ÍNDICE
UD 7. Paciente terminal
E OS ESTRESORES DO MEDIO HOSPITALARIO
01 CARACTERÍSTICAS
A enfermidade terminal é unha enfermade
avanzada, progresiva e incurable na que:
Hai unha falta de resposta ao
tratamento específico
Prodúcese un grande impacto
emocional en paciente, familia
e equipo
Os problemas ou síntomas son
intensos, múltiples,
multifactoriais e cambiantes.
O pronóstico de vida é
limitado.
1. Características da enfermidade terminal.
2. A atención ao paciente terminal.
3. A perda e o duelo.
4. O papel da/do TCAE.
02 ATENCIÓN PACIENTE TERMINAL E Á SÚA FAMILIA
OS COIDADOS PALIATIVOS
Son os coidados de pacientes e familias con enfermidades cunha
expectativa de vida limitada, en etapas avanzadas e que presentan moitos
problemas e necesidades físicas, sociais, psicolóxicas e espirituais.
Alivian a dor e outros síntomas.
Respectan a vida e contemplan a morte como un proceso natural.
Non intentan precipitar nin atrasar o momento da morte.
Empregan un enfoque de equipo para responder ás necesidades de paciente e familia.
Pretenden mellorar a calidade de vida e poden influir favorablemente sobre o curso da enfermidade.
Pode aplicarse nun estadío inicial da enfermidade en paralelo a outras terapias enfocadas a prolongar
a superviviencia; tamén son compatibles con probas diagnósticas para tratar as complicacións da
enfermidade
02 DIFERENCIAS ENTRE... 02 BIOÉTICA DOS COIDADOS PALIATIVOS

CATRO PRINCIPIOS BÁSICOS:

BENEFICENCIA - os profesionais poñen os seus
COIDADOS coñecementos e adicación ao servizo da persoa enferma.
COIDAOS PALIATIVOS AUTONOMÍA - respecto á liberdade de decisión. A

PALIATIVOS AO FINAL DA información e o consentimento informado son fundamentais.

VIDA XUSTIZA - todas as persoas merecen igual consideración e

respecto.
NON MALEFICENCIA - non está permitido facer mal a outra

Poden comezar en calquera Comezan cando o tratamento persoa aínda que esta o autorice. Respecto á vida, saúde e
momento. curativo non é o obxecto da atención. integridade física e a evolución natural das persoas.
Céntranse na calidade de vida.

02 BASES DA TERAPÉUTICA 02 PLAN COIDADOS PALIATIVOS DE GALICIA

Atención integral: aspectos físicos, emocionais,

UNIDADES DE COIDADOS
sociais e espirituais. PALIATIVOS
Enfermo e familia son obxectivo do tratamento.
UNIDADES DE
Promoción autonomía e dignidade, decisións HOSPITALIZACIÓN A DOMICILIO
terapéuticas co/coa enfermo/a.
EQUIPOS DE ATENCIÓN
Concepción terapéutica activa, superando o "non hai PRIMARIA
nada máis que facer".
Importancia "ambiente": respecto, confort, soporte e ATENCIÓN 24 HORAS EN
COLABORACIÓN CO 061
comunicación inflúen no control dos síntomas.
02 FERRAMENTAS DOS COIDADOS PALIATIVOS 02. A CONTROL DA DOR

Crer á/ao enferma/o.

MELLORAN A CALIDADE DE VIDA E O CONFORT
Informar á/ao paciente e familia das causas, tto. e
Control dos síntomas. posibles efectos secundarios do tto.

Apoio emocional. Analxésicos dentro do contexto da atención integral

Pensar en ttos. oncolóxicos específicos e técnicas

Traballo en equipo.
invasivas.

Revisar a resposta e tolerancia da/o paciente.

Tratar o insomnio con eficacia. Existe unha relación
entre descanso e o umbral da dor (menos descanso,
umbral mías baixo).
Tto. farmacolóxico coadxuvante (movilización,
masaxes dor articular, medidas ortopédicas).

ESCALEIRA DA DOR 02. A CONTROL DOS OUTROS SÍNTOMAS

Paracetamol Respiratorios Dixestivos

1º +/- AINEs
+/- coadxuvantes Disnea, tos, hipo, hemoptisie, estertores premorten Astenia, anorexia-caquexia, deshidratación,
4º (ruidos durante a inspiración producidos pola mucosite (inflamación da mucosa oral), xerostomia
oscilación das secrecións) e distrés agónico (ciclos que (boca seca), candidiase, disfaxia, núaseas e vómitos,
Opioide feble alternan apnea e hipernea).
2º +/- AINEs e/ou paracetamol
estreñimento, diarrea.

3º
+/- coadxuvantes Psiquiátricos Urninarios

2º Opioide potente Delirium (estado confusión resultado da disfunción Tenesmo vesical (dor con ganas imperiosas de
3º cerebral difusa), insomnio, depresión, ansiedade. ouriñar), disuria, hematuria.
+/- AINEs e/ou paracetamol
1º +/- coadxuvantes
Coidados da pel Urxencias
4º Técnicas intervencionistas
Prevención de UPP, prurito. Compresión medular, crises convulsivas e
hemorraxias.
02. B APOIO EMOCIONAL 02. B APOIO Á FAMILIA

Apoio emocional básico Importante

Realízano os/as profesionais sanitarios/as. Identificar as/os coidadoras/es máis vulnerables ou
Require que as/os profesionais sanitarias/os se formen deprimidos para ofrecerlles apoio intensivo ou servizos
en técnicas de apoio psicosocial. especializados.
É importante o aumento da concienciación e o
establecemento de obxectivos comúns entre o equipo
Tipos de resposta familiar
sanitarios e as/os traballadores sociais.
Sobreproteción: regresión paciente (adoptar
Apoio psicolóxico especializado comportamentos de etapas psicoevolutivas anteriores).
Implicación con realismo: permiten a adaptación do/a
Pacientes con niveis significativos de sufrimento psicolóxico.
paciente á enfermidade e á situación.
Non aceptación da situación: relacionada coa
Apoio espiritual
sensación de angustia, ira... na/o paciente.
Importante que o equipo teña en conta: Aversión pola situación: tristeza e risco de depresión
Crenzas e necesidades espirituais (plan de coidados). na/o paciente.
Diferencias culturais respecto a espiritualidade.

03. A PERDA E O DUELO

ETAPAS NO PROCESO DA MORTE
NEGACIÓN - a persoa que recibe o diagnóstico dunha enfermidade
Proceso da morte
mortal ou sospeita a proximidade da morte responde negando a
(Kúbler-Ross) N realidade. É habitual a crenza de que o diagnóstico é erróneo.
Lembrade que a negación é un mecanismo de defensa que permite
Elizabeht Kúbler-Ross estableceu que as persoas reducir o impacto emocional. Pronto será substituido por unha
en estado terminal pasa polas seguintes fases aceptación parcial.
(que non son lineais nin ríxidas):
IRA / HOSTILIDADE - aparecen sentimentos de ira, rabia,
Negación.
Rabia.
I resentimento, anoxo, rexeitamento... Esta etapa é difícil de afrontar
pola familia e as persoas achegadas ou incluso polos profesionais
Negociación.
sanitarios, xa que a conduta e as expresións violentas poden
Depresión.
desprazarse a todo o que rodea á/ao paciente.
Aceptación.

NEGOCIACIÓN - comeza a aceptar realidade e intenta negociar ou

N realizar pactos (con Deus, co destino, etc) co fin de que se concedan
desexos. Esta negociación é un intento de pospoñer o inevitable e
gañar tempo.
 03. O DUELO
ETAPAS NO PROCESO DA MORTE
DEPRESIÓN - cando é consciente do avance da súa enfermidade, de
O duelo
que vai perdendo forza, de que o tratamento non é definitivo, etc. É unha reacción natural, normal e esperable, de adaptación de perda
D comezan a aparecer intensas sensacións de perda. Hai tendencia ao dun ser querido que sofre antes, durante e despois.
illamento. Nesta fase é cando precisa máis apoio da familia e do É unha experiencia única e intransferible.
persoal sanitario Dinámica e con cronoloxía complexa (non se sabe cando comeza e
cando remata).
ACEPTACIÓN - a persoa está cansada pero tranquila, é consciente de Segundo Engel (1964), logo da morte dun ser querido, os familiares
A que non hai solución e disponse serea e dignamente para a súa pasarán por unha serie de etapas hasta aceptar totalmente a perda:
morte. Vaise preparando para a separación definitiva dos seus seres Choque e incredulidade.
queridos e das cousas que foron importantes para ela. Nesta fase soe Aceptación crecente.
ser a familiaa a que precisa máis axuda, comprensión e apoio. Poden Resolución da perda - aceptación.
non saber que facer, que dicir e incluso chegar a negar a realidade da
morte.

Non todas as persoas pasan polas diferentes etapas, nin o proceso é sempre como se acaba
de describir. Hai persoas que poden saltar algunha das etapas, ou que en determinados
momentos poden volver a unha etapa anterior. Por exemplo, a depresión preséntase con
frecuencia desde o primeiro momento e non todas as persoas chegan á fase de aceptación.

ETAPAS NO PROCESO DA MORTE A IMPORTANCIA DE EXPRESAR AS EMOCIÓNS

Algunhas persoas teñen dificultades para expresar a pena, a rabia e a
CHOQUE E INCREDULIDADE- A familia atópase atordada, dor e están nun estado constante de tristeza e depresión. Poden
N conmocionada, como ausente. Aínda que é consciente da elaborar un duelo disfuncional que requira a intervención dunha
perda, emocionalmente non contacta coa realidade. profesional especialista en saúde mental.

ACEPTACIÓN CRECENTE - A familia comeza a ser

Pode axudarse á familia e as persoas achegadas a elaborar o duelo non
consciente da perda. As persoas están desconsoladas,
reprimindo a expresión dos seus sentimentos e pensamentos, xa que
I invadidas pola tristeza, a pena, o pranto e a angustia. En
ocasións, tamén aparecen sentimentos de rabia e a expresión libre e aberta dos sentimentos axuda a manexar a dor
hostilidade cara ao hospital, persoal sanitario, etc. emocional e a afrontar a realidade da perda.

RESOLUCIÓN DA PERDA E ACEPTACIÓN - As persoas

enfróntanse á ausencia da persoa. Ao comezo fálase e En xeral, considérase que o proceso de duelo finalizou cando os familiares
N
pénsase constantemente na persoa que faleceu e se e as persoas achegadas poden falar da persoa falecida sen dor.
idealiza. Pouco a pouco falan e pensan na persoa con maior
distancia emocional e son quen de manifestar novas
ilusións e intereses, e de establecer novas relacións.
O PAPEL DO/A TCAE

Como integrante do equipo multidisciplinar, debe:

Colaborar na asistencia das necesidades fisiolóxicas

Favorecer a comunicación co enfermo e coa familia BIBLIOGRAFÍA

Brindar apoio emocional ao paciente
Respectar e favorecer a atención espiritual
Extremar os coidados e a atención no proceso da
agonía
Proporcionar apoio e información á familia
Pérez Hidalgo, M.C. et al. El paciente terminal. Promoción de la
salud y apoyo psicológico al paciente. Sevilla: Algaida; 2009. p. 189-
203.
SERGAS. Plan galego de coidados paliativos (libro). Xunta de Galicia.
Consellería de sanidade. Servizo Galego de Saúde: Santiago de
Compostela; 2007.