Lewaty-
wa oczyszczająca.
266 Tom II
Pomoc pacjentowi w zakresie wydalania
Wlewka lecznicza
Istota zabiega: Wlewka lecznicza
i s t o t a cel
• podanie do odbytnicy leku w postaci płynnej. - ' ° zabiegu
Cele zabiega:
• podanie leku o działaniu ogólnym lub miejscowym:
- wlewki lecznicze o działaniu ogólnym najczęściej
stosowane są w drgawkach i podnieceniu nerwo-
wym, gorączce, bólu,
Części 267
Agnieszka Sadurska
5.3. Wybrane metody wspomagania wydalania kału
Niebezpieczeństwa Niebezpieczeństwa:
wykonywania zabiegu • wprowadzenie infekcji;
wlewki leczniczej
• mechaniczne uszkodzenie błony śluzowej jelita grubego;
• oparzenie termiczne błony śluzowej jelita grubego;
• oziębienie pacjenta;
• zawstydzenie pacjenta.
Sposób wykonania wlewki leczniczej jest taki sam jak wlewki
przeczyszczającej. Różnice dotyczą:
1. Przygotowania pacjenta:
• jeżeli pacjent nie oddał stolca przed zabiegiem, należy na
30-90 minut przed wykonaniem wlewki leczniczej wykonać
wlewkę przeczyszczającą celem oczyszczenia jelita z kału.
Ważne jest zachowanie odstępu czasowego pomiędzy wlewka
przeczyszczającą a leczniczą, aby zupełnie ustąpiło podrażnie-
nie pobudzające jelita do wydalania.
2. Stosowanych środków do wlewki przeczyszczającej.
268 Tom II
Pomoc pacjentowi w zakresie wydalania
STRUKTURA CZYNNOŚCI
I. Czynności przygotowawcze Kroplowy przyspieszony
A. Przygotowanie pielęgniarki: wlew doodbytniczy
1. Higieniczne mycie rąk. - struktura czynności
,2. Sprawdzenie zlecenia lekarskiego.
3. Uzyskanie zgody pacjenta na wykonanie zabiegu.
B. Przygotowanie materiału, sprzętu, otoczenia:
1. Przygotowanie zestawu:
dwie miski nerkowate,
Część I 269
Agnieszka Sadurska
5.3. Wybrane metody wspomagania wydalania kału
270 Tom II
Rozdział 5
Pomoc pacjentowi w zakresie wydalania
Część I
Agnieszka Sadurska
5.3. Wybrane metody wspomagania wydalania kału
272 Tom II
Rozdział 5
Pomoc pacjentowi w zakresie wydalania
3. Wodolecznictwo Wodolecznictwo
W zaparciu atonicznym wskazane są krótkotrwałe zimne bo-
dźce w postaci krótkotrwałych zimnych kąpieli nasiadowych lub
półkąpieli zanurzeniowych.
Można stosować także ciepłe kąpiele, podczas których należy wy-
konywać masaż brzucha, a na koniec wykonać zimne polanie brzu-
cha. Do wody można dodawać odwar z rumianku lub krwawnika.
W zaparciu o charakterze kurczowym wskazane są (jeśli nie ma
przeciwwskazań do ich stosowania) zabiegi ciepłe, ponieważ rozluź-
Częśćl 273
Agnieszka Sadurska
5.4. Metody wspomagające wydalanie moczu
274 Tom II
Rozdział 5
Pomoc pacjentowi w zakresie wydalania
Część I
Agnieszka Sadurska
5.4. Metody wspomagające wydalanie moczu
276 Tom II
Rozdział 5
Pomoc pacjentowi w zakresie wydalania
Zapobieganie niebezpieczeństwom:
1. Każdorazowe cewnikowanie pęcherza moczowego powinno
być klinicznie uzasadnione.
2. Przestrzeganie zasad postępowania antyseptycznego i aseptycz-
nego podczas przygotowywania zestawu i wykonywania zabiegu.
3. Prawidłowe dobieranie cewnika w zależności od celu wykony-
wania zabiegu oraz średnicy cewki moczowej.
4. Delikatne wprowadzanie (niestosowanie siły) cewnika do cew-
ki moczowej i do pęcherza moczowego.
5. Przy retencji moczu nieupuszczanie jednorazowo więcej niż
600-800 ml moczu.
6. Po wykonaniu cewnikowania u mężczyzny nasunięcie na
żołądź prącia zsuniętego napletka.
7. Codzienne pielęgnowanie cewnika i systemu drenującego po
założeniu cewnika na stałe.
8. Zapewnienie pacjentowi intymności podczas wykonywania
zabiegu.
Części 277
Agnieszka Sadurska
5.4. Metody wspomagające wydalanie moczu
A B C D
Ryc. 7. Cewniki dopęcherzowe: A - cewnik Nólatona; B - cewnik Tie-
manna; C - cewnik Couvelaiie'a; D - cewnik Foleya (za: Rowiński W.,
DziakA. (red.): Chirurgia dla pielęgniarek, PZWL, Warszawa 1999, s. 414)
278 Tom II
Rozdział 5
Pomoc pacjentowi w zakresie wydalania
Część I
Agnieszka Sadurska
5.4. Metody wspomagające wydalanie moczu
C. Przygotowanie pacjenta:
1. Poinformowanie pacjenta o celu i sposobie wykonania za-
biegu.
2. Wykonanie toalety krocza u pacjenta (pacjent samodziel-
ny podmywa się sam, pacjentom z ograniczeniami w za-
kresie czynności samoobsługowych toaletę krocza wyko-
nuje pielęgniarka).
280 Tom II
Rozdział 5
Pomoc pacjentowi w zakresie wydalazua
Cześć I
AgnieszKa saaursKa
5.4. Metody wspomagające wydalanie moczu
282 Tom II
Rozdział S
Pomoc pacjentowi w zakresie wydalania
Części 283
Agnieszka Sadurska
5.4. Metody wspomagające wydalanie moczu
Ryc. 12. Sposób dezynfekcji prącia przed cewnikowaniem (za: Ellis J.R.,
Nowlis E.A., Bentz P.M.: Modules for Basic Nursing SkUls, Houghton
Mifflin Company, Boston 1988, s. 113)
24. Odłożenie narzędzia do miski nerkowatej.
25. Uniesienie, lekkie podciągnięcie prącia i ustawienie go
w pozycji pionowej do poziomu ciała (czynności te powo-
dują wyprostowanie cewki moczowej).
26. Wprowadzenie cewnika na głębokość 12-15 cm, aż do
momentu, kiedy wyczuje się lekki opór (ryc. 13).
284 Tom II
Rozdział 5
Pomoc pacjentowi w zakresie wydalania
Część I 285
Agnieszka Sadutska
5.4. Metody wspomagające wydalanie moczu
286 Tom II
Rozdział 5
Pomoc pacjentowi w zakresie wydalania
Bibliografia
1. Bomski H.: Przewlekłe zaparcia i biegunki u dorosłych,
PZWL, Warszawa 1986.
2. Borkowski A. (red.): Urologia dla studentów medycyny,
PZWL, Warszawa 1999.
3. Brzeziński T., Matuszak A., Szymanowska I.: Materiały do
nauczania opieki nad chorym, PAM, Szczecin 1990.
4. Bujak M.: Podstawowe techniki zabiegowe w opiece ambu-
latoryjnej, Springer PWN, Warszawa 1996.
5. Ciborowska H., Rudnicka A.: Dietetyka. Żywienie zdrowe-
go i chorego człowieka, PZWL, Warszawa 2000.
6. Ciechaniewicz W.: Kształcenie umiejętności praktycznych
słuchaczy szkół pielęgniarskich, CEM, Warszawa 1994.
7. Ciechaniewicz W. (red.): Pielęgniarstwo. Ćwiczenia, PZWL,
Warszawa 2001.
8. Dison N.: Technika zabiegów pielęgniarskich, PZWL, War-
szawa 1998.
9. Ellis J.R., Nowlis E.A., Bentz P.M.: Modules for Basic Nur-
sing Skills. Houghton Mifflin Company, Boston 1988.
10. Fijałkowski W., Markowska R., Michalczyk H., Sadowska L.:
Rehabilitacja w położnictwie i ginekologii, AWF, Wrocław
1997.
11. Górajek-Jóźwik J., Ciechaniewicz W. (red.): Zasady postę-
powania pielęgniarskiego w wybranych stanach klinicz-
nych, Wydawnictwo OVO, Warszawa 1999.
12. Hasik }., Hryniewiecki L., Grzymisławski M.: Dietetyka,
PZWL, Warszawa 1999.
13. Hasik J.: Zaparcia, Klinika 1997, 9, 471-473.
14. Huber A., Karasek-Kreutzinger B., Jobin-Howald U.: Kom-
pendium pielęgniarstwa, PZWL, Warszawa 1995.
15. Hutner R.: Pielęgniarstwo specjalistyczne, PZWL, Warszawa
1971.
16. Janicki K., Rewerski W. (red.): Medycyna naturalna,
PZWL, Warszawa 1994.
Część I
ngnieszKa oaaurSKa
5.4. Metody wspomagające wydalanie moczu
Tom U
Rozdział 6
WYBRANE METODY
WSPOMAGAJĄCE
WENTYLACJĘ PŁUC
Części 289
Iwona Adamska-Kuźmicka, Marta Czekirda
6.1. Podstawy utrzymania wentylacji płuc
290 Tom II
Rozdział 6
Wybrane metody wspomagające wentylację płuc
Część I 29
Iwona Adamska-Kuźmicka, Marta Czekirda
6.1. Podstawy utrzymania wentylacji płuc
292 Tom II
i.wuMiu s*uuiusiui-i\uznucKa, Marta czekirda
6.2. Ćwiczenia oddechowe
294 Tom U
Rozdział 6
Wybrane metody wspomagające wentylację płuc
Cześć I 295
Iwona Adamska-Kuźmicka, Marta Czekirda
6.2. Ćwiczenia oddechowe
296 Tom II
Rozdział 6
Wybrane metody wspomagające wentylacją płuc
Części 297
6.2. Ćwiczenia oddechowe
298 Tom II
Rozdział 6
Wybrane metody wspomagające wentylację płuc
Część I
lwuna jwamsKa-JUizmiCKa, Malta Czekirda
6.2. Ćwiczenia oddechowe
300 Tom II
Rozdział 6
Wybrane metody wspomagające wentylację płuc
Cześć I 301
6.3. Wspomaganie odkrztuszania wydzieliny z dróg oddechowych
Hali!
wspomaganie • 6.3. Wspomaganie odkrztuszania
odkrztuszania wydzieliny j g w y d a j n y z d r ó g oddechowych
302 Tom II
Rozdział 6
Wybrane metody wspomagające wentylację płuc
Przeciwwskazania: Przeciwwskazania
• zawał mięśnia sercowego w ostrym okresie,-
• urazy czaszkowo-mózgowe;
• krwotok mózgowy;
• urazy klatki piersiowej;
• podejrzenie o zator naczyń krwionośnych;
• założony rozrusznik serca.
Część I 303
Iwona Adamska-Kuźmicka, Marta CzeJdrda
6.3. Wspomaganie odkrztuszania wydzieliny z dróg oddechowych
304 Tom II
Rozdział 6
Wybrane metody wspomagające wentylację płuc
Części 305
lwona AaamsKa-Kużmicka, Marta Czekirda
6.3. Wspomaganie odkrztuszania wydzieliny z dróg oddechowych
306 Tom li
Rozdział 6
Wybrane metody wspomagające wentylację płuc
Wdech / \ W d e c h
Część I
Iwona Adamska-Kuimicka, Marta Czekirda
6.3. Wspomaganie odkrztuszania wydzieliny z dróg oddechowych
308 Tom II
Rozdział 6
Wybrane metody wspomagające wentylację płuc
Cześć 1 309
iwana jummsKa-nuzmicKa, Marta (JzeRiraa
6.4. Drenaż ułożeniowy (bierny)
310 Tom II
Rozdział 6
Wybrane metody wspomagające wentylację płuc
Częśćl 311
6.4. Drenaż ułożeniowy (bierny)
312 Tom II
Rozdział 6
Wybrane metody wspomagające wentylację pluć
Część I
Iwona Adamska-Kuźmicka, Marta Czekirda
6.4. Drenaż ułożeniowy (bierny)
Segment Segment
szczytowy szczytowy
12°
314 Tom II
Rozdział 6
Wybrane metody wspomagające wentylację płuc
Segment Segment
szczytowy szczytowy
Część I
Iwona Adamska-Kuźmicka, Marta Czekirda
6.4. Drenaż ułoźeniowy (bierny)
316 Tom II
Rozdział 6
Wybrane metody wspomagające wentylację płuc
Części 317
Iwona Adamska-Kuźmicka, Marta Czekirda
6.5. Toaleta drzewa oskrzelowego
Niebezpieczeństwa Niebezpieczeństwa:
• wprowadzenie i rozprzestrzenianie zakażenia;
• uszkodzenie dróg oddechowych;
• ogniska niedodmy.
318 Tom II
Rozdział 6
Wybrane metody wspomagające wentylację płuc
Części 319
Iwona Adamska-Kuźmicka, Marta Czekirda
6.5. Toaleta drzewa oskrzelowego
320 Tom II
Rozdział 6
Wybrane metody wspomagające wentylację phic
Część I
Iwona Adamska-Kuźmicka, Marta Czeldrda
6.5. Toaleta drzewa oskrzelowego
Bibliografia
1. Alkiewicz J. (red.): Leczenie inhalacyjne i rehabilitacja
układu oddechowego u dzieci i dorosłych, Volumed,
Wrocław 1995.
2. Ciechaniewicz W.: Pielęgniarstwo. Ćwiczenia, PZWL, War-
szawa 2001.
3. Dison N.: Technika zabiegów pielęgniarskich, PZWL, War-
szawa 1998.
4. Huber A., Karasek-Kreutzinger B., Jobin-Howald U.: Kom-
pendium pielęgniarstwa, PZWL, Warszawa 1995.
5. Kirschnick O.: Pielęgniarstwo, Wydawnictwo Medyczne
Urban & Partner, Wrocław 1997.
6. Kózka M. (red.): Stany zagrożenia życia. Wybrane standar-
dy opieki i procedury postępowania pielęgniarskiego, Wy-
dawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2001.
7. Kuch J. (red.): Rehabilitacja. Podręcznik dla studentów me-
dycyny, PZWL, Warszawa 1989.
8. Milanowska K.: Kinezyterapia, PZWL, Warszawa 1999.
9. Niemirowska-Mikulska H.: Pielęgniarstwo w chorobach
płuc, PZWL, Warszawa 1994.
10. Oczenski W., Werba A., Andel H.: Podstawy wentylacji
mechanicznej, a-medica press, Bielsko-Biała 1999.
11. Piotrkowski A.: Niewydolność oddechowa noworodków
- zapobieganie i leczenie, a-medica press, Bielsko-Biała
2000.
12. Rakowska-Róziewicz D. (red.): Wybrane standardy i proce-
dury w pielęgniarstwie pediatrycznym, Wydawnictwo Cze-
lej, Lublin 2001.
13. Rosławski A.: Lecznicze ćwiczenia oddechowe w chorobach
płuc. Podręcznik dla pacjentów ćwiczących w domu, Medy-
cyna Praktyczna, Kraków 1994.
14. Rosławski A., Smolikowski T.: Technika wykonywania
ćwiczeń leczniczych, PZWL, Warszawa 2000.
15. Rosławski A., Woźniewski M.: Fizjoterapia oddechowa.
Rehabilitacja. Seria D, Akademia Wychowania Fizycznego,
Wrocław 1997.
16. Rosławski A.: Wybrane zagadnienia z patofizjologii. Reha-
bilitacja. Seria D, Akademia Wychowania Fizycznego,
Wrocław 1997.
322 Tom II
Rozdział 6
Wybrane metody wspomagające wentylację płuc
Część I 323
Rozdział 7
Iwona Adamska-Kuźmicka
PO ZAPOZNANIU SIĘ Z TREŚCIĄ ROZDZIAŁU Cele rozdziału
I WYKONANIU ĆWICZEŃ STUDENT POWINIEN:
• umieć zapewnić bezpieczeństwo podczas
wykonywania podstawowych zabiegów
pielęgnacyjnych przy dziecku;
• umieć prowadzić obserwację dziecka i rozumieć jego
potrzeby;
• znać cel wykonywanych czynności;
• znać metody pracy, technikę, obowiązujące zasady
przy wykonywaniu czynności;
• znać niebezpieczeństwa wynikające
z nieprzestrzegania zasad i stosowania
nieprawidłowych technik pielęgnacji dziecka;
• umieć przygotować dziecko i rodzinę do współpracy
w zakresie pielęgnowania;
• umieć przygotować niezbędny sprzęt;
• umieć dostosować technikę do stanu zdrowia dziecka;
• umieć krytycznie ocenić efekty swojej pracy;
• umieć wykonać toaletę całego ciała lub wybranych
elementów ciała dziecka;
• umieć dokonać pomiarów u dzieci;
• umieć nakarmić dziecko;
• być odpowiedzialnym za swoje działania podczas
sprawowania opieki nad dzieckiem.
Część I 325
Iwona Adamska-Kuźmicka
7.1. Pomiar masy dala, długości i obwodów ciała dziecka
Wskazania Wskazania:
• ocena stanu rozwoju fizycznego dziecka.
Niebezpieczeństwa Niebezpieczeństwa/zagrożenia:
pomiaru • oziębienie dziecka;
• uraz fizyczny dziecka z powodu braku zabezpieczenia pod-
czas wykonywania czynności;
• błędne odczytanie wyniku pomiaru wynikające z braku opa-
nowania techniki.
326 Tom II
Rozdział 7
Wybrane metody opieki nad dzieckiem
Część I
Iwona Adamska-Kuźmicka
7.2. Przewijanie dziecka
Wskazania Wskazania:
do przewijania • w zależności od potrzeb, każdorazowo po mikcji i/lub defe-
kacji;
• oczyszczenie skóry krocza i pośladków.
328 Tom II
Rozdział 7
Wybrane metody opieki nad dzieckiem
Część I 32<
Iwona Adamska-Kuźmicka
7.2. Przewijanie dziecka
330 Tom U
Rozdział 7
Wybrane metody opieki nad dzieckiem
Niebezpieczeństwa: Niebezpieczeństwa
• poparzenie jamy ustnej i gardła dziecka; podczas karmienia
• zachłyśnięcie się dziecka, czego następstwem może być za-
palenie ucha środkowego lub zachłystowe zapalenie płuc;
• czkawka, jako wynik braku znajomości techniki podawania
pokarmu;
• biegunki, jako wynik braku przestrzegania zalecanych przez
producentów zasad przygotowania pokarmu.
STRUKTURA CZYNNOŚCI
I. Czynności przygotowawcze Karmienie dziecka
A. Przygotowanie pielęgniarki: - struktura czynności
1. Higieniczne mycie rąk.
B. Przygotowanie materiałów, sprzętu, otoczenia:
Części 331
Iwona Adamska-Kuźmicka
7.3. Karmienie dziecka
332 Tom II
Rozdział 7
Wybrane metody opieki nad dzieckiem
Części
Iwona Adamska-Kuźmicka
7.3. Karmienie dziecka
334 Tom II
Rozdział 7
Wybrane metody opieki nad dzieckiem
Cześć I
Iwona Adamska-Kuźmicka
7.3. Karmienie dziecka
336 Tom II
Rozdział 7
Wybrane metody opieki nad dzieckiem
Niebezpieczeństwa/zagrożenia: Niebezpieczeństwa
• zbyt duże obniżenie temperatury ciała (oziębienie organizmu); kąpieli dziecka
• oparzenie;
• zakażenie kikuta pępowiny (tylko w przypadku noworodków);
• uraz fizyczny dziecka, będący następstwem upuszczenia/wy-
padnięcia dziecka ze stołu do przewijania podczas wykony-
wania czynności;
• zwichnięcie dziecku stawu barkowego i/lub biodrowego,-
• zachłyśnięcie się dziecka wodą podczas kąpieli;
• zakażenie oczu.
Części 337
Iwona Adamska-Kuźmicka
7.4. Kąpiel dziecka
338 Tom II
Rozdział 7
Wybrane metody opieki nad dzieckiem
Cześć I
Iwona Adamska-Kuźmicka
7.4. Kąpiel dziecka
340 Tom II
Rozdział 7
Wybrane metody opieki nad dzieckiem
Część I
Iwona Adamska-Kuźmicka
7.4. Kąpiel dziecka
342 Tom II
Rozdział 7
Wybrane metody opieki nad dzieckiem
Część I
Iwona Adamska-Kuźmicka
7.4. Kąpiel dziecka
Bibliografia
1. Bailey R.: Chory w domu, Muza S.A., Warszawa 1997.
2. Bernat K.: Jak opiekować się zdrowym noworodkiem
w domu? Dodatek, Zeszyty Promocji Zdrowia, Lublin
1994.
3. Brzozowska I.: Praca pielęgniarki na oddziale noworodków,
PZWL, Warszawa 1983.
4. Ciechaniewicz W. (red.): Pielęgniarstwo. Ćwiczenia,
PZWL, Warszawa 2001.
5. Fenella St.J., Adamson E., Hull D.: Pielęgnacja chorych
dzieci, PZWL, Warszawa 1990.
6. Gregson J.: Kieszonkowy poradnik pielęgniarstwa klinicz-
nego, PZWL, Warszawa 1996.
7. Hutner R.: Pielęgniarstwo specjalistyczne, PZWL, Warsza-
wa 1971.
8. Illingworth R.C.: Niemowlęta i małe dzieci, PZWL, War-
szawa 1988.
9. Krupa Ostro.: Sztuka karmienia piersią, Media Rodzina,
Poznań 1997.
10. Ostrov R.: Pielęgnacja skóry, Dom Wydawniczy BELLONA,
Warszawa 2000.
344 Tom II
Rozdział 7
Wybrane metody opieki nad dńeckiem
Część I 345
Części
Ćwiczenia sprawdzające testowe
346 Tom II
Części
Ćwiczenia sprawdzające testowe
Część I 34;
Części
Ćwiczenia sprawdzające testowe
d. natłuszczaniu dłoni.
Wybierz prawidłowe odpowiedzi:
A. a, b,
B. b,c,
C. c,d,
D. d, a.
11. Włosy myjemy (wybierz poprawną odpowiedź):
a. codziennie,
b. 2-3 razy w tygodniu,
c. raz na tydzień,
d. w zależności od potrzeby.
12. Środki przeciwwszawicze to (wybierz poprawną odpo-
wiedź):
a. Lindan, Rywanol, Delacet,
b. Delacet, Owanol, Pipi,
c. Owanol, Tormentiol, Nix,
d. Permetryna 1%, Acron, Artemisol.
13. Otoczenie ludzkie pacjenta przebywającego w szpitalu
tworzą (wybierz poprawną odpowiedź):
a. zespół opiekuńczo-terapeutyczny,
b. inni pacjenci,
c. rodzina, przyjaciele,
d. wszystkie powyżej.
14. Podstawowym elementem budowy łóżka jest rama, która
(wybierz poprawną odpowiedź):
a. stanowi rusztowanie dla leża,
b. jest elementem podporowym materaca,
c. wsparta jest o leże łóżka,
d. stanowi układ jezdny łóżka.
15. Jako optymalny w salach szpitalnych przyjmuje się zakres
temperatur mieszczący się w przedziale (wybierz po-
prawną odpowiedź):
a. 18-20°C,
b. 20-22°C,
c. 22-24°C,
d. 18-24°C.
16. Natężenie oświetlenia naturalnego w salach szpitalnych
jest optymalne, jeżeli współczynnik świetlny wynosi od
(wybierz poprawną odpowiedź):
a. 1:6 do 1:8,
b. 16 do 18,
c. 1:2 do 1:4,
d. 12 do 14.
348 Tom II
Części
Ćwiczenia sprawdzające testowe
Część I
Części
Ćwiczenia sprawdzające testowe
350 Tom II
Część /
Ćwiczenia sprawdzające testowe
Część I
Części
Ćwiczenia sprawdzające testowe
352 Tom U
Część I
Ćwiczenia sprawdzające testowe
Część I 353
Części
Ćwiczenia sprawdzające testowe
354 Tom II
Części
Ćwiczenia sprawdzające testowe
Klucz do testu
1. a
2. c
3. jest to zdolność człowieka do działań podejmowanych sa-
modzielnie w ramach czynności życia codziennego.
4. c
5. a
6. a
7. a, b, c
8. a
9. a
10. c
11. d
12. b
13. d
14. a
15. b
16. a
17. Układać pościel na krześle, nie na podłodze lub innym łóżku.
Przestrzegać wszystkich zasad higieny:
• odkażać ręce przed ścieleniem i po każdym ścieleniu łóżka,
• stosować rękawiczki jednorazowego użytku i odzież
ochronną, unikać kontaktu zabrudzonej pościeli z ubra-
niem pielęgniarki,
• nie dotykać rękami twarzy, włosów i ust podczas ściele-
nia łóżka,
• unikać wzniecania kurzu,
• unikać stykania się czystej bielizny z brudną,
• brudną bieliznę wkładać do specjalnych pojemników.
18. Wykonywać czynności z zachowaniem pozycji ciała osz-
czędzającej kręgosłup (wyprostowana postawa ciała, zgię-
te kolana, długie kroki, punkt ciężkości obciążenia blisko
ciała), łóżko podnieść na odpowiednią wysokość, jeżeli
jest to możliwe.
19. c
20. a
21. b
22. a. szyny Brauna, Tischnera, Volkmanna,
b. pasy mocujące.
23. b
24. pozycja z wysokim ułożeniem kończyn dolnych.
25. a
26. c
Część! 355
Część I
Ćwiczenia sprawdzające testowe
27. d
28. d
29. a
30. b
31. b
32. c
33. a
34. c
35. 1 B, 2 A
36. b
37. b
38.
Tom II
Część I
Ćwiczenia sprawdzające testowe
Części 357
Część II
WYBRANE DZIAŁANIA
PROFILAKTYCZNE W PRACY
PIELĘGNIARKI
Rozdział 1
PROFILAKTYKA POWIKŁAŃ
U PACJENTÓW DŁUGOTRWALE
UNIERUCHOMIONYCH
Część II 361
Anna Andruszkiewicz
1.1. Charakterystyka następstw długotrwałego unieruchomienia pacjenta
362 Tom II
Rozdział 1
Profilaktyka powikłań u pacjentów długotrwale unieruchomionych
Cześć U 363
Anna Andruszkiewicz
1.2. Profilaktyka odleżyn
364 Tom II
Rozdział 1
Profilaktyka powikłań u pacjentów długotrwale unieruchomionych
Część II 365
Anna Andruszkiewicz
1.2. Profilaktyka odleżyn
Obszar zagrożenia
Obszar w pozycji bocznej
zagrożenia
w pozycji
półleżącej
Fałd
pośladkowy
366 Tom II
Rozdział 1
Profilaktyka powikłań u pacjentów długotrwale unieruchomionych
20 21 22
15 16
Część II 367
Anna Andruszkiewicz
1.2. Profilaktyka odleżyn
Ryzyko rozwoju odleżyn stwierdza się u pacjentów z wynikiem równym 8 pkt lub
wyższym
368 Tom II
Anna Andruszkiewicz
1.2. Profilaktyka odleżyn
Czynnik ryzyka 4 3 2 1
370 Tom II
Rozdział 1
Profilaktyka powikłań u pacjentów długotrwale unieruchomionych
Część II
Anna Andruszkiewicz
1.2. Profilaktyka odleżyn
372 Tom II
Rozdział 1
Profilaktyka powikłań u pacjentów długotrwale unieruchomionych
ODDZIAŁ:
KARTA PROFILAKTYKI I PIELĘGNACJI ODLEŻYN
Imię i Nazwisko wiek
Lokalizacja odleżyn
waga
Stopień Doba STOPIEŃ
o
Nr historii choroby. 1 RYZYKA
2 POWSTAWANIA
3 ODLEŻYN
Udogodnienia
Poprawa kondycji
naskórka i skóry
Nawilżanie
i natłuszczanie
Nacieranie
oklepywanie
Naświetlanie
Środki do
Pielęgnacji
odleżyn
Oczyszczające
Lecznicze
Ryc. 7. Karta Profilaktyki i Pielęgnacji Odleżynowej (z: Państwowy Szpital Kliniczny im. A. furasza
w Bydgoszczy)
Część II 373
Anna Andruszkiewicz
1.2. Profilaktyka odleżyn
374 Tom II
Rozdział 1
Profilaktyka powikłań u pacjentów długotrwale unieruchomionych
Kryteria struktury
1. Organizacja pracy:
Warunkiem efektywnego działania jest zapewnienie odpo-
wiednich warunków fizycznych (możliwości wentylacji, regulowa-
nia temperatury i wilgotności pomieszczeń), a także:
a) zatrudnienie odpowiedniej liczby personelu medycznego
umożliwiającego właściwą opiekę nad chorymi z grupy ry-
zyka wskazane jest zatrudnienie na dyżurze nocnym co
najmniej dwóch pielęgniarek;
b) wprowadzenie punktowego systemu oceny ryzyka rozwo-
ju odleżyn,-
Cześć II
Anna Andruszkiewicz
1.2. Profilaktyka odleżyn
Kryteria postępowania
Pielęgniarka:
a) w czasie pierwszych godzin pobytu pacjenta w zakładzie
ocenia stopień ryzyka wystąpienia odleżyn;
376 Tom II
Rozdział 1
Profilaktyka powikłań u pacjentów długotrwale unieruchomionych
Kryteria wyniku
Pacjent:
a) zostaje u niego zniesiony (ograniczony) ból przez stosowa-
nie substancji o działaniu miejscowym oraz materacy lub
poduszek przeciwodleżynowych;
b) jego skóra jest czysta i sucha;
c) pacjent szczególnie zagrożony rozwojem odleżyn leży na
materacu przeciwodleżynowym dynamicznym w celu po-
budzenia krążenia krwi;
d) wie, co robić, by sobie pomóc, i jak współpracować z per-
sonelem medycznym w zakresie profilaktyki odleżyn;
e) rozumie ważność szybkiego reagowania na zmiany
w swym stanie zdrowia, mogące skutkować wystąpieniem
odleżyn, a także konieczność okresowej kontroli prowa-
dzonej przez pielęgniarkę środowiskową;
f) umie opisać przebieg postępowania przeciwodleżynowego;
g) jest w stanie pouczyć inne osoby (spoza personelu medy-
cznego), jak mogą mu pomóc w zapobieganiu odleżynom.
Część II
Anna Andruszkiewicz
1.2. Profilaktyka odleżyn
378 Tom II
Rozdział 1
Profilaktyka powikłań u pacjentów długotrwale unieruchomionych
Część II 379
Anna Andruszkiewicz
1.3. Profilaktyka żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej
380 Tom II
Rozdział 1
Profilaktyka powikłań u pacjentów długotrwale unieruchomionych
j) Choroba nowotworowa.
k) Choroby układu krążenia (zawał mięśnia sercowego).
1) Dieta bogatotłuszczowa.
Część II 381
Anna Andruszkiewicz
1.3. Profilaktyka żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej
382 Tom II
Rozdział 1
Profilaktyka powikłań u pacjentów długotrwale unieruchomionych
Część II 383
Anna Andruszkiewicz
1.4. Masaż w profilaktyce powikłań z długotrwałego unieruchomienia pacjenta
384 Tom II
Rozdział 1
Profilaktyka powikłań u pacjentów długotrwale unieruchomionych
Część II 385
Anna Andruszkiewicz
1.4. Masaż w profilaktyce powikłań z długotrwałego unieruchomienia pacjenta
386 Tom II
Rozdział 1
Profilaktyka powikłań u pacjentów długotrwale unieruchomionych
Bibliografia
1. Brocklehurst J.: Zarys medycyny geriatrycznej, PZWL, War-
szawa 1991, s. 71-77.
2. Ciechaniewicz W. (red.): Pielęgniarstwo. Ćwiczenia, PZWL,
Warszawa 2001, s. 554-558.
3. Eibl-Eibesteldt: Opatrunki, Urban & Partner, Wrocław
1999, s. 67-77.
4. Kasperczyk T., Fenczyn J. (red.): Podręcznik odnowy psy-
chosomatycznej, PZWL, Warszawa 1996, s. 152-172.
5. Kirschinick O.: Pielęgniarstwo, Urban & Partner, Wrocław
1997, s. 76-97.
6. Kruk-KupiecG.: Odleżyny-dokumentacja pielęgniarska 3,
2001.
7. Kruk-Kupiec G.: Odleżyny, Magazyn Pielęgniarki i Położ-
nej 2001, 1.
8. Kruk-Kupiec G.: Odleżyny. Poradnik dla pielęgniarek.
1999.
9. Myrcha P., Noszczyk W.: Żylna choroba zakrzepowo-zato-
rowa, Służba Zdrowia 1999, 9, 17-18.
10. Prochowicz Z.: Podstawy masażu leczniczego, PZWL, War-
szawa 2000, s. 51-83.
11. Sopata M.: Profilaktyka i sposoby leczenia odleżyn przy za-
stosowaniu kolorowego systemu klasyfikacji, Nowa Medy-
cyna 2001, s.1-9.
12. Szwałkiewicz E.: Zapobieganie i leczenie odleżyn, Magazyn
Pielęgniarki i Położnej 1999, 4.
13. Traczyk W., Trzebski A. (red.): Fizjologia człowieka z ele-
mentami fizjologii stosowanej i klinicznej, PZWL, Warsza-
wa 2001.
14. Wielki słownik medyczny, PZWL, Warszawa 1997.
Część II 387
Część II
Ćwiczenia sprawdzające testowe
Klucz do testu
1. d
2. a
3. b
4. b
5. c
6. a
Część II 389
Część III
PODSTAWOWE DZIAŁANIA
DIAGNOSTYCZNE
PIELĘGNIARKI
Rozdział 1
S
PO ZAPOZNANIU SIĘ Z TREŚCIĄ ROZDZIAŁU ORAZ Cele rozdziału
WYKONANIU ZAPLANOWANYCH ZADAŃ STUDENT
POWINIEN:
• umieć wyjaśnić pojęcia: badanie podmiotowe
i przedmiotowe (fizykalne) pacjenta;
-Jśi " z n a c ^ s c n e m a t prowadzenia całościowego badania
sp(j podmiotowego u człowieka dorosłego;
jp& • znać techniki prowadzenia badania fizykalnego oraz
iii umieć dobrać potrzebny sprzęt i materiały do
|p| przeprowadzenia badania;
fej • znać kolejność wykonywania elementów składowych
••jl badania fizykalnego u człowieka dorosłego;
lip • umieć uzasadnić celowość wykorzystywania
fĄ całościowego badania pacjenta dla potrzeb opieki
-M pielęgniarskiej;
Wm • znać poszczególne składowe objawy stanu
P#. psychicznego i umieć go ocenić;
•'** • umieć wymienić określenia charakteryzujące objawy
psychopatologiczne dla potrzeb świadczenia opieki
pielęgniarskiej;
• umieć zdefiniować i rozumieć podstawowe pojęcia
z zakresu psychopatologii;
• umieć różnicować objawy psychopatologiczne;
• umieć określić cechy skóry identyfikowane w badaniu
fizykalnym;
• umieć zaplanować przebieg i kolejność prowadzenia
badania skóry;
• umieć omówić znaczenie rozpoznawcze zmian
zabarwienia skóry;
• znać pierwotne i wtórne zmiany skórne;
394 Tom II
Rozdział 1
Ocena stanu zdrowia pacjenta
Barbara Ślusarska
396 Tom II
Rozdział 1
Ocena stanu zdrowia pacjenta
398 Tom II
Rozdział 1
Ocena stanu zdrowia pacjenta
398 Tom u
Rozdział 1
Ocena stanu zdrowia pacjenta
400 Tom II
Rozdział 1
Ocena stanu zdrowia pacjenta
- zabiegi operacyjne,
pobyty w szpitalu;
dane dotyczące obecnego stanu zdrowia: Obecny stan pacjenta
- uczulenia,
- przyjmowane leki (w tym środki domowe, leki ku-
powane bez recepty - witaminy, mikroelementy,
zioła),
palenie papierosów (ilość, rodzaj, okres stosowania),
- alkohol, narkotyki i substancje pochodne (ilość, ro-
dzaj, okres stosowania),
- dieta (przeciętne dzienne spożycie jedzenia i napo-
jów),
- badania przesiewowe (badanie rentgenowskie płuc,
mammografia, badanie per rectum, badanie cytolo-
giczne, poziom cholesterolu, glukozy we krwi, bada-
nie moczu),
- szczepienia (zgodne z obowiązującym kalendarzem
szczepień oraz dodatkowe),
- sen (rytm, długość, trudności w zasypianiu, wybu-
dzanie nocne, sen płytki),
- wysiłek fizyczny i odpoczynek (formy i czas prze-
znaczany na odpoczynek),
- zagrożenia środowiskowe (w domu, miejscu pracy),
czynniki wpływające na bezpieczeństwo (używanie
pasów bezpieczeństwa w samochodzie, stabilne,
bezpieczne obuwie);
dane dotyczące rodziny pacjenta: Rodzina pacjenta
wiek i stan zdrowia lub wiek i przyczyna śmierci ro-
dziców, rodzeństwa, dzieci,
- rodzinne występowanie cukrzycy, choroby serca,
hipercholesterolemii, nadciśnienia tętniczego, uda-
ru, choroby nerek, gruźlicy, nowotworu, alergii, ast-
my, bólów głowy, zapalenia stawów, niedokrwisto-
ści, padaczki, choroby psychicznej, alkoholizmu,
narkomanii;
dane dotyczące sytuacji psychosocjalnej pacjenta: Sytuacja psychosocjalna
- sytuacja w domu i osoby ważne dla pacjenta (w tym
rodzina i przyjaciele),
- rytm życia codziennego w ciągu doby,
- znaczące doświadczenia (w tym dorastanie, szkoła,
służba wojskowa, praca, sytuacja finansowa, małżeń-
stwo, przejście na emeryturę),
- wyznanie (jeśli ma to znaczenie),
pogląd na teraźniejszość i przyszłość;
402 Tom II
Rozdział 1
Ocena stanu zdrowia pacjenta
404 Tom II
Rozdział 1
Ocena stanu zdrowia pacjenta
Pozycje ciała pacjenta Całość badania, którego kolejność została opisana powyżej,
podczas badania prowadzona jest w taki sposób, aby jak najrzadziej zmieniać pa-
fizykalnego c j e ntowi pozycję podczas badania. Stąd pozycją wyjściową jest
siedząca, w której chory pozostaje do momentu badania układu
mięśniowo-szkieletowego stawu skroniowo-żuchwowego i kończyn
górnych. Od czasu badania palpacyjnego gruczołów piersiowych do
badania kończyn dolnych i stóp pacjent pozostaje w pozycji leżącej.
W dalszej części badania przyjmuje pozycję stojącą. Natomiast ba-
danie nerwów czaszkowych, tych, które nie były jeszcze badane
wcześniej, odbywa się w pozycji siedzącej i leżącej.
406 Tom 11
Rozdział 1
Ocena stanu zdrowia pacjenta
Afekt 4. Afekt
Jest to krótkotrwały stan uczuciowy. Określa zdolność do
emocjonalnego reagowania na bodźce środowiskowe. Ocenie pod-
legają właściwości afektu - wyrównany; napięty - skłonność do
rozdrażnienia; blady, sztywny, tępy, jednostajny - słabo modulo-
wany; dostosowany lub niedostosowany do sytuacji. Ocena afektu
jest przydatna m.in. do określania zaburzeń z kręgu schizofrenii
i chorób afektywnych.
Nastrój 5. Nastrój
Nastrój to stan uczuciowy, który towarzyszy ogółowi przeżyć
i spostrzeżeń. Utrzymuje się on przez dłuższy czas. Stan ten ocenia
się na podstawie zachowania, mimiki, tonu głosu, afektu - czy się
zmieniają, czy pozostają na podobnym poziomie niezależnie od oto-
czenia i sytuacji. Zwykle określa się go jako: obojętny, tępy (pozosta-
je na podobnym poziomie niezależnie od bodźców zewnętrznych),
wyrównany, żywy (pozostaje w granicach normy), wesoły (to także
norma, ale dominuje wesołość), przygnębiony (dominuje smutek),
chwiejny (zmienny), euforyczny, maniakalny (reakcje na zmie-
niające się sytuacje są wzmożone). Oceniając nastrój, zwykle opisuje
się także łączność uczuciową z otoczeniem (syntonię lub jej brak).
408 Tom II
Rozdział 1
Ocena stanu zdrowia pacjenta
7. Uwaga Uwaga
Uwaga to zdolność nastawiania się osobnika do odbierania bodź-
ców. Uwagę badamy polecając choremu odejmowanie po 7 od 100
(trwałość, zdolność skupienia), często zmieniając temat rozmowy
i zwracając uwagę, czy odpowiedzi badanego nadążają za zmianami
(przerzutność) oraz badając pojemność uwagi (na ile bodźców bada-
ny jest zdolny zwrócić uwagę jednocześnie). O uwadze rozproszo-
nej mówimy wówczas, gdy badany nie jest w stanie skupić się,
o nadmiernie przerzutnej - gdy badany szybko przechodzi od jedne-
go przedmiotu uwagi do następnego, o lepkiej - gdy badany długo
skupia uwagę na jednym przedmiocie.
8. Pamięć Pamięć
Pamięć to zdolność przechowywania informacji różnego typu.
Pamięć dzieli się na trwałą (np. to co działo się kilka lat temu) i ope-
racyjną (świeżo zapamiętane informacje). Ocenie podlega zdolność
zapamiętywania (ocenia się ją, podając do zapamiętania cyfry, np. 3,
5, 7, 4, 9, czy nazwy przedmiotów, np. byk, mur, las) i przypomina-
nia (np. data urodzenia badanego, imiona dzieci, wykształcenie).
Przy opisywaniu zaburzeń pamięci należy pamiętać, że mają one
charakter ilościowy lub jakościowy. Do zaburzeń ilościowych na-
leżą: osłabienie przypominania, ogólny zanik pamięci, luki pamię-
ciowe, wyspy pamięciowe, natomiast do zaburzeń jakościowych
można zaliczyć złudzenia i omamy pamięciowe (badany „pamięta"
wydarzenia będące treściami psychotycznymi, np. „pamięta", że
żyje w XVIII wieku na dworze królewskim), konfabulacje (pacjent
wypełnia luki pamięciowe treściami przezeń wymyślonymi). Gdy
okres niepamięci dotyczy wydarzeń sprzed urazu, mówimy o nie-
pamięci wstecznej, gdy dotyczy momentu urazu - o niepamięci
śródczesnej, wreszcie gdy niepamięć dotyczy okresu następującego
po urazie, mówimy o niepamięci następczej.
9. Orientacja Orientacja
Badana jest orientacja w czasie (pytamy o aktualny dzień mie-
siąca, tygodnia, nazwę miesiąca, pory roku, aktualny rok), miejscu
410 Tom II
Rozdział 1
Ocena stanu zdrowia pacjenta
CzęśćUl 411
Alicja Walczak, Izabela Muszyńska-Lachota
1.3. Badanie głowy i szyi
Ogólne założenie badania Badanie głowy i szyi obejmuje cechy, które mogą dotyczyć wie-
gtowy i szyi lu układów i narządów, np. układu nerwowego, kostno-stawowego,
oddechowego, krążenia, narządu wzroku, słuchu. Celem badania
pielęgniarskiego jest rozpoznanie i dokonanie oceny zaburzeń
w ich obrębie. Badanie pielęgniarskie głowy należy poprzedzić
oceną stanu świadomości pacjenta, poprzez określenie orientacji
chorego co do miejsca, czasu i osób. Jest to badanie szczególnie wa-
żne u pacjentów, którzy:
• odzyskali przytomność po utracie świadomości;
• byli resuscytowani;
• mieli okresy odurzenia lub dezorientacji, np. związane z pi-
ciem alkoholu;
• przebyli uraz głowy;
• przedawkowali leki;
• byli leczeni psychiatrycznie.
Badanie rozpoczynamy od wywiadu. Jednym ze sposobów zdo-
bywania informacji o dolegliwościach jest badanie według systemu
OLD CART (ang.j:
O - onset: początek;
L -location: lokalizacja;
D - durańon; czas trwania;
412 Tom II
Rozdział 1
Ocena stanu zdrowia pacjenta
C - characteństics: charakter;
A - aggravating factors: czynniki pogarszające;
R - relieving factors: czynniki łagodzące,-
T - treatment: zastosowane leczenie.
4
2 7
4 1 0
7 10 2
4 7 12 0
2 0 12 7 4
7 10 2 4 0 2
0 2 7 0 4 2 7
7 0 14 2 4 0
2 17 0 2 4 7 0
414 Tom II
Rozdział 1
Ocena stanu zdrowia pacjenta
416 Tom II
Rozdział 1
Ocena stanu zdrowia pacjenta
418 Tom II
Rozdział 1
Ocena stanu zdrowia pacjenta
Uraz Interwencja
Oparzenia chemiczne Zebranie dokładnego wywiadu dotyczącego
rodzaju środka chemicznego
Natychmiastowe płukanie przez 15 minut wodą
lub jakimkolwiek dostępnym neutralnym płynem
przy odwróconych powiekach
Transport do okulisty
Nie zasłaniać okal
Ciało obce w worku Płukanie worka spojówkowego
spojówkowym Odwrócenie górnej i dolnej powieki,
usunięcie ciała obcego
W przypadku niepowodzenia - skierowanie do okulisty
Ciało obce rogówki Wymaga interwencji lekarza okulisty
Ciało obce Nie usuwać!
przenikające Delikatnie zasłonić zranione oko - nie uciskać!
do gałki Drugie oko zasłonić również
Transport do okulisty
Urazy tępe i zranienia Delikatnie osłonić oko opatrunkiem zabezpieczającym
ostre je przed uciśnięciem (najlepiej specjalną plastikową
osłonką przytwierdzoną na oczodole plastrami)
Transport do okulisty
420 Tom II
Rozdział 1
Ocena stanu zdrowia pacjenta
422 Tom II
Rozdział 1
Ocena stanu zdrowia pacjenta
Przeduszne Zauszne
Podżuchwowe
Potyliczne
Podbródkowe
424 Tom II
Rozdział 1
Ocena stanu zdrowia pacjenta
Barbara Ślusarska
426 Tom II
Rozdział 1
Ocena stanu zdrowia pacjenta
Tabela 3. Zmiany zabarwienia skóry (za: Tatoń ]., Czech A.: Ogólna dia-
gnostyka internisty czna, PZWL, Warszawa 1991, s. 229)
Część III
Barbara Ślusarska
1.4. Badanie skóry
428 Tom II
Rozdział 1
Ocena stanu zdrowia pacjenta
430 Tom II
Rozdział 1
Ocena stanu zdrowia pacjenta
Ryc. 6. Wgłębienie płytki paznokcia (koilonychia) (za: Tatoń ]., Czech A.,
1991)
Częsć ///
Barbara Ślusarska
1.4, Badanie skóry
432 Tom II
Rozdział 1
Ocena stanu zdiowia pacjenta
434 Tom II
Rozdział 1
Ocena stanu zdrowia pacjenta
1. Oglądanie:
• zakresu ruchóww stawach, tj. odwodzenie, przywodzenie,
prostowanie, zginanie, rotacja wewnętrzna i zewnętrzna,
pronacja i supinacja, zginanie boczne;
• kształtu stawu;
• barwy skóry ponad stawem;
• stanu mięśni, kości, więzadeł.
2. Obmacywanie:
• stawu i okolicznych tkanek w celu stwierdzenia prawi-
dłowego kształtu, ruchomości, ucieplenia;
• połączeń kostno- stawowych w celu określenia ich tkliwości;
• oraz stawianie oporu przez badającego w celu stwierdzenia
siły mięśniowej.
Siłę mięśni najczęściej opisujemy według skali Medical Rese- Skala oceny siły mięśni
arch Council (MRC), wyrażając stan napięcia mięśni opisowo i w
skali od 0 do 5 stopni.
Badanie głowy
Tabela 5. Skala oceny siły mięśni wgMedical Research Colmcil (za: Fuller
G.: Badanie neurologiczne, PZWL, Warszawa 1999, s. 112)
5 Siła prawidłowa
2 Ruch możliwy jest jedynie wtedy, gdy nie działa siła ciąże-
nia (np. przesuwanie doboczne kończyny, bez unoszenia)
Badanie kończyn górnych Badanie kończyn górnych polega na oglądaniu ich kształtu,
długości, muskularności, zakresu ruchów w stawach: paliczko-
wych, nadgarstkowych, łokciowych i ramiennych. Zakres ruchów
fizjologicznych w poszczególnych stawach został zilustrowany gra-
ficznie w podrozdziale pt. „Ćwiczenia bierne".
436 Tom II
Rozdział 1
Ocena stanu zdrowia pacjenta
Część III
Danuta Zarzycka
1.5. Badanie układu kostno-stawowego i mięśniowego
438 Tom n
Rozdział 1
Ocena stanu zdrowia pacjenta
440 Tom II
Rozdział 1
Ocena stanu zdrowia pacjenta
442 Tom II
Rozdział 1
Ocena stanu zdrowia pacjenta
nr
Ryc. 2 1 . Badanie zginania w stawie Ryc. 22. Badanie prostowania
biodrowym (za: Fuller G: Badanie w stawie biodrowym (za: Fuller G:
neurologiczne - to proste, PZWL, Badanie neurologiczne - to proste,
Warszawa 1999, s. 131-139) PZWL, Warszawa 1999, s. 131-139)
Część Ul
Danuta Zarzycka
1.5. Badanie układu kostno-stawowego i mięśniowego
444 Tom II
Rozdział 1
Ocena stanu zdrowia pacjenta
446 Tom II
Rozdział 1
Ocena stanu zdrowia pacjenta
448 Tom II
Rozdział 1
Ocena stanu zdrowia pacjenta
A B DE
Ryc. 35. Topografia linii na przedniej ścianie klatki piersiowej: A - linia
pachowa przednia prawa, B - linia obojczykowa środkowa prawa, C - linia
mostkowa (pośrodkowa), D - linia obojczykowa środkowa lewa, E - linia
pachowa przednia lewa (za: Tatoń ]., Czech A, 1991)
A B A B C
Ryc. 36. Topografia linii na tylnej Ryc. 37. Topograficzne Unie na
ścianie klatki piersiowej: A - linia bocznej ścianie klatki piersiowej:
kręgosłupa, B-linia łopatkowa (za: A - linia pachowa tylna, B - linia
Tatoń f., Czech A., 1991) środkowa pachowa, C-linia pacho-
wa przednia (za: Tatoń f., Czech A.,
1991)
450 Tom II
Rozdział 1
Ocena stanu zdrowia pacjenta
Elementy oceny Badanie klatki piersiowej metodą palpacyjną stosuje się w po-
za pomocą obmacywania łączeniu z oglądaniem do:
• oceny ruchów klatki piersiowej;
• badania drżenia głosowego;
• oznaczenia poziomu dolnych granic płuc.
452 Tom II
Rozdział 1
Ocena stanu zdrowia pacjenta
l
A' B
Ryc. 38. Miejsca i kolejność palpacji drżenia głosowego: A. Od przodu. B.
Od tylu. Numery oznaczają kolejność badania (za: Tatoń ]., Czech A,
1991)
454 Tom II
Rozdział 1
Ocena stanu zdrowia pacjenta
Tabela 6. Rodzaje odgłosu opukowego (za: Tatoń },, Czech A.: Ogólna dia-
gnostyka internistyczna, PZWL, Warszawa 1991, s. 287)
456 Tom II
Rozdział 1
Ocena stanu zdrowia pacjenta
H Osłuchiwanie płuc
Dźwięki (szmery) oddechowe są wyrazem drgań powstających
podczas turbulentnego (wzburzonego, z udziałem wirów cząste-
czek gazu) przepływu powietrza przez układ wielu rozgałęziających
się przewodów (od oskrzeli, przez oskrzeliki, do pęcherzyków). Na
powierzchni klatki piersiowej odbiera się dźwięki oddechowe fon-
endoskopem już w postaci przefiltrowanej, a więc zmodyfikowane
przez struktury przewodzące. Zdrowa tkanka płucna odfiltrowuje
dźwięki o wysokiej częstotliwości, zostają one wygaszone.
Dźwięki (szmery) oddechowe dzieli się na podstawowe i dodat-
kowe.
CzęśćIII 459
Barbara Ślusarska
1.6. Badanie klatki piersiowej i płuc
460 Tom II
Rozdział 1
Ocena stanu zdrowia pacjenta
462 Tom U
Rozdział 1
Ocena stanu zdrowia pacjenta
Ryc. 42. Badanie palpacyjne piersi w pozycji leżącej (za: Shortridge L.M.,
Lee EJ.: Introductory skills for nursingpractice, 1980)
W czasie oglądania we wszystkich pozycjach ciała zwraca się
uwagę na następujące cechy:
• wielkość i symetrię sutków;
• kontur sutków i ich powierzchnię (poszukuje się guzów,
spłaszczeń, nabrzmień, pofałdowań lub miejsc zapadłych);
• wygląd skóry - jej barwę, pogrubienie, obrzęk, układ żył;
• wygląd brodawek - ich wielkość, kształt, kierunek, w którym
są zwrócone, owrzodzenia, wysypka, wyciek z brodawki;
• wygląd dołów pachowych - zmiany skórne, przebarwienia.
Podczas palpacji zwraca się uwagę na spoistość i sprężystość Badanie palpacyjne
tkanek gruczołu piersiowego - brodawki, otoczki, skóry i miąższu gruczołów piersiowych
piersi. Badanie dotykiem można wykonywać u pacjentki w pozycji
siedzącej lub leżącej (pozycja leżąca - szczególnie wskazana u ko-
biet z dużymi piersiami) (ryc. 42).
Badanie polega na dotykaniu i obmacywaniu struktur piersi
opuszkami palców, z zastosowaniem ucisku słabego, mocniejszego
i silnego. Dotykiem obejmuje się obszar i jego struktury od mostka
do pachy, od obojczyka po linię stanika oraz dół pachowy. Każdą
pierś bada się oddzielnie. Istnieje kilka technik badania, tj. okrężna
małych kółek lub spirali, technika dużej spirali, linii odśrodkowych
oraz małych spirali w kwadrantach (ryc. 43).
W opisie badania notuje się wszystkie stwardnienia, bolesno- Opis wyników badania
ści i guzki. Jeśli są obecne, określa się: piersi
• ich umiejscowienie, posługując się metodą „tarczy zegara"
(ryc. 44) lub „kwadrantów" (ryc. 45);
• wielkość w centymetrach i kształt: okrągły, dyskoidalny, re-
gularny lub nieregularny;
• spoistość: miękki, twardy, bardzo twardy;
• odgraniczenie od otaczającej tkanki: dobrze lub źle odgrani-
czona zmiana;
Ryc. 43. Techniki badania piersi. A. Okrężna, małych kółek lub spirali.
B. Okrężna, coraz większych kółek. C. Dużej spirali. D. Odśrodkowa, po
liniach promienistych. E. Małych spirali kwadratowych [za: Wronkow-
ski Z. (red.): Kontroluj swoje piersi, PZWL, Warszawa 1999]
I I\ i \\
Ryc. 44. Określenie zmian w gruczołach piersiowych metodą „tarczy zegara"
Kwadrant górny
zewnętrzny
Pacha Otoczka
Kwadrant górny
zewnętrzny
Kwadrant dolny
Kwadrant
zewnętrzny
dolny
zewnętrzny
Brodawka
Ryc. 45. Określanie zmian w gruczołach piersiowych „metodą kwadrantów"
464 Tom II
Rozdział 1
Ocena stanu zdrowia pacjenta
Ryc. 46. Badanie palpacyjne dołów pachowych (za: Bower F.L., Bevis
E.Q.: Fundamentals of nursingpractice, 1979)
|H Barbara Ślusarska
Granice rzutu serca Serce można badać metodami badania fizykalnego poprzez
na klatkę piersiową przednią ścianę klatki piersiowej, co wynika z warunków anatomi-
cznych. W rzucie serca na przednią ścianę Matki piersiowej w prze-
ważającej części przylega do niej prawa komora, łącznie z początko-
wym odcinkiem pnia płucnego. Na prawo od prawej komory,
tworząc znaczną część prawej krawędzi rzutu serca, znajduje się
prawy przedsionek. Lewa komora serca umiejscowiona jest nieco
na lewo oraz przede wszystkim od tyłu w stosunku do położenia
prawej komory. Rzutuje ona na przednią ścianę klatki piersiowej
w postaci wąskiego pasma, położonego na lewo od rzutu prawej ko-
mory. Ważnym wskaźnikiem czynności lewej komory jest uderze-
nie koniuszkowe, niekiedy widoczne i często wyczuwalne przez
ścianę klatki piersiowej. Prawidłowo uderzenie to odnajduje się
w V międzyżebrzu, 7-9 cm na lewo od linii mostkowej środkowej
lub 1 cm do wewnątrz od linii środkowoobojczykowej lewej. Lewy
przedsionek znajduje się głównie od tyłu, nie można go bezpośred-
nio zbadać metodami fizykalnymi. Tak więc granice rzutu serca na
przednią ścianę klatki piersiowej rozciągają się w obrębie (ryc. 47):
Lewa
Prawa komora
komora
Uderzenie
^//Koniuszkowe
Ryc. 47. Rzut serca na przednią ścianę klatki piersiowej (za: Tatoń /.,
Czech A, 1991)
466 Tom II
Rozdział 1
Ocena stanu zdrowia pacjenta
468 Tom n
Rozdział 1
Ocena stanu zdrowia pacjenta
Opukiwanie Opukiwanie
Serce jest gorszym rezonatorem drgań, wywołanych przez opu-
kujący palec niż płuco. Opukiwanie nad sercem daje zatem odgłos
Wyznaczanie granic opukowy stłumiony. Wyznaczenie górnej i dolnej granicy serca
stłumienia serca metodą opukiwania jest niemożliwe ze względu na szczególne wa-
runki anatomiczne. Od góry, a więc u podstawy serca, jego stłumie-
nie przechodzi bezpośrednio w pasmo stłumienia aorty i pnia płuc-
nego. Granica od góry między sercem a dużymi naczyniami jest za-
tem niemożliwa do ustalenia. Dolna granica stłumienia serca na
dużym odcinku od prawej strony styka się bezpośrednio ze
stłumieniem wątroby, a w okolicy uderzenia koniuszkowego -
z odgłosem bębenkowym bańki powietrza w żołądku lub w jelitach.
Z tego względu wyznaczenie opukiwaniem dolnej granicy stłumie-
nia serca jest także niemożliwe.
Głównym celem metody badania jest poszukiwanie informacji
o rozmiarze lewej komory serca. Należy jednak pamiętać, że na
ocenę stłumienia mogą mieć wpływ tutaj takie czynniki, jak: kształt
klatki piersiowej i kręgosłupa, odległość przedniej ściany serca od
przedniej ściany klatki piersiowej, grubość warstwy podskórnej
tkanki tłuszczowej oraz zmiany chorobowe w płucach warunkujące
charakter stłumienia opukowego nad tkanką płucną.
Lewą granicę stłumienia serca opukuje się cicho, przesuwając
opukujące palce na poziomie III, IV, V i VI międzyżebrza od linii
pachowej przedniej w kierunku linii mostkowej, aż do pojawienia
się odgłosu opukowego stłumionego.
Prawą granicę rzutu serca opukuje się ponad stłumieniem
wątrobowym, w III i IV międzyżebrzu, przesuwając opukujące pal-
ce od prawej linii środkowo-obojczykowej w kierunku mostka.
470 Tom II
Rozdział 1
Ocena stanu zdrowia pacjenta
Osłuchiwanie Osłuchiwanie
To metoda mająca znaczenie rozpoznawcze w niektórych cho-
robach serca. Tony i szmery serca możliwe do stwierdzenia pod-
czas badania, w znaczeniu fizycznym nie są czystymi tonami, gdyż
nie zawierają tylko jednej harmonicznej częstotliwości i amplitudy
drgań. Zwykle jest to mieszanina drgań o zmiennej częstotliwości
i amplitudzie.
Fizjologiczne tony serca są drganiami zastawek oraz struktur Tony serca
z nimi związanych, tj. pierścieni włóknistych, nici ścięgnistych,
mięśni brodawkowatych, przylegających do zastawki aorty frag-
mentów jej ściany oraz słupa krwi, na który zastawki oddziałują.
Wyróżniamy cztery tony serca:
• Ton pierwszy (Ti) - spowodowany jest przede wszystkim Pierwszy ton serca
zamknięciem zastawki dwudzielnej (składowa Mi) i w
mniejszym stopniu trójdzielnej - składowa z zastawki trój-
dzielnej (Tri) jest cichsza. Ton pierwszy jest najgłośniejszy
na koniuszku serca, słyszalny jednak w całej okolicy przed-
sercowej.
• Ton drugi (T2) - spowodowany jest głównie zamykaniem Drugi ton serca
się zastawki aortalnej. W ten sposób powstaje składowa aor-
talna (A2) drugiego tonu. Fizjologicznie po upływie 0,02-0,08 s
zamyka się zastawka pnia płucnego. Powstaje wówczas
składowa płucna (P2) drugiego tonu. Jest ona cichsza. Opóź-
nienie P2 zwiększa się na szczycie wdechu i skraca na szczy-
cie, wydechu.
• Ton trzeci (T3) - jest słyszalną wibracją o małej częstotliwo- Trzeci ton serca
ści, powstającą w lewej lub w prawej komorze serca w czasie
wczesnego rozkurczu. Z chwilą otwarcia podczas rozkurczu
zastawek przedsionkowo-komorowych następuje najpierw
faza szybkiego napełniania się komór. Krew uderza o ścianę
serca pod większym ciśnieniem. Wskutek tych zmian
przepływowych, gwałtowniejszego wytracania szybkości
napływu krwi, powstają wibracje aparatu mitralnego i ścian
mięśnia sercowego. W ten sposób powstaje T 3 , zwany też
tonem szybkiej fazy napełniania komór. Dźwięk ten może
Ryc. 48. Pozycje pacjenta, w których tony serca stają się lepiej słyszalne.
A-na lewym, boku, B - pozycja siedząca z pochyleniem do przodu
Punkty osłuchowe serca Serce osłuchuje się w 5 typowych punktach na przedniej ścia-
nie klatki piersiowej (ryc. 49):
• II prawe międzyżebrze przy mostku - okolica osłuchiwania
tętnicy głównej i lewego ujścia tętniczego,-
472 Tom II
Rozdział 1
Ocena stanu zdrowia pacjenta
Pień płucny
Tętnica główna
Punkt Erba
Zastawka dwudzielna
Zastawka trójdzielna
474 Tom II
Rozdział 1
Ocena stanu zdrowia pacjenta
Przy badaniu stanu krążenia w kończynach dolnych zwraca się Badanie tętnic kończyn
uwagę na: dolnych
• stopień odżywienia skóry, rozwój mięśni, symetryczność
cech w tym zakresie;
• barwę i strukturę powierzchni skóry, paznokci, rozwój i roz-
mieszczenie włosów na podudziach, stopach i palcach (ob-
szary niedokrwienia tracą włosy);
• przebarwienia, wysypkę, blizny, owrzodzenia;
:nica
ijczykowa
Tętnica
pachwowa
.Tętnica
ramienna
-Tętnica nerkowa
•Tętnica główna
Tętnica biodrowa
Ryc. 50. Tętnice dostępne do badania metodą (A) palpacji i (B) osłuchi-
wania
• rozwój żył, rozszerzenia żylne, żylaki, obrzęk.
Ocena tętna Podczas badania palpacyjnego dokonuje się oceny tętna we
wszystkich dostępnych tętnicach, tj.:
• na tętnicy udowej powierzchownej (miejsce badania - punkt
poniżej więzadła pachwinowego, w połowie odległości po-
między kolcem biodrowym przednim a spojeniem łono-
wym);
• na tętnicy podkolanowej (miejsce badania - mocny ucisk
w punkcie nieco w bok od pośrodkowej linii dołu podkola-
nowego; badanie należy wykonywać przy zgięciu kończyny
w stawie kolanowym, pomocne może się okazać badanie
w pozycji pacjenta na brzuchu, ze zgiętą kończyną w stawie
kolanowym pod kątem 90°; brak tętna w dole podkolano-
wym może także oznaczać, że tętnica przebiega głęboko);
• na tętnicy grzbietowej stopy (miejsce badania - najczęściej
wyczuwalna w okolicy nieco w bok od ścięgna prostownika
palucha);
• na tętnicy piszczelowej tylnej (miejsce badania - w linii nieco
poniżej przyśrodkowej kostki; u osób z otyłością lub z obrzę-
kiem tętno może być niewyczuwalne, słabe tętno lub jego
brak na tętnicach kończyny sugeruje chorobę zwężającą tęt-
nice; brak tętna na tętnicy grzbietowej stopy może mieć wro-
dzony charakter i nie jest wówczas istotny dla rozpoznania).
Ocena ucieplenia W celu oceny ucieplenia stóp i kończyn dolnych badający
grzbietem palców i dłoni przesuwa rękę od dołu ku górze kończyn
476 Tom II
Rozdział 1
Ocena stanu zdrowia pacjenta
• Żyta Żyta
JL^ odpiszczelowa odstrzalkowav
Żyły łączące
Żyła
odpiszczelowa
I odstrzałkowa
478 Tom II
Rozdział 1
Ocena stanu zdrowia pacjenta
Halina Idczak
480 Tom II
Rozdział 1
Ocena stanu zdrowia pacjenta
Część III
Halina Idczak
1.9. Badanie jamy brzusznej
482 Tom u
Rozdział 1
Ocena stanu zdrowia pacjenta
Ryc. 52. Podział brzucha na kwadranty: prawy (I) i lewy (II) górny kwa-
drant; prawy (III) i lewy (IV) dolny kwadrant
Część III
Halina Idczak
1.9. Badanie jamy brzusznej
484 Tom II
Rozdział 1
Ocena stanu zdrowia pacjenta
6-12 cm w prawej
linii środkowo-
obojczykowej
486 Tom II
Rozdział 1
Ocena stanu zdrowia pacjenta
Część III
Halina Idczak
1.9. Badanie jamy brzusznej
I. Wątroba
Badanie palpacyjne Przystępując do oceny wątroby lewą rękę podładamy pod ple-
wątroby cy, a prawą umieszczamy pod prawym łukiem żebrowym chorego
(ryc. 57). Prosimy pacjenta o wykonanie głębokiego wdechu, uci-
skamy palcami pod prawym łukiem żebrowym, przy wydechu na-
dal utrzymujemy ucisk. Badając wątrobę, zwracamy uwagę na:
• wielkość narządu;
• twardość (może wskazywać na marskość wątroby);
• kształt (zdrowa wątroba jest gładka);
• tkliwość (występuje przy zapaleniu wątroby lub zastoinowej
niewydolności krążenia).
488 Tom II
Rozdział 1
Ocena stanu zdrowia pacjenta
III. Nerki
Łatwiej przeprowadzić to badanie u osób szczupłych i u dzieci. Badanie palpacyjne nerek
Metoda polega na uchwyceniu nerki między palcami badającego,
który układa lewą rękę pod tylnym łukiem żebrowym pacjenta,
który służy mu jako podłoże, natomiast prawą wzdłuż linii środko-
woobojczykowej pod prawym łukiem żebrowym (ryc. 59). Pacjent
wykonuje głęboki wdech, a badający jednocześnie uciska swoje
dwie ręce, które pozostają w tym samym ułożeniu także podczas
wydechu.
490 Tom II
Rozdział 1
Ocena stanu zdrowia pacjenta
Część III
Regina Lorencowicz
1.10. Badanie układu nerwowego
Regina Lorencowicz
1.10. Badanie układu nerwowego
|jj| Podstawy prowadzenia badania neurologicznego
492 Tom II
Rozdział 1
Ocena stanu zdrowia pacjenta
494 Tom II
Rozdział 1
Ocena stanu zdrowia pacjenta
Interpretacja wyników
1. Stan prawidłowy - pacjent pamięta podane polecenia i powta-
rza je po upływie około 5 min, pamięta ważne fakty i daty, nie
stwierdza się luk pamięciowych.
2. Zaburzenia:
• amnezja, czyli niepamięć - w wypowiedzi pacjenta poja-
wiają się luki pamięciowe i nie może on sobie przypomnieć
faktów z jakiegoś krótkiego lub dłuższego okresu, luki do-
tyczą przede wszystkim zdarzeń aktualnych, przy względnie
dobrze zachowanej pamięci zdarzeń odległych;
• przemijająca amnezja (przemijająca niepamięć ogólna) - to
nagłe wystąpienie całkowitej niepamięci obejmującej kilka
lub kilkanaście minut, godzin, dni lub miesięcy, tzw. niepa-
mięć wsteczna dotyczy zdarzeń z okresu poprzedzającego
wystąpienie danego zdarzenia, np. urazu głowy, udaru mó-
zgu lub zatrucia CO. Czas trwania niepamięci, tj. okolicz-
ności urazu, zdarzeń przed i po urazie u pacjentów po ura-
zach czaszkowo-mózgowych, jest pierwszym wykładnikiem
oceny ciężkości urazu.
496 Tom u
Rozdział 1
Ocena stanu zdrowia pacjenta
Część III
I -
Regina Lorencowicz
1.10. Badanie układu nerwowego
Interpretacja wyników
1. Prawidłowość - pacjent nawiązuje spontanicznie kontakt wer-
balny, spełnia wszystkie polecenia, używa słów poprawnie (for-
ma, treść), mówi wyraźnie, czyta, liczy.
2. Zaburzenia mowy:
• afazja - pacjent nieprawidłowo używa słów, tj. „bal" za-
miast „ból", tu jest moja książka zamiast tu jest moja ręka,
nieprawidłowo rozumie znany sobie język, tj. używa niepra-
widłowych słów, niepoprawnych form gramatycznych, wy-
stępują parafazje, trudności w mówieniu, np. pacjent
posługuje się zdaniami krótkimi 3-4 wyrazowymi lub nie
mówi, uśmiecha się, stwarza wrażenie, że rozumie polece-
nie, ale nie mówi;
• dysfonia - stan, w którym chory nie może wydobyć dźwięku
o prawidłowej sile, mówi poprawnie, ale szeptem: normalny
kaszel i dysfonia - miejscowa choroba układu oddechowego
bez porażenia strun głosowych; porażenie strun głosowych
- kaszel nie zaczyna się wybuchowo, zmniejszona siła na
początku aktu kaszlowego, pokasływanie; pacjent nie mówi
eee i męczy się - objaw miastenii;
• dyzartia - zaburzenie mowy o charakterze artykulacji, chory
rozumie mowę i nie brakuje mu słów, samo wymawianie
słów jest zaburzone: mowa niewyraźna, pacjent z trudno-
ścią otwiera usta - choroba ośrodkowego neuronu ruchowe-
go; mowa monotonna, bez rytmu, zdania nagle rozpoczy-
nają się i kończą - uszkodzenie pozapiramidowe,- mowa
skandowana, niewyraźna, nieregularny rytm - stwardnienie
rozsiane, zatrucia; mowa nosowa, zniekształcone dźwięki,
trudności z głoskami - choroba neuronu ruchowego, uszko-
dzenia pozapiramidowe, móżdżkowe, uszkodzenia obwodo-
wego neuronu ruchowego nerwu czaszkowego VII, X, XII.
498 Tom II
Rozdział 1
Ocena stanu zdrowia pacjenta
Interpretacja badania
1. Prawidłowość - pacjent poprawnie wykonuje próby, czyta po-
dany tekst, czyta znaki z tablicy Snellena bez lub z korektą
szkieł.
2. Zaburzenia:
Interpretacja badania
1. Prawidłowość - zachowane pole widzenia spójne z polem ba-
dającego.
2. Zaburzenia:
• ubytek w polu widzenia, niedowidzenie skroniowe obuocz-
ne, np. ubytek w polach skroniowych obu oczu występuje
w wyniku ucisku na część skrzyżowania nerwów wzroko-
wych z powodu guza przysadki lub guza kieszonki Rathkie-
go; niedowidzenie kwadrantowe - ubytek pola widzenia
w obu oczach w obrębie tego samego kwadrantu; niedowi-
dzenie połowicze jednoimienne występuje przy uszkodze-
niu płata skroniowego lub ciemieniowego,- mroczek środko-
wy, ubytek pola widzenia, „dziura" w polu widzenia są to
charakterystyczne objawy w stwardnieniu rozsianym.
Interpretacja badania
1. Prawidłowe dno oka - jest bladoróżowe, można na nim zauwa-
żyć tarczę nerwu wzrokowego, z której wychodzą naczynia.
500 Tom II
Rozdział 1
Ocena stanu zdrowia pacjenta
Interpretacja badania
1. Prawidłowość - brak objawów patologicznych: źrenice równe,
okrągłe i reagujące na światło, szpary powiekowe równe, brak
ograniczeń w ruchomości gałek ocznych.
2. Zaburzenia:
• nierówność źrenic [anisocońa] - jednostronne znaczne po-
szerzenie źrenicy na początku, ok. 6-7 mm, najczęściej na
skutek ucisku na III nerw przez wklinowujący się hak Hipo-
kampa płata skroniowego mózgu we wcięcie namiotu, np.
z powodu krwiaka podtwardówkowego lub guza mózgu -
stan zagrażający życiu chorego, lub przez ucisk tętniaka tęt-
nicy szyjnej wewnętrznej;
• jednostronne zwężenie źrenicy- objaw samoistny lub objaw
Homera: zwężenie szpary powiekowej związane z lekkim
opadnięciem powieki [ptosis], zwężenie źrenicy [miosis],
nieznaczne zapadnięcie gałki ocznej [enophtalmus). Zespół
Homera występuje w chorobach uszkadzających pień
współczulny,-
• opadnięcie powieki - porażenie nerwu III w wyniku ucisku
przez tętniak, guz stolcu, wklinowania;
• oczopląs - rytmiczne, mimowolne ruchy gałek ocznych,
w których rozróżniamy fazę szybką i wolną oraz dwojenie
obrazu (diplodia), czyli zaburzenie widzenia polegające na
jednoczesnym postrzeganiu dwóch obrazów oglądanego
obiektu. Występuje w stwardnieniu rozsianym, chorobach
naczyniowych mózgu, uszkodzeniu pnia mózgu i móżdżku.
502 Tom n
Rozdział 1
Ocena stanu zdrowia pacjenta
Interpretacja badania
1. Prawidłowość - brak zaburzeń czucia twarzy, prawidłowe ru-
chy żuchwy, żywy odruch rogówkowy.
2. Zaburzenia:
• jednostronne uszkodzenie albo osłabienie reakcji czucia po-
wierzchniowego w obrębie nerwu trójdzielnego (dotyczy to
również odruchu rogówkowego) może świadczyć o organicz-
nym, destrukcyjnym uszkodzeniu drogi nerwu V (oraz ner-
wu twarzowego), spowodowanym guzem kąta mosto-
wo-móżdżkowego i podstawy czaszki;
• przy porażeniu żuchwa zbacza w stronę porażoną, chory nie
może wykonać ruchu żuchwą w stronę zdrową;
• nerwoból nerwu V: napadowe występowanie bólu, który jest
bardzo silny, palący, piekący, pojawiający się w obszarze
gałęzi nerwu. Napady mogą być o różnej częstotliwości i cza-
sie trwania, czasem stwierdzamy łzawienie oka po stronie
bólu, przeczulicę skóry. Ruchy twarzy, mówienie, przyjmo-
wanie posiłków wywołuje ból; jest to objaw zaburzeń czynno-
ściowych nerwu w wyniku drażnienia nerwu.
Przyczyny:
nowotwory podstawy i pnia mózgu,
stwardnienie rozsiane,
półpasiec.
Interpretacja badania
1. Prawidłowość - brak porażeń, symetria twarzy.
2. Zaburzenia:
• obwodowe porażenie nerwu VII - porażone lub niedowładne
są mięśnie twarzy w całości, tzn. w górnej i dolnej części, ru-
chy mimiczne połowy twarzy zniesione lub upośledzone, po
stronie niedowładu chory nie zamyka oka, nie marszczy
czoła, kąt ust ma opadnięty, fałd nosowo-gardłowy jest
wygładzony, przy dmuchaniu policzek wydyma się, szpara
powiekowa jest szersza, odruch rogówkowy osłabiony lub
zniesiony, usta przeciągnięte w stronę zdrową, występują
współruchy w czasie zamykania oczu, tzw. objaw Bella:
uniesienie gałki ocznej do góry i nieco na zewnątrz. Może
również wystąpić upośledzenie smaku w 2/3 przednich języ-
ka oraz zmniejszenie wydzielania łez;
• porażenie ośrodkowe nerwu VII - asymetria twarzy podczas
pokazywania zębów, brak asymetrii podczas uśmiechu, ru-
chy dowolne twarzy nie są zaburzone.
Przyczyny uszkodzenia nerwu:
- samoistne porażenie,
- zmiany naczyniowe,
- guz w obrębie kąta mostowo-móżdżkowego,
- uszkodzenie okolicy skroniowej,
procesy zapalne, demielinizacyjne.
504 Tom II
Rozdział 1
Ocena stanu zdrowia pacjenta
Interpretacja badania
1. Prawidłowość - brak zaburzeń równowagi, słuch poprawny.
2. Zaburzenia:
• uszkodzenie nerwu VIII: zaburzenia równowagi - chód jest
niepewny, pacjent pochyla się w stronę uszkodzenia lub
pada; stwierdzamy głuchotę.
Uszkodzenie nerwu pojawia się w następstwie procesu zapal-
nego opon mózgowo-rdzeniowych, guzów kąta mostowo-móżdżko-
wego, chorób demielinizacyjnych lub naczyniowych mózgu.
Interpretacja badania
1. Prawidłowość - brak dysfunkcji nerwów.
2. Zaburzenia:
• uszkodzenie obwodowe neuronu ruchowego powoduje
zmniejszenie rozmiarów języka i drgania pęczkowe. Pojawia
się w jamistości rdzenia, zapaleniu opon, guzach;
• uszkodzenie ośrodkowego neuronu ruchowego powoduje
zmniejszenie rozmiarów języka ze zmniejszeniem zakresu
ruchów językiem;
• uszkodzenie nerwu IX - brak reakcji języczka podczas badania
odruchu gardłowego, zaburzenia smaku w 1/3 tylnej języka;
• uszkodzenie nerwu IX, X, - kaszel po połknięciu płynu
świadczy o aspiracji pokarmu do dróg oddechowych, upośle-
dzony odruch obronny;
• uszkodzenie nerwu błędnego X - afonia lub dysfonia, zmia-
ny w ułożeniu strun głosowych, dysfagia, kurcze przełyku,
serca lub odźwiernika, porażenie podniebienia miękkiego
i zniesienie odruchu gardłowego.
Powyższe uszkodzenia obserwujemy po uszkodzeniu rdzenia
przedłużonego, w miastenii.
Interpretacja badania
1. Prawidłowość - brak zaników mięśni, prawidłowy ruch uno-
szenia ramion.
2. Zaburzenia:
• porażenie nerwu XI - niedowład i zanik mięśnia mostko-
wo-obojczykowo-sutkowego.
506 Tom II
Rozdział 1
Ocena stanu zdrowia pacjenta
Badanie obejmuje:
A. Ocenę symetrii postawy Ocena symetrii postawy
Chory leży płasko na plecach na równym podłożu. W ocenie
uwzględnia się: ustawienie kończyn, drżenia kończyn, symetrię
kończyn - obserwujemy zaniki mięśni i drżenia pęczkowe, tj. szyb-
kie, krótkotrwałe, nieregularne skurcze całych pęczków włókien
mięśniowych, zmiany troficzne skóry i jej przydatków, tj. zasinie-
nia, nadmierne zrogowacenia, obrzęki.
Interpretacja badania
1. Prawidłowe napięcie - niewielki opór w całym zakresie ruchu,
pięta minimalnie unosi się.
2. Zaburzenia:
• obniżenie napięcia - jedna ręka nawraca i opada - niedowład
po tej stronie; obie ręce opadają - niedowład obustronny,
Interpretacja badania
1. Prawidłowa zborność - pacjent wykonuje ruchy szybko
i dokładnie, kończyny górne szybko przyjmują właściwe
położenie, porusza się sprawnie, symetria ruchów.
2. Zaburzenia zborności ruchu:
• drżenie zamiarowe - ręka, zbliżając się do celu, zaczyna drżeć;
508 Tom II
Rozdział 1
Ocena stanu zdrowia pacjenta
510 Tom II
Rozdział 1
Ocena stanu zdrowia pacjenta
Interpretacja badania
1. Wynik prawidłowy - zgięcie podeszwowe palucha i wszystkich
palców, objaw Babińskiego ujemny.
2. Zaburzenia:
• dodatni objaw Babińskiego - paluch odchyla się ku grzbieto-
wi stopy, pozostałe palce rozpościerają się wachlarzowato,
tzw. zgięcie grzbietowe. Obecność odruchu świadczy
o uszkodzeniu ośrodkowego neuronu ruchowego;
• brak ruchu - zniesienie odruchu, występuje w znacznym
niedowładzie z uszkodzenia obwodowego neuronu rucho-
wego oraz w zaburzeniach czucia.
Odruch Rossolimo wywołujemy, uderzając szybko i dość sil-
nie opuszkami palców lub młotkiem neurologicznym w opuszki
palców, obserwujemy zgięcie palców stopy.
512 Tom II
Rozdział 1
Ocena stanu zdrowia pacjenta
514 Tom II
Rozdział 1
Ocena stanu zdrowia pacjenta
Interpretacja wyników
1. Wynik prawidłowy - brak zaburzeń czucia, poprawne różnico-
wanie bodźców.
2. Upośledzenie czucia w obszarze unerwienia świadczy o uszko-
dzeniu dróg czuciowych.
Interpretacja wyników
1. Wynik prawidłowy - kąt uniesienia kończyny dolnej powyżej
90° nie sprawia bólu.
2. Ucisk na korzeń nerwu - dodatni objaw Lasegue'a, ogranicze-
nie ruchu, bardzo silny ból.
Część III
Regina Lorencowicz
1.10. Badanie układu nerwowego
Interpretacja wyników
1. Wynik prawidłowy - brak obj awów oponowych, kark swobod-
nie porusza się w obu płaszczyznach, przy zgięciu podbródek
bez trudności dotyka klatki piersiowej, kolano prostuje się bez
trudności.
2. Zaburzenia:
• dodatnie objawy oponowe: kark sztywny podczas ruchu,
głowa nie dochodzi do mostka, przy próbie zgięcia głowy ku
przodowi napotyka się opór, zwykle wywołuje to ból. Przy
silnym porażeniu opon głowa stale jest odgięta ku tyłowi,
często obserwuje się również wygięcie tułowia ku tyłowi,
opór podczas prostowania kolana (objaw Kerniga i dodatni
objaw Brudzińskiego).
Objawy oponowe występują przy podrażnieniu opon z powodu
procesu zapalnego opon mózgowo-rdzeniowych, krwawienia podpa-
jęczynówkowego, wgłobienia migdałków móżdżku do otworu potyli-
cznego wielkiego.
516 Tom II
Rozdział 1
Ocena stanu zdrowia pacjenta
Mariola Banaszkiewicz
Cześć III
Mariola Banaszkiewicz
1.11. Badanie układu moczowo-plciowego
518 Tom II
Rozdział 1
Ocena stanu zdrowia pacjenta
Część III
Mariola Banaszkiewicz
1.11. Badanie układu moczowo-płciowego
Oglądanie
520 Tom n
Rozdział 1
Ocena stanu zdrowia pacjenta
Część III
Mariola Banaszkiewicz
1.11. Badanie układu moczowo-płdowego
522 Tom II
Rozdział 1
Ocena stanu zdrowia pacjenta
524 Tom II
Rozdział 1
Ocena stanu zdrowia pacjenta
Badanie palpacyjne przez Badanie palpacyjne przez odbyt wykonuje się wówczas, gdy
odbytnicę {perrectum) badanie przez pochwę jest niemożliwe (brak pochwy), utrudnione
(zbyt ciasna błona dziewicza) albo przeciwwskazane, np. rozlegle
zmiany chorobowe, mogące spowodować uszkodzenie tkanek kro-
cza lub powodujące silny ból. Rola pielęgniarki w czasie tego bada-
nia polega na przygotowaniu pacjentki, zapewnieniu warunków in-
tymności oraz koniecznego sprzętu do badania.
Badanie palpacyjne Badanie rektalne umożliwia wykrycie zmian chorobowych
odbytniczo-pochwowe ściany odbytnicy, takich jak: rak prostnicy, polipy, endometrioza.
Z tego względu jest ono obowiązkowe u pacjentek, u których
stwierdzono guzy położone po lewej stronie oraz u kobiet po ukoń-
czeniu 60. r.ż.
Po wprowadzeniu do odbytu palca w rękawiczce, pokrytej
warstwą wazeliny, przesuwając go jak najwyżej ku górze, badamy:
macicę, przymacicza, więzadła, czasem nawet przydatki przez ścia-
nę odbytnicy. Badanie rektalne wykonuje również położna w czasie
trwania porodu. Celem tego badania jest wówczas dokonanie oce-
ny postępu porodu - sprawdzanie rozwarcia ujścia zewnętrznego
szyjki macicy i zaawansowania przechodzenia główki płodu w ka-
nale rodnym.
Jest to badanie dwupalcowe, podczas którego palec wskazujący
wprowadzamy do pochwy, a palec środkowy do odbytnicy. Podczas
526 Tom u
Rozdział 1
Ocena stanu zdrowia pacjenta
528 Tom II
Rozdział 1
Ocena stanu zdrowia pacjenta
530 Tom II }
i
1
Rozdział 1
Ocena stanu zdrowia pacjenta
Badanie układu moczowego u dzieci jest takie samo jak u do- Badanie układu
rosłych. Jednak wiele chorób dotyczących tego układu przebiega moczowego u dzieci
u dzieci odmiennie niż u dorosłych.
Objawy tych chorób są często nietypowe i mogą sprowadzać
się do bólu brzucha, zaburzeń żołądkowo-jelitowych, zahamowa-
nia przyrostu masy i wzrostu ciała.
Większość chorób, zwłaszcza zakażenia układu moczowego,
rozwija się z powodu różnych wad wrodzonych układu moczo-
wo-płciowego. Szczególnie u dziewczynek, gdzie z uwagi na anato-
miczną bliskość narządów płciowych, odbytu i cewki moczowej
(stosunkowo krótkiej) dochodzi do mechanicznego przeniesienia
drobnoustrojów do dróg moczowych. Stąd w czasie oględzin
narządów moczowo-płciowych u dzieci należy zwrócić szczególną
uwagę na wszelkie nieprawidłowości budowy i symptomy zakażeń.
CzęśćIII 531
Mariola Banaszkiewicz
1.11. Badanie układu moczowo-płciowego
kwitania. Może ono pojawiać się każdej nocy lub sporadycznie. Ba-
daniem fizykalnym nie stwierdza się żadnych zmian w układzie
narządów moczowo-płciowych. U niektórych chłopców zaobser-
wować można jedynie zgrubienie i zaczerwienienie skóry moszny
i krocza, które są spowodowane drażniącym działaniem moczu.
Moczenie nocne i dzienne może mieć także podłoże psychologi-
czne, stąd wnikliwe zebranie wywiadu, szczególnie pod kątem pro-
blemów rodzinnych, ma ważne znaczenie dla ustalenia przyczyny.
532 Tom II
Rozdział 1
Ocena stanu zdrowia pacjenta
b. entropion,
c. ectropion.
13. Wymień testy używane w celu wykrycia zeza.
14. Podaj technikę badania nosa.
15. Przedstaw metody uwidaczniania zewnętrznego przewo-
du słuchowego u dzieci i dorosłych.
16. Opisz przebieg badania jamy ustnej.
17. Wymień węzły chłonne powierzchowne znajdujące się
w obrębie szyi i głowy.
18. Uzasadnij, dlaczego umiejętność badania gruczołów pier-
siowych jest tak istotna w pracy zawodowej pielęgniarki?
19. Jakie cechy gruczołów piersiowych są możliwe do określe-
nia podczas badania metodą kontroli wzrokowej ?
20. Omów zasady prowadzenia badania gruczołów piersio-
wych i dołów pachowych u pacjentki.
21. Zaplanuj, w jakich warunkach i w jakiej kolejności prze-
prowadzisz kolejne elementy badania fizykalnego klatki
piersiowej i płuc?
22. Spróbuj wysłuchać różnice w odgłosach opukowych, do-
konując opukiwania kolejno: na udzie, na klatce piersio-
wej (w miejscach upowietrzonej tkanki płucnej) oraz wy-
dętym policzku (wypełnionympowietrzem). Dokonaj kla-
syfikacji usłyszanych odgłosów opukowych.
23. Dokonaj charakterystyki dźwięków (szmerów) oddecho-
wych wysłuchanych fonendoskopem w okolicy rękojeści
mostka lub w okolicy międzyłopatkowej. Jaki to jest ro-
dzaj dźwięków oddechowych?
24. Omów kolejność badania serca za pomocą oglądania i pal-
pacji.
25. Omów cechy prawidłowego uderzenia koniuszkowego
oraz jego główne odchylenia od normy.
26. Podaj mechanizm powstawania tonów serca i omów cha-
rakter tonu pierwszego Ti i tonu drugiego T 2 .
27. Podaj kolejność osłuchiwania zastawek serca.
28. W jaki sposób ocenia się wydolność krążenia tętniczego
w kończynach dolnych?
29. Omów i uzasadnij rolę wywiadu jako czynnika poprze-
dzającego wykonanie badania jamy brzusznej.
30. Omów czynniki sprzyjające prawidłowemu badaniu brzucha.
31. Uzasadnij zastosowanie topografii brzucha podczas bada-
nia fizykalnego według znanych metod.
32. Uzasadnij konieczność poprzedzenia wywiadem badania
fizykalnego układu moczowo-płciowego u kobiety.
Cześć III
Mariola Banaszkiewicz
1.11. Badanie układu moczowo-płciowego
Bibliografia
1. Barczyński M., Bogusz J. (red.): Medyczny słownik encyklo-
pedyczny, Oficyna wydawnicza Fogra, Kraków 1993.
2. Bates B., Bickley L.S., Hoekelman R.A.: Wywiad i badanie
fizykalne, Springer PWN, Warszawa 1997.
3. Bilikiewicz A., Landowski J., Radziwiłłowicz: Psychiatria.
Repetytorium, Warszawa 1999.
4. Bilikiewicz A.: Psychiatria, PZWL, Warszawa 2000.
5. Bower F.L., Bevis E.O.: Fundamentals of nursing practice:
concepts, roles, and functions, The CV. Mosby Company,
St. Louis, Toronto, London 1979.
6. Bowers A.C., Thompson J.M.: Clinical manuał of health
assesment, The CV. Mosby Company, St. Louis, Toronto,
Princeton 1984.
534 Tom U
Rozdział 1
Ocena stanu zdrowia pacjenta
Część III
Mariola Banaszkiewicz
1.11. Badanie układu moczowo-płciowego
Tom II
Rozdział 2
POBIERANIE MATERIAŁÓW
DO BADAŃ
CzęśćIII 537
Joanna Zalewska-Puchała
2.2. Pobieranie krwi żylnej do badań
538 Tom II
Rozdział 2
Pobielanie materiałów do badań
• nadpobudliwość ruchowa;
• „ruchome" żyły,-
• odruchowe obkurczenie żył;
• oparcie igły o ścianę żyły.
540 Tom II
Rozdział 2
Pobielanie mateńałów do badań
C. Przygotowanie pacjenta:
1. Poinformowanie pacjenta o celu i przebiegu badania.
2. Uzyskanie jego zgody na wykonanie badania.
3. Poinformowanie pacjenta o zaleceniach przed pobraniem
krwi do badania: pacjent pozostaje na czczo, przez 12-15
godzin nie przyjmuje pokarmów i płynów, może pić tylko
niewielkie ilości wody lub słabej nieosłodzonej herbaty,
np. w celu przyjęcia leku doustnego; picie kawy jest niedo-
zwolone. Pacjent powinien być wypoczęty. W dniu po-
przedzającym badanie nie należy pić więcej niż zazwyczaj,
a pokarmy powinny być lekkostrawne, bez nadmiaru
tłuszczów, białka i węglowodanów, ponieważ ich nadmiar
może powodować przejściowe zmiany w składzie ilościowym
lub biochemicznym krwi. Nie powinno się zażywać, środków
moczopędnych (odwadniających), stosować gorących kąpie-
li lub nadmiernego opalania, aby nie powodować przej-
ściowego zmniejszenia ogólnej ilości krwi krążącej i jej za-
gęszczenia.
542 Tom II
Rozdział 2
Pobielanie mateńałów do badań
Część III
Joanna Zalewska-Puchała
2.2. Pobielanie krwi żylnej do badań
Wskazówki Wskazówki
Założenie opaski uciskowej powinno trwać jak najkrócej i nie
może przekraczać 1 minuty. Długi czas ucisku opaski powoduje
przemieszczenie wody i substancji małocząsteczkowych do prze-
strzeni pozanaczyniowej, co w konsekwencji prowadzi do zagęsz-
czenia krwi. Powoduje to fałszywie podwyższony poziom białka
całkowitego, albumin, hemoglobiny, wapnia i potasu. Podobnie
zafałszowane wyniki uzyskuje się, polecając pacjentowi zbyt długo
„pracować dłonią". W przypadku żył łatwo pękających, np. u osób
starszych, należy stosować nieznaczny ucisk opaską uciskową.
Krwi do badań nie powinno się pobierać z venflonu - może
mieć to miejsce jedynie w sytuacji braku dostępu do żyły, np. kru-
che, pękające naczynia u starszych osób, nagły stan hipowolemii
uniemożliwiający wprowadzenie igły do zapadniętego naczynia.
Venflon należy wówczas dokładnie oczyścić, przepłukując go roz-
tworem 0,9% NaCl, a następnie pobrać co najmniej 5 ml krwi,
którą należy odrzucić. Dopiero następna porcja krwi może być uży-
ta do badań laboratoryjnych. Po pobraniu krwi venflon należy
przepłukać roztworem 0,9% NaCl. Krwi pobranej przez venflon nie
wolno używać do badań układu krzepnięcia.
Do większości badań krew można pobierać po upływie 30 mi-
nut, po zakończeniu wlewu dożylnego. Jest to czas potrzebny na
ustalenie się równowagi wodno-elektrolitowej organizmu. W przy-
padku pobierania krwi do oceny gospodarki lipidowej (triglicerydy
i cholesterol w osoczu krwi) u pacjentów żywionych parenteralnie,
którzy otrzymują preparaty tłuszczowe, np. Intralipid czy Lipofun-
din, czas ten się wydłuża do kilkunastu godzin.
544 Tom II
Rozdział 2
Pobieranie materiałów do badań
Składniki
(stosowane Wartości
Wartości nieprawidłowe
skróty) prawidłowe
Zwiększone Zmniejszone
Sód (Na) 135,0-147,0 Odwodnienie hiperosmo- Odwodnienie hipoosmo-
mmol/l tyczne tyczne, wymioty, biegunka
Potas (K) 3,7-5,3 Niewydolność nerek, Niedotlenienie, biegunka,
mmo|/l wstrząs urazowy kwasica, po lekach moczo-
pędnych, leczenie insuliną
Wapń (Ca) 1,7-3,0 Unieruchomienie, zapa- Tęzyczka, przewlekła bie-
mmol/l lenie nerek, niewydol- gunka, podawanie leków
ność kory nadnerczy, moczopędnych, masywne
nadczynność gruczołów przetoczenia krwi cytrynia-
przytarczycznych nowej, niedoczynność gru-
czołów przytarczycznych
Część III
Joanna Zalewska-Puchała
2.3. Pobieranie moczu do badania
Składniki
(stosowane Wartości
Wartości nieprawidłowe
skróty) prawidłowe
546 Tom II
Rozdział 2
Pobieranie materiałów do badań
548 Tom II
Rozdział 2
Pobielanie mateńałów do badań
Wskazówki Wskazówki
Ze względu na fakt, iż składniki moczu, zwłaszcza składniki osa-
du, są nietrwałe oraz z uwagi na to, że stanowi on doskonałe podłoże
bakteryjne, duże znaczenie ma zbieranie moczu do czystych naczyń
i szybkie przeprowadzenie badań. Nie należy pobierać moczu do ba-
dań z worka zbierającego mocz przy założonym cewniku na stałe!
550 Tom II
Rozdział 2
Pobieranie materiałów do badań
Część III
Joanna Zalewska-Puchała
2.3. Pobieranie moczu do badania
Wskazówki Wskazówki
Przesyłając mocz do badania bakteriologicznego, należy umie-
ścić na skierowaniu informację o lekach zażywanych przez pacjen-
ta, zwłaszcza przeciwbakteryjnych, oraz współistnieniu schorzeń
ogólnoustroj owych, szczególnie układu moczowo-płciowego. Mocz
do badania bakteriologicznego można pobrać podczas cewnikowa-
nia pacjenta lub z założonego cewnika na stałe po uprzednim prze-
myciu końca zewnętrznego cewnika środkiem antyseptycznym
i odpuszczeniu do miski nerkowatej pierwszego strumienia moczu.
Innym, obecnie bardziej preferowanym sposobem pobrania próbki
moczu z cewnika założonego na stałe jest zdezynfekowanie
i nakłucie cewnika wzdłuż jego przebiegu cienką, jałową igłą ze
strzykawką, do której aspirujemy niezbędną ilość moczu.
Nie należy pobierać moczu do badań z worka zbierającego
mocz przy założonym cewniku na stałe!
Mocz do badania bakteriologicznego powinien być transporto-
wany w termosie lub izolacyjnej torbie transportowej w temperatu-
rze 30-37°C, nie wolno wstawiać go do lodówki!
552 Tom II
Rozdział 2
Pobieiaińe mateńałów do badań
Wskazówki Wskazówki
Podczas dobowej zbiórki moczu niezbędne jest zebranie ca-
łodobowej ilości moczu w jednym naczyniu. Przed rozpoczęciem
dobowej zbiórki moczu pacjent oddaje mocz do niej nie wliczony,
po czym zbiera się każdą oddaną ilość, kończąc po upływie doby
ostatnią porcją moczu. Jeśli stan pacjenta na to pozwala, może on
sam prowadzić dobową zbiórkę moczu (należy poinstruować go
0 możliwości bezpośredniego oddawania moczu do przygotowane-
go słoja). Zebraną ilość moczu powinno się dokładnie zmierzyć,
a wynik zapisać. Jeżeli trzeba wykonać dodatkowe badania, to ze-
brany mocz należy starannie wymieszać drewnianym mieszadłem
1 pobrać próbkę w ilości 50-100 ml, po czym dostarczyć do labora-
torium, podając dokładnie dobową ilość zebranego moczu.
554 Tom II
Rozdział 2
Pobieranie tnateńałów do badań
Część III
Joanna Zalewska-Puchała
2.3. Pobieranie moczu do badania
556 Tom 11
Rozdział 2
Pobielanie mateńałów do badań
Cześć III
Joanna Zalewska-Puchała
2.4. Pobieranie plwociny do badań
558 Tom II
Rozdział 2
Pobieranie mateńałów do badań
Część III
Joanna Zalewska-Puchala
2.4. Póbieianie plwociny do badań
Wskazówki Wskazówki
Plwocinę należy zbierać z dala od innych osób.
U pacjentów, którzy odkrztuszają niewiele plwociny, można
pobudzić jej produkcję poprzez oklepywanie klatki piersiowej, dre-
naż ułożeniowy i nawadnianie. Jeżeli pacjentowi nie udaje się wy-
krztusić wydzieliny pomimo wysiłków, należy wykonać inhalacje
10% roztworem chlorku sodu w aerozolu ogrzanym do 50°C. Moż-
na przeprowadzić również inhalacje z preparatami upłynniającymi
wydzielinę oskrzelową, takimi jak: Flegamina, Acetylocysteina
i inne. Niezależnie od podawania leków drogą wziewną, można
przez kilka dni stosować leki doustne upłynniające wydzielinę
oskrzeli i wykrztuśne, np. roztwór jodku potasu, zioła i olejki etery-
czne wykrztuśne.
Dla celów badania cytologicznego materiał może być dostar-
czony do laboratorium w zamkniętym pojemniku, zawierającym
50-60% alkohol etylowy w ilości co najmniej równej pobranej wy-
dzielinie. Pojemnik z plwociną w czasie jej zbierania (gdy trwa ono
cały dzień) należy przechowywać szczelnie zamknięty, w tempera-
turze pokojowej.
560 Tom II
Rozdział 2
Pobieranie mateńałów do badań
562 Tom II
Rozdział 2
Pobieranie mateńalów do badań
i
Ryc. 3. Wymaz z gardła (za: HubeiA., Karasek-Kreutzinger B., Jobin-Ho-
wald U.: Kompendium pielęgniarstwa, PZWL, Warszawa 1995)
564 Tom II
Rozdział 2
Pobieranie materiałów do badań
Wskazówki Wskazówki
W przypadku pobierania wymazu na badanie wirusologiczne
kwacz z zebranym materiałem należy umieścić w probówce wy-
pełnionej 1-2 ml roztworu 0,9% NaCl, który zabezpiecza wacik
przed wyschnięciem.
Wymaz z odbytu
566 Tom II
Rozdział 2
Pobieranie materiałów do badań
568 Tom II
Rozdział 2
Pobieranie mateńalów do badań
Część III
Joanna Zalewska-Puchaia
2.6. Pobielanie kału do badania
3.
Przeznaczenie sprzętu wielorazowego użytku do dezynfek-
cji i sterylizacji (basen po użyciu należy wyjałowić przy uży-
ciu środków chemicznych o działaniu sterylizującym, np.
Aldesan, Alhydex, Cidex).
B. Postępowanie z pacjentem:
1. Poinformowanie pacjenta o przewidywanym terminie otrzy-
mania wyniku badania.
C. Czynności końcowe wykonywane przez pielęgniarkę:
1. Podpisanie pojemnika z próbką kału.
2. Higieniczne mycie rąk.
3. Udokumentowanie wykonania badania.
4. Dostarczenie materiału do laboratorium do 2 godzin od
chwili oddania stolca (należy podać na skierowaniu godzi-
nę pobrania próbki kału). W przypadku transportu
trwającego dłużej niż 2-3 godziny próbkę należy umieścić
na odpowiednio dobranym podłożu transportowym. Jako
uniwersalne służy podłoże Cary-Blaira, zalecane przez
WHO do przechowywania i transportu świeżo oddanego
kału, w celu badania na obecność pałeczek Salmonella,
Escheńchia coli, Shigella, Vibńo, Campylobacter jejuni
i Yersinia enterocolitica. Podłoże to zapobiega wysycha-
niu próbki, która w takim wypadku byłaby bezwartościo-
wa i chroni ją przed zakwaszeniem. Podłoże to jest stabil-
ne, może być przechowywane przez dłuższy czas, o zmia-
nie jego właściwości świadczy odbarwienie.
Wskazówki Wskazówki
Próbki kału do badania bakteriologicznego pobiera się 3-krot-
nie w trzech kolejnych dniach w celu zwiększenia wykrywalności
czynnika etiologicznego. Czas i częstość pobierania próbek kału od
pozostałych osób zdrowych reguluje instrukcja MZiOS (Nr 7/81 z 6
lipca 1981 r.; Dz. U. MZiOS Nr 6, poz. 25).
Do badania należy pobierać próbkę kału zawierającą materiał
patologiczny, taki jak krew, śluz, ropę, a nie część uformowaną, za-
wierającą głównie resztki pokarmowe i związaną z nimi florę jeli-
tową. Najbardziej wiarygodny wynik uzyskuje się, badając próbki
świeżo oddanego stolca. Zwykle pobiera się 3 cm kału do naczynia
zawierającego podłoże transportowe lub grudkę uformowanego
kału o średnicy około 10 mm.
Niedopuszczalne jest, aby pacjent oddawał stolec przeznaczo-
ny do badania do muszli klozetowej czy nocnika.
Czas przeżycia bakterii chorobotwórczych znajdujących się
w próbce kału można przedłużyć, umieszczając posiane podłoże
transportowe w chłodni o temperaturze 4-7°C - naczynie, do
570 Tom II
Rozdział 2
Pobieranie materiałów do badań
Część III 57
Joanna Zalewska-Puchala
2.6. Pobieranie kału do badania
572 Tom II
Rozdział 2
Pobiemaie mateńałów do badań
Część III 57
Joanna Zalewska-Puchała
2.7. Pobieranie treści żołądkowej do badania
574 Tom II
Rozdział 2
Pobieranie materiałów do badań
Część III
Joanna Zalewska-Puchała
2.7. Pobieranie treści żołądkowej do badania
576 Tom II
Rozdział 2
Pobieranie mateńałów do badań
Część III
Joanna Zalewska-Puchała
2.7. Pobieranie treści żołądkowej do badania
1.
Poinformowanie o przewidywanym terminie otrzymania
wyniku badania.
C. Czynności końcowe wykonywane przez pielęgniarkę:
1. Higieniczne mycie rąk.
2. Udokumentowanie wykonania badania.
Prawidłowe wartości
• BAO - kobiety: 1,1-4,6 mmol HCl/godz.; mężczyźni:
1,3-4,3 mmol HCl/godz. (50-150 ml soku żołądkowego);
• MAO - kobiety: 9,4-24,0 mmol HCl/godz.; mężczyźni:
17,0-40,0 mmol HCl/godz. (20-250 ml soku żołądkowego);
• PAO - kobiety: 6,0-15,0 mmol HCl/godz.; mężczyźni:
11,0-25,0 mmol HCl/godz.
PAO [Peak Acid Output) jest to szczytowy wyrzut jonów H,
oblicza się go, sumując dwie najwyższe wartości 15-minutowych
frakcji i wynik mnożąc przez 2.
Interpretacja wyników
• BAO niskie, MAO wysokie - może wskazywać na rozpo-
znanie wrzodu żołądka;
• BAO wysokie, MAO wysokie [hyperchlorhydńa) - może
wskazywać na rozpoznanie wrzodu dwunastnicy,-
• BAO „0" [achlorhydńa - bezkwaśność), MAO „0" [achylia)
może świadczyć o raku żołądka;
• BAO bardzo wysokie, MAO w porównaniu z BAO niskie
- może świadczyć o chorobie Zollingera-Ellisona,-
• BAO niskie, MAO niskie - może wskazywać na rozpozna-
nie nieżytu żołądka;
• BAO niskie, MAO po histaminie „0" - może wskazywać
na rozpoznanie choroby Addisona-Biermera, zwłóknienie
żołądka.
578 Tom II
Rozdział 2
Pobieraińe materiałów do badań
Wskazówki Wskazówki
W sytuacji stosowania ssaka elektrycznego w celu zebrania
wydzieliny żołądkowej bardzo ważna jest jego kontrola, ze względu
na możliwość wystąpienia zakłóceń jego działania typu: nieszczel-
ne miejsca, przemieszczenie drenu, zatkanie lub zagięcie drenu
bądź przewodu odprowadzającego.
Należy pamiętać, że dawka nadmaksymalna środków pobu-
dzających wydzielanie HCl wywołuje nagłe działanie hamujące to
wydzielanie, poza tym może wywołać groźne dla życia pacjenta ob-
jawy uboczne.
580 Tom II
Rozdział 2
Pobieranie materiałów do badań
582 Tom II
Rozdział 2
Pobieranie materiałów do badań
Część III
Joanna Zalewska-Puchala
2.8. Pobielanie treści dwunastniczej do badania
584 Tom;/
Rozdział 2
Pobielanie mateńałów do badań
Część III
Joanna Zalewska-Puchała
2.8. Pobieranie treści dwunastniczej do badania
Wskazówki Wskazówki
Kurcz odźwiernika można pokonać przez wprowadzenie do
żołądka roztworu wodorowęglanu sodowego (1/2 łyżeczki na 1/2
szklanki wody). Hipotonię żołądka można usunąć, podając dożyl-
nie 10 mg Metoclopramide hydrochloride. W przypadku opuszcze-
nia żołądka pomocne może być położenie pacjenta na brzuchu po
wprowadzeniu zgłębnika do żołądka, z poduszką podłożoną pod
biodro.
586 Tom II
Rozdział 2
Pobieranie mateńalów do badań
Bibliografia
1. Garczarczyk D., Kapała W.: Zasady prawidłowego pobiera-
nia krwi, Magazyn Pielęgniarki i Położnej 2000, 7, 24-25.
2. Gray A., Discombe G.: Patologia kliniczna, PZWL, War-
szawa 1972.
3. Huber A., Karasek-Kreutzinger B., Jobin-Howald U.: Kom-
pendium pielęgniarstwa, PZWL, Warszawa 1995.
Część III
Joanna Zalewska-Puchała
2.8. Pobieranie treści dwunastniczej do badania
Tom II
Rozdział 3
590 Tom II
Rozdział 3
Pomiary, testy i badania diagnostyczne wykonywane przez pielęgniarkę
STRUKTURA CZYNNOŚCI
I. Czynności przygotowawcze
A. Przygotowanie pielęgniarki:
1. Higieniczne mycie rąk.
2. Założenie rękawiczek.
B. Przygotowanie materiału, sprzętu, otoczenia:
1. Przygotowanie zestawu do badania: termometr rtęciowy
lub elektroniczny, 70-80% alkohol, waciki, miska nerko-
wata.
2. Przygotowanie sprzętu do dezynfekcji.
C. Przygotowanie pacjenta:
1. Poinformowanie o celu i sposobie wykonaniu pomiaru.
2. Uzyskanie zgody pacjenta, pozyskanie go do współpracy.
3. Zapewnienie wygodnej pozycji siedzącej lub leżącej, a w
przypadku pomiaru w odbycie pozycji na boku z lekko
ugiętymi kończynami dolnymi w stawach biodrowych
i kolanowych.
4. Poinformowanie o konieczności unikania gwałtownych
ruchów podczas badania.
592 Tom II
Rozdział 3
Pomiary, testy i badania diagnostyczne wykonywane pizez pielęgniarkę
Część III
Jadwiga Woźniak, Mariusz Wysokióski, Małgorzata Kamińska
3.1. Pomiar temperatury ciała
594 Tom II
Rozdział 3
Pomiary, testy i badania diagnostyczne wykonywane przez pielęgniarkę
niesłyszalny,
- wydech nieco dłuższy niż wdech.
596 Tom II
Rozdział 3
Pomiary, testy i badania diagnostyczne wykonywane przez pielęgniarkę
Charakter oddechów:
1. Oddech regularny (prawidłowy).
2. Oddech patologiczny:
• oddech Biota (bezdech i bezpośrednio po nim szybki głęboki
oddech);
• oddech Cheyne'a-Stokesa (stopniowe narastanie częstości
i głębokości oddechu, kończące się chwilowym bezdechem);
• oddech Kussmaula (pogłębienie i przyspieszenie oddechu
z krótkimi okresami bezdechu);
• oddech świszczący, tzw. stridor.
STRUKTURA CZYNNOŚCI
I. Czynności przygotowawcze
A. Przygotowanie pielęgniarki:
1. Ustalenie wskazań do prowadzenia pomiaru i oceny oddechu.
2. Higieniczne mycie rąk.
B. Przygotowanie materiału, sprzętu, otoczenia:
1. Przygotowanie zestawu: zegarek z sekundnikiem lub stoper.
2. Zapewnienie ciszy na sali.
C. Przygotowanie pacjenta:
1. Poinformowanie pacjenta o badaniu tętna (badanie odde-
chu wykonujemy bez wiedzy pacjenta).
2. Uzyskanie zgody pacjenta i pozyskanie go do współpracy.
3. Poinformowanie pacjenta o zachowaniu spokoju podczas
badania.
4. Ułożenie/pomoc lub zaproponowanie pacjentowi pozycji
leżącej na plecach lub siedzącej (wskazane jest, by klatka
piersiowa była odsłonięta).
Część III
Jadwiga Woźniak, Mariusz Wysokiński, Małgorzata Kamińska
3.3. Pomiar tętna
598 Tom II
Rozdział 3
Pomiary, testy i badania diagnostyczne wykonywane przez pielęgniarkę
piszczelowej tylnej.
Szybkość tętna, czyli ilość uderzeń na minutę, uzależniona
jest od wieku badanego.
Wartości prawidłowe tętna przedstawiono w tabeli 1. Wartości prawidłowe
Tabela 1. Wartości prawidłowe tętna
Wiek Średnia wartość Zakres (dwa odchylenia
uderzeń/min standardowe)
Noworodek 140 90-190
1-6. m i . 130 80-180
6-12. m.ż. 115 75-155
1-2. r.ż. 110 70-150
2-6. r.ż. 103 68-138
6-10. r.ż. 95 65-125
10-14. r.ż. 85 55-115
Dorośli 64-72 50-100
Wiek geriatryczny Ok. 60, ale może ulec 50-100
przyspieszeniu do 90-95
600 Tom II
Rozdział 3
Pomiary, testy i badania diagnostyczne wykonywane przez pielęgniarkę
Krótka historia badania Ciśnienie krwi mierzy się metodą opracowaną przez uczonego
RR - metoda Riva-Rocci włoskiego, Riva-Rocci, za pomocą sfignomanometru, stąd przyjęto
oznaczenie ciśnienia tętniczego symbolem RR. Nowsze techniki
602 Tom II
Rozdział 3
Pomiary, testy i badania diagnostyczne wykonywane przez pielęgniarkę
604 Tom II
Rozdział 3
Pomiary, testy i badania diagnostyczne wykonywane przez pielęgniarkę
Nieprawidłowa technika:
• założony mankiet aparatu nie znajduje się na wysokości po-
ziomu serca pacjenta;
• mankiet aparatu założony na rękaw;
• niewłaściwie dobrany rozmiar mankietu do wieku i warun-
ków anatomicznych badanego;
• niepodparte przedramię pacjenta;
• zbyt szybkie wypuszczanie powietrza z mankietu;
• tendencja do zaokrąglania odczytów do najbliższych dzie-
siątek mmHg;
• niezachowanie krótszych niż 2-3 min odstępów czasowych
pomiędzy kolejnymi następującymi po sobie pomiarami na
tym samym ramieniu.
Pierwszego pomiaru ciśnienia tętniczego należy dokonać na Ocena RR
dwóch ramionach, ponieważ czasami stwierdza się rozbieżność mię-
dzy odczytami. Przyjmujemy wartość wyższą, a kolejne pomiary wy-
konujemy na ramieniu, na którym stwierdzono wyższe ciśnienie.
Wynik pomiaru ciśnienia odczytujemy na skali manometru.
Moment pojawienia się pierwszych tonów o charakterze stuków
w czasie wypuszczania powietrza z mankietu określa wartość ciś-
nienia skurczowego, zniknięcie tonów wskazuje wartość ciśnienia
rozkurczowego. Wartości wyższe od prawidłowych, przy uwzględ-
nieniu grup wiekowych badanych, określa się jako nadciśnienie
(hipertonia), natomiast wartości niższe - jako niedociśnienie (hi-
potonia).
2.Przygotowanie otoczenia:
• zapewnienie ciszy;
• zapewnienie możliwości ustawienia aparatu pionowo na
twardym podłożu;
• prawidłowe oświetlenie miejsca wykonywania pomiaru.
C. Przygotowanie pacjenta:
1. Poinformowanie pacjenta o celu, przebiegu i sposobie wy-
konania badania.
2. Uzyskanie zgody pacjenta i pozyskanie go do współpracy.
3. Zalecenie 5-minutowego odpoczynku przed badaniem.
4. Zapewnienie pacjentowi wygodnej pozycji (siedzącej lub
leżącej), z podparciem kończyny górnej tak, aby tętnica ra-
mienna znajdowała się na poziomie serca.
5. Zdjęcie ubrania z ramienia, na którym będzie dokonywa-
ny pomiar.
6. Ułożenie ramienia w lekkim odwiedzeniu, odwrócenie
dłoni stroną zgjęciową do góry.
606 Tom II
Rozdział 3
Pomiary, testy i badania diagnostyczne wykonywane przez pielęgniarkę
Część III
Jadwiga Woźniak, Mariusz Wysokińsld, Małgorzata Kamińska
3.5. Pomiar szybkości opadania krwinek czerwonych metodą Biernackiego
608 Tom II
Rozdział 3
Pomiary, testy i badania diagnostyczne wykonywane przez pielęgniarkę
610 Tom II
Rozdział 3
Pomiary, testy i badania diagnostyczne wykonywane przez pielęgniarkę
- rękawiczki,
-igła do nakłucia żyły,
-środek do odkażania skóry,
opaska uciskowa,
- naczynie na odpadki.
C. Przygotowanie pacjenta:
1. Poinformowanie pacjenta o sposobie wykonania badania.
2. Uzyskanie zgody pacjenta i pozyskanie go do współpracy.
3. Zapewnienie pacjentowi wygodnej pozycji ciała, dobrego
dostępu do miejsca pobierania krwi, podparcie tej okolicy.
612 Tom II
Rozdział 3
Pomiary, testy i badania diagnostyczne wykonywane przez pielęgniarkę
CzęśćIII 613
Jadwiga Woźniak, Mariasz Wysoldński, Małgorzata Kamińska
3.6. Oznaczanie poziomu glukozy we krwi, w moczu
614 Tom II
Rozdział 3
Pomiary, testy i badania diagnostyczne wykonywane przez pielęgniarkę
Oznaczanie poziomu glukozy we krwi i w moczu stanowi pod- Cele oznaczania poziomu
stawowe badanie określające równowagę węglowodanową organiz- glukozy
mu. Jest to badanie powszechnie stosowane w kontroli przebiegu
zaburzeń gospodarki węglowodanowej organizmu, np. w cukrzycy,
zaburzeniach hormonalnych rzutujących na regulację glukozy
w ustroju.
CzęśćIII 615
Jadwiga Woźniak, Mariusz WysoMńsM, Małgorzata Kamióska
3.6. Oznaczanie poziomu glukozy we krwi, w moczu
A B
616 Tom II
Rozdział 3
Pomiary, testy i badania diagnostyczne wykonywane przez pielęgniarkę
r&
y
SJ.
Część III
Jadwiga Woźniak, Mariasz Wysokiński, Małgorzata Kamińska
3.6. Oznaczanie poziomu glukozy we krwi, w moczu
Nieprawidłowo
Za mato krwi. Poduszeczka na górnej stronie
paska pomiarowego nie jest jednolicie zakryta.
Widok z góry O *• 1 M I GLU —" Pasek z nieprawidłowo
U
<- I H i GLU nałożoną kroplą krwi
Prawidłowo
Prawidłowa ilość krwi. Poduszeczka na górnej stronie
paska pomiarowego jest jednolicie zakryta.
618 Tom II
Rozdział 3
Pomiary, testy i badania diagnostyczne wykonywane przez pielęgniarkę
620 Tom II
Rozdział 3
Pomiary, testy i badania diagnostyczne wykonywane przez pielęgniarkę
I 3.7. Wykonywanie
elektrokardiogramu (EKG)
Elektrokardiografia (EKG) stanowi podstawowe badanie Elektrokardiografia (EKG)
czynności elektrycznej serca. Badanie jest bezbolesne i całkowicie - określanie
bezpieczne. Elektrokardiografia to metoda rejestracji napięć elek-
trycznych wytwarzanych przez serce i przetwarzanych w krzywą
zmian napięcia względem osi czasu. Zapis czynności elektrycznej
serca, czyli elektrokardiogram, można obserwować na monitorze
lub rejestrować na papierowej taśmie w postaci tzw. krzywej EKG.
Badanie ma znaczenie diagnostyczne w rozpoznaniu zaburzeń
ułowienia i zawału serca oraz w kontrolowaniu przebiegu tej cho-
roby. Wykorzystuje się go również w monitorowaniu stanów zagro-
żenia życia, w rozpoznawaniu zaburzeń rytmu i przewodnictwa
pracy serca. Jest pomocne w ocenie zmian w sercu towarzyszących
innym chorobom.
Przebieg badania
Przed wykonaniem badania pacjent rozbiera się do pasa, Metoda badania
odsłaniając klatkę piersiową. Odsłania także przedramiona oraz dol-
ną część podudzi. Kładzie się na kozetce (leżance) na plecach. Ba-
dający zakłada elektrody w postaci klamerek na odsłonięte kończy-
ny. Klatkę piersiową opasuje gumową taśmą, do której podłączone
są elektrody lub przykłada na skórę klatki piersiowej pojedyncze ele-
ktrody w określone miejsca. Pacjent leży spokojnie, w bezruchu. Na
prośbę badającego w określonym momencie nabiera powietrza
i przez chwilę nie oddycha. Badanie EKG wykonuje się w spoczynku,
po wykonaniu pomiaru ciśnienia tętniczego krwi, ze wskazań lekar-
skich można wykonywać EKG wysiłkowe lub metodą Holtera
(24-48-godzinne monitorowanie pracy serca w czasie zwykłej aktyw-
ności badanego).
Miejsca przyłożenia elektrod w badaniu EKG w celu uzyskania Miejsca zakładania
zapisu 12 standardowych odprowadzeń: elektrod
1. Elektrody kończynowe:
• żółta L - lewa ręka (nadgarstek),
• zielona F - lewa noga (nad kostką),
• czerwona R - prawa ręka,
F
Ryc. 10. Schemat odprowadzeń dwubiegunowych kończynowych
622 Tom II
Rozdział 3
Potniały, testy i badania diagnostyczne wykonywane przez pielęgniarkę
624 Tom II
Rozdział 3
Pomiary, testy i badania diagnostyczne wykonywane przez pielęgniarkę
626 Tom II
Rozdział 3
Ponńaiy, testy i badania diagnostyczne wykonywane przez pielęgniarkę
628 Tom II
Rozdział 3
Pomiary, testy i badania diagnostyczne wykonywane pizez pielęgniarkę
Część III
Jadwiga Woźniak, Mariusz Wysoldńsld, Małgorzata Kamińska
3.8. Wykonywanie spirometru
630 Tom II
Rozdział 3
Pomiary, testy i badania diagnostyczne wykonywane przez pielęgniarkę
Bibliografia
1. Angielski S. (red.): Biochemia kliniczna i analityka, PZWL,
Warszawa 1990.
2. Bates B., Bickley L, Hoekelman R.: Wywiad i badanie fizy-
kalne, Springer PWN, Warszawa 1997.
3. Ciechaniewicz W. (red.): Pielęgniarstwo. Ćwiczenia, PZWL,
Warszawa 2001.
4. Dziennik Ustaw Nr 91, poz. 410, Ustawa z dnia 5 lipca
1996 r. o zawodach pielęgniarki i położnej.
5. Encyklopedia badań medycznych, Gdańskie Wydawnictwo
Oświatowe, Gdańsk 1996.
6. Encyklopedia badań medycznych (praca zbiorowa), Wy-
dawnictwo Med. MAKmed s.c, Gdańsk 1996.
7. Godycki-Ćwirko M., Kosiek K.: Wywiad i badanie fizykal-
ne, Springer PWN, Warszawa 1997.
8. Gudzio K., Kalisz N.: Badania lekarskie bez lęku, MEDDC
PLUS 1997.
9. Hampton J.R.: EKG w praktyce, PZWL, Warszawa 1996.
10. Haughton A.R., Grey D.: EKG - jasno i zrozumiale, a-me-
dicapress 1999.
11. Hope R.A., Longmore J.M., Moss P.A.H., Warrens A.N:
Oksfordzki podręcznik lekarza klinicysty, PWN, Warszawa
1995.
12. Huber A., Karasek-Krentzinger B., Jobin-Howald U.: Kom-
pendium pielęgniarstwa, PZWL, Warszawa 1995.
13. Januszewicz A.: Co trzeba wiedzieć o nadciśnieniu tętni-
czym? Klinika Nadciśnienia Tętniczego i Chorób Naczyń
AM, Warszawa 1996.
14. Kirschnick O.: Pielęgniarstwo, Wydawnictwo Medyczne
Urban & Partner, Wrocław 1997.
15. Kokot F., Kokot S.: Badania laboratoryjne. Zakres norm
i interpretacja, PZWL, Warszawa 2000.
16. Kózka M. (red): Stany zagrożenia życia, Wydawnictwo UJ,
Kraków 2001.
17. Maj S., Pawelski S.: Współczesna diagnostyka i leczenie
chorób krwi, Med Tour Press International Wydawnictwo
Medyczne, Warszawa 1995.
18. Mattingly D., Seward Ch.: Rozpoznanie przy łóżku chore-
go. PZWL, Warszawa 1992.
19. MiśkiewiczZ.: Nadciśnienie tętnicze-poradnik klinicysty,
PZWL, Warszawa 1994.
20. Munro J., Edwards Ch. (red.): Badanie kliniczne, PZWL,
Warszawa 1993.
21. Niemirowska-Mikulska H.: Pielęgniarstwo w chorobach
płuc, PZWL, Warszawa 1994.
Część III
Jadwiga Woźniak, Mariusz Wysokiński, Małgorzata Kamińska
3.8. Wykonywanie spirometru
632 Tom II
Rozdział 4
UDZIAŁ PIELĘGNIARKI
W INNYCH BADANIACH
DIAGNOSTYCZNYCH
Małgorzata Szyszkowska
PO ZAPOZNANIU SIĘ Z TREŚCIĄ ROZDZIAŁU Cele rozdziału
STUDENT BĘDZIE POTRAFIŁ:
• omówić istotę badań radiologicznych i rezonansu
magnetycznego;
• wymienić oraz dokonać podziału badań
radiologicznych;
• scharakteryzować sposoby przygotowania pacjenta do
badań radiologicznych i rezonansu magnetycznego;
• omówić zadania pielęgniarki w trakcie wykonywania
badań radiologicznych;
• określić zasady obserwacji pacjenta w czasie
przeprowadzania badań;
• zaplanować działania opiekuńcze wobec pacjenta po
wykonaniu badań;
• ponosić odpowiedzialność za podejmowane działania;
• zdefiniować pojęcie wziernikowania;
• przedstawić sposoby przygotowania pacjenta do
badania endoskopowego w zależności od rodzaju
badania;
• omówić zadania pielęgniarki w trakcie wykonywania
badań endoskopowych;
• określić zasady obserwacji pacjenta w czasie
wykonywania badań;
• zaplanować działania opiekuńcze wobec pacjenta po
wykonaniu badania endoskopowego;
• zdefiniować pojęcie wziernikowania;
634 Tom II
Rozdział 4
Udział pielęgniarki w innych badaniach diagnostycznych
3. Scyntygrafie.
4. Zdjęcia warstwowe (tomografia).
5. Tomografię komputerową.
Przeciwwskazaniami do wykonania badań radiologicznych Przeciwwskazania
(niezależnie od ich rodzaju) są ciąża oraz II faza cyklu miesiączko- do badań radiologicznych
wego - z uwagi na istniejące prawdopodobieństwo zapłodnienia
u kobiet prowadzących współżycie płciowe i niestosuj ących środ-
ków antykoncepcyjnych.
Jednym z najczęściej wykonywanych badań radiologicznych
jest radiofotografia płuc.
Radiofotografia płuc, czyli zdjęcie rentgenowskie płuc, może Radiofotografia ptuc
być wykonywana metodą małoobrazkową i pełnoobrazową (stan-
dardową).
Małoobrazkowe zdjęcie ptuc polega na wykonaniu zdjęcia Małoobrazkowe zdjęcie
płuc aparatem małoobrazkowym z wykorzystaniem wysokich da- ptuc
wek promieniowania. Należy ono do badań przesiewowych chorób
płuc, w tym także zmian o charakterze nowotworowym.
Pełnoobmzowe (standardowe) zdjęcie klatki piersiowej wyko- Pełnoobrazowe zdjęcie
nuje się w pozycji tylno-przedniej, rzadziej bocznej i skośnej. klatki piersiowej
CzęśćIII 635
Małgorzata Szyszkowska
4.1. Badazua radiologiczne
Postępowanie po badaniu:
1. Pomoc pacjentowi w założeniu ubrania.
2. Poinformowanie o terminie otrzymania wyniku badania (w przy-
padku zdjęć wykonywanych ambulatoryjnie).
536 Tom II
Rozdział 4
Udział pielęgniarki w innych badaniach diagnostycznych
Postępowanie po badaniu:
1. Pielęgniarka pomaga pacjentowi w założeniu ubrania, podaje
posiłek i zlecone leki.
638 Tom II
Rozdział 4
Udział pielęgniarki winnych badaniach diagnostycznych
Część III
Małgorzata Szyszkowska
4.1. Badania radiologiczne
Postępowanie po badaniu:
1. Po badaniu pacjent powinien odpocząć i otrzymać posiłek.
2. Wynik badania zawiera opis z dołączonymi zdjęciami radio-
logicznymi.
B i Cholangiografia
640 Tom II
Rozdział 4
Udział pielęgniarki w innych badaniach diagnostycznych
Postępowanie po badaniu:
1. Pacjent po badaniu powinien odpocząć i otrzymać posiłek.
2. Wynik badania zawiera opis z dołączonymi zdjęciami radio-
logicznymi.
Urografia
642 Tom U
Rozdział 4
Udział pielęgniarki winnych badaniach diagnostycznych
Postępowanie po badaniu:
1. Po badaniu pacjent powinien odpocząć i otrzymać posiłek.
2. Pielęgniarka prowadzi obserwację pacjenta, ze zwróceniem
uwagi na pojawiającą się tachykardię, obniżenie ciśnienia tęt-
niczego, duszność.
3. Wynik badania zawiera opis z dołączonymi zdjęciami radio-
logicznymi.
§§| Angiografia
Postępowanie po badaniu:
1. Przewiezienie pacjenta z pracowni naczyniowej do sali cho-
rych.
2. Pacjent przez 24 godziny powinien leżeć w łóżku i nie wykony-
wać gwałtownych ruchów, szczególnie kończyną, w której do-
konane było nakłucie naczyniowe w czasie badania, z powodu
644 Tom II
Rozdział 4
Udział pielęgniarki w innych badaniach diagnostycznych
ff§ Flebografia
Flebografia jest kontrastowym badaniem radiologicznym, ma- Flebografia
jącym na celu uwidocznienie układu żylnego, głównie kończyn do-
lnych. Najczęściej flebografię wykonuje się w zespole pozakrzepo-
wym w celu potwierdzenia niewydolności żył i oceny ich drożności.
Pacjent zapoznawany jest z istotą i celem badania oraz wyraża
pisemną zgodę na jego przeprowadzenie. Przed badaniem nie sto-
suje się ograniczeń dietetycznych, pacjent nie wymaga specyficzne-
go przygotowania.
Po wykonaniu badania pielęgniarka obserwuje miejsce wkłu-
cia pod kątem wystąpienia odczynu zapalnego.
Hf Scyntygrafia
Scyntygrafia nazywana jest również badaniem izotopowym, Badanie izotopowe
służy do oceny czynności narządów przez pomiar przepływu, prze- - scyntygrafia
nikania, wchłaniania, wychwytywania, gromadzenia, wydzielania
i wydalania różnych substancji promieniotwórczych. Najczęściej
używanym radioizotopem jest technet-99m, jod-131, tal-201, gal-67.
Ze względu na sposób przeprowadzania badań i rodzaj uzyskiwa-
nych informacji izotopy promieniotwórcze znajdują zastosowanie
w badaniach:
• statycznych, polegających na odwzorowaniu narządów lub
zmian chorobowych (nowotwory, ropnie) gromadzących
wprowadzone do ustroju substancje promieniotwórcze;
• dynamicznych, polegających na rejestracji szybkości prze-
mieszczania się z prądem cieczy ustrojowych albo zmian
jego stężenia lub zawartości w narządach i tkankach.
646 Tom II
Rozdział 4
Udział pielęgniarki winnych badaniach diagnostycznych
Część III
Małgorzata Szyszkowska
4.2. Badania endoskopowe
Postępowanie po badaniu:
1. Zapewnienie pacjentowi odpoczynku.
2. Wynik badania rezonansu magnetycznego zawiera opis z dołączo-
nymi zdjęciami rentgenowskimi.
648 Tom II
Rozdział 4
Udział pielęgpiaild w innych badaniach diagnostycznych
§H Gastroskopia
Jest to badanie polegające na wprowadzeniu endoskopu do Gastroskopia
żołądka w celu obejrzenia i oceny błony śluzowej oraz wykrycia
ewentualnych zmian patologicznych. Przy pomocy tego badania
można wykryć ewentualne owrzodzenia, zmiany o charakterze za-
palnym lub nowotworowym, pobrać materiał do badania histo-
patologicznego, a także wykonać drobne zabiegi (usunięcie poli-
pów, hamowanie krwawienia).
Część III
Małgorzata Szyszkowska
4.2. Badania endoskopowe
Postępowanie po badaniu:
1. Odwiezienie lub odprowadzenie pacjenta do sali lub poczekalni.
2. Przypomnienie o konieczności unikania spożywania napojów
i posiłków oraz odpluwaniu śliny do ligniny do czasu utrzymy-
wania się znieczulenia tylnej ściany gardła (zwykle do 2 godzin
po badaniu).
650 Tom II
Rozdział 4
Udział pielęgniarki w innych badaniach diagnostycznych
§§§ Kolonoskopia
Część III
Małgorzata Szyszkowska
4.2. Badania endoskopowe
652 Tom II
Rozdział 4
Udział pielęgniarki w innych badaniach diagnostycznych
Postępowanie po badaniu:
1. Odwiezienie lub odprowadzenie pacjenta na salę lub do poczekalni.
2. Poinformowanie, iż pacjent nie powinien wstrzymywać ga-
zów, gdyż wiąże się to z szybszym ustąpieniem wzdęcia brzu-
cha i ewentualnych dolegliwości bólowych, a jeżeli zauważy
krwawienie z odbytu, musi powiadomić o tym pielęgniarkę lub
lekarza.
3. Zapewnienie pacjentowi odpoczynku i podanie posiłku.
4. Zabezpieczenie przez pielęgniarkę pobranego materiału do ba-
dania histopatologicznego.
|9f Laparoskopia
Laparoskopia jest badaniem polegającym na wziernikowaniu Laparoskopia
jamy otrzewnowej przy pomocy laparoskopu wprowadzonego przez
przebite trokarem powłoki brzuszne i wprowadzenie do jamy otrze-
wnowej powietrza (odma otrzewnowa). Wytworzenie odmy stwa-
rza bezpieczne warunki do wprowadzenia trokaru do jamy brzusznej.
Badanie laparoskopowe umożliwia:
• oglądanie i ocenę jamy otrzewnowej oraz narządów położonych
wewnątrzotrzewnowo (wątroby, pęcherzyka żółciowego, śle-
dziony, narządów rodnych, przepony);
• pobranie materiału biopsyjnego do badania;
• wykonanie zabiegów terapeutycznych: usunięcia pęcherzy-
ka żółciowego, rozbicia złogów pęcherzyka żółciowego, ta-
mowania krwawienia;
• wykonanie zabiegów diagnostycznych: cholangiografii, cho-
lecystografii.
654 Tom II
Rozdział 4
Udział pielęgniarki w innych badaniach diagnostycznych
Postępowanie po badaniu:
1. Przewiezienie pacjenta do sali chorych.
2. Pozostawanie pacjenta w łóżku przez 24 godziny po badaniu,
początkowo w pozycji leżącej, a po powrocie pełnej świadomo-
ści można przejść do pozycji siedzącej.
3. Obserwowanie i ocena stanu świadomości pacjenta, oddechu,
tętna, ciśnienia tętniczego krwi, stanu opatrunku po usunię-
tym trokarze. Pomiarów dokonuje się w ciągu 2 godzin po ba-
daniu co 30 minut, a później do 24 godzin co 1 godzinę.
4. Po znieczuleniu ogólnym przez 2 godziny pacjent nie powinien
jeść i pić, a następnie może otrzymywać w dobie wykonania
badania płyny do picia. Po 24 godzinach możliwe jest włącze-
nie diety lekkostrawnej.
5. Pacjent w ciągu 12 godzin po badaniu powinien oddać mocz.
6. Wynik badania przekazywany jest w formie opisu.
Bronchoskopia
656 Tom II
Rozdział 4
Udział pielęgniarki w innych badaniach diagnostycznych
Postępowanie po badaniu:
1. Odwiezienie lub odprowadzenie pacjenta na salę lub do pocze-
kalni.
2. Przez dwie godziny po badaniu pacjent nie może spożywać
posiłków i pić płynów z powodu zniesienia odruchu połykania
przez zastosowany środek znieczulający (unikanie zachłyśnię-
cia), a wydzielinę w postaci śliny i plwociny odpluwa w ligninę
lub chusteczki jednorazowe.
3. Poinformowanie pacjenta o:
• możliwości wystąpienia niewielkiego krwioplucia po bada-
niu. Oczekiwane zachowanie pacjenta w tej sytuacji obejmu-
je spokojne leżenie w łóżku do momentu ustąpienia objawu;
Część III
Małgorzata Szyszkowska
4.3. Badanie ultrasonograficzne
658 Tom II
Rozdział 4
Udział pielęgniarki w innych badaniach diagnostycznych
660 Tom II
Rozdział 4
Udział pielęgniarki w innych badaniach diagnostycznych
Postępowanie po badaniu:
1. Po wykonaniu badania USG pielęgniarka pomaga pacjentowi
w oczyszczeniu skóry z żelu (skórę myje się ciepłą wodą
z mydłem) i założeniu ubrania.
2. Jeżeli pacjent pozostawał na czczo, powinien spożyć posiłek.
Wynik badania przekazywany jest w formie opisu z dołączony-
mi wydrukami obrazów ultrasonograficznych lub kasety video.
662 Tom II
Rozdział 4
Udział pielęgniarki winnych badaniach diagnostycznych
Część III
Małgorzata Szyszkowska
4.4. Badania komputerowe
Bibliografia
1. Brzozowski R. (red.): Vademecum diagnostyki i terapii,
PZWL, Warszawa 1993.
2. Ciechaniewicz W.: Pielęgniarstwo - ćwiczenia, PZWL, War-
szawa 2001.
3. Duda J., Matys A., Żełewski Ł.: Encyklopedia badań medy-
cznych, GWO, Gdańsk 1996.
4. Fibak J. (red.): Chirurgia, PZWL, Warszawa 1996.
5. Góral R. (red.): Zarys chirurgii, PZWL, Warszawa 1987.
6. Hubert A., Karasek-Krutzinger B., Jobin-Howald U.: Kom-
pedium pielęgniarstwa, PZWL, Warszawa 1994.
7. Ilmurzyńska K. (red.): Diagnostyka ultrasonograficzna,
PZWL, Warszawa 1990.
8. Kirschnick O.: Pielęgniarstwo, Urban &. Partner, Wrocław 1997.
9. Krawczyk M. (red.): Cholecystektomia laparoskopowa,
PZWL, Warszawa 1993.
10. Królicki L.: Medycyna nuklearna, Fundacja im. Ludwika
Rydygjera, Warszawa 1996.
11. Maj S., Pawelski S.: Współczesna diagnostyka i leczenie
chorób krwi, Med. Tour Press International Wydawnictwo
Medyczne, Warszawa 1995.
12. Rajtar-Cynke G. (red.): Farmakologia, Wydwanictwo Cze-
lej, Lublin 2002.
13. Tuszewski M. (red.): Chirurgia przewodu pokarmowego,
PZWL, Warszawa 1995.
14. Wałecki ]., Ziemiański A. (red.): Rezonans magnetyczny
i tomografia komputerowa w praktyce klinicznej, PWM,
Warszawa 1997.
15. Widomska-Czekajska T., Górajek-Jóźwik J. (red.): Prze-
wodnik encyklopedyczny dla pielęgniarek, PZWL, Warsza-
wa 1996.
16. Zahradniczek K. (red.): Wprowadzenie do pielęgniarstwa,
PZWL, Warszawa 1999.
17. Zieliński J., Lenka J. (red.): Urologia. Tom I, PZWL, War-
szawa 1992.
18. Ziemieński A., Wałecki J. (red.): Rezonans magnetyczny i
tomografia komputerowa w praktyce klinicznej, PWN,
Warszawa 1997.
664 Tom II
Rozdział 5
ASYSTOWANIE PRZY
POBIERANIU MATERIAŁÓW DO
BADAŃ DIAGNOSTYCZNYCH
Anna Majda
PO ZAPOZNANIU SIĘ Z TREŚCIĄ ROZDZIAŁU ORAZ Cela rozdziału
WYKONANIU ZAPLANOWANYCH ZADAŃ STUDENT
BĘDZIE POTRAFIŁ:
• przygotować psychicznie i fizycznie pacjenta do nakłuć
i biopsji;
• przygotować zestawy do nakłuć i biopsji;
• współpracować z lekarzem przy wykonywaniu nakłuć
i biopsji;
• objąć opieką pacjenta w czasie nakłuć i biopsji oraz po
ich zakończeniu;
• przejawić odpowiedzialność za prawidłowe pobranie
i transportowanie materiału do badań;
• postępować zgodnie z zasadami profilaktyki zakażeń;
• wstępnie interpretować wyniki badań.
Nakłucie, punkcja {pungere - nakłuć) jamy ciała lub narządu ja- Definicja nakłucia
mistego jest zabiegiem stosowanym w celu pobrania i/lub usunięcia (punkcji), biopsji
wydzieliny (nakłucie diagnostyczne) albo wstrzyknięcia leku
(nakłucie lecznicze). Biopsja to zabieg polegający na pobieraniu ży-
wych tkanek do badania mikroskopowego. Nakłucia i biopsje wyko-
nuje lekarz w pokoju zabiegowym lub pracowni ultrasonografu -
USG (rzadko w sali chorych). Pielęgniarka przygotowuje pacjenta,
materiał, sprzęt do badań. Dba o niezbędne wyposażenie w pokoju
zabiegowym, np. kozetka dla pacjenta, prawidłowe oświetlenie, apa-
rat USG. Asystuje lekarzowi przy wykonywaniu badań. Uczestniczy
w pobieraniu i transporcie materiału do badań. Obserwuje pacjenta
w trakcie i po zabiegu oraz zapewnia mu warunki do odpoczynku.
Zasady obowiązujące Porządkuje sprzęt i materiał po zabiegu. Punkcje i biopsje jam ciała
przy wykonywaniu lub narządów są ingerencją w żywy organizm pacjenta, stąd podczas
nakłuć i biopsji i c n wykonywania obowiązuje przestrzeganie zasad aseptyki i uni-
wersalnych środków ostrożności w profilaktyce HIV, HBV, HCV
oraz stosowanie preparatów antyseptycznych do odkażania skóry
o szerokim zakresie i szybkim działaniu - minimum 1 min. Rów-
nież pielęgniarka na oddziale uczestniczy w przygotowaniu pacjen-
tów do punkcji i biopsji oraz w opiece nad nimi po ich zakończeniu.
Po odbyciu kursu kwalifikacyjnego w zakresie anestezjologii i inten-
sywnej terapii może dokonywać jednorazowego nakłucia tętnicy ce-
lem wykonania gazometrii (Rozporządzenie MZiOS z dnia 2 wrześ-
nia 1997 r. w sprawie zakresu i rodzaju świadczeń zapobiegawczych,
diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych, wykonywanych
przez pielęgniarkę samodzielnie, bez zlecenia lekarskiego oraz zakre-
su i rodzaju takich świadczeń wykonywanych przez położną samo-
dzielnie Dz. U. RP Nr 116, poz. 750 z dnia 1 października 1997 r.),
zaś przy kaniulacji tętnicy może asystować lekarzowi.
666 Tom II
Rozdział 5
Asystowanie przy pobieraniu mateńałów do badań diagnostycznych
Przeciwwskazania: Przeciwwskazania
• zaburzenia czasu krwawienia i krzepnięcia. do nakłucia tętnicy
668 Tom II
Rozdział 5
Asystowanie przy pobieraniu mateńałów do badań diagnostycznych
Płyn stawowy jest dializatem osocza wzbogaconym w kwas Płyn stawowy i miejsca
hialuronowy. Wypełnia przestrzenie stawowe. Zabieg polega na jogo pobrania
nakłuciu przestrzeni śródstawowej i pobraniu płynu do 3 jałowych
probówek, z których jedna zawiera antykoagulant - heparynę. Pro-
bówkę bez dodatku antykoagulantu wykorzystuje się do oceny ma-
kroskopowej (np. obecność ciałek ryżowatych) i badania właściwo-
Przeciwwskazania Przeciwwskazania:
do nakłucia stawu • stan zapalny skóry w miejscu nakłucia.
670 Tom II
Rozdział 5
Asystowanie przy pobieraniu mateńałówdo badań diagnostycznych
Pielęgniarka Lekarz
1. Posadzenie chorego na krze- 1. Wyczucie od strony przyśrodkowej
śle i zgięcie jego kolana pod szpary stawowej między powierzchnia-
kątem prostym mi stawowymi kości udowej
i piszczelowej oraz więzadta rzepki
2. Podanie w sposób jałowy 2. Założenie rękawiczek w sposób jałowy
rękawiczek
3. Podanie w sposób jałowy 3. Odkażenie skóry w miejscu zabiegu
pesety, gazików z prepara-
tem antyseptycznym
4. Podanie w sposób jałowy 4. Obłożenie pola zabiegu
kompresu(-ów) kompresem (-ami)
5. Ewentualne podanie w spo- 5. Ewentualne wykonanie znieczulenia
sób jałowy strzykawki, igły,
leku do znieczulenia
Część III
Anna Majda
5.2. Nakłucie stawu
Pielęgniarka Lekarz
6. Podanie w sposób jałowy 6. Wkłucie igły przyśrodkowo do więzadła
igły punkcyjnej kierując się poziomo w szparę stawową
pod kątem ok. 10° w stosunku do płasz-
czyzny strzałkowej, wyczuwając opór
przy przechodzeniu przez torebkę sta-
wową, a następnie mniejszy opór ciała
tłuszczowego; na głębokości 3-5 cm
opór znika i koniec igły znajduje się w ja-
mie stawowej w przestrzeni między
kłykciami kości udowej
7. Podanie w sposób jałowy
strzykawki do pobrania płynu 7. Pobranie płynu do badania
672 Tom II
Rozdział 5
Asystowanie przy pobieraniu mateńałów do badań diagnostycznych
Mostek:
rękojeść mostka
trzon mostka
żebra
wyrostek
mieczykowaty
mostka
674 Tom II
Rozdział 5
Asystowanie przy pobieraniu mateńałów do badań diagnostycznych
Przeciwwskazania: Przeciwwskazania
a) bezwzględne: do nakłucia szpiku
• hemofilia;
b) względne:
• inne skazy osoczowe;
• ostre skazy małopłytkowe;
• niski poziom płytek krwi;
• zaburzenia czasu krwawienia i krzepnięcia;
• zmiany zapalne w miejscu nakłucia.
676 Tom II
Rozdział 5
Asystowanie przy pobieraniu materiałów do badań diagnostycznych
Pielęgniarka Lekarz
Zabezpieczenie kozetki
podkładem ochronnym
Zdjęcie ubrania z górnej połowy
ciała pacjenta
Ułożenie pacjenta na plecach, Wyznaczenie miejsca nakłucia
z ręką uniesioną za głowę po
stronie wykonywanej punkcji
Podanie w sposób jałowy ręka- Założenie rękawiczek w sposób jałowy
wiczek
Podanie w sposób jałowy pese- Odkażenie skóry w miejscu zabiegu
ty, gazików z preparatem anty-
septycznym
Podanie w sposób jałowy kom- Obłożenie pola zabiegu kompresem(-ami)
presu(-ów)
Podanie w sposób jałowy strzy- Wykonanie znieczulenia nasiękowego obej-
kawki, igły, leku do znieczulenia mującego skórę, tkankę podskórną i okostną
(lub znieczulenie przy użyciu
chlorku etylu)
Podanie w sposób jałowy igły Ustalenie długości ostrza igły za pomocą
punkcyjnej ogranicznika na 1-1,5 cm (w zależności od
grubości tkanki podskórnej)
Wprowadzenie igły punkcyjnej prostopadle
zgodnie z osią talerza kości biodrowej ru-
chem półobrotowym na głębokość 1-1,5 cm;
po przejściu przez warstwę korową kości
wyczuwa się zmniejszony opór, co świadczy
o obecności igły w jamie szpikowej
Podanie w sposób jałowy strzy- Wyjęcie mandrynu z igły punkcyjnej i założe-
kawki nie na nią strzykawki
Obserwacja pacjenta w kierun- Zaaspirowanie około 0,3-0,5 ml miazgi szpi-
ku krótkotrwałego ostrego bólu kowej do strzykawki lub 1 ml, gdy pojawi się
w momencie aspiracji szpiku, krew
o którym należy uprzedzić pa- Odłączenie strzykawki od igły punkcyjnej
cjenta i zabezpieczenie światła igły mandrynem
Podanie w sposób jałowy pese- Usunięcie igły punkcyjnej wraz z mandrynem
ty, gazików zdecydowanym ruchem
Umocowanie opatrunku przylep- Założenie jałowego opatrunku, a u chorych
cem ze skazą krwotoczną opatrunku uciskowego
Przewiezienie pacjenta w pozy- Przeniesienie pobranego szpiku na płytkę Pe-
cji siedzącej na salę. triego lub na szkiełko zegarkowe; gdy zawie-
Poinformowanie pacjenta o ko- ra krew, odsączenie jej bibułą, następnie po-
nieczności pozostania w łóżku branie rogiem szkiełka oszlifowanego po kil-
przez minimum 4 godziny ka grudek szpiku na szkiełka podstawowe
i wykonanie rozmazów (przesunięcie szkiełka
oszlifowanego szybkim, lekkim ruchem pod
kątem 45° do przodu wzdłuż szkiełek podsta-
wowych)
Część III
Anna Majda
5.3. Nakłucie szpiku kostnego
678 Tom II
Rozdział 5
Asystowanie przy pobieraniu mateńałów do badań diagnostycznych
Rodzaje, miejsce biopsji Rozróżnia się biopsję tzw. „ślepą", w której wycinek uzyskuje
wątroby się z nakłucia w prawej środkowej lub przedniej linii pachowej na
wysokości 9-10 międzyżebrza bądź poniżej łuku żebrowego między
linią środkowo-obojęzykową a linią środkową ciała oraz biopsję
„celowaną", wykonywaną podczas laparoskopii lub badania ultra-
sonograficznego. Obecnie wykonuje się głównie biopsję aspira-
cyjną „celowaną", cienkoigłową (BACC, PCI) i gruboigłową (PGI)
pod kontrolą USG.
680 Tom II
Rozdział 5
Asystowanie przy pobieraniu mateńalów do badań diagnostycznych
Przeciwwskazania: Przeciwwskazania
• skazy krwotoczne; do biopsji wątroby
• zmniejszenie liczby krwinek czerwonych poniżej 1 mln/mm3;
• obniżenie wskaźnika protrombiny poniżej 6 5% i płytek krwi
poniżej 50 000 w mm 3 (biopsja gruboigłowa) lub 5000 w mm 3
(biopsja cienkoigłowa);
• podwyższenie stężenia bilirubiny ponad 120 unio/l (7 mg%);
• ostre schorzenia jamy brzusznej;
• zapalenie otrzewnej;
• znaczne wzdęcie jelit;
• brak współpracy z chorym.
Pielęgniarka Lekarz
Zabezpieczenie kozetki podkładem ochronnym
Zdjęcie ubrania z górnej połowy ciała pacjenta
Ułożenie pacjenta płasko na plecach, z prawym
bokiem uniesionym do góry oraz prawą ręką
położoną za głową
682 Tom II
Rozdział 5
Asystowanie przy pobieraniu mateńalów do badań diagnostycznych
Pielęgniarka Lekarz
Podanie w sposób jałowy rękawiczek Założenie rękawiczek w spo-
sób jałowy
Podanie w sposób jałowy pesety, gazików z pre- Odkażenie skóry w miejscu
paratem antyseptycznym zabiegu
Podanie w sposób jałowy kompresu(-ów) Obłożenie pola zabiegu kom-
presem(-ami)
Polanie skóry w miejscu zabiegu jałowym żelem Określenie miejsca biopsji
doUSG wątroby jałową głowicą USG
Podanie w sposób jałowy strzykawki, igły, leku Znieczulenie skóry, tkanki
do znieczulenia podskórnej i warstwy mięśni
Ewentualne dożylne podanie Fentanylu międzyżebrowych
Część III
Anna Majda
5.5. Nakłucie nerki
684 Tom II
Rozdział 5
Asystowanie przy pobieraniu małeńałów do badań diagnostycznych
Przeciwwskazania: Przeciwwskazania
• skaza krwotoczna; d° biopsji nerki
• nadciśnienie tętnicze krwi powyżej 160/95 mmHg(21,3/12,6kPa);
• zaawansowanie procesu chorobowego (poziom kreatyniny
w surowicy powyżej 250 umol/1 - 3 mg/dl);
• wady rozwojowe nerek (nerka podkowiasta, hipoplazja jed-
nej nerki);
• zaawansowane zmiany naczyniowe;
• znaczna niedokrwistość, zmniejszona objętość krwi
krążącej (hipowolemia) lub zaburzenia gospodarki wod-
no-elektrolitowej i kwasowo-zasadowej.
Część Ul 685
Anna Majda
5,5. Nakłucie nerki
Badania wykonywana U pacjenta przed biopsją nerki standardowo wykonuje się ba-
przed biopsją nerki dania:
• oznaczenie grupy krwi, morfologię, czas krwawienia i krzep-
nięcia, stężenie protrombiny, fibrynogenu, kreatyniny w su-
rowicy krwi;
• USG nerek.
686 Tom II
Rozdział 5
Asystowanie przy pobieraniu materiałów do badań diagnostycznych
C. Przygotowanie pacjenta:
1. Poinformowanie o celu i przebiegu zabiegu.
2. Uzyskanie pisemnej zgody na wykonanie zabiegu.
3. Pozostawienie pacjenta na czczo.
4. Pomiar ciśnienia tętniczego krwi.
5. Zapewnienie dostępu do żyły (w razie nagłego zagrożenia
życia).
II. Czynności właściwe
Pielęgniarka Lekarz
Zabezpieczenie kozetki podkładem ochronnym
Zdjęcie ubrania z górnej połowy ciała pacjenta
Ułożenie pacjenta na brzuchu z podłożonym
wałkiem
Podanie w sposób jałowy rękawiczek Założenie rękawiczek w spo-
sób jałowy
Podanie w sposób jałowy pesety, gazików z pre- Odkażenie skóry w miejscu
paratem antyseptycznym zabiegu
Podanie w sposób jałowy kompresu (-ów) Obłożenie pola zabiegu kom-
presem (-ami)
Polanie skóry w miejscu zabiegu jałowym żelem Określenie miejsca biopsji
doUSG jałową głowicą USG
Podanie w sposób jałowy strzykawki, igły, leku Wykonanie znieczulenia
do znieczulenia
Ewentualne dożylne podanie Fentanylu
Ewentualne podanie w sposób jałowy skalpela. Ewentualne nacięcie skalpe-
lem skóry i tkanki podskór-
nej nad miejscem biopsji.
Podanie w sposób jałowy igły biopsyjnej tnącej Wprowadzenie igły biopsyj-
Poinformowanie pacjenta o wstrzymaniu odde- nej tnącej podczas bezdechu
chu i wystąpieniu bólu (krótkotrwałego, niezbyt (ułatwia wprowadzenie we
nasilonego) właściwe miejsce)
Natychmiastowe umieszczenie wycinka na gazi- Pobranie wycinka
ku zwilżonym 0,9% NaCI w płytce Petriego (ba-
danie histochemiczne) lub w naczyniu z forma-
liną (badanie histopatologiczne)
Podanie w sposób jałowy pesety, gazików Usunięcie igły biopsyjnej
Umocowanie opatrunku przylepcem. Założenie opatrunku ucisko-
Przewiezienie pacjenta w pozycji leżącej na salę. wego
Ułożenie pacjenta płasko na plecach do 4 godzin,
potem w wygodnej pozycji do dnia następnego.
Założenie worka z lodem na miejsce biopsji
Część III
Anna Majda
5.6. Nakłucie lędźwiowe
688 Tom II
Rozdział 5
Asystowanie przy pobieraniu mateńałów do badań diagnostycznych
Przeciwwskazania Przeciwwskazania:
do nakłucia lędźwiowego • obecność tarczy zastoinowej na dnie oczu, wskazującej na
wzmożone ciśnienie śródczaszkowe, obrzęk mózgu, obrzęk
tarczy nerwu wzrokowego; zabieg grozi wklinowaniem czę-
ści płata skroniowego pod namiot mózgu lub migdałków
móżdżku do otworu potylicznego wielkiego; w wyniku wkli-
nowania dochodzi do uciśnięcia pnia mózgu i wystąpienia
groźnych dla życia objawów - w postaci zaburzeń oddycha-
nia i krążenia; jeżeli lekarz decyduje się na wykonanie tego
zabiegu mimo objawów zastoju na dnie oczu, podaje się sil-
ne środki przeciwobrzękowe, takie jak mannitol (20% roz-
twór we wlewie kroplowym w ilości 125 ml co 6godz.), dek-
sametazon (8 mg 4 razy dziennie) oraz wykonuje zabieg za
pomocą jak najcieńszej igły punkcyjnej;
• u chorych ze skazami krwotocznymi oraz leczonych środka-
mi przeciwzakrzepowymi ze względu na możliwość powsta-
nia rdzeniowego krwiaka nad- i podoponowego;
• obecność zapalnych zmian skórnych w miejscu nakłucia;
• guzy tylnej jamy czaszki, ze względu na możliwość wklino-
wania do otworu potylicznego wielkiego; przy ich podejrze-
niu należy wykonać tomografię komputerową,-
• wrodzone nieprawidłowości kostne pogranicza czaszko-
wo-mózgowego, np. wgniecenie podstawy czaszki.
690 Tom U
Rozdział 5
Asystowanie przy pobieraniu mateńałów do badań diagnostycznych
CzęśćIII 691
Anna Majda
5.6. Nakłucie lędźwiowe
Pielęgniarka Lekarz
Zabezpieczenie kozetki podkładem ochronnym
Ułożenie pacjenta płasko na boku z plecami skie-
rowanymi do brzegu kozetki, z możliwie mocno
wygiętym kręgosłupem, ze zgiętymi i przywie-
dzionymi do brzucha kończynami dolnymi oraz
zgiętą ku mostkowi głową; osoba pomagająca
ustala taką pozycję, stojąc od strony brzucha
chorego, zakładając jedną rękę na kark, a drugą
w dół podkolanowy pacjenta
Poinformowanie o lekkim bólu w czasie nakłucia
opony, o niekaszleniu i parciu na tłocznię
brzuszną
Zachęcenie do rozluźnienia i normalnego oddy-
chania
692 Tom II
Rozdział 5
Asystowanie pizy pobieraniu mateńałów do badań diagnostycznych
Pielęgniarka Lekarz
Odsłonięcie miejsca nakłucia (ewentualnie Wyznaczenie miejsca
założenie koszuli operacyjnej otwartej od tyłu) nakłucia
Część III
Anna Majda
5.6. Nakłucie lędźwiowe
B. Postępowanie z pacjentem:
1. Poinformowanie o wstrzymaniu się od kaszlenia i parcia.
2. Poinformowanie o ograniczeniu gwałtownych ruchów.
3. Obserwowanie pacjenta (ból głowy, ból w miejscu nakłu-
cia, promieniujący do kończyn dolnych, wymioty, nudno-
ścij.
4. Kontrola opatrunku.
C. Czynności końcowe wykonywane przez pielęgniarkę i lekarza:
1. Higieniczne mycie rąk.
2. Udokumentowanie zabiegu (ilość i rodzaj pobranego
płynu).
694 Tom II
Rozdział 5
Asystowanie przy pobieraniu mateńałów do badań diagnostycznych
Część III
Anna Majda
5.7, Nakłucie jamy opłucnej
Nakłucie opłucnej
I ! 5.7. Nakłucie jamy opłucnej
Nakłucie jamy opłucnej [thomcocentesis] wykonuje się najczę-
ściej po stwierdzeniu płynu lub powietrza w opłucnej. Jeśli nie ma
Miejsce nakłucia szczególnych przesłanek do wyboru innego miejsca nakłucia, to naj-
lepszym miejscem do aspiracji płynu jest VII przestrzeń międzyże-
browa w linii pachowej tylnej lub środkowej, po górnej krawędzi że-
bra (ryc. 6). Jest to uzasadnione psychologicznie (chory nie widzi za-
biegu) oraz anatomicznie (w tym miejscu tętnica międzyżebrowa
przebiega po dolnej krawędzi żebra). W przypadku płynu otorbione-
go, nakłucia dokonuje się pod bezpośrednią kontrolą USG w linii pa-
chowej przedniej w środku III międzyżebrza, gdyż w tej okolicy tętni-
ca międzyżebrowa rozdziela się na gałązkę górną - przebiegającą po-
niżej dolnego brzegu żebra, i gałązkę dolną - przebiegającą powyżej
dolnego brzegu żebra. W celu usunięcia powietrza z opłucnej najko-
rzystniejsze jest wkłucie w II międzyżebrzu w linii środkowo-oboj-
czykowej. Treść wydobytą przez nakłucie należy różnicować pomię-
dzy wysiękiem (bogatobiałkowym) i przesiękiem (ubogim w białko).
W przypadku przesięku postępowanie polega na opróżnieniu jamy
opłucnej, w przypadku wysięku obowiązuje wykonanie biopsji
opłucnej. Pacjenta do nakłucia układa się w pozycji siedzącej, z lek-
kim pochyleniem do przodu, z przedramionami i głową opartymi na
poduszce położonej na oparciu krzesła (uniesienie ramion prowadzi
do rozszerzenia przestrzeni międzyżebrowych), rzadko w pozycji
leżącej na boku z ręką odwiedzioną ku górze.
696 Tom II
Rozdział S
Asystowanie przy pobieraniu mateńałów do badań diagnostycznych
płuca
szczelina opłucnej
żebro
wysięk
Przeciwwskazania Przeciwwskazania:
do nakłucia jamy • zaburzenia krzepnięcia;
opłucnej
• brak współpracy z chorym;
• zakażenie ściany klatki piersiowej;
• bardzo mała objętość płynu;
• ropień płuca;
• zgorzel płuca.
Nakłucie odbarczające
698 Tom II
Rozdział 5
Asystowanie przy pobieraniu mateńałów do badań diagnostycznych
nasadka
do podłączenia
z igłą punkcyjna
kranik dwutorowy
stoik do zbierania
płynu z jamy
opłucnowej
Ryc. 7. Zestaw do punkcji jamy opłucnej (adaptowane za: O. Kirschnick)
Część III
Anna Majda
5.7, Nakłucie jamy opłucnej
Pielęgniarka Lekarz
Posadzenie pacjenta na krześle, zdjęcie mu Wyznaczenie miejsca nakłucia
koszuli
Zabezpieczenie pacjenta podkładem ochron-
nym
Podanie w sposób jałowy rękawiczek Założenie rękawiczek w sposób
jałowy
Podanie w sposób jałowy pesety, gazików Dezynfekcja skóry w miejscu za-
z preparatem antyseptycznym biegu
Podanie w sposób jałowy kompresu (-ów) Obłożenie pola zabiegu kompre-
sem (-ami)
Podanie w sposób jałowy strzykawki, igły, Wykonanie znieczulenia skóry
leku do znieczulenia właściwej, tkanki podskórnej
i międzyżebrza
Poinformowanie pacjenta, że nie powinien
kaszleć ani wykonywać parcia na tłocznię
brzuszną, a także o wstrzymaniu oddechu
i wystąpieniu bólu w czasie nakłucia oraz
uzyskaniu ulgi po nakłuciu
Podanie w sposób jałowy igty punkcyjnej Wprowadzenie igły punkcyjnej
Podanie w sposób jałowy strzykawki Usunięcie mandrynu z igły
Pobranie strzykawką płynu do
badania fizykochemicznego, bak-
teriologicznego i cytologicznego
Podanie w sposób jałowy drenu lub drenu Połączenie igły punkcyjnej
z kranikiem z jałowym drenem lub z jałowym
drenem z kranikiem
Połączenie jałowego drenu z aparatem Pota-
ina lub jałowego drenu z kranikiem ze ssa-
kiem; (płyn można aspirować również przy
pomocy strzykawki 50 ml i trójkierunkowe-
go kranika lub gumowego drenu zaciskane-
go peanem)
700 Tom II
Rozdział S
Asystowanie przy pobieraniu materiałów do badań diagnostycznych
Pielęgniarka Lekarz
Powolne wypuszczanie płynu, dbając jedno- Nieporuszanie igłą (podrażnienie
cześnie o niewpuszczanie powietrza do opłucnej, ból i kaszel)
jamy opłucnej
Obserwowanie zachowania i dolegliwości
Wprowadzenie ewentualne do
chorego (duszność, ból w klatce piersiowej,
jamy opłucnej leku, czasami
kaszel, bicie serca), należy zwolnić pręd- 50-100 ml powietrza na koniec
kość aspiracji płynu lub zaniechać dalszej zabiegu (w celu zapobieżenia zro-
aspiracji stom)
Wsunięcie mandrynu do światła igły
Podanie w sposób jałowy pesety, gazików. Usunięcie igły z mandrynem przy
wstrzymanym oddechu
Umocowanie opatrunku przylepcem Założenie jałowego opatrunku
uciskowego
Przewiezienie pacjenta na salę w pozycji
siedzącej
Ułożenie pacjenta na plecach z lekko unie-
sioną górną częścią ciała i pozostawienie
go w tej pozycji do 2 godzin
Przyczyna Charakter Liczba krwi- Rozmaz prze- Stężenie Stężenie glu- pH Badanie cyto- Badanie mi- Inne
płynu nek białych waga białka kozy logiczne krobiologiczne
w 1 mm
Nowotwór Wysięk surowi- 2000-10 000 Limfocyty Duże Prawidłowe 7,3-7,4 Komórki neo Duże stężenie
czy, często w 30-60% CEA w gruczo-
krwisty lakoraku, NSE
w raku drobno-
komórkowym
Gruźlica Wysięk surowi- 2000-10 000 Limfocyty Duże Prawidłowe 7,3-7,4 Bardzo mało Posiew na Stężenie ADA
czy, czasami < 3,33 mmol/l możliwe niższe komórek mezo- prątki ( + ) powyżej30
krwisty (<60mg%) telialnych w 25-30% U/ml
w 20%
Ropniak (gruźli- Ropa Często Granulocyty Duże Małe, często 7,2 i poniżej Posiew ( + ) LDH podwyż-
czy, bakteryj- > 30 000 obojęt- < 0,56 mmol/l lub (-) szone
ny) nochłonne wie- (<10mg%)
lojadrzaste
Toczeń rumie- Wysięk surowi- 2000-10 000 Limfocyty Duże Prawidłowe 7,3-7,4 - - Obecny czynnik
niowaty uogól- czy możliwe niższe LE
niony
Zawał płuca Wysięk surowi- Zmienna Często granulo- Duże Prawidłowe 7,3-7,4
czo- krwisty, cyty obojęt-
przesięk w 25% nochtonne wie-
lojądrzaste
704 Tom II
Rozdział 5
Asystowanie przy pobielaniu mateńałów do badań diagnostycznych
Przeciwwskazania: Przeciwwskazania
• brak pewności rozpoznania wodobrzusza (podejrzenie tor- d° nakłucia jamy
bieli jajnika, wodonercza, wypełnionego pęcherza moczo- o t r z o w n °l
wego).
Nakłucie odbarczające
Pielęgniarka Lekarz
Ułożenie pacjenta w pozycji siedzącej
Odsłonięcie brzucha pacjenta
Zabezpieczenie pacjenta podkładem Wyznaczenie miejsca nakłucia
ochronnym
706 Tom II
Rozdział 5
Asystowanie przy pobieraniu materiałów do badań diagnostycznych
Pielęgniarka Lekarz
Obserwacja koloru płynu Powolne upuszczanie płynu do słoja
Obserwacja pacjenta w kierunku zapaści (1-21 upuszcza się w czasie 1-2 go-
Kontrola tętna w miarę upuszczania dzin)
płynu Robienie przerw 1-2-minutowych
(wprowadzając mandryn do trójgrańca
lub zaciskając dren odprowadzający)
Wsunięcie mandrynu do trójgrańca
(nie do końca)
Usunięcie trójgrańca wraz z mandry-
nem
Podanie w sposób jałowy nici chirur- Zaopatrzenie chirurgiczne rany
gicznych, imadła, pesety chirurgicznej,
nożyczek chirurgicznych
Podanie w sposób jałowy pesety, ga- Założenie jałowego opatrunku ucisko-
zików wego
Umocowanie opatrunku przylepcem
Założenie na brzuch opaski elastycznej.
Pomiar masy ciała i obwodu brzucha
Pomiar ciśnienia tętniczego krwi
Przewiezienie pacjenta w pozycji
siedzącej na salę
Wygodne ułożenie pacjenta w łóżku
i pozostawienie go w nim przez kilka
godzin
Poinformowanie pacjenta o niezdejmo-
waniu opaski elastycznej bez porozu-
mienia z lekarzem lub pielęgniarką
Bibliografia
1. Ciechaniewicz W. (red.): Pielęgniarstwo. Ćwiczenia, PZWL,
Warszawa 2001.
2. Hildebrand N.: Iniekcje, infuzje, pobieranie krwi, Wydaw-
nictwo Medyczne Urban & Partner, Wrocław 2001.
3. Huber A., Karasek-Kreutzinger B., Jobin-Howald U.: Kom-
pendium pielęgniarstwa, PZWL, Warszawa 1995.
4. Kirschnick O.: Pielęgniarstwo, Wydawnictwo Medyczne
Urban &. Partner, Wrocław 1997.
5. Kokot F. (red.): Choroby wewnętrzne. Podręcznik dla stu-
dentów, PZWL, Warszawa 1996.
708 Tom II
Rozdział 5
Asystowanie przy pobieraniu mateńałów do badań diagnostycznych
710 Tom II
Część Ul
Ćwiczenia sprawdzające testowe
Część Ul 711
Część III
Ćwiczenia sprawdzające testowe
c. 1,0,
d. 0,9.
12. Obserwację gruczołów piersiowych podczas badania fizy-
kalnego należy prowadzić w pozycji (wskaż prawidłową
odpowiedź):
a. wygodnej dla pacjentki,
b. stojącej lub siedzącej z kończynami górnymi
opuszczonymi wzdłuż tułowia, uniesionymi ku
górze, opartymi na biodrach oraz stojącej
z pochyleniem tułowia ku przodowi,
c. leżącej na plecach, na boku oraz siedzącej
z ramionami podpartymi o kolana,
d. leżącej na brzuchu, stojącej z pochyleniem do
przodu oraz siedzącej z rotacją tułowia w bok.
13. Posługując się metodą „tarczy zegara", możemy (wskaż
prawidłową odpowiedź):
a. badać palpacyjnie struktury gruczołów piersiowych,
b. dokonać kontroli wzrokowej cech badanych piersi
i dołów pachowych,
c. oceniać następujące części piersi: brodawki, otoczki,
skórę i miąższ piersi,
d. dokonywać określenia lokalizacji stwierdzanych
zmian w gruczołach piersiowych podczas badania
fizykalnego.
14. Niepokojące cechy węzłów chłonnych możliwe do stwier-
dzenia w badaniu fizykalnym dołów pachowych to (wskaż
prawidłową odpowiedź):
a. węzły miękkie, małe, niebolesne,
b. węzły miękkie, przesuwalne, centralnie położone,
c. węzły powiększone, twarde, nie przesuwalne,
bolesne,
d. żadne z powyższych cech.
15. W ocenie budowy klatki piersiowej stosunek wymiaru
przednio-tylnego do bocznego w warunkach pra-
widłowych wynosi (wskaż prawidłową odpowiedź):
a. 0,5-0,8,
b. 0,8-1,0,
c. 1,0-1,0,
d. 1,0-1,2.
16. Podczas palpacyjnego badania drżenia głosowego, odczu-
walne jego wzmożenie występuje w (wskaż prawidłową
odpowiedź):
a. normalnych warunkach fizjologicznych,
b. stanach upośledzonej drożności dróg oddechowych,
712 Tom II
Część ID
Ćwiczenia sprawdzające testowe
714 Tom II
Część m
Ćwiczenia sprawdzające testowe
Część III
część m
Ćwiczenia sprawdzające testowe
a. lordoza, kifoza,
b. łordoza, przechył,
c. przechył, skolioza,
d. skolioza, kifoza.
31. Przyporządkuj nazwę zaburzenia do części ciała, której
dotyczy:
A. kończyna dolna,
B. kręgosłup,
C. kończyna górna.
a. lordoza,
b. haluks,
c. odcisk,
d. kifoza,
e. przykurcz Dupuytrena,
f. guzki Boucharda.
32. Uszkodzenie nerwu trójdzielnego wywołuje następujące
objawy (wskaż prawidłową odpowiedź):
a. zaburzenia czucia na twarzy, opadnięcie kącika ust
i rozszerzenia szpary powiekowej,
b. zaburzenia czucia na twarzy, zniesienie odruchu
rogówkowego, rozszerzenie szpary powiekowej,
c. zaburzenia czucia na twarzy, zniesienie odruchu
rogówkowego, zaburzenia czynności mięśni żucia,
d. opadnięcie kącika ust, spłycenie bruzdy
nosowo-wargowej, rozszerzenie szpary powiekowej.
33. Jakie wskaźniki uwzględnisz w ocenie stanu przytomno-
ści? (wskaż prawidłową odpowiedź):
a. reakcję ruchową kończyn i otwierania oczu oraz
reakcję słowną,
b. reakcję źrenic na światło oraz reakcję słowną
i ruchową kończyn,
c. reakcje na drażnienie rogówki, reakcję źrenic na
światło oraz reakcję obronną na bodziec dotykowy,
d. orientację allopsychiczną i autopsychiczną,
szerokość źrenic.
34. Badanie objawów oponowych polega na ocenie (wskaż
prawidłową odpowiedź):
a. napięcia mięśni karku,
b. symetrii odruchów ze ścięgna Achillesa,
c. objawów na rozciąganie,
d. czucia głębokiego.
35. Który z parametrów nie jest elementem oceny funkcji ru-
chu? (wskaż prawidłową odpowiedź):
a. badanie ruchów biernych i czynnych,
716 Tom II
Część III
ćwiczenia sprawdzające testowe
b. badanie odruchów,
c. badanie symetrii postawy i napięcia mięśni,
d. badanie dermolokacji.
36. Prawidłowe wartości elementów upostaciowanych krwi to
(wskaż prawidłową odpowiedź):
a. erytrocyty-k. 4,5-5,5 • 1012/l; m. 4,0-5,0 • 1012/l *
leukocyty-4,5-10 • 109/l
trombocyty- 125-340 • 109/l
b. erytrocyty - k. 4,0-5,0 • 109/l; m. 4,5-5,5 • 109/l *
leukocyty-4,5-10 • 1012/l
trombocyty- 125-340 • 1012/l
c. erytrocyty - k. 4,5-5,5 • 1012/l; m. 4,0;5,0 • 1012/l *
leukocyty -4,5-10 • 1012/l
trombocyty- 125-340 • 1012/l
d. erytrocyty - k. 4,0-5,0 • 109/l; m. 4,5-5,5 • 109/l*
leukocyty-4,5-10 • 109/l
trombocyty- 125-340 • 109/l
* k. - kobiety; m. - mężczyźni
37. Założenie opaski uciskowej podczas pobierania krwi do
badania nie powinno przekraczać czasu (wskaż prawidłową
odpowiedź):
a. 30 sekund,
b. 60 sekund,
c. 90 sekund,
d. 120 sekund.
38. Mocz do badania bakteriologicznego powinien być pobra-
ny w ilości (wskaż prawidłową odpowiedź):
a. 5 ml,
b. 10 ml,
c. 50 ml,
d. 100 ml.
39. W celu uzyskania reprezentatywnej próbki plwociny do
badania bakteriologicznego należy jednorazowo pobrać
(wskaż prawidłową odpowiedź):
a. 15-20 ml plwociny,
b. 10-15 ml plwociny,
c. 1-5 ml plwociny,
d. 2-10 ml plwociny.
40. Pielęgniarka posługuje się metodą wycieru według NIH
Halla w wypadku pobierania wymazu z (wskaż prawidłową
odpowiedź):
a. krypt migdałkowych,
b. gardła,
c. jamy ustnej,
d. odbytu.
41. Czas przeżycia bakterii chorobotwórczych znajdujących
się w próbce kału można przedłużyć, umieszczając posia-
ne podłoże transportowe w (wskaż prawidłową odpowiedź):
a. chłodni (4-7°C),
b. lodówce (4°C),
c. temperaturze pokojowej (18-22°C),
d. cieplarce (37°C).
42. Wartości prawidłowe wydzielania soku żołądkowego
u kobiet to (wskaż prawidłową odpowiedź):
a. BAO 1,3-4,3 mmol HCl/godz.; MAO 17,0-40,0
mmol HCl/godz.;
b. BAO 1,1-4,6 mmol HCl/godz.; MAO 9,4-24,0
mmol HCl/godz.;
c. BAO 1,1-4,6 mmol HCl/godz.,- MAO 17,0-40,0
mmol HCl/godz.;
d. BAO 1,3-4,3 mmol HCl/godz.; MAO 9,4-24,0
mmol HCl/godz.
43. Prawidłowa temperatura mierzona w jamie ustnej jest
w stosunku do temperatury mierzonej pod pachą (wskaż
prawidłową odpowiedź):
a. wyższa o 0,3cC,
b. niższa o 0,3°C,
c. wyższa o 0,5°C,
d. niższa o 0,5°C.
44. Czynnikami obniżającymi temperaturę ciała mogą być
(wskaż prawidłową odpowiedź):
a. wyniszczenie organizmu,
b. odwodnienie,
c. wstrząs,
d. wszystkie odpowiedzi są poprawne.
45. Pomiar temperatury ciała w odbycie wykonujemy przez
(wskaż prawidłową odpowiedź):
a. minimum 10 min,
b. minimum 5 min,
c. minimum 3 min,
d. minimum 1 min.
46. Termometr po pomiarze temperatury pod pachą (wskaż
prawidłową odpowiedź):
a. dezynfekujemy alkoholem 80%, przechowujemy
w suchym pojemniku,
b. zanurzamy w roztworze chloraminy 1% przez
10 min, myjemy pod bieżącą wodą, przechowujemy
w specjalnym pojemniku,
718 Tom II
Część III
Ćwiczenia sprawdzające testowe
720 Tom II
Część III
Ćwiczenia sprawdzające testowe
d. 130/80 mmHg.
67. Wykonując pomiar opadania krwinek, należy pamiętać,
że stosunek cytrynianu 3,8% do pobieranej krwi powinien
być (wskaż prawidłową odpowiedź):
a. 1:1,
b. 2:1,
c. 1:2,
d. 1:4.
68. Przyspieszone opadanie krwinek występuje w (wskaż pra-
widłową odpowiedź):
a. ostrej chorobie reumatycznej,
b. chorobie wrzodowej żołądka,
c. ostrych stanach zapalnych,
d. wszystkie wyżej wymienione odpowiedzi są
poprawne.
69. Przyspieszone opadanie krwinek występuje w przypadku
(wskaż prawidłową odpowiedź):
a. zwiększonej liczby krwinek czerwonych,
b. zmniejszonego stężenia hemoglobiny,
c. zmniejszonej liczby krwinek czerwonych,
d. niedoborów fibrynogenu.
70. Statyw z pipetami wypełnionymi krwią do badania OB
ustawiamy (wskaż prawidłową odpowiedź):
a. w dobrze nasłonecznionym miejscu, blisko
otwartego okna z dala od grzejnika, jeżeli
temperatura otoczenia przekracza 27°C,
b. przy otwartym oknie, jeżeli temperatura otoczenia
jest wyższa niż 18°C,
c. w dobrze nasłonecznionym miejscu, blisko
grzejników, jeżeli temperatura otoczenia jest niższa
niżl8°C, ^ \
d. z dala od bezpośredniego światła słonecznego, j
źródeł ciepła, źródeł drgań. ]
71. Wynik badania OB fałszuje (wskaż prawidłową odpowiedź): \
a. wykonanie badania później niż 2 godziny od \
momentu pobrania krwi,
b. wykonanie badania później niż 2 godziny od
momentu pobrania krwi, pęcherzyki powietrza
przerywające słupek krwi,
c. wykonanie badania później niż 2 godziny od
momentu pobrania krwi, długotrwały zacisk żylny
podczas pobierania krwi,
722 Tom II
Część III
Ćwiczenia sprawdzające testowe
724 Tom II
Część m
Ćwiczenia sprawdzające testowe
726 Tom II
Część III
Ćwiczenia sprawdzające testowe
728 Tom II
Część m
Ćwiczenia sprawdzające testowe
b. niewerbalny i werbalny,
c. niewerbalny,
d. o sposobie komunikacji decyduje pacjent.
107. Po wykonaniu bronchoskopii w czasie do 2 godzin chory
narażony jest na możliwość (wskaż prawidłową odpo-
wiedź):
a. wystąpienia gorączki,
b. zachłyśnięcia i wystąpienia kaszlu,
c. zachłyśnięcia,
d. wystąpienia gorączki i zachłyśnięcia.
108. Pacjent w wieku 25 lat będzie miał wykonywaną bron-
choskopię. Pielęgniarka informuje chorego, aby (wskaż
prawidłową odpowiedź):
a. w dniu badania nie palił papierosów, a rano nie jadł
śniadania,
b. na 5 godzin przed badaniem nie palił papierosów,
nie spożywał posiłków i nie pił płynów,
c. w dniu badania pacjent może palić papierosy, ale
nie może spożywać posiłków i pić płynów,
d. na 24 godziny przed badaniem nie palił papierosów
i na 6 godzin przed badaniem nie spożywał
posiłków i nie pił płynów.
109. Pacjent przygotowywany do kolonoskopii może pić płyny
(wskaż prawidłową odpowiedź):
a. bez ograniczenia,
b. w niewielkich ilościach,
c. w ilości do 1 litra,
d. nie powinien pić płynów.
110. Pacjent przygotowywany do USG jamy brzusznej powi-
nien (wskaż prawidłową odpowiedź):
a. w dniu badania przed wykonaniem USG nie palić
papierosów i pozostawać na czczo,
b. w dniu badania przed wykonaniem USG może palić
papierosy, ale pozostaje na czczo,
c. w dniu badania przed wykonaniem USG nie palić
papierosów i mieć wykonaną lewatywę,
d. w dniu badania pozostawać na czczo i mieć
wykonaną lewatywę.
111. Ultrasonografia narządu rodnego wykonywana jest (wskaż
prawidłową odpowiedź):
a. po uprzednim oddaniu moczu przez pacjentkę
i wypiciu 2-3 szklanek wody niegazowanej,
b. z pełnym pęcherzem moczowym i po wypiciu 2-3
szklanek wody niegazowanej,
Część III
Część III
Ćwiczenia sprawdzające testowe
730 Tom U
Część m
ćwiczenia sprawdzające testow
d. 20-25 cm H 2 O.
118. Pacjenta z wodobrzuszem najlepiej jest ułożyć do na-
kłucia jamy otrzewnej w pozycji (wskaż prawidłową odpo-
wiedź):
a. siedzącej,
b. leżącej na plecach,
c. leżącej na boku prawym,
d. leżącej na boku lewym.
119. Po nakłuciu jamy otrzewnej można zapobiec zapaści
krążenia przez (wskaż prawidłową odpowiedź):
a. szybkie wypuszczanie płynu,
b. powolne wypuszczanie płynu,
c. powolne wypuszczanie płynu i założenie opaski
elastycznej,
d. szybkie wypuszczanie płynu i założenie opaski
elastycznej.
120. Bezwzględnym przeciwwskazaniem do nakłucia szpiku
jest (wskaż prawidłową odpowiedź):
a. hemofilia,
b. skaza małopłytkowa,
c. szpiczak mnogi,
d. zrzeszotnienie kości.
121.0 kontroli saturacji za pomocą pulsoksymetru należy pa-
miętać po nakłuciu (wskaż prawidłową odpowiedź):
a. szpiku,
b. jamy opłucnej,
c. jamy otrzewnej,
d. lędźwiowym.
122. Pacjenta po biopsji cienkoigłowej wątroby należy ułożyć
w pozycji (wskaż prawidłową odpowiedź):
a. płaskiej na prawym boku do 4 godzin, potem
w wygodnej do dnia następnego,
b. płaskiej na plecach do dnia następnego,
c. wysokiej na plecach do dnia następnego,
d. wysokiej na boku do 4 godzin, potem wygodnej do
dnia następnego.
123. Pacjent po biopsji cienkoigłowej wątroby nie powinien
jeść do (wskaż prawidłową odpowiedź):
a. 2 godzin,
b. 4 godzin,
c. 6 godzin,
d. 8 godzin.
Klucz do testu
1. c
2. b
3. d
4. a
5. c
6. stan uczuciowy, który towarzyszy ogółowi przeżyć i spo-
strzeżeń.; wesoły, tępy, przygnębiony, chwiejny, euforycz-
ny, maniakalny.
7. A - c ; B - a; C - b
8. a
9. c
10. b
r
32 Tom II
Część III
Ćwiczenia sprawdzające testowe
11. C
12. b
13. d
14. c
15. b
16. d
17. c
18. c
19. d
20. a
21. c
22. b
23. d
24. d
25. c
26. d
27 j aka część płodu znaj duj e sie w dnie macicy. Są to naj -
częściej pośladki lub (rzadziej) główka płodu.
28. A - b ; B - d; C - c ; D - a
29. a;
30. C;
31. A.2, Bl, C l , D2, E3, F3
a-B;b-A;C-A;d-B;e-C;f-C
32. c
33. a
34. a
35. d
36. a
37. b
38. b
39. d
40. d
41. a
42. b
43. b
44. d
45. c
46. b
47. b
48. d
49. c, b
50. b
51. c
52. b
97. b
98. c
99. b
100. c
101. a
102. b
103. a
104. a
105. d
106. c
107. c
108. d
109. a
110. a
111. b
112. b
113. a
114. b
115. a
116. a
117. c
118. a
119. c
120. a
121. b
122. a
123. b
124. b
125. a
126. d
127. c
UDZIAŁ PIELĘGNIARKI
W DZIAŁANIACH
LECZNICZYCH
Rozdział 1
Część IV
umieć założyć jałowy fartuch i rękawice;
wiedzieć, na czym polega przygotowanie wyposażenia
sali operacyjnej do zabiegu;
umieć przygotować stoliki operacyjne: np. typu Mayo
i stolik dodatkowy;
umieć przygotować zestaw do mycia i dezynfekcji pola
operacyjnego;
rozumieć zasadność przeliczania narzędzi i materiału
dodatkowego;
znać zasady przygotowania pola operacyjnego;
rozumieć konieczność przestrzegania zasad aseptyki
i antyseptyki;
umieć przygotować stolik opatrunkowy;
umieć przygotować pacjenta do zmiany opatrunku;
umieć zmienić opatrunek na ranie czystej i zakażonej;
umieć poinformować chorego w zakresie
postępowania z opatrunkiem;
znać rodzaje opasek, bandaży;
znać cele bandażowania;
znać zasady bandażowania;
znać sposoby bandażowania;
umieć różnicować opatrunki;
umieć dobierać rodzaje opasek do celu bandażowania;
umieć wykonać podstawowe obwoje;
umieć bandażować różne okolice ciała;
umieć zakładać opaski uciskowe;
umieć zakładać chustę trójkątną na wybrane okolice
ciała;
umieć zakładać rękawy opatrunkowe na wybrane
okolice ciała;
umieć wykazać postawę aktywnego, konstruktywnego
i profesjonalnego postępowania wobec pacjenta;
być świadomym odpowiedzialności za własne
działania.
740 Tom II
Rozdział 1
Wybrane metody lecznicze - zakres i charakter współpracy pielęgniark
Hf Alicja Wierzbicka
1.1. Podstawy metod leczenia
Metodą leczenia jest określony sposób postępowania mający
na celu zwalczanie choroby i przywracanie zdrowia lub łagodzenie
dolegliwości oraz utrzymanie zdrowia na możliwie optymalnym
poziomie.
Podstawą stosowania określonych metod leczenia jest rozpo-
znana choroba, jej przebieg i stan pacjenta.
Leczenie i metody lecznicze stanowią wyodrębniony, dynami-
cznie rozwijający się dział medycyny.
Dokonanie podziału metod leczenia wymaga przyjęcia okre-
ślonych kryteriów, takich jak:
• miejsce leczenia (szpitalne, ambulatoryjne, sanatoryjne);
• cel leczenia (przyczynowe, objawowe);
• rodzaj postępowania leczniczego (chirurgiczne, zachowawcze);
• rodzaj metod (farmakologiczne, dietetyczne, klimatyczne,
balneologiczne);
• zamierzone efekty - skuteczność (radykalne, paliatywne
- łagodzące uciążliwe dolegliwości);
• rodzaj środków (leczenie krwią, tlenoterapia, antybiotykote-
rapia).
Większość chorób może być zwalczanych przy pomocy róż-
nych metod leczenia, stosowanych często jednocześnie. Takie po-
stępowanie określa się leczeniem (terapią) skojarzonym i wymaga
ono udziału różnych specjalistów (chirurg, internista, fizjoterapeu-
ta, dietetyk). Do zespołu terapeutycznego należy zawsze pielęg-
niarka biorąca udział w realizacji stosowanych metod leczenia.
Jej szczegółowe zadania i kompetencje zależą od rodzaju meto-
dy leczenia i są formalnie określone następującymi dokumentami:
Ustawa o zawodach pielęgniarki i położnej z 1996 r. i Rozporządze-
nie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 2 września 1997 r.
Dz. U. Nr 16, poz. 750.
Część IV 741
Alicja Wierzbicka
1.2. Wybrane metody leczenia
742 Tom II
Rozdział 1
Wybrane metody lecznicze - zakres i charakter współpracy pielęgniarki
Cześć W 743
Alicja Wierzbicka
1.2. Wybrane metody leczenia
744 Tom 11
Rozdziali
Wybrane metody lecznicze - zakres i charakter współpracy pielęgniarki
Część IV
Alicja Wierzbicka
1.2. Wybrane metody leczenia
746 Tom II
Rozdział 1
Wybrane metody lecznicze - zakres i charakter współpracy pielęgniarki
Część IV
Alicja Wierzbicka
1.2. Wybrane metody leczenia
748 Tom U
Rozdział 1
Wybrane metody lecznicze - zakres i charaktei współpracy pielęgniarki
Cześć W 749
Alicja Wierzbicka
1.2. Wybrane metody leczenia
750 Tom II
Rozdział 1
Wybrane metody lecznicze - zakres i charakter współpracy pielęgniarki
1.2.8. Ziołolecznictwo
Ziołolecznictwo polega na stosowaniu surowców oraz prze- Ziołolecznictwo
tworów roślinnych celem wspomagania zdrowienia oraz w profi-
laktyce chorób.
Ziołolecznictwo należy do podstawowych, najstarszych metod
leczenia, którymi posługuje się tzw. medycyna naturalna.
Historia ziołolecznictwa sięga czasów starożytnych, kiedy to
znano już i stosowano rumianek, piołun, nagietek.
Także wiele współczesnych leków o różnorodnych mechaniz-
mach działania, dzięki specjalnym technologiom, powstaje z roślin
(np. aspiryna z kory wierzby, digoksyna z naparstnicy).
W 1974 roku ziołolecznictwo zostało oficjalnie uznane przez
Światową Organizację Zdrowia za metodę leczenia komplementar-
nego (wspomagającego, stosowanego obok innych metod).
Rośliny lecznicze mogą być stosowane w postaci roztworów, na-
parów, odwarów przygotowywanych z mieszanek ziołowych lub po-
jedynczych roślin. Ten sposób postępowania posiada wielowiekową
tradycję ludową i jest określany ziołolecznictwem tradycyjnym.
Współczesne ziołolecznictwo polega na izolowaniu z roślin
substancji aktywnych farmakodynamicznie o ściśle określonym
działaniu leczniczym. W ten sposób w ostatnich latach wyizolo-
wano z roślin kilkaset związków, które weszły do terapii. Wśród
nich można wymienić kodeinę, papawerynę, winkrystynę, winb-
lastynę, chinidynę.
Leki ziołowe wykazują różnorodne działanie: uspokajające,
napotne, ogólnie wzmacniające, przeczyszczające, moczopędne,
wymiotne, stymulujące funkcje krążenia i mózgu.
Część N 751
Alicja Wierzbicka
1.2. Wybrane metody leczenia
752 Tom II
Rozdział 1
Wybrane metody lecznicze - zakres i charakter współpracy pielęgniarki
Część W
Joanna Zalewska-Puchala, Anna Majda
1.3. Udział pielęgniarki w leczeniu przyczynowym i objawowym
754 Tom II
Rozdział 1
Wybrane metody lecznicze - zakres i charakter współpracy pielęgniarki
ZIMNO SUCHE stosowane jest w miejscu przebiegu dużych tę- Zastosowanie zimna
tnie, np. w pachwinach, pod pachami, na szyi, na brzuchu, powoduje suchego
zwężenie powierzchownych naczyń krwionośnych, tym samym
zmniejszony przepływ krwi i tamowanie krwawienia (w przypadku
krwotoku z nosa czy krwotoku wewnętrznego). Ponadto powoduje
miejscowe zmniejszenie przemiany materii (w razie zapalenia), złago-
dzenie bólu (w razie stłuczenia, skręcenia, zwichnięcia), schłodzenie
skóry w miejscu stosowania, obniżenie temperatury ciała (wysoka
gorączka), hamuje rozwój stanu zapalnego, zmniejsza obrzęki poura-
zowe lub pooperacyjne. Zimno suche stosowane jest przy krwiakach,
bólach głowy, w zapobieganiu i leczeniu zakrzepicy, w zapobieganiu
wysiękom i obrzękom, np. przy ukąszeniu przez owady. Zimno suche
stosuje się w postaci worka z lodem lub kompresów żelowych, które
wykonane z nietoksycznego, organicznego żelu i folii, są bardzo wy-
CzęśćIY 755
Joanna Zalewska-Puchała, Anna Majda
1.3. Udział pielęgniarki wleczeniu przyczynowym i objawowym
756 Tom II
Rozdział 1
Wybrane metody lecznicze - zakres i charakter współpracy pielęgniarki
Część IV
Joanna Zalewska-Puchała, Anna Majda
1.3. Udział pielęgniarki wleczeniu przyczynowym i objawowym
758 Tom II
Rozdział 1
Wybrane metody lecznicze - zakres i charakter współpracy pielęgniark
Część W f 59
Joanna Zalewska-Puchała, Anna Majda
1.3. Udział pielęgniarki wleczeniu przyczynowym i objawowym
760 Tom II
Rozdział:
Wybrane metody lecznicze - zakres i charakter współpracy pielęgrńat
Część IV
Joanna Zalewska-Puchała, Anna Majda
1.3. Udział pielęgniarki wleczeniu przyczynowym i objawowym
762 Tom II
Rozdział 1
Wybrane metody lecznicze - zakres i charakter współpracy pielęgniarki
Część IV
Joanna Zalewska-Puchała, Anna Majda
1.3. Udział pielęgniarki w leczeniu przyczynowym i objawowym
764 Tom II
Rozdział 1
Wybrane metody lecznicze - zakres i charakter współpracy pielęgniarki
UWAGA!
• nie stosować okładów rozgrzewających: w początkowym
okresie urazu, u pacjentów z chorobą nowotworową, u pa-
cjentów po zażyciu środków uspokajających, u chorych nie-
spokojnych, pobudzonych;
• obserwować podczas stosowania okładu rozgrzewającego:
dzieci, osoby starsze, nieprzytomnych, pacjentów z niewy-
dolnością krążenia, nadwrażliwych na ciepło, z zaburzenia-
mi czucia;
• ostrożnie stosować okłady rozgrzewające w przypadku nie-
wyjaśnionych dolegliwości brzusznych.
Cześć IV 765
Joanna Zalewska-Puchała, Anna Majda
1.3. Udział pielęgniarki wleczeniu przyczynowym i objawowym
766 Tom II
Rozdział 1
Wybrane metody lecznicze - zakres i charakter współpracy pielęgniarki
Cześć IV 767
Joanna Zalewska-Puchala, Anna Majda
1.3. Udział pielęgniarki w leczeniu przyczynowym i objawowym
Gorący okład na brzuch Gorący okład na brzuch - do jego wykonania niezbędne są 3 rę-
czniki, naczynie z wodą o temperaturze około 80°C, czajnik z wrzącą
wodą, koc wełniany. W przypadku kolki wątrobowej pacjenta
układamy na wznak i przykrywamy, z wyjątkiem okolicy prawego
łuku żebrowego. Okład nakłada się równolegle do łuku żebrowego,
tak aby obejmował przestrzeń od kręgosłupa do pępka. Jeden ręcznik
składa się na pół, poprzecznie do jego długiej osi i następnie robi się
fałdy szerokości około 6 cm. Drugi ręcznik, złożony podobnie, sta-
nowi rezerwę do zmiany (jest zamoczony w naczyniu z gorącą wodą).
Tak przygotowany kompres kładzie się na środek trzeciego rozłożo-
nego ręcznika, po czym zanurza się część ręcznika w naczyniu
z gorącą wodą. Następnie po wyjęciu skręca się ręcznik, trzymając
oba końce tak, aby wycisnąć leżący w nim kompres. Po rozwinięciu
ręcznika trzeba poczekać na ochłodzenie się kompresu, umożli-
wiające jego wyjęcie palcami. Trzymając w rękach kompres, dotyka
się nim kilka razy skóry w miejscu, w którym ma być on nałożony,
sprawdzając w ten sposób tolerancję pacjenta na stosowaną tempe-
raturę. Po nakryciu kocem wełnianym kompres leży na ciele
1-2 min. W tym czasie przygotowuje się drugi rezerwowy kompres,
którym zastępuje się pierwszy. W ten sposób kompres zmienia się
8-15 razy. Od czasu do czasu dolewa się wody z czajnika do naczy-
nia. Częste odnawianie kompresu wywiera silne działanie przeciw-
skurczowe. Pacjent po pewnym czasie zaczyna się pocić; po zakoń-
czonym zabiegu należy wykonać zimne zmywanie.
Kompresy parowe Kompresy parowe, stanowiące odmianę gorących okładów, są
wygodne do stosowania w domu. Wykorzystywane do leczenia sta-
nów skurczowych, zmniejszają również bóle. W silnych neural-
giach lub zapaleniach nerwów mogą jednak bóle nasilać. Ręcznik
lniany składa się tak, aby jego wielkość odpowiadała powierzchni
ciała, na którą chcemy go nałożyć. Zanurza się go w gorącej wodzie
i po paru minutach wyjmuje, np. klamerkami do bielizny, kładzie
na drugi ręcznik, za pomocą którego wyciska się go. Tak przygoto-
wany kompres kładzie się na suchy ręcznik, którym otacza się go
z każdej strony i nakłada na ciało. Na całość nakłada się czwarty rę-
cznik i koc wełniany. Po ostudzeniu zdejmuje się go lub przygoto-
wuje następny. Po zabiegu obowiązuje wypoczynek przez 0,5-1 godz.
w łóżku.
Kataplazmy są odmianą kompresu parowego. Do okładów
wybiera się taki surowiec, którego miazga utrzymuje długo ciepło.
Miazgę umieszcza się w woreczku, który po skontrolowaniu tem-
peratury (przez przyłożenie do własnego policzka lub powierzchni
grzbietowej ręki) nakłada się podobnie jak kompresy parowe. Naj-
częściej wykonuje się kataplazmy z ziemniaków. Po ugotowaniu
w łupinach rozciera się je na miazgę i wkłada do lnianego wore-
768 Tom II
Rozdział 1
Wybrane metody lecznicze - zakres i charakter współpracy pielęgniarki
Część IV 76i
Joanna Zalewska-Puchała, Anna Majda
1.3. Udział pielęgniarki wleczeniu przyczynowym i objawowym
770 Tom II
Rozdział 1
Wybrane metody lecznicze - zakres i charakter współpracy pielęgniarki
Część IV
Joanna Zalewska-Puchata, Anna Majda
1.3. Udńał pielęgniarki wleczeniu przyczynowym i objawowym
Wskazówki
W przypadku stosowania baniek bezogniowych należy pamię-
tać o ogrzaniu ich przed zastosowaniem, poprzez zanurzenie w wo-
dzie o temperaturze 40-42°C.
772 Tom II
Rozdział 1
Wybrane metody lecznicze - zakres i charakter współpracy pielęgniarki
Część IV
Joanna Zalewska-Puchała, Anna Majda
1.3. Udział pielęgniarki w leczeniu przyczynowym i objawowym
774 Tom II
Rozdział 1
Wybrane metody lecznicze - zakres i charaktez współpracy pielęgniarki
Małgorzata Wachowicz
1.4. Udział pielęgniarki w leczeniu
chirurgicznym
Część W 775
Małgorzata Wachowicz
1.4. Udział pielęgniarki w leczeniu chirurgicznym
nie wystawały spod niej włosy, dlatego długie włosy należy związać
gumką lub spiąć. Maska chirurgiczna musi zakrywać usta, nos
i brodę, należy ją zmieniać po każdej operacji.
Przygotowanie sprzętu
Wyposażenie sali Spośród licznych pomieszczeń wchodzących w skład bloku
operacyjnej operacyjnego, sala operacyjna jest miejscem szczególnym, ze wzglę-
du na wzmożony reżim sanitarny chroniący pacjenta przed możli-
wością zakażenia. Jej wyposażenie stanowi jedynie niezbędny
sprzęt, który jest łatwy do przesunięcia podczas mycia i dezynfekcji
sali. Podstawowe wyposażenie sali stanowią: stół operacyjny, apa-
rat do znieczulenia, ssak elektryczny, elektrokoagulator, kolumna
chirurgiczna i anestezjologiczna, lampa bezcieniowa, negatoskop,
stoliki (do rozłożenia narzędzi, przygotowania zestawu do mycia
pola operacyjnego, przygotowania zestawu do cewnikowania pę-
cherza moczowego, podręczny dla pielęgniarki pomagającej, celem
prowadzenia dokumentacji operacyjnej, podręczny dla pielęgniarki
anestezjologicznej) oraz drobny sprzęt (np. wiadra na zużyte gaziki,
stelaże z workami na brudną bieliznę i odpady pooperacyjne).
Przygotowanie sali Po założeniu stroju operacyjnego zarówno pielęgniarka instru-
operacyjnej mentująca, jak i pomagająca przygotowują salę operacyjną do pla-
nowanego zabiegu. Polega to na sprawdzeniu funkcjonowania
sprzętu medycznego, m.in. urządzenia do elektrokoagulacji, ssaka
elektrycznego, lampy bezcieniowej, mikroskopu operacyjnego.
Część aparatury używanej w sali operacyjnej nie może być
wyjaławiana, np. mikroskop operacyjny, endoskopy, aparat do
USG lub do RTG, dlatego pokrywa się ją jałowymi foliowymi po-
krowcami. Czynność tę wykonuje pielęgniarka instrumentująca,
ale dopiero po wcześniejszym chirurgicznym myciu rąk, założeniu
jałowego fartucha i rękawiczek.
Przygotowanie sprzętu Pielęgniarki gromadzą także potrzebne zestawy z narzędziami
chirurgicznymi, pakiety z bielizną operacyjną oraz materiał dodat-
kowy, np. nici i szwy chirurgiczne, serwety gazowe, gaziki, setony,
drenaże, płyny do płukania ran i jam ciała. Minimalna ilość tego
sprzętu i materiałów przechowywana jest w szafach tzw. magazyn-
ku pomieszczenia sąsiadującego bezpośrednio z salą operacyjną.
Większe zapasy zgromadzone są w magazynie sprzętu jałowego.
776 Tom II
Rozdział 1
Wybrane metody lecznicze - zakres i charakter współpracy pielęgniarki
CzęśćIY 777
Małgorzata Wachowicz
1.4. Udział pielęgniarki wleczeniu chirurgicznym
778 Tom II
Rozdział 1
Wybrane metody lecznicze - zakres i chaiaktei współpracy pielęgniarki
Część W 779
Rozdział 1
Wybrane metody lecznicze - zakres i charakter współpracy pielęgniarki
Część W 781
Małgorzata Wachowicz
1.4. Udział pielęgniarki wleczeniu chirurgicznym
782 Tom II
Rozdział 1
Wybrane metody lecznicze - zakres i charakter współpracy pielęgniarki
Zmiana opatrunku
Część W 783
Małgorzata Wachowicz
1.4. Udział pielęgniarki w leczeniu chirurgicznym
784 Tom II
Rozdział 1
Wybrane metody lecznicze - zakres i charakter współpracy pielęgniarki
JH Małgorzata Marć
U 1.5. Wybrane metody bandażowania
Bandażowanie - czynność owijania, obwiązywania bandażem Bandażowanie - definicja
okolic ciała człowieka celem umocowania opatrunku.
Inna nazwa określająca bandażowanie to desmurgia (od grec- Desmurgia
kich słów: desmos - więź, opaska,- ergon - dzieło, działanie).
W historycznym znaczeniu desmurgia była dziedziną chirurgii,
zajmowała się niekrwawym leczeniem poprzez nakładanie odpo-
wiednich opasek i opatrunków. W ścisłym znaczeniu tego słowa -
desmurgia to sztuka nakładania opasek. Obecnie rzadko używa się
pojęcia desmurgia, częściej stosuje się określenie - bandażowanie.
Bandaż [ii. bandę - taśma, opaska) - pas płótna, gazy, muślinu Bandaż
lub innego materiału, różnej długości i szerokości, służący przede
wszystkim do umocowania opatrunku i unieruchomienia, np. koń-
czyny, powstrzymania krwawienia.
Obecnie używa się zamiennie pojęć: bandaż, opaska, opaska Nazwy zamienne
miękka. Stosowane są także nazwy firmowe, np. Matopress (ban-
daż elastyczny) lub Idealflex (opaska elastyczna - podtrzymująca
i odciążająca).
Część IV 785
Małgorzata Marć
1.5. Wybrane metody bandażowania
786 Tom II
Rozdział 1
Wybrane metody lecznicze - zakres i charakter współpracy pielęgniarki
Część N 787
Małgorzata Marć
1.5. Wybrane metody bandażowania
788 Tom II
Rozdział 1
Wybrane metody lecznicze - zakres i charakter współpracy pielęgniarki
Część IV 789
Małgorzata Marć
1.5. Wybrane metody bandażowania
790 Tom II
Rozdział 1
Wybrane metody lecznicze - zakres i charakter współpracy pielęgniarki
obwój żółwiowy zbieżny - opatrunek mający zwoje w kształcie Obwój żółwiowy zbieżny
ósemek, krzyżujące się w zagięciu stawów. Rozpoczynamy go
powyżej lub poniżej stawu, a kończymy w jego środku. Obwój
ten przypomina skorupę żółwia. Stosowany jest głównie do
bandażowania stawów kolanowych i łokciowych.
Część IV 791
Małgorzata Marć
1.5. Wybrane metody bandażowania
792 Tom II
Rozdział 1
Wybrane metody lecznicze - zakres i charakteT współpracy pielęgniark
Część IV 793
Małgorzata Maić
1.5. Wybrane metody bandażowania
794 Tom II
Rozdział 1
Wybrane metody lecznicze - zakres i charakter współpiacy pielęgniarki
Część IV 795
Małgorzata Marć
1.5. Wybrane metody bandażowania
OBWÓJ ŚRUBOWY
796 Tom II
Rozdział 1
Wybrane metody lecznicze - zakres i charakter współpracy pielęgniark
Część IV 791
Małgorzata Marć
1.5. Wybrane metody bandażowania
r
98 Tom II
Rozdział 1
Wybrane metody lecznicze - zakres i charakter współpracy pielęgniarki
Część IV 799
Małgorzata Marć
1.5. Wybrane metody bandażowania
800 Tom II
Rozdział 1
Wybrane metody lecznicze - zakres i charakter współpracy pielęgniarki
Część IV 801
Małgorzata Maić
1.5. Wybiane metody bandażowania
802 Tom II
Rozdział 1
Wybrane metody lecznicze - zakies i charakter współpracy pielęgniarki
Część IV 803
Małgorzata Maić
l.S. Wybrane metody bandażowania
804 Tom II
Rozdział 1
Wybrane metody lecznicze - zakres i charakter współpracy pielęgniarki
Cześć IV 805
Małgorzata Marć
1.5. Wybrane metody bandażowania
806 Tom II
Rozdział 1
Wybrane metody lecznicze - zakres i charakter współpracy pielęgniarki
Część W 807
Małgorzata Maić
1.5. Wybrane metody bandażowania
808 Tom II
Rozdział 1
Wybrane metody lecznicze - zakres i charakter współpracy pielęgniarki
Część IV 809
Małgorzata Marć
1.5. Wybrane metody bandażowania
810 Tom II
Rozdział 1
Wybrane metody lecznicze - zakres i charakter współpracy pielęgniarki
Cześć IV 811
Małgorzata Maić
1.5. Wybrane metody bandażowania
812 Tom II
Rozdział 1
Wybrane metody lecznicze - zakres i charakter współpracy pielęgniarki
Część IV 813
Małgorzata Marć
1.5. Wybrane metody bandażowania
814 Tom II
Rozdział 1
Wybzane metody lecznicze - zakres i charakter współpracy pielęgniarki
Część W 815
Małgorzata Marć
1.5. Wybrane metody bandażowania
816 Tom II
Rozdział 1
Wybrane metody lecznicze - zakres i charakter współpracy pielęgniarki
Część IV
Małgorzata Maić
1.5. Wybrane metody bandażowania
Ryc. 34. Opatrunek dłoni chustą trójkątną (za: Chrząszczewska A.: Ban-
dażowanie, PZWL, Warszawa 1998)
818 Tom II
Rozdział 1
Wybrane metody lecznicze - zakres i charakter współpracy pielęgniarki
Część W 819
Małgorzata Marć
1.5. Wybrane metody bandażowania
820 Tom II
Rozdział 1
Wybrane metody lecznicze - zakres i charakter współpracy pielęgniarki
UWAGA!
1. Aby pozbawić rękaw rozciągliwości w określonej okolicy,
należy go skręcić.
2. Poprzez naprzemienne, całkowite i częściowe skręcanie
rękawa można zakładać wieloosiowe opatrunki, np. opa-
trunek Dessaulta.
3. Rękaw zwęża się, gdy jest rozciągany wzdłuż, a rozszerza
się, gdy jest rozciągany wszerz.
Część W 821
Małgorzata Maić
1.5. Wybrane metody bandażowania
I
Techniki zakładania • WYBRANE TECHNIKI ZAKŁADANIA DZIANYCH
ekawów opatrunkowych M RĘKAWÓW OPATRUNKOWYCH I RĘKAWÓW
SIATKOWYCH
(z wykorzystaniem rękawa w postaci rolki)
Ryc. 38. Zakładanie rękawa siatkowego na palec dłoni (za: Budynek M.,
Nowacki C: Wiedza o opatrunkach, Wydawnictwo Adi, Łódź 1999)
822 Tom II
Rozdział 1
Wybrane metody lecznicze - zakres i charakter współpracy pielęgniarki
Część IV
Małgorzata Marć
1.5. Wybrane metody bandażowania
Ryc. 40. Zakładanie rękawa siatkowego na dłoń (za: Budynek M., Nowac-
ki C: Wiedza o opatrunkach, Wydawnictwo Adi, Łódź 1999)
824 Tom II
Rozdział 1
Wybrane metody lecznicze - zakres i charakter współpracy pielęgniarki
Cześć TV 825
Małgorzata Maro
l.S. Wybrane metody bandażowania
Ryc. 43. Zakładanie rękawa siatkowego na głowę (za: Budynek M., No-
wacki C: Wiedza o opatrunkach, Wydawnictwo Adi, Łódź 1999)
826 Tom II
Rozdział 1
Wybrane metody lecznicze - zakres i charakter współpracy pielęgniarki
Część IV 827
Małgorzata Maić
1.5. Wybrane metody bandażowania
828 Tom II
Rozdział 1
Wybrane metody lecznicze - zakres i charakter współpracy pielęgniarki
Bibliografia
1. Barczyński M., Bogusz J.: Medyczny słownik encyklopedy-
czny, Oficyna Wydawnicza, Kraków 1993.
2. Bołtryk G.: Bańki inaczej, Magazyn Pielęgniarki i Położnej
1996, 4, 50-51.
3. Budynek M., Nowacki O: Wiedza o opatrunkach, Wydaw-
nictwo Adi, Łódź 1999.
4. Bujak M.: Podstawowe techniki zabiegowe w opiece ambu-
latoryjnej, Springer PWN, Warszawa 1996.
5. Campbell M.H.: Praca pielęgniarki na bloku operacyjnym,
PZWL, Warszawa 1983.
6. Chrząszczewska A.: Bandażowanie, PZWL, Warszawa 1996.
7. Ciechaniewicz W. (red.): Pielęgniarstwo. Ćwiczenia,
PZWL, Warszawa 2001.
8. Ciuruś J.M.: Pielęgniarstwo operacyjne, Adi, Łódź 1998.
9. Dison N.: Technika zabiegów pielęgniarskich, PZWL, War-
szawa 1978.
10. Góral R. (red.): Zarys chirurgii, PZWL, Warszawa 1992.
11. Harmsen G.: Przebieg operacji od A do Z, PZWL, Warsza-
wa 1999.
12. Huber A., Karasek-Kreutzinger B., Jobin-Howald U.: Kom-
pendium pielęgniarstwa, PZWL, Warszawa 1995.
13. Kessler E.E.: Opatrunki, Urban & Partner, Wrocław 1999.
14. Kokot F. (red.): Choroby wewnętrzne. Podręcznik dla stu-
dentów medycyny, PZWL, Warszawa 1996.
15. Kondraciuk H.: Zastosowanie baniek lekarskich w leczeniu
zespołów bólowych, astmy, przeziębień i innych chorób,
RENKON MED., Kraków 1995.
16. Rowiński W., Dziak A. (red.): Chirurgia dla pielęgniarek,
PZWL, Warszawa 1999.
17. Rutkowski J.: Nauka o opatrunkach (Desmurgia), PZWL,
Warszawa 1966.
Część IV
Małgorzata Maić
l.S. Wybzane metody bandażowania
Tom U
Rozdział 2
Część IV 831
Anna Majda, Joanna Zalewska-Puchała
Zasady realizacji zleceń lekarskich przez pielęgniarkę
• cel zabiegu;
• technikę wykonania zabiegu;
• niezbędny sprzęt i sposób jego przygotowania;
• niebezpieczeństwa dla pacjenta wynikające z wykonywane-
go zabiegu;
• rodzaj pomocy pacjentowi w przypadku wystąpienia po-
wikłań.
2. Prawidłowo zorganizować stanowisko pracy.
3. Przygotować psychicznie pacjenta do zabiegu:
• poznać jego wiedzę i doświadczenie związane z wykonywa-
nym zabiegiem;
• zachować terapeutyczną postawę wobec pacjenta;
• jeśli zachodzi potrzeba, wyjaśnić cel i przebieg zabiegu;
• sprawdzić, czy pacjent wyraził zgodę na wykonanie zabiegu;
• jeśli to możliwe ustalić z pacjentem porę wykonywania za-
biegu;
• zapewnić pacjenta o sprawowaniu w czasie zabiegu opieki
przez pielęgniarkę;
• uwzględnić w planowanych czynnościach życzenia i przy-
zwyczajenia pacjenta;
• wyjaśnić pożądany i oczekiwany sposób zachowania pacjen-
ta podczas zabiegu;
• zmniejszyć lęk i uspokoić pacjenta.
4. Przygotować fizycznie pacjenta do zabiegu:
• podać lek, zastosować zleconą dietę;
• ułożyć we właściwej do zabiegu i wygodnej pozycji, wykonać
czynności wynikające z procedury zabiegu, np. lewatywę;
• zapewnić bezpieczeństwo;
• zapewnić warunki intymności.
5. Umyć higienicznie ręce przed i po zabiegach diagnostycznych,
leczniczych, pielęgnacyjnych przebiegających z użyciem nie-
jałowych rękawiczek jednorazowego użytku.
6. Umyć higienicznie ręce przed założeniem jałowych rękawi-
czek jednorazowego użytku i po ich zdjęciu.
7. W czasie wykonywania zabiegów stosować ruchy celowe, zrę-
czne, delikatne, skoordynowane, aby nie męczyć pacjenta
i wykorzystać minimalną ilość czasu.
8. W czasie zabiegu obserwować pacjenta i pytać o jego subiekty-
wne odczucia, w razie pojawienia się objawów wskazujących
na wystąpienie powikłań natychmiast przerwać zabieg i odpo-
wiednio zareagować.
832 Tom II
RozdzwtZ
Zasady realizacji zleceń lekarskich pizez pielę&óaxkc
Część W
Anna Majda, Joanna Zalewska-Puchała
Zasady realizacji zleceń lekarskich przez pielęgniarkę
Bibliografia
1. Górajek-Jóźwik J., Ciechaniewicz W. (red.): Zasady postę-
powania pielęgniarskiego w wybranych stanach klinicz-
nych, Polskie Towarzystwo Pielęgniarskie, Warszawa
1999.
2. Kodeks etyki zawodowej, Naczelna Rada Pielęgniarek
i Położnych, Warszawa 1996.
3. Zahradniczek K. (red.): Wprowadzenie do pielęgniarstwa,
PZWL, Warszawa 1999.
834 Tom II
Rozdział 3
CzęśćIY 835
Joanna Zalewska-Puchała, Anna Majda
Podawanie leków różnymi drogami
836 Tom II
Rozdział 3
Podawanie leków różnymi (bogami
Część W
Joanna Zalewska-Puchała, Anna Majda
838 Tom II
Rozdział 3
Podawanie leków różnymi drogami
Część W 839
Joanna Zalewska-Puchała, Anna Majda
3.1. Podawanie leków przez przewód pokarmowy
840 Tom II
Rozdział 3
Podawanie leków różnymi drogami
Część W
Joanna Zalewska-Puchała, Anna Majda
3.1. Podawanie leków pizez przewód pokarmowy
842 Tom II
Rozdział 3
Podawanie leków różnymi drogami
Część W 843
Joanna Zalewska-Puchała, Anna Majda
3.1. Podawanie leków przez przewód pokarmowy
844 Tom II
Rozdziat3
Podawanie leków różnymi drogami
Część W 845
Joanna Zalewska-Puchala, Anna Majda
3.1. Podawanie leków pizez pzzewód pokarmowy
846 Tom II
Rozdział 3
Podawanie leków różnymi drogami
Część IV 847
Joanna Zalewska-Puchata, Anna Majda
3.2. Podawanie leków pizez układ oddechowy
3.2.1. Inhalacje
Inhalacja - definicja Inhalacja to wdychanie gazów oddechowych wraz z rozpylony-
mi w nich środkami nawilżającymi (woda) lub leczniczymi
o działaniu miejscowym (rozmiękczające śluz, hamujące przebieg
procesów zapalnych, rozszerzające oskrzela, antybiotyki) lub ogól-
nym (np. adrenalina, atropina). Wprowadzenie leków do układu
oddechowego jest możliwe dzięki zastosowaniu urządzeń wytwa-
rzających aerozole o różnym stopniu rozproszenia (wielkości
cząsteczek). Rozproszone cząsteczki do średnicy 10-30 mikrome-
trów docierają tylko do krtani (z tego względu stosowane są jedynie
w leczeniu górnych dróg oddechowych). Cząsteczki o średnicy 6-10
mikrometrów docierają do tchawicy i dużych oskrzeli. Cząsteczki
równe i mniejsze niż 5 mikrometrów penetrują średnie i drobne
oskrzela, najmniejsze (1-2 mikrometrów) docierają aż do pęcherzy-
ków płucnych. Zabieg trwa nie dłużej niż 15 minut, w czasie któ-
848 Tom U
Rozdział 3
Podawanie leków lóżnymi drogami
Część IV 849
Joanna Zalewska-Puchala, Anna Majda
3.2. Podawanie leków przez układ oddechowy
3. Dozowniki proszkowe.
850 Tom II
Rozdział 3
Podawanie leków różnymi drogami
Część IV
Joanna Zalewska-Puchaia, Anna Majda
3.2. Podawanie leków przez układ oddechowy
Uwagi UWAGA!
Nie należy stosować inhalacji u chorych pobudzonych.
Metoda ultradźwiękowa nie powinna być stosowana u chorych
z alergicznymi chorobami układu oddechowego, również astmą.
§H Substancje lotne
Substancje lotne Leki mogą przedostawać się do ustroju na drodze wziewnej bez
konieczności zastosowania inhalatora (pod warunkiem, iż są one
specjalnie do tego przeznaczone). Lekami takimi są, np. azotan
amylowy lub amoniak, przygotowywane w specjalnych kruchych
ampułkach, zwanych również „perełkami", które otoczone są luź-
no tkaną osłoną z tkaniny. Ampułkę z lekiem należy zmiażdżyć
przy łóżku pacjenta, a nasyconą lekiem jej osłonkę zbliżyć do twa-
rzy pacjenta (ryc. 4). Leki podane w ten sposób działają szybko,
a przedawkowaniu zapobiega się pozwalając choremu jednorazowo
na 2-3 wdechy.
Dozowniki ciśnieniowe Dozowniki ciśnieniowe - są najbardziej popularną formą
wziewnego podawania leków. Zawierają lek rozpuszczony lub za-
wieszony w sprężonym gazie nośnikowym. Są powszechnie dostęp-
ne, spotyka się wiele modeli, które można uruchomić przez ucisk
zastawki palcem, np. skalowane inhalatory dawkujące (MDI) lub
wciąganie powietrza w chwili wdechu [Easi Bieathe). Urządzenia
pobudzane do aktywności wdechem mogą zawierać wiele lub poje-
dynczą dawkę leku, jeżeli używa się kapsułek. Uruchomienie każ-
dego z tych urządzeń oznacza podanie określonej dawki leku. Wiel-
kość dawki leku osadzającej się w płucach wzrasta w następstwie:
zsynchronizowania wdechu z uruchomieniem MDI, wolnego
przepływu wdechowego, zatrzymania oddechu w końcowej fazie
wdechu (na 5-10 sekund), zapoczątkowania wdechu po zakończe-
niu fazy wydechowej, utrzymania MDI w odległości około 4 cm od
otwartych ust i skierowaniu inhalatora bezpośrednio do gardła, nie
na zęby, język lub podniebienie, albo trzymania ustnika MDI przy
ustach lub w ustach, kilkuminutowe odstępy między wziewanymi
dawkami. Dla osób, które mają trudności w synchronizacji uru-
chomienia MDI palcem z zapoczątkowaniem wdechu, zaleca się
852 Tom II
Rozdział 3
Podawanie leków różnymi drogami
CzęśćIY 853
Joanna Zalewska-Puchala, Anna Majda
3.2. Podawanie leków przez układ oddechowy
854 Tom II
Rozdział c
Podawanie leków różnymi drogami
Część W 855
Joanna Zalewska-Puchała, Anna Majda
3.2. Podawanie leków przez układ oddechowy
856 Tom II
Rozdział 3
Podawanie leków różnymi drogami
Część W 85/
Joanna Zalewska-Puchała, Anna Majda
3.2. Podawanie leków przez układ oddechowy
858 Tom II
Rozdział 3
Podawanie leków różnymi drogami
„rezerwuar anatomiczny
otwór
100% tlen
worek
powietrze
tlen
mieszanka wydechowa
rezerwuar anatomiczny
zastawki jednokierunkowe
100% tlen
worek
Ryc. 10. Budowa maski bezzwrotnej (źródło: Bodzoń W.: Podstawy tleno-
terapii, Medycyna praktyczna, Chirurgia 4, 1997)
Część W
oanna Zalewska-Puchała, Anna Majda
1.2. Podawanie leków pizez układ oddechowy
zawór redukujący
butla
60 Tom II
Rozdział 3
Podawanie leków różnymi drogami
Cześć W 86:
oanna Zalewska-Puchała, Anna Majda
S.3. Podawanie leków miejscowo
562 Tom II
Rozdział 3
Podawanie leków różnymi drogami
Część N
Joanna Zalewska-Puchaia, Anna Majda
3.3. Podawanie leków miejscowo
Ryc. 12. Zakropienie leku do oka (źródło: Litwin M.: Zarys okulistyki.
PZWL. Warszawa 1997)
Uwagi UWAGA!
Szczególną ostrożność należy zachować przy podawaniu leków
z grupy mydriatyków i miotyków, ponieważ lek, który dostanie się
przez przewód nosowo-łzowy do gardła i ust może wchłonąć się
przez błonę śluzową i wywołać objawy zatrucia. Objawy te mogą
wystąpić u osób wrażliwych na te leki. Aby tego uniknąć, należy na-
tychmiast po zakropieniu leków z wyżej wymienionej grupy ucisnąć
okolicę woreczka łzowego przez ok. 1-2 minuty i gazikiem wytrzeć
nadmiar leku.
Przy równoczesnym stosowaniu kilku leków nie należy poda-
wać więcej niż dwóch, a maksymalnie trzech leków podczas jedne-
go zakrapiania.
Należy zwrócić uwagę, aby nadmiar leku spływał w kierunku
ucha, a nie ust chorego.
864 Tom II
Rozdział 3
Podawanie leków różnymi drogami
Część W 865
Joanna Zalewska-Puchała, Anna Majda
3.3. Podawanie leków miejscowo
866 Tom II
Rozdział 3
Podawanie leków różnymi drogami
Część W 867
Joanna Zalewska-Puchała, Anna Majda
3.3. Podawanie leków miejscowo
868 Tom II
Rozdział 3
Podawazńe leków różnymi drogami
Część W 869
Joanna Zalewska-Puchala, Anna Majda
3.3. Podawanie leków miejscowo
STRUKTURA CZYNNOŚCI
I. Czynności przygotowawcze
A. Przygotowanie pielęgniarki:
1. Zapoznanie się ze zleceniem w indywidualnej karcie zle-
ceń chorej.
2. Higieniczne mycie rąk.
3. Założenie rękawiczek jednorazowego użytku.
B. Przygotowanie materiału, sprzętu, otoczenia:
1. Przygotowanie sprzętu: lek w zleconej postaci, jałowe rę-
kawiczki, rękawiczki jednorazowego użytku, miska ner-
kowata, ewentualnie basen, parawan.
2. Przygotowanie otoczenia: zapewnienie warunków intym-
ności.
C. Przygotowanie pacjentki:
1. Poinformowanie o celu, istocie i przebiegu zabiegu.
2. Uzyskanie zgody na wykonanie zabiegu.
3. Poinformowanie o konieczności:
• zgłaszania niepokojących objawów podczas zabiegu, np. sil-
ne pieczenie;
• oddania moczu; jeżeli jest to pacjentka leżąca, dostarczenie
basenu;
• podmycia się, w wypadku pacjentek chodzących.
870 Tom II
Rozdział 3
Podawanie leków różnymi drogami
Wskazówki Wskazówki
Maść lub żel wprowadza się do pochwy za pomocą specjalnych .
aplikatorów, które napełnia się lekiem bezpośrednio z tubki. Apli-
kator wprowadza się do pochwy na głębokość 3-5 cm i przez naciś-
nięcie tłoka wypycha lek. Bezpośrednio po zabiegu aplikator należy
rozłożyć, zdezynfekować, umyć zimną i ciepłą wodą oraz wysteryli-
zować. Coraz częściej stosowane są jednak aplikatory jednorazowe-
go użytku z jednorazową dawką leku wewnątrz.
Istnieją także specjalne aplikatory do wprowadzania dopo-
chwowego tabletek. Niektóre tabletki dopochwowe (np. Metroni-
dazol) przed zaaplikowaniem należy zwilżyć w przegotowanej
i ostudzonej wodzie.
CzęśćIY 871
Joanna Zalewska-Puchala, Anna Majda
3.3. Podawanie leków miejscowo
STRUKTURA CZYNNOŚCI
I. Czynności przygotowawcze
A. Przygotowanie pielęgniarki:
1. Zapoznanie się ze zleceniem w indywidualnej karcie zle-
ceń chorego.
2. Higieniczne mycie rąk.
872 Tom II
Rozdział 3
Podawanie leków różnymi drogami
Część W
Joanna Zalewska-Pachata, Anna Majda
3.3. Podawanie leków miejscowo
874 Tom II
Rozdział 3
Podawanie leków różnymi drogami
Oprócz maści i kremów na powierzchnię skóry stosuje się także: Sposoby stosowania
Zasypki (pudry) - stosuje się za pomocą pojemnika - pulwer- leków na skórę
sora lub wacika, pędzelka, kwacza, równomiernie rozprowadzając
3-5 cm poza granice zmian chorobowych. Nie należy stosować za-
sypek na zmiany wysiękowe, ponieważ po nasiąknięciu wydzieliny
następuje jej zasychanie w strupy, co nasila stan zapalny. Użycie
zasypek nie wymaga bandażowania, jedynie przy zmianach na rę-
kach należy założyć rękawiczki, a na stopach skarpetki. W ciągu
doby zasypki stosuje się 2-3 razy (najlepiej na noc).
Część IV 875
Joanna Zalewska-Pnchala, Anna Majda
3.3. Podawanie leków miejscowo
876 Tom II
Rozdział 3
Podawanie leków różnymi drogami
Część TV 877
Joanna Zalewska-Puchała, Anna Majda
3.4. Podawanie leków dotkankowo (iniekcje)
878 Tom II
Rozdział 3
Podawanie leków różnymi drogami
Cześć IV
Joanna Zalewska-Puchała, Anna Majda
3.4. Podawanie leków dotkankowo (iniekcje)
880 Tom II
Rozdział 3
Podawanie leków różnymi drogami
Część W
Joanna Zalewska-Puchała, Anna Majda
3.4. Podawanie leków dotkankowo (iniekcje)
882 Tom II
Rozdział 3
Podawanie leków różnymi drogami
Część IV
Joanna Zalewska-Puchala, Anna Majda
3.4. Podawanie leków dotkankowo (iniekcje)
884 Tom II
Rozdział 3
Podawanie leków różnymi drogami
Część W 885
Joanna Zalewska-Puchała, Anna Majda
3.4. Podawanie leków dotkankowo (iniekcje)
886 Tom II
Rozdział 3
Podawanie leków różnymi drogami
STRUKTURA CZYNNOŚCI
I. Czynności przygotowawcze
A. Przygotowanie pielęgniarki:
1. Sprawdzenie zlecenia lekarskiego.
2. Higieniczne mycie rąk.
3. Założenie rękawiczek jednorazowego użytku.
B. Przygotowanie materiału, sprzętu, otoczenia:
1. Przygotowanie zestawu: indywidualna karta zleceń lekar-
skich dla pacjenta, zlecony lek, preparat antyseptyczny,
strzykawka (pojemność dostosowana do dawki leku), 2
igły (jedna do nabrania leku, druga do podania leku),
jałowe gaziki, rękawiczki jednorazowego użytku, pilni-
czek do ampułek, podstawka na strzykawkę z igłą, poje-
mniki na odpady.
2. Zadbanie o dobrą widoczność.
C. Przygotowanie pacjenta:
1. Poinformowanie pacjenta o:
• celu i przebiegu zabiegu oraz objawach ubocznych związanych
z rodzajem podawanego leku, np. ból, uczucie pieczenia;
• konieczności zmiany miejsca wkłucia;
• przechowywaniu, np. insuliny zwierzęcej w temperaturze
4-8°C, z dala od zamrażalnika, bez dostępu światła;
• konieczności przyjmowania insuliny zwierzęcej 30 min
przed posiłkiem;
• uzyskanie zgody pacjenta na wykonanie zabiegu.
Część W
Joanna Zalewska-Puchała, Anna Majda
3.4. Podawanie leków dotkankowo (iniekcje)
888 Tom II
Rozdział 3
Podawanie leków różnymi drogami
Przykład obliczenia objętości leku zawierającej zleconą dawkę Obliczanie dawki insuliny
insuliny zwierzęcej zwierzęcej
Insulina zwierzęca zawarta w fiolkach produkowana jest w trzech
różnych stężeniach: 10 ml może zawierać 400 j.m., 800 j.m., 1000 j.m.
Aby obliczyć, jaką ilość insuliny zawierającej w 10 ml 400 j.m. należy
pobrać do strzykawki, aby podać pacjentowi zleconą przez lekarza daw-
kę 24 j.m. należy wykonać działanie:
10 m l - 4 0 0 j.m.
X ml - 24 j.m.
10 mix 24 j.m.
X= = 0 , 6 ml
400 j.m.
Część IV 889
Joanna Zalewska-Puchała, Anna Majda
3.4. Podawanie leków dotkankowo (iniekcje)
Budowa i obsługa penu Chcąc ułatwić wielokrotne podawanie insuliny ludzkiej (np.
3-4 razy dziennie szybko działającej - przed śniadaniem, obiadem,
kolacją, wolno działającej - przed II kolacją), celem wytworzenia
śródposiłkowych zwyżek stężenia insuliny we krwi i podstawowego
stałego stężenia insuliny w okresach między posiłkami, używa się
wstrzykiwaczy, zwanych popularnie penami (ang. pen - wieczne
pióro) (ryc. 19). Pen jest półautomatycznym urządzeniem, maksy-
malnie upraszczającym czynności związane z przygotowaniem
i podaniem insuliny, jednocześnie zwiększającym precyzję jej daw-
kowania. Do wstrzykiwacza może być stosowany tylko specjalny
rodzaj fiolek (zwanych wkładami lub nabojami), w górnej części za-
opatrzonych w gumowy korek, w dolnej w kauczukowy tłok. Obec-
nie stosowane są fiolki o pojemności 1,5 ml (zawierające 150 j.m.
insuliny) oraz o pojemności 3 ml (zawierające 300 j.m. insuliny).
Przechowywanie insuliny Peny z wkładami powinny być przechowywane przez 21-28 dni
ludzkiej w temperaturze pokojowej (15-25°C), zaś zapas insuliny w tempe-
raturze +4°C. Każdy pen zaopatrzony jest w dokładną instrukcję
obsługi (ryc. 20). Niezbędna jest jej precyzyjna znajomość. Peny
poszczególnych producentów różnią się m.in. sposobem wstrzyki-
wania zleconej dawki insuliny. W niektórych penach insulinę daw-
kuje się metodą wielokrotnego naciskania i zwalniania przycisku.
W innych ustawia się zleconą dawkę w okienku wstrzykiwacza
i wprowadza całość dawki jednym naciśnięciem. Umieszczanie
wkładu we wstrzykiwaczu i jego wyjmowanie nie następuje za każ-
dym razem wykonywania iniekcji, a jedynie wówczas, kiedy wkład
jest pusty lub istnieje konieczność używania insuliny innego rodza-
ju. Wstrzykiwacz przeznaczony jest dla jednego rodzaju insuliny
i do używania tylko przez jedną osobę. Podawanie insuliny ludzkiej
wymaga prowadzenia samokontroli (oznaczania poziomu cukru
we krwi, cukru i acetonu w moczu). Pielęgniarka może doraźnie
modyfikować stałą dawkę leczniczą insuliny krótko działającej rzę-
du 2-8 j.m./24 godz. (J. Tatoń, 1994), na podstawie Rozporządze-
nia MZiOS z dnia 2 września 1997 r. w sprawie zakresu i rodzaju
świadczeń zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych i reha-
bilitacyjnych wykonywanych przez pielęgniarkę samodzielnie, bez
zlecenia lekarskiego (Dz. U. Nr 116, poz. 750).
STRUKTURA CZYNNOŚCI
I. Czynności przygotowawcze
A. Przygotowanie pielęgniarki:
1. Sprawdzenie zlecenia lekarskiego.
890 Tom n
Rozdział 3
Podawanie leków różnymi drogami
vv
Przegroda kauczukowa
Nasadka metalowa
Kolorowy pieiścień
Ttok kauczukowy
Czaić W
Joanna Zalewska-Puchała, Anna Majda
3.4. Podawanie leków dotkankowo (iniekcje)
C. Przygotowanie pacjenta:
1. Poinformowanie pacj enta o:
• celu i przebiegu zabiegu,-
• rzadko występujących powikłaniach miejscowych (zaczer-
wienienie, świąd, obrzęk) w czasie podawania insuliny
ludzkiej;
• zgłaszaniu niepokojących objawów (uczucie głodu,
trudność w koncentracji, pocenie, senność, zmęczenie);
• konieczności przyjmowania insuliny 30 min przed
posiłkiem, insuliny Humalog 0-15 min przed posiłkiem,-
• miejscach podawania insuliny ludzkiej: krótko-
działającej - w brzuch, pośrednio działającej - w udo,
mieszanek - w brzuch lub udo ;
• podawaniu insuliny ludzkiej przez dłuższy czas w tę
samą okolicę, np. co 4 tygodnie kolejno w brzuch, ra-
mię, udo (zbyt częste zmiany okolicy wstrzyknięć dają
dużą zmianę w tempie wchłaniania i działania insuli-
ny), z zachowaniem odległości od 1 do 3 szerokości
palca od każdego kolejnego wkłucia, wstrzyknięcie
w ten sam punkt może nastąpić po upływie 6 tygodni;
• konieczności umycia wodą z mydłem miejsca, w które
będzie podawana insulina lub umycie przez pielęgniar-
kę (odkażanie skóry nie jest konieczne; insulina zawie-
ra środek dezynfekcyjny - krezol; jeśli jest przechowy-
wana w temperaturze powyżej 25°C, krezol utlenia się
i zabarwia insulinę na brązowo).
2. Uzyskanie zgody na wykonanie wstrzyknięcia.
892 Tom II
Rozdział 3
Podawanie leków różnymi drogami
Część W 893
Joanna Zalewska-Puchała, Anna Majda
3.4. Podawanie leków dotkankowo (iniekcje)
894 Tom II
Rozdział 3
Podawanie leków różnymi drogami
Część W 895
Joanna Zalewska-Puchała, Anna Majda
3.4. Podawanie leków dotkankowo (iniekcje)
Miejsca założenia igły „Motylek" (ang. nazwa igły Butterfly) jest cienką, metalową
typu „motylek" igłą z dwoma „skrzydełkami" i drenem zakończonym zatyczką.
„Skrzydełka" igły złożone razem ułatwiają jej wkłucie, rozłożone
zaś pozwalają na przymocowanie igły do skóry. Igła typu „motylek"
może być założona na okres 7-14, a nawet 21 dni. Miejsce wkłucia
stanowi okolica podobojczykowa lub nadbrzusze - prostopadle do
długiej osi ciała; bez opierania igły o obojczyk i żebra (ryc. 21).
W przypadku przeciwwskazań (np. zmiany zapalne, owrzodzenie,
wyniszczenie) można wybrać okolicę ramienia, uda. Ma zastoso-
896 Tom II
Rozdziała
Podawanie leków różnymi i
STRUKTURA CZYNNOŚCI
I. Czynności przygotowawcze
A. Przygotowanie pielęgniarki:
1. Sprawdzenie zlecenia lekarskiego.
2. Higieniczne mycie rąk.
3. Założenie rękawiczek jednorazowego użytku.
B. Przygotowanie materiału, sprzętu, otoczenia:
1. Przygotowanie zestawu: indywidualna karta zleceń lekar-
skich dla pacjenta, zlecony lek, preparat antyseptyczny,
strzykawka (pojemność dostosowana do dawki leku),
strzykawka wypełniona 2% lignokainą lub 0,9% NaCl
służy do wypełnienia światła drenu i igły przed wykona-
niem wkłucia, 2 igły (jedna do nabrania leku, druga do na-
brania 0,9% NaCl) „motylek" z igłą o małej średnicy,
jałowe gaziki, jałowy przezroczysty opatrunek, np. Tega-
derm, rękawiczki jednorazowego użytku, pilniczek do
ampułek, podstawka na strzykawkę z igłą, pojemniki na
odpady.
2. Zadbanie o dobrą widoczność.
C. Przygotowanie pacjenta:
1. Poinformowanie pacjenta o celu i przebiegu zabiegu oraz ob-
jawach ubocznych związanych z rodzajem podawanego leku.
2. Uzyskanie zgody pacjenta na wykonanie zabiegu.
II. Czynności właściwe
1. Sprawdzenie ponowne leku ze zleceniem.
Część W 897
Joanna Zalewska-Puchala, Anna Majda
3.4. Podawanie leków dotkankowo (iniekcje)
898 Tom II
Rozdziali
Podawanie leków różnymi t
Część W 899
J
Joanna Zalewska-Puchaia, Anna Majda
3.4. Podawanie leków dotkankowo (iniekcje)
900 Tom II
Rozdział 3
Podawanie leków różnymi drogami
STRUKTURA CZYNNOŚCI
I. Czynności przygotowawcze
A. Przygotowanie pielęgniarki:
1. Sprawdzenie zlecenia lekarskiego.
2. Higieniczne mycie rąk.
3. Założenie rękawiczek jednorazowego użytku.
B. Przygotowanie materiału, sprzętu, otoczenia:
1. Przygotowanie zestawu: indywidualna karta zleceń lekar-
skich dla pacjenta, zlecony lek, preparat antyseptyczny,
strzykawka (pojemność dostosowana do dawki leku), 2
igły (jedna do nabrania leku, druga o krótkim ostrzu do
podania leku), jałowe gaziki, rękawiczki jednorazowego
użytku, pilniczek do ampułek, podstawka na strzykawkę
z igłą, pojemniki na odpady.
2. Przygotowanie zestawu reanimacyjnego przy wykonywa-
niu testów, prób uczuleniowych.
3. Zadbanie o dobrą widoczność.
C. Przygotowanie pacjenta:
1. Poinformowanie pacjenta o celu i przebiegu zabiegu
ewentualnych oraz objawach ubocznych związanych z rodza-
jem podawanego leku.
2. Uzyskanie zgody pacjenta na wykonanie zabiegu.
3. Ogolenie miejsca iniekcji u osoby z nadmiernym owłosie-
niem.
Część N
Joanna Zalewska-Puchała, Anna Majda
3.4. Podawanie leków dotkankowo (iniekcje)
902 Tom II
Rozdział 3
Podawanie leków różnymi drogami
2. Uporządkowanie zestawu.
B. Postępowanie z pacjentem:
1. Odczytanie przez lekarza próby na penicylinę po 30 minu- Odczytanie wyniku próby
tach, a w razie wątpliwości - po 1 godzinie: na penicylinę
a) wynik uj emny - nie ma żadnej zmiany lub obrzęk i zaczer-
wienienie nie większe niż w próbie kontrolnej;
b) wynik wątpliwy - rumień lub obrzęk o średnicy większej
niż w próbie kontrolnej, lecz nie przekraczający 1 cm ;
c) wynik dodatni - rumień lub obrzęk o średnicy powyżej 1 cm.
Ujemny wynik pozwala na zastosowanie penicyliny, nato-
miast w przypadku wyniku wątpliwego lub dodatniego decyzję
o dalszym postępowaniu podejmuje lekarz.
2. Odczytanie przez pielęgniarkę próby RT-23 po 72 godzi- Odczytanie wyniku próby
nach: RT-23
a) wynik ujemny - naciek o średnicy mniejszej niż 6 mm,
osoba podlega szczepieniu BCG w dniu odczytania próby;
b) wynik dodatni - naciek o średnicy 6 mm i więcej, osoba
nie podlega szczepieniu BCG;
c) wynik nadmiernie dodatni - naciek większy niż 10 mm
lub odczyn wysiękowy (pęcherzowy) nasuwa podejrzenie
czynnego procesu gruźliczego i wymaga od pielęgniarki
skierowania pacjenta do lekarza.
C. Czynności końcowe wykonywane przez pielęgniarkę:
1. Higieniczne mycie rąk.
2. Udokumentowanie wykonania zabiegu (data, wynik pró-
by, numer serii tuberkuliny).
Część W 903
Joanna Zalewska-Puchała, Anna Majda
3.4. Podawanie leków dotkankowo (iniekcje)
904 Tom u
Rozdział 3
Podawanie leków różnymi drogami
Część IV
Joanna Zalewska-Puchala, Anna Majda
3.4. Podawanie leków dotkankowo (iniekcje)
906 Tom II
Rozdział 3
Podawanie leków różnymi drogami
Część IV 907
Joanna Zalewska-Puchala, Anna Majda
3.4. Podawanie leków dotkankowo (iniekcje)
STRUKTURA CZYNNOŚCI
I. Czynności przygotowawcze:
A. Przygotowanie pielęgniarki:
1. Sprawdzenie zlecenia lekarskiego.
2. Higieniczne mycie rąk.
3. Założenie rękawiczek jednorazowego użytku.
B. Przygotowanie materiału, sprzętu, otoczenia:
1. Przygotowanie zestawu: indywidualna karta zleceń lekar-
skich, zlecony lek, preparat antyseptyczny, strzykawka
(pojemność dostosowana do dawki leku), 2 igły (jedna do
nabrania leku, druga do podania leku), jałowe gaziki, rę-
kawiczki jednorazowego użytku, pilniczek do ampułek,
podstawka na strzykawkę z igłą, pojemniki na odpady.
2. Przygotowanie zestawu reanimacyjnego przy podawaniu
leków w postaci zawiesiny.
3. Zadbanie o dobrą widoczność.
C. Przygotowanie pacjenta:
1. Poinformowanie pacjenta o celu i przebiegu zabiegu oraz
objawach ubocznych związanych z rodzajem podawanego
leku.
2. Poinformowanie pacjenta o konieczności zgłaszania niepo-
kojących objawów (duszność, osłabienie, szum w uszach,
kołatanie serca, lęk, nudności).
908 Tom II
Rozdział 3
Podawanie leków różnymi drogami
Część IV
Joanna Zalewska-Puchata, Anna Majda
3.4. Podawanie leków dotkankowo (iniekcje)
910 Tom II
Rozdział 3
Podawanie leków różnymi drogami
Część IV 911
Joanna Zalewska-Puchała, Anna Majda
3.4. Podawanie leków dotkankowo (iniekcjej
912 Tom II
Rozdział 3
Podawanie leków różnymi drogami
Część W
Joanna Zalewska-Puchała, Anna Majda
3.4. Podawanie leków dotkankowo (iniekcje)
niem płynów;
• powikłania zatorowe w następstwie przedostania się do żyły
powietrza z zestawu do przetaczania, skrzepu krwi z kaniu-
li, wiórek gumowych z korków zamykających butelki
z płynami infuzyjnymi;
• odczyny gorączkowe w wyniku wprowadzenia zakażenia.-,
• zatrucie wodne wskutek nadmiernego podawania płynów
hipotonicznych.
Powikłania podczas Powikłania mogące wystąpić podczas przetaczania dożylnego
przetaczania dożylnego krwi i środków krwiopochodnych:
krwi i środków . w s t r z ą s hemolityczny;
krwiopochodnych . odczyn alergiczny.
• odczyn gorączkowy;
• przeciążenie krążenia;
• wstrząs septyczny;
• powikłania zatorowe,-
• zaburzenia rytmu serca;
• łagodna żółtaczka po podaniu, np. masy erytrocytarnej;
• opóźnione odczyny hemolityczne ;
• plamica poprzetoczeniowa;
• choroba typu przeszczep przeciw gospodarzowi;
• potransfuzyjne choroby zakaźne: wirusowe zapalenie
wątroby typ B, C, D (WZW typ B, C, D), zespół nabytego
upośledzenia odporności (AIDS), mononukleoza zakaźna,
cytomegalia, półpasiec, kiła, toksoplazmoza, malaria;
• oznaki nietolerancji (nudności i wymioty, bóle głowy i koń-
czyn, zaczerwienienie powłok ciała, spadek ciśnienia tętni-
czego krwi, tachykardia, uczucie ucisku w klatce piersiowej,
niepokój, dreszcze, wzrost temperatury ciała).
STRUKTURA CZYNNOŚCI
I. Czynności przygotowawcze
A. Przygotowanie pielęgniarki:
914 Tom II
Rozdział 3
Podawanie leków różnymi drogami
Część IV
Joanna Zalewska-Puchala, Anna Majda
3.4. Podawanie leków dotkankowo (iniekcje)
916 Tom II
Rozdział i
Podawanie leków różnymi drogami
Część W
'oanna Zalewska-Puchała, Anna Majda
1.4. Podawanie leków dotkankowo (iniekcje)
918 Tom II
Rozdział 3
Podawanie leków różnymi drogami
Część W
Joanna Zalewska-Puchała, Anna Majda
3.4. Podawanie leków dotkankowo (iniekcje)
920 Tom II
Rozdział 3
Podawanie leków różnymi drogami
CzęśćIY 921
Joanna Zalewska-Puchała, Anna Majda
3.4. Podawanie leków dotkankowo (iniekcje)
922 Tom II
Rozdział 3
Podawanie leków różnymi drogami
STRUKTURA CZYNNOŚCI
I. Czynności przygotowawcze
A. Przygotowanie pielęgniarki:
1. Sprawdzenie zlecenia lekarskiego.
2. Higieniczne mycie rąk.
3. Założenie rękawiczek jednorazowego użytku.
B. Przygotowanie materiału, sprzętu, otoczenia:
1. Przygotowanie zestawu: indywidualna karta zleceń lekar-
skich, butelka ze zleconym płynem infuzyjnym, zlecony
lek, preparat antyseptyczny, jałowe gaziki, jałowy jedno-
razowy aparat do przetaczania płynów infuzyjnych, strzy-
kawka o pojemności 10 ml z 0,9% NaCl, rękawiczki jed-
norazowego użytku, opaska uciskowa, płaty ligniny, poje-
mniki na odpady, stojak do kroplówki, wieszak plastiko-
wy do zawieszenia butelki.
2. Zadbanie o dobrą widoczność miejsca wykonywania
czynności.
C. Przygotowanie pacjenta:
1. Poinformowanie pacjenta o celu i przebiegu zabiegu oraz
objawach ubocznych.
2. Uzyskanie zgody pacjenta na wykonanie zabiegu.
Część N
Joanna Zalewska-Puchala, Anna Majda
3.4. Podawanie leków dotkankowo (iniekcje)
924 Tom II
Rozdział 3
Podawanie leków różnymi drogami
Część N 925
Joanna Zalewska-Puchała, Anna Majda
3.4. Podawanie leków dotkankowo (iniekcje)
objętość infuzji w ml x 20 , ,
: = liczba kropli/min
czas lniuzji w min
Pompy infuzyjne, Na rynku pojawiają się precyzyjne regulatory kropli oraz ele-
strzykawkowe ktroniczne regulatory liczby kropli. Również dokładność dawkowa-
nia i stałą szybkość wlewu osiąga się za pomocą specjalnych
urządzeń, tzw. pomp. Mają one szerokie zastosowanie w warun-
kach oddziału intensywnej opieki medycznej, a także w razie ko-
nieczności długotrwałego stosowania leków silnie działających.
Wyróżnia się pompy infuzyjne i strzykawkowe. Pompy infuzyjne
(rolkowe, perystaltyczne, tłokowe) regulowane są przepływem kro-
pli (liczba kropli na minutę) lub objętością (ml/godz.). Pompy strzy-
kawkowe są aparatami ciśnieniowymi pozwalającymi na podawa-
nie zawartości jednej lub kilku strzykawek (o pojemności 25, 50,
100 ml) za pomocą napędu tłokowego. Pompa umożliwia dawko-
wanie leku z szybkością od 1 do 100 ml/godz.
Zalecenia do stosowania Podając leki lub płyny przy użyciu pomp infuzyjnych należy
pomp infuzyjnych przestrzegać następujących zaleceń:
• nie wolno wkłuwać zwykłych igieł do wstrzyknięć do bute-
lek jako odpowietrzników;
• jeśli zaistnieje potrzeba dokonania pomiaru ciśnienia tętni-
czego krwi na kończynie, na której założony jest wlew, nale-
ży go najpierw zatrzymać;
• jeśli krótkie wlewy, np. antybiotyki w butelkach 50 ml, po-
daje się przez kranik trójdrożny jednocześnie z innymi
płynami, należy szczególnie pilnować krótkiego czasu infu-
zji, aby osiągnąć wymagane stężenie leku we krwi;
• nie wstrzykiwać roztworów, np. chlorku potasu, za pomocą
igły do wiszącej kroplówki, gdyż może to grozić dużymi wa-
haniami stężeń i być zagrożeniem dla życia, jeśli dodawany
roztwór nie wymiesza się dokładnie,-
• płyny infuzyjne, do których podano leki lub inne roztwory,
zmienić najpóźniej po 12 godz.;
• należy pamiętać, że nie każdy lek dożylny można wstrzyki-
wać do butelki z płynem; niektóre leki dożylne (część z nich
926 Tom II
Rozdział 3
Podawanie leków różnymi drogami
Należy wziąć pod uwagę następujące wskazówki przy poda- Wskazówki przy
waniu krwi i jej preparatów: podawaniu krwi i jej
• sprawdzenie zlecenia lekarskiego; preparatów
• sprawdzenie dokumentacji biorcy (dane personalne, wynik
badania grupy krwi i Rh);
• sprawdzenie wyniku badania serologicznego próby krzy-
żowej;
• sprawdzenie dokumentacji na nalepce pojemnika z krwią
lub jej preparatem,-
• sprawdzenie szczelności pojemnika i próbki pilotującej
(brak śladów uszkodzeń);
• sprawdzenie daty ważności: krew pełna konserwowana -
KPK i koncentrat krwinek czerwonych - KKCz, tzw. masa
erytrocytarna - ME - jest ważna w zależności od rodzaju
płynu konserwującego: 21 dni (płyn CPD - cytryniano-
wo-fosforanowo-glukozowy), 35 dni (płyn CPDA - cytrynia-
nowo-fosforanowo-glukozowy z dodatkiem adeniny), 42 dni
(CPDA + płyn wzbogacający, np. Adsol, Nutricel), przemy-
wany KKCz, tzw. masa erytrocytarna płukana - MEP do 10
godz. od wykonania preparatu, świeżo mrożone osocze -
FFP, krioprecypitat do 12 miesięcy, krew heparynizowana
do 12 godz. od wykonania preparatu, koncentrat krwinek
płytkowych - KKP, tzw. masa płytkowa - MP, koncentrat
leukocytarny - KL, koncentrat czynnika VIII, koncentrat
czynnika IX termin ważności podany przez producenta;
Część W 927
Joanna Zalewska-Puchała, Anna Majda
3.4. Podawanie leków dotkankowo (iniekcje)
928 Tom II
Rozdział 3
Podawanie leków różnymi drogami
Część W
Joanna Zalewska-Puchała, Anna Majda
3.4. Podawanie leków dotkankowo (iniekcje)
Bibliografia
1. Alkiewicz J.: Dysk - osiągnięcie w indywidualnych techni-
kach inhalacji. Postępy areozoloterapii 1, 2000, s. 31-35.
2. Bodzoń W.: Podstawy tlenoterapii. Medycyna praktyczna,
Chirurgia 4, 1997.
3. Brożek L.: Wstrzyknięcia i wlewy dożylne, PZWL, Warsza-
wa 1998.
4. Bruhl W., Brzozowski R.: Vademecum lekarza ogólnego,
PZWL, Warszawa 1992.
5. Ciechaniewicz W. (red.): Pielęgniarstwo. Ćwiczenia,
PZWL, Warszawa 2001.
6. CiuruśM.J.: Zapobieganie zakażeniom w gabinetach zabie-
gowych a jakość usług medycznych, Adi, Łódź 1999.
7. Dison N.: Technika zabiegów pielęgniarskich, PZWL, War-
szawa 1998.
8. Hildebrand N.: Iniekcje, infuzje, pobieranie krwi, Wydaw-
nictwo Medyczne Urban & Partner, Wrocław 2001.
9. Huber A., Karasek-Kreutzinger B., Jobin-Howald U.: Kom-
pendium pielęgniarstwa, PZWL, Warszawa 1995.
10. Jarosz M., Dzieniszewski J.: Interakcje: leki a żywność,
Służba Zdrowia 2000, 78-79, s. 6-9.
11. Jot: Zabiegi oczne, Magazyn Pielęgniarki i Położnej 1999,
7, s. 25.
12. Khan M., Lynch J.: Choroby płuc - diagnostyka i terapia,
Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner, Wrocław 2000.
13. Kirschnick O.: Pielęgniarstwo, Wydawnictwo Medyczne
Urban & Partner, Wrocław 1997.
14. Kózka M. (red.): Stany zagrożenia życia. Wybrane standar-
dy opieki i procedury postępowania pielęgniarskiego, Wy-
dawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2001.
15. Litwin M.: Zarys okulistyki, PZWL, Warszawa 1997.
16. Majda A., Zahradniczek K.: Udział pielęgniarki w procesie
diagnozowania i leczenia, [w:] Zahradniczek K. (red.):
Wprowadzenie do pielęgniarstwa, PZWL, Warszawa 1999.
17. Mćszaros J., Gajewska S. (red.): Podstawy farmakologii,
PZWL, Warszawa 1993.
18. Pirożyński M.: Leczenie wziewne - charakterystyka róż-
nych rodzajów inhalatorów, Postępy areozoloterapii 2000,
1, 17-21.
19. Tatoń J.: Technika zabiegów intemistycznych, PZWL, Wa-
rszawa 1994.
20. Tatoń J.: Cukrzyca. Poradnik dla pacjentów, PZWL, War-
szawa 1994.
Tom II
Część W
Ćwiczenia sprawdzające testowe
Części 931
Część IV
Ćwiczenia sprawdzające testowe
332 Tom II
Część W
Ćwiczenia sprawdzające testowe
a. na koniuszku języka,
b. na grzbiecie języka,
c. na nasadzie języka,
d. na bocznej, prawej stronie języka.
15. W wypadku stosowania skalowanego inhalatora daw-
kującego pobudzanego wdechem należy po podaniu dawki
leku wstrzymać oddech na:
a. 5-10 sekund,
b. 10-15 sekund,
c. 20-30 sekund,
d. 30-60 sekund.
16. Prawidłowo przeprowadzona inhalacja przy użyciu inha-
latora ultradźwiękowego powinna trwać:
a. 20 minut,
b. 10 minut,
c. 15 minut,
d. 30 minut.
17. W celu uniknięcia nadmiernego natlenienia podczas sto-
sowania tlenoterapii należy robić przerwy w podawaniu
tlenu co:
a. 10-15 minut,
b. 15-30 minut,
c. 30-60 minut,
d. 60-90 minut.
18. Wykorzystując technikę dużych przepływów tlenu, zasto-
sujemy np.:
a. maskę częściowo zwrotną,
b. kaniulę nosową,
c. układ Reesa,
d. maskę bezzwrotną.
19. Na jaką głębokość należy wprowadzić aplikator do po-
chwy w celu podania leku?
a. 1-3 cm,
b. 3-5 cm,
c. 4-7 cm,
d. 5-9 cm.
20. Podając lek do kanału usznego osobie dorosłej, należy
pociągnąć małżowinę uszną:
a. do tyłu i góry,
b. do dołu i tyłu,
c. do przodu i góry,
d. do przodu i tyłu.
Część I 933
Część IV
Ćwiczenia sprawdzające testowe
934 Tom II
Część IV
Ćwiczenia sprawdzające testowe
c. 3 dni,
d. 4 dni.
29. Przy planowanym długotrwałym leczeniu dożylnym
w pierwszej kolejności należy nakłuwać żyły w obrębie:
a. zgięcia łokciowego,
b. przedramienia,
c. nadgarstka,
d. grzbietu ręki.
Klucz do testu
1. a
2. b
3. b
4. a
5. c
6. c
7. b
8. a
9. c
10. d
11. c
12. b
13. a
14. c
15. a
16. c
17. b
18. d
19. b
20. a
21. a
22. a, b, c
23. b
24. d
25. a, b, c, d
26. b
27. a, b, c, d
28. c
29. d
Część J 935
Część V
UDZIAŁ PIELĘGNIARKI
W PODSTAWOWYCH
DZIAŁANIACH
REHABILITACYJNYCH
Rozdział 1
CHARAKTERYSTYKA PODSTAW
REHABILITACJI MEDYCZNEJ
Część V 939
Elżbieta Rutkowska
Charakterystyka podstaw rehabilitacji medycznej
940 Tom n
Rozdział 1
Charakterystyka podstaw rehabilitacji medycznej
CzęśćY 941
Elżbieta Rutkowska
Charakterystyka podstaw rehabilitacji medycznej
942 Tom n
Rozdział 1
Charakterystyka podstaw rehabilitacji medycznej
Część V
Rozdział 2
PODSTAWOWY ZAKRES
REHABILITACJI LECZNICZEJ
Elżbieta Rutkowska
Podstawowe działania pielęgniarki w zakresie rehabilitacji Wstęp
przyłóżkowej obejmują: prawidłowe ułożenia chorego w łóżku,
ćwiczenia mobilizujące krążenie obwodowe, elementy ćwiczeń
biernych i czynnych, pionizację i naukę chodzenia, ćwiczenia samo-
obsługi, a także elementy masażu leczniczego. Wszystkie te
działania muszą być zgodne z przyjętym programem leczenia i reha-
bilitacji.
Część V 945
Elżbieta Rutkowska
Udział pielęgniarki w podstawowych działaniach rehabilitacyjnych
946 Tom II
Rozdział 2
Podstawowy zakres rehabilitacji leczniczej
Część V 947
Elżbieta Rutkowska
Udział pielęgniarki w podstawowych działaniach rehabilitacyjnych
948 Tom II
Rozdział 2
Podstawowy zakres rehabilitacji leczniczej
Część V 949
Elżbieta Rutkowska
Udział pielęgniarki w podstawowych działaniach rehabilitacyjnych
950 Tom u
Rozdział 2
Podstawowy zakres rehabilitacji leczniczej
Część V 951
Elżbieta Rutkowska
Udział pielęgniarki w podstawowych działaniach rehabilitacyjnych
952 Tom II
Rozdział 2
Podstawowy zakres rehabilitacji leczniczej
Część V 953
Elżbieta Rutkowska
Udział pielęgniarki w podstawowych działaniach rehabilitacyjnych
954 Tom U
Rozdział 2
Podstawowy zakres rehabilitacji leczniczej
Bibliografia
1. Dega W., Milanowska K. (red.): Rehabilitacja medyczna,
PZWL, 1993.
2. Hofa A.: Masaż leczniczy, PZWL, 1996.
3. Kiwerski A., Ostrowska A.: Stan rehabilitacji i potrzeby
rehabilitacyjne osób o poszczególnych rodzajach niepełno-
sprawności, IFiS PAN, 1994.
4. Kowalik S.: Psychospołeczne podstawy rehabilitacji osób
niepełnosprawnych, PZWL, 1997.
5. Rosławski A., Skolimowski T.: Technika wykonywania
ćwiczeń leczniczych, PZWL, 1997.
6. Rutkowska A., Skwarcz A., Turowski K.: Wybór zagadnień
z zakresu rehabilitacji ruchowej, NC, 1995.
7. Rutkowska E.: Rehabilitacja i pielęgnowanie osób nie-
pełnosprawnych, Wydawnictwo Czelej, Lublin 2002.
8. Szczepankowska B., Ostrowska A. (red.): Osoby niepełno-
sprawne w środowisku lokalnym, CBR-RON, 1999.
9. Weiss M., Zembaty A.: Fizjoterapia, PZWL, 1983.
10. Witkowski T.: Rozumieć problemy osób niepełnospraw-
nych, MBDO, 1993.
Część V 955
Część V
Ćwiczenia sprawdzające testowe
Klucz do testu
1. a
2. c
3. d
956 Tom II
Część VI
PODSTAWOWE DZIAŁANIA
PIELĘGNIARKI W EDUKACJI
PACJENTA
Rozdział 1
EDUKACJA PACJENTA
A PIELĘGNOWANIE
Barbara Ślusarska
PO ZAPOZNANIU SIĘ Z TREŚCIĄ ROZDZIAŁÓW Cele rozdziału
I WYKONANIU ZAPLANOWANYCH ĆWICZEŃ
STUDENT POWINIEN:
• zdefiniować pojęcia edukacja pacjenta, edukacja
zdrowotna, wychowanie zdrowotne, promocja
zdrowia;
• znać różnice zakresu treści charakteryzujących
powyższe pojęcia;
• określić miejsce edukacji w pielęgnowaniu;
• omówić podstawowe zasady prowadzenia procesu
edukacji pacjenta;
• omówić podstawowe działania pielęgniarki stosowane
w procesie edukacji pacjenta;
• przejawiać postawę autentyczności, zaangażowania,
otwartości oraz partnerstwa w nawiązaniu relacji
BH z pacjentem w procesie edukacji.
Część VI 959
Barbara Ślusarska
Podstawowe działaińa pielęgniarki w edukacji pacjenta
960 Tom u
Rozdział 1
Edukacja pacjenta a pielęgnowanie
Część VI 961
Rozdział 2
POJĘCIA ZWIĄZANE
Z EDUKACJĄ PACJENTA
Barbara Ślusarska
W praktyce opiekuńczej edukacja pacjenta zorientowana jest Wstęp
na działania wobec podmiotu opieki, których celem jest przekaza-
nie niezbędnej wiedzy o zdrowiu i warunkach jego utrzymania,
przeciwdziałaniu chorobie, a w sytuacji choroby - wiedzy o choro-
bie i sposobach radzenia sobie z jej skutkami, pomaganie w podej-
mowaniu decyzji związanych z utrzymaniem zdrowia, kształtowa-
nie umiejętności i rozwijanie pozytywnych postaw wobec zdrowia
oraz inicjowanie, motywowanie i podtrzymywanie pożądanych za-
chowań zdrowotnych. W edukacji pacjenta podejmowane są
działania wynikające z procesu nauczania i wychowania, których
realizatorami, jednymi z wielu obok edukatorów zdrowia, lekarzy,
położnych, w zakresie pielęgniarstwa są pielęgniarki. Znając istotę
powyższych procesów i ich uwarunkowania, należy pamiętać o na-
stępujących regułach:
• edukacja pacjenta wykracza poza proste informowanie, Istota procesu edukacji
a kładzie nacisk na postawy i zachowania;
• podstawą skutecznej edukacji jest dobrowolna współpraca
i aktywny udział pacjenta;
• dla prowadzenia edukacji pacjenta konieczne jest rozumie-
nie i stosowanie zasad prawidłowego komunikowania się
oraz praw rządzących procesem uczenia się i nauczania, jak
również motywacji i zmiany zachowań [Grueningen i wsp.,
1995].
Edukacja pacjenta jest częścią składową szerszego pojęcia, ja- Edukacja zdrowotna
kim jest edukacja zdrowotna, które odnosi się także do pojęcia zdro- - wprowadzenie
wia, a nie tylko do osoby pacjenta. Pojęcie edukacji zdrowotnej poja-
wiło się w terminologii polskiej, wypierając wcześniejsze określenie
wychowanie zdrowotne. Od połowy lat 60. XX w., zanim pojawiło
Część VI 963
Barbara Ślusarska
Podstawowe działania pielęgniarki w edukacji pacjenta
Wychowanie zdrowotne się pojęcie edukacja zdrowotna, lansowane było pojęcie wychowanie
- definicje i znaczenie zdrowotne. Według Mazurkiewicza (1975), celem wychowania zdro-
wotnego powinno być dostarczenie nie tylko wiedzy o zdrowiu, ale
przede wszystkim uformowanie właściwych nawyków potrzebnych
do jego utrzymania, opanowanie odpowiednich sprawności, pobu-
dzenie i rozwijanie pozytywnego zainteresowania sprawami zdrowia
oraz ukształtowanie postawy umożliwiającej jego pielęgnację, lecze-
nie i stosowanie wymagań higieny w życiu jednostki. O wychowaniu
mówi się najczęściej wtedy, gdy wpływy, a więc i zmiany dotyczą sfe-
ry emocjonalno-motywacyjnej człowieka. Proces wychowania do
zdrowia dotyczy nie tylko dzieci i młodzieży, ale w dużej mierze tak-
że ludzi dorosłych. Wychowanie dorosłych jest w pewnym stopniu
procesem tworzenia warunków sprzyjających zanikaniu dawniej
obowiązujących stereotypów myślenia, działania i kształtowaniu się
nowych, bardziej racjonalnych i skutecznych form oraz metod
działania, mających zastosowanie także do podtrzymywania i przy-
wracania zdrowia. Proces kształtowania cech intelektu i charakteru
oraz zdolności umożliwiających lepsze rozumienie wartości zdrowia
oraz podejmowanie działań z tym związanych jest procesem niezwy-
kle trudnym w realizacji, znacznie bardziej złożonym niż „wyposa-
żanie" osób dorosłych w wiedzę.
Woynarowska (1991,1993) uzasadnia słuszność stosowania
pojęcia edukacji zdrowotnej zamiast wychowania zdrowotnego
w sposób następujący:
• ma ono szerszy zakres;
• określa kierunek działań „do zdrowia", podkreślając znacze-
nie dobrego samopoczucia i ukazując korzyści płynące ze
zdrowia;
• jest krótsze i znajduje odpowiednik w określeniu angielskim
„education for health" - czyli edukacja do (dla) zdrowia.
Edukacja zdrowotna Pod pojęciem edukacji zdrowotnej rozumie się całokształt
- definicje działań zmierzających do kształtowania zachowań zdrowotnych lu-
dzi, by mogli prowadzić zdrowy styl życia i przyczyniać się do umac-
niania zdrowia oraz rozwijać kompetencje skutecznego wpływania
na zdrowie własne i społeczności, w której żyją (Charońska, 1997).
Edukacja zdrowotna jest więc procesem, w którym ludzie uczą się
dbać o własne zdrowie i społeczności, w której żyją. Proces ten kon-
centruje się na uświadomieniu związków między zdrowiem człowie-
ka a jego stylem życia oraz środowiskiem fizycznym i społecznym
oraz składa się z etapów - od uświadomienia sobie problemów zdro-
wia do decyzji osobistych i działań w celu zmiany zachowań zdrowo-
tnych. Edukacja zdrowotna w odniesieniu do pacjenta osiąga swój
cel, gdy nie kończy się na poziomie wiedzy, ale dociera do tych stru-
964 Tom II
Rozdział 2
Pojęcia związane z edukacją pacjenta
Cześć VI 965
Barbara Ślusarska
Podstawowe działania pielęgniarki w edukacji pacjenta
Metody oddziaływania
by komunikowania się i
organizacyjne : \
Aktywizowanie społeczności
lokalnych
966 Tom II
Rozdział 3
DZIAŁANIA EDUKACYJNE
W PRACY PIELĘGNIARKI
Z PACJENTEM
Barbara Ślusarska
Jak już wyżej zaznaczono, edukacja pacjenta jest procesem Diagnoza pielęgniarska
złożonym, zawierającym wszystkie elementy cyklu działania zor- w zakresie edukacji
ganizowanego, tj. rozpoznanie, planowanie, realizację i ocenę. Za- pacjenta
tem edukacja pacjenta jako działania podejmowane na rzecz podo-
piecznego w praktyce powinna być realizowana w ramach procesu
pielęgnowania (Close, 1988). Centralnym elementem procesu pie- Cel edukacji pacjenta
lęgnowania jest diagnoza pielęgniarska, która może dotyczyć także
takiego stanu pacjenta, gdzie istnieje deficyt wiedzy i umiejętności
w zakresie istotnym z punktu widzenia utrzymania optymalnej ja-
kości życia pacjenta. Działania podejmowane w ramach powyższe-
go rozpoznania będą zmierzały do zlikwidowania lub ograniczenia
wykazanych braków w zakresie wiedzy oraz kształtowania moty-
wacji zmiany niekorzystnych zachowań zdrowotnych, a także po-
stawy uznającej priorytetowo za najważniejszą wartość zdrowie
i życie człowieka.
Pielęgniarka realizując działania edukacyjne musi znać i uwz-
ględniać prawidłowości związane z procesem uczenia, a jeśli pod-
miotem tych działań jest człowiek dorosły, to powinna pamiętać
o podstawowych prawach andragogiki (nauka o kształceniu, celo-
wym kierowaniu rozwojem, kształtowaniu osobowości, uczeniu
człowieka dorosłego):
• człowiek dorosły jest motywowany do uczenia się, gdy roz- Człowiek dorosły
poznaje rozbieżność pomiędzy aktualnym a pożądanym po- a procesy uczenia się
ziomem wiedzy, umiejętności, uczuć i zachowań;
• człowiek dorosły zazwyczaj sam inicjuje i kieruje własnym
procesem uczenia się, korzystając z doświadczenia życiowe-
go jako głównego źródła wiedzy;
Część VI 967
Barbara Ślusarska
Podstawowe działania pielęgniarki w edukacji pacjenta
968 Tom II
Rozdział 3
Działania edukacyjne w pracy pielęgniarki z pacjentem
Cześć VI 969
Barbara Ślusarska
Podstawowe działania pielęgniarki w edukacji pacjenta
Edukacja pacjenta
970 Tom II
Rozdział 3
Dńałania edukacyjne w pracy pielęgniarki z pacjentem
Część VI
i"
KARTA EDUKACJI PACJENTA/RODZINY
Zakres danych dla potrzeb edukacji pacjenta Diagnoza pielęgniarska Planowanie Realizacja Wyniki
Możliwości Zakres wiadomości Poziom Zakres treści nauczania Metody Data i osoba 18 20 22 24 25 26 oceny
uczenia się i umiejętności wyjściowy i środki prowadząca 04 04 04 04 04 04 końcowej*4
pacjenta -wyniki*2 dydaktyczne
Pełna • Istota choroby 5 1. Brak wiedzy na 1. Tłuszcze i -wykład 18.IVgodz.l4-14 4 5 1 Żywienie
sprawność węglowodany w diecie -broszura mgr* 3 piel-E.X.
• Żywienie a 2 temat tłuszczów w diecie -5
w zakresie przeciwmiażdzycowej informacyjna 20.IVgodz.l7 30 -18 15
procesów hipercholeste- przeciwmiażdzycowej - plansze zmian dietetyk-B.J.
życiowych miażdżycowych
rolemia 2. Niepełna wiedza na 2 Palenie
w naczyniach
• Palenie 3 temat cukrów prostych paierosów
2a. Korzyści -wykład 22.IVgodz. 17-17™
papierosów w diecie przeciw- wynikające z rzucenia - model płuc lek.Dyż-I.Z -wiedza-5
palenia papierosów. palacza 24.IVgodz. 1 4 - 1 4 4 5
• Nadwaga 3 miażdzycowej -motywacja
2b. Metody psycholog -B.T.
lub otyłość 3. Brak motywacji do ograniczania lub - rozmowa z 25.IVgodz. l l - l l 3 0 - dobra
rzucania palenia pacjentem który mgr piel. - E.X.
porzucenia palenia
papierosów rzucił palenie oraz pacjent, który
3 Ocena
4. Nieznajomość metod 2c. Badanie poziomu -pogadanka rzucił palenie
motywacji do rzucania - testy motywacji masy ciała
ograniczenia i/lub
palenia i stopnia do zaprzestania
-4
porzucenia nałogu palenia uzależnienia od palenia
nikotyny - kwestionariusz
5. Niepełna wiedza na
tolerancji
temat określania należnej nikotyny
masy ciała, oraz znaczenia 3. Metody oceny -pokaz i 26.IV 14 -14 3 0 mgr
należnej masy ciała, instrukcja piel.-E.X.
nadwagi/otyłości w rozwoju sposoby redukcji - dyskusja
zmian miżdżycowych otyłości/nadwagi
*' Adres pacjenta może być wpisany w sytuacji pacjentów korzystających z poradni, u których realizowany jest program edukacji
* 2 Poziom wyjściowy przygotowania pacjenta w wyodrębnionych obszarach edukacji dokonano w oparciu o uzyskane odpowiedzi ustne pacjenta na zadawane pytania
szczegółowe. Wyniki oceny przedstawiono w kategoriach ocen wg skali od 1 do 5, gdzie 1 oznacza - brak wiedzy/umiejętności, a 5 - poziom bardzo dobry
* 3 Pielęgniarka prowadząca nauczanie pacjenta powinna posiadać udokumentowane kompetencje w tym zakresie tj. tytuł mgr piel, specjalisty w tym zakresie lub inny
dokument potwierdzający jej przygotowanie
Rozdział 3
Działania edukacyjne w pracy pielęgniarki z pacjentem
Bibliografia (rf#
Charońska E.: Zarys wybranych problemów edukacji zdro-
wotnej, Centrum Edukacji Zdrowotnej, Warszawa 1997.
Ciechaniewicz W.: Pedagogika a pielęgniarstwo, (w:) Peda-
gogika, red. Ciechaniewicz W., PZWL, Warszawa 2000.
Close A.: Patient education: a literaturę review, Journal of
Advanced Nursing 1988, 13, 203-213.
Część W
4. Cohen S.A.: Patient educatin - a review of literaturę, Jour-
nal of Advanced Nursing 1981, 6, 11 -18.
5. Demel M.: Pedagogika zdrowia, WSiP, Warszawa 1980.
6. Grueningen U.J.: Patient education: an example of one co-
munication, Journal of Human Hypertension 1995, 1,
15-25.
7. Karski J.: Promocja zdrowia, CMDNSSzM, Warszawa
1992.
8. Luker K., Caress A.-L.: Rethinnking patient education, Jour-
nal of Advanced Nursing 1989, 14, 711-718.
9. Macleod-Clark J., Webb P.: Health education - a basis for
professional nursing practice, Nurse Education Tuday
1985, 5, 10-14.
10. Mazurkiewicz A.E.: Podstawy wychowania zdrowotnego,
(w:) Higiena i ochrona zdrowia, Brzeziński Z.J., Korczak
C.W. (red.), PZWL, Warszawa 1975.
11. Okoń W.: Nowy słownik pedagogiczny, Wyd. Żak, Warsza-
wa 1996.
12. Płaszewska-Żywko L.: Edukacja pacjenta, Pielęgniarstwo
2000, 6(29), 1999, 20-22.
13. Redman B.K.: The process of patient teaching of nursing,
CV. Mosby Company, 1984, St. Louis.
14. Słońska Z., Misiuna M.: Promocja zdrowia. Słownik pod-
stawowych terminów, Agencja Promo-Lider, Warszawa
1993.
15. Ślusarska B.: Edukacja zdrowotna, (w:) Klasyfikacja proce-
dur poz; http://www.igichp.edu.pl./Marek/Klaspoz/sy-
stem.htm, 12.04.02.
16. Ślusarska B., Wysokiński M., Sadurska A.: Edukacja zdro-
wotna w pielęgniarstwie. Przegląd literatury polskiej, Pie-
lęgniarstwo Polskie 2002, 2(14), 156-169.
17. Tilley J.D., Gregor F.M., Thiessen V.: The nurse's role in
patient education: inconngruent perceptions amongst nur-
ses and patients, Journal of Advanced Nursing 1987, 12,
291-301.
18. Turos L.: Andargogika ogólna, Wyd. Żak, Warszawa 1999.
19. Widomska-Czekajska T., Górajek-Jóźwik J. (red.): Prze-
wodnik encyklopedyczny dla pielęgniarek, PZWL, Warsza-
wa 1996.
20. Włodarski Z.: Człowiek jako wychowawca i nauczyciel,
PWN, Warszawa 1992.
21. Woynarowska B. i wsp.: Edukacja prozdrowotna w szkole,
Lider 1993, 6, 18-21.
22. Woynarowska B.: Aktualne tendencje w edukacji zdrowot-
nej w rozwiniętych krajach Europy i w Polsce, Kultura Fizy-
czna 1991, 11-12,9-15.
23. Woynarowska B.: Zdrowie, edukacja zdrowotna, promocja
zdrowia, (w:) Biologiczne i medyczne podstawy rozwoju
i wychowania, red. A. Jaczewski. Warszawa 1994.
Tom II
Część VI
Ćwiczenia sprawdzające testowe
Klucz do testu:
1. d
2. c
3. a
Część VI 975
ERRATA
str. 6, Autorzy
jest: dr n. med. Małgorzata Marć, Zakład Teorii Pielęg-
niarstwa Akademii Medycznej im. Prof. F. Skubisze-
wskiego w Lublinie, ul. Chodźki 6, 20-093 Lublin
powinno być: dr n. med. Małgorzata Marć, Zakład Teorii
Pielęgniarstwa Akademii Medycznej im. Prof. F. Skubi-
szewskiego w Lublinie, ul. Chodźki 6, 20-093 Lublin oraz
Instytut Pielęgniarstwa i Położnictwa, Wydział Pedagogi-
czny, Uniwersytet Rzeszowski, ul. Warzywna 1, 35-959
Rzeszów.