Chapter 02

BỘ CÔNG THƯƠNG
TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG NGHIỆP
Chương 2. PHƯƠNG TRÌNH VI PHÂN BẬC 2

2.1. PT vi phân bậc 2 tuyến tính thuần nhất
Phương trình vi phân tuyến tính bậc 2 (Second-
Order Linear ODEs) có dạng:
y" + p(x)y' + q(x)y = r(x)
 r(x)=0 phương trình vi phân bậc hai tuyến tính

thuần nhất.
y" + p(x)y' + q(x)y = 0
 r(x) ≠ 0 phương trình vi phân bậc hai tuyến tính
không thuần nhất.
1
y" + p(x)y' + q(x)y = r(x) (1)
 y=h(x) nghiệm (1) trong (a,b) khi:
 h(x) xác định trong (a,b)

 h(x) khả vi bậc 2 trong (a,b)
 Thế y = h(x), y’=h’(x), y’’=h’’(x) vào (1) ta
được một đồng nhất thức
2
2.1.1. Nguyên lý chồng chất nghiệm
Ví dụ: Phương trình vi phân:
y’’ + y = 0 (2)
y1=sin x và y2=cos x đều là nghiệm của (2)
y=C1sin x + C2cos x cũng nghiệm của (2)
y=C1y1 + C2y2
3
Định lí: Nếu y1(x) và y2(x) là hai nghiệm của

phương trình vi phân tuyến tính thuần nhất thì
C1y1(x)+C2 y2(x), trong đó C1 và C2 là hai hằng số,
cũng là nghiệm của phương trình đó.
Lưu ý: Định lý trên chỉ đúng cho phương trình vi

phân tuyến tính thuần nhất mà không đúng cho
phương trình vi phân tuyến tính không thuần nhất
hay phương trình vi phân phi tuyến.
4
Ví dụ: Phương trình vi phân không thuần nhất
y1=1+sin x và y2=1+cos x đều là nghiệm

y=2(1+sin x) + 5(1+cos x) không là nghiệm
Ví dụ: Phương trình vi phân phi tuyến
y1= x2 và y2=1 đều là nghiệm

y=2x2 -1 không là nghiệm
5
2.1.2. Bài toán giá trị đầu - Initial Value Problem
Phương trình vi phân bậc hai tuyến tính thuần nhất:
y''  p  x  y'  q  x  y  0
Hai điều kiện đầu:
y  x0   K 0 y'  x0   K1
Điều kiện đầu để xác định các hệ số C1, C2 trong
nghiệm tổng quát:
y  C1 y1  C2 y2
6
Ví dụ: Giải phương trình vi phân:
y''  y  0 y  0   3 .0 y'  0   0.5

Bước 1: Tìm nghiệm tổng quát:
Hai hàm y1=cosx và y2=sinx là hai nghiệm của

phương trình (ví dụ trên)
Vậy: y = C1 cosx + C2 sinx cũng là nghiệm
7
Bước 2: Tìm nghiệm riêng:
Đạo hàm nghiệm tổng quát và thay giá trị đầu:
y'= – C1 sin x + C2 cos x
y(0) = C1 = 3.0
y'(0) = C2 = –0.5.
Vậy nghiệm riêng là: y = 3.0 cos x – 0.5 sin x.

8
Nhận xét: Khi ta chọn hai nghiệm y1 và y2 phải thỏa

cả hai điều kiện đầu.
Giả sử nếu thay y1 = cos x và y2 = kcos x
Lúc này: y = C1 y1 + C2 y2
y = C1 cos x + C2(k cos x) = C cos x
Trong đó: C = C1 +C2 k

Do đó không thể thỏa mãn hai điều kiện đầu chỉ với
một hệ số C
9
Nghiệm tổng quát, cơ bản và nghiệm riêng
y''  p  x  y'  q  x  y  0 * 
y  C1 y1  C2 y2 ** 
“Nghiệm tổng quát của phương trình ODE (*) trong
đoạn mở I có dạng (**), trong đó y1, y2 là nghiệm
của ODE (*) nhưng không được tỉ lệ với nhau và
C1, C2 là các hằng số bất kỳ. Hàm y1, y2 là nghiệm
cơ bản của ODE (*) trên đoạn I.
Nghiệm riêng của ODE (*) trên đoạn I được xác
định khi giá trị C1, C2 được xác định cụ thể”
10
Nghiệm tổng quát, cơ bản và nghiệm riêng
y''  p  x  y'  q  x  y  0 * 
y  C1 y1  C2 y2 ** 
“Hai hàm y1, y2 được gọi là độc lập tuyến tính trên
[a,b] nếu tỉ số y2 /y1 khác hằng số. Ngược lại hai
hàm số ấy được gọi là phụ thuộc tuyến tính”
“Vậy nghiệm cơ bản của phương trình ODE (*)

trong đoạn I là một cặp nghiệm độc lập tuyến tính
của ODE (*) trên đoạn I” 11
Ví dụ: Kiểm tra y1=ex và y2=e-x nghiệm cơ bản của
phương trình: y" – y = 0; Giải bài toán giá trị đầu
với: y" – y = 0, y(0) = 6, y'(0) = –2
Giải:
y1=ex, y2=e-x nghiệm cơ bản của phương trình
Nghiệm tổng quát:
Nghiệm riêng:
12
2.1.3.Tìm nghiệm cơ bản nếu biết một nghiệm
Ví dụ: Tìm nghiệm cơ bản của ODE
Giải:
(x2 – x)y" – xy' + y = 0
y1 = x là nghiệm cơ bản của phương trình ODE
Đặt:
Thế vào ODE ta được:
Ta được một ODE bậc 1 nếu đặt v=u’
y1, y2 hai nghiệm độc lập tuyến tính nên y1, y2 là nghiệm cơ bản
14
2.1.3.Tìm nghiệm cơ bản nếu biết một nghiệm
Cho ODE: y" + p(x)y' + q(x)y = 0 (*)
Nếu y1 =x là một nghiệm cơ bản của phương trình
ODE. Tìm nghiệm cơ bản y2 độc lập tuyến tính với
y1 của ODE trên?
Đặt:
15
2.1.3. Tìm nghiệm cơ bản nếu biết một nghiệm
Thế vào ODE (*) ta được:
Ta được một ODE bậc 1 nếu đặt u’=U; u’’=U’:
16
Mà U=u’ nên:
17
Vì tỉ số không thể hằng số y1,

y2 hai nghiệm cơ bản độc lập tuyến tính.
Phương pháp giải trên gọi là phương pháp giảm bậc

- the method of reduction of order
18
2.1.4. Giảm bậc khi chưa biết trước một nghiệm
Phương trình vi phân bậc 2 tuyến tính thuần nhất
Đặt
Đổi biến, qui tắc hàm của hàm (chain rule)
Đổi biến, qui tắc hàm của hàm (chain rule)
19
2.1.4. Giảm bậc khi chưa biết trước một nghiệm
Ví dụ: Tìm nghiệm cơ bản của ODE
dz dz 3
2 xy  3 y'  2 x z  3 z  
Giải: dy dy 2 x
Đặt
3
Nghiệm  y  C2 x  C1
2
20
Bài tập
Giảm bậc và giải phương trình vi phân
dz dy
 3
z y
dz
  2  sin ydy
zdz z
  dy
1 z 2
dz  y 1
    dy
z  y 
21
Bài tập
22
2.2. PT vi phân bậc 2 tuyến tính thuần nhất có hệ
số hằng số - Homogeneous Linear ODEs with Constant Coefficients
Phương trình có dạng: y" + ay' + by = 0 (*)
Ứng dụng trong dao động cơ học và điện,…
Phương pháp giải:

Nghiệm cơ bản của phương trình dạng: y = ex
y’ = λeλx và y’’ = λ2eλx
Thay vào phương trình (*) ta được:
(λ2 + aλ + b)eλx = 0
Phương trình đặc trưng: λ2 + aλ + b=0 có nghiệm:
Lúc này nghiệm cơ bản của ODE (*) là:
Giải phương trình đặc trưng có 3 trường hợp:
24
Trường hợp 1: Hai nghiệm thực phân biệt λ1 và λ2
Nghiệm cơ bản của ODE (*) là (độc lập tuyến tính):
Nghiệm tổng quát là:
25
Ví dụ 1: Giải phương trình: y’’ – y = 0
Giải:
Phương trình đặc trưng: λ2 – 1= 0
Có 2 nghiệm phân biệt: λ1 =1 và λ2 =-1
Nghiệm cơ bản: y1=ex và y2=e-x
Nghiệm tổng quát: y=C1ex + C2 e-x
26
Ví dụ 2: Giải phương trình:
y" + y' – 2y = 0, y(0) = 4, y'(0) = –5
Giải: Bước 1: Tìm nghiệm tổng quát
Phương trình đặc trưng:
λ2 + λ– 2= 0
có 2 nghiệm phân biệt:
27
Nghiệm cơ bản: y1=ex và y2=e-2x
Nghiệm tổng quát: y=C1ex + C2 e-2x
Đạo hàm y theo x:
28
Nghiệm riêng:
29
Trường hợp 2: Hai nghiệm thực trùng nhau (nghiệm
kép): λ=λ1=λ2=–a/2
Nghiệm cơ bản của ODE (*) là: y1 = e-(a/2)x
Áp dụng phương pháp giảm bậc để tìm nghiệm cơ

y
bản độc lập tuyến tính: 2 = xe-(a/2)x

30
Ví dụ 3: Giải bài toán giá trị đầu:
y" + y' + 0.25y = 0, y(0) = 3.0, y'(0) = –3.5.

Giải:
Phương trình đặc trưng: λ2 + λ + 0,25= 0
có nghiệm kép: λ = -0,5

31
Vậy nghiệm riêng là:
32
Trường hợp 3: Hai nghiệm phức:
Nghiệm cơ bản của ODE (*) là:
Với:

33
Ví dụ 4: Giải bài toán giá trị đầu:
y" + 0.4y' + 9.04y = 0, y(0) = 0, y'(0) = 3
Phương trình đặc trưng: λ2 + 0,4λ + 9,04= 0

Có nghiệm : λ1,2 =
34
Ta có: y(0)=A=0
B=1
35
Vậy nghiệm riêng là:
36
Các trường hợp khi giải phương trình vi phân bậc hai
tuyến tính thuần nhất có hệ số hằng số
37
Bài tập
Giảm bậc và giải phương trình vi phân
38
Bài tập
24)  2    0.75  0
1  1.5 2  0.5
y  c1e1.5 x  c2 e 0.5 x  y '  1.5c1e1.5 x  0.5c2 e 0.5 x
y  2   c1e 3  c2 e  e
y '  2   1.5c1e 3  0.5c2 e  0.5e
39
24) 4 y  4 y  3 y  0 y  2   e y  2   e / 2
4 2  4  3  0  1  1.5 2  0.5
y1  e1.5 x y2  e 0.5 x
y  C1e1.5 x  C2e 0.5 x y  1.5C1e1.5 x  0.5C1e 0.5 x
 y  2   e  C1e 3  C2e C1  0
 
 y  2   e / 2  1.5C1e  0.5C2e C2  1
3
y  x   e 0.5 x
1  6 / 5  i 7 / 5
10)   2.4  1.96  1.44  0
2 2

2  6 / 5  i 7 / 5
y1  e 6 x /5 cos  7 x / 5  y2  e 6 x /5 sin  7 x / 5 
y  e 6 x /5  A cos  7 x / 5   B sin  7 x / 5  
2.3. Mô hình hóa hệ dao động tự do bằng
phương trình vi phân bậc 2 thuần nhất
Thiết lập mô hình Quy ước:
-Chiều + hướng xuống
-Chiều - hướng lên

Lực lò xo
k>0: độ cứng
2.3. Mô hình hóa hệ dao động tự do
Chuyển động của hệ được mô tả theo định luật 2

Newton:
Khối lượng x Gia tốc = my’’ = Lực tác dụng
ma   F
Trong đó:
Lực tác dụng là hợp các lực tác dụng lên quả cầu
42
Phương trình vi phân của hệ không có giảm chấn:
Theo định luật Newton: F = -F1 nên my’’ = -F1 = -ky
Pt vi phân tuyến tính thuần nhất, hệ số hằng
Dao động này gọi là dao động điều hòa (harmonic oscillation) với
tần số (frequency): f=0/2 (Hertz = chu kỳ/giây); hay chu kỳ:
2/0. f tần số tự nhiên (natural frequency) của hệ thống 43
44
Trong đó: Biên độ:
Góc pha δ và tan δ = B/A
45
Ví dụ:
Cho hệ như hình vẽ, bi sắt có trọng lượng

w=98N làm cho lò xo giãn ra 1 đoạn 1,09m.
Có bao nhiêu chu kỳ trên phút hệ thực hiện?
Xác định phương trình chuyển động nếu bi
cầu kéo xuống 16cm với vận tốc ban đầu
zero?
46
Giải:
Theo định luật Hooke
W=ky=1,09k
k=W/1,09=90(kg/sec2)
Khối lượng của bi cầu
m=W/g=10(kg)
Tần số của hệ dao động
k
0 m  0, 48( Hz )  29(cycles / min)
f  
2 2
47
Phương trình giao động con lắc lo xo
Điều kiện ban đầu

y(0) =A=0,16(m)
y’(0) =0B=0
 Phương trình chuyển động hệ
y(t) =0,16cos(3t) (m)
48
Phương trình vi phân của hệ có giảm chấn:

Theo định luật Newton: F = -F1 F2
my’’ = -F1 = -ky
F1
my’’
Thêm thành phần lực cản của giảm chấn:

F2 = –cy'
Phương trình vi phân của hệ khi có giảm chấn:
my" + cy' + ky = 0
49
Phương trình vi phân của hệ khi có giảm chấn:
my" + cy' + ky = 0
c > 0 gọi là hệ số giảm chấn (damping constant)
Phương trình vi phân tuyến tính thuần nhất hệ số hằng
50
Nghiệm của phương trình đặc trưng:
Có 3 trường hợp:
51
Trường hợp 1: Overdamping
Nếu: c2 > 4mk, phương trình đặc trưng có hai
nghiệm phân biệt
Nghiệm tổng quát của phương trình vi phân:
Nhận xét: Do giảm chấn có hệ số c lớn nên hệ sẽ

nhanh chóng đạt tới trạng thái cân bằng.
52
Trường hợp 1: Overdamping
53
Trường hợp 2: Critical Damping
Đây là trường hợp trung gian giữa trường hợp 1 và
trường hợp 3. Phương trình đặc trưng có nghiệm
kép: λ1 = λ2 = –α
Nhận xét: Vật rắn có tối đa một lần đi qua điểm cân
bằng (y = 0) vì: e0 54
Trường hợp 2: Critical Damping
55
Trường hợp 3: Underdamping
Được quan tâm nhất. Xảy ra khi hệ số cản c nhỏ
nên c2 < 4mk. Lúc này hệ số β là số ảo:
56
57
=1
= -1
Nhận xét: Tần số: ω*/(2π) Hz (hertz, chu kỳ/giây).

Nếu c càng nhỏ thì ω* càng lớn, dao động nhanh
hơn. Nếu c=0 thì ω*= ω0=(k/m)1/2 dao động
điều hòa 58
Ví dụ:
How does the motion in Example 1 change if we
change the damping constant c from one to another
of the following three values, with y(0) = 0,16; y’(0) =
0 as before?
(I) c = 100kg/sec, (II) c = 60kg/sec, (III) c = 10kg/sec.
59
Trường hợp1: c = 100 kg/sec; m = 10 và k = 90
Phương trình vi phân
Có hai nghiệm phân biệt: λ1 = -9 và λ2 = -1
60
Apply điều kiện đầu:
Nghiệm riêng:
Nhận xét: y = 0 khi t . Quả cầu nhanh chóng

đạt trạng thái cân bằng (y = 0) sau vài giây dao
động.
61
Trường hợp 2: c = 60 kg/sec; m = 10 và k = 90
Có nghiệm kép: λ = -3
Nghiệm riêng:
Nhận xét: Nghiệm y luôn luôn lớn hơn 0 và giảm

dần về 0 62
Có nghiệm:
Nghiệm tổng quát:  
y t  e 0.5t
 A cos 2.96t  B sin 2.96t 
Nghiệm riêng:
64
Bài tập
Sinh viên làm bài tập trang 69-70 trong cuốn sách
giáo trình (20 bài)
65
4. Phương trình Euler-Cauchy
Phương trình Euler – Cauchy có dạng:
x2y" + axy' + by = 0 (*)
a, b: hằng số; y(x) hàm
Thay: y = xm ; y' = mxm-1 và y'' = m(m – 1)xm-2 vào (*)
x2m(m – 1)xm-2 + axmxm-1 + bxm = 0
m(m – 1) + am + b = 0
m2 + (a – 1)m + b = 0 (**)
phương trình bổ trợ- auxiliary equation

66
m2 + (a – 1)m + b = 0 (**)
y=xm là nghiệm của phương trình (*) nếu và chỉ
nếu m là nghiệm của phương trình (**). Phương
trình (**) có nghiệm:
Có 3 trường hợp xảy ra!!!
67
Trường hợp 1: Có hai nghiệm phân biệt:
Nghiệm cơ bản:

Ví dụ:
Phương trình Euler – Cauchy: x2y" + 1.5xy' – 0.5y = 0
có phương trình bổ trợ: m2 + 0.5m – 0.5 = 0.
Có hai nghiệm phân biệt: m = 0,5 và m = -1

Nghiệm cơ bản: y1 = x0.5 và y2 = 1/x
68
Trường hợp 2: Phương trình có nghiệm kép:
m = (1 – a)/2 khi: (1 – a)2 – 4b = 0 hay b = (1 – a)2 /4
Nghiệm cơ bản:
Phương trình Euler – Cauchy:
(*)
69
Nghiệm độc lập tuyến tính thứ hai có thể tìm được
nhờ phương pháp giảm bậc. Đặt: y2 = uy1
Từ (*) đặt p=a/x:
Thay:
70
Ví dụ:
Phương trình Euler – Cauchy: x2y" – 5xy' + 9y = 0

có phương trình bổ trợ: m2 – 6m + 9 = 0. Có
nghiệm kép: m = 3
Nghiệm tổng quát: y = (c1 + c2 ln x) x3
71
Trường hợp 3: Phương trình có nghiệm phức
Ví dụ: Phương trình Euler – Cauchy:
có phương trình bổ trợ: m2 – 0,4m + 16,04 = 0. Có

nghiệm phức:
Viết:
72
Công thức Euler:
Sử dụng công thức Euler:

Bài tập
Chú ý:
D2y=y’’
Dy=y’
Iy=y
0
7) x 2 y  4 xy  6 y  0  m 2  5m  6  0
 m1  2, m2  3
 y  c1 x 2  c2 x 3
10) x 2 y  xy  5 y  0  m 2  2m  5  0
 m1  1  2i, m2  1  2i
 y  x  A cos  2ln x   B sin  2ln x  
75
Bài tập
76
12) x 2 y  4 xy  6 y  0  m 2  5m  6  0
 m1  2, m2  3
 y  c1 x 2  c2 x3
 y  x  1  c1  c2  0.4
  c1  0.2, c2  0.2
 y  x  1  2c1  3c2  1
 y  0.2  x  x
2 3

77
14) x 2 m  m  1 x m  2  xmx m 1  9 x m  0
 m 2  9  0  m  3i
y1  x 3i y2  x 3i
y  A cos  3ln x   B sin  3ln x   A0
y  3 A sin  3ln x  / x  3B cos  3ln x  / x  3B  2.5  B  5 / 6
y  x   5sin  3ln x  / 6
16) x 2 y  3 xy  4 y  0 y 1   y 1  2
x 2 m  m  1 x m  2  3 xmx m 1  4 x m  0
 m 2  4m  4  0
 m1  m2  2
y   c1  c2 ln x  x 2  c1  
y  2 xc1  2 xc2 ln x  c2 x  2  c2  2  c2  4
y  x      4 ln x  x 2 78
5. Phương trình vi phân bậc 2 không thuần nhất
PTVP bậc 2 không thuần nhất có dạng:
y" + p(x)y' + q(x)y = r(x) (*)
Nghiệm tổng quát, Nghiệm riêng phần:
Nghiệm tổng quát của phương trình (*) trên

khoảng mở I có dạng:
y(x) = yh(x) + yp(x) (**)
79
y(x) = yh(x) + yp(x) (**)
yh = c1y1 + c2y2 nghiệm tổng quát ptvp bậc 2 thuần

hất trên I và yp nghiệm bất kì của (*) trên I mà
không chứa hệ số.
Nghiệm riêng phần của (*) trên I đạt được như

dạng (**) khi hệ số c1 và c2 trong yh được xác định
cụ thể.
80
Phương pháp hệ số bất định - Method of Undetermined Coefficients
y" + p(x)y' + q(x)y = r(x) (*)
y" + p(x)y' + q(x)y = 0 (**)
y(x) = yh(x) + yp(x) (***)

“Để giải phương trình vi phân bậc 2 không thuần
nhất (*) hay bài toán giá trị đầu, chúng ta phải giải
phương trình vi phân bậc 2 thuần nhất tương ứng
(**) và tìm một nghiệm của (*), lúc này ta tìm được
nghiệm tổng quát như (***) của phương trình (*)” 81
Phương pháp để tìm nghiệm yp của (*) gọi là phương

pháp hệ số bất định hay phương pháp biến thiên
tham số - method of variation of parameters
Phương pháp hệ số bất định thì phù hợp hơn với

phương trình vi phân tuyến tính với hệ số hằng:
y" + ay' + by = r(x) (*)
82
y" + ay' + by = r(x) (*)
Hàm r(x) thường là hàm số mũ, hàm sin, cos,…

các hàm này có đạo hàm giống như r(x). Do đó
chọn yp có dạng như r(x) nhưng có hệ số chưa
biết. Chọn yp theo bảng hướng dẫn:
83
y" + ay' + by = r(x) (*)
84
Qui tắc cho phương pháp hệ số bấc định
Qui tắc 1: Nếu hàm r(x) như cột 1 bảng 2.1 thì
chọn yp cột 2 tương ứng trong bảng, xác định hệ
số bấc định bằng cách thế vào (*)
Ví dụ: y" + y = 0,001x2
85
Qui tắc 2: Nếu yp chọn theo bảng 2.1 là nghiệm

phương trình thuần nhất thì nhân yp với x (nếu pt
đặc trưng có nghiệp kép nhân yp với x2)
Ví dụ: y" +3y’+2,25 y = -10e-1,5x

(Nghiệm kép)
86
Qui tắc 3: Nếu r(x) tổng các hàm cột 1 bảng 2.1 thì
yp là tổng các hàm cột 2 bảng 2.1.
Ví dụ:
87
Ví dụ 1: Giải Ptvp với giá trị đầu

y" + y = 0,001x2 y(0)=0; y’(0)=1,5
Giải:
Ptvp thuần nhất y" + y = 0
Họ nghiệm: (1)
Ptvp không thuần nhất y" + y = 0,001x2
Với r(x)= 0,001x2 

Thế yp vào ptvp không thuần nhất
Đồng nhất thức các hệ số x2, x, xo  K 2 x 2  0.001x 2


  K1 x  0
 2 K  K  0
 2 0
(2)
Từ (1),(2) họ nghiệm
Áp đặt điều kiện đầu ta có nghiệm riêng
89

y" +3y’+2,25 y = -10e-1,5x y(0)=1; y’(0)=0 (3)
Giải:
Phương trình đặc trưng của ptvp thuần nhất
(4)
Ptvp không thuần nhất
Với r(x)= -10e-1,5x  yp= Ce-1,5x
yp= Ce-1,5x cũng là nghiệm ptvp thuần nhất, pt đặc

trưng có nghiệm kép
Thế y’’p, y’p, yp vào pt (3)
Đồng nhất thức các hệ số x2, x, xo 

91
(5)
Từ (4),(5) họ nghiệm pt (3)
92

(6)
Giải:
Phương trình đặc trưng của ptvp thuần nhất
(7)
Ptvp không thuần nhất
Với r(x)= 2cos(x) – 0,25sin(x) + 0,09x
93
(8)
Thế y’’p1,2, y’p1,2, yp1,2 vào pt (6)
yp 2  K1 , yP 2  0
94
Từ (7),(8) họ nghiệm pt (6)
95
Bài tập
2cos x
96
Bài tập
97
1)  2  5  4  0  1  1 2  4
yh  x   c1e  x  c2 e 4 x
y p  Ce 3 x  yp  3Ce 3 x yp  9Ce 3 x
 9Ce 3 x  15Ce 3 x  4Ce 3 x  10e 3 x  C  5
y  x   yh  y p  c1e  x  c2 e 4 x  5e 3 x
5) 1  2  2  yh   c1  c2 x  e 2 x
y p  e  x  A sin x  B cos x 
y p  e  x sin x  A  B   e  x cos x  A  B 
y p   e  x sin x  e  x cos x   A  B    e  x cos x  e  x sin x   A  B 
 2e  x  B sin x  A cos x 
2 B  4 A  4  A  B   0  A  0.5 1 x
    y  y  y  1 2 
c  c x e 2 x
 e sin x
2 A  4  A  B   4 B  1  B  0
h p
2
98
9 16
2) 10  50  57.6  0
2
 1   , 2  
5 5
yh  c1e 1.8 x  c2e 3.2 x y p  A cos x  B sin x
yp   A sin x  B cos x yp   A cos x  B sin x
10   A cos x  B sin x   50   A sin x  B cos x   57.6  A cos x  B sin x   cos x
 cos x  10 A  50 B  57.6 A  sin x  10 B  50 A  57.6 B   cos x  0  sin x
 595
 A
5 0 B  47.6 A  1  59572 595 625
   yp  cos x  sin x
47.6 B  50 A  0  B  625 59572 59572
 59572
1.8 x 3.2 x 595 625
y  yh  y p  c1e  c2e  cos x  sin x
59572 59572
99
3)  2  3  2  0  1  1, 2  2
yh  c1e  x  c2e 2 x y p  k2 x 2  k1 x  k0
yp  2k2 x  k1 yp  2k2
2k2  3  2k2 x  k1   2  k2 x 2  k1 x  k0   12 x 2  0  x  0
2k2  12 k2  6
 
 6k2  2k1  0  k1  18  y p  6 x 2  18 x  42
2k  3k  2k  0 k  42
 2 1 0  0
y  yh  y p  c1e  x  c2e 2 x  6 x 2  18 x  42
100
4)  2  9  0  1  3, 2  3
yh  c1e 3 x  c2e3 x y p  A cos  x  B sin  x
yp   A sin  x   B cos  x
yp   2 A cos  x   2 B sin  x
 2 A cos  x   2 B sin  x  9  A cos  x  B sin  x   18cos  x
 cos  x   2 A  9 A  sin  x   2 B  9 B   18cos  x
 A   2  9   18  A   18
  18
    9  yp   2
2
cos  x
 B    9   0  9
2
 B  0
18
3 x
y  yh  y p  c1e  c2e  2 3x
cos  x
 9
101
5)  2  4  4  0 1  2  2
yh  c1e 2 x  c2 xe 2 x y p  e  x  A cos x  B sin x 
yp  A  e  x cos x   B  e  x sin x 

 Ae  x   cos x  sin x   Be  x   sin x  cos x 
   A  B  e  x cos x   A  B  e  x sin x
yp  A  e  x   cos x  sin x   e  x   sin x  cos x  
 B  e  x   sin x  cos x   e  x   cos x  sin x  
 2 Be  x cos x  2 Ae  x sin x
2 Be  x cos x  2 Ae  x sin x  4   A  B  e  x cos x   A  B  e  x sin x 
4  e  x  A cos x  B sin x    e  x cos x  0  e  x sin x
A  0
 2 B  1  x
  1  y  0.5 e sin x
2 A  0  B 
p
 2
y  yh  y p  c1e 2 x  c2 xe 2 x  0.5e  x sin x 102
1 1
6)  2     2   0      i
4 2
x x
 
yh  e 2
 A cos  x  B sin  x   y p  xe  M cos  x  N sin  x 
2
   2x 1  2x  
x
   
x
1  
x

x

yp  M cos  x  e  xe    xe sin  x   N sin  x  e  xe    xe cos  x 
2 2 2 2
  2     2  
 1  2  1  2
x x
  M  Mx   Nx  e cos  x   N  Nx   Mx  e sin  x
 2   2 
 
x
1 
x
 1   
x
1  
x

x

yp  M   e sin  x  e cos  x   M cos  x  e  xe    xe sin  x 
2 2 2 2 2
 2  2   2  
   2x 1  2x  
x
  
x
1 
x

 M sin  x  e  xe    xe cos  x   N   e cos  x  e sin  x 
2 2 2
  2    2 
1    2x 1  2x  
x
   
x
1  
x

x

 N sin  x  e  xe    xe cos  x    N cos  x  e  xe    xe sin  x 
2 2 2 2
2   2     2  
 
x
1 
  2 M   Mx  N  Nx   2 Nx  e 2 sin  x
 4 
 1  2
x
  2 N  M  Mx   Mx   Nx  e cos  x
2
 4  103
set u  xe  x /2 and v  cos  x
  x /2 
 xe  x /2
cos  x   u v  v u   xe  cos  x  xe  cos  x 
   x /2
  1  x /2
with  xe   x /2
 xe  x /2
 e  x /2
 xe  x /2
 xe
2
  x /2 1  x /2 
  xe cos  x    e
 x /2
 xe  cos  x  xe  x /2 sin  x
 2 
   x /2 1  x /2 
  xe sin  x    e
 x /2
 xe  sin  x  xe  x /2 cos  x
 2 
104
 1 x

y  y      y  e 2 sin  x
2
 4
  x
1 1  2 1 
 e sin  x  2 M  N   Mx  Nx   Nx  N  Nx   Mx      Nx 
2 2
 4 2  4 

x
 1 1  2 1 
 e cos  x   M  2 N   Nx  Mx   Mx  M  Mx   Nx      Mx 
2 2
 4 2  4 
x

 e sin  x
2
 1
2 M  1  M  
  2
2 N  0  N  0
 x  2x
 yp  e cos  x
2
x
 x  2x
y  yh  y p  e  A cos  x  B sin  x  
2
e cos  x
2
105
7)   2  0.75  0    0.5,
2
2  1.5
yh  c1e 0.5 x  c2e 1.5 x
y p  Ce x  k1 x  k0  yp  Ce x  k1  yp  Ce x
Ce  2  Ce  k1   0.75  Ce  k1 x  k0   3e  4.5 x
x x x x
3.75C  3 C  0.8
 
 0.75k1  4.5  k1  6  y p  0.8e  6 x  16
x
2k  0.75k  0 k  16

 1 0  0
y  x   c1e 0.5 x  c2e 1.5 x  0.8e x  6 x  16
106
10)  2  2  1  0  1  2  1
yh   c1  c2 x  e  x
y p   x  k  A cos x  B sin x   Ax cos x  Bx sin x  kA cos x  kB sin x
yp  A  cos x  x sin x   B  sin x  x cos x   kA sin x  kB cos x
 cos x  A  kB   sin x  B  kA   Bx cos x  Ax sin x
yp  B  cos x  x sin x   A  sin x  x cos x   sin x  A  kB   cos x  B  kA 
 cos x  2 B  kA   sin x  2 A  kB   Bx sin x  Ax cos x
cos x  2 B  kA   sin x  2 A  kB   Bx sin x  Ax cos x
2 cos x  A  kB   sin x  B  kA   Bx cos x  Ax sin x 
 Ax cos x  Bx sin x  kA cos x  kB sin x  2 x sin x  2cos x
2 A  2
2 B  0 B  0
 
   A  1
2 B  2 A  2kB  2 k  1
2 A  2 B  2kA  0 
y p   x cos x  cos x
y  yh  y p   c1  c2 x  e  x  x cos x  cos x
107
11)   i 3  yh  A cos 3 x  B sin 3 x
y p  K 2 x 2  K1 x  K 0
y p  2 K 2 x  K1
y p  2 K 2  2 K 2  3  K 2 x 2  K1 x  K 0 18 x 2
3K 2  18 K2  6
 
3
 1K  0   K1  0
2 K  3K  0  K  4
 2 0  0
y  x   yh  y p  A cos 3 x  B sin 3 x  6 x 2  4
y  x  0   3  A  4  A  1
y    A sin 3 x  B cos 3 x  12 x
y  x  0   0  B
y  x   cos 3 x  6 x 2  4
108
15) m1  3, m2  1
yh  c1 x  c2 x 3
k1 k1
y p  k1 ln x  k0  yp   yp   2
x x
k1 2 k1
 2 x  3 x  3  k1 ln x  k0   3ln x  4
x x
4k1  3k0  4 k0  0
   y p  ln x
3k1  3 k1  1
y  x   yh  y p  c1 x  c2 x 3  ln x
1
y  x   c1  3c2 x 2
x
 y 1  c1  c2  0 c1  0
   y  x   ln x
 y 1  c1  3c2  1  1 c2  0
16)  2  2  0 1  2, 2   2
yh  c1e  2x
 c2 e 2x
y p  Ae 2 x  Be 2 x yp  2 Ae 2 x  2 Be 2 x
yp  4 Ae 2 x  4 Be 2 x
2 Ae 2 x  2 Be 2 x  6e 2 x  4e 2 x
 A  2
  y p  3e 2 x  2e 2 x
B  3
y  yh  y p  c1e  2x
 c2 e 2x
 3e 2 x  2e 2 x
y   2c1e  2x
 2c2 e 2x
 6e 2 x  4e 2 x
 y  0   1  c1  c2  1 c1  2  1
 
 y  0   6   2c1  2c2  10 c2  1  2
y  x   2  1 e 2x

 1 2 e  2x
 3e 2 x  2e 2 x
110
18)  2  2  10  0    1  i3
yh  e  x  A sin 3 x  B cos3 x 
y p  M sin x  N cos x  K sin 3 x  Z cos3 x
yp  M cos x  N sin x  3K cos3 x  3Z sin 3 x
yp   M sin x  N cos x  9 K sin 3 x  9 Z cos3 x
 M sin x  N cos x  9 K sin 3 x  9 Z cos3 x
2  M cos x  N sin x  3K cos3 x  3Z sin 3 x 
10  M sin x  N cos x  K sin 3 x  Z cos3 x   17sin x  37sin 3 x
sin x  9 M  2 N   cos x  2 M  9 N   sin 3 x  K  3Z   cos3 x  3K  Z   17sin x  37sin 3 x
9 M  2 N  17  M  1.8
2M  9 N  0  N  0.4
 
   y p  1.8sin x  0.4cos x  3.7sin 3 x  11.1cos3 x
 K  3Z  37  K  3.7
3K  Z  0  Z  11.1
y  yh  y p  e  x  A sin 3 x  B cos3 x   1.8sin x  0.4cos x  3.7sin 3 x  11.1cos3x
y  A  e  x sin 3 x  3e  x cos3 x   B  e  x cos3 x  3e  x sin 3 x 
 1.8cos x  0.4sin x  11.1cos3 x  33.3sin 3 x
y  0   6.6  B  0.4  11.1  B  4.1
y  0   2.2  3 A  B  1.8  11.1  A  1 111
6. Hệ dao động tác dụng ngoại lực, cộng hưởng
Hệ dao động mass-spring không tác dụng ngoại lực
Ptvp tuyến tính thuần nhất bậc 2 (r(t)=0)
Hệ dao động mass-spring tác dụng ngoại lực
Ptvp tuyến tính không thuần nhất bậc 2 (r(t)#0)
112
Xem xét hàm ngoại lực tác dụng
Ptvp bậc 2 không thuần nhất
(1)
output Input
Họ nghiệm (1)
y(t)
113
Sử dụng pp hệ số bất định tìm y(t)p
Với: 
Thế y’’p, y’p, yp vào pt (1)
114
, 0 : tần số ngoại lực, tự nhiên

Chúng ta khảo sát ứng xử hệ dao động trong 2
trường hợp:
+ Hệ dao động không có giảm chấn
+ Hệ dao động có giảm chấn

115
THợp 1: Hệ dao động không có giảm chấn
C=0 
yh(t)=Ccos(0t-)
Nghiệm pt (1) (hay đáp ứng đầu ra (outut))
Đáp ứng đầu ra là kết hợp 2 dao động điều hòa với
tần số , 0 116
Chúng ta xem xét yp(t) k k
0  m
m 0
Biên độ lớn nhất yp(t) khi cos(t)=1
Nếu   0 khi đó a0,  không xác định
 Hệ xảy ra hiện tượng cộng hưởng  =0
: hệ số cộng hưởng
Khi hiện tượng cộng hưởng xảy ra thì (1) trở thành
(2)
Họ nghiệm (2)
yh(t)=Acos0t + Bsin0t
F0
r (t )  cos 0t
m
yp(t)=acos0t + bsin0t
Yp cũng là nghiệm ptvp thuần nhất (qui tắc 2)
yp(t)=t(acos0t + bsin0t)
Thế a, b vào yp(t)
Biên độ dao động tăng theo thời gian  kết cấu

phá hủy 119
Beats hiện tượng thú vị?
Khi  tiến gần đến 0 thì nghiệm riêng
120
THợp 2: Hệ dao động có giảm chấn
C>0 khi đó pt (1) sẽ có cy’. Họ nghiệm tức thời ptvp
Mục 2, yh  0 khi t   họ nghiệm ổn định ptvp
121
Biên độ lời giải ổn định, cộng hưởng thực tế
Trong trường hợp hệ dao động không giảm chấn yh
không xác định khi 0, tuy nhiên trong hệ có
giảm chấn không xả ra trường hợp này.
Trong trường hợp này biên độ luôn xác định. Tuy

nhiên max phụ thuộc vào hệ số giảm chấn c  nó
được gọi là hiện tượng cộng hưởng thực tế
122
yp là hàm của 
C* biên độ
: góc pha
Vi phân C* theo  (tìm C*max)
123
+ Nếu  không có nghiệm thực c giảm,

 tăng
124
+ Nếu  có nghiệm thực , = max
 Tăng khi c giảm và tiệm cận 0 khi c0
Biên độ lớn nhất:
125
Bài tập
126
Bài tập
127
19) y  2 y  2 y  e  t /2 sin  t / 2 
 2  2  2  0    1  i
yh  e  t  A cos t  B sin t 
y p  e  t /2  K sin  t / 2   M cos  t / 2  
yp  1 e  t /2  M  K  sin  t / 2   1 e  t /2  M  K  cos  t / 2 

2 2
yp   1 e  t /2 M sin  t / 2   1 e  t /2 K cos  t / 2 
2 2
  1 e  t /2 M sin  t / 2   1 e  t /2 K cos  t / 2 
2 2
 e  t /2  M  K  sin  t / 2   e  t /2  M  K  cos  t / 2 
 2e  t /2  K sin  t / 2   M cos  t / 2    e  t /2 sin  t / 2 
0.5M  K  1  M  0.4
 
 M  0.5 K  0  K  0.8
y p  e  t /2 0.8sin  t / 2   0.4cos  t / 2  
y  yh  y p  e  t  A cos t  B sin t   e  t /2 0.8sin  t / 2   0.4cos  t / 2   128
y  t   e  t  B  A  cos t  e  t  A  B  sin t  0.2e  t /2 sin  t / 2   0.6e  t /2 cos  t / 2 
 y  t  0   0  A  0.4  0  A  0.4
  
 y  t  0   1  B  A   0.6  1  B  1.2
 y  t   e  t 1.2sin t  0.4cos t   e  t /2  0.8sin  t / 2   0.4cos  t / 2  
129
7. Lời giải bằng biến phân của tham số
(1)
Nghiệm (1)
yp xác định dựa vào pp hệ số bấc định với r(x)

không quá phức tạp. Tuy nhiên nó gặp khó khăn
đối với hàm r(x) khi vi phân nó thì có dạng tương tự
r(x) (dạng lũy thừa, dạng e mũ) thì khó khăn  pp
biến phân tham số được đề nghị giải quyết.
130
Nghiệm riêng phần cho bởi phương pháp Lagrange

(1)
y1, y2 là nghiệm cơ bản ptvp thuần nhất
Với
131
Ví dụ: Giải phương trình vi phân
Giải
2 nghiệm cơ bản:
 y’1=-sinx; y’2 =cosx
132
r(x)=1/cosx
y=yh+yp=(A+ln|cosx|)cosx+(B+x)sinx
133
Bài tập
134
Bài tập
135
8. Mô hình hóa mạch điện
Sinh viên tự đọc sách
136

Chapter 02

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Chapter 02

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

BỘ CÔNG THƯƠNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG NGHIỆP

Chương 2. PHƯƠNG TRÌNH VI PHÂN BẬC 2

 r(x)=0 phương trình vi phân bậc hai tuyến tính

y" + p(x)y' + q(x)y = r(x) (1)

 y=h(x) nghiệm (1) trong (a,b) khi:

 h(x) xác định trong (a,b)

2.1.1. Nguyên lý chồng chất nghiệm

Ví dụ: Phương trình vi phân:

y1=sin x và y2=cos x đều là nghiệm của (2)

y=C1sin x + C2cos x cũng nghiệm của (2)

Định lí: Nếu y1(x) và y2(x) là hai nghiệm của

Lưu ý: Định lý trên chỉ đúng cho phương trình vi

y1=1+sin x và y2=1+cos x đều là nghiệm

Ví dụ: Phương trình vi phân phi tuyến

y1= x2 và y2=1 đều là nghiệm

y''  y  0 y  0   3 .0 y'  0   0.5

Hai hàm y1=cosx và y2=sinx là hai nghiệm của

Đạo hàm nghiệm tổng quát và thay giá trị đầu:

y'= – C1 sin x + C2 cos x

Vậy nghiệm riêng là: y = 3.0 cos x – 0.5 sin x.

Nhận xét: Khi ta chọn hai nghiệm y1 và y2 phải thỏa

Giả sử nếu thay y1 = cos x và y2 = kcos x

Trong đó: C = C1 +C2 k

“Vậy nghiệm cơ bản của phương trình ODE (*)

y1=ex, y2=e-x nghiệm cơ bản của phương trình

Nghiệm tổng quát:

y1 = x là nghiệm cơ bản của phương trình ODE

Ta được một ODE bậc 1 nếu đặt v=u’

Ta được một ODE bậc 1 nếu đặt u’=U; u’’=U’:

Vì tỉ số không thể hằng số y1,

Phương pháp giải trên gọi là phương pháp giảm bậc

Đổi biến, qui tắc hàm của hàm (chain rule)

Phương trình có dạng: y" + ay' + by = 0 (*)

Ứng dụng trong dao động cơ học và điện,…

Phương pháp giải:

y’ = λeλx và y’’ = λ2eλx

Thay vào phương trình (*) ta được:

Lúc này nghiệm cơ bản của ODE (*) là:

Giải phương trình đặc trưng có 3 trường hợp:

Nghiệm cơ bản của ODE (*) là (độc lập tuyến tính):

Nghiệm tổng quát là:

Có 2 nghiệm phân biệt: λ1 =1 và λ2 =-1

Nghiệm cơ bản: y1=ex và y2=e-x

Nghiệm tổng quát: y=C1ex + C2 e-x

Phương trình đặc trưng:

có 2 nghiệm phân biệt:

Nghiệm tổng quát: y=C1ex + C2 e-2x

Bước 2: Tìm nghiệm riêng:

Đạo hàm y theo x:

Nghiệm cơ bản của ODE (*) là: y1 = e-(a/2)x

Áp dụng phương pháp giảm bậc để tìm nghiệm cơ

Nghiệm tổng quát:

y" + y' + 0.25y = 0, y(0) = 3.0, y'(0) = –3.5.

Bước 1: Tìm nghiệm tổng quát:

Phương trình đặc trưng: λ2 + λ + 0,25= 0

có nghiệm kép: λ = -0,5

Nghiệm tổng quát:

Đạo hàm y theo x:

Vậy nghiệm riêng là:

Nghiệm cơ bản của ODE (*) là:

Nghiệm tổng quát:

y" + 0.4y' + 9.04y = 0, y(0) = 0, y'(0) = 3

Bước 1: Tìm nghiệm tổng quát: