ÑÔÅÐÀ ÈÊ © 2004

http://research.zonebg.com e-mail: sfera.il@mail.com

ÑÅÐÈß ISBN 954-9803-10-4

ÐÅÀËÍÎÑÒ ÈÇÑËÅÄÎÂÀÒÅËÑÊÀ ËÀÁÎÐÀÒÎÐÈß

ÐÀÇÂÈÒÈÅ ÍÀ ÐÀÇÓÌÀ III

/ÅÂÎËÞÖÈß ÍÀ ÏÐÅÄÑÒÀÂÈÒÅ/
Âåñåëèí Áîæèêîâ
ÑÔÅÐÀ ÈË

Ïóáëèêàöèÿòà èçñëåäâà åâîëþöèÿòà íà ïðåäñòàâèòå. Ðàçãëåäàíè ñà ïàðàëåëíèòå

ïðåäñòàâè, éåðàðõèÿòà íà ïðåäñòàâèòå è âëèÿíèåòî íà ïîñëåäíàòà âúðõó
ïàðàëåëíèòå ìèñëîâíè ïðîöåñè. Îñîáåíî âíèìàíèå ñå îáðúùà íà âèñøèòå
ïðåäñòàâè îò íèâî ÂßÐÀ è âëèÿíèåòî èì âúðõó ïðîöåñèòå íà ÎÏÎÇÍÀÂÀÍÅ è
ÎÑÚÇÍÀÂÀÍÅ.
Ïðîñëåäåíè ñà îñíîâíèòå ìîìåíòè â ðàçâèòèåòî íà ÷îâå÷åñòâîòî è ñèñòåìàòà íà
÷îâåøêîòî çíàíèå. Ðàçãëåäàíè ñà ðåëèãèèòå, îêóëòèçìà, ôèëîñîôèÿòà, íàóêàòà è
íîâèòå íàóêè.
Çàâúðøâàìå ñ èçâîäà, ÷å ðàçóìúò îïîçíàâà è îñúçíàâà íåîïîçíàòîòî-íåîñúçíàòî
è ñå îñúùåñòâÿâà â íåãî.

 ïðåäèøíàòà ñòàòèÿ âèäÿõìå êàê íîâîðîäåíèòå óäàðíî îïîçíàâàò è îñúçíàâàò

ñâåòà.
Óìåñòåí å âúïðîñúò - Êàêâî å ïúðâîòî íåùî, êîåòî ôîðìèðà ÑÈÌÂÎË,
ÏÎÇÍÀÍÈÅ è ÂßÐÀ ? Âúïðîñúò å ñ ïîâèøåíà òðóäíîñò, íàé-âå÷å çàùîòî íèêîé íå å â
ñúñòîÿíèå äà ñè ñïîìíè òåçè ïúðâè ìîìåíòè îò æèâîòà ñè. Çà ñúæàëåíèå è
ñúâðåìåííàòà òåõíèêàòà ñúùî å áåçïîìîùíà.
Ïðåäâèä åñòåñòâîòî íà èíôîðìàöèîííèòå ïðîöåñè ñå íàëàãà äà ïðèåìåì, ÷å
ïúðâàòà îáîñîáåíîñò, êîÿòî èçìèíàâà ïúòÿ íà îñúçíàâàíåòî å ñàìèÿò ÷îâåê.
Ñåáåîïîçíàâàíåòî è ñåáåîñúçíàâàíåòî ñà ïúðâè÷íè. Òå ôîðìèðàò íèâàòà ÑÈÌÂÎËÈ,
ÏÎÇÍÀÍÈÅ è ÂßÐÀ.  íà÷àëîòî ÷îâåê íå ñå îñúçíàâà è ñå ÿâÿâà ïúðâè÷åí ÑÈÌÂÎË.
 ïîñëåäñòâèå ÷ðåç îñúçíàâàíå ñå ôîðìèðà íèâîòî ÏÎÇÍÀÍÈÅ, à ñêîðî è íèâîòî
ÂßÐÀ. Òàêà ïðåäñòàâàòà çà ñàìèòå íàñ îòêëþ÷âà ðàçâèòèåòî íè, äîñòèãàéêè äî ÂßÐÀ
â ñàìèÿ ñåáå ñè.
Ðàçóìíî å äà ïðèåìåì, ÷å ïðè òðàíñôîðìàöèèòå ïðåäñòàâàòà çà ñàìèÿ ñåáå ñè
îñòàâà âúâ âñè÷êè íèâà, ò.å. íèå èìàìå åäíîâðåìåííî ðàçëè÷íè ïðåäñòàâè çà ñàìèòå
íàñ è êàòî ÑÈÌÂÎË (îïîçíàòî-íåîñúçíàòî) è êàòî ÏÎÇÍÀÍÈÅ (îïîçíàòî-îñúçíàòî) è
êàòî ÂßÐÀ (îñúçíàòî-íåîïîçíàòî).
Ñ òå÷åíèå íà âðåìåòî áåáåòàòà âå÷å ñà ôîðìèðàëè îñíîâíèòå ñè ïúðâè÷íè
ïðåäñòàâè çà ñâåòà.  òîçè êðúã âëèçàò âñè÷êè îáåêòè, äî êîèòî èìàò äîñåã ñåòèâàòà
íà ìàëêèÿ ÷îâåê. Òóê íèå íÿìà äà ñå çàäúëáî÷àâàìå âúðõó òÿõ, à ñàìî ùå
îòáåëåæèì, ÷å íà òÿõíà áàçà ñå îñúùåñòâÿâà ïî-íàòàòúøíîòî îïîçíàâàíå è
îñúçíàâàíå íà ñâåòà è íà ñàìèÿ ñåáå ñè.
Ñëåä êàòî ñå íàó÷è äà õîäè èçïðàâåí, ìàëêèÿò ÷îâåê ïîðàçÿâà îêîëíèòå ñúñ ñâîÿ

1
óñòðåì äà îïîçíàå è îñúçíàå çàîáèêàëÿùèÿ ãî ñâÿò. Òîé óñèëåíî æåñòèêóëèðà è òàêà
êîìóíèêèðà ñ îêîëíèòå. Ñ òå÷åíèå íà âðåìåòî òîé çàïî÷âà äà èçðè÷à ïúðâèòå ñè
äóìè. Íå ñëåä äúëãî òîé âå÷å ìîæå äà äàâà îòãîâîðè è äà çàäàâà âúïðîñè.
Ìàëêèÿò ÷îâåê ñå âúçïîëçâà ïúëíîöåííî îò îêîëíèòå, êîèòî ìó îòêðèâàò òàéíèòå
íà ñâåòà.
Íî, îòêúäå ãè çíàÿò òå? Åñòåñòâåíî îò äðóãè õîðà è ñâîèòå ñîáñòâåíè ïîñòèæåíèÿ.
Òóê âúçíèêâà íóæäà äà âúâåäåì â óïîòðåáà îñâåí îòäåëíèÿ ðàçóì íà èíäèâèäà è
÷îâåøêîòî îáùåñòâî êàòî ñâîåîáðàçåí ðàçóì.
Íî êàêâî âñúùíîñò å îáùåñòâîòî?
Ñàìàòà äóìà ïîäñêàçâà, ÷å òîâà å îáùíîñò îò ñúùåñòâà.  òîâà îïðåäåëåíèå
îáà÷å ïîïàäà äîðè âñÿêà êîëîíèÿ îò ìèêðîîðãàíèçìè. Çà öåëèòå íà íàñòîÿùîòî
èçñëåäâàíå ñå íàëàãà äà ðàçãðàíè÷èì îáùíîñòèòå îò ñúùåñòâà íà òàêèâà, â êîèòî
îïðåäåëÿùè ñà ïðîöåñèòå íà ñúùåñòâóâàíå è òàêèâà, â êîèòî îïðåäåëÿùè ñà
ïðîöåñèòå íà îñúùåñòâÿâàíå.
Áëàãîäàðåíèå íà òàçè äèôåðåíöèàöèÿ ìîæåì äà ðàçãðàíè÷èì ÷îâåøêîòî
îáùåñòâî îò ìíîæåñòâîòî æèâîòèíñêè.
×îâåøêîòî îáùåñòâî å ñëîæíà ñèñòåìà îò ñúîáùåñòâà. Îñíîâíèòå òåõíè
åëåìåíòè ñà îòäåëíèòå èíäèâèäè. Ïîñëåäíèòå ó÷àñòâàò â ðàçëè÷íè ñúîáùåñòâà ïî
îòíîøåíèå íà ðàçëè÷íèòå àñïåêòè íà ñâîåòî ñúùåñòâóâàíå è îñúùåñòâÿâàíå. Çà íàñ
å âàæíî äà ðàçãëåäàìå èíôîðìàöèîííèòå ïðîöåñè, ïðîòè÷àùè â îáùåñòâîòî, çà äà
óñïååì äà ïðîñëåäèì ðàçâèòèåòî ìó êàòî ñâîåîáðàçåí ðàçóì - îáùåñòâåí ðàçóì.
Òóê ìîæå áè íÿêîè ùå ïîïèòàò - Çàùî ðàçãëåæäàìå îáìåíà íà èíôîðìàöèÿ?
Çàùîòî èçñëåäâàìå ðàçóìúò è íåãîâîòî ðàçâèòèå, à çà òÿõ îïðåäåëÿùè ñà
èíôîðìàöèÿòà è èíôîðìàöèîííèÿò îáìåí (ôèã. 1). Öåëòà å äà íå ñå çàäúëáî÷àâàìå
â îíåçè ôîðìè íà îáùåñòâîòî, â ÷èÿòî îñíîâà ñòîè îöåëÿâàíåòî (ñúùåñòâóâàíåòî).
Òîâà ñà íèñøèòå îáùåñòâåíè ôîðìè íàáëþäàâàíè è ïðè æèâîòíèòå. Òóê
èíôîðìàöèîííè ïðîöåñè ñà ïîä÷èíåíè íà ñúùåñòâóâàíåòî.
Âèñøèòå îáùåñòâåíè ôîðìè ñà îíåçè, â ÷èÿòî îñíîâà ñòîè îñúùåñòâÿâàíåòî. Òå
íå ñå íàáëþäàâàò ïðè æèâîòíèòå. Âúâ âèñøèòå îáùåñòâåíè ôîðìè
èíôîðìàöèîííèòå ïðîöåñè ñà îïðåäåëÿùè, à ïðîöåñèòå íà ñúùåñòâóâàíå -
ïîä÷èíåíè. Òîâà íå îçíà÷àâà, ÷å ñúùåñòâóâàíåòî íà èíäèâèäèòå âúâ âèñøèòå
îáùåñòâà å çàñòðàøåíî, à íàïðîòèâ, ÷å ñúùåñòâóâàíåòî å îñèãóðåíî (ðåøåíî).
 äíåøíî âðåìå ãîâîðèì çà îáùåñòâîòî íà ôèçèöèòå, õèìèöèòå, áèîëîçèòå è ò.í.
äî ïñèõîëîçèòå è ôèëîñîôèòå. Èìà è îáùåñòâà íà êóëòóðíèòå äåéöè, ðåëèãèîçíè è
ò.í., äîðè òàéíè îáùåñòâà.
Íåñëó÷àéíî äíåøíîòî îáùåñòâî ñå îïðåäåëÿ êàòî èíôîðìàöèîííî îáùåñòâî.
Êàê ñúâðåìåííîòî îáùåñòâî å äîñòèãíàëî íèâîòî íà èíôîðìàöèîííîòî
îáùåñòâî?
Íåñúìíåíî îùå â çîðàòà íà ñâîåòî ñúùåñòâóâàíå ÷îâåøêîòî îáùåñòâî â
äîñòàòú÷íà ñòåïåí å ðåøàâàëî ïðîáëåìèòå çà ñúùåñòâóâàíåòî ñè. Èíà÷å íå áè
ñòèãíàëî äî òóê. Ðàçáèðà ñå òîãàâà áîðáàòà çà ñúùåñòâóâàíå å áèëà íà ïðåäåí ïëàí.
Åñòåñòâåíî áîðáàòà çà ñúùåñòâóâàíå å àêòóàëíà äîðè è äíåñ. Òà íàëè, çà äà ñå
îñúùåñòâÿâàìå ïúðâî òðÿáâà äà ñúùåñòâóâàìå. Íèå îáà÷å íå ìîæåì äà ñå ñúãëàñèì
ñ íÿêîè èçñëåäîâàòåëè, êîèòî òâúðäÿò, ÷å äíåøíèÿò ÷îâåøêè æèâîò íå å íèùî äðóãî
îñâåí áîðáà çà ñúùåñòâóâàíå. Òóê íÿìà äà ñïîðèì ñ òÿõ, à ùå îáîáùèì, ÷å
ñúùåñòâóâàíåòî è îñúùåñòâÿâàíåòî êàòî êîìïëåêñè îò ïðîöåñè ñà õàðàêòåðíè çà
âñè÷êè ðàçóìíè ñúùåñòâà.
 îïðåäåëåí ìîìåíò ðåäèöà ïðè÷èíè ñà áëàãîïðèÿòñòâàëè ÷îâåøêîòî îáùåñòâî
äà íàïðåäíå ñèëíî ïî ïúòÿ íà ñâîåòî îñúùåñòâÿâàíå. Ðàçáèðà ñå íèêàê íå å ëåñíî

2
äà êàæåì îò êîé ìîìåíò íàñåòíå ïðåîáëàäàâàùè â ÷îâåøêèÿò æèâîò ñà ïðîöåñèòå íà
îñúùåñòâÿâàíå. Çà íàñ îáà÷å å äîñòàòú÷íî, ÷å òîçè ìîìåíò å â äàëå÷íîòî ìèíàëî.
Íàäÿâàìå ñå âå÷å äà ñòàíà ÿñíî, ÷å ÷îâåøêîòî îáùåñòâî îò çîðàòà íà ðàçâèòèåòî
ñè âúðâè îò ÑÚÙÅÑÒÂÓÂÀÍÅ êúì ÎÑÚÙÅÑÒÂßÂÀÍÅ (ôèã. 2).
Ñåãà íåêà ñå âúðíåì êúì ìàëêèÿ ÷îâåê. Áëàãîäàðåíèå íà èíôîðìàöèÿòà,
ïîëó÷åíà îò îáùåñòâîòî, òîé èçìèíàâà íàáúðçî õèëÿäîëåòíèÿ ïúò íà ÷îâåøêîòî
ðàçâèòèå. Êîãàòî äîñòèãíå ñâîÿòà çðåëîñò, òîé å ãîòîâ ïúëíîöåííî äà ñè
âçàèìîäåéñòâà ñ îáùåñòâîòî. ×îâåêúò âå÷å ìîæå îñâåí äà âçèìà è äà äàâà.
Èíäèâèäúò, äîñòèãíàë çðåëîñò, ñëåäâà äà å äîñòèãíàë è ñðåäíàòà ñòåïåí íà ðàçóìíî
ðàçâèòèå, õàðàêòåðíà çà ñúîòâåòíîòî îáùåñòâîòî, â êîåòî ñå ðàçâèâà. Åäíè èíäèâèäè
íå óñïÿâàò äà äîñòèãíàò ñðåäíàòà ñòåïåí äîðè çà öåëèÿ ñè æèâîò, íî äðóãè òâúðäå
ìëàäè çàïî÷âàò äà èãðàÿò îïðåäåëÿùà ðîëÿ â îáùåñòâîòî.  êðàéíà ñìåòêà âñåêè
îñòàâÿ ñâîÿ ïðèíîñ â ÷îâåøêîòî ñúùåñòâóâàíå è îñúùåñòâÿâàíå.
Îáùåñòâåíîòî âçàèìîäåéñòâèå å ñëîæåí è ìíîãîñòðàíåí ïðîöåñ. Íà òîçè åòàï
íÿìà äà ñå çàäúëáî÷àâàìå â èçñëåäâàíåòî íà âçàèìîäåéñòâèÿòà â îáùåñòâîòî, à ùå
ñå çàäîâîëèì äà îáîáùèì, ÷å ïðîöåñèòå íà èíôîðìàöèîííèÿ îáìåí ñà îïðåäåëÿùè
çà îñúùåñòâÿâàíåòî íà ñâåòîâíîòî îáùåñòâî, êàêòî ñà îïðåäåëÿùè è çà
îñúùåñòâÿâàíåòî íà îòäåëíèÿ ðàçóì.
(Ïîäðîáíî âçàèìîäåéñòâèÿòà â îáùåñòâîòî ùå ðàçãëåäàìå îòäåëíà â
ïóáëèêàöèÿ.)
Íåêà ðàçãëåäàìå êàê ïðîòè÷à ïðîöåñúò íà ïðåäàâàíå/ïðèåìàíå íà ïðåäñòàâèòå â
ðàìêèòå íà îáùåñòâîòî.
Êàêòî èçÿñíèõìå â ïúðâèòå ñòàòèè ìèñëîâíèòå ïðîöåñè ñå êëàñèôèöèðàò ñïðÿìî
èíôîðìàöèîííèÿò îáìåí êàòî ïðîöåñè íà ÎÏÎÇÍÀÂÀÍÅ, ÎÑÚÇÍÀÂÀÍÅ è
ÎÑÚÙÅÑÒÂßÂÀÍÅ. Ïðåäñòàâèòå, â çàâèñèìîñò îò ìèñëîâíèòå ïðîöåñè, ñå
êëàñèôèöèðàò êàòî ÑÈÌÂÎËÈ (îïîçíàòî-íåîñúçíàòî), ÏÎÇÍÀÍÈÅ (îïîçíàòî-
îñúçíàòî) è ÂßÐÀ (îñúçíàòî-íåîïîçíàòî).
Ïðåäñòàâèòå ó÷àñòâàò â ñëîæíè ïàðàëåëíè ïðîöåñè íà ñúîòíàñÿíèÿ è
òðàíñôîðìàöèè. Òå ìîãàò äà ñå ïðåõâúðëÿò îò åäíî íèâî â äðóãî (ÑÈÌÂÎËÈ,
ÏÎÇÍÀÍÈÅ ÂßÐÀ), äà ôîðìèðàò íîâè ïðåäñòàâè äà ñå îáåäèíÿò ñ äðóãà ïðåäñòàâà â
íÿêîå îò íèâàòà è ïð. ïðåîáðàçóâàíèÿ.
Ìèñëîâíèòå ïðîöåñè ñëåäâàò îïðåäåëåíà ëîãèêà, ò.å. òå ñà îãðàíè÷åíè â
îïðåäåëåíè ðàìêè. Ëîãèêàòà íàé-îáùî ìîæå äà áúäå ÏÎÑËÅÄÎÂÀÒÅËÍÀ èëè
ÏÀÐÀËÅËÍÀ.
Áëàãîäàðåíèå íà ìèñëîâíèòå ïðîöåñè ÷îâåê îïîçíàâà è îñúçíàâà ñâåòà. Ïðè
ïðîãðåñèâíî ðàçâèòèå ÷îâåê ðàçøèðÿâà ñâîèòå ïðåäñòàâè, à ïðè ðåãðåñèâíî ñå
êàïñóëèðà (îãðàíè÷àâà) îò ñêîâàâàùèòå ãî ïðåäñòàâè.
(Çà ïîâå÷å èíôîðìàöèÿ âèæ ñòàòèèòå “Êëàñèôèêàöèÿ íà ìèñëîâíèòå ïðîöåñè è
ïðåäñòàâèòå” è “Ñúí è ðàçóì”.)
×îâåê ìîæå äà îïîçíàâà ñâåòà ÏÐßÊÎ ÷ðåç ñîáñòâåíèòå ñåòèâà è ñàì äà
ôîðìèðà ïðåäñòàâèòå ñè çà íåùàòà èëè ÊÎÑÂÅÍÎ ÷ðåç ïðèåìàíå íà ÷óæäè
ïðåäñòàâè. Ïðèåìàíåòî íà ÷óæäè ïðåäñòàâè å âúçìîæíî áëàãîäàðåíèå íà èçðàçíèòå
ñðåäñòâà, ÷ðåç êîèòî õîðàòà èçðàçÿâàò ïðåäñòàâèòå ñè. Òîçè ïðîöåñ îáà÷å âîäè äî
èçêðèâÿâàíèÿ â èíôîðìàöèîííèÿ îáìåí, òúé êàòî èçðàçíèòå ñðåäñòâà ìîæå äà íå
áúäàò âúçïðèåòè ïðàâèëíî èëè àêî áúäàò âúçïðèåòè ïðàâèëíî èíôîðìàöèÿòà
ïðåäàäåíà ñ òÿõ äà íå ñúîòâåòñòâà íà ðåàëíîñòòà. Òàêà ïðîöåñúò íà êîìóíèêàöèÿ
çàâèñè îò ïðåäàâàùèÿ è ïðèåìàùèÿ è òÿõíîòî íèâî íà ðàçâèòèå.
Òðÿáâà äà îòáåëåæèì, ÷å ïðîöåñúò íà êîìóíèêàöèÿ å äèíàìè÷åí è ìíîãîñòðàíåí.
Ïðåäàâàùèÿ, èçïîëçâàéêè èçðàçíèòå ñðåäñòâà, ïðåäàâà ñâîèòå ïðåäñòàâè íà

3
ïðèåìàùèÿ. Ïðåäàâàùèÿ â òîçè ñëó÷àé îñúùåñòâÿâà ïðîöåñè íà ÎÑÚÙÅÑÒÂßÂÀÍÅ,
ò.å. òîé öåëåíàñî÷åíî ïðåäàâà ïðåäñòàâèòå ñè äðóãèìó. Ïðèåìàùèÿ ñëåä ïðèåìàíå
íà ïðåäàäåíèòå ïðåäñòàâè öåëåíàñî÷åíî ïîñòàâÿ âúïðîñè, çà äà ìîæå äà ñè èçÿñíè
êàêòî èçðàçíèòå ñðåäñòâà, òàêà è ïðèåòèòå ïðåäñòàâè.  òîçè ñëó÷àé òîé ñúùî
îñúùåñòâÿâà ïðîöåñè íà ÎÑÚÙÅÑÒÂßÂÀÍÅ. Áëàãîäàðåíèå íà òîâà ïðåäàâàùèÿ
ìîæå äà êîðèãèðà èçðàçíèòå ñðåäñòâà è/èëè èçðàçÿâàíèòå ïðåäñòàâè.
Òàêà ïîñðåäñòâîì èçðàçíèòå ñðåäñòâà õîðàòà êîìóíèêèðàò ïîìåæäó ñè è ïðåäàâàò
ïðåäñòàâèòå ñè åäíè äðóãèìó.
Îùå â íàé-äúëáîêà äðåâíîñò õîðàòà ñà çàïî÷íàëè äà óñúâúðøåíñòâàò èçðàçíèòå
ñðåäñòâà è âñå ïî-òî÷íî äà ïðåäàâàò ïðåäñòàâèòå ñè åäíè íà äðóãè. Òîâà ñå îêàçâà
îïðåäåëÿùî çà âúçõîäà íà ÷îâåøêîòî îáùåñòâî êàòî âèñøî îáùåñòâî.
Íî, êàêâè ñà èçðàçíèòå ñðåäñòâà?
Èçðàçíî ñðåäñòâî å âñÿêî íåùî, ïîñðåäñòâîì êîåòî ìîæå äà ñå èçðàçè íÿêàêâà
ïðåäñòàâà. Íàé-îáùî èçðàçíèòå ñðåäñòâà êëàñèôèöèðàìå êàòî ìàòåðèàëíè è
íåìàòåðèàëíè.
Ìàòåðèàëíè èçðàçíè ñðåäñòâà ñà âñè÷êè ïðåäìåòè, êîèòî ÷îâåêúò öåëåíàñî÷åíî å
ïðîìåíèë (êîèòî îòðàçÿâàò íåãîâè ïðåäñòàâè).
Íåìàòåðèàëíè èçðàçíè ñðåäñòâà ñà äâèæåíèÿòà, çâóöèòå è ïð., êîèòî
öåëåíàñî÷åíî ñà îñúùåñòâåíè (îòðàçÿâàò ïðåäñòàâè). Ïîñëåäíèòå, ìàêàð è äà èìàò
ìàòåðèàëíà ïðîÿâà (âèçóàëíà, çâóêîâà è ïð.), ïîðàäè íåòðàéíîñòòà è âúâ âðåìåòî ñå
âúçïðèåìàò êàòî íåìàòåðèàëíè. Òàêèâà ñà òàíöèòå, ïåñíèòå è ò.í.
 ïðîöåñà íà êîìóíèêàöèÿ ÷îâåêúò ÷ðåç ìàòåðèàëíèòå ñðåäñòâà èçðàçÿâà
çíà÷èìèòå ñïîðåä íåãî ïðåäñòàâè, çà äà ãè ïðåäàäå ïðåç ïðîñòðàíñòâî è âðåìåòî íà
äðóãèòå õîðà.
Àêî ñå âúðíåì âúâ âðåìåòî íàçàä ùå âèäèì, ÷å ïðåäè íàøàòà êîìïþòúðíà åðà å
èìàëî òåëåâèçèîííà, ïðåäè íåÿ - ìàãíåòîôîííà, êèíî-åðà, êíèæíà åðà è ò.í. äî
êàìåííàòà.
Íèå îïîçíàâàìå áëèçêèòå ïî âðåìå îáùåñòâà äàëå÷ ïî-ïðàâäèâî, îòêîëêîòî òåçè
îò äåáðèòå íà äðåâíîñòòà. Îñîáåíî òðóäíè çà èçñëåäâàíå ñà îáùåñòâàòà îò
ïðåäèñòîðè÷åñêàòà åïîõà (áåçïèñìåíèòå îáùåñòâà).
Ìàêàð è äà ëèïñâàò ïèñìåíè ïàìåòíèöè îò òîâà âðåìå âñå ïàê àðõåîëîãèÿòà íè
äàðÿâà ñ äðóãè ïàìåòíèöè, ÷ðåç êîèòî íåñúìíåíî äðåâíèòå ñà èçðàçÿâàëè ñâîèòå
ïðåäñòàâè.
Îñâåí ïàìåòíèöèòå îò òîâà âðåìå äî íàñ ñà äîñòèãíàëè êîëêîòî è íåâåðîÿòíî äà
çâó÷è è íåìàòåðèàëíè èçðàçíè ñðåäñòâà. Áîãàò òåõåí èçâîð å ôîëêëîðà. Òàì
íàìèðàìå ìíîãî ðèòóàëè, òàíöè, ïåñíè è äð., îòâåæäàùè íè êúì ïðåäñòàâèòå íà íàé-
äðåâíèòå îáùåñòâà.
Êîìïèëèðàéêè âñè÷êî òîâà â èíôîðìàöèîííàòà ìîçàéêà íà ÷îâåøêîòî ðàçâèòèå,
óñïÿâàìå äà ñâúðæåì ïðåäèñòîðè÷åñêèòå îáùåñòâà ñ èñòîðè÷åñêèòå è äà
êëàñèôèöèðàìå åâîëþöèÿòà íà ÷îâåøêèòå ïðåäñòàâè îò äðåâíîñòòà äî äíåñ.
Áëàãîäàðåíèå íà ñâîåòî îáùåñòâåíî ðàçâèòèå ÷îâåêúò å óñïÿë äà îâëàäåå
ïëàíåòàòà ÇÅÌß, à â íàøå âðåìå äà èçëåçå è â êîñìîñà ×îâåêúò óñïÿâà äà èçëåçå
äàëå÷ èçâúí åñòåñòâåíèÿ ñè àðåàë íà ñúùåñòâóâàíå è äà ðàçêðèâà òàéíèòå íà ñâåòà,
áëàãîäàðåíèå íà êîåòî ñå îñúùåñòâÿâà êàòî ðàçóì.
Êàêòî èçÿñíèõìå â îñíîâàòà íà ðàçâèòèåòî íà îáùåñòâîòî ñòîè îáìåíà íà
èíôîðìàöèÿ. Òóê ñå âêëþ÷âàò âñè÷êè ïðîöåñè, ñâúðçàíè ñ íåéíîòî íàáàâÿíå,
ïðîìÿíà, ïðåäàâàíå, ïðèåìàíå è ñúõðàíÿâàíå. Â ñâåòëèíàòà íà èçëîæåíîòî
äîñòèãíàëèòå äî íàñ ìàòåðèàëíè ïàìåòíèöè îò äðåâíîñòòà èçðàçÿâàò ïðåäñòàâèòå íà
íàøèòå ïðåäöè.

4
 Íî, Êàêâè ñà òåçè ïðåäñòàâè?
Áëàãîäàðåíèå íà èíòåðäèñöèïëèíàðíèòå èçñëåäâàíèÿ äíåñ å äîêàçàíî, ÷å
íàìåðåíèòå ïðåäìåòè â ïåùåðèòå è èçîáðàæåíèÿòà ïî ñòåíèòå èì ñà îò ïðåäè
äåñåòêè õèëÿäè ãîäèíè. Çà ìîìåíòà òîâà ñà íàé-äðåâíèòå èçðàçíè ñðåäñòâà,
äîñòèãíàëè äî íàñ îò ïðåäöèòå íè.
Îáùîïðèåòî å ñòàíîâèùåòî, ÷å ÷àñò îò òåçè ïðåäìåòè è èçîáðàæåíèÿ èìàò êóëòîâ
õàðàêòåð, ò.å. ñà èçðàçíè ñðåäñòâà íà ïðåäñòàâèòå îò íèâî ÂßÐÀ íà äðåâíèòå õîðà. Â
ìíîãî îò ïðåäìåòèòå ñïåöèàëèñòèòå âèæäàò ñúùî è îðúäèÿ íà òðóäà.
Îò åäíà ñòðàíà óñòàíîâÿâàìå îðúäèÿ íà òðóäà - íåîòìåíèìè ñðåäñòâà çà
÷îâåøêîòî ñúùåñòâóâàíå, à îò äðóãà - êóëòîâè ïàìåòíèöè, èçðàçÿâàùè íàé-âèñøèòå
÷îâåøêè ïðåäñòàâè.
Àêî ñå âãëåäàìå ïî-âíèìàòåëíî, ùå âèäèì â ñðåäñòâàòà çà ñúùåñòâóâàíå
÷îâåøêîòî îñúùåñòâÿâàíå, à â êóëòîâèòå ïàìåòíèöè ñòðåìåæúò êúì ñúùåñòâóâàíå.
Íåñúìíåíî â äðåâíèòå îáùåñòâà ïàìåòíèöèòå (äîñòèãíàëè äî íàñ) ñà áèëè
ïðåäàâàíè çàåäíî ñ ìíîãî äðóãè çíàíèÿ. Çà íàñ îò îñîáåíà âàæíîñò å íå ñàìî
ïðîöåñúò íà ïðåäàâàíå (êîìóíèêàöèÿòà) â äðåâíèòå îáùåñòâà, íî è ïðîöåñúò íà
ðàçâèòèå íà ïðåäñòàâèòå, íàìåðèë îòðàæåíèå â ïî-êúñíèòå ïàìåòíèöè.
Ñ òå÷åíèå íà âðåìåòî å íàëèöå ðàçâèòèå êàêòî íà îðúäèÿòà íà òðóäà (ñðåäñòâàòà
çà ñúùåñòâóâàíå), òàêà è íà ïàìåòíèöèòå, èçðàçÿâàùè âÿðàòà íà ïðåäöèòå íè. Çàä
òîâà ðàçâèòèå íåñúìíåíî ñòîè ðàçâèòèåòî íà ïðåäñòàâèòå íà ïðà÷îâåöèòå.
Òóê íÿìà ïîäðîáíî äà ðàçãëåæäàìå ìíîãîáðîéíèòå ïîñòèæåíèÿ íà äðåâíèòå ïî
ïúòÿ íà òÿõíîòî îáùåñòâåíî ðàçâèòèå, à ùå ñå ñïðåì ñàìî íà íÿêîè îïîðíè òî÷êè,
äîñòàòú÷íè çà ðàçáèðàíåòî íà åâîëþöèÿòà íà ÷îâåøêèòå ïðåäñòàâè.
Íàé-îáùî ÷îâå÷åñòâîòî ñå ðàçâèâà îò ÑÚÙÅÑÒÂÓÂÀÍÅ êúì ÎÑÚÙÅÑÒÂßÂÀÍÅ.
×îâåêúò âñå ïîâå÷å îïîçíàâà è îñúçíàâà ñâåòà, áëàãîäàðåíèå íà êîåòî îò åäíà
ñòðàíà âñå ïî-ñèëíî ãàðàíòèðà è óëåñíÿâà ñâîåòî ñúùåñòâóâàíå, à îò äðóãà âñå
ïîâå÷å ñå îñúùåñòâÿâà êàòî ðàçóì.
Ðåøàâàù ìîìåíò çà ðàçâèòèåòî íà ÷îâåøêîòî îáùåñòâî å ôîðìèðàíåòî è
óñúâúðøåíñòâàíåòî íà åçèêà. Îò èçðàçÿâàíå ÷ðåç æåñòîâå ÷îâå÷åñòâîòî ïðåìèíàëî
êúì åçèêà íà çâóöèòå.
Åçèêúò å íàé-äðåâíèÿ èíñòðóìåíòàðèóì è ñâîåîáðàçíà ëàáîðàòîðèÿ çà ðàçâèòèå
íà ïðåäñòàâèòå â îáùåñòâîòî. Åçèêúò íå ñàìî îòðàçÿâà ðàçâèòèåòî íà ïðåäñòàâèòå, à
å ÷àñò îò ñàìîòî ðàçâèòèå.
Ïðåäâèä åñòåñòâîòî íà ìèñëîâíèòå ïðîöåñè, ïðîòè÷àùè â ìîçúêà íà íàøèòå
ïðåäöè çàêîíîìåðíî îáåêòè íà âÿðàòà èì ñà áèëè ìíîæåñòâî îáîñîáåíîñòè, îò êîèòî
å çàâèñåë æèâîòà èì (ñúùåñòâóâàíåòî).
Ìàêàð ÷îâåêúò äà èìàë ôîðìèðàíè íÿêàêâè ïðåäñòàâè çà ïî÷òè âñè÷êè íåùà,
êîèòî å ìîãúë äà âúçïðèåìå ñúñ ñåòèâàòà ñè, òîé îñúçíàâàë êàòî âúðõîâíè
æèâîòíèòå è ãè âúçïðèåìàë êàòî ïîâåëèòåëè íà ñâåòà. Îïðåäåëÿùîòî çà ïðåäñòàâèòå
íà õîðàòà â òîçè ìîìåíò íåñúìíåíî å áèëî òÿõíîòî ñúùåñòâóâàíå. ×îâåêúò
áîãîòâîðÿë îáåêòèòå, îò êîåòî ïðÿêî çàâèñåë æèâîòúò ìó.
 ïðîöåñà íà ðàçâèòèå ÷îâåêúò îñúçíàë, ÷å ðàñòåíèÿòà è æèâîòíèòå ñà
ïîäâëàñòíè íà ñòèõèèòå êàêòî íåãî ñàìèÿ. Òà íàëè è æèâîòíèòå è õîðàòà áèëè
áåçñèëíè ïðåä ìúëíèèòå, íàâîäíåíèÿòà, áóðèòå, çåìåòðåñåíèÿòà è âóëêàíèòå... Òàêà
âèñøè áîæåñòâà ñòàíàëè ñòèõèèòå.
×îâåêúò óñâîèë îáðàáîòêàòà íà êàìúê, êîñò, äúðâî è ãëèíà.  åäèí ìîìåíò òîé
îâëàäÿë è îãúíÿ. Òàêà ÷îâåêúò ñå èçâèñèë íåèçìåðèìî íàä æèâîòíèòå. Òîé âå÷å èìàë
áîæåñòâåíà ñèëà.Òîâà ìó ïîçâîëèëî äà ñå ñïðàâè ñúñ ñóðîâèòå óñëîâèÿ íàâðåä.
×îâåêúò âå÷å ìîæåë äà æèâåå ïî öÿëàòà çåìÿ.

5
 Îùå â íàé-äúëáîêà äðåâíîñò ÷îâåêúò çàïî÷íàë äà ïîãðåáâà ñåáåïîäîáíèòå ñè.
Ïîÿâèëà ñå ïðåäñòàâàòà ìó çà äóøàòà. Òîâà áèë ïîâðàòåí ìîìåíò â ÷îâåøêîòî
ðàçâèòèå. ×îâåêúò îñúçíàë ñåáå ñè êàòî äóõîâíî ñúùåñòâî. Òîé îñúçíàë, ÷å ñìúðòòà
íå å êðàé, à ñàìî ïðåõîä êúì íîâî âúçðàæäàíå. Òà íàëè âñè÷êî îêîëî íåãî óìèðàëî è
ïàê ñå ðàæäàëî. ×îâåêúò îñúçíàë åäèíñòâîòî íà ñâåòà.
Õîðàòà îñúçíàâàëè è ðàçëèêàòà â ïîëîâåòå êàòî áàçà íà ñúòâîðåíèåòî. Òàêà ñå
ïîÿâèëà ïðåäñòàâàòà çà ìúæêîòî è æåíñêîòî íà÷àëî. Âåðîÿòíî òàêà ñå çàðîäèëî è
ïúðâîòî îáÿñíåíèå çà ñâåòà.
Ïîÿâèëè ñå è ðèòóàëèòå, öåëÿùè áëàãîðàçïîëàãàíåòî íà áîæåñòâàòà, à ñ òÿõ è
æðåöèòå. Îò òîçè ìîìåíò íàòàòúê âÿðâàíèÿòà íà õîðàòà áèëè îãðàíè÷àâàíè â ðàìêèòå
íàëàãàíè îò æðåöèòå, à òå ñå âîäèëè íå ñàìî îò âÿðàòà... Ôîðìèðàëè ñå äîãìèòå è
ðåëèãèÿòà.
 òåçè òðóäíè âðåìåíà æðåöèòå èìàëè íàé-ãîëÿì èíôîðìàöèîíåí ïîòåíöèàë.
Âñè÷êî ïî-âàæíî áèëî îòíàñÿíî êúì æðåöèòå. Òå ìîãëè äúëãî äà íàáëþäàâàò è
ðàçìèøëÿâàò. Æðåöèòå íàñëåäÿâàëè çíàíèÿòà çà òàéíèòå íà ïðèðîäàòà, îòêðèâàëè
íîâè è ãè ïàçåëè â ñòðîãà òàéíà. Òàêà òå âñå ïîâå÷å çàñèëâàëè ïîòåíöèàëà íà
äóõîâíàòà ñè âëàñò.
Ñ âðåìåòî è òàéíèòå è æðåöèòå ïîñòîÿííî ñå óâåëè÷àâàëè. Çàðàäè êîíòðîëà íàä
ñåáåïîäîáíèòå âå÷å äîðè íå âñè÷êè æðåöè áèëè ïîñâåùàâàíè âúâ âñè÷êèòå òàéíè.
Îôîðìèëà ñå êàñòà íà ïîñâåòåíèòå. Òå áèëè ïàçèòåëèòå íà òàéíèòå çíàíèÿ.
Ôîðìèðàëè ñå òàéíèòå çíàíèÿ è îêóëòèçìà.
×îâåêúò óñúâúðøåíñòâàë îáðàáîòêàòà íà êàìúê, êîñò è äúðâî è îâëàäÿë ãëèíàòà è
áàãðèëàòà. Çàïî÷íàë äà äîáèâà è îáðàáîòâà ìåòàë. Íîâèòå äîñòèæåíèÿ ÷îâåêúò
èçïîëçâàë, çà äà îñèãóðè è ïîäîáðè ñúùåñòâóâàíåòî ñè. Ñ òÿõ èçðàçÿâàë è
ïðåäñòàâèòå ñè çà áîãîâåòå.
Ñ âðåìåòî ÷îâåêúò âñå ïîâå÷å îïîçíàâàë è îñúçíàâàë ñâåòà. Òîé îñúçíàë, ÷å
ñòèõèèòå ñå ïîðàæäàò îò íåáåòî, çåìÿòà, âîäàòà è ïîäçåìèåòî (ïðåèçïîäíÿòà). Â
ïðåäñòàâèòå ìó âñè÷êî îñòàíàëî áèëî ïîäâëàñòíî íà ïîñëåäíèòå. Òàêà òå ñòàíàëè
íîâèòå âúðõîâíè áîæåñòâà.
Õîðàòà îñúçíàâàëè ñúâúðøåíîòî êàòî áîæåñòâåíî. Òàêà ñå ïîÿâèëè íåâåðîÿòíè
êîìáèíàöèè îò ïðåäñòàâè çà æèâîòèíñêè è ÷îâåøêè ñúùíîñòè êàòî ïðåäñòàâè çà
áîæåñòâàòà. Ïî-êúñíî ïîñòåïåííî ïî÷òè âñè÷êè áîãîâå ïðèäîáèëè ÷îâåøêè îáëèê.
×îâåêúò îñúçíàë ñåáå ñè êàòî ñúâúðøåíî òâîðåíèå - ïîäîáèå íà áîãîâåòå.
Ðàçëè÷íèòå íàðîäè îáèòàâàëè ðàçëè÷íè ìåñòà è ñå ïðèäâèæâàëè ïåðèîäè÷íî
ñïîðåä óñëîâèÿòà çà æèâîò.  îïðåäåëåí ìîìåíò îáà÷å òå ñè èçáèðàëè íÿêîå ðàéñêî
êúò÷å è îñòàâàëè òàì çàäúëãî.
Òàêà õîðàòà íàïðàâèëè çàáåëåæèòåëíè îòêðèòèÿ.
Èñòèíñêè ñêîê â îáùåñòâåíîòî ðàçâèòèå áèëî êóëòèâèðàíåòî íà äèâè ðàñòåíèÿ è
îïèòîìÿâàíåòî íà äèâè æèâîòíè. Ðàçâèëî ñå çåìåäåëèåòî è ñêîòîâúäñòâîòî.
Çåìåäåëñêèòå îáùåñòâà çàïî÷íàëè äà âîäÿò óñåäíàë íà÷èí íà æèâîò, à ñêîòîâúäöèòå
âñå îùå ñëåäâàëè ñòàäàòà ñè.
Òóê òðÿáâà äà îòáåëåæèì, ÷å àêî çà êîëîíèçèðàíåòî íà çåìÿòà îò ÷îâåöèòå
ðåøàâàùà ðîëÿ èçèãðàëè îòêðèâàíåòî íà îãúíÿ è ìèãðàöèÿòà, òî çà óñêîðåíîòî èì
ðàçâèòèå îïðåäåëÿùà ðîëÿ èìàò çåìåäåëèåòî è óñåäíàëèÿ íà÷èí íà æèâîò.
Áëàãîäàðåíèå íà òîâà íàñòúïèëî íåáèâàëî äî òîãàâà ðàçâèòèå íà ÷îâåøêèòå
ïðåäñòàâè, à ñúçäàäåíèòå áëàãîïðèÿòíè óñëîâèÿ çà æèâîò äîâåëè äî äåìîãðàôñêè
âçðèâ. Ôîðìèðàëè ñå ãîëåìè ïîñåëèùà è ñå ïîÿâèëè ïîëèñèòå.
 çîðàòà íà ÷îâå÷åñòâîòî õîðàòà ñúâñåì íåðàâíîìåðíî íàñåëÿâàëè çåìÿòà.
Îãðîìíèòå ðàçñòîÿíèÿ, òðóäíîïðîõîäèìèòå çîíè è ñóðîâèÿ êëèìàò ïðåäîïðåäåëÿëè

6
èçîëèðàíîòî èì ñúùåñòâóâàíå. ×îâåøêèòå îáùåñòâà ñå ðàçâèâàëè èçîëèðàíè,
äîñòèãàëè îïðåäåëåíî íèâî è íåðÿäêî çàãèâàëè. Ñ òÿõ óìèðàëè è äîñòèæåíèÿòà èì
ïîðàäè íåâúçìîæíîñòòà äà áúäàò ïðåäàäåíè íà äðóãè îáùåñòâà
Ñëåä ïîÿâàòà íà çåìåäåëèåòî è ñêîòîâúäñòâîòî ÷îâå÷åñòâîòî ñå óìíîæèëî è
íàñåëèëî ïî÷òè öÿëàòà çåìÿ. Òàêà â åäèí ìîìåíò ïî÷òè âñè÷êè ñå îêàçàëè ñúñ
ñúñåäè.  òåçè óñëîâèÿ ñèëíî ñå ðàçâèë îáìåíà ìåæäó ðàçëè÷íèòå íàðîäè. Õîðàòà
íå ñàìî òúðãóâàëè ñúñ ñòîêè, íî óñâîÿâàëè çíàíèÿòà è äîñòèæåíèÿòà íà äðóãèòå. Çà
ñúæàëåíèå âñå ïî-÷åñòî õîðàòà ñïîðèëè è âîäèëè âîéíè ïîìåæäó ñè è òàêà ñå
èçòðåáâàëè.
Ìàêàð ïðîñòðàíñòâåíàòà èçîëèðàíîñò âå÷å äà íå áèëà ïðè÷èíà çà èç÷åçâàíåòî íà
îáùåñòâà, âîéíèòå íå ïîùàäèëè ìíîæåñòâî íàðîäè è ÷àñò îò äîñòèæåíèÿòà èì
Ñ ðàçâèòèåòî íà çåìåäåëèåòî è ñêîòîâúäñòâîòî ñèëåí òëàñúê ïîëó÷èëà öÿëàòà
÷îâåøêà öèâèëèçàöèÿ. Õîðàòà áèëè ïðèíóäåíè äà îïðåäåëÿò äàëå÷ ïî-òî÷íî âðåìåòî
îò ïðåäè, äà ñëåäÿò ïðåöèçíî ìåòåîðîëîãè÷íèòå óñëîâèÿ, äà ïðåñìÿòàò ñòîêàòà ñè è
ïð.
×îâåêúò íàáëþäàâàéêè íåáåñíèòå òåëà óñïÿë äà ïðîñëåäè ôàçèòå íà ëóíàòà.
Ïîÿâèë ñå ëóííèÿ êàëåíäàð è ñå çàðîäèëè áðîéíèòå ñèñòåìè.
×îâåêúò èçðàáîòèë ñïåöèôè÷íè ñå÷èâà è èíñòðóìåíòè è òàêà óñúâúðøåíñòâàë
îòãëåæäàíåòî íà ðàñòåíèÿòà. Õîðàòà âå÷å ñïîêîéíî óñïÿâàëè äà îñèãóðÿò ãîäèøíàòà
ñè ïðåõðàíà è äîðè èì îñòàâàëè èçëèøúöè.
Æðåöèòå îïèðàéêè ñå íà ðåëèãèÿòà, ÷ðåç îáðåäèòå è ðèòóàëèòå ïðèñâîÿâàëè
èçëèøíîòî ïîä ôîðìàòà íà äàðîâå çà áîæåñòâàòà. Òàêà áàçèðàéêè ñå íà äóõîâíàòà òå
ïîñòàâèëè è â ìàòåðèàëíà çàâèñèìîñò ñåáåïîäîáíèòå ñè. Ïîÿâèëî ñå ìàòåðèàëíîòî
ðàçñëîÿâàíå è êëàñèòå.
Ïðè ñêîòîâúäöèòå ðàçâèòèåòî áèëî ïðåäîïðåäåëåíî îò íîìàäñêèÿ èì íà÷èí íà
æèâîò. Òå òðÿáâàëî íåïðåêúñíàòî äà ñå äâèæàò ñúñ ñòàäàòà ñè, çà äà ñè îñèãóðÿâàò
õðàíà. È â òåçè îáùåñòâà èìàëî íåìàëêî èçëèøúöè, íî òóê êëàñîâîòî ðàçñëîåíèå íå
áèëî òàêà ðÿçêî. Íàèñòèíà è òóê æðåöèòå ñå âúçïîëçâàëè îò äóõîâíàòà ñè âëàñò, íî òå
íå ìîãëè äà ïîñòàâÿò ñåáåïîäîáíèòå ñè â òàêàâà ñèëíà ìàòåðèàëíà çàâèñèìîñò,
êàêòî ïðè çåìåäåëñêèòå îáùåñòâà.
 ïðîöåñà íà îáùåñòâåíîòî ðàçâèòèå ðåëèãèÿòà èçèãðàëà òâúðäå âàæíà ðîëÿ. Òÿ
ñòîè â îñíîâàòà íà äúðæàâíîñòòà. Áëàãîäàðåíèå íà äóõîâíàòà ñè âëàñò æðåöèòå ñà
áèëè â ñúñòîÿíèå äà óïðàâëÿâàò ñåáåïîäîáíèòå ñè äàëå÷ ïðåäè äà ðàçïîëàãàò ñ
ìàòåðèàëíî îáåçïå÷åíî ïðåâúçõîäñòâî. Ïîñòåïåííî â öàðÿ æðåö è ïðèáëèæåíèòå ìó
ñå ñúñðåäîòî÷èë ïðåîáëàäàâàùèÿ äóõîâåí è ìàòåðèàëåí ïîòåíöèàë íà îáùåñòâîòî.
Ñàìîòî îðãàíèçèðàíå íà õîðàòà çà ðèòóàëèòå è îáðåäèòå ôîðìèðàëî ïúðâàòà
ñòðîéíà îðãàíèçàöèÿ. Æðåöèòå ñå âúçïîëçâàëè îò äóõîâíàòà ñè âëàñò è çàïî÷íàëè äà
óïðàâëÿâàò õîðàòà çà èçâúðøâàíåòî íà ðàçíîðîäíè äåéíîñòè - èçãðàæäàíå íà êóëòîâè
êîìïëåêñè, íàïîèòåëíè ñúîðúæåíèÿ è ò.í. Ðàçáèðà ñå âñè÷êî òîâà ïîâåëÿâàëè
áîãîâåòå è âñè÷êè íàé-óñúðäíî ñå òðóäèëè...
Ìàêàð îáùèòå íóæäè è áåäè äà ñà ïðèíóäèëè õîðàòà äà æèâåÿò çàåäíî îò íàé-
äúëáîêà äðåâíîñò, òå âñå îùå áèëè òâúðäå äàëå÷ îò äúðæàâíàòà îðãàíèçàöèÿ. Åäâà ñ
ðàçâèòèåòî íà ðåëèãèÿòà è óòâúðæäàâàíåòî íà êàñòàòà íà æðåöèòå ïîñëåäíèòå êàòî
íàìåñòíèöè (íàñëåäíèöè) íà áîæåñòâàòà óñïåëè äà ôîðìèðàò óïðàâëÿåìà ñòðóêòóðà.
Äóõîâíàòà âëàñò íà æðåöèòå èì îñèãóðÿâàëà áåçãðàíè÷íî ïîä÷èíåíèå - çàä òÿõ áèëè
ñàìèòå áîãîâå.
Èìàò ïðàâî îíåçè èçñëåäîâàòåëè, êîèòî ïðèåìàò ñâåòèëèùàòà è õðàìîâèòå êàòî
öåíòúðúò, îêîëî êîéòî ñå å ôîðìèðàëà äúðæàâàòà.  îíåçè âðåìåíà òî÷íî òàì ñà ñå
èçâúðøâàëè íàé-âàæíèòå äåéñòâèÿ è ñå âçåìàëè íàé-âàæíèòå ðåøåíèÿ çà öåëèÿ

7
íàðîä.
Íàóêàòà äîêàçâà, ÷å å èìàëî äúðæàâè è áåç ãðàäîâå, íî òàêèâà áåç ðåëèãèÿ è
êóëòîâè ìåñòà íå. Óñòàíîâåíî å, ÷å ïúðâîòî íåùî â íîâîçàâëàäåíèòå çåìè å áèëî
èçãðàæäàíåòî íà êóëòîâè ñúîðúæåíèÿ è îñâåùàâàíåòî íà çåìÿòà. Òàêà òÿ ñå
ïðåäàâàëà â ðúöåòå íà áîæåñòâàòà è åäâà òîãàâà ìîæåë äà çàïî÷íå íîðìàëíèÿ æèâîò
íà íîâàòà òåðèòîðèÿ.
 ïðîöåñà íà ðàçâèòèå è çåìåäåëöèòå îòãëåæäàëè æèâîòíè è ñêîòîâúäöèòå
îòãëåæäàëè ðàñòåíèÿ, íî îáèêíîâåíî òîâà áèëî â ïîìîù íà îñíîâíèÿ ïîìèíúê.
Õîðàòà óñúâúðøåíñòâàëè ðóäîäîáèâà è ìåòàëîîáðàáîòêàòà. Ðàçâèëè ñå
âñåâúçìîæíè çàíàÿòè. Ñòðîèòåëíèòå äîñòèæåíèÿ îò òàçè åïîõà ñìàéâàò äîðè
ñúâðåìåííèöèòå íè.
Áëàãîäàðåíèå íà ìíîæåñòâîòî íîâè ïîçíàíèÿ ÷îâåêúò îñúçíàë, ÷å íåáåñíèòå òåëà
ñà ïî-âèñøè îò ñòàðèòå áîæåñòâà (çåìÿòà, íåáåòî, âîäàòà è ïðåèçïîäíÿòà). Òàêà
ïîñëåäíèòå çàãóáèëè âúðõîâåíñòâîòî ñè.
×îâåêúò îñúçíàë, ÷å æèâîòúò ìó çàâèñè îò ñëúíöåòî è äðóãèòå íåáåñíè òåëà.
Ïîñëåäíèòå ñòàíàëè íîâèòå âúðõîâíè áîæåñòâà.
Îïðåäåëÿùî çíà÷åíèå çà ïî-íàòàòúøíîòî ðàçâèòèå íà îáùåñòâîòî èìà ïîÿâàòà è
óñúâúðøåíñòâàíåòî íà ïèñìåíîñòòà. Ïîñòåïåííî îïèòèòå äà ñå ïðåäàäàò
ïðåäñòàâèòå çà ÁÎÆÅÑÒÂÅÍÎÒÎ êúì èäíèòå ïîêîëåíèÿ äîâåëè äî ðàçâèâàíåòî íà
ïèêòîãðàôè÷íîòî ïèñìî. Ñ òå÷åíèå íà âðåìåòî ïèêòîãðàôèèòå ñå ðàçâèëè â ïîñîêà
íà îïðîñòÿâàíå è óíèâåðñàëèçèðàíå. Ñëåä íÿêîëêî ôàçè íà ðàçâèòèå ïèñìåíîñòòà
ñúîòâåòñòâàëà íà ãîâîðèìèÿ åçèê. Áëàãîäàðåíèå íà ïèñìåíîñòòà ìíîãî òî÷íî ìîæåëî
äà ñå ïðåäàäàò ïðåäñòàâèòå, äî êîèòî äîñòèãíàëî îáùåñòâîòî êúì áúäíèòå
ïîêîëåíèÿ.
 ïðîöåñà íà ðàçâèòèå ïî÷òè âñÿêî çíà÷èìî îòêðèòèå (îáåêò èëè ÿâëåíèå) áèëî
îáñåáâàíî îò ðåëèãèÿòà èëè êàòî áîæåñòâî èëè êàòî áîæåñòâåí ñèìâîë. Òîâà å
çàêîíîìåðíî, çàùîòî ÷îâåêúò áèë îùå â íà÷àëîòî íà ñâîåòî ðàçâèòèå. Ïðåäñòàâèòå
ìó â íèâàòà ÂßÐÀ è ÑÈÌÂÎËÈ áèëè äàëå÷ ïî-ìíîãîáðîéíè îò òåçè â íèâî
ÏÎÇÍÀÍÈÅ. Êðúãúò íà ïîçíàíèåòî áèë òâúðäå òåñåí ñïðÿìî îáùîòî çíàíèå. Êàêòî
ñïîìåíàõìå ðàâíîâåñà, ñïðÿìî êîéòî ïðîòè÷àò ìèñëîâíèòå ïðîöåñè ñà ïðåäñòàâèòå
îò íèâî ÏÎÇÍÀÍÈÅ. Êîëêîòî ïðåäñòàâèòå â òîâà íèâî ñà ïî-ìàëêî è ïî-îãðàíè÷åíè
òîëêîâà ïî-ðåçêè è ÷åñòè ñà òðàíñôîðìàöèèòå è ñúîòíàñÿíèÿòà íà ïðåäñòàâèòå îò
äðóãèòå íèâà ÂßÐÀ è ÑÈÌÂÎËÈ. Òîâà îáÿñíÿâà ñèëíàòà îáâúðçàíîñò ìåæäó íèâàòà
ÂßÐÀ è ÑÈÌÂÎËÈ. Ñèëíàòà ðåëèãèîçíîñò íà äðåâíèòå îáùåñòâà íè äîêàçâà
íåäâóñìèñëåíî, ÷å âçàèìîçàâèñèìîñòòà íà ïðåäñòàâèòå îò íèâàòà ÂßÐÀ è ÑÈÌÂÎËÈ
å òîëêîâà ïî-ñèëíà, êîëêîòî ïî-îãðàíè÷åíî å ðàçâèòèåòî íà íèâî ÏÎÇÍÀÍÈÅ.
Âàæíî å äà îòáåëåæèì íàëàãàíåòî íà ïðåäñòàâàòà çà Ñòðàøíèÿ ñúä ó âÿðâàùèòå
çà áåçïðåêîñëîâíîòî èì ïîä÷èíåíèå íà âëàäåòåëèòå. ×îâåøêàòà ìàñà, ïîâÿðâàëà â
ñòðàøíèÿ ñúä îò åäíà ñòðàíà íå òúðñåëà ìàòåðèàëíî âúçìåçäèå, à îò äðóãà ñå
íàäÿâàëà íà äóõîâåí ðåâàíø.
Ñòðàøíèÿò ñúä å íåâåðîÿòíî ñèëåí ìàíèïóëàíò, çàùîòî âèíàãè ñå ÿâÿâà â åäíî îò
íèâàòà ÂßÐÀ èëè ÑÈÌÂÎËÈ. Ïðè îãðàíè÷åíî ðàçâèòèå íà íèâî ÏÎÇÍÀÍÈÅ
âëèÿíèåòî íà òàçè ïðåäñòàâà âúðõó ìèñëîâíèòå ïðîöåñè è îñòàíàëèòå ïðåäñòàâè å
ìíîãî ñèëíî. Êîãàòî áîæåñòâåíèÿò ïðîèçõîä íà âëàäåòåëÿ âå÷å íå ìîæåë äà ïîä÷èíè
ìàñèòå, Ñòðàøíèÿò ñúä ñâúðøèë ÷óäåñíà ðàáîòà.
 ïðîöåñà íà òîâà èçñëåäâàíå íàé-âàæíî å äà ñå ðàçáåðå, ÷å ðàçâèòèåòî íà
äîñòèãíàëèòå äî íàñ ìàòåðèàëíè è íåìàòåðèàëíè ñâèäåòåëñòâà ñà èçðàç íà
ðàçâèòèåòî íà ÷îâåøêèòå ïðåäñòàâè çà ñâåòà. Çàä âñÿêî íåùî îñòàíàëî îò
ñúùåñòâóâàíåòî íà ÷îâå÷åñòâîòî ñòîÿò ñúîòâåòíè ïðåäñòàâè. Àêî ñúóìååì äà

8
îñúçíàåì êàêâè ñà ïðåäñòàâèòå çàä àðòåôàêòèòå ïðàâèëíî ùå âúçïðîèçâåäåì
ðàçâèòèåòî íà ÷îâå÷åñòâîòî.
 ñâåòëèíàòà íà èçëîæåíîòî îñîáåí èíòåðåñ ïðåäñòàâëÿâà ðàçâèòèåòî íà
âèñøèòå ïðåäñòàâè íà ÷îâåêà (òåçè îò íèâî ÂßÐÀ). Íàëèöå å ïðåîáðàçóâàíå íà
âèñøèòå ïðåäñòàâè íà ÷îâåêà (ÂßÐÀÒÀ) â ñúîòâåòñòâèå ñ ðàçâèòèåòî íà ïðåäñòàâèòå
â äðóãèòå íèâà ÑÈÌÂÎËÈ è ÏÎÇÍÀÍÈÅ.
Âèñøèòå ïðåäñòàâè îò íèâî ÂßÐÀ îòðàçÿâàò ñòåïåíòà íà ðàçâèòèåòî íà ÷îâåøêèÿ
ðàçóì ïðåç ñúîòâåòíàòà åïîõà. Âúðõîâíèòå ÁÎÆÅÑÒÂÀ íè äàâàò äîáðà ïðåäñòàâà çà
ïðåâðàòíîñòèòå â ðàçâèòèåòî íà ðàçóìà ïðåç äðåâíîñòòà. Ïðîãðåñúò è ðåãðåñúò ñà
íåîòìåíèìè ìîìåíòè îò ìàòåðèàëíîòî è äóõîâíîòî ðàçâèòèå íà ÷îâå÷åñòâîòî.
Àêî ïîäðåäèì áîæåñòâàòà éåðàðõè÷íî ùå ïðîñëåäèì åòàïèòå â ðàçâèòèåòî íà
ðàçóìà.
 íà÷àëîòî âúðõîâíè áîæåñòâà áèëè ðàñòåíèÿ è æèâîòíè, ïîñëå òå áèëè
èçìåñòåíè îò ñòèõèèòå, ïîñëå ìÿñòîòî íà ïîñëåäíèòå çàåëè íåáåòî, çåìÿòà, âîäàòà è
ïîäçåìèåòî, à ñåòíå - ñëúíöåòî, ëóíàòà è äð. íåáåñíè òåëà.
Ñ ïîñòåïåííîòî ðàçøèðÿâàíå íà íèâàòà ÑÈÌÂÎËÈ è ÏÎÇÍÀÍÅ ñå ðàçøèðÿâàò è
âèñøèòå ïðåäñòàâè îò íèâî ÂßÐÀ. Î÷åðòàëîòî ñå ðàçâèòèå íà ïðåäñòàâèòå å îò
÷îâåêà êúì êîñìîñà.
Ñìÿíàòà íà åäíè âúðõîâíè áîæåñòâà ñ äðóãè ñòàâàëà áëàãîäàðåíèå íà ðàçâèòèåòî
è óìíîæàâàíåòî íà ïðåäñòàâèòå îò âñè÷êè íèâà (ÑÈÌÂÎËÈ, ÏÎÇÍÀÍÈÅ, ÂßÐÀ).
Ïðåäñòàâèòå îò íèâî ÂßÐÀ, ìàêàð è íàé-ñèëíî âëèÿåùè (îãðàíè÷àâàùè) ìèñëîâíèòå
ïðîöåñè, ñúùî ïîäëåæàò íà ðàçâèòèå âîäåùî äî òåõíèòå òðàíñôîðìàöèè. Êîëêîòî
ïðåäñòàâèòå íà ÷îâåêà ñå ðàçøèðÿâàò è ìíîæàò, òîëêîâà òîé ïî-ïðàâäèâî è ïî-
öÿëîñòíî âúçïðèåìà ñâåòà è ãî ïîäðåæäà (îáîáùàâà) â ñúçíàíèåòî ñè.
Ïðè òîâà ðàçâèòèå ñ ïúëíà ñèëà âàæàò çàêîíîìåðíîñòèòå çà òðàíñôîðìàöèèòå íà
ïðåäñòàâèòå ïîìåñòåíè â ïðåäèøíèòå ñòàòèè.
Âñè÷êè ïðåäñòàâè îò íèâî ÂßÐÀ, êîèòî ïðîòèâîðå÷àò íà âèñøèòå îò ñúùîòî íèâî
ïðåìèíàâàò â äðóãè íèâà (òðàíñôîðìèðàò ñå), ò.å. ïðåñòàâàò äà áúäàò îáåêò íà
âÿðàòà (èçêëþ÷âàò ñå).  íèâî ÏÎÇÍÀÍÈÅ ïðåäñòàâèòå ñå êîíêóðèðàò, à â íèâî
ÑÈÌÂÎËÈ òå ïðåëèâàò åäíè â äðóãè.
Òðàíñôîðìàöèèòå íà ïðåäñòàâèòå ñà êðàéíàòà ñòåïåí íà ïðåîáðàçóâàíå íà
ïðåäñòàâèòå, êîãàòî òå ïðåìèíàâàò îò åäíî íèâî â äðóãî. Êîìïëåêñèòå îò ìèñëîâíè
ïðîöåñè ÎÏÎÇÍÀÂÀÍÅ è ÎÑÚÇÍÀÂÀÍÅ âëèÿÿò âúðõó âñè÷êè ïðåäñòàâè è ñå âëèÿÿò
îò âñè÷êè ïðåäñòàâè âúâ âñè÷êè íèâà.
(Âèæ ñòàòèèòå “Êëàñèôèêàöèÿ íà ìèñëîâíèòå ïðîöåñè è ïðåäñòàâèòå” è “Ñúí è
ðàçóì”.)
Íàðåä ñ òîâà ñå íàëàãà äà õâúðëèì ìàëêî ñâåòëèíà è âúðõó éåðàðõèÿòà íà
ïðåäñòàâèòå è âëèÿíèåòî íà ïîñëåäíàòà âúðõó îãðàíè÷àâàíåòî íà ìèñëîâíèòå
ïðîöåñè.
Èçÿñíèõìå, ÷å íàé-âèñøèòå ÷îâåøêè ïðåäñòàâè ñà òåçè â íèâî ÂßÐÀ, à íàé-
âèñøèòå ïðåäñòàâè îò òîâà íèâî îòðàçÿâàò ñòåïåíòà íà ðàçâèòèåòî íà ðàçóìà. Çà
èçñëåäâàíå íà åâîëþöèÿòà íà ïðåäñòàâèòå îáà÷å å íóæíî äà ñå äúðæè ñìåòêà è çà
ïàðàëåëíèòå ïðåäñòàâè è îãðàíè÷àâàíåòî íà ìèñëîâíèòå ïðîöåñè.
Îïðåäåëåíà îáîñîáåíîñò (îáåêò) ìîæå äà ôîðìèðà ïðåäñòàâè âúâ âñè÷êè íèâà
(ÑÈÌÂÎËÈ, ÏÎÇÍÀÍÈÅ è ÂßÐÀ) (ôèã. 3), êàêòî è äà ïðåäèçâèêà ñúîòíàñÿíèÿ è
ïðåîáðàçóâàíèÿ ñ âñè÷êè ïðåäñòàâè.
Àêî çà îïðåäåëåí îáåêò èìàìå ïðåäñòàâà âúâ âñè÷êè íèâà íàé-âèñøà îò òðèòå å
òàçè îò íèâî ÂßÐÀ. Ïîñëåäíàòà îáà÷å ìîæå äà å ïî-íèñøà â îáùàòà éåðàðõèÿ íà
ïðåäñòàâèòå ñïðÿìî ïðåäñòàâè îò äðóãèòå íèâà.

9
 Åòî åäèí ïðèìåð. Îïðåäåëåí îáåêò ôîðìèðà ïðåäñòàâè ó íàñ âúâ âñè÷êè íèâà.
Åäíà ÷àñò îò íåãî çà íàñ å ðàâíîìåðíî îïîçíàòî-îñúçíàòî - ÏÎÇÍÀÍÈÅ, à äðóãà
íåãîâà ÷àñò â íàøèòå ïðåäñòàâè å îïîçíàòî-íåîñúçíàòî - ÑÈÌÂÎË. Íà òàçè áàçà ñå
ôîðìèðà è ïðåäñòàâà çà òîçè îáåêò â íèâî ÂßÐÀ îñúçíàòî-íåîïîçíàòî. Ïðåäñòàâàòà
â íèâî ÂßÐÀ çà òîçè îáåêò å íàé-âèñøàòà îò òðèòå. Îò äðóãà ñòðàíà âñè÷êè ïðåäñòàâè
çà òîçè îáåêò ïîïàäàò íÿêúäå â éåðàðõèÿòà íà ïðåäñòàâèòå çà ñõîäíèòå îáåêòè,
ïîñëåäíèòå îò äðóãà ñòðàíà ñà íÿêúäå â éåðàðõèÿòà íà ïðåäñòàâèòå çà ñðîäíèòå
îáåêòè è ò.í. äî éåðàðõèÿòà íà âñè÷êè îáåêòè.
Ïðåäñòàâèòå ñà éåðàðõè÷íî ñèñòåìàòèçèðàíè êàêòî çàîáèêàëÿùèÿ íè ñâÿò. Â
êðàéíà ñìåòêà ïðåäñòàâèòå íè ñà çà ñâåòà è ñëåäâà ïðàâäèâî äà ãî îòðàçÿâàò.
Òàêà àêî âÿðâàìå â òîçè îáåêò ïîâå÷å, îòêîëêîòî â íÿêîé äðóã ïîäîáåí,
ïðåäñòàâàòà íè çà òîçè îáåêò ùå áúäå ïî-íàãîðå â éåðàðõèÿòà íà ïðåäñòàâèòå íè çà
ñõîäíèòå îáåêòè ñïðÿìî òàçè çà äðóãèÿ. Íåñúìíåíî ïúê ÂßÐÀÒÀ â òîçè îáåêò ùå áúäå
äàëå÷ ïî-íèñêî â éåðàðõèÿòà íà íèâî ÂßÐÀ ñïðÿìî ïðåäñòàâàòà íè çà ÂÑÅÂÈØÍÈß,
çàùîòî ïðåäñòàâàòà íè çà òåçè îáåêòè èçîáùî å ïî-íèñêî â éåðàðõèÿòà ñïðÿìî
ÂÑÅÂÈØÍÈß. Îáðàòíîòî áè îçíà÷àâàëî òîçè îáåêò çà íàñ äà áúäå ÂÑÅÂÈØÅÍ.
Âàæíî å äà ñå ðàçáåðå, ÷å éåðàðõèÿòà íà ïðåäñòàâèòå ñå îïðåäåëÿ â äâå
èçìåðåíèÿ. Ïúðâîòî å ïî îòíîøåíèå íà íèâàòà (ÑÈÌÂÎËÈ, ÏÎÇÍÀÍÈÅ è ÂßÐÀ)
ñïîðåä ñòåïåíòà íà ÎÏÎÇÍÀÂÀÍÅ-ÎÑÚÇÍÀÂÀÍÅ, à âòîðîòî å ïî îòíîøåíèå íà
îáîáùåíàòà íè ïðåäñòàâà çà ñâåòà è òîâà êàê ñå ñèñòåìàòèçèðàò âúïðîñíèòå
ïðåäñòàâè â íåÿ (ñïðÿìî âñè÷êè îñòàíàëè). Ò.å. àêî èìàìå ïðåäñòàâè çà äâà îáåêòà â
íèâî ÂßÐÀ, ïúðâî òå ùå áúäàò ñúîòíåñåíè êúì ïðåäñòàâèòå îò òîâà íèâî ñúîáðàçíî
òÿõíàòà éåðàðõèÿ, ñëåä òîâà êúì ïðåäñòàâèòå îò íèâî ÏÎÇÍÀÍÈÅ ñúîáðàçíî òÿõíàòà
éåðàðõèÿ è íàêðàÿ êúì ïðåäñòàâèòå â íèâî ÑÈÌÂÎËÈ.
Òàêà ïðåäñòàâèòå çà òåçè äâà îáåêòà ùå áúäàò ñúîòíåñåíè êúì âñè÷êè ïðåäñòàâè
îò âñè÷êè íèâà ñúîáðàçíî éåðàðõèÿòà â îáîáùåíàòà íè ïðåäñòàâà çà ñâåòà.
Éåðàðõèÿòà íà è â íèâàòà (ÂßÐÀ, ÏÎÇÍÀÍÈÅ, ÑÈÌÂÎËÈ) ôîðìèðà éåðàðõèÿòà
íà îáîáùåíàòà íè ïðåäñòàâà çà ñâåòà.
Ìîæå áè âñè÷êî òîâà çâó÷è òâúðäå àáñòðàêòíî, íî éåðàðõèÿòà â ñâåòà
(ðåàëíîñòòà) îïðåäåëÿ è éåðàðõèÿòà â îáîáùåíàòà íè ïðåäñòàâà çà ñâåòà, à
åñòåñòâîòî íà èíôîðìàöèîííèòå ïðîöåñè îïðåäåëÿ éåðàðõèÿòà â è íà íèâàòà
(ÑÈÌÂÎËÈ, ÏÎÇÍÀÍÈÅ è ÂßÐÀ).
Àêî ÂßÐÀÒÀ íè âúâ âúïðîñíèÿ îáåêò ñúîòâåòñòâà íà ðåàëíîñòòà, òî íèå íå áèõìå
ñå îãðàíè÷èëè ôàòàëíî îò âÿðàòà ñè â íåãî äî ðåàëíîòî ìó íèâî â éåðàðõèÿòà íà
ðåàëíîñòòà. Ïî-íàòàòúøíèòå îòíîøåíèÿ ñ íåãî ñàìî ùå ïîïúëâàò è ðàçøèðÿâàò
ïðåäñòàâèòå â íèâàòà ÏÎÇÍÀÍÈÅ è ÑÈÌÂÎËÈ. Àêî îáà÷å ñìå ñå çàáëóäèëè ïðè ïî-
íàòàòúøíèòå îòíîøåíèÿ ñ òîçè îáåêò, íèå ùå áúäåì îãðàíè÷åíè îò âÿðàòà ñè â íåãî,
à òîâà ùå âëèÿå âúðõó ìèñëîâíèòå ïðîöåñè è äðóãèòå ïðåäñòàâè. Òàêà îáåêòà èëè
äðóã îáåêò ìîæå äà ñå âúçïîëçâà òâúðäå ìíîãî îò íàñ çà íàøà ñìåòêà, à âñè÷êè
ïðåäñòàâè ñâúðçàíè ñ òåçè çà îáåêòà ùå áúäàò â íÿêàêâà ñòåïåí èçêðèâåíè è íÿìà äà
ñúîòâåòñòâàò íà ðåàëíîñòòà.
Àêî ïðåíåñåì òàçè ñèòóàöèÿ êúì îïðåäåëåíî áîæåñòâî ñèòóàöèÿòà å ñõîäíà. Àêî
ïðåäñòàâàòà íè çà áîæåñòâîòî ñúîòâåòñòâà íà ðåàëíîñòòà (éåðàðõèÿòà íà îáåêòà â
ðåàëíîñòòà), íèå íÿìà äà ñìå îãðàíè÷åíè îò òàçè ïðåäñòàâà ïðè ïîñëåäâàùîòî ñè
ðàçâèòèå. Àêî ïðåäñòàâàòà çà áîæåñòâîòî íå ñúîòâåòñòâà íà ðåàëíîñòòà, ïî-
íàòàòúøíîòî ðàçâèòèå íà ïðåäñòàâèòå íè ùå áúäå ôàòàëíî îãðàíè÷åíî äî ðåàëíàòà
ïîçèöèÿ, êîÿòî çàåìà îáåêòà-áîæåñòâî â éåðàðõèÿòà íà ðåàëíîñòòà.
Çà äà ïîÿñíèì òîâà íåêà âçåìåì áîãà Ñëúíöå êàòî ïðåäñòàâà çà âèñøå áîæåñòâî.
Âÿðàòà â áîãà Ñëúíöå íå áè îãðàíè÷èëà ôàòàëíî ðàçâèòèåòî íà ïðåäñòàâèòå íè çà

10
ñëúí÷åâàòà ñèñòåìà, íî áè îãðàíè÷èëà ôàòàëíî ðàçâèòèåòî íà ïðåäñòàâèòå íè çà
âñåëåíàòà. Ò.å. àêî íèå âÿðâàìå âúâ âúðõîâíèÿ áîã-Ñëúíöå, ïðåäñòàâèòå íè çà
ñëúí÷åâàòà ñèñòåìà ùå ñà îòíîñèòåëíî èñòèííè (íåèçêðèâåíè), íî òåçè çà âñåëåíàòà
ùå ñà íåèñòèííè (èçêðèâåíè), çàùîòî ñëúíöåòî â éåðàðõèÿòà íà âñåëåíàòà äàëå÷ íå
çàåìà âúðõîâíîòî ìÿñòî.
Òàêà âÿðàòà íè â áîãà-ñëúíöå ùå å ïîëåçíà çà ðàçâèòèåòî íè äîêàòî ôîðìèðàìå
ïðåäñòàâè çà äðóãèòå îáåêòè, êîèòî ñà ïî-íèñêî îò ñëúíöåòî â ðåàëíàòà éåðàðõèÿ íà
âñåëåíàòà. Îò òîçè ìîìåíò íàòàòúê âÿðàòà â áîãà-ñëúíöå ùå èçêðèâÿâà ôàòàëíî
äðóãèòå ïðåäñòàâè.
Åäèíñòâåíèÿ íà÷èí çà âúçñòàíîâÿâàíå íà ïðîãðåñèâíîòî ðàçâèòèå å
îñúçíàâàíåòî, ÷å ñëúíöåòî íå å âúðõîâíî â éåðàðõèÿòà íà âñåëåíàòà.
Åòàïèòå â ðàçâèòèåòî íà ÷îâåøêèòå ïðåäñòàâè å ïðåäîïðåäåëåíî îò ðåàëíîñòòà
(éåðàðõèÿòà âúâ âñåëåíàòà). Ïîðàäè òîâà íåèçáåæíî ðàçâèòèåòî íà ïðåäñòàâèòå íè
ñòàâà íà ñêîêîâå. Êîëêîòî òåçè ñêîêîâå ñúîòâåòñòâàò íà éåðàðõèÿòà â ðåàëíîñòòà,
òîëêîâà ñàìîòî ðàçâèòèå íà ïðåäñòàâèòå íè ùå áúäå ïî-ïëàâíî. Êîëêîòî ïî-ëîøî å
òîâà ñúîòâåòñòâèå, òîëêîâà ïî-ñèëíî ùå å èçêðèâÿâàíåòî íà íàøèòå ïðåäñòàâè, à
ðàçâèòèåòî ùå áúäå ïî-àíîìàëíî.
Íåêà îáîáùèì.
Ðàçóìúò å îíîâà, êîåòî ñòîè çàä íàøèòå ïðåäñòàâè.
Ðàçëè÷íèòå îáîñîáåíîñòè (îáåêòè) îò ñâåòà (ðåàëíîñòòà) áëàãîäàðåíèå íà
ïðîöåñèòå ÎÏÎÇÍÀÂÀÍÅ è ÎÑÚÇÍÀÂÀÍÅ ôîðìèðàò ïðåäñòàâè â íèâàòà ÑÈÌÂÎËÈ,
ÏÎÇÍÀÍÈÅ è ÂßÐÀ.
Ïðåäñòàâèòå çà ðàçëè÷íèòå îáîñîáåíîñòè ôîðìèðàò éåðàðõè÷íî
ñèñòåìàòèçèðàíè ïðåäñòàâè ñúîáðàçíî îáùîòî ïîìåæäó èì. Íàïðèìåð ïðåäñòàâèòå
íè çà ðàçëè÷íèòå õîðà ôîðìèðàò îáîáùåíàòà ïðåäñòàâà çà õîðàòà. Ò.å. â îáîáùåíàòà
íè ïðåäñòàâà çà õîðàòà ó÷àñòâàò ïðåäñòàâèòå íè çà âñè÷êè õîðà. Ñåòíå îáîáùåíèòå
ïðåäñòàâè ôîðìèðàò îùå ïî-îáîáùåíè è ò.í. äî îáîáùåíàòà íè ïðåäñòàâà çà ñâåòà.
 ïîñëåäíàòà ó÷àñòâàò âñè÷êè ïðåäñòàâè.
Íàäÿâàìå ñå ðàçáèðàòå çàùî ìèñëîâíèòå ïðîöåñè ñà îãðàíè÷åíè îò éåðàðõèÿòà
íà ïðåäñòàâèòå â íèâàòà (ñïîðåä ñòåïåíòà íà ÎÏÎÇÍÀÂÀÍÅ-ÎÑÚÇÍÀÂÀÍÅ). Òîâà å
ïðåäîïðåäåëåíî îò éåðàðõè÷íîñòòà íà ñàìàòà ñèñòåìà. Éåðàðõè÷íîñòòà
ïðåäîïðåäåëÿ îãðàíè÷àâàíå íà ïàðàëåëíîñòòà íà ïðîöåñèòå îò îáùèòå êúì
îáîáùåíèòå ïðåäñòàâè.
Ìèñëîâíèòå ïðîöåñè ñà íàé-ñèëíî îãðàíè÷åíè ïî îòíîøåíèå íà ïðåäñòàâèòå îò
íèâî ÂßÐÀ. Òóê âðúçêèòå ñà îãðàíè÷àâàùè (èçêëþ÷âàùè). Îòíîñèòåëíî íåîãðàíè÷åíè
ñà ìèñëîâíèòå ïðîöåñè â íèâî ÏÎÇÀÍÈÅ. Òóê âðúçêèòå ñà îáîñîáÿâàùè
(ïðîòèâîïîñòàâÿùè). Íàé-íåîãðàíè÷åíè ñà ìèñëîâíèòå ïðîöåñè â íèâî ÑÈÌÂÎËÈ.
Òóê âðúçêèòå ñà âñåâúçìîæíè (ïðåëèâàùè).
Ïàðàëåëíîñòòà íà ìèñëîâíèòå ïðîöåñè å ïúëíà åäèíñòâåíî â íèâî ÑÈÌÂÎËÈ.
Êîëêîòî ñå èçäèãàìå â éåðàðõèÿòà íà íèâàòà (ÑÈÌÂÎËÈ, ÏÎÇÍÀÍÈÅ, ÂßÐÀ),
òîëêîâà ïîâå÷å ñå îãðàíè÷àâà ïàðàëåëíîñòòà íà ìèñëîâíèòå ïðîöåñè (ôèã. 4).
Ïðåäñòàâèòå ñà éåðàðõè÷íî ñòðóêòóðèðàíè, â çàâèñèìîñò îò ñòåïåíòà íà
ÎÏÎÇÍÀÂÀÍÅ-ÎÑÚÇÍÀÂÀÍÅ â íèâàòà ÑÈÌÂÎËÈ, ÏÎÇÍÀÍÈÅ è ÂßÐÀ, ôîðìèðàùè
îáùàòà éåðàðõè÷íîñò íà îáîáùåíàòà íè ïðåäñòàâàòà çà ñâåòà.
 òàçè éåðàðõèÿ õàðàêòåðíî ìÿñòî çàåìàò ïðåäñòàâèòå çà ñàìèòå íàñ. Ñïðÿìî
ïîñëåäíèòå éåðàðõè÷íîñòòà å êúì ìàêðîêîñìîñà è êúì ìèêðîêîñìîñà. Ïðåäñòàâèòå
çà ñàìèòå íàñ ñúùî ñå ðàçâèâàò. Òàêà ÷îâåêúò îñúçíàâà ñåáå ñè ñïðÿìî êîñìîñà è
êîñìîñà ñïðÿìî ñåáå ñè.
Çà íàñòîÿùàòà ñòàòèÿ óñâîÿâàíåòî íà ïàðàëåëíèòå ïðîöåñè, ïàðàëåëíèòå

11
ïðåäñòàâè, éåðàðõèÿòà íà ïðåäñòàâèòå è ðîëÿòà íà ïîñëåäíàòà çà îãðàíè÷àâàíå íà
ïàðàëåëíîñòòà íà ìèñëîâíèòå ïðîöåñè å äîñòàòú÷íà çà ðàçáèðàíåòî íà åâîëþöèÿòà
íà ÷îâåøêèòå ïðåäñòàâè.
(Ïî-íàòàòúøíîòî ðàçãëåæäàíå íà ïàðàëåëíàòà ìîçú÷íà ëîãèêà ùå íàïðàâèì â
îòäåëíà ïóáëèêàöèÿ.)
Íàäÿâàìå ñå ñëåä êàçàíîòî âå÷å äà å ÿñíî çàùî â ïðîöåñà íà ÷îâåøêîòî
ðàçâèòèå ïðåäñòàâèòå çà âúðõîâíèòå áîæåñòâà ñà èãðàëè îñîáåíî âàæíà ðîëÿ. Êàòî
âèñøè îáîáùåíè ïðåäñòàâè íà ðàçóìà òå âëèÿÿò íàé-ñèëíî îãðàíè÷àâàùî íà
ïðîöåñèòå ÎÏÎÇÍÀÂÀÍÅ, ÎÑÚÇÍÀÂÀÍÅ è ÎÑÚÙÅÑÒÂßÂÀÍÅ.
Ñïîðåä ñòåïåíòà íà ðàçâèòèå íà ïðåäñòàâèòå îò âñè÷êè íèâà (ÑÈÌÂÎËÈ,
ÏÎÇÍÀÍÈÅ è ÂßÐÀ) è äèíàìèêàòà íà ïðîöåñèòå ÎÏÎÇÍÀÂÀÍÅ, ÎÑÚÇÍÀÂÀÍÅ èäâà
ìîìåíò, êîãàòî íàñòúïâà òðàíñôîðìàöèÿ íà âèñøèòå ïðåäñòàâè â íèâî ÂßÐÀ.
Íîðìàëíî òÿõíîòî ìåñòî ñå çàåìà îò ïî-âèñøè îáîáùåíè ïðåäñòàâè (ñïðÿìî
éåðàðõèÿòà â ðåàëíîñòòà). Èìà îáà÷å ñëó÷àè, êîãàòî ïî-âèñøè ïðåäñòàâè îò íèâî
ÂßÐÀ ñå çàìåíÿò ñ ïî-íèñøè.  òåçè ñëó÷àè ñå íàáëþäàâà çàäúðæàíå íà ðàçâèòèåòî.
Îáùî âçåòî ïðîöåñà íà ðàçâèòèå íà ÷îâåøêèÿ ðàçóì ñëåäâà éåðàðõèÿòà,
ñúîòâåòñòâàùà íà ðåàëíîñòòà.
Òà íàëè îò ñëúíöåòî çàâèñè çåìÿòà, îò çåìÿòà - ñòèõèèòå, à îò ïîñëåäíèòå çàâèñè
æèâîòà
Ìíîãî âàæíè çà íàøåòî èçñëåäâàíå ñà ïðîöåñèòå, íàáëþäàâàíè ïðè
òðàíñôîðìèðàíå íà ïðåäñòàâèòå îò íèâî ÂßÐÀ. Àêî ñòàðèòå ÁÎÆÅÑÒÂÀ íå
ïðîòèâîðå÷àò íà íîâèòå âèñøè ïðåäñòàâè, òå îñòàâàò â íèâî ÂßÐÀ è ñëåäâàò
ïðåîáðàçóâàíèÿ è ïðîìåíè â éåðàðõèÿòà (íà íèâîòî), íî àêî èìà ïðîòèâîðå÷àùè
ïðåäñòàâè òå ñå òðàíñôîðìèðàò. Îáèêíîâåíî òåçè ïðåäñòàâè îò íèâî ÂßÐÀ íàìèðàò
ìÿñòî â íèâî ÑÈÌÂÎËÈ è îò îñúçíàòî-íåîïîçíàòî ñå òðàíñôîðìèðàò â îïîçíàòî-
íåîñúçíàòî. Ïîðàäè òîâà, ÷å â íèâî ÏÎÇÍÀÍÈÅ ïðåäñòàâèòå ñà îòíîñèòåëíî
ðàâíîìåðíî îïîçíàòè-îñúçíàòè ïðè òðàíñôîðìàöèèòå íèâàòà ÂßÐÀ è ÑÈÌÂÎËÈ ñà
ñèëíî âçàèìîçàâèñèìè. Íèâî ÏÎÇÍÀÍÈÅ ñå ÿâÿâà ðàâíîâåñà, ñïðÿìî êîéòî ñå
èçâúðøâàò òðàíñôîðìàöèèòå.
Òàêà âèñøè ïðåäñòàâè îò íèâî ÑÈÌÂÎËÈ ïðè îñúçíàâàíå ñå òðàíñôîðìèðàò â
òàêèâà îò íèâî ÂßÐÀ, à ñúùî è îáðàòíîòî.
Òîâà å íîðìàëíî ïðåäâèä åñòåñòâîòî íà ìèñëîâíèòå ïðîöåñè è ïðåäñòàâèòå.
Ïðè ïðîñëåäÿâàíåòî íà òåçè ïðîöåñè ñëåäâà äà ñå äúðæè è ñìåòêà çà ñòåïåíòà íà
îáîáùåíîñò íà ïðåäñòàâèòå. Êîëêîòî åäíà ïðåäñòàâà å ïî-áëèçêî äî ïúðâè÷íèòå
(ôîðìèðàíè äèðåêòíî ÷ðåç ñåòèâàòà) ïðåäñòàâè, òîëêîâà òÿ å ïî-ïúðâè÷íà (îáùà) è
ñúîòâåòíî ïî-íåîáîáùåíà. Êîëêîòî ïîâå÷å ñúîòíàñÿíèÿ è ïðåîáðàçóâàíèÿ ó÷àñòâàò â
ïðîöåñà íà ôîðìèðàíå íà ñúîòâåòíà ïðåäñòàâà, òîëêîâà òÿ å ïî-îáîáùåíà.
Ïðåäñòàâèòå îò íèâàòà ÂßÐÀ è ÑÈÌÂÎËÈ ñå ÿâÿâàò íåùî íåîáÿñíèìî ïîðàäè
íåðàâíîìåðíîñòòà íà òÿõíîòî îïîçíàâàíå-îñúçíàâàíå. Çà ðàçëèêà îò òÿõ ïðåäñòàâèòå
îò íèâî ÏÎÇÍÀÍÈÅ ñå ÿâÿâàò îáÿñíèìîòî, ïîðàäè îòíîñèòåëíî ðàâíîìåðíîòî èì
îïîçíàâàíå-îñúçíàâàíå.
Íîðìàëíî çà õîðàòà, õàðàêòåðíèòå äúëãî íåòðàíñôîðìèðàíè ïðåäñòàâè îò íèâàòà
ÂßÐÀ è ÑÈÌÂÎËÈ ñå ÿâÿâàò íåîáÿñíèìîòî, òàéíîòî è ïð.
Ïðè êîíòàêòèòå ñè õîðàòà îò ðàçëè÷íè îáùåñòâà ñà îáìåíÿëè è ïðåäñòàâèòå ñè
âêëþ÷èòåëíî è òåçè çà ÁÎÆÅÑÒÂÀÒÀ. Ïðè âîéíè íàðåä ñ íàðîäèòå ñà âîþâàëè è
òåõíèòå ÁÎÆÅÑÒÂÀ. ×åñòî ñðåùàíè ñà ñëó÷àèòå íà îñêâåðíÿâàíå íà ÷óæäèòå
áîæåñòâà (â ëèöåòî íà òåõíèòå ôåòèøè è ñèìâîëè), íî ìíîãî ïúòè ìàòåðèàëíèòå
îáðàçè íà ÷óæäèòå áîæåñòâà è òåõíèòå ñèìâîëè ñà îòíàñÿíè â ñòîëèöàòà íà
ïîáåäèòåëÿ è ñà ïîä÷èíÿâàíè íà íåãîâèòå áîæåñòâà ÷åñòî áåç îãëåä íà

12
ñúîòâåòñòâèåòî íà ïðåäñòàâèòå, êîèòî ñòîÿò çàä òÿõ ñ òåçè íà ïðèåìàùîòî îáùåñòâî.
Íå å òðóäíî äà ñè ïðåäñòàâèì êàêâî áè ñëåäâàëî â òàêèâà ñëó÷àè Òàêà
ïðåîáðàçóâàíèÿòà â ïðåäñòàâèòå çà ÁÎÆÅÑÒÂÅÍÎÒÎ êàêòî ó ïîáåäèòåëèòå, òàêà è ó
ïîáåäåíèòå ñà ñëîæíè è ìíîãîîáðàçíè. Ìàêàð ïîíÿêîãà äà ñà àëîãè÷íè îò
ñúâðåìåííà ãëåäíà òî÷êà, òå ñà çàêîíîìåðíè â êîíòåêñòà íà ñúîòâåòíîòî ðàçâèòèå.
Íàðåä ñúñ ñèëîâîòî íàëàãàíå íà ÁÎÆÅÑÒÂÀÒÀ íà ïîáåäèòåëèòå íàä ïîáåäåíèòå
ñå íàáëþäàâà è äîáðîâîëíî ïîïúëâàíå íà ïàíòåîíà îò ÁÎÆÅÑÒÂÀ. Â èñòîðèÿòà èìà
ìíîãî ñëó÷àè, êîãàòî ÷óæäî ÁÎÆÅÑÒÂÎ ïîìàãà íà äðóã íàðîä è áèâà âúçïðèåìàíî îò
ïîñëåäíèÿ.  íåìàëêî ñëó÷àè, çà äà ïîïúëíÿò ïàíòåîíà îò áîæåñòâà õîðàòà
öåëåíàñî÷åíî ãè âçàèìñòâàëè îò äðóãè íàðîäè.
Âñè÷êè íååñòåñòâåíè âìåøàòåëñòâà â áîæåñòâåíèÿ ïàíòåîí íà îïðåäåëåíî
îáùåñòâî íàé-ñèëíî âëèÿÿò âúðõó òðàíñôîðìàöèèòå â íèâàòà ÂßÐÀ è ÑÈÌÂÎËÈ ó
çàñåãíàòèòå. Âîéíèòå íå ñàìî ðàçðóøàâàëè ìàòåðèàëíèòå óñòîè íà îáùåñòâàòà, íî
ðóøåëè è äóõîâíèòå èì óñòîè.
 ñëó÷àèòå, êîãàòî ïîáåäèòåëèòå ñà íàëàãàëè ïî-âèñøè áîæåñòâà òå èíèöèèðàëè
ðàçâèòèåòî íà ïðåäñòàâèòå ó ïðèåìàùèòå, íî êîãàòî íàëàãàëè çà ïî-âèñøè
ÁÎÆÅÑÒÂÀ ïî-íèñøè ïðåäñòàâè ñëåäâàëî èëè îòõâúðëÿíå èëè ðåãðåñ.
Òóê êðèòåðèÿ çà âèñøà è íèñøà ïðåäñòàâà å ñòåïåíòà íà îáîáùåíîñò è
ñúîòâåòñòâèåòî è ñ éåðàðõèÿòà â ðåàëíîñòòà.
Òàêà ñ òå÷åíèå íà âðåìåòî ÁÎÆÅÑÒÂÀÒÀ è ÑÈÌÂÎËÈÒÅ âñå ïî-ñëîæíî ñå
âïëèòàò â ñëîæíàòà òúêàí íà ïîëèòåèñòè÷íèòå ðåëèãèè â ïðîöåñà íà ðàçâèòèå
(îáîáùàâàíå) íà ïðåäñòàâèòå.
Òóê ñëåäâà äà äúðæèì ñìåòêà çà âúçìîæíèòå ñúîòíàñÿíèÿ è òðàíñôîðìàöèè â
íèâàòà. Â íèâî ÏÎÇÍÀÍÈÅ ðàâíîìåðíî îïîçíàòèòå è îñúçíàòè ïðåäñòàâè ñå
ñúîòíàñÿò ïëàâíî êúì ïðåäñòàâèòå îò ñúñåäíèòå íèâà ÂßÐÀ è ÑÈÌÂÎËÈ, äîêàòî
ïðåäñòàâèòå îò ïîñëåäíèòå íèâà ñå îòíàñÿò ïîìåæäó ñè ÷åñòî äèðåêòíî áåç âðúçêà ñ
ïðåäñòàâèòå îò íèâî ÏÎÇÍÀÍÈÅ. Êîëêîòî íèâî ÏÎÇÍÀÍÈÅ å ïî-ñëàáî ðàçâèòî,
òîëêîâà òåçè äèðåêòíè (ñêîêîâè) ñúîòíàñÿíèÿ è ïîñëåäâàùè òðàíñôîðìàöèè íà
ïðåäñòàâèòå îò íèâàòà ÂßÐÀ è ÑÈÌÂÎËÈ ñà ïî-ñèëíî èçðàçåíè. Òîâà îáÿñíÿâà
ñèëíèòå âçàèìîâðúçêè ìåæäó ïðåäñòàâèòå îò íèâàòà ÂßÐÀ è ÑÈÌÂÎËÈ.
(Ïîäðîáíî ðàçãëåæäàíå íà âÿðàòà è ðåëèãèèòå ùå íàïðàâèì â îòäåëíà
ïóáëèêàöèÿ.)
 åäèí ìîìåíò ó ÷îâåêà âúçíèêíàëà îùå ïî-âèñøà (îáîáùåíà) ïðåäñòàâà çà
áîæåñòâåíîòî - ÂÑÅÂÈØÅÍ.
Òóê ìíîãî âàæíî å äà íàïðàâèì ðàçãðàíè÷åíèå ìåæäó ïðåäñòàâèòå çà
ÂÑÅÂÈØÍÈßÒ êàòî ÂÚÐÕÎÂÅÍ ÁÎà - áîã íà âñè÷êè áîãîâå è ÂÑÅÂÈØÍÈßÒ êàòî
ÀÁÑÎËÞÒÅÍ ÁÎÃ - åäèíñòâåí áîã.
Ïðåäñòàâàòà çà àáñîëþòíèÿ âñåâèøåí å ïî-âèñøà îò òàçè çà âñåâèøíèÿ -
âúðõîâíî áîæåñòâî. Òîâà å íîâ åòàï íà îáîáùàâàíå íà ïðåäñòàâèòå, ïðè êîéòî å
äîñòèãíàòà ìàêñèìàëíàòà ñòåïåí íà îáîáùåíîñò è àáñòðàêöèÿ. Ïîðàäè òîâà íà ôîíà
íà àáñîëþòíèÿ ÂÑÅÂÈØÅÍ âñè÷êè áîæåñòâåíè ïðåäñòàâè èçãóáâàò ñìèñúë. Òå íå
ìîãàò äà áúäàò ñâúðçàíè ñ òàçè ïðåäñòàâà è áèâàò èçêëþ÷åíè îò íèâî âÿðà.
 ïîëèòåèñòè÷íèòå ðåëèãèè ïðåäñòàâàòà çà ÂÑÅÂÈØÍÈß áîã âèíàãè å
ñúùåñòâóâàëà êàòî ïðåäñòàâà çà âúðõîâíîòî áîæåñòâî, îò êîåòî ïðîèçõîæäàò âñè÷êè
îñòàíàëè áîãîâå, ïîëóáîãîâå è ò.í. äî õîðàòà. Â åäèí ìîìåíò ïðåäñòàâàòà çà
ÂÑÅÂÈØÍÈß ñúâñåì çàêîíîìåðíî èçìåñòèëà íåáåñíèòå òåëà è çàåëà
âúðõîâåíñòâîòî â íèâî ÂßÐÀ. Àêî ñå îïèòàìå äà îòúæäåñòâèì òàçè ïðåäñòàâà çà
âñåâèøíèÿ ñ îáåêò îò ôèçè÷åñêàòà ðåàëíîñò, òî òîâà å âñåëåíàòà.
Çà ðàçëèêà îò òàçè ïðåäñòàâà ÂÑÅÂÈØÍÈß êàòî ïðåäñòàâà çà àáñîëþòíèÿ áîã íå

13
ñå îòúæäåñòâÿâà äîðè ñúñ âñåëåíàòà. Àáñîëþòíèÿ ÂÑÅÂÈØÅÍ å âèñøåí ñïðÿìî
àáñîëþòíî âñè÷êî. Òóê âñåëåíàòà íå ïðàâè èçêëþ÷åíèå. Âñåëåíàòà â ñëó÷àÿ ìîæå äà
áúäå âúçïðèåìàíà åäèíñòâåíî êàòî ïðîÿâà íà àáñîëþòíèÿ áîã.
Ïðåäñòàâàòà çà àáñîëþòíèÿ ÂÑÅÂÈØÅÍ íå äîïóñêà íèùî îò çàâàðåíèòå
ÁÎÆÅÑÒÂÀ. Òàçè ïðåäñòàâà èçêëþ÷âà äðóãèòå áîæåñòâà êàòî áîæåñòâåíè.
Âúçïðèåìàíåòî íà òàçè íîâà âÿðà ñå îêàçàëî áàâåí è ìú÷èòåëåí ïðîöåñ. Ìàëöèíà
áèëè â ñúñòîÿíèå äà îòúðñÿò ÂßÐÀÒÀ ñè â áîæåñòâàòà íàñëåäåíè îò ìèíàëîòî çà
ñìåòêà íà íåùî òîëêîâà àáñòðàêòíî. Ìíîãî îò îïèòèòå çà íàñèëñòâåíî íàëàãàíå íà
åäèíèÿ áîã - ÂÑÅÂÈØÍÈß çàâúðøèëè ñ êðúâîïðîëèòèÿ è ðåñòàâðàöèÿ íà ñòàðèÿ
áîæåñòâåí ïàíòåîí.
Äîñòèãàíåòî íà ÷îâåêà äî íàé-àáñòðàêòíàòà ïðåäñòàâà îáåêò íà ÂßÐÀÒÀ áèë
ïîâðàòåí ìîìåíò â ðàçâèòèåòî íà îáùåñòâîòî.
Îòðåäåíî áèëî ÂÑÅÂÈØÍÈßÒ - ÀÁÑÎËÞÒÍÈß ÁÎà äà ïîáåäè. ×îâå÷åñòâîòî âñå
ïîâå÷å îñúçíàâàëî, ÷å âñåëåíàòà å åäíî öÿëî è å ïîäâëàñòíà íà åäèí åäèíñòâåí
áîã
Íàëàãàíåòî íà ÀÁÑÎËÞÒÍÈß ÂÑÅÂÈØÅÍ íå áèëî âúçìîæíî äà ñå îñúùåñòâè â
ðàìêèòå íà òðàäèöèîííîòî ðåëèãèîçíî ðàçâèòèå. Ñ íàëàãàíåòî íà ÂÑÅÂÈØÍÈß
ñòàðèÿò áîæåñòâåí ïàíòåîí â åäíî ñ îãðîìíèÿ àðñåíàë îò òàéíè çíàíèÿ, íàòðóïàíè
ïðåç õèëÿäîëåòíîòî ðàçâèòèå è ëèöàòà, êîèòî ãè ñúõðàíÿâàëè ñòàíàëè èçëèøíè.
Ìàêàð âúâ âñè÷êè ìîíîòåèñòè÷íè ðåëèãèè äà èìà íÿêàêâà ìèíèìàëíà ïðèåìñòâåíîñò
íà ÷åñòâàíèÿ íà íÿêîè îò ñòàðèòå áîæåñòâà (âëåçëè â äîãìàòèêàòà ïîä ôîðìàòà íà
ñâåòöè), ïðåäñòàâàòà çà ÀÁÑÎËÞÒÍÈß ÂÑÅÂÈØÅÍ íàëîæèëà öÿëîñòíà çàìÿíà íà
áîæåñòâåíèÿ ïàíòåîí.
Íÿêîè ñìÿòàò âðåìåòî íà íàñèëñòâåíîòî íàëàãàíå íà ÀÁÑÎËÞÒÍÈß ÁÎÃ â
Åãèïåò çà ðîæäåíî çà îêóëòèçìà. Òîãàâà ìíîãî îò ïðîêóäåíèòå æðåöè îòíåñëè ñúñ
ñåáå ñè íå ñàìî ïðåäñòàâèòå çà ñòàðèòå áîæåñòâà, à è òàéíèòå çíàíèÿ íàòðóïàíè
ïðåç õèëÿäîëåòèÿòà. Òå ñå ïðúñíàëè ïî äðåâíèÿ ñâÿò è äîïðèíåñëè ìíîãî çà
ðàçâèòèåòî íà îáùåñòâîòî.
Äðóãî ñòàíîâèùå êàçâà, ÷å îêóëòèçìúò å èçðàç íà òàéíèòå çíàíèÿ è ñúùåñòâóâà îò
íàé-äúëáîêà äðåâíîñò. Òîé ñå ÿâÿâà íåîòìåíèìà ÷àñò îò ðàçâèòèåòî íà âñÿêà
ðåëèãèÿ.
Çàïîçíàòèòå ñ îêóëòèçìà òâúðäÿò, ÷å â íåãî âëèçàò âñè÷êè çíàíèÿ çà ñâåòà.
Ñúâñåì áëèçêî äî òîâà å è ñúâðåìåííîòî ðàçáèðàíå çà îêóëòèçìà êàòî âêëþ÷âàù
âñè÷êè îêóëòíè è íåîêóëòíè çíàíèÿ (ñúâðåìåííèÿ îêóëòèçúì íå èçêëþ÷âà íàó÷íèòå
ôàêòè).
Âàæíî å äà îòáåëåæèì, ÷å îêóëòèñòèòå îò öÿë ñâÿò ñà ñîëèäàðíè. Òå íå èçêëþ÷âàò
çíàíèÿòà íà äðóãèÿ, à ãè âìåñòâàò â îáùàòà ìîçàéêà íà îêóëòèçìà.
Íàøåòî ñòàíîâèùå å, ÷å îêóëòíîòî çíàíèå å ÷àñò îò îáùîòî çíàíèå. Ñ íàëàãàíåòî
íà ìîíîòåèñòè÷íèòå ðåëèãèè îòõâúðëåíèòå êóëòîâå â åäíî ñ òàéíèòå çíàíèÿ ñå âëåëè
â îáîñîáèëîòî ñå íàñëåäñòâî íà îêóëòèçìà.
Ñèñòåìàòà <ðåëèãèÿ-îêóëòèçúì> êàòî îáåäèíåíà ñèñòåìà íà ñâåòîâíîòî çíàíèå å
ñúùåñòâóâàëà îò íàé-äúëáîêà äðåâíîñò. Òÿ íåïîñðåäñòâåíî èçðàçÿâà ñëàáîòî
ðàçâèòèå íà ïðåäñòàâèòå â íèâî ÏÎÇÍÀÍÈÅ â äðåâíîñòòà. Òîãàâà çíàíèÿòà ñå
ôîðìèðàëè è áèëè îáñåáâàíè îò êàñòàòà íà æðåöèòå è áèëè äîñòîÿíèå ñàìî çà
ïîñâåòåíèòå.
Òàêà ïðåäè íàëàãàíåòî íà ìîíîòåèñòè÷íèòå ðåëèãèè îò åäíà ñòðàíà å èìàëî áîãàò
ïàíòåîí îò áîæåñòâà, à îò äðóãà îêóëòíè çíàíèÿ òðóïàíè õèëÿäîëåòèÿ íàðåä.
Ïðåäñòàâèòå â íèâàòà ÂßÐÀ è ÑÈÌÂÎËÈ áèëè ñèëíî ðàçâèòè è âçàèìíî ñå
áàëàíñèðàëè ñïðÿìî îãðàíè÷åí êðúã ïðåäñòàâè îò íèâî ÏÎÇÍÀÍÈÅ. Òàêà ñèñòåìàòà

14
<ðåëèãèÿ - îêóëòèçúì> áèëà â ðàâíîâåñèå è àêòèâíî ñè âçàèìîäåéñòâàëà.
Íà òàçè áëàãîäàòíà ïî÷âà âúçíèêíàëà ôèëîñîôèÿòà.
Íÿêîè ñìÿòàò, ÷å ïúðâèòå ôèëîñîôè áèëè îêóëòèñòè, äðóãè òâúðäÿò, ÷å ñðåä òÿõ
èìàëî ìíîãî ðåëèãèîçíè äåéöè, à òðåòè èçòúêâàò, ÷å ñðåä òÿõ èìàëî àòåèñòè
(áåçáîæíèöè).
Èñòèíàòà å êîìïëåêñíà. Ôèëîñîôèÿòà ñå ðàçâèâà êàòî ïðåõîäíà çà ïðåäñòàâèòå
îò íèâàòà ÂßÐÀ è ÑÈÌÂÎËÈ. Íà îñíîâàòà íà ïðåäñòàâèòå îò íèâî ÏÎÇÍÀÍÈÅ è
òÿõíîòî ñúîòíàñÿíå êúì ïðåäñòàâèòå îò äðóãèòå íèâà ÂßÐÀ è ÑÈÌÂÎËÈ ïîñëåäíèòå
ñå ñâúðçâàò â îáùà ñèñòåìà áåç ñêîêîîáðàçíè äèðåêòíè ñúîòíàñÿíèÿ. Ôèëîñîôèÿòà
íå áèëà íèòî îêóëòíî çíàíèå, íèòî ðåëèãèÿ, òÿ áèëà íåùî íîâî â ñèñòåìàòà ðåëèãèÿ-
îêóëòèçúì. Èçðàñíàëà âúðõó òàçè ñèñòåìà ôèëîñîôèÿòà ñòðóêòóðèðàëà â íåÿ
öÿëîñòíî íàëè÷íîòî çíàíèå çà ñâåòà.
Èçâåñòíî å, ÷å ôèëîñîôèÿòà èìàëà òðè äÿëà. Ïúðâèÿ - Ôèçèêàòà ðàçãëåæäàëà
êîñìîñà è íåùàòà â íåãî, Âòîðèÿ - Åòèêàòà ðàçãëåæäàëà æèâîòà, íðàâèòå è ÷îâåøêèòå
îòíîøåíèÿ, à Òðåòèÿ - Äèàëåêòèêàòà (Ëîãèêàòà) ïðèâåæäàëà àðãóìåíòè è ñúæäåíèÿ â
ïîëçà è íà äâàòà ïúðâè äÿëà.
Îãðîìíîòî äîñòîéíñòâî íà äðåâíèòå ôèëîñîôè å íå ñàìî, ÷å ñå îïèòâàëè äà
ñèñòåìàòèçèðàò ÷îâåøêîòî çíàíèå çà ñâåòà, íî è ÷å ñà ñå îïèòàëè äà ãî ñòîðÿò íà
áàçàòà íà îáùè ïðèíöèïè. Òîâà å ãëàâíîòî äîñòîéíñòâî íà ôèëîñîôèÿòà.
Òàêà â åäèí ìîìåíò ñèñòåìàòà <ðåëèãèÿ-îêóëòèçúì> ñå äîïúëâà îò ôèëîñîôèÿòà.
Íîâàòà ñèñòåìà íà ÷îâåøêîòî çíàíèå âå÷å èçãëåæäàëà òàêà <ðåëèãèÿ-ôèëîñîôèÿ-
îêóëòèçúì>.
Çàùî èçáðàõìå òàêàâà ïîäðåäáà?
Çàùîòî ðåëèãèÿòà å ïðîÿâà íà âèñøèòå ïðåäñòàâè îò íèâî ÂßÐÀ (îñúçíàòî-
íåîïîçíàòî), ôèëîñîôèÿòà å èçðàç íà ïðåäñòàâèòå îò íèâî ÏÎÇÍÀÍÈÅ (îïîçíàòî-
îñúçíàòî), à îêóëòèçìà îáåäèíÿâà õàðàêòåðíè óñòîé÷èâè ïðåäñòàâè îò íèâî
ÑÈÌÂÎËÈ (îïîçíàòî-íåîñúçíàòî).
Òóê íÿêîè ùå êàæàò - Òà íàëè âúâ ôèëîñîôèÿòà èìà áîãîâå è îêóëòíè çíàíèÿ?
Äà, âúâ ôèëîñîôèÿòà íàèñòèíà ïðèñúñòâàò áîæåñòâà è îêóëòíè çíàíèÿ è òîâà å
çàêîíîìåðíî.
Êàòî èçðàç íà íèâî ÏÎÇÍÀÍÈÅ ôèëîñîôèÿòà ñå îïèòâà äà ñèñòåìàòèçèðà öÿëîòî
÷îâåøêî çíàíèå, â êîåòî âëèçàò âñè÷êè ïðåäñòàâè îò âñè÷êè íèâà (ÂßÐÀ, ÏÎÇÍÀÍÈÅ
è ÑÈÌÂÎËÈ).
Îïðåäåëÿùîòî òóê å, ÷å ïðåäñòàâèòå îò äðóãèòå íèâà ÂßÐÀ è ÑÈÌÂÎËÈ ñëóæàò
íà òåçè îò íèâî ÏÎÇÍÀÍÈÅ. Ïðåäñòàâèòå îò íèâî ÏÎÇÍÀÍÈÅ ñå ÿâÿâàò ÿäðîòî
îêîëî, êîåòî ñèñòåìàòèçèðàíî ñå îáîáùàâà ÷îâåøêîòî çíàíèå (âñè÷êè ïðåäñòàâè) â
åäèííà ñèñòåìà. Òîâà îáÿñíÿâà çàùî ôèëîñîôèÿòà èçïîëçâà ïðåäñòàâè îò íèâàòà
ÑÈÌÂÎËÈ è ÂßÐÀ çà ôîðìèðàíåòî íà îáîáùåíàòà ñèñòåìà íà ïðåäñòàâèòå
(îáîáùåíàòà ïðåäñòàâà çà ñâåòà).
Òàçè çàêîíîìåðíîñò å âàëèäíà è çà ñúâðåìåííàòà íàóêà, èçðàñíàëà âúðõó
áëàãîäàòíàòà îñíîâàòà íà àíòè÷íàòà ôèëîñîôèÿ.
Òóê ñúùî âèæäàìå îïîçíàòî-íåîñúçíàòî (ÑÈÌÂÎËÈ) - íåîáÿñíåíèòå ôàêòè è
îñúçíàòî-íåîïîçíàòî (ÂßÐÀ) - íåïîòâúðäåíèòå òåîðèè.
Òàêà ïîçíàíèåòî ïðåëèâà âúâ âÿðà â ëèöåòî íà òåîðåòè÷íîòî è â ñèìâîëè â
ëèöåòî íà åìïèðè÷íîòî. Åìïèðè÷íîòî è òåîðåòè÷íîòî ñà íåîòìåíèìà ÷àñò îò
ñúâðåìåííàòà íàóêà.
Ñåãà íåêà ñå âúðíåì îòíîâî êúì ïðåäñòàâàòà çà àáñîëþòíèÿ ÂÑÅÂÈØÅÍ.
Èçÿñíèõìå, ÷å íàëàãàíåòî íà òàçè âèñøà ïðåäñòàâà å â ðàçðåç ñ íàñëåäåíèòå
ïðåäñòàâè îò íèâî ÂßÐÀ. Òîâà ïðåäîïðåäåëÿ íåâúçìîæíîñòòà çà åâîëþöèîííî

15
ïðåîáðàçóâàíå íà ïðåäñòàâèòå â òîâà íèâî. Âúçïðèåìàíåòî íà åäèííèÿ (àáñîëþòíèÿ)
áîã íàëàãà îòðè÷àíå íà âñè÷êè îñòàíàëè áîæåñòâà.
×îâå÷åñòâîòî áèëî èçïðàâåíî ïðåä íàé-ãîëÿìàòà ðåâîëþöèÿ íå ñàìî â ÷îâåøêèòå
ïðåäñòàâè, íî è â ÷îâåøêàòà èñòîðèÿ. Ðåâîëþöèÿòà â ïðåäñòàâèòå íà õîðàòà ñå
îòðàçèëà íà æèâîòà. Íàëèöå ñà êàêòî íåâèæäàíè ãîíåíèÿ íà âÿðâàùèòå â åäèííèÿ
áîã, òàêà è íåâèæäàíè ãîíåíèÿ íà íåâÿðâàùèòå, êîãàòî íîâàòà âÿðà áèëà âúçïðèåòà.
Ìàêàð ïðåäè òîâà ñúùî äà å èìàëî íåìàëêî íååñòåñòâåíè (ñèëîâî èíèöèèðàíè)
ïðîìåíè â ðàçâèòèåòî íà âèñøèòå ïðåäñòàâè íà ÷îâå÷åñòâîòî (ÂßÐÀÒÀ) òå íèêîãà íå
ïðåðàñòâàëè â ìàñîâè èçòðåáëåíèÿ íà õîðà. Ñ íàëàãàíåòî íà àáñîëþòíèÿ áîã îáà÷å
âèæäàìå ñòðàøíà êàðòèíà.
Ìú÷åíèöèòå íà íîâàòà âÿðà áèëè îò äâåòå ñòðàíè. Îò åäíà ñòðàíà äî íàëàãàíåòî
íà åäèííèÿ áîã ïîñëåäîâàòåëèòå ìó ñà ÿðîñòíî ïðåñëåäâàíè, çàùîòî îòðè÷àëè
âêóïîì âñè÷êè îñòàíàëè áîæåñòâà, à îò äðóãà ñëåä íàëàãàíåòî âÿðâàùèòå â åäèííèÿ
áîã ïðåñëåäâàëè íåâåðíèöèòå.
Òóê òðÿáâà äà îòáåëåæèì ìíîãî âàæíà çàêîíîìåðíîñò. Âÿðâàùèòå â åäèííèòå
áîãîâå îòðè÷àò îñâåí áîæåñòâàòà îò ïîëèòåèñòè÷íèòå ðåëèãèè è äðóãèòå àáñîëþòíè
áîãîâå. Òàêà þäåèòå, õðèñòèÿíèòå è ìþñþëìàíèòå îòðè÷àò áîãîâåòå ñè åäíè íà äðóãè.
Çà âÿðâàùèòå âúâ âñÿêà ìîíîòåèñòè÷íà ðåëèãèÿ äðóãèòå ñà íåâåðíèöè. Òîâà
ïðåäîïðåäåëÿ âñåîáùîòî íàñèëèå. Âèæäàìå ãî ïðè íàëàãàíåòî íà âñÿêà
ìîíîòåèñòè÷íà ðåëèãèÿ.
Òàçè êàðòèíà å âèäíà è äíåñ. Ñâåòîâíèòå ìîíîòåèñòè÷íè ðåëèãèè íå ñà ìîãëè äà
ñå îòúðñÿò îò äîãìèòå ñè ìàêàð, ÷å ïî÷èâàò â ñâîÿòà ñúùíîñò íà åäíà è ñúùà âèñøà
ïðåäñòàâà - òàçè çà àáñîëþòíèÿ ÂÑÅÂÈØÅÍ. Îòðè÷àíåòî íà äðóãèòå ðåëèãèè å
ïðîäèêòóâàíî îò íàñëåäåíèòå äîãìè, à íå îò ñàìàòà ïðåäñòàâà çà àáñîëþòíèÿ
ÂÑÅÂÈØÅÍ.
Äíåøíèÿ ñâåòîâåí êîøìàð å âåðñêèÿ ôóíäàìåíòàëèçúì è ïðîèçõîæäàùèÿ îò íåãî
òåðîðèçúì. Â ñâåòëèíàòà íà èçëîæåíîòî òîé å çàêîíîìåðíî ÿâëåíèå.
Ôóíäàìåíòàëèñòèòå ñà õîðà ñèëíî îãðàíè÷åíè îò ðåëèãèîçíèòå äîãìè. Òå ñà
ñïîñîáíè íà íåâèæäàíè çëîäåÿíèÿ â èìåòî íà íàëàãàíåòî íà ñêîâàâàùèòå ãè äîãìè
ïî îòíîøåíèå íà äðóãè õîðà.
Êàêâî å îïðåäåëÿùîòî çà òîâà ìðà÷íî êúðâàâî ðàçâèòèå?
Íàé-ïðîñòèÿò è íàé-âåðåí îòãîâîð å ñëÿïàòà âÿðà. Âÿðàòà ìîæå äà ïðîñâåòëÿâà,
íî ìîæå è äà îñëåïÿâà. Ñëÿïàòà âÿðà âèíàãè å ñâúðçàíà ñ ëèïñà íà èíôîðìàöèÿ è
îãðàíè÷åíî ðàçâèòèå íà ðàçóìà. Îò åäíà ñòðàíà ëèïñàòà íà èíôîðìàöèÿ âîäè äî
ëåñíî âúçïðèåìàíå íà äîãìèòå, à îò äðóãà îáñåáåíèÿ îòõâúðëÿ âñÿêàêâà
èíôîðìàöèÿ, êîÿòî íå ñå âìåñòâà â ðàìêàòà íà ñâåòà î÷åðòàíà îò òÿõ. Ôàòàëíîòî òóê
å, ÷å äîãìèòå íå ñå îñúçíàâàò êàòî îãðàíè÷àâàùè ïðåäñòàâàòà çà âñåâèøíèÿ (êàêâèòî
ñà âñúùíîñò), à çà ÷àñò îò òàçè ïðåäñòàâà.
Îñíîâàòåëåí å âúïðîñúò - Êàê ñå ïðåîäîëÿâà ôóíäàìåíòàëèçìà íà
ìîíîòåèñòè÷íèòå ðåëèãèè? Èñòîðèÿòà ïîêàçâà, ÷å åäèíñòâåíàòà âúçìîæíîñò å
îòúðñâàíå îò äîãìèòå è âúçïðèåìàíåòî (îñúçíàâàíåòî) íà åäèííèÿ ÂÑÅÂÈØÅÍ.
Òúðïèìîñòòà ìåæäó ìîíîòåèñòè÷íèòå ðåëèãèè å âúçìîæíà, ñàìî àêî
ïðåäñòàâèòåëèòå èì îñúçíàÿò, ÷å âñúùíîñò è äðóãèòå âÿðâàò â ñúùèÿ (àáñîëþòíèÿ)
áîã, íî ïîä äðóãî èìå, çàùîòî å âëåçíàë â áèòèåòî íà äðóãèòå â äðóãà êóëòóðíà ñðåäà,
ïðåäîïðåäåëÿùà äðóãèòå äîãìè è ðèòóàëè.
Çà ñúæàëåíèå ìàêàð è äà å íàëèöå íÿêàêâà îòíîñèòåëíà òúðïèìîñò ìåæäó
ìîíîòåèñòè÷íèòå ðåëèãèè ïîñëåäíèòå íå ìîãàò äà ñå îòúðñÿò îò äîãìèòå ñè, à
ïðåäñòàâàòà çà àáñîëþòíèÿ ÂÑÅÂÈØÅÍ å îãðàíè÷åíà îò òÿõ. Ìîíîòåèñòè÷íèòå
ðåëèãèè â åäíà èëè äðóãà ñòåïåí âñå îùå ñà çàòâîðåíè â ñâîèòå äîãìè è ñå îòõâúðëÿò

16
ïîìåæäó ñè.
Âå÷å íàäÿâàìå ñå ðàçáèðàòå çàùî ïðè íàëàãàíå íà àáñîëþòíèÿ ÂÑÅÂÈØÅÍ
íàñòúïâà ðàçðèâ â ñèñòåìàòà <ðåëèãèÿ-îêóëòèçúì>. Â íàñëåäñòâîòî íà îêóëòèçìà
ïîñòåïåííî ñå âëèâàò âñå ïîâå÷å è ïîâå÷å îêóëòíè çíàíèÿ è îòõâúðëåíè êóëòîâå.
Âñúùíîñò îêóëòèçìà ñå îáîñîáÿâà êàòî ñàìîñòîÿòåëíà ñèñòåìà òî÷íî ïîðàäè
ìîíîòåèñòè÷íèòå ðåëèãèè.  ïîëèòåèñòè÷íèòå ðåëèãèè ñèñòåìàòà <ðåëèãèÿ-
îêóëòèçúì> å ñèëíî îáâúðçàíà è âçàèìîäåéñòâàùà.
Ïðè ìàñîâîòî íàëàãàíå íà ìîíîòåèñòè÷íèòå ðåëèãèè ñèñòåìàòà íà ÷îâåøêîòî
çíàíèå ñå áàëàíñèðà â îïðåäåëåíà ñòåïåí, áëàãîäàðåíèå íà ôîðìèðàëàòà ñå ïî-
ðàíî ôèëîñîôèÿ.
Ñëåä ìðà÷íèòå âåêîâå íà âåðñêèòå ãîíåíèÿ íàñòúïâà îñúçíàâàíå. Íàëèöå ñà
ïðîìåíè (ðàçâèòèå) â ïðåäñòàâèòå è íà ïîäòèñíàòèòå è íà ïîòèñíèöèòå.
 Åâðîïà ñëåä ìðà÷íîòî Ñðåäíîâåêîâèå ñëåäâà Ðåíåñàíñà, à ñëåä íåãî
Ïðîñâåùåíèåòî. Òîâà å âðåìåòî, êîãàòî âúðõó áëàãîïðèÿòíàòà ïî÷âà íà àíòè÷íàòà
ôèëîñîôèÿ è íîâèòå ïðåäñòàâè çà ñâåòà ñå ðàçâèâà äíåøíàòà íàóêà.
Íÿêîè ùå çàïèòàò - Çàùî íàóêàòà ñå ïîÿâÿâà ÷àê ñåãà?
Çàùîòî íàëàãàíåòî íà õðèñòèÿíñòâîòî å äúëúã è ìú÷èòåëåí ïðîöåñ.
Õðèñòèÿíñêèÿò ôóíäàìåíòàëèçúì îòõâúðëÿë íå ñàìî ñòàðèòå áîæåñòâà è ïðèåëèÿ ãè
îêóëòèçúì, íî è àíòè÷íàòà ôèëîñîôèÿ, çàùîòî â íåÿ ïðèñúñòâàëè áîæåñòâà è
îêóëòíè çíàíèÿ. Åäâà ïðåç ïðîñâåùåíèåòî ñå ñúçäàëè óñëîâèÿ çà áàëàíñèðàíå íà
ñèñòåìàòà <ðåëèãèÿ-ôèëîñîôèÿ-îêóëòèçúì> è âúçñòàíîâÿâàíå íà âçàèìîäåéñòâèåòî.
Áëàãîïðèÿòñòâàíà îò ðàçâèëèòå ñå ïðåäñòàâè çà ñâåòà ôèëîñîôèÿòà ñå ðàçêëîíèëà â
ìíîæåñòâî íàïðàâëåíèÿ è äàëà íà÷àëîòî íà äíåøíèòå íàóêè.
Òàêà ñèñòåìàòà åâîëþèðàëà â <ðåëèãèÿ-íàóêà-îêóëòèçúì>. Çà ïðåðàñòâàíåòî íà
ôèëîñîôèÿòà â íàóêà îïðåäåëÿùî áèëî âçàèìîäåéñòâèåòî â ñèñòåìàòà
<ôèëîñîôèÿ-îêóëòèçúì>. Òóê òðÿáâà äà ñå ïðàâè ðàçëèêà ìåæäó âúçäåéñòâèåòî è
âçàèìîäåéñòâèåòî. Âúçäåéñòâèåòî ïðåäïîëàãà ñèëíî åäíîñòðàí÷èâî âëèÿíèå, à
âçàèìîäåéñòâèåòî ìíîãîñòðàííî ðàçâèòèå.
Êîãàòî òóê ãîâîðèì çà ðåëèãèÿ, íàóêà è îêóëòèçúì èìàìå ïðåäâèä ðåëèãèèòå,
íàóêàòà è îêóëòèçìà âúîáùå, à êîãàòî ãîâîðèì çà ÷îâåêà èìàìå ïðåäâèä
÷îâå÷åñòâîòî.
Íÿêîè ìîæå áè ùå âúçðàçÿò, ÷å ðàçãëåæäàìå íàé-âå÷å åâðîïåéñêîòî ðàçâèòèå. Íå.
Íèå ïðîñëåäÿâàìå îáùîòî ðàçâèòèå. Ïðîñòî ôàêòè÷åñêîòî ðàçâèòèå íà ñèñòåìàòà
<ðåëèãèÿ-îêóëòèçúì> êúì <ðåëèãèÿ-ôèëîñîôèÿ-îêóëòèçúì> è ïîñëå â <ðåëèãèÿ-
íàóêà-îêóëòèçúì> å ñâúðçàíî íàé-âå÷å ñúñ Ñðåäèçåìíîìîðñêèÿ áàñåéí è îêîëíèòå
òåðèòîðèè. Òóê ïî îáùî ìíåíèå å è ëþëêàòà íà ñúâðåìåííàòà öèâèëèçàöèÿ.
Ñåãà íåêà îáúðíåì ïîâå÷å âíèìàíèå íà íàóêàòà. Èçáóÿëà âúðõó áëàãîäàòíàòà
ïî÷âà è îáóñëîâåíà îò âçàèìîäåéñòâèåòî â ñèñòåìàòà <ôèëîñîôèÿ-îêóëòèçúì>
íàóêàòà ñå ôîðìèðàëà è ðàçêëîíèëà â ðàçëè÷íè ïîñîêè.
Àêî âíèìàòåëíî ñå âãëåäàìå â ðàçâèòèåòî íà íàóêàòà îáà÷å ùå îòêðèåì, ÷å
îáùàòà êëàñèôèêàöèÿ íà àíòè÷íàòà ôèëîñîôèÿ å âàëèäíà è äíåñ. Íÿêîãàøíàòà
ôèçèêà çàíèìàâàùà ñå ñ ïðèðîäàòà íà íåùàòà âèæäàìå â ëèöåòî íà ïðèðîäíèòå
íàóêè, íÿêîãàøíàòà åòèêà òóê âèæäàìå â ëèöåòî íà õóìàíèòàðíèòå (îáùåñòâåíèòå)
íàóêè, à íÿêîãàøíàòà äèàëåêòèêà - â ëèöåòî íà îáùèòå è ãðàíè÷íèòå íàóêè.
Äíåñ íàóêàòà îáåäèíÿâà íàä 2000 íàóêè. Êàêâî íåáèâàëî ðàçíîîáðàçèå Äîêîãà
ùå ïðîäúëæè ðîåíåòî?
Îò èçâåñòíî âðåìå íàñàì âñúùíîñò ðîåíåòî å ñòðåìåæ êúì îáîáùàâàíå è
îáåäèíÿâàíå. Ìíîçèíñòâîòî îò íîâèòå íàóêè ñà èëè îáùè çàñÿãàùè öÿëàòà íàóêà èëè
ãðàíè÷íè öåëÿùè äà îáåäèíÿò íÿêîëêî íàóêè.

17
 Â åäèí ìîìåíò íåñúìíåíî ùå ñòàíåì ñâèäåòåëè íà îáåäèíÿâàíåòî íà íàóêèòå.
Ìîæå áè íå å äàëå÷å âðåìåòî, êîãàòî ùå èìà åäèííà (îáîáùåíà) íàóêà. Îòäåëíî âúâ
âñÿêà íàóêà âèæäàìå è ñòðåìåæ êúì ñúçäàâàíå íà îáîáùàâàùè òåîðèè.
Âñúùíîñò êàêâî ñà òåîðèèòå?
Ïî-ãîðå ñïîìåíàõìå, ÷å òåîðåòè÷íîòî ïðåëèâà îò íèâî ÏÎÇÍÀÍÈÅ â íèâî ÂßÐÀ â
ëèöåòî íà íåïîòâúðäåíèòå òåîðèè, à åìïèðè÷íîòî ïðåëèâà îò íèâî ÏÎÇÍÀÍÈÅ â
íèâî ÑÈÌÂÎËÈ â ëèöåòî íà íåîáÿñíåíèòå ôàêòè. Èìåííî òîâà å îñíîâíàòà ðîëÿ íà
íàóêàòà äà ðàçøèðÿâà ÏÎÇÍÀÍÈÅÒÎ êúì íèâàòà ÂßÐÀ è ÑÈÌÂÎËÈ. Áëàãîäàðåíèå
íà âñå ïî-áúðçîòî îòêðèâàíå íà íîâè ôàêòè è ïðàâäèâîòî (ðåàëèñòè÷íîòî) èì
îáåäèíÿâàíå â íîâè òåîðèè ÏÎÇÍÀÍÈÅÒÎ ñå ðàçøèðÿâà çà ñìåòêà íà íèâàòà ÂßÐÀ è
ÑÈÌÂÎËÈ.
Íàé-îáùî îñíîâíèòå ïðîöåñè â íàóêàòà ñà äâà. Ñúòâîðÿâàíåòî íà íîâè òåîðèè è
îòêðèâàíåòî íà íîâè ôàêòè. Òåçè äâà ïðîöåñà ñà âçàèìîçàâèñèìè. Ñúòâîðÿâàíåòî íà
íîâèòå òåîðèè ñå áàçèðà íà èçâåñòíèòå è ïðåäïîëàãàåìèòå ôàêòè, à îòêðèâàíåòî íà
íîâè ôàêòè ñå áàçèðà íà èçâåñòíèòå è íîâèòå òåîðèè.
Äâèæåíèåòî å è â äâåòå ïîñîêè, îò ÷àñòíîòî êúì îáîáùåíîòî, è îò îáîáùåíîòî
êúì ÷àñòíîòî.
×åñò ïðàâè íà íàóêàòà, ñòàðàíèåòî äà äúðæè îòâîðåí ïúòÿ êúì èñòèíàòà
(ñúîòâåòñòâèåòî ñ ðåàëíîñòòà). Òîâà ñå áëàãîïðèÿòñòâà îò ñàìîòî åñòåñòâî íà
ïðåäñòàâèòå â íèâî ÏÎÇÍÀÍÈÅ è çàêîíîìåðíîñòèòå ñâúðçàíè ñ ðàçâèòèåòî èì.
Àêî ïðèíåñåì òîâà êúì íàøèÿ ìîäåë çà èíôîðìàöèîííèÿ îáìåí ùå âèäèì
ñúîòâåòñòâèå. Ïðåäâèä íà òîâà, ÷å èíôîðìàöèîííèòå ïðîöåñè (ÎÏÎÇÍÀÂÀÍÅ è
ÎÑÚÇÍÀÂÀÍÅ) ôîðìèðàò, ïðåîáðàçóâàò è òðàíñôîðìèðàò âñè÷êè ïðåäñòàâè,
òåîðåòè÷íîòî è åìïèðè÷íîòî ñà ïðîÿâè ñúîòâåòíî íà ÎÑÚÇÍÀÂÀÍÅÒÎ è
ÎÏÎÇÍÀÂÀÍÅÒÎ êàòî êîìïëåêñè îò ìèñëîâíè ïðîöåñè. Òå ïúê îò ñâîÿ ñòðàíà ïî
îòíîøåíèå íà ðàçâèòèåòî íà íàóêàòà ñà ïðîÿâà íà ÎÑÚÙÅÑÒÂßÂÀÍÅÒÎ íà ðàçóìà.
 íèâî ÏÎÇÍÀÍÈÅ îïîçíàâàíåòî è îñúçíàâàíåòî ñà â îòíîñèòåëåí áàëàíñ, êîåòî ñå
îòðàçÿâà è íà ïðîöåñèòå ñâúðçàíè ñ åìïèðè÷íîòî è òåîðåòè÷íîòî. Çà äà èìà
íîðìàëíî íàó÷íî ðàçâèòèå òåîðåòè÷íîòî è åìïèðè÷íîòî òðÿáâà äà ñà â áàëàíñ êàêòî
ïîìåæäó ñè òàêà è ñ ðåàëíîñòòà.
Åìïèðè÷íîòî êàòî èçðàç íà ÎÏÎÇÍÀÂÀÍÅÒÎ è òåîðåòè÷íîòî êàòî èçðàç íà
ÎÑÚÇÍÀÂÀÍÅÒÎ ñà çàêîíîìåðíî âçàèìîîáâúðçàíè.
Êàêòî â íèâî ÏÎÇÍÀÍÈÅ è â ÍÀÓÊÀÒÀ çà ðàçâèòèåòî å îïðåäåëÿùà
êîíêóðåíöèÿòà. Ðàçëè÷íèòå òåîðèè â íàóêàòà ñå êîíêóðèðàò â èìåòî íà èñòèíàòà
(ñúîòâåòñòâèåòî ñ ðåàëíîñòòà). Âñúùíîñò ñàìèòå òåîðèè ñà ïðîñòî îáîáùåíè
ïðåäñòàâè çà ðåàëíîñòòà.
Äðóãî ðàçãëåæäàíå íà äíåøíèòå íàóêè ìîæå äà ñå íàïðàâè íà îñíîâàòà íà
äóàëèçìà <ìàòåðèàëíî-íåìàòåðèàëíî>. Ñúâðåìåííèòå íàóêè, çàïî÷âàéêè îò
ôèçèêàòà è ñòèãàéêè ÷àê äî ïñèõîëîãèÿòà â ïî-ìàëêà èëè ïî-ãîëÿìà ñòåïåí ñà ñèëíî
ìàòåðèàëèñòè÷íè. Íåìàòåðèàëíîòî ñå ðàçãëåæäà ñàìî â êîíòåêñòà íà ìàòåðèàëíîòî
êàòî íåãîâà ïðîÿâà.
 õóìàíèòàðíèòå íàóêè ñå íàáëþäàâà ñêëîííîñò êúì äèàëåêòè÷íî ðàçãëåæäàíå.
Ôèëîñîôèÿòà êàòî ìàéêà íà íàóêèòå íå å ïðåñòàâàëà â ðàçâèòèåòî ñè äà òúðñè
èñòèíàòà ïî îòíîøåíèå íà <ìàòåðèàëíî-íåìàòåðèàëíî>. Ìíîãî ó÷åíè äîðè èçòúêâàò,
÷å â òàçè ïîñîêà èìà åñòåñòâåí ïîòåíöèàë çà ðàçâèòèå íà äíåøíàòà ôèëîñîôèÿ.
Äàëè ùå ïîáåäè îêîí÷àòåëíî ìàòåðèàëèçìà èëè äèàëåêòèêàòà ùå ïîêàæå
âðåìåòî
Èäå ðåä äà îáúðíåì ïîâèøåíî âíèìàíèå è íà îêóëòèçìà. Îáùîïðèåòî å, ÷å
îêóëòèçìà å ñúâêóïíîñò îò òàéíè çíàíèÿ. Òåçè çíàíèÿ îò íàé-äúëáîêà äðåâíîñò áèëè

18
äîñòîÿíèå ñàìî íà ïîñâåòåíèòå. Âå÷å èçÿñíèõìå, ÷å íàëè÷èåòî íà îêóëòíè çíàíèÿ å
çàêîíîìåðíî â ñâåòëèíàòà íà ÷îâåøêîòî ðàçâèòèå.
 êîíòåêñòà íà ðàçâèòèåòî íà ðåëèãèÿòà âèíàãè å èìàëî çíàíèÿ, êîèòî ïî ðåä
ïðè÷èíè íå ñòàâàëè îáùî (îáùåñòâåíî) äîñòîÿíèå. Òàêà îùå â íàé-äúëáîêà
äðåâíîñò íÿêîè çíàíèÿ áèëè öåëåíàñî÷åíî çàñåêðåòÿâàíè. Òå ñå ïðåäàâàëè â êàñòàòà
íà ïîñâåòåíèòå. Ïîñëåäíèòå áèëè ìàëúê áðîé õîðà îáèêíîâåíî ñ øèðîêî ðàçáèðàíå
çà ñâåòà. Â òàçè ñðåäà òîâà çíàíèå òúðïÿëî ðàçâèòèå. Ïî íàøå ìíåíèå îáèêíîâåíî â
ñðåäèòå íà ïîñâåòåíèòå ñå ôîðìèðàëè ïðåäñòàâèòå çà íîâèòå âúðõîâíè áîæåñòâà.
Òóê òå ñå èç÷èñòâàëè è åäâà òîãàâà áèëè ïðåíàñÿíè êúì ðåëèãèÿòà.
Õàðàêòåðíî çà îêóëòèçìà å, ÷å å ñèëíî îáâúðçàí ñ ïîëèòåèñòè÷íèòå ðåëèãèè â
îáùàòà ñèñòåìà <ðåëèãèÿ-îêóëòèçúì>. Âçàèìîäåéñòâèåòî â òàçè ñèñòåìà ñúçäàâà
óñëîâèÿ çà ðàçâèòèåòî íà ôèëîñîôèÿòà. Îò åäíà ñòðàíà ôèëîñîôèÿòà îñúçíàâàëà
åäèíñòâîòî íà ïðèðîäàòà, à îò äðóãà ÷åðïèëà ñ ïúëíè øåïè îò çíàíèÿòà íàòðóïàíè â
õèëÿäîëåòèÿòà. Òàêà ñå ôîðìèðàëà íîâàòà ñèñòåìà <ðåëèãèÿ-ôèëîñîôèÿ-
îêóëòèçúì>. Â ïîñëåäñòâèå âçàèìîäåéñòâèåòî â ñèñòåìàòà ñòîè â îñíîâàòà íà
ðàçâèòèåòî íà êëîíîâåòå íà ôèëîñîôèÿòà â ðàçëè÷íè íàóêè.
Ñ ðàçâèòèåòî ñè íàóêàòà âñå ïî-ìàëêî èìàëà íóæäà îò îêóëòíèòå çíàíèÿ è
åäèííèÿ áîã Òàêà ñå îôîðìèëè ïðàçíèíè â ñèñòåìàòà <ðåëèãèÿ - íàóêà -
îêóëòèçúì>.
Äîñåãàøíîòî ðàçâèòèå íà íàóêàòà å òàêîâà, ÷å òÿ âñå ïî-ìàëêî ñè âçàèìîäåéñòâà
ñ äðóãèòå äâå ïîäñèñòåìè. Íàóêàòà âñå ïîâå÷å ñå êîíñåðâèðà êàòî ïîñëåäíà
èíñòàíöèÿ ïî âñè÷êè âúïðîñè  ìèíàëîòî òàêàâà å áèëà ðåëèãèÿòà. Òîâà
íåñúìíåíî îãðàíè÷àâà íàó÷íîòî ðàçâèòèå.
Ïðèðîäàòà íå òúðïè ïðàçíèíè. Âå÷å ñìå ñâèäåòåëè íà òúé-íàðå÷åíèòå íîâè-
íàóêè. Ñàìîòî èì íàçâàíèå ãè îïðåäåëÿ êàòî íàóêè, íî çà ðàçëèêà îò îðòîäîêñàëíàòà
íàóêà òåõåí ïðèîðèòåò ñà ãðàíè÷íèòå îáëàñòè íà íàó÷íîòî ïîçíàíèå. Åäíè
âúçïðèåìàò òîçè ïðîöåñ êàòî ïðåîáðàçóâàíå íà îêóëòèçìà, äðóãè êàòî èçðàç íà íîâè
âÿðâàíèÿ
Íàøåòî ñòàíîâèùå å, ÷å âúïðîñíèòå íîâè íàóêè ñà âñúùíîñò ëèïñâàùîòî çâåíî â
ñèñòåìàòà <ðåëèãèÿ - íàóêà - îêóëòèçúì>, êîåòî èäâà äà âúçñòàíîâè
âçàèìîäåéñòâèåòî è.
Òàêà ñå å ôîðìèðàëà íîâà ñèñòåìà íà ñâåòîâíîòî çíàíèå <ðåëèãèÿ-íîâà íàóêà-
íàóêà-íîâà íàóêà-îêóëòèçúì>. Òàçè ñèñòåìà ñè âçàèìîäåéñòâà è å â îòíîñèòåëåí
áàëàíñ.
Ïðåäâèä îáùèòå çàêîíîìåðíîñòè â ðàçâèòèåòî íà ðàçóìà ñ òå÷åíèå íà âðåìåòî
åäíà ÷àñò îò íîâàòà íàóêà ùå ñå îçîâå â ïîëåòî íà íàóêàòà, çàùîòî íèâî ÏÎÇÍÀÍÈÅ
ïîñòîÿííî ñå ðàçøèðÿâà.
Àêî òðÿáâà äà îòíåñåì íîâèòå íàóêè êúì íàøàòà êëàñèôèêàöèÿ íà ïðåäñòàâèòå,
òî òå çàåìàò ãðàíè÷íèòå îáëàñòè ìåæäó ÂßÐÀ è ÏÎÇÍÀÍÈÅ è ÏÎÇÍÀÍÈÅ è
ÑÈÌÂÎËÈ.
Åòî êàê îùå âåäíúæ îêóëòèçìúò èçèãðàâà âàæíà ðîëÿ â ÷îâåøêîòî ðàçâèòèå.
 òîâà èçñëåäâàíå óñòàíîâèõìå çàêîíîìåðíîñòòà, ÷å íîâèòå çâåíà â ñèñòåìàòà íà
÷îâåøêîòî çíàíèå ñå ïîðàæäàò èëè îò âçàèìîäåéñòâèåòî â äîñåãàøíàòà ñèñòåìà èëè
îò ëèïñàòà íà âçàèìîäåéñòâèå.
È â äâàòà ñëó÷àÿ íîâîòî çâåíî å ïðÿêî ñâúðçàíî ñ âçàèìîäåéñòâèåòî â ñèñòåìàòà
íà ÷îâåøêîòî çíàíèå.
Íÿêîè ùå ïîñòàâÿò âúïðîñúò - Êúäå îñòàíà ñîöèóìà?
Ñîöèàëíîòî ðàçâèòèå íà îáùåñòâîòî å îïðåäåëÿùî çà ñúùåñòâóâàíåòî íà õîðàòà,
íî íå å îïðåäåëÿùî çà åâîëþöèÿòà íà ÷îâåøêèòå ïðåäñòàâè. Ïîðàäè òîâà ñîöèóìà

19
ùå áúäå ïðåäìåò íà ðàçãëåæäàíå â îòäåëíà ïóáëèêàöèÿ.
Ïðèçíàâàìå, ÷å â äúëã îñòàíàõìå êúì èçêóñòâîòî. Ìàêàð è äà ãîâîðèõìå íåìàëêî
çà èçðàçíèòå ñðåäñòâà è ïðåäñòàâèòå, ñòîÿùè çàä òÿõ ñèãóðíî ìàëöèíà ñà ðàçáðàëè,
÷å ñìå ãîâîðèëè ñúùåâðåìåííî è çà èçêóñòâîòî.
Èçêóñòâîòî å óíèâåðñàëåí èçðàç íà ÷îâåøêèòå ïðåäñòàâè. Êàòî òàêúâ òî íå ñå
îãðàíè÷àâà â íèêîå îò íèâàòà ÂßÐÀ, ÏÎÇÍÀÍÈÅ è ÑÈÌÂÎËÈ.  ïðîèçâåäåíèÿòà íà
èçêóñòâîòî (ìàòåðèàëíè è íåìàòåðèàëíè) ùå âèäèì è âÿðà è ïîçíàíèå è ñèìâîëèçúì.
Èçêóñòâîòî ÷åñòî å áèëî èçðàç íà îíîâà, êîåòî íå ìîæå (èëè íå áèâà) äà ñå èçðàçè ïî
äðóã íà÷èí. Ðàçáèðàíåòî íà èçêóñòâîòî ïúê âèíàãè å áèëî èíäèâèäóàëåí ïðîöåñ. Â
ïðîèçâåäåíèÿòà íà èçêóñòâîòî âñåêè óñïÿâà ïîñâîåìó äà íàìåðè íåîáõîäèìîòî íåìó.
Åòî çàùî èçêóñòâîòî å óíèâåðñàëåí èçðàç íà äóøåâíîñòòà íà ñúîòâåòíàòà åïîõà.
(Ïî-ïîäðîáíî ùå ñå ñïðåì íà èçêóñòâîòî â ðàìêèòå íà ïóáëèêàöèÿ ïîñâåòåíà íà
ðàçâèòèåòî íà ñâåòîâíàòà êóëòóðà.)
Íàêðàÿ íåêà îáîáùèì.
Åâîëþöèÿòà íà ÷îâåøêèòå ïðåäñòàâè å ïëîä íà îáùåñòâåíîòî ðàçâèòèå, ò.å. íà
ðàçâèòèåòî íà èíäèâèäà â îáùåñòâåíàòà (êóëòóðíàòà) ñðåäà.
Îáùåñòâåíîòî ðàçâèòèå å ìíîãî ñõîäíî ñ òîâà íà âñåêè îòäåëåí èíäèâèä.
Ìàëêèÿò ÷îâåê ñå èçïðàâÿ è ïðîõîæäà. Çàïî÷âà äà êîìóíèêèðà ñ æåñòîâå. Ïî-
êúñíî óñúâúðøåíñòâà ãëàñà ñè è çàìåíÿ æåñòîâåòå ñ åçèêà. Ïúðâîíà÷àëíî òîé å
îáçåò îò ñâîåòî ñúùåñòâóâàíå. Ïîñëå ïîñòåïåííî íàâëèçà â ñâîåòî îñúùåñòâÿâàíå.
Ìàëêèÿò ÷îâåê ïðåêàðâà èçâåñòíî âðåìå â ñâåòà íà ïðèêàçêèòå Òóê áîãîâåòå,
äåìîíèòå è ãåðîèòå ñà ñúâñåì åñòåñòâåíè (íîðìàëíè) çà åòàïà íà íåãîâîòî ðàçâèòèå.
Ìàëêèÿò ÷îâåê ñå íàó÷àâà äà ÷åòå è ïèøå. Ïîñòåïåííî ñå ïîòàïÿ â ñâåòîâíîòî
çíàíèå. Îïîçíàâà ñå. Îñúçíàâà ñå. Ñàìîîïðåäåëÿ ñå. Îñúùåñòâÿâà ñå êàòî ðàçóì è
ñàì îñòàâÿ ñëåäè â ñâåòîâíîòî çíàíèå çà èäíèòå ïîêîëåíèÿ.
Âñúùíîñò òîâà ñå å ñëó÷èëî è ñå ñëó÷âà ñ ÷îâåøêîòî îáùåñòâî è ÷îâåøêèÿ ðàçóì
êàòî öÿëî.
Ðàçâèòèåòî ìó å îò ÑÚÙÅÑÒÂÓÂÀÍÅ êúì ÎÑÚÙÅÑÒÂßÂÀÍÅ.
Åâîëþöèÿòà íà ïðåäñòàâèòå â íèâàòà ÂßÐÀ, ÏÎÇÍÀÍÈÅ è ÑÈÌÂÎËÈ å îò ÷îâåêà
êúì êîñìîñà è îò ÷àñòíîòî êúì îáîáùåíîòî. Ðàçóìúò îïîçíàâà è îñúçíàâà
íåîïîçíàòîòî-íåîñúçíàòî è ñå îñúùåñòâÿâà â íåãî.
Ìîæå áè íå å äàëå÷ âðåìåòî, êîãàòî ðåëèãèÿòà è îêóëòèçìà ùå áúäàò èñòîðèÿ, à
ïîñëåäíàòà ùå áúäå ÷àñòèöà îò íàóêàòà çà âñåëåíàòà.
Òîâà å ñàìî åäíà ïðåäñòàâà çà åâîëþöèÿòà íà ïðåäñòàâèòå! Íå âÿðâàéòå â íèùî
êîåòî áè ìîãëî äà îãðàíè÷àâà ðàçâèòèåòî Âè!

20
21
22
23
24