Betonarme 1 4

Moment ≡ kuvvet çifti Çekme ve basınç kuvveti Deformasyon Kesitte dönme
As : Kesitteki toplam çekme donatısı

Fs : Çelikteki toplam çekme kuvveti
Fc : Betondaki basınç kuvveti
z : Moment kolu
εs : Çelik birim uzaması
εc : Betonun en çok zorlanan lifindeki birim kısalma
Yatay denge:
Fs= Fc (kuvvet çifti)
Moment :
Md = Fs z = Fc z
Betonda birim
kısalma
Çelikte birim
uzama
Kirişe etkiyen Md momenti Fc ve Fs den oluşan kuvvet çiftine eşdeğerdir, Fc=Fs dir ve z moment koludur. Kirişin üst lifleri Fc basınç kuvvetinin, alt lifleri Fs çekme
kuvvetinin etkisindedir. Betonun basınç dayanımı yüksek olduğundan Fc kuvvetini taşıyabilir. Çekme kuvvetini beton taşıyamaz, çatlar. Fs çekme kuvvetinin tamamını
toplam alanı As olan donatı karşılamak zorundadır. Betonun üst lifleri εc birim kısalmasına, çelik çubuklar εs birim uzamasına uğrar, kesit döner. Tarafsız eksen en
çok kısalan liften c kadar aşağıda konumlanır. Tarafsız eksen üzerindeki noktalarda ne uzama ne de kısalma vardır. Kesitin döndükten sonra da düzlem kaldığı
varsayılır (BERNOULLI/NAVIER hipotezi). Bu varsayım, deformasyon diyagramının kesit yüksekliğince doğrusal (lineer) değiştiği anlamındadır.
Prof. Dr. Ahmet TOPÇU, Betonarme I, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Şubat 2012, http://mmf2.ogu.edu.tr/atopcu 96
Kesitte deformasyon-gerilme dağılımı aşamaları ERSOY/ÖZCEBE, S. 94
En çok zorlanan En çok zorlanan

Kiriş kesitindeki moment beton lifinde birim beton lifinde
kısalma gerilme
Md1 < Md2 < Md3 < Md4 olacak şekilde, beton ezilinceye Basınç tarafı
c1 c1 C2 = C0 C2= fc
kadar, yavaş yavaş artırılırsa kesitteki deformasyon ve
iç kuvvetler 1, 2, 3 ve 4 nolu şekillerde gösterildiği gibi Tarafsız
olur. Betonda gerilme
c2
eksenin Kiriş
c1
Md1 dağılımı Md2
derinliği
Deformasyon diyagramında kısalmalar sağa uzamalar
sola doğru çizilmiştir. TE TE
TE TE
Tarafsız eksen Çelikte birim
uzama Çelik çekme
kuvveti
Betonda birim Fs1 Fs2
Çekme tarafı Uzama
c C<fct
Deformasyon İç kuvvetler Deformasyon İç kuvvetler
εc < εct εc2 = εc0

σc1 < fc 1 σ c2 = fc 2
Max gerilme≡ dayanım
Beton çatlamamış, max basınç gerilmesine Max gerilmeye ulaşılmış, beton çatlamış, tarafsız
gerilme
ulaşmamış, ezilmemiş. Fs1 çelikte oluşan eksen yukarı kaymış beton ezilmemiş. Beton
kuvvettir. Beton çatlamadığından, az da olsa, çatladığından çekme gerilmesi alamaz, Fs2 çelik
çekme gerilmesi taşımaktadır. kuvveti momentin çekme komponentine eşittir.
c4
c3
Beton gerilme - birim kısalma eğrisi
εc0 < εc3 < εcu εc4 = εcu

3 σc4 = fcu << fc
4
σc3 < fc
GÖÇME ANI
Deformasyon artmış, dış lifte gerilme azalmış. Max gerilme daha da aşağıdaki liflere kaymış. Dış lif
Max gerilme alt komşu liflere kaymış ezilme (kırılma) deformasyonuna ulaşmış. Kesit
(betonarmede uyum). Çatlak genişlemiş ve taşıma gücüne erişmiş. Kesit daha fazla moment
yükselmiş, tarafsız eksen daha da yukarı taşıyamaz. Gerilme dağılımı kırılma anındaki nihai
kaymış, ancak beton ezilmemiş. Tüm çekme dağılımı göstermektedir.
kuvvetini çelik almaktadır.
Teorik gerilme dağılımının basitleştirilmiş eşdeğer modelleri
Teorik gerilme dağılımı Eşdeğer parabol-dikdörtgen gerilme Eşdeğer dikdörtgen gerilme dağılımı
dağılımı (CEB1 modeli) (ACI2 ve TS 500-2000 modeli)
Teorik gerilme dağılımı kırılma anındaki dağılımdır. Betonun yaşına, yükleme hızına, sargı donatısına, kesit geometrisine ve diğer bir çok nedene bağlı olarak az yada çok
değişir. Her bir durum için farklı bir gerilme dağılımı vermek imkansızdır. Bu nedenle, doğruluğu deneysel olarak kanıtlanmış, eşdeğer gerilme dağılımı modelleri kullanılır.
Hesaplar açısından dağılımın şeklinden çok, gerilmenin bileşke kuvvetinin değeri ve etkidiği yer önemlidir. Çünkü, momentin değeri bu kuvvetin değerine ve yerine bağlıdır.
Hesapları basitleştirmek açısından, yaklaşık olarak aynı momenti veren (eşdeğer kuvveti ve bu kuvvetin etkime noktası yaklaşık aynı olan), daha basit bir gerilme dağılımı
kullanılabilir.
Yukarıdaki şekillerde teorik gerilme dağılımı ve yaygın olarak kullanılan basitleştirilmiş eşdeğer modelleri (sanal gerilme dağılımı) hem perspektif hem de düzlem olarak verilmiştir.
CEB modelinin bir kısmı parabolik bir kısmı da dikdörtgendir, eşdeğer parabol-dikdörtgen gerilme dağılımı olarak adlandırılır ve Avrupa Birliği ülkelerinde kullanılmaktadır.
Amerikan yönetmeliklerinde yer alan ACI modeli daha basit ve dikdörtgendir, gerilmenin değeri her noktada aynıdır. Bu iki farklı modelin sonuçları arasındaki fark
önemsenmeyecek kadar azdır (%4 civarında).
TS 500-2000 doğruluğu kanıtlanmış herhangi bir eşdeğer gerilme dağılımı ile hesap yapılmasına izin vermektedir. Bu nedenle her iki model ile de hesap yapılabilir. Daha basit olan
eşdeğer dikdörtgen gerilme dağılımı modeli çoğunlukla tercih edilmektedir.
------------------------------------------------------------------
1 CEB: Comité Euro-International du Beton

2 ACI: American Concrete Institute
ERSOY/ÖZCEBE, S. 107(benzeri)
Deformasyon diyagramı, teorik gerilme bloğu ve eşdeğer dikdörtgen gerilme bloğu (TS 500-2000) TS500-200, S. 21, madde 7.1
•Deformasyon diyagramı kesit yüksekliğince doğrusaldır.

•Beton basınç kuvveti Fc gerilme bloğunun hacmine eşittir.
•Fc kuvveti gerilmenin yayıldığı basınç alanının ağırlık merkezi olan G1 noktasına etkir.
•Teorik gerilme dağılımını kullanarak Fc kuvvetini ve etkidiği noktayı belirlemek zorluk yaratır.
•Hesapları basitleştirmek için teorik gerilme dağılımı yerine eşdeğer dikdörtgen gerilme dağılımı kullanılabilir (TS 500-2000).
•Önemli olan gerilme bloğunun şekli değil; Fc kuvvetinin ve etkidiği G1 noktasının yaklaşık olarak aynı kalmasıdır. Bu iki koşul momentin aynı kacağı anlamındadır. Eşdeğer
dikdörtgen gerilme dağılımında gerilmenin şiddeti sabit ve k3fcd dir. Gerilme bloğunun derinliği k1c dir.
•Fc ve etkidiği nokta G1 yaklaşık olarak aynı kalacak şekilde k1 ve k3 sabitleri deneysel araştırmalar ile belirlenmiştir.
•k1 ve k3 sabitleri beton kalitesine bağlıdır ve değerleri birden küçüktür. Bu değerler TS 500-2000 de verilmiştir.
•Eşdeğer dikdörtgen gerilme dağılımı yerine, geçerliliği kanıtlanmış, başka bir dağılım da (örnek: eşdeğer parabol-dikdörtgen dağılım) kullanılabilir.
TS 500/2000, S. 21, madde 7.1
Taşıma gücü varsayımları (TS 500-2000) ERSOY/ÖZCEBE, S. 101-107
1. Beton ve donatı tam kaynaşır, tam kenetlenme (aderans) vardır. Bu koşulu mühendis sağlamak zorundadır.
2. Betonun çekme dayanımı ihmal edilir (≈0).
3. Birim şekil değiştirme dağılımı doğrusaldır (düzlem olan kesit şekil değiştirdikten sonra da düzlem kalır (BERNOULLI/NAVIER hipotezi).
4. Donatı çeliğinin gerilme-birim deformasyon (σs-εs ) eğrisi elasto-plastiktir. Eğrinin akma dayanımı üstünde kalan kısmı ihmal edilebilir:
Eğrinin ihmal edilen •Çelik akmamış ise HOOKE kanunu geçerlidir:

b
kısmı σs=Es εs , εs< εsd
a
KOPMA
fyd •Akmış çeliğin gerilmesi sabittir, HOOKE geçersizdir:
Tasarım σs=fyd , εs ≥ εsd
dayanımı
Akma anında birim s Anlamı: σs=Es εs ≤ fyd

Birim
sd deformasyon uzama
su
Kopma anında birim
deformasyon
Çelik modeli
Çelik tasarım dayanımları ve akma anındaki deformasyonlar:
Çelik sınıfı fyk γms Es fyd = fyk/ γms

N/mm2 N/mm2 N/mm2 εsd= fyd/ Es
ESKİ S 220a Sadece döşemelerde ve sargı donatısı olarak

220 1.15 2x105 191.30 0.000957 kullanılabilirler, fakat kullanılmaması önerilir.
YENİ S 220
ESKİ S 420a, S 420b kiriş, kolon ve perde uçlarında sadece bu çelikler
420 1.15 2x105 365.22 0.001826 kullanılabilir, B 420C önerilir.
YENİ S 420, B 420B, B 420C
ESKİ S 500a
Sadece döşemelerde veya hasır donatı olarak
YENİ B 500A, B 500B, B 500C 500 1.15 2x105 434.78 0.002174 kullanılabilirler
5. Taşıma gücüne erişildiğinde (beton kırıldığında) basınç bölgesinin en çok zorlanan 6. Taşıma gücüne erişildiğinde basınç bölgesindeki
lifindeki birim kısalma εc = εcu= 0.003 tür. teorik beton gerilme dağılımı beton σc - εc eğrisi gibidir.
gerilme
Betonda birim
kısalma
c
d
7. Çekme bölgesinin geometrisi önemli değildir. Bu bölgedeki beton çatlayacağından hiçbir çekme kuvvet alamaz. Buradaki betonun görevi çelik ile kenetlenmeyi (aderans)
sağlamak ve kesme-burulma etkilerini karşılamaktır. Çekme kuvvetinin tamamını donatı alır. Çekme bölgesinin geometrisi farklı olan ve aşağıda görülen her beş kesit, hesap
açısından, özdeştir. Önemli olan, momentin aynı kalmasıdır. Basınç bölgesinin toplam alanı, bu alanın ağırlık merkezi, faydalı yükseklik d ve donatı alanı As aynı olan kesitler,
çekme bölgesinin geometrisi nasıl olursa olsun, moment kuvveti açısından özdeştir. Bunun anlamı şudur: Özdeş kesitlerde deformasyon diyagramı, çelik çekme kuvveti, beton
basınç kuvveti ve moment aynıdır. Bu özellikten ilerideki konularda yararlanılacaktır.
c
d
d
d
8. Teorik gerilme dağılımı yerine TS500-2000 Madde 7.1 de tanımlanan eşdeğer dikdörtgen basınç bloğu modeli kullanılabilir. Bu modele göre:
•Eşdeğer basınç gerilmenin şiddeti sabittir: k3fcd

•Her tür betonarme betonu için k3=0.85 dir.
•Eşdeğer gerilme bloğu derinliği a=k1c dir.
•k1 beton dayanımına bağlı olarak 0.85 ile 0.70 arasında değişir.
•k1 ve k3 değerleri kesitin geometrisinden bağımsızdır.
•Eşdeğer basınç bloğu kiriş, kolon, perde ve plaklarda kullanılabilir.
TE : Tarafsız eksen
iTE : İndirgenmiş Tarafsız Eksen
c : Tarafsız eksenin derinliği
εc : Beton birim kısalması
a=k1c
a=k1c
x
x
εcu : Betonun ezilme anındaki birim kısalması =0.003
c
c
εs : Çelik birim uzaması

a=k1c : Eşdeğer basınç bloğu derinliği
fcd : Beton tasarım dayanımı
d
k3fcd: Beton eşdeğer gerilmesinin şiddeti

Fs : Çelik çekme kuvveti
Fc : Beton basınç kuvveti
As : Toplam donatı alanı
Acc : Basınç alanı
G : Kesit ağırlık merkezi
G1 : Fc kuvvetinin etkidiği nokta ≡ basınç
alanı ağırlık merkezi
x : G1 noktasının derinliği
d : Faydalı yükseklik
k1 : Eşdeğer basınç bloğu derinliği katsayısı

k3=0.85 : Eşdeğer basınç bloğu gerilme katsayısı
k1 Katsayısının değişimi (TS 500-2000, Madde 7.1):
Beton k1
σs= Es εs ≤ fyd
C16-C25 0.85
k3 = 0.85 (tüm beton sınıflarında)
C30 0.82
0.70 ≤ k1 ≤ 0.85 C35 0.79
k1=0.85 (C16-C25 betonlarında)
C40 0.76
k1=1- 0.006 fck (C30-C50 betonlarında)
C45 0.73
fck nın birimi N/mm2 dir, fck yerine fcd kullanılmaz! C50 0.70
Farklı geometrili kesitlerde eşdeğer dikdörtgen gerilme bloğu
0.85 fcd
0.85 fcd
Fc
Fc
k1c
c
iTE
TE iTE
TE
Kiriş
As Kiriş
Fs=As s As
Fs=As s
0.85 fcd
k1c
k1c
c
c
Fc
iTE
TE
iTE
TE
Kiriş
As
Fs=As s
Kırılma aşamasına gelmiş bir kesitte:

Eşdeğer basınç bloğu her zaman dikdörtgenler prizması değildir, basınç alanının geometrisine bağlıdır. Basınç alanı üzerine kurulmuş bir prizmadır:
•Gerilmenin şiddeti her lifte 0.85fcd dir.
•Blok derinliği k1c dir.
•Beton basınç kuvveti Fc gerilme bloğunun hacmine eşittir (basınç alanı ile 0.85 fcd nin çarpımı).
•Beton basınç kuvveti Fc basınç alanının ağırlık merkezine etkir.
•Çelik toplam çekme kuvveti Fs=Asσs dir.
•Çelik akmışsa σs=fyd ,akmamışsa σs=Esεs dir.
Kırılma türleri ERSOY/ÖZCEBE, S. 93
Betonda birim kısalma
Çelikte birim uzama
Betonarme elemanların iflas etmesi (yükünü taşıyamaması, kırılması, taşıma gücüne erişmesi) daima betonun ezilmesi sonucu olur. Fakat, ezilmenin nedeni farklı
olabilir:
1.Çelik yoktur veya çok yetersizdir: Çelik uzar, kopar beton ezilir.
2.Çelik aşırı çoktur çok az uzar, beton basınç kuvveti betonun dayanamayacağı kadar yüksektir, beton ezilir.
3.Çelik kopmaz fakat aşırı uzar, beton lifleri çok kısalır, beton ezilir.
Betonun en çok zorlanan lifi εc= εcu=0.003 birim kısalmasına ulaştığında eleman moment taşıma kapasitesine erişir, beton ezilir. Bu konumda donatının akıp
akmadığına bağlı olarak üç değişik kırılma türü tanımlanır:
1. Sünek kırılma (çekme kırılması)

2. Gevrek kırılma (basınç kırılması)
3. Dengeli kırılma (gevrek)
1. Sünek Kırılma ≡ Çekme kırılması
Betonda ezilme (sonra

sonra !)
!
Sünek kırılma (Çekme kırılması):
Betondaki birim kısalma εc= εcu=0.003 değerine ulaşmadan önce
çelik akmışsa, yani εs> εsd olmuşsa, çekme kırılması olur. Çünkü
c
önce çelik akmakta, uzamaya devam etmekte ve betondaki birim
d
Çelikte akma (önce

önce !)
! kısalma da giderek artarak εc= εcu=0.003 sınır birim kısalmasına
erişerek ezilme olmaktadır. Kırılma sünektir.
HOOKE geçersiz!
2. Gevrek Kırılma ≡ Basınç kırılması
Beton ezilmiş
Gevrek kırılma (Basınç kırılması):

εs< εsd iken, yani çelik akmadan, beton εc= εcu=0.003 birim
Çelik akmamış!
c
d
kısalmasına ulaşırsa basınç kırılması olur. Çünkü beton ezilir fakat

çelik akmaz. Kırılma gevrektir.
HOOKE geçerli
3. Dengeli Kırılma ≡ Gevrek Kırılma
Beton ezilmiş
Dengeli kırılma(gevrek kırılma):
Çekme kırılması ile basınç kırılması arasında bir kırılma türüdür.
Aynı anda
Çelikteki uzama εs= εsd olduğu an (çelik aktığı an), betondaki birim
c
kısalma da εc= εcu=0.003 olmaktadır. Çelik daha fazla uzama imkanı

d
bulamamaktadır. Betonun ezilmesi ve çeliğin akması aynı anda

olmaktadır. Kırılma gevrektir.
Çelik akmış
Sünek kırılma ani olmaz. Çökme oluşmadan önce bir süre aşırı çatlaklar, yer değiştirmeler oluşur, sıva ve beton parçacıkları dökülür. Çelik uzuyor,
beton çatlıyor ve eziliyordur. Gece sessizliğinde cık-cık sesler duyulur. Yapı çökeceğini haber verir. Önlem almak ve yapıyı boşaltmak için zaman
tanır.
Gevrek kırılma hemen hiçbir belirti vermeden, genelde patlama sesi ile birlikte, ani olur. Yapı yıkılmadan önce hemen hiçbir belirti vermediğinden önlem
alma veya boşaltma şansı kalmaz. Gevrek kırılma tehlikelidir!
Hiçbir yapı elemanı kırılacak şekilde boyutlandırılmaz. Ancak, öngörülemeyen herhangi bir nedenle kırılacaksa, kırılmanın haberli, yani sünek olması
arzu edilir.
Sünek davranışı sağlamak için basit kurallar:
• Yönetmelik koşulları mutlaka yerine getirilmelidir.

• Özellikle kolon boyutlarında cömert davranılmalı, eksenel yük düzeyi düşük tutulmalıdır.
• Boyuna donatıların kenetlenmesine özen gösterilmelidir.
• Kolonlar temelden-çatıya, kiriş birleşim noktaları dahil, sarılmalıdır.
• Kiriş ve kolonların uçlarında sık sargı (etriye,fret) kullanılmalı, etriye ve fret uçları beton çekirdeğine saplanmalıdır.
• L, Z, T gibi kesitlerden olabildiğince kaçınılmalıdır.
Kirişler
Kirişler genelde duvarların altına yapılan, duvar, döşeme ve kendi yükünü taşıyan; çoğunlukla yatay betonarme elemanlardır. Üzerindeki yükleri oturduğu düşey
elemanlara (kolonlara) aktarır. Kirişlerin bir diğer önemli işlevi de deprem veya rüzgâr gibi yatay yükleri, döşeme ile bir bütün davranarak, kolonlara aktarmaktır.
Uygulamada yatay elemanlara KİRİŞ, düşey elemanlara da KOLON denilmektedir. Ne yatay ne de düşey olan, EĞİK elemanlara ne denilecektir? Yapı statiği
derslerinden bilindiği gibi, çubuk eleman ister yatay ister düşey ister eğik olsun, kolon kiriş ayırımı yapılmaz. Elemanın konumu nasıl olursa olsun, en genel halde,
çubuk elemanda altı adet iç kuvvet oluşur: Bir eksenel kuvvet, iki eğilme momenti, iki kesme kuvveti ve bir burulma momenti. Yatay elemanlarda sadece bir eğilme
momenti ve bir kesme kuvveti etkin olurken diğer iç kuvvetler çoğu kez önemsenmeyecek düzeyde kalırlar. Düşey elemanlarda altı adet iç kuvvetin genelde hepsi
de etkin olmakla birlikte eksenel kuvvet önem arz eder. Bu nedenle yatay elemanlar ile düşey elemanların davranışları da çok farklıdır. İç kuvvet açısından eğik
elemanlar, eğimin büyüklüğüne-küçüklüğüne bağlı olarak, bu iki durum arasındadırlar.
?
Konsol kiriş
TS 500-2000 ve Deprem Yönetmeliği-2007 bir elemanın kiriş olarak
boyutlandırılabilmesi için Nd eksenel tasarım kuvvetinin
Nd ≤ 0.1 fckAc
koşulunu sağlaması gerektiğini yazmaktadırlar. Bu koşulu sağlamayan, yani eksenel

Kolon kuvvet düzeyi yüksek olan elemanlar, ister yatay, ister düşey veya eğik olsunlar,
Döşeme kolon olarak boyutlandırılmak zorundadırlar. Bu bağıntıda fck betonun karakteristik
dayanımı ve Ac elemanın kesit alanıdır.
Kiriş O halde; elemanın eğimine bakılmaksızın, Nd ≤ 0.1 fckAc koşulunu sağlayan

elemanlara “Kiriş”, sağlamayanlara “Kolon” denilecektir ve kolon olarak
boyutlandırılacaktır.
Kiriş kesit tipleri
Kiriş kesitleri çoğunlukla dikdörtgen ve tablalı; nadiren trapez, kutu ve üçgen olur.
dikdörtgen tablalı trapez kutu üçgen
Kirişler öncelikle moment ve kesme kuvveti etkisindedir. Normal kuvvet etkisi genelde düşüktür. Burulma momenti nadiren dikkate alınacak düzeye varır. Moment (kuvvet
çifti) kirişin bir tarafına çekme, diğer tarafına da basınç kuvveti uygular. Çekme kuvveti kiriş eksenine dik çatlaklar oluşturur. Bu kuvveti karşılamak ve oluşturacağı
çatlakları sınırlamak için kirişin çekme bölgelerine boyuna donatı konur. Kesme kuvveti mesnet bölgelerinde eğik çekme kuvvetleri oluşturur ve eğik çatlaklara ( ≈ 450)
neden olur. Kesme kuvvetini karşılamak ve oluşturacağı çatlakları sınırlamak amacıyla, açıklıklar seyrek mesnet bölgeleri daha sık etriye ile sarılır.
Dikdörtgen Kesit
Boyuna donatının kesitteki yerine göre farklı kesit tipi vardır:
Tek donatılı kesit: Momenti karşılayacak ve hesapla belirlenen donatı kesitin çekme tarafına etriye Montaj basınç
konur. Basınç bölgesine hesap dışı (konstrüktif) montaj donatısı konur. donatısı donatısı
h
Çift donatılı kesit: Bazen mevcut kesit momenti taşımaz. Bu durumda ya kesit büyütülür yada hem
çekme hem de basınç bölgesine hesapla belirlenen donatı konur. Montaj donatısına gerek kalmaz. çekme donatısı
Basınç bölgesine konan donatı çekme değil, basınç etkisindedir. Basınç donatısı kesitin dayanımını
ve sünekliğini artırır.
Çift sıra donatılı kesit: Momenti karşılayacak ve hesapla belirlenen donatı genişliği az kirişlere
sığmayabilir. Bu durumda ya kesit genişletilir yada donatı çift sıra yerleştirilir.
bw :genişlik
h : yükseklik
h
As : çekme donatısının toplam alanı
A’s :montaj veya basınç donatısının toplam alanı Çift sıra donatı
TS 500/2000, S. 19-20
Tablalı Kesit ERSOY/ÖZCEBE, S. 247
Kalıp kiriş gövdesinin bir veya iki tarafında kulaklar oluşacak şekilde hazırlanır ve beton
dökülürse tablalı kesit oluşur. Köprü kirişleri ve prefabrik yapıların kirişleri genelde bu
yöntemle hazırlanır. Tabla betonu basınç alanının büyümesine katkı sağlar.
t
Döşeme ve kiriş betonu bir bütün dökülmüş ise ve döşeme betonu kirişin basınç
riş
Ki
bölgesinde ise, döşemenin b genişliğindeki bir parçası hesaplarda kirişin basınca
ri ş
h
ş
ri
Ki
Ki
Lh
çalışan tablası olarak dikkate alınır. b ye etkili tabla genişliği veya çalışan tabla
genişliği denir. Tablası dikkate alınan kirişler T, L ve I kesitli olabilirler. Tabla beton
basınç alanının büyümesine neden olur. Döşeme plağının büyük olması durumunda
tablanın tamamı basınca çalışmaz. Tabladaki basınç gerilmeleri kiriş gövdesinden
uzaklaştıkça hızla azalır. Yapılan araştırmalar sonucunda b çalışan tabla genişliği
sınırlandırılmış ve yönetmeliklerde verilmiştir.
Çalışan tabla genişliğinin
t
t
t
sınırlandırılması:
d
h
h
h
b1≤ 6t , b 2 ≤ 6t , b1≤ 1 a1 , b1≤ 1 a2
2 2
Tabla kulağı b1 ve b2 döşeme kalınlığının 6 katını ve komşu kiriş yüzüne olan net
uzaklığın yarısını aşamaz. Kirişin, balkon veya saçak döşemeli kenar kiriş, iç kiriş b ≤ b 2 + b w + 6t b ≤ b w + 12t b ≤ b w + 6t
ve kenar kiriş olma durumuna ait sınırlamalar şekil üzerinde gösterilmiştir. Lh kirişin b ≤ b w + 0.2 α L h
b ≤ b 2 + b w + 0.1 α L h b ≤ b w + 0.1 α L h
hesap açıklığıdır.
Simetrik olmayan tablalı Simetrik tablalı kesit Simetrik olmayan tablalı
kesit kesit
α sayıları: Basit kiriş
konsol
Her açıklıkta hesaplanan b değerlerinden en küçüğü o açıklığın tabla genişliğinin üst sınırıdır.
Hesaplarda daha da küçük alınabilir. Dikkat edilirse, Kiriş boyunca her açıklıkta tabla genişliği farklı
olmaktadır. İstenirse, bunlardan en küçüğü kullanılarak, her açıklığın tabla genişliği eşit alınabilir.
Hatta tabla tamamen ihmal edilerek dikdörtgen kesit (bw.h) olarak hesap yapılabilir. Ancak bu,
gerçekte var olan, basınç bölgesinin bir kısmının veya tamamının ihmal edilmesi anlamına gelir ve
kirişe daha fazla donatı koymak zorunda kalınır. Büyük açıklıklı kirişlerde, dişli döşeme dişlerinde,
kenar açıklık orta açıklık konsol köprü kirişlerinde ve prefabrik yapılarda tablanın ihmali, ekonomik açıdan, doğru olmaz.
Tablalı Kesit – Eşdeğer kesit
Soldaki her iki kesit için tabla dikkate alınır. Çünkü tabla basınç
bölgesindedir, basınç gerilmeleri alır. Her iki kesit de tablalı olarak
hesaplanır.
Soldaki kesitin tablası çekme bölgesindedir. Fiziksel olarak var olmasına

Hesap rağmen, hesaplarda tabla dikkate alınmaz. Çünkü çekme bölgesinde olan
eşdeğeri tabla çatlayacaktır. Kiriş, sağdaki dikdörtgen kesit olarak modellenir ve
hesaplanır fakat tablalı olarak inşa edilir.
Soldaki kesitin tablası çekme bölgesindedir. Hesaplarda tabla dikkate

Hesap alınmaz. Kiriş sağdaki dikdörtgen kesit olarak modellenir hesaplanır fakat
eşdeğeri
tablalı olarak inşa edilir.
•Tabla basınç bölgesinde ise hesaplarda dikkate alınır.

•Çekme bölgesindeki tabla hesap modelinde dikkate alınmaz. Çünkü; çekme bölgesindeki tabla betonu çatlar, çekme bölgesinin geometrisi önemli değildir. Bu durumda kesit, bw. h
boyutlu eşdeğer dikdörtgen kesit imiş gibi düşünülür.
•Eşdeğer dikdörtgen kesit sadece hesapları basitleştirir, gerçek değil sanal bir kesittir. Hesap sonucu bulunan donatılar gerçek olan tablalı kesite yerleştirilir ve yerinde tablalı olarak
inşa edilir.
Kutu Kesit, I Kesit
b=b2+2b1+2b3
t1
h
2b1
Eşdeğeri Eşdeğeri
2b1
t2
Kutu kesit I kesit
b'=b2+2b1
T kesit (tablalı)
b=b2+2b1
b≤2b1+12t1
t1
2b1
b’≤2b1+12t2
h
Eşdeğeri Eşdeğeri b≤2b1+0.2αLh
t2
2b1
b’≤2b1+0.2αLh
b’=b2+2b1
Kutu kesit I kesit T kesit (tablalı)
Daha çok sanayi yapılarında ve köprü kirişlerinde karşılaşılan kutu kesitler eşdeğer tablalı kesit gibi hesaplanabilirler. Çünkü basınç bölgesi alanı ve ağırlık merkezi
değişmemektedir. Ancak b ve b’ çalışan tabla genişliği yukarıda verilen şartları sağlamalıdır. Momentin etkime durumuna bağlı olarak, çekme tarafında kalan tabla dikkate
alınmayacaktır. Bu nedenle, hesaplanacak kesit ⊤ veya ⊥ olmaktadır. Eşdeğer kesit hesapları basitleştirmektedir.
Tanımlar
YÜKSEKLİK: Kiriş alt yüzünden üst yüzüne olan mesafedir. Şekilde h ile gösterilmiştir.
t
GENİŞLİK: Kirişin, kulaklar hariç, gövde genişliğidir. bw ile gösterilir.
TABLA KALINLIĞI: Tablanın et kalınlığıdır, şekilde t ile gösterilmiştir.
d
TABLA GENİŞLİĞİ: Basınca çalışan tabla genişliğidir, şekilde b ile gösterilmiştir. Fiziksel olarak tabla daha geniş olsa bile
h
hesaplarda yönetmelikte verilen b kadarı dikkate alınır.

FAYDALI YÜKSEKLİK: Çekme donatısının ağırlık merkezinin en dış basınç lifine uzaklığıdır, şekillerde d ile gösterilmiştir.
c
BETON ÖRTÜSÜ: Kiriş yüzüne en yakın olan boyuna donatının merkezinin kiriş yüzüne mesafesidir. Beton örtüsüne uygulamada
cc
pas payı da denilmektedir. Şekilde c ile gösterilmiştir.

NET BETON ÖRTÜSÜ: En dıştaki donatının (çoğunlukla etriyenin) dış yüzünün beton yüzüne olan mesafesidir. Kenetlenmeyi
sağlamak, paslanmayı önlemek ve yangına dayanımı artırmak gibi amaçları vardır. Şekilde cc ile gösterilmiştir.
DONATI NET ARALIĞI: Donatı çubuklarının yüzleri arasındaki mesafedir. Şekilde c’c ile gösterilmiştir. Agreganın geçebilmesi,
b
betonun sıkıştırılabilmesi ve kenetlenmenin sağlanabilmesi için yeterli net aralık bırakılmalıdır.
A’s
ÇEKME DONATISI: Çekme kuvvetini karşılamak amacıyla kirişin çekme tarafına konulan donatıdır. Donatı çubuklarının kiriş
genişliğine sığmaması durumunda çift sıra olarak da yerleştirilebilir. Şekilde çekme donatısının toplam alanı As ile gösterilmiştir.
MONTAJ DONATISI: Kirişin basınç tarafına konulan fakat basınç kuvveti almadığı varsayılan donatıdır. En az iki çubuk konur.
Çekme donatısı Donatı çubuklarının kiriş gövde genişliğine sığmaması durumunda çift sıra veya tabla (varsa) içine de yerleştirilebilir. Montaj
ağırlık merkezi
As donatısının toplam alanı A’s ile gösterilmiştir.
BASINÇ DONATISI: Dikdörtgen kesitli kirişlerin basınç tarafına bazen konulan ve basınç kuvveti alan donatıdır. Ayrıca montaj
c’c donatısı konulmaz. Donatı çubuklarının kiriş genişliğine sığmaması durumunda çift sıra olarak da yerleştirilebilir. Basınç donatısının
bw
toplam alanı A’s ile gösterilmiştir.
GÖVDE DONATISI: Yüksekliği fazla olan kirişlerin yan yüzlerine konulan donatıdır. Şekilde gövde donatısınının toplam alanı Asgövde
olarak gösterilmiştir.
BOYUNA DONATI: Kiriş eksenine paralel olan çekme, montaj (veya basınç) donatılarına verilen addır. Bu donatılar kiriş genişliğine
sığmalı ve aralarında, kenetlenmeyi sağlamak için, yeterli mesafe olmalıdır. Donatıların kiriş gövde genişliğine sığmaması
t
durumunda; 1) aynı As alanınını sağlayan daha kalın fakat daha az sayıda çubuk koymak, 2) kiriş genişliğini artırmak, 3) çubukların
bazılarını tabla içine yerleştirmek, 4) çift sıra donatı düzenlemek gibi tedbirler alınır.
d
h
ENİNE DONATI: Boyuna donatılara dik olarak yerleştirilen ve boyuna donatıları saran donatıya verilen addır. Sargı donatısı veya
etriye de denir. Açıklıklarda seyrek, mesnet bölgelerinde ve konsollarda sık yerleştirilir. Kesme, burulma kuvvetlerini karşılamak ve
betonun şişmesini önlemek gibi çok önemli görevleri vardır.
c
cc
Tanımlar-Kirişlerde donatı oranları
DONATI ORANI: Donatı kesit alanının brüt beton alanına oranıdır. Brüt beton alanı hesabında yükseklik olarak h
değil d alınır. Donatı alanı beton alanından düşülmez. Kesitin sadece gövde alanı dikkate alınır, tabla kulakları gibi
d
çıkıntılar dikkate alınmaz. Çekme donatısı, montaj (veya basınç) donatısı, gövde donatısı ve etriye için ayrı ayrı
h
donatı oranı tanımlanır. Donatı oranını simgesi için ρ karakteri kullanılır.
ÇEKME DONATISININ ORANI: Çekme bölgesine konulmuş olan çubukların toplam alanının brüt beton alanına
oranıdır:
As
ρ=
bwd
MONTAJ veya BASINÇ DONATISININ ORANI: Montaj veya basınç kuvveti almak amacıyla basınç bölgesine b
konulmuş olan çubukların toplam alanının brüt beton alanına oranıdır:
t
A’s
A'
ρ' = s
bwd
d
h
Asgövde
GÖVDE DONATISININ ORANI: Yüksekliği fazla olan kirişlerin yan yüzlerine konulmuş olan çubukların toplam As
alanının brüt beton alanına oranıdır:
bw
A sgövde
ρ gövde = Bir etriyeli kesit
bwd (iki kollu etriye)
SARGI(ETRİYE) DONATISININ ORANI:
A sw
ρw =
bws
ile tanımlanır. Burada s etriye adımı (aralığı), Asw etriye düşey kollarının toplam kesit alanıdır. Kirişler genellikle iki
düşey kolu olan bir etriye ile sarılırlar. Ancak, bazı durumlarda (örneğin geniş kirişlerde) dört, altı veya daha fazla
kollu da olabilir. Şekildeki dikdörtgen ve tablalı kesitlerde bir etriye (iki kollu), kutu kesitte ise üç etriye (altı kollu)
vardır. Asw etriye alanı, bir kolun kesit alanı ile düşey kol sayısının çarpımıdır. Kesme kuvvetini sadece düşey kollar
karşılar. Bu nedenle yatay kolların alanı hesaba katılmaz.
Kirişlerde dengeli donatı oranı tanımı ERSOY/ÖZCEBE, S. 231
Dengeli kırılan kesitin donatı oranına dengeli donatı oranı adı verilir ve ρb ile gösterilir. Dengeli kırılmada donatının akması ve betonun ezilmesi aynı anda olur. Donatıdaki
deformasyon εsd akma deformasyonuna ulaştığı an betonun deformasyonu da εcu=0.003 e ulaşır, beton ezilir ve ani göçme olur. Çelik aktığı için σs=fyd olacaktır.
Dengeli kırılma donatı oranı, sünek kırılma ile gevrek kırılma arasındaki bir sınır değer olduğundan, önemlidir. ρb sünek kırılma donatı oranının üst sınırı, gevrek kırılma
oranının alt sınırıdır. b indisi dengeli (balanced) anlamındadır. Bu oran bilindiği taktirde kiriş bu oranın altında donatılarak gevrek kırılma önlenir.
Dengeli kırılma anındaki

tarafsız eksen derinliği Betonda ezilme
A sb
ρb =
bwd
Aynı anda
cb
Asb :dengeli kırılmaya neden olan toplam donatı alanı
d
h
ρb :dengeli kırılmaya neden olan donatı oranı
Çelikte akma
Dengeli, denge üstü ve denge altı donatılı kesit tanımı

Dengeli donatılı kesit: Donatı oranı dengeli kırılmaya neden olacak kadar olan kesite denir: ρ = ρb.
Denge üstü donatılı kesit: Donatı oranı dengeli donatı oranından fazla olan kesite denir: ρ > ρb.
Denge altı donatılı kesit: Donatı oranı dengeli donatı oranından az olan kesite denir: ρ < ρb.
Kırılma türleri donatı oranlarına göre de sınıflandırılabilir:
Tehlikeli ! Dengeli donatı oranı ρb sünek kırılma donatı oranının üst sınırıdır.
1.Dengeli donatılı kesit (ρ = ρb) gevrek kırılır.
2.Denge üstü donatılı kesit (ρ > ρb) gevrek kırılır. Tehlikeli ! Kirişler denge altı donatılmalı, yani daima ρ < ρb olmalıdır. Bu bakımdan, ρb
dengeli donatı oranının bilinmesi önemlidir.
3.Denge altı donatılı kesit (ρ < ρb) sünek kırılır.
Arzu edilen kırılma türü
Dikdörtgen kesitli, tek donatılı kirişin dengeli kırılmasına neden olan donatı alanı, dengeli donatı oranı ve kirişin moment
taşıma gücünün hesabı ERSOY/ÖZCEBE, S. 232-233
a/2
Acc= abw 0.85fcd
c = cu = 0.003
a/2
iTE
G1
Fc=0.85fcdabw
TE
a=k1cb
cb
Mb=?
iTE iTE
TE
d-a/2
d
d-cb
h
Asb=? Asb=? Asb=?

Fs=Asbfyd
bw bw bw
s= sd
s=fyd
Tek donatılı dikdörtgen kesit Deformasyon Kuvvetler

Dengeli kırılma (gevrek kırılma)
BİLİNENLER:
Kesit boyutları (bw , h, d) ve malzeme (beton/çelik sınıfı) bilinmektedir.
İSTENENLER:
Dengeli kırılmaya neden olacak toplam çekme donatısı alanı Asb ve donatı oranı ρb nedir?
Kesitin moment kapasitesi Mb (moment taşıma gücü) ne kadardır?
ÇÖZÜM:
Dengeli kırılmaya ait deformasyon diyagramı ve iç kuvvet durumu şekildeki gibi olacaktır. Donatı εsd akma birim uzamasına ulaştığı an beton da εcu=0.003 kırılma birim
kısalmasına ulaşacak ve beton ezilecektir. Çelik aktığı için gerilmesi fyd olacaktır. Kırılma anına ait iç kuvvet durumu şekilde görülmektedir. Kesit boyutları ile beton ve
çelik sınıfı bilindiğinden d, bw, εsd , fyd, fcd, k1 bellidir. Tarafsız eksenin derinliği cb deformasyon diyagramından orantı ile bulunabilir. cb belli olunca basınç bloğu derinliği
a=k1cb ve basınç kuvveti Fc=0.85fcdabw hesaplanabilir. Fc=Fs bağıntısından Asb belirlenir. Bu işlemler sonraki izleyen sayfalarda verilmiştir.
a/2
a=k1cb
a
cb
d-a/2
h
d
d-cb
Dengeli donatı oranı (tanım):
A sb
ρb =
bwd
Çelik akma deformasyonları

Uygunluk (süreklilik) koşulu (deformasyon diyagramından orantı ile): Çelik sınıfı εsd= fyd/ Es
S 220a
0.003 cb 0.000957
= S 220
ε sd d - cb
S 420a, S 420b,
0.001826
S 420, B 420B, B 420C
0.003
cb = d S 500a
0.003 + ε sd 0.002174
B 500A, B 500B, B 500C
Dengeli kırılma anındaki tarafsız eksenin yeri (derinliği) bulunur. Burada εsd=fyd/Es dir ve çelik sınıfına bağlı değerler tabloda verilmiştir.
Eksenel denge koşulu :
dengeli kırılmaya neden
f
Fc-Fs= 0 0.85fcd abw -Asb fyd= 0 A sb = 0.85 cd ab w olan çekme donatısı alanı
fyd
Her iki taraf bwd ye bölünürse:
A sb f a
= 0.85 cd
bwd fyd d
A sb
a = k 1c b yerine yazılırsa ve tanım gereği ρ b = olduğu hatırlanırsa :
bwd
fcd k 1c b
ρ b = 0.85
f yd d
cb değeri yerine yazılırsa:

dengeli kırılmaya neden
f 0.003 olan çekme donatısı oranı
ρ b = 0.85 cd k 1
fyd 0.003 +εsd
Dengeli donatı oranı bulunur. Bu oran kesit boyutlarından (bw, d, h) bağımsızdır, sadece malzemeye bağlıdır (fcd, k1 betona; fyd, εsd çeliğe ait
sabit değerler). Değişik malzeme için ρb değeri hesaplanabilir.
Moment kapasitesi (moment taşıma gücü):

Kırılma anındaki moment çelik kuvveti ile moment kolunun çarpımına eşittir. Beton basınç kuvveti ile moment kolunun çarpımı da aynı sonucu verir. Çelik
kuvvetinden hesaplamak daha basittir.
a Kırılma anındaki moment ≡ Moment taşıma gücü

Mb = A sb f yd (d - )
2
Görüldüğü gibi dengeli donatı oranını ρb kesit boyutlarından bağımsızdır ve sadece malzemeye bağlıdır. Bu oranın bilinmesi çok önemlidir, çünkü:
•Bir kiriş dengeli veya denge üstü donatılmışsa gevrek kırılır (TEHLİKELİ !).
•Bir kiriş denge altı donatılmışsa sünek kırılır (İSTENEN KIRILMA TÜRÜ!).
•Kirişler daima ρ < ρb olacak şekilde donatılmalıdır.
•Çok donatılı kiriş tehlikelidir, gevrek kırılır.
Dikdörtgen kesitli kirişlerde dengeli donatı oranları ERSOY/ÖZCEBE, S. 235 (benzeri)
Çelik Beton γ mc=1.4 γ mc=1.5 γ mc=1.7 fcd 0 . 003

ρ b = 0 . 85 k1
C16/20 0.0327 0.0305 0.0270 fyd 0 . 003 + ε sd
S 220 C18/22 0.0368 0.0382 0.0303
C20/25 0.0409 0.0378 0.0337 S 220/C16/20 , γmc=1.5 için örnek:
C25/30 0.0511 0.0477 0.0421 fcd = 16/1.5=10.67 N/mm2
C16/20 0.0141 0.0131 0.0116 fyd = 220/1.15=191.30 N/mm2
C18/22 0.0158 0.0148 0.0130 k1 = 0.85
C20/25 0.0176 0.0164 0.0145 Es = 2.105 N/mm2
C25/30 0.0220 0.0205 0.0181 εsd = 191.30/ 2.105 = 0.000957
S 420
C30/37 0.0254 0.0237 0.0209
B 420
C35/45 0.0286 0.0267 0.0235 10.67 0.003
ρ b = 0.85 0.85
C40/50 0.0314 0.0293 0.0259 191.30 0.003 + 0.000957
C45/55 0.0339 0.0317 0.0280
C50/60 0.0362 0.0338 0.0298 ρ b = 0.0305
C16/20 0.0110 0.0103 0.0091
C18/22 0.0124 0.0116 0.0102
C20/25 0.0138 0.0128 0.0113
C25/30 0.0172 0.0161 0.0142
S 500
C30/37 0.0199 0.0186 0.0164
B 500
C35/45 0.0224 0.0209 0.0184
C40/50 0.0246 0.0230 0.0203
C45/55 0.0266 0.0248 0.0219
C50/60 0.0283 0.0264 0.0233
• S 220 ve S 500 çelikleri kiriş, kolon ve perde uçlarında kullanılamaz (Bak: Dep. Yön.-2007, Madde 3.2.5.3).
• C16/20 ve C18/22 betonları deprem bölgelerinde kullanılamaz (bak: Dep. Yön-2007, Madde 3.2.5.1)
TS500-2000, S. 23, 30
Kirişlerde donatı oranı üst ve alt sınırları Deprem Yönetmeliği-2007, Madde 3.4.2.1
Dengeli donatı oranı ρb teorik üst sınır değerdir.

Güvenlik nedeniyle, uygulamada kirişin donatı
670
oranı bu üst sınırdan bir miktar daha uzak (küçük)
kalmalıdır. Donatı oranı sıfır olamaz. O halde
C25/30
donatı oranının alt sınırı da olmalıdır.
30
a
B 420C
TS500-2000 ve Deprem yönetmeliği-2007 donatı
oranlarını aşağıdaki gibi sınırlandırmıştır1.
Mühendis kesite koyduğu donatının oranını kontrol
etmek, yönetmelik sınırlarını sağlamak zorundadır.
Çekme donatısı oranının üst sınırı:

ρ - ρ' ≤ 0.85ρ b
ρ ≤ 0.02
Çekme donatısı oranının alt sınırı: Örnek:

fctd Çizimi yukarıda verilen kiriş C25/30 betonu ve B 420C çeliği ile iyi denetimli bir şantiyede inşa edilecektir. a-a
ρ ≥ 0.8 kesitindeki donatıların oranları yönetmelik koşullarını sağlar mı? Kontrol ediniz.
f yd
Çözüm:
Gövde donatısı oranının alt sınırı: As
ρ=
Veri hazırlığı: Donatı oranları: bwd
ρ gövde ≥ 0.001
fck=25, fctk=1.8 N/mm2 (tablo Ek1den) ρ=770/300/670=0.0038 A 's
ρ' =
Sargı(etriye) donatısı oranının alt sınırı: fyk=fywk=420 N/mm2 (tablo Ek2b den) ρ’=308/300/670=0.0015 bwd
fctd γmc=1.5, γ ms=1.15 ρgövde=226/300/670=0.0011 ρ gövde =

A sgövde
ρ w ≥ 0.3 bwd
fywd ρb=0.0205 (tablo Ek3 den) fcd =
fck ρw=100/300/200=0.0017
γ mc ρw =
A sw
Kontrol: bws
fcd=25/1.5=16.67 N/mm2 fctk
ρ -ρ’=0.0038-0.0015=0.0023<0.85.0.0205=0.0174 ρ − ρ′ ≤ 0.85ρ b .
ρ: çekme donatısının oranı fctd =
fctd=1.8/1.5=1.2 N/mm2 γ mc
ρ’ : basınç veya montaj donatısının oranı f yk f ywk ρ =0.0038<0.02 ρ ≤ 0.02
ρb: dengeli donatı oranı f yd = , f ywd =
fyd=fywd=420/1.15=365.22 N/mm2 γ ms γ ms fctd
fctd: betonun tasarım çekme tasarım dayanımı ρ ≥ 0.8
fyd: boyuna donatı çeliğinin çekme tasarım dayanımı Çekme donatısı: 5φ14 As=770 mm2 (tablo Ek4 den) f yd
ρ =0.0038>0.8.1.2/365.22=0.0026
fywd: sargı donatı çeliğinin çekme tasarım dayanımı Montaj donatısı: 2φ14 As’=308 mm2 ρ gövde ≥ 0.001
ρgövde=0.0011>0.001
Gövde donatısı 2φ12 Asgövde=226 mm2 fctd
---------------------------------
ρw=0.0017>0.3.1.2/365.22=0.0010 ρ w ≥ 0.3
1TS 500-2000, Mdde 7.3 ve Madde 8.1.5 φ8 çift kollu etriye Asw=2.50=100 mm2 f ywd
ÖRNEK
VERİLENLER:
Eskişehir merkezde inşa edilmiş bir kirişin mesnet kesiti.
Malzeme:
C20/25 (beton)
B 420C(boyuna donatı)
S 220 (sargı donatısı)
İSTENENLER:
1.Mevcut donatı yönetmeliklere uygun mu? Kontrol ediniz.
2.Kesit dengeli mi, denge altı mı, denge üstü mü donatılmıştır?
3.Kırılırsa, nasıl kırılır?
ÇÖZÜM: Donatı oranları: ρ=

As
bwd
Veri hazırlığı: ρ=986/250/470=0.0084
A 's
fck=20, fctk=1.6 N/mm2 (tablo Ek1 den) ρ’=452/250/470=0.0038 ρ' =
bwd
fyk=420, fywk=220 N/mm2 (tablo Ek2b den) ρw=158/250/90=0.0070

A sw
ρw =
γmc=1.5 (iyi denetimli beton) bws
γms=1.15 (her tür çelik için) Kontrol:

ρ-ρ’=0.0084-0.0038=0.0046< 0.85.0.0164=0.0139 ρ − ρ′ ≤ 0.85ρ b
ρb=0.0164 (tablo Ek3 den)
f ck ρ ≤ 0.02
fcd = ρ=0.0084<0.02
γ mc
fcd=20/1.5=13.33 N/mm2
f ct k fctd
fctd = ρ ≥ 0 .8
fctd=1.6/1.5=1.07 N/mm2 γ mc f yk ρ =0.0084>0.8.1.07/365.22=0.0023 f yd
f yd =
fyd=420/1.15=365.22 N/mm2 γ ms ρw=0.0070>0.3.1.07/191.30=0.0017
f ctd
fywd=220/1.15=191.30 N/mm2 f yw k ρ w ≥ 0 .3
f ywd = f ywd
γ ms
Çekme donatısı: 2φ12+ 2φ22 As=986 mm2 (tablo Ek4 den) Sonuç:
Montaj donatısı: 4φ12 As’=452 mm2 1.Donatı oranları alt ve üst sınırları sağladığından yönetmeliklere uygundur.
φ10 çift kollu etriye Asw=2.79=158 mm2 2. ρ − ρ ′ ≤ 0.85ρ b koşulu sağlandığından kesit denge altı donatılmıştır.
3.Kesit denge altı donatıldığından, kırılma sünek olacaktır.
Tek donatılı, denge altı donatılmış dikdörtgen kesitli kirişin taşıma gücü ERSOY/ÖZCEBE, S. 234
Denge altı donatılı kesitlerde önce çelik akar, εs > εsd, σs = fyd olur. Çelik
a/2
uzamaya devam ederken betondaki birim kısalma da giderek artar, εc = εcu
a/2
= 0.003 olur ve beton ezilir. Kırılma sünektir (çekme kırılması).
a=k1c
Yönetmelikler sadece denge altı donatılı kesitlere izin verirler.
a
c
Çelik aktığı için gerilmesi sabit ve fyd dir, Bu nedenle Fs= Asfyd çelik kuvveti
d-a/2
d
d-c
bellidir. Kırılma anındaki Momentin, yani kirişin Mr moment taşıma gücünün
h
hesaplanabilmesi için a gerilme bloğu derinliğinin belirlenmesi gerekir.

Çünkü moment kolu a değerine bağlıdır.
Eksenel kuvvet dengesi:
Fc = Fs → 0.85f cd ab w = A s f yd
a/2
k1c
a=k Basınç bloğunun derinliği:
a
Yukarıdaki bağıntıda sadece a bilinmemektedir, hesaplanabilir.

c
d-a/2
h
d
A s f yd
a=
d-c
0.85b w fcd
Tarafsız eksenin yeri:
a = k 1c → c = a/k 1
Kirişin moment taşıma gücü:
Fs=Fc kuvvet çiftinin momenti kirişin kırılma anındaki momentini, yani

moment taşıma gücünü verir.
Mr = Fs (d-a/2) = Fc (d-a/2)
Kesit boyutları (bw, d, h), donatı alanı (As ), malzemesi (beton/çelik sınıfı) ve denge altı donatıldığı
bilinen dikdörtgen kesitin moment taşıma gücü ( Mr ) ne kadardır? olur. Mr yi çelik kuvvetinden hesaplamak daha basittir:
a
Mr = A s f yd (d − )
2
ÖRNEK: Tek donatılı, denge altı donatılmış, dikdörtgen kesitli kirişin taşıma gücü ERSOY/ÖZCEBE, S. 236(benzeri)
VERİLENLER:
İyi denetimli bir şantiyede yapılmış kirişin boyutları, donatısı, g (sabit) ve q
(hareketli) karakteristik yükleri , malzemesi: C20/25-B 420C.
Montaj donatısı ve sargı verilmemiştir, hesaplarda dikkate alınmayacaktır.
İSTENENLER:
Kiriş verilen yükleri güvenle taşıyabilir mi?
Kırılma anındaki şekil değiştirme ve iç kuvvet durumunu şekil üzerinde Tasarım momenti:
gösteriniz. Mg = 20.52/8 = 62.5 kN.m (sabit yükten) Karakteristik
ÇÖZÜM: yük etkileri
Mq=10.52/8 = 31.3 kN.m (hareketli yükten)
Kirişin güvenli olması için,
1) Gevrek kırılma önlenmiş, yani kiriş denge altı donatılı olmalı, donatı oranı
aşağıdaki koşulları sağlamalı:
ρ≤0.85 ρb , ρ≤0.02 (max donatı oranı)
ρ≥0.8 fctd /fyd (min donatı oranı)
2) Kirişin moment taşıma gücü, yüklerden oluşan tasarım momentinden büyük Md = 1.4.62.5+1.6.31.3 = 137.6 kN.m (tasarım momenti)
veya eşit olmalı1: Mr ≥Md Basınç bloğu ve tarafsız eksenin derinliği:
a=1018.365.22/0.85/250/13.33=131.3 mm As f yd
C20/25-B 420C malzemesi için: a =
0 . 85 b w f cd
c=131.3/0.85=154.5 mm
γmc =1.5, γms=1.15, k1=0.85, ρb=0.0164 (Tablo Ek3) c = a /k1
Moment taşıma gücü:
fck=20 N/mm2, fctk=1.6 N/mm2 , fyk=420 N/mm2
a
Mr = 1018.365.22(470-131.3/2) = 150334888 N.mm M r = A s f yd ( d − )
fcd=20/1.5=13.33 N/mm2, fctd=1.6/1.5=1.07 N/mm2 2
fyd=420/1.15=365.22 N/mm2 Mr=150.3 kN.m (moment taşıma gücü)
Mr = 150.3 kN.m > Md = 137.6 kN.m
Çekme donatısı oranı kontrolü:
olduğundan kiriş verilen yükleri güvenle taşır.
As=1018 mm2, ρ= 1018/(250.470) = 0.0087
Kırılma anında şekil değiştirme ve iç kuvvet durumu:
ρ = 0.0087 < 0.85ρb = 0.85. 0.0164 = 0.0139 (denge altı donatılı)
ρ = 0.0087 < 0.02
ρ = 0.0087 > 0.8 . 1.07 /365.22 = 0.0023
-----------------------------
1 Kirişin güvenli olması için Vr ≥ Vd koşulunun da sağlanması gerekir.
Kesme hesabı henüz anlatılmadığı için bu kontrol yapılmayacaktır.
ÖRNEK: Tek donatılı, denge altı donatılmış, dikdörtgen kesitli kirişin taşıma gücü
VERİLENLER: ÇÖZÜM:
İyi denetimli bir şantiyede yapılmış kirişin boyutları, donatısı, g karakteristik sabit
yükü, malzemesi: C20/25-B 420C. Yüklerden oluşan tasarım momenti kirişin moment taşıma gücünden küçük veya eşit
Montaj donatısı dikkate alınmayacaktır. olmalıdır1: Md ≤ Mr
İSTENENLER:
Kirişin güvenle taşıyabileceği en büyük q karakteristik hareketli yükü ne kadardır? Moment kapasitesi:
Kiriş kesiti bir önceki örnek ile aynı olduğundan moment taşıma
gücü de aynıdır: Mr= 150.3 kN.m
Tasarım momenti:
Mg = 20.52/8 = 62.5 kN.m (sabit yükten)
Mq = q.52/8 = 3.125q kN.m (hareketli yükten)
Md = 1.4.62.5+1.6.3.125q = 87.5+5.0q
Kirişin güvenle taşıyabileceği maksimum q karakteristik yükü:

Md ≤ Mr olmalı.
87.5+5.0q ≤ 150.25
q = 12.6 kN/m bulunur.
-----------------------------
1 Kirişin güvenli olması için Vr≥Vd koşulunun da sağlanması gerekir. Kesme hesabı henüz anlatılmadığı için bu kontrol yapılmayacaktır.
Çift donatılı, denge altı donatılmış dikdörtgen kesitli kirişin taşıma gücü Derste anlatılmayacak ERSOY/ÖZCEBE, S. 238-243
k1c/2
d’
a=k1c
a=k1c
a=k1c
Basınç donatısı
c-d’
c
d-k1c/2
d-d’
h
d
Çekme donatısı
d-c
As
ρ= (çekme donatısı oranı)
bw d
' A 's
ρ = (basınç donatısı oranı)
bw d
Tek donatılı kirişin moment kapasitesi yetersiz kaldığında, kapasiteyi artırmak için ya kiriş kesiti (bw . d) büyütülür yada basınç bölgesine de donatı konur. Şekilde basınç
donatısı A’s ile çekme donatısı da As ile gösterilmiştir. Basınç donatısı aynı zamanda montaj görevi görür, ayrıca montaj donatısı konmaz.
İç kuvvetler 1.modelin ve 2.modelin toplamı olarak düşünülebilir. As = As1+ As2 dir. Dengeli donatı durumunda A’s akar, öyleyse σ’s =fyd , F’s=Fs2 , A’s=As2, As1=As-A’s olur.
Dengeli kırılma As1 donatısının akması, uzaması ve daha sonra da betonun ezilmesi ile olur. Çünkü, ikinci modelde beton kuvveti yoktur, sadece çelik çubuklarda
kuvvetler vardır. As2 ve A’s sünek malzemelerdir; aksalar dahi, beton olmadığı için, ikinci modelde gevrek kırılma olmaz. O halde kırılmanın türünü tek donatılı olan birinci
model belirleyecektir. Bu nedenle, As1 donatısının oranı, tek donatılı kesite ait ρb den küçük olmalıdır.
Derste anlatılmayacak
1. Modeldeki As1 donatısının oranı:
A s1 A s - A 's A A 's
≤ ρb → = s → ρ - ρ' ≤ ρb
bwd bwd bw d bwd
TS500-2000, güvenlik ve süneklik nedeniyle, ρ - ρ’ ve ρ oranlarını Hesap adımları:

aşağıdaki gibi sınırlamaktadır:
1. Kesit denge altı mı? bak; ρ - ρ’ ≤ 0.85 ρb olmalı! ρ nun alt ve üst sınırlarını kontrol et.
ρ - ρ' ≤ 0.85ρb TS500-2000, S. 23
Deprem Yönetmeliği-2007, Madde 3.4.2.1 2. A’s basınç donatısının aktığını varsay, σ’s = fyd al, (1) de yerine koy c yi hesapla:
ρ ≤ 0.02 ERSOY/ÖZCEBE, S. 261
(A s - A 's )fyd
c=
Eksenel denge : Fc+ F’s - Fs= 0 0.85fcdb wk 1
Moment taşıma gücü: Mr = Fc (d-k1c/2)+F’s (d-d’) 3. σ’s değerini hesapla:
c - d'
Beton bileşke kuvveti : Fc = 0.85fcd bw k1c σ 's = 0.003E s
c
Basınç donatısı kuvveti : F’s = A’sσ ’s (σ ’s = Esε’s ≤ fyd)
Çekme donatısı kuvveti : Fs = Asfyd a) σ’s ≥ fyd ise A’s basınç donatısı akmıştır, yani varsayım ve hesaplanan c
doğrudur. Bu c ve σ’s = fyd değerini (2) ifadesinde yerine koy Mr yi bul, hesabı bitir.
Eksenel denge:
0 .85 fcd b w k 1c + A 's σ 's - A s f yd = 0 (1)
b) σ’s< fyd ise, basınç donatısı akmamıştır, yani varsayım ve hesaplanan c doğru
değildir. ( 4) ifadesinin (1) de yerine konmasıyla bulunan
Moment taşıma gücü : k 1c
M r = 0.85f cd b w k 1c(d - ) + A 's σ 's (d - d ' ) (2)
2 0.85fcdb w k 1c 2 + (0.003E s A 's - A s fyd )c - 0.003E s A 'sd' = 0
(1) ve (2) bağıntılarında sadece c ve σ’s bilinmiyor! c - d'

bağıntısından c nin yeni değerini ve σ 's = 0.003E s değerini hesapla, bu c
c
ve σ’s son değerlerini
ε 's c - d' c - d' (2) de yerine yaz, Mr yi bul, hesabı bitir.
Uygunluk koşulu : 0.003 = → ε '
s = 0.003 (3)
c c
c - d'
Basınç donatısı gerilmesi: σ s = E s ε s ≤ f yd → σ s = E s 0.003 ≤ f yd
' ' ' .
(4)
c
Çözüm, basınç donatısının akıp akmadığına bağlıdır! Akmışsa σ’s=fyd alınacaktır ,

akmamışsa σ’s = Esεs den hesaplanacaktır. Basınç donatısı, en çok zorlanan beton
lifine yakın olduğundan, uygulamada genellikle akar. Moment taşıma gücünün
hesabı için sağda verilen adımlar izlenir.
ÖRNEK: Çift donatılı dikdörtgen kesit Derste anlatılmayacak ERSOY/ÖZCEBE, S. 243
VERİLENLER:
İyi denetimli bir şantiyede yapılmış kirişin açıklığına ait kesit boyutları.
A’s
Donatı: As=1580 mm2 , A’s=520 mm2. Malzeme: C16/20-S 420a
Mr =?
İSTENENLER:
Kirişin taşıma gücü ne kadardır? As
300
ÇÖZÜM:
C16/20-S 420a malzemesi için: 2. A’s basınç donatısı akmış varsayalım: σ’s =fyd= 365.22 N/mm2
(A − A 's ) f yd
γmc =1.5, γms=1.15 c=(1580-520)365.22/(0.85.10.67.300.0.85)= 167.4 mm c =
s
0 . 85 f cd b w k 1
fck=16 N/mm2, fctk=1.4 N/mm2 , fyk=420 N/mm2 c − d'
167.4- 30 σ 's = 0 . 003 E s
k1=0.85, Es=2 . 105 N/mm2 σ 's = 0.003• 2 • 105 = 492.47N/mm2 > fyd = 365.22 N/mm2 c
167.4
fcd=16/1.5=10.67 N/mm2, fctd=1.4/1.5=0.93 N/mm2
3. σ’s>fyd , yani A’s donatısı akmıştır. Varsayım, dolayısıyla hesaplanan c doğrudur:
fyd=420/1.15=365.22 N/mm2
Mr = 0.85 • 10.67 • 300 • 0.85 • 167.4( 450 • 0.85 • 167.4 / 2) + 520 • 365.22( 450 • 30)
k 1c
Mr = 226437665 Nmm ≈ 226.4 kNm M r = 0 . 85 f cd b w k 1 c ( d − ) + A 's σ 's ( d − d ' )
2
1. Donatı oranı kontrolü:
As=1580 mm2, ρ =1580/(300.450)=0.0117
A’s=520 mm2, ρ’ =520/(300.450)=0.0039
ρ b =0.0131 (tablo Ek3)
0.0117-0.0039= 0.0078 <0.85.0.0131=0.0111 (kiriş denge altıdır).
ρ = 0.0117<0.02 (max kontrolü)
ρ =0.0117>0.8. 0.93/365.22=0.0020 (min kontrolü)
ÖRNEK: Çift donatılı dikdörtgen kesit Derste anlatılmayacak ERSOY/ÖZCEBE, S. 244
VERİLENLER: A’s
İyi denetimli bir şantiyede yapılmış kirişin açıklığına ait kesit boyutları.
Donatı: As=1580 mm2 , A’s=1200 mm2. Malzeme: C16/20-S 420a Mr =?
İSTENENLER: As
Kirişin taşıma gücü ne kadardır?
300
ÇÖZÜM:
C16/20-S 420a malzemesi için
γmc =1.5, γms=1.15
fck=16 N/mm2, fctk=1.4 N/mm2 , fyk=420 N/mm2
k1=0.85, Es=2 . 105 N/mm2
fcd=16/1.5=10.67 N/mm2, fctd=1.4/1.5=0.93 N/mm2
fyd=420/1.15=365.22 N/mm2
60 - 30 c − d'
σ 's = 0 . 003 E s
1. Donatı oranı kontrolü: 3. σ 's =0.003•2•10 5 =300 N/mm 2<f yd=365.22 N/mm 2 c
60
As=1580 mm2, ρ =1580/(300.450)=0.0117
A’s=1200 mm2, ρ’ =1200/(300.450)=0.0089 σ’s <fyd, yani A’s donatısı akmamıştır. Varsayım, dolayısıyla hesaplanan c doğru değildir!
ρ b =0.0131 (tablo Ek3) 0.85.10.67.300.0.85 c2+(0.003.2.105.1200-1580.365.22) c-0.003.2.105.1200.30=0
0.0117-0.0089= 0.0028 <0.85.0.0131=0.0111 (kiriş denge altıdır). 2313 c2+142952 c-21600000=0
0 . 85 f cd b w k 1c 2 + ( 0 . 003 E s A 's − A s f yd )c − 0 . 003 E s A s' d ' = 0
ρ = 0.0117<0.02 (max kontrolü) c2+62 c-9339=0 c= 70 mm
ρ =0.0117>0.8. 0.93/365.22=0.0020 (min kontrolü)
70 - 30 c − d'
2. A’s basınç donatısı akmış varsayalım: σ’s =fyd=365.22 N/mm2 σ 's = 0.003 .2.10 5 = 342.86 N/mm 2 < fyd = 365.22 N/mm 2 σ 's = 0 . 003 E s
70 c
c=(1580-1200)365.22/(0.85.10.67.300.0.85)=60 mm ( A s − A 's ) f yd
c =
0 . 85 f cd b w k 1
Mr = 0.85 .10.67 . 300 . 0.85 . 70(450 - 0.85 . 70/2) + 1200 .342.86(450 - 30)
Mr = 240835954 Nmm ≈ 240.8 kNm k 1c

M r = 0 . 85 f cd b w k 1 c ( d − ) + A 's σ 's ( d − d ' )
2
Tablalı kesitin taşıma gücü
Tablalı kesitlerde, eşdeğer dikdörtgen basınç bloğunun tabla içinde kalması veya tabla altına sarkmasına bağlı olarak, iki farklı durum vardır. Basınç bloğu derinliği a ≤ t durumunda
basınç bloğu tabla içindedir ve Acc basınç alanı dikdörtgen şeklindedir. a>t durumunda basınç bloğu tabla altına sarkmaktadır ve Acc basınç alanı T şeklinde olur. Bu iki farklı durum
aşağıda gösterilmiştir.
basınç alanı dikdörtgen basınç bloğu dikdörtgen
a ≤ t durumu (basınç alanı ve

basınç bloğu dikdörtgen)
basınç alanı T şeklinde

basınç bloğu T şeklinde
a >t durumu (basınç alanı ve

basınç bloğu T şeklinde)
Basınç bloğu derinliği a nın irdelenmesi:
Basınç bloğu tabla içinde midir? Yoksa tablanın altına sarkıyor mu? Aşağıdaki gibi belirlenebilir. Eksenel denge nedeniyle Fc=Fs olmak zorundadır. Basınç alanını dikdörtgen
varsayarak:
a ≤ t ise basınç alanı tabla içinde kalmaktadır. Basınç alanı ve

basınç bloğu dikdörtgendir.
0.85fcd a b=Asfyd a= Asfyd / (0.85fcd b)
a>t ise basınç alanı tabla altına sarkmaktadır. Basınç alanı ve
basınç bloğu T şeklindedir.
Tablalı kesitlerde donatı oranı ve dengeli donatı oranı:

Tablalı kesitlerde donatı oranı dikdörtgen kesitlerdeki gibidir. Dengeli donatı oranı ise farklıdır.
As
Donatı oranı: ρ= ρb bağıntısı için bakınız :
bw d
ERSOY/ÖZCEBE, S. 251-253
0.85fcd 0.003 b t
Dengeli donatı oranı: ρb = [k 1 +( - 1) ]
fyd 0.003 + ε sd b w d
ile hesaplanır, burada εsd = fyd/Es dir.
Normal yapıların birdöküm kirişlerinde b tabla genişliği büyük, b>bw dir. Tablalı kesitin ρb değeri dikdörtgen kesitin tablo Ek3 de verilen ρb değerinden daha büyüktür.
Basınç gerilmeleri büyük bir alana yayılır. Bu nedenle denge altı koşulu ρ -ρ’≤ 0.85ρb genelde kendiliğinden sağlanır, kontrole gerek yoktur.
Öndöküm (prefabrik) kirişlerde b/bw oranı 1 e yakın olduğu için aynı şeyi söylemek mümkün değildir. Dikdörtgen kesitlerde b/bw=1 dir. Bundan hareketle, genelleme
yapılırsa, b/bw oranı 2 den küçük olan tablalı kirişlerde ρ -ρ’≤ 0.85ρb denge altı koşulunun kontrol edilmesi gerekir.
Tablalı kesitin taşıma gücü-Basınç alanının dikdörtgen olması durumu ERSOY/ÖZCEBE, S. 247-253
a ≤ t durumu (Acc basınç alanı ve basınç bloğu dikdörtgen):

Basınç alanı dikdörtgen olduğundan, tablalı kesitin moment taşıma gücü tek donatılı dikdörtgen kesitin taşıma gücü gibi hesaplanır. Hesapta izlenecek yol aşağıda
özetlenmiştir.
Basınç alanı dikdörtgen olan tablalı kesitlerde:
As
Basınç alanı: A cc = ab ρ=
bw d
0.85 f cd 0.003
Eksenel denge: 0.85fcda b - A s fyd = 0 ρb = [k1 ]
Basınç alanı dikdörtgen olduğundan f yd 0.003 + ε sd
Dikdörtgen kesitler için tablo Ek3
f yd
A s fyd de verilen ρb değeri geçerlidir ε sd =
Gerilme bloğu derinliği: a= Es
0.85fcdb
Tarafsız eksenin derinliği: c = a/k 1
a
Moment taşıma gücü: Mr = A s fyd (d - )
2
Tablalı kesitin taşıma gücü-Basınç alanının T şeklinde olması durumu ERSOY/ÖZCEBE, S. 247-253
a>t durumu (Acc basınç alanı ve basınç bloğu T şeklinde) :
Bu durumdaki tek zorluk T şeklindeki basınç alanının ve bu alanın ağırlık merkezinin (Fc kuvvetinin etkime noktasının) hesaplanmasıdır. Bu
bağıntılar aşağıda özetlenmiştir.
b - bw Basınç bölgesi tabla altına sarkan

Basınç alanı: A cc = ab w + 2t
2 tablalı kesitlerde :
b - bw
Eksenel denge: 0.85f cd (ab w + 2t ) - A s f yd = 0 As
2 ρ=
bw d
A s f yd - 0.85f cd t(b - b w ) 0.85 f cd 0.003 b t
Basınç bloğu derinliği: a= ρb = [k1 + ( − 1) ]
0.85f cd b w f yd 0.003 + ε sd bw d
f yd
Tarafsız eksenin derinliği: c = a/k1 ε sd =
Es
2 2
(b - b w )t + b w a
Basınç alanının ağırlık merkezi: x = 1
2 (b - b w )t + b w a
ρb bilgi olarak verilmiştir. Denge
altı kontrolüne gerek yoktur.
Moment taşıma gücü: Mr = A s fyd (d - x)
ρb bağıntısı için bakınız
ERSOY/ÖZCEBE, S. 251
Kutu kesitin taşıma gücü
Kutu kesitler gövde genişliği kutu kesitin düşey kollarının toplamı olan eşdeğer tablalı kesit olarak çözülebilir, bw=2b1. Alttaki tabla çekme bölgesinde kalacağından dikkate
alınması gerekmez. Bu nedenle, basınç bloğu derinliğinin üst başlığın içinde kalması ve altına sarkması olmak üzere iki farklı durum vardır.
a ≤ t durumu (Acc basınç alanı dikdörtgen):
Kutu kesitlerde :
Basınç alan: A cc = ab As
ρ=
bw d
Eksenel denge: 0.85fcda b - A s fyd = 0 0.85 f cd 0.003 b t
ρb = [k1 + ( − 1) ]
f yd 0.003 + ε sd bw d
A s fyd f yd
Basınç bloğu derinliğ: a= ε sd =
0.85 fcdb Es
Tarafsız eksenin derinliğ: c = a / k1 ρb bilgi olarak verilmiştir. Denge

ρb bağıntısı için bakınız
a ERSOY/ÖZCEBE, S. 251
Moment taşıma gücü: Mr = A s fyd (d - )
2
Kutu kesitin taşıma gücü
a>t durumu (Acc basınç alanı T şeklinde):
Basınç alan: A cc = 2ab1 + (b - 2b1 )t Kutu kesitlerde :

As
ρ=
Eksenel denge: 0.85fcd [2ab1 + (b - 2b1 )t] - A s fyd = 0 bw d
0.85 f cd 0.003 b t
ρb = [k1 + ( − 1) ]
A s fyd - 0.85fcd (b - 2b1 )t
Basınç bloğu derinliği: a= f yd
1.7fcdb1 ε sd =
Es
Tarafsız eksenin derinliğ: c =a/ k1

ρb bilgi olarak verilmiştir. Denge
1 (b - 2b1 )t 2 + 2b1a 2
Basınç alanının ağırlık merkezi: x=2 ρb bağıntısı için bakınız
(b - 2b )t + 2b a
1 1
ERSOY/ÖZCEBE, S. 251
Moment taşıma gücü: Mr = A s fyd (d - x)
ÖRNEK: Tablalı kesit ERSOY/ÖZCEBE, S. 249 (benzeri)
VERİLENLER:
İyi denetimli bir şantiyede yapılmış kirişin açıklığına ait kesit boyutları, donatısı. Malzeme: C20/25- B 420C.
İSTENENLER:
Kirişin moment taşıma gücü ne kadardır?
Montaj ve sargı donatısı verilmediğinden hesaplarda dikkate alınmayacaktır.
ÇÖZÜM
C20/25-B 420C malzemesi için: Donatı oranı kontrolü:
γmc =1.5, γms=1.15 ρ= 1885/(300.500) = 0.0126,
fcd=20/1.5=13.33 N/mm2 ρb=0.0164 (basınç alanı dikdörtgen olduğundan tablo Ek3 den alındı),
fctd=1.6/1.5=1.07 N/mm2 ρ = 0.0126<0.85.0.0164=0.0139 (denge altı kontrolü)
Bu kontrol yapılmayabilir
k1=0.85 <0.02 (max kontrolü)
.
>0.8 1.07/365.22 = 0.0023 (min kontrolü)
fyd=420/1.15=365.22 N/mm2
εsd=0.001826
Tarafsız eksenin derinliği:
c = 60.8/0.85 = 71.5 mm c = a / k1
Moment taşıma gücü: a

Mr = A s f yd (d − )
2
Basınç alanı tabla içinde mi? İrdeleyelim: Mr=1885.365.22(500-60.8/2)=323.3 kN.m
As=1885 mm2 (6φ20 nin alanı) A s f yd

a=
60.8/2=30.4
0.85f cdb
a=1885.365.22 /(0.85.13.33.1000)=60.8 mm.

a < t=120 mm olduğundan basınç bloğu tabla içindedir.
120
500-30.4=469.6 mm
Basınç alanı dikdörtgendir. Bu nedenle hesabın devamı
≤t durumu için yapılmalıdır, dikdörtgen basınç alanı
a≤
428.5 mm
varsayımı ve a=60.8 mm değeri doğrudur.
380
30
Şekil değiştirme durumu İç kuvvet durumu
ÖRNEK: Kutu kesit ERSOY/ÖZCEBE, S. 250
150 300 150 0.85fcd 0.003 b t

Donatı oranı kontrolü: ρb = [k 1 +( − 1) ]
120
ρ =2714/(2.150.500)= 0.0181
ρ b=0.85.13.33/365.22[0.85.0.003/(0.003+0.001826)+(600/(2.150)-1)120/500)]
320 mm
60 mm
Mr=? ρ b =0.0238 Bu kontrol yapılmayabilir
ρ =0.0181<0.85.0.0238=0.029
120
6 (denge altı kontrolü)

<0.02 (max kontrolü)
>0.8 . 10.67/3652.17= 0.0023 (min kontrolü)
VERİLENLER:
İyi denetimli bir şantiyede yapılmış kirişin Basınç bloğu derinliği:
açıklığına ait kesit boyutları, donatısı.
Malzeme: C20//25-B 420C. 2714 ⋅ 365.22 - 0.85 ⋅ 13.33(600 - 2 ⋅ 150)120 A s f yd − 0.85fcd (b − 2b1 )t
a= = 171.6mm a=
1.7fcdb1
1.7 ⋅ 13.33 ⋅ 150
İSTENENLER:
Tarafsız eksenin derinliği: c=171.6 / 0.85=201.9 mm c = a / k1
Kirişin moment taşıma gücü ne kadardır?
Montaj ve sargı donatısı verilmediğinden
hesaplarda dikkate alınmayacaktır.
Basınç alanının ağırlık merkezi:
(600 - 2 ⋅ 150)120 2 + 2 ⋅ 150 ⋅ 171.6 2 1 (b − 2b1 )t + 2b1a

2 2
ÇÖZÜM: x=2
x = 0.5 = 75.2 mm (b − 2b )t + 2b a
(600 - 2 ⋅ 150)120 + 2 ⋅ 150 ⋅ 171.6
1 1
C20/25-B 420C malzemesi için:
γmc =1.5, γms=1.15
Moment taşıma gücü: Mr = A s f yd (d − x )
fcd=20/1.5=13.33 N/mm2 , fctd=1.6/1.5=1.07 N/mm2
k1=0.85 M r = 2714 ⋅ 365.22(500 - 75.2) = 421.1 kNm
fyd=420/1.15=365.22 N/mm2, εsd=0.001826
Tamamlayınız !
cu
11.33 N/mm2
Basınç alanı tabla içinde mi? İrdeleyelim:
A s f yd G1 Fc=991.1 kN Fs
As=2714 mm2. a = ?
0 . 85 f cd b iTE
TE
a=2714.365.22 /(0.85.13.33.600)=145.8 mm.
a > t=120 mm olduğundan basınç bloğu tabla altına Mr=421.1 kN.m
?
sarkmaktadır. Basınç alanı ve bloğu T şeklindedir. Bu
nedenle hesabın devamı a>t durumu için yapılmalıdır, 6
dikdörtgen basınç alanı varsayımı ve a=145.8 mm
değeri geçersizdir. a değeri yeniden hesaplanmalıdır. s Fs=2714.365.22=991.2 kN
Deformasyon durumu İç kuvvet durumu

Betonarme 1 4

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Betonarme 1 4

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Moment ≡ kuvvet çifti Çekme ve basınç kuvveti Deformasyon Kesitte dönme

As : Kesitteki toplam çekme donatısı

En çok zorlanan En çok zorlanan

Deformasyon İç kuvvetler Deformasyon İç kuvvetler

εc < εct εc2 = εc0

Beton gerilme - birim kısalma eğrisi

εc0 < εc3 < εcu εc4 = εcu

1 CEB: Comité Euro-International du Beton

•Deformasyon diyagramı kesit yüksekliğince doğrusaldır.

Eğrinin ihmal edilen •Çelik akmamış ise HOOKE kanunu geçerlidir:

Akma anında birim s Anlamı: σs=Es εs ≤ fyd

Çelik tasarım dayanımları ve akma anındaki deformasyonlar:

Çelik sınıfı fyk γms Es fyd = fyk/ γms

ESKİ S 220a Sadece döşemelerde ve sargı donatısı olarak

•Eşdeğer basınç gerilmenin şiddeti sabittir: k3fcd

εs : Çelik birim uzaması

k3fcd: Beton eşdeğer gerilmesinin şiddeti

k1 : Eşdeğer basınç bloğu derinliği katsayısı

Kırılma aşamasına gelmiş bir kesitte:

Betonda birim kısalma

Çelikte birim uzama

1. Sünek kırılma (çekme kırılması)

Betonda ezilme (sonra

Çelikte akma (önce

2. Gevrek Kırılma ≡ Basınç kırılması

Gevrek kırılma (Basınç kırılması):

kısalmasına ulaşırsa basınç kırılması olur. Çünkü beton ezilir fakat

3. Dengeli Kırılma ≡ Gevrek Kırılma

kısalma da εc= εcu=0.003 olmaktadır. Çelik daha fazla uzama imkanı

bulamamaktadır. Betonun ezilmesi ve çeliğin akması aynı anda

Sünek davranışı sağlamak için basit kurallar:

• Yönetmelik koşulları mutlaka yerine getirilmelidir.

koşulunu sağlaması gerektiğini yazmaktadırlar. Bu koşulu sağlamayan, yani eksenel

Kiriş O halde; elemanın eğimine bakılmaksızın, Nd ≤ 0.1 fckAc koşulunu sağlayan

dikdörtgen tablalı trapez kutu üçgen

Çalışan tabla genişliğinin

Soldaki kesitin tablası çekme bölgesindedir. Fiziksel olarak var olmasına

Soldaki kesitin tablası çekme bölgesindedir. Hesaplarda tabla dikkate

•Tabla basınç bölgesinde ise hesaplarda dikkate alınır.

Kutu kesit I kesit T kesit (tablalı)

hesaplarda yönetmelikte verilen b kadarı dikkate alınır.

pas payı da denilmektedir. Şekilde c ile gösterilmiştir.

SARGI(ETRİYE) DONATISININ ORANI:

Dengeli kırılma anındaki

ρb :dengeli kırılmaya neden olan donatı oranı

Dengeli, denge üstü ve denge altı donatılı kesit tanımı

Kırılma türleri donatı oranlarına göre de sınıflandırılabilir:

Asb=? Asb=? Asb=?

Tek donatılı dikdörtgen kesit Deformasyon Kuvvetler

Çelik akma deformasyonları

Her iki taraf bwd ye bölünürse:

cb değeri yerine yazılırsa:

Moment kapasitesi (moment taşıma gücü):

a Kırılma anındaki moment ≡ Moment taşıma gücü

Çelik Beton γ mc=1.4 γ mc=1.5 γ mc=1.7 fcd 0 . 003

Dengeli donatı oranı ρb teorik üst sınır değerdir.

Çekme donatısı oranının üst sınırı:

Çekme donatısı oranının alt sınırı: Örnek:

fctd γmc=1.5, γ ms=1.15 ρgövde=226/300/670=0.0011 ρ gövde =

ÇÖZÜM: Donatı oranları: ρ=

fyk=420, fywk=220 N/mm2 (tablo Ek2b den) ρw=158/250/90=0.0070

γms=1.15 (her tür çelik için) Kontrol:

hesaplanabilmesi için a gerilme bloğu derinliğinin belirlenmesi gerekir.