SCHEMATY I DOMENY - 5 OBSZARÓW

(materiał uzupełniający do wykładu)

OBSZAR I - ROZŁĄCZENIE I ODRZUCENIE

Osoby ze schematami z tego obszaru mają problem z tworzeniem satysfakcjonującego przywiązania do innych
ludzi. Myślą, że ich potrzeby związane z akceptacją, stabilnością, poczuciem bezpieczeństwa, wsparciem
emocjonalnym, miłością i przynależnością, nie zostaną zaspokojone.
Źródło powstania schematów z tego obszaru, to rodzina, którą cechuje przemoc, a w mniej drastycznej postaci
chłód emocjonalny, obojętność na potrzeby, prośby, problemy, troski dziecka; rodzic/e odrzucający, poprzez
krytykę i negowanie osiągnięć dziecka, a także zaprzeczanie jego uczuciom i emocjom; ale też- wycofanie i
osamotnienie rodzica, który zajmuje się własnymi troskami, ignorując dziecko, do tego dochodzą wybuchowość
i nieprzewidywalność zachowań rodzica, powodujące, że dziecko nigdy nie jest w stanie przewidzieć, w jakim
stanie będzie rodzic i co się wydarzy.

SCHEMAT 1 Opuszczenie/Niestabilność Więzi (myśl przewodnia: rozczarowanie)

Osoba ma poczucie, że nie może polegać na swoich bliskich/partnerze, gdyż są oni niestabilni (według niej np.
niestabilni emocjonalnie, sporadycznie obecni, mogą umrzeć lub porzucić jednostkę dla kogoś lepszego) i nie
będą w stanie zagwarantować jej odpowiedniego wsparcia i bliskości, odwzajemnić uczuć

Relacje z Niestabilna relacja, brak stałej miłości i wsparcia, na przemian opieka i porzucenie
rodziną

Przekonania „Wkrótce znów zostanę opuszczony; nie mam stałych przyjaciół, wcześniej czy później znowu
dziecka zostanę sam”.

Style Podporząd Jednostka wybiera partnerów, którzy nie chcą się zaangażować, są nieprzystępni
radzenia kowanie lub nieprzewidywalni, a następnie trwa w takim związku.
sobie
Unikanie Jednostka unika bliskich relacji z powodu lęku przed porzuceniem, często pije w
samotności.

Kompensa Jednostka kurczowo trzyma się partnera: gwałtownie atakuje partnera za

cja najdrobniejsze nawet oddzielenie; w konsekwencji odpycha partnerów i znaczące
osoby, domagając się od nich ciągłej uwagi. Jest zaborcza lub stara się ich
kontrolować

SCHEMAT 2. Nieufność/Skrzywdzenie (myśl przewodnia: brak zaufania)

Cechy: Osoba ma poczucie, że zawsze w relacjach międzyludzkich zostaje oszukana, bądź „ma pod górkę”,
ludzie będą ją ranić, krzywdzić lub wykorzystywać itp.

Relacje w Skrzywdzenie emocjonalne, fizyczne lub seksualne

rodzinie

Przekonania „Nadmierna bliskość jest niebezpieczna; muszę bardzo uważać, bo zostanę wykorzystany,
dziecka okłamany, będę maltretowany, krzywdzony- będę cierpiał”

Style Podporząd Osoba wybiera takich partnerów i znaczące osoby, którym nie można ufać; jest
radzenia kowanie przesadnie ostrożna i podejrzliwa wobec innych.
sobie
Unikanie Jednostka unika sytuacji, w których ktoś mógłby ją zranić, nie chce nikomu zaufać,
ma wiele tajemnic. Unika bliskich relacji w życiu osobistym i zawodowym; nie
zwierza się i nie opowiada o sobie.

Kompensa Jednostka wykorzystuje innych i znęca się nad nimi („uderz pierwszy, zanim ciebie
cja uderzą”). Źle traktuje innych lub ich wykorzystuje; jest zbyt łatwowierna
SCHEMAT 3 Deprywacja Emocjonalna (myśl przewodnia: brak zaspokojenia)
Cechy: to przekonanie, że moje potrzeby emocjonalne nie są ważne i nie zostaną zaspokojone przez
innych. Deprywacja emocjonalna może dotyczyć któregoś z trzech rodzajów potrzeb: bliskości. ciepła i
czułości; bycie wysłuchanym i zrozumianym; wsparcia i pokierowania

Relacje z Zaniedbanie, chłód emocjonalny, odrzucenie

rodziną

Przekonania „Źle na tym wychodzę, nie dostaję miłości, wsparcia ani zrozumienia”
-dzieciństwo

Style Podporząd Wybiera chłodnych emocjonalnie partnerów i inne bliskie osoby, nie domaga się
radzenia kowanie respektowania prawa do zaspokajania swoich potrzeb, może zniechęcać, sabotować
sobie emocjonalne zaangażowanie innych.

Unikanie Unika okazji do wejścia w angażujące emocjonalnie relacje.

Kompensa Wykazuje postawę emocjonalnej roszczeniowości, spodziewa się i wymaga, by inni

cja zaspokajali wszystkie jej potrzeby w tym względzie

SCHEMAT 4 Wadliwość/Wstyd (myśl przewodnia: bezwartościowość)

Cechy: Osoba taka myśli o sobie, jako o kimś gorszym, niepełnowartościowym, niechcianym, może być
nadwrażliwa na krytykę, odrzucenie bądź obwinianie oraz odczuwać wstyd z powodu własnych wyobrażonych
wad

Relacja z Kompromitowanie dziecka przed innymi, lekceważenie dziecięcych stref bezpieczeństwa,

rodziną dyskredytowanie dziecięcych potrzeb.

Przekonania „Jestem taki nieporadny, że wszyscy to zaraz zauważą; nie jestem warty miłości, robię wiele
dziecka błędów, czuję się małowartościowy”.

Style Podporząd Jednostka wybiera krytycznych partnerów i znaczące osoby; ma krytyczny

radzenia kowanie stosunek do siebie.
sobie
Unikanie Z powodu lęku przed odrzuceniem jednostka unika dzielenia się intymnymi,
osobistymi myślami i uczuciami z partnerem i znaczącymi osobami.

Kompensa Jednostka zachowuje się wyniośle wobec innych lub ich krytykuje, stara się
cja sprawiać wrażenie doskonałej.

SCHEMAT 5. Izolacja Społeczna/Wyobcowanie (myśl przewodnia: odizolowanie)

Cechy: Osoba ma poczucie, że jest wyizolowana od społeczeństwa, nie należy do żadnego grupy.

Relacja z Rodzina izolowana społecznie (ewentualnie rodzina imigrancka lub reprezentująca mniejszość
rodziną etniczną) bądź wykluczone społecznie ważne dla dziecka osoby

Przekonania „Jestem inny/moja rodzina jest inna; inni mnie/nas nie rozumieją; ja/my nie należę/należymy
dziecka do tego miejsca/tej społeczności”

Styl Podporząd Jednostka w sytuacjach społecznych, skupiając się na tym, co różni ją od innych,
radzenia kowanie wchodzi do grupy, ale pozostaje na jej obrzeżach, unikając zaangażowania w pełni.
sobie
Jednostka unika spotkań towarzyskich i przebywania w grupach, a większość czasu
Unikanie
spędza samotnie.

Kompensa Jednostka, by stać się częścią grupy, przyjmuje rolę kameleona i zakłada maskę,
cja jednak nadal odczuwa swoją odmienność i wyobcowanie.
Tab. 1. Charakterystyka domeny Rozłączenie i odrzucenie oraz schematy
 OBSZAR II - OSŁABIONA AUTONOMIA I BRAK DOKONAŃ

Dziecko w tych rodzinach staje się sprzymierzeńcem, czasami powiernikiem jednego z rodziców, który
oczekuje od niego wsparcia i zrozumienia lub zaspokaja swoje niezrealizowane potrzeby, na przykład akceptacji
czy wartościowości, stara się przywiązać do siebie dziecko w taki sposób, aby było od niego uzależnione
emocjonalnie. Rodzic często podważa kompetencje dziecka, podkreśla jego niesamodzielność, niezaradność i
jednoczesnego wskazuje, że tylko z rodzicem jest w stanie efektywnie funkcjonować. Podważane są również
możliwości i kompetencje społeczne dziecka, a podkreślana jego mniejsza wartość w porównaniu z innymi i
mniejsze możliwości skutecznego radzenia sobie w sytuacjach społecznych. Schematy o słabszym nasileniu
mogą powstawać również w rodzinach mocno nadopiekuńczych, nawet jeśli nie ma tam wikłania
emocjonalnego.

SCHEMAT 6. Zależność/Niekompetencja (myśl przewodnia: zależność)

Cechy: osoba ma poczucie, że nie jest w stanie sobie sama poradzić z codziennymi obowiązkami bez pomocy
innych, często czuje się bezradna. Ma problemy z podejmowaniem czasami nawet b. drobnych decyzji.

Relacje z Niestabilna relacja, brak stałej miłości i wsparcia, na przemian opieka i nadmierna troskliwość,
rodziną rodzice unikają powtarzania przez dziecko ich własnych trudnych doświadczeń; ewentualnie
rodzice z zaburzeniami lękowymi lub po traumatycznych doświadczeniach, porzuceni

Przekonania „Jestem słaby i bezradny, bez rodziców lub moich nauczycieli nie mogę
dziecka niczego dokonać, o niczym zdecydować”.

Style Podporząd Jednostka prosi znaczące ważne osoby np. małżonka, rodziców o podejmowanie za
radzenia kowanie nią wszystkich decyzji np finansowych. Domaga się nadmiernej pomocy,
sobie konsultuje decyzje z innymi; wybiera nadopiekuńczych partnerów, którzy zrobią
wszystko za nią

Unikanie Jednostka unika nowych wyzwań tj. np. nauka jazdy samochodem. Odwleka
podejmowanie nowych decyzji, unika niezależnego działania lub podejmowania
normalnej dojrzałej odpowiedzialności.

Kompensa Jednostka staje się tak bardzo samowystarczalna, że nigdy nie prosi nikogo o nic (
cja zachowanie przeciwne do fobii ). Wykazuje przesadną samowystarczalność, nawet
gdy zwrócenie się o pomoc byłoby normalne i zdrowe.

SCHEMAT 7. Podatność na Zranienie lub Zachorowanie (myśl przewodnia: wrażliwość na

zranienie)
Cechy: osoba odczuwa lęk przed nieuchronną katastrofą, która może nastąpić w każdym momencie. Przeważnie
obawy koncentrują się na 3 obszarach:
a) katastrofy zdrowotne np. nowotwór, zawał serca
b) katastrofy emocjonalne np. popadnięcie w szaleństwo
c) katastrofy zewnętrzne np. wypadek samochodowy, katastrofa lotnicza.

Relacje w Zbytnia ostrożność, przestrzeganie przed chorobami i wypadkami, ścisła kontrola i

rodzinie podejmowanie przesadnych środków ostrożności.

Przekonania „Muszę mieć się na baczności, świat jest pełen niebezpieczeństw, jestem taki wrażliwy i łatwo
dziecka mnie zranić”.

Style Podporząd Jednostka nieustannie się zamartwia nadciągającą katastrofą; wciąż prosi innych o
radzenia kowanie pocieszanie. Obsesyjnie śledzi doniesienia o katastrofach i spodziewa się ich w
sobie codziennych sytuacjach.
 Unikanie Jednostka wykształca lękowe unikanie „niebezpiecznych” sytuacji. Unika
chodzenia w miejsca, które nie wydają się całkowicie bezpieczne

Kompensa Jednostka stosuje magiczne myślenie i kompulsywne rytuały, zachowuje się w

cja sposób lekkomyślny i niebezpieczny.

SCHEMAT 8. Uwikłanie Emocjonalne/Nie w Pełni Rozwinięte Ja (myśl przewodnia:

uwikłanie/uzależnienie)
Cechy: osoba ma przekonanie, że ona, bądź bliska osoba, z którą jest emocjonalnie uwikłana, mogłaby nie dać
sobie rady albo nie być szczęśliwa bez ciągłego wsparcia tej drugiej strony.

Relacje z Uzależnianie dzieci od siebie (np. parentyfikacja – dziecko zastępuje partnera lub rodzica),
rodziną mieszanie się we wszystko, nadmierne moralizowanie przy niewłaściwym zachowaniu i
wzbudzanie przez to poczucia winy.

Przekonania „Nie mogę żyć bez moich rodziców, a oni beze mnie, jestem zobowiązany
-dzieciństwo robić dla nich wszystko, mówić im o wszystkim”.

Style Podporząd Jednostka naśladuje zachowanie znaczących innych osób, tworzy bliską relację z
radzenia kowanie uwikłaną osobą; nie wykształca odrębnej tożsamości z niepowtarzalnymi
sobie preferencjami. O wszystkim mówi matce, nawet jako osoba dorosła; żyje życiem
partnera.

Unikanie Jednostka unika relacji z ludźmi, którzy przedkładają indywidualizm ponad silną
zależność od drugiej osoby. Unika bliskości, pozostaje niezależna.

Kompensa Jednostka jest przesadnie niezależna. Stara się na wszystkie sposoby stać się
cja przeciwieństwem ważnych osób w swoim życiu.

SCHEMAT 9 Porażka (myśl przewodnia: zawodzenie)

Cechy: osoba ma przekonanie o własnej niekompetencji, uważa, że ciągle odnosi porażki i z pewnością tak samo
będzie w przyszłości.

Relacja z Niewłaściwe wspieranie i nieodpowiednie zachęcanie do radzenia sobie

rodziną z zadaniami rozwojowymi, dewaluowanie umiejętności dziecka, przedstawianie błędów i
pomyłek dziecka jako głupoty.

Przekonania „Nie dam rady tego zrobić, inni są lepsi, nie uda mi się”
dziecka

Style Podporząd Jednostka wykonując jakieś zadanie, podchodzi do niego bez entuzjazmu lub
radzenia kowanie chaotycznie. Sama utrudnia własną karierę, pracując poniżej poziomu swoich
sobie umiejętności; porównuje swoje osiągnięcia z cudzymi, oceniając siebie
niekorzystnie.

Unikanie Jednostka unika w pracy jakichkolwiek wyzwań; wciąż odkłada pracę na później.
Odwleka wykonywanie zadań w pracy; całkowicie unika nowych lub trudnych
zadań; unika wyznaczania sobie celów zawodowych odpowiednich do własnych
zdolności.

Kompensa Jednostka jest bardzo ambitna, nieustannie stawia sobie nowe wyzwania.
cja Pomniejsza dokonania innych; usiłuje sprostać nadmiernych standardom, aby
uniknąć poczucia porażki.
Tab. 2. Charakterystyka domeny Osłabiona autonomia i brak dokonań oraz schematy
 OBSZAR III - USZKODZONE GRANICE

Schematy z tego obszaru tworzą się w rodzinach permisywnych, w których dzieci nie są konfrontowane z
konsekwencjami swoich działań, nie muszą przyjmować na siebie odpowiedzialności związanej z podjętymi
decyzjami czy działaniami, nie są również obciążone jakimikolwiek obowiązkami, z których musiałyby się
wywiązywać. Dziecko często chronione jest przed najmniejszym nawet poziomem dyskomfortu, takim jak
konfrontacja z potrzebami innych osób. W ten sposób nie uczy się radzić sobie z koniecznością opanowania
własnych impulsów i reakcji, ponieważ realizacja impulsu do “złego" zachowania nie niesie ze sobą
konsekwencji w postaci negatywnego komunikatu zwrotnego, który jako przykry w odbiorze miałby moc
wygaszania zachowania. Czasem jest wprost przeciwnie - impulsywne czy tzw. niegrzeczne zachowanie dziecka
bywa wzmacniane przez rodziców.
Inną drogą do formowania tego typu schematów jest wyższościowe przekonanie rodziny, pielęgnowanie
przekonania, że jest wyjątkowa, pod różnymi względami lepsza od innych, a co za tym idzie - może stawiać się
ponad normami, oczekiwaniami i zasadami, które jej nie dotyczą.

SCHEMAT 10 Roszczeniowość/Wielkościowość (myśl przewodnia: poczucie wyjątkowości)

Cechy: osoba ma poczucie, że jest lepsza od innych ludzi, jest skupiona na własnej wyższości, dąży do zdobycia
władzy lub kontroli.

Relacje z Rozpieszczanie, brak struktury i ustalonych granic, status „udzielnego księcia”

rodziną

Przekonania „Jestem kimś wyjątkowym, nie muszę się uczyć, odrabiać lekcji, wypełniać
dziecka obowiązków, mnie zasady nie dotyczą””nic nie znaczę, nie wiem kim jestem”

Style Podporząd Jednostka tworzy niesymetryczne relacje, nie troszczy się o partnera czy inne
radzenia kowanie znaczące osoby, zachowuje się egoistycznie; lekceważy cudze potrzeby i uczucia;
sobie traktuje innych z wyższością. Zastrasza innych, by osiągnąć swoje cele, przechwala
się własnymi osiągnięciami.

Unikanie Jednostka unika sytuacji, w których nie może wyróżniać się czy być liderem. Unika
sytuacji, w których jest przeciętna, a nie lepsza od innych.

Kompensa Jednostka daje ekstrawaganckie prezenty lub wysokie datki na cele dobroczynne,
cja aby zrekompensować swoje egoistyczne zachowanie. Przesadnie dba o potrzeby
innych.

SCHEMAT 11. Niedostateczna Samokontrola i Samodyscyplina (myśl przewodnia: brak

kontroli)
Cechy: osoba ma problem z rozwijaniem swoich umiejętności, nie pracuje nad samokontrolą ani tolerancją na
frustracje, kosztem samorealizacji unika dyskomfortu: bólu, konfrontacji, odpowiedzialności bądź nadmiernego
wysiłku.

Relacje w Niezdyscyplinowanie, zmienne zachowanie podporządkowane zasadzie przyjemności, brak

rodzinie wymagań dotyczących przestrzegania zasad i samokontroli.

Przekonania „Nie wytrzymam tego, nie muszę tego robić, nie rozumiem tego, powinien
dziecka to zrobić ktoś inny”.

Style Podporząd Nudne lub nieprzyjemne zadania jednostka wykonuje niedbale; traci panowanie
radzenia kowanie nad emocjami; dla przyjemności objada się, upija, uprawia hazard lub zażywa
sobie narkotyki. Łatwo rezygnuje, kiedy napotyka trudności w codziennych zadaniach

Unikanie Jednostka nie pracuje lub nie kończy edukacji; nie wyznacza sobie
długoterminowych celów zawodowych. Unika podjęcia pracy lub
 odpowiedzialności.

Kompensa Jednostka robi tylko krótkotrwałe, intensywne zrywy, aby zamknąć dany projekt
cja lub zacząć nad sobą panować. Przesadnie nad sobą panuje lub narzuca sobie
nadmierną dyscyplinę.
Tab. 3. Charakterystyka domeny Uszkodzone granice oraz schematy

OBSZAR IV - NAKIEROWANIE NA INNYCH

Osoby ze schematami z tego obszaru mają nadmierne poczucie odpowiedzialności, zdecydowanie częściej od
innych, przedkładają potrzeby innych ludzi nad własne. Takie postępowanie ma im zapewnić miłość i
aprobatę.. Zwykle w rodzinie pochodzenia były obdarzone miłością warunkową, a potrzeby i pozycja społeczna
rodziców miały pierwszeństwo przed potrzebami dzieci.

SCHEMAT 12 Podporządkowanie się (myśl przewodnia: uległość)

Cechy: ma poczucie, że musi się podporządkować innym, bo jest do tego zmuszona. Istnieją 2 główne formy
podporządkowania:
a) podporządkowanie potrzeb – rezygnacja z własnych potrzeb, upodobań, pragnień
b) podporządkowanie emocji – nieokazywanie emocji, zwłaszcza tych negatywnych np. gniewu, smutku..

Relacje z Autorytarny styl wychowawczy, przekonanie o tym, że troska jest możliwa

rodziną tylko wówczas, gdy dziecko jest uległe i spełnia oczekiwania rodziców

Przekonania „Inni wiedzą lepiej, inni mają rację, oni powinni decydować”
dziecka

Style Podporząd Jednostka pozwala innym kontrolować sytuację i podejmować decyzję za siebie.
radzenia kowanie Wybiera dominujących, kontrolujących partnerów czy inne znaczące osoby i
sobie podporządkowuje się ich życzeniom.

Unikanie Jednostka unika sytuacji, w których mógłby nastąpić konflikt z otoczeniem. Unika
całkowicie bliskich relacji i sytuacji, w których jej oczekiwania są inne niż
pozostałych ludzi.

Kompensa Jednostka buntuje się przeciwko autorytetom. Zachowuje się w sposób bierno –
cja agresywny lub buntowniczy.

SCHEMAT 13. Samopoświęcenie (myśl przewodnia: samopoświęcenie)

Cechy: osoba ma poczucie, że powinna skupiać się na dobrowolnym zaspokajaniu cudzych potrzeb kosztem
własnych, dzieje się tak, gdyż chce utrzymać bliskość z innymi ludźmi, nie chce im sprawić bólu oraz nie chce
uchodzić za osobę samolubną.

Relacje w Potrzeba pomocy, skłonność do parentyfikacji (osadzania dziecka w roli partnera czy opiekuna),
rodzinie zaniedbywanie dziecka z powodu skupiania się tylko na własnych potrzebach.

Przekonania „Beze mnie wszystko się zawali, inni mnie po prostu potrzebują, muszę jeszcze tylko uratować
dziecka świat”

Style Podporząd Daje dużo innym, nie prosząc o nic w zamian..

radzenia kowanie
sobie
Unikanie Jednostka unika bliskich związków. Unika sytuacji, z którymi wiążą się dawanie i
branie.
 Kompensa Jednostka wpada w gniew na ważne dla siebie osoby za to, że nie odwdzięczają się
cja lub nie okazują uznania; postanawia odtąd nic nie robić dla innych. Daje innym tak
mało, jak to tylko możliwe.

SCHEMAT 14. Poszukiwanie Akceptacji i Uznania (myśl przewodnia: szukanie uwagi)

Cechy: osoba ma poczucie, że musi dążyć do zdobycia akceptacji, uznania i uwagi innych osób, przez co musi
dostosowywać się do nich. Jej samoocena jest zależna od reakcji innych ludzi, osoba taka skupia się głównie na
wyglądzie zewnętrznym, pozycji społecznej, pieniądzach bądź sukcesach zawodowych.

Relacje z Uznanie i akceptacja zależne od wyników szkolnych, społecznego dopasowania, wyobrażeń

rodziną społecznych

Przekonania „Muszę pokazać innym, jaki jestem dobry, żeby każdy o tym wiedział i żebym mógł dobrze się
-dzieciństwo czuć”.

Style Podporząd Jednostka zwraca uwagę innych na własne osiągnięcia wskazujące na pozycję
radzenia kowanie społeczną. Stara się imponować innym.
sobie
Unikanie Jednostka unika relacji z ludźmi budzącymi podziw innych, bojąc się, że nie zyska
aprobaty. Unika wchodzenia w interakcje z ludźmi, których akceptacji pragnie.

Kompensa Jednostka rażąco łamie zasady, aby stracić uznanie osób, które podziwia. Usilnie
cja stara się prowokować dezaprobatę innych lub pozostaje w cieniu.
Tab. 4. Charakterystyka domeny Nakierowanie na innych oraz schematy

OBSZAR V- NADMIERNA CZUJNOŚĆ I ZAHAMOWANIE

Osoby te mają tendencje do tłumienia swoich emocji oraz spontanicznych zachowań. Żyją z myślą, że muszą
spełniać narzucone sobie wymagania, chociażby kosztem szczęścia, swobody, odpoczynku, własnego zdrowia
albo relacji z innymi. Preferują kontrolę i surowość wobec siebie i innych. Życie postrzegają jako raczej szare i
trudne, rzadko przyjemne. Są nieustannie czujni, bo boją się wydarzeń, które mogą sprawić, że ich życie się
rozpadnie

SCHEMAT 15. Zahamowanie emocjonalne (myśl przewodnia: tłumienie emocji)

zawiera w sobie przekonanie, że wyrażanie emocji i spontaniczność są czymś niewłaściwym. Właściwym
natomiast jest samokontrola i nieuleganie emocjom. Dlatego osoby posiadające ten schemat blokują swoje
spontaniczne reakcje i uczucia. Objawia się: tłumieniem gniewu, tłumieniem spontanicznych impulsów i
radości, trudnością z okazywaniem słabości i uczuć, lekceważeniem uczuć na rzecz gloryfikacji racjonalności..

Relacje z Chłód, rzadkie okazywanie emocji, racjonalność, dewaluowanie spontaniczności i nierozsądnego

rodziną działania.

Przekonania „Jeśli będę okazywał uczucia, postępował nierozsądnie, dziecinnie, to będę śmieszny, co jest nie
dziecka w porządku i nie do przyjęcia”.

Style Podporząd Jednostka preferuje spokojne i emocjonalnie zimne zachowanie. Priorytetem dla
radzenia kowanie niej jest rozsądek i porządek kosztem wyrażania uczuć, co sprawia, że jest
sobie opanowana, kontroluje swoje reakcje, unika spontaniczności i nie działa pod
wpływem chwilowych impulsów.

Unikanie Jednostka unika sytuacji, w których inni wyrażają emocje lub rozmawiają na ich
temat. Unika także sytuacji, które wymagają wyrażenia uczuć, takich jak miłość lub
 strach, a także sytuacji, które wymagają swobodnego zachowania, na przykład
tańca.

Kompensa Jednostka stara się być w centrum uwagi na spotkaniach towarzyskich, jednak jej
cja zachowanie wydaje się nienaturalne i sztuczne. Czasami działa impulsywnie, bez
zahamowań, zwłaszcza pod wpływem substancji osłabiających kontrole, takich jak
alkohol.

SCHEMAT 16. Negatywizm/Pesymizm (myśl przewodnia: skupienie się na negatywach)

Cechy: Osoba koncentruje się na negatywnych aspektach swojego życia (np. ból, śmierć, cierpienie, poczucie
winy, żal, konflikt) równocześnie pomniejszając a nawet pomijając obecność aspektów pozytywnych, dostrzega
jedynie „ciemną stronę”

Relacje w Nadmierna lękliwość i czarno-białe postrzeganie świata oraz skłonność do katastroficznego

rodzinie myślenia.

Przekonania „Wystarczy poczekać, a nieszczęście znowu przyjdzie, będzie zapewne jeszcze gorzej, niż
dziecka przypuszczałem”.

Style Podporząd Jednostka skupia się na tym, co negatywne; ignoruje pozytywy; nieustannie się
radzenia kowanie zamartwia; robi wszystko, by uniknąć możliwych negatywnych konsekwencji.
sobie Pomniejsza znaczenie pozytywnych zdarzeń, wyolbrzymia za to negatywne;
spodziewa się najgorszego i na to się przygotowuje.

Unikanie Jednostka pije, by wymazać negatywne, pesymistyczne myśli i emocje. Nie liczy na
wiele; ma niskie oczekiwania.

Kompensa Jednostka jest przesadnie optymistyczna tzw. efekt Pollyanny, neguje

cja nieprzyjemne fakty. Zachowuje się w nierealistycznie pozytywny, optymistyczny
sposób.

SCHEMAT 17. Nadmierne Wymagania/Nadmierny Krytycyzm (myśl przewodnia: bezlitosne

wymagania)
Cechy: osoba odczuwa presję, by spełniać bardzo wysokie standardy zachowań i osiągnięć, postawione i
zaakceptowane przez samego siebie, zazwyczaj w celu uniknięcia krytyki. Nadmierne wymagania najczęściej
przyjmują formę:
a) perfekcjonizmu, nadmiernego przywiązywania wagi do szczegółów, drobiazgowość
b) sztywnych reguł dotyczących różnych obszarów życia w aspekcie np. moralnym, religijnym, kulturowym
c) zaabsorbowania czasem i wydajnością, dzięki czemu jednostka może osiągać coraz więcej i
budować obraz zasługiwania na szacunek

Relacje z Przekonanie o tym, że na sukces trzeba ciężko zapracować, a kto nie odniósł żadnego sukcesu,
rodziną ten najpewniej był zbyt leniwy.

Przekonania „Tylko kiedy osiągam wysokie wyniki, jestem godzien miłości”

-dzieciństwo

Style Podporząd Jednostka stara się wszystko robić doskonale; wyznacza wysokie standardy sobie i
radzenia kowanie innym. Poświęca mnóstwo czasu na dążenie do tego, by osiągnąć doskonałość.
sobie
Unikanie Jednostka unika zobowiązań w pracy; odwleka działania. Unika sytuacji i zadań, w
których ocenia się wynik, lub ociąga się z ich podjęciem..
 Kompensa Jednostka całkowicie odrzuca wysokie standardy i przystaje na mierne wyniki.
cja Zupełnie nie przejmuje się standardami – swoje zadania wykonuje pospiesznie i
niedbale

SCHEMAT 18. Bezwzględna Surowość (myśl przewodnia: karanie)

Cechy: osoba ma poczucie, że innych ludzi należy surowo karać za popełnione błędy, ma problem z
wybaczaniem oraz zaakceptowaniem ludzkiej niedoskonałości, cechuje ją także skłonność do popadania w
gniew.

Relacja z Wychowanie zorientowane na karanie; szorstkie, nieczułe wyciąganie konsekwencji przy

rodziną niewłaściwym zachowaniu dziecka, demonstrowanie władzy.

Przekonania „Jeśli popełnię błąd, to będę musiał ponieść karę”.

dziecka

Style Podporząd Jednostka jest nadmiernie surowa lub karząca dla ważnych dla niej osób.
radzenia kowanie Przyjmuje surową i karzącą postawę wobec siebie i innych.
sobie
Unikanie Jednostka unika sytuacji wiążących się z oceną, aby uniknąć lęku przed karą. Unika
innych z obawy przed karą

Kompensa Jednostka zachowuje się przesadnie pobłażliwie, podczas gdy w środku czuje gniew
cja i chęć ukarania. Zbyt łatwo wybacza.

Tab. 5. Charakterystyka domeny Nadmierna czujność i zahamowanie oraz schematy

Literatura:

Tabele 1, 2, 3, 4, 5 - Opracowanie własne na podstawie:

Roediger E., Stevens B., Brockman R. (2021) Konsensualna terapia schematów Gdańskie
Wydawnictwo Psychologiczne
Young J. E., Klosko J. S., Weishaar M. E. (2014). Terapia schematów. Przewodnik praktyka
Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne
Christof Loose, Peter Graaf, Gerhard Zarbock (2022) Terapia schematów dzieci i młodzieży
Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne
Przemysław Mućko. strona internetowa: Psychowiedza - dostęp z dnia 23 października