INTERNACIONALNI UNIVERZITET TRAVNIK U TRAVNIKU

FAKULTET POLITEHNIČKIH NAUKA

TRAVNIK

ASINHRONE MAŠINE

SEMINARSKI RAD

Predmet:
Električne mašine

Mentor: Student:
Prof. dr. Predrag Osmokrović Aldin Osmanović

Travnik, juni 2023. godine

 SADRŽAJ

UVOD 1

1. KONSTRUKCIJA ASINHRONE MAŠINE 2

1.1. Stator asinhrone mašine 2
1.2. Rotor asinhrone mašine 4

2. PODJELA I PRINCIP RADA ASINHRONIH MAŠINA 5

2.1. Asinhrona mašina s namotanim rotorom 5
2.2. Asinhrona mašina s kaveznim rotorom 6
2.3. Princip rada asinhrone mašine 8
2.4. Ekvivalentne šeme asinhrone mašine 10

3. REŽIMI RADA ASINHRONE MAŠINE I BILANS SNAGE 12

3.1. Režim rada – motor 12
3.2. Režmi rad – generator 12
3.3. Režim rada - elektromagnetna kočnica 13
3.4. Bilans snage asinhronih mašina 13
3.4.1. Bilans snage asinhronog motora 13
3.4.2. Bilans snage asinhronog generatora 14
3.4.3. Bilans snage asinhrone mašine u režimu elektromagnetne kočnice 15

4. ASINHRONI GENERATOR 15
4.1. Rad generatora na električnoj mreži 15
4.2. Rad generatora s vlastitom pobudom 16

5. JEDNOFAZNI ASINKRONI MOTOR 17

6. POSEBNI REŽIMI RADA ASINHRONE MAŠINE 18

6.2. Asinhrona mašina kao pretvarač frekvencije 19
6.3. Asinhroni motori povišene frekvencije 20

ZAKLJUČAK 21

LITERATURA 22
 UVOD

Električne mašine su uređaji pomoću kojih se električna energija pretvara u mehaničku ili
mehanička u električnu. U prvom slučaju električna mašina radi kao motor, a u drugom kao
generator. Električne mašine se konstruktivno izvode iz dva dijela, i to nepokretnog dijela koji se
naziva stator i pokretnog dijela koji se naziva rotor.

Asinhrone mašine su dobile ime zbog toga što brzina obrtnog magnetnog polja i brzina rotora nije
ista. U literature se za asinhronu mašinu, zbog načina rada povezanog s indukovanjem napona u
rotoru, često koristi i naziv indukciona mašina. Zasluge za otkriće asinhrone mašine pripadaju
Nikoli Tesli. On je 1888. godine ostvario jedno od svojih najznačajnijih otkrića – obrtno magnetno
polje dobijeno višefaznim strujama koje teku kroz nepokretne višefazne namotaje. Često se naziva
Teslinim obrtnim poljem i na njemu se zasniva princip rada asinhronih motora. Nikola Tesla je
realizovao i prvi asinhroni motor sa namotanim kratkospojenim namotajem rotora.

Trofazne asinhrone mašine su najčešće korištene električne mašine u mnogim granama industrije.
Karakterišu ih niska cijena, visoka pouzdanost, dobar stepen iskorišćenja, lahko pokretanje i vrlo
niski zahtjevi održavanja. Ista mašina može da radi kao motor i kao generator, a u prelaznim
režimima i kao kočnica. Radni režim zavisi jedino od toga da li se mehanička energija dovodi ili
odvodi. Asinhrone mašine najčešće rade kao motori.

Slika 1: Vrste asinhronih mašina

U seminarskom radu su date informacije o konstrukciji asinhronih mašina i njihovoj podjeli.

Objašnjen je princip rada i režimi rada asinhronih mašina, date su ekvivalentne šeme te bilans
snage za različite režime rada. Najveća pažnja je posvećena najčešće i najviše korištenoj
asinhronoj mašini, asinhronom elektromotoru. Seminarski rad takođe obrađuje primjenu asinhrone
mašine kao generatora, jednofazne asinhrone elektromotore, te korištenje asinhrone mašine kao
zakretnog transformatora i frekventnog pretvarača.
1
1. KONSTRUKCIJA ASINHRONE MAŠINE

Magnetno kolo asinhrone mašine sastoji se iz dva osnovna dijela: nepokretnog dijela ili statora i
obrtnog dijela rotora, koji su međusobno razdvojeni međugvožđem. Kod asinhrone mašine stator
je uvek induktor i on se priključuje na mrežu, dok je rotor indukat.

Na sljedećoj slici prikazan je izgled i osnovni dijelovi asinhrone mašine.

Slika 2. Presjek asihrone mašine i osnovni dijelovi

1.1. Stator asinhrone mašine

Stator čine sljedeći sastavni dijelovi:

1. Magnentno kolo statora (statorski paket), u obliku šupljeg cilindra, napravljeno od tankih
dinamo limova debline 0,5 do 1,0 mm koji su s jedne strane lakirani radi električne izolacije i
zatim složeni u paket. Na unutrašnjem obimu postoje aksijalni utori (žljebovi) u koje se postavlja
namotaj.
2. Statorski namotaj, najčešće trofazni, postavljen u utore magnetnog kola statora.
3. Kućište, koje se sastoji od:
- glavnog kućišta, u obliku šupljeg cilindra, koje sa unutrašnje strane drži magnetno kolo, a
sa spoljne strane ima rebra za povećanje hlađene površine,
- dva nosača ležajeva sa ležajima, a često i poklopac ventilatora sa jedne strane.
- priključnu kutiju, u koju se izvode počeci i krajevi namotaja statora,
- noge i/ili prirubnicu za ugradnju,
- prsten za kuku za prenošenje,
- natpisnu pločicu,
2
Postoje različiti oblici statorskih utora koji se izrađuju u dvije izvedbe – poluzatvoreni i otvoreni.
Svi utori prikazani na slici 3. su poluzatvoreni osim posljednjeg.

Slika 3. Izvedba statorskih utora

Na slici 4 prikazani su stator asinhrone mašine i izgled statorskih i rotorskih limova s utorima.

Slika 4. Izgled statora AM i izgled statorskih i rotorskih limova s utorima.

Statorski namoti mogu bili petljasti ili valoviti, a prema simještaju u utore jednoslojni ili
dvoslojni. Postoje izvedbe s jednim ili više statorskih namota. Više namota se ugrađuje u motore
za koje je potrebno više različitih brzina. To su višebrzinski motori. Namoti za svaku brzinu mogu
biti smješteni u iste utore ili svaki u zasebne utore. Takođe se ponekad koristi samo jedan,
prespojivi namot koji se prespaja na 2 ili više polova.

Slika 5. Petljasti i valovit statorski namot

3
Kucište stroja služi kao nosac i zaštita željeznog paketa i namota mašine. Izrađuje se od lijevanog
željeza, valjanog čelika ili silumina. Ovisno o vrsti zaštite i hlađenja, kućište može biti otvoreno
ili zatvoreno. S vanjske strane kućište ima rebra za povećanje površine hlađenja. Bočne strane
kućišta su napravljene kao poklopci koji se nazivaju ležajnim štitovima. U srednjem dijelu ležajnih
štitova su ležaji za osovinu na kojoj se nalazi rotor. Na kućištu motora se nalazi priključna kutija
sa stezaljkama koja služi za priključenje mrežnog napona i krajeva statorskog namotaja.

Statorski namotaj može biti spojen, ovisno o priključnom naponu i izvedbi, u zvijezdu ili trougao.
Na primjer, elektromotor sa šest izvoda na priključnim stezaljkama, ako je na njegovoj natpisnoj
pločici naznačen radni napon 380V i 660 V 50 Hz može raditi na mreži linijskog napona 380V ili
660V. Odnos između ove dvije vrijednosti je 3 . U prvom slučaju, namotaji statora moraju biti
spojeni u trokut dok u drugom slučaju njihov spoj mora da bude zvijezda. U oba spoja, napon na
faznom namotaju statora mora biti isti, niži napon od 380V.

Slika 6. Spoj namotaja statora: zvijezda, trokut i prespajanje namotaja u priključnoj kutiji

1.2. Rotor asinhrone mašine

Rotor je montiran na osovinu motora. Sastoji od rotorskog paketa, namota i osovine. Rotorski
paket je izveden u obliku valjka od međusobno izoliranih tankih magnetskih limova. Uzduž
rotorskog paketa, na vanjskoj strani valjka, su utori za smještaj rotorskog namota.

1. Rotorski namotaj u žljebovima rotora, koji može biti:

- trofazni namotaj čiji su krajevi spojeni u zvijezdu a početci izvedeni na klizne prstenove,
- polifazni kavez od aluminijumskih ili bakarnih šipki čiji su svi počeci spojeni jednim a
krajevi drugi provodnim prstenom.
2. Magnetno kolo sa aksijalnim žljebovima na spoljnom obodu za smeštaj namotaja.
3. Osovinu
4. Ventilator koji obezbjeđuje hlađenje.

Oblici utora, kakvi se koriste za smještaj rotorskog namota, ovise o vrsti namota. Rotor
asinhrone mašine izvodi se s raspoređenim namotom na obodu rotora. Naponi se u vodičima
rotorskog namota induciraju obrtnim magnetnim poljem statora, jer pri opterećenju poteku
struje i u rotorskom namotu. Rotorski namot izvodi se uvijek kao višefazni. Broj faza na rotoru
ne mora biti jednak broju faza na statoru. U rotorski se krug, u svaku fazu, preko kliznih
prstena može uključiti vanjski radni otpor, ili se rotorski krug kratko spaja na samom rotoru.
U tom slučaju nisu potrebni ni klizni prsteni ni vanjski priključci. Rotorski namot može biti
izveden kao i statorski (od svitaka) ali može biti i drugačije izvedbe od štapova – kao kavez
(uložni ili lijevani), po čemu se i razlikuju izvedbe asinkronih motora.
4
2. PODJELA I PRINCIP RADA ASINHRONIH MAŠINA

Prema obliku gibanja pokretnog dijela asinhrone mašine se dijele na: rotirajuće i linearne.

Prema izvedbi rotora dijele se na: mašine s namotanim (kliznokolutnim) rotorom i mašine s
kaveznim rotorom.

Prema broju faza i priključku na izvor napona dijele se na: trofazne i jednofazne.

Prema veličini nazivnog napona dijele se na: niskonaponske i visokonaponske.

2.1. Asinhrona mašina s namotanim rotorom

Namotaj rotora asinhrone mašine s namotanim rotorom (kliznokolutne mašine) izvodi se na isti
način kao i namotaj statora. Napravljen je od izolovanih provodnika, spojenih u zvijezdu unutar
namotaja, gdje su tri slobodna kraja spojena na tri metalna prstena. Prstenovi su čvrsto povezani
sa osovinom i izolovani su jedan od drugog i od osovine.

Slika 7. Asinhroni kliznokolutni motor, poprečni presjek i shema spoja

Po kliznim prstenovima klize četkice koje su na statoru i pomoću kojih se ostvaruje električna
veza rotorskog namotaja i vanjskih otpornika koji služe za puštanje u rad ili regulaciju brzine. Ovi
motori imaju uređaj za podizanje četkica i kratko spajanje prstenova, odnosno faznih namotaja
rotora kada dodatni otpori nisu potrebni.

Slika 8. Fotografija rotora kliznokolutne mašine i shema spoja

5
Za smještaj rotorskog namotaja se koriste oblici utora i vodiča prema slici broj 9.

Slika 9. Najčešći oblici utora kliznokolutnih asinhronih motora

Kompleksnost konstrukcije kliznokolutnog elektromotora i nizak stepen iskorištenja pri regulaciji

brzine imaju za posljedicu visoku eksploatacionu cijenu te se ove mašine danas vrlo rijetko koriste.
Potreba za korištenjem mašine sa namotanim rotorom nestala je razvojem energetskih pretvarača
koji omogućavaju kontinuiranu promjenu frekvencije napajanja mašine.

2.2. Asinhrona mašina s kaveznim rotorom

Drugo vrsta asinhrone mašine poznata je kao mašina s kaveznim namotajem na rotoru ili kraće,
kavezna asinhrona mašina. Kavezna mašina ima vrlo jednostavan rotor koji je u obliku kaveza.
Sastavni dio kaveza su šipke i prstenovi. Kavez se izrađuje od bakra, mjedi, bronze ili aluminija.
Taj rotor je višefazan i kod njega svaki štap predstavlja jednu fazu

Ova vrsta namotaja ne omogućava električni pristup u smislu u kom je to moguće kod namotanog
rotora – nemaju prstenova, nemaju četkica. Iz tog razloga su mašine (motori) ovog tipa robusni,
rijetki su kvarovi kaveznog namotaja, nema potrebe za održavanjem itd., ali i najjeftiniji pa samim
tim i najčešće korišćena vrsta električnih motora naizmjenične struje.

Slika 10. Fotografija asinhronog kaveznog motora s njegovim sastavnim dijelovima

6
Rotor kaveznog elektromotora je višefazan jer svaki vodič u obliku štapa predstavlja svoju fazu u
kojoj su naponi i struje fazno pomaknuti u odnosu na susjedni štap. Broj faza rotora jednak je
broju rotorskih utora. Utori su jednoliko raspoređeni po obodu i štapovi su međusobno jednaki te
možemo reći da je ovakav namot simetričan i sve dok je simetričan može imati proizvoljan broj
faza. Ovakav namot će u okretnom polju stvoriti simetričan višefazni sistem induciranih napona i
struja – uslova za stvaranje momenta. Kod izrade kaveznog namota olakšavajuća okolnost je što
ne treba izoliranje i nema namatanja.

Slika11. Kavezni rotor asinhronog motora a) rotor, b) kavez

Postoje dvije izvedbe kaveznog namota: uložni i lijevani. Uložni namot radi se od bakrenih štapova
na način da se provuku kroz utore i sa svake strane se zavare na bakreni prsten. Lijevani kavezni
namot. Izrađuje se od silumina, legure aluminija. Rotorski se paket zajedno sa osovinom stavi u
kalup nakon čega se lijev pod tlakom ubrizga tako da ispuni utore rotora i prostor za kratkospojne
prstene.

Asinhroni motori sa kaveznim rotorom imaju mnoge prednosti u odnosu na asinhrone motore sa
namotanim rotorom, zbog čega se mnogo više koriste. Ove prednosti se ogledaju u neuporedivo
jednostavnijoj konstrukciji, većoj sigurnosti u radu, nižoj cijeni, nižim troškovima održavanja,
manjoj podložnost kvarovima itd. Osnovni nedostatak kaveznog asinhronog motora su njegove
loše polazne karakteristike. Koji će se od ovih tipova motora koristiti u određenom pogonu zavisi
od okruženja i uslova u kojima motor treba da radi.
7
2.3. Princip rada asinhrone mašine

Obrtno magnetno polje dobijemo tako što stator asinhrone mašine koji ima tri fazna namotaja, čije
su ose jedna u odnosu na drugu pomjerene za prostorni električni ugao od 120°, priključimo na
trofazni sistem napona s vremenskim faznim pomjerajem od 120° električnih. Kroz svaki namot
će proteći struje sinusnog oblika koje stvaraju magnetni tok. Ovim je ostvarena dvostruka
polifaznost: prostorna i vremenska i to za isti ugao od 120°. Zbrojena tri magnetna toka daju tok
koji je konstantan po iznosu i rotira, odnosno u mašini se formira obrtno magnetno polje koje
rotira sinhronom brzinom.

Broj pari polova magnetnog polja, a samim tim i brzinu obrtanja obrtnog magnetnog polja,
određuje način na koji je namotaj statora izveden. Obrtno magnetsko polje je na slici 13 prikazano
kao dvopolno. U jednom trenutku je položaj magnetnih polova kao na slici, tako da je vektor
magnetne indukcije B usmjeren od sjevernog ka južnom magnetskom polu, kroz rotor, kroz oba
vazdušna zazora i nazad kroz magnetni krug statora.

Obrtno magnetno polje će indukovati napon na namotajima rotora koji će kroz namot rotora
protjerati struju. Međudjelovanjem obrtnog polja i struja u rotoru stvorit će se sila, moment, koji
će zakretati rotor u smjeru obrtnog polja. U tom slučaju se može pokazati da postoji jedinstveno
obrtno protjecanje u zračnom rasporu koje je rezultat djelovanja pulsirajućih protjecanja svakog
namota pojedinačno. Obrtno protjecanje stvara u zračnom rasporu magnetni tok, koji rotira
kružnom frekvencijom:
2 ⋅π ⋅ f
ωs =
p
gdje je:
f – frekvencija napona napajanja, Hz
p – broj pari polova asinhrone mašine

Sinkrona brzina ns obrtnog magnetnog polja je definisana je izrazom:

60 ⋅ f
ns =
p
8
Razlika izmedu sinhrone brzine vrtnje obrtnog polja ns i mehaničke brzine vrtnje rotora n naziva
se brzina klizanja:
∆n = ns − n

Bitan parametar kojim se opisuje radni režim asinhrone mašine jeste klizanje s. Klizanje je
bezdimenzioni parametar koji se definiše kao odnos razlike brzine obrtanja obrtnog magnetnog
polja i brzine rotora, i sinhrone brzine:

n s − nr ω s − ω r ns − n
s= = ; s(%) = ⋅ 100
ns ωs ns

Pri sinkronoj brzini klizanje je jednako nula, a kada se zakoči rotor klizanje iznosi jedan.

Ako u rotaciono magnetno polje u jednom trenutku postavimo rotor, on će se naći u kratkome
spoju, jer miruje uslijed polja. U štapovima rotora koji miruje će doći do indukovanja
elektromotorne sile. Intenzitet indukovane elektromotorne sile se u obrtnim električnim mašinama,
kod kojih su vektori brzine i magnetne indukcije normalni jedan na drugi a njihov vektorski
proizvod je usmjeren duž ose mašine, svodi na izraz:
e = B⋅l ⋅v.

Zbog te elektromotorne sile će proteći struja rotorom. Međudjelovanje polja i struje u rotoru će
rezultirati silom na vodič. Jakost magnetne indukcije koju stvara stator, jakost struje kroz rotor, te
dužina i broj štapova utječu na ukupnu silu na rotor. Silu F koja djeluje na jedan vodič dužine l u
magnetnom polju indukcije B određujemo izrazom:
 
F = I ⋅( l ⋅ B )

Sile na štapove stvaraju moment takvog smjera da provodnik sa strujom teži da zarotira u smjeru
vrtnje obrtnog magnetnog polja. Sila djeluje na svaki od provodnika ili štapova rotora što za
rezultat ima elektromagnetski moment koji dovodi do rotacije rotora:

M = k ⋅ I ⋅Φ ⋅ cos ϕ

9
gdje su:
M-zakretni moment rotora, Nm
k – konstanta ovisna o konstrukciji rotora,
I- struja kroz namotaj rotora, A
Ф – magnetski tok, Vs
φ – ugao koji zatvara struja s magnetnom indukcijom, rad.

Na realnoj mašini, rotor nikada ne dostiže sinhronu brzinu, već se sa nekim klizanjem vrti brzinom
različitom od brzine obrtnog polja. Brzina rotora može teoretski biti bilo koja vrijednost, pa odnos
između vrtnje rotora i klizanja je kao na slici 14. Kad bi rotor postigao sinkronu brzinu, ne bi više
bilo razlike brzina između obrtnog magnetnog toka i rotora i ne bi postojalo presijecanje namota
rotora magnetnim silnicama. Zbog toga se ne bi u rotorskom namotu indukovala elektromotorna
sila i ne bi bilo struje i djelovanja mehaničke sile na vodič, te se ne bi mogao stvoriti moment za
rotaciju. U ustaljenom stanju, pri konstantnom otpornom momentu na osovini asinhronog motora,
brzina rotora je konstantna i uvijek za par procenata manja od sinhrone brzine.

U slučaju nepokretnog rotora, n=0, klizanje je maksimalno i jednako jedinici (100%). U slučaju
rotacije rotora sinhronom brzinom, n=ns, što je moguće postići samo korišćenjem pomoćne druge
mašine, klizanje je jednako nuli. U normalnom režimu rada klizanje asinhronih mašina kreće se
od 10% za motore vrlo male snage do ispod 2% za motore vrlo velikih snaga.

2.4. Ekvivalentne šeme asinhrone mašine

Ekvivalentna šema asinhrone mašine izvodi se iz jednačina dva magnetno spregnuta namotaja, od
kojih jedan rotira, polazeći od ekvivalentne šeme transformatora. Tačna ekvivalentna šema
asinhronog motora prikazana je na slici 15, a približna na slici 16.

U svrhu određivanja svedenih rotorskih veličina na stator, analogijom sa svođenjem kod

transformatora možemo napisati sljedeće obrasce:

N1 ⋅ Kns m2 N2 ⋅ Knr
′ =
E1 = E20 ⋅ E20 I 2′ = ⋅ ⋅ I2
N2 ⋅ Knr m1 N1 ⋅ Kns
2 2
m  N1 ⋅ Kns  m  N1 ⋅ Kns 
R2′ = 1   ⋅ R2 X2′ = 1   ⋅ X2
m2  N2 ⋅ Knr  m2  N2 ⋅ Knr 
2
m1  N1 ⋅ Kns  N1 ⋅ Kns
RV′ =   ⋅ RV K=
m2  N2 ⋅ Knr  N2 ⋅ Knr

gdje su:
N1, N2 - brojevi navojaka po fazama namotaja statora I rotora
Kns, Knr-faktori namotaja staora i rotora
m1, m2- broj faza statora I rotora
K- koeficijent transformacije asinhrone mašine
10
Simboli u ekvivalentnoj šemi imaju sljedeća značenja:
R1- otpornost primarnog namotaja po fazi,
X1- reaktansa rasipanja primarnog namotaja po fazi,
R2´- svedena (redukovana) vrijednost otpornosti sekundara po fazi,
X2´- svedena (redukovana) vrijednost reaktanse rasipanja sekundara po fazi.
Rm- otpornost gubitaka u gvožđu.
Xm- reaktansa magnetiziranja.
Polazeći od činjenice da su I1 = I 2′ + I0 i I0 ≈ konstanta, uz vrlo malu grešku možemo
koristiti i ekvivalentnu šemu koja je prikazana na slici 15.

Slika 16. Približna ekvivalentna šema asinhronih mašina

Ukoliko je u rotorsko kolo uključen i spoljašnji otpornik RV tada u ekvivalentnim šemama treba
staviti:
R2′ R′ + RV′
→ 2
s s

Osobine i ograničenja ekvivalentne šeme:

- važi za jednu fazu (sve veličine su fazne),
- važi za stacionarna stanja,
- važi za napajanje simetričnim sinusnim naponima,
- gubici u gvožđu su zanemareni, ali se mogu predstaviti dodatnim otpornikom,
- ne obuhvata mehaničke gubitke snage.
11
3. REŽIMI RADA ASINHRONE MAŠINE I BILANS SNAGE

Asinhrona mašina priključena na električnu mrežu može raditi kao motor, generator ili u režimu
elektromagnetne kočnice. Režim rada asinhrone mašine određen je vanjskim mehaničkim
momentom na osovini mašine. Međutim, određenim postupcima koji se preduzimaju na samoj
mašini (naprimjer, zamjena redoslijeda priključaka faza mreže kod trofazne mašine) takođe se
mogu mijenjati karakteristke mašine. Defisat ćemo samo režime rada mašine koji nastaju uslijed
djelovanja vanjskog momenta na osovinu mašine.

3.1. Režim rada – motor

Električna snaga preuzeta iz mreže pretvara se u

mašini u mehaničku snagu i predaje na osovinu. U
motorskom režimu rada mašina proizvodi
mehanički moment kojim se može savladavati
mehanički moment neke radne mašine priključene
na osovinu mašine. Klizanje mašine mijenja se od
vrijednosti s = 1 kod mehaničke brzine n = 0 do
vrijednosti klizanja s = 0 pri vrtnji rotora
mehaničkom brzinom koja je jednaka sinhronoj
brzini n = n s . Asinhrona mašina ne može imati
klizanje jednako nuli ( s ≠ 0 ) , odnosno mehaničku
brzinu vrtnje rotora jednaku brzini vrtnje okretnog
polja .

Ove vrijednosti samo označavaju teorijsko stanje i granične vrijednosti kod razmatranja rada
asinhronog motora.

3.2. Režmi rad – generator

Generatorski režim rada nastaje u slučaju kad se

na osovinu asinhrone mašine dovede mehanički
moment iz vanjskog izvora, dovoljan da brzinu
vrtnje mašine n poveća iznad brzine vrtnje obrtnog
polja statora ns ( n > ns ) .

Asinhrona mašina tada pretvara mehaničku snagu

dovedenu na osovinu u električnu snagu i predaje
je u električnu mrežu. Klizanje ima vrijednost
manju od nule ( s < 0 ) .

12
3.3. Režim rada - elektromagnetna kočnica

Režim elektromagnetne kočnice nastaje kada

vanjski mehanički moment vrti rotor mašine
brzinom n u smjeru koji je suprotan smjeru brzine
vrtnje obrtnog polja statora ns. To je režim u
kojem mašina proizvodi vlastiti elektromagnetni
moment kojim se suprotstavlja vanjskom
mehaničkom momentu. Asinhrona mašina može
raditi u režimu elektromagnetne kočnice samo
ako je vanjski mehanički moment dovoljan da
nadvlada elektromagnetni moment mašine i da
rotor vrti konstantnom brzinom n u smjeru koji je
suprotan smjeru brzine vrtnje obrtnog magnetnog
polja ns.

Električna snaga preuzeta iz mreže i mehanička snaga preuzeta iz vanjskog izvora pretvara se u
toplotne gubitke u samoj mašini. Klizanje je veće od jedan ( s > 1 ) .

3.4. Bilans snage asinhronih mašina

Bilans snaga asinhrone mašine (energetski bilans) razmatra se za moguće režime rada
asinhrone mašine: motor, generator, elektromagnetna kočnica. Na slici 17 grafički su prikazani
bilansi snage asinhrone mašine za različite režime rada.

3.4.1. Bilans snage asinhronog motora

Ukupna električna snaga preuzeta iz električne mreže u motorskom režimu rada, zapisana u
kompleksnom obliku je:

S 1 = P1 + jQ1 = m1 ⋅ ( U 1 ⋅ I 1 ⋅ cos ϕ 1 + U 1 ⋅ I 1 ⋅ sin ϕ 1 )

gdje su:
S1, P1, Q1- prividna, aktivna i reaktivna snaga koju motor preuzima iz mreže;
U1, I1- efektivna vrijednost napona i struje jedne faze statora;
ϕ 1 - ugao između fazora napona U1 i struje I1;
m1 - broja faza statorskog namota.

Ukupna prividne snage preuzete iz električne mreže:

S 1 = P1 2 + Q1 2

Asinhrona mašina uzima iz mreže reaktivnu nagu za stvaranje obrtnog magnetnog polja.
Elektromagnetna snaga Pe koja se prenosi sa statora, preko zračnog raspora, na rotor dobije se
kada se od aktivne snage P1 preuzete iz mreže odbiju gubici bakru Pcu1 i željezu PFe1 statora:

13
 Pe = P1 − Pcu 1 − PFe1

Elektromagnetna snaga prenesena na rotor srazmjerna je vrijednosti otpornosti R2′ / s .

Iz elektromagnetne snage Pe pokrivaju se gubici na radnim otpornostima rotora Pcu2 i gubici u

magnetnoj jezgri (željezu) rotora PFe2. Nakon odbitka navedenih gubitaka od elektromagnetne
snage dobiva se razvijena mehanička snaga Pmeh:
1−s
Pmeh = Pe − PCu 2 − PFe2 = PCu 2 ⋅
s
Mehanička snaga predate na osovinu motora P2 dobiva se nakon odbitka gubitaka trenja i ventilacije
Ptrv i dodatnih magnetnih gubitaka u jezgri rotora Pmag od razvijene mehaničke snage Pmeh .
P2 = Pmeh − Ptrv − Pmag = Pe − PCu 2 − PFe 2 − Ptrv − Pmag

Gubici u magnetnoj jezgri rotora PFe2 se uglavnom zanemaruju zato što su direktno proporcionalni
frekvenciji indukovanog napona rotora f2 koja je mala, jer klizanje ima vrlo male vrijednosti.
Snaga Ptrv predstavlja mehaničke gubitke trenja i ventilacije. Dodatni magnetni gubici u jezgri
rotora Pmag nastaju radi utjecaja viših harmonika i promjene magnetne otpornosti zračnog zazora
radi utora na statoru i rotoru. I oni se pokrivaju dijelom elektromagnetne snage, a obično se
zanemaruju u razmatranjima energetskog bilansa asinhrone mašine.

Asinhroni motor je uvijek definisan mehaničkom snagom na osovini P2. To je nazivna snaga koja
se navodi na natpisnoj pločici stroja. Stepen iskorištenja asinhronog motora definiše se kao
odnos mehaničke snage na osovini motora P2 i električne snage uzete iz mreže P1.

P2
η=
P1

3.4.2. Bilans snage asinhronog generatora

U generatorskom režimu rada na osovinu mašine se dovodi mehanička snaga P2 iz vanjskog izvora,
a mašina u mrežu na koju je priključen stator predaje aktivnu snagu P1. I u generatorskom režimu,
mašini je potrebna reaktivna snaga za stvaranje glavnog i rasipnih magnetnih tokova.

Reaktivnu snagu generator preuzima iz mreže ili kondenzatorske baterije ako radi u autonomnom
(otočnom) radu kada je priključen na mrežu u kojoj nema sinhronih generatora.

Jednačine bilansa aktivnih snaga generatora su:

Pe = P2 − PCu 2 − PFe2 − Ptrv − Pmag

P1 = Pe − PCu1 − PFe1

Stepen iskorištenja asinhronog generatora definiše se kao odnos električne snage predate u

14
mrežu P1 i mehaničke snage dovedene na osovinu generatora P2.

P1
η=
P2

3.4.3. Bilans snage asinhrone mašine u režimu elektromagnetne kočnice

Jednačina bilansa snaga u režimu elektromagnetne kočnice je: Pe = P1 − PCu1 − PFe1

Slika 17. Bilans snage asinhrone mašine u različitim režimima rada

4. ASINHRONI GENERATOR

Iako je osnovno područje primjene klasičnih, trofaznih asinhronih mašina, industrija, gdje ih
uglavnom nalazimo u motornom režimu rada, danas se one sve češće koriste kao generatori u
malim hidroelektranama kao i u sklopu vjetroagregata. I ovdje su u upotrebi kavezni asinhroni
generatori kao i oni sa namotanim rotorom. Asinhroni generatori sa namotanim rotorom se mogu
naći uglavnom kod vjetroagregata gdje se koriste kao dvostrano napajani asinhroni generatori. U
generatorskom režimu moguća su dva načcina rada: rad na električnoj mreži i samostalni rad s
vlastitom pobudom.

4.1. Rad generatora na električnoj mreži

Ako se asinhronoj mašini, priključenoj na električnu mrežu konstantne frekvencije, iz vanjskog

izvora na osovinu dovodi mehanička snaga nastaje generatorski režim rada asinhrone mašine.
Mehanička snaga dovedena na osovinu mora biti dovoljna da rotor mašine vrti brzinom koja je
veća od sinhrone brzine vrtnje obrtnog polja statora, odnosno klizanje je negativno, manje od nule
(s < 0). Aktivna komponenta struje rotora a tim i statora, u ovom radnom režimu mijenja svoj
15
smjer u odnosu na motorni režim. Asinhroni generator iz električne mreže uzima reaktivnu snagu
potrebnu za stvaranje glavnog magnetnog toka u mašini, a predaje mreži aktivnu snagu uvijek iste
frekvencije (frekvencije mreže) pri istom naponu (napon mreže).

Maksimalni mehanički moment koji se može dovesti iz vanjskog izvora odreden je tačkom
prekretnog momenta na karakteristici M = f(n) asinhronog stroja, koja je pokazana na slici 18, a
na kojoj je prikazano i područje asinhronog stroja koje pripada generatorskom režimu rada.

Slika 18. Mehanička karakteristika M= f(n) asinhronog stroja

4.2. Rad generatora s vlastitom pobudom

Za samostalan rad asinhronog generatora potrebno je, pored mehaničke snage iz vanjskog izvora,
osigurati i reaktivnu snagu za stvaranje magnetnog polja. Tada je za magnećenje magnetskog kola
potrebno ostvariti uslove samopobuđivanja što se kod generatora koji su prethodno makar jednom
bili magnećeni, ostvaruje priključivanjem kondenzatorskih baterija paralelno statoru asinhrone
mašine-generatora. Način priključenjaa kondenzatora pokazuje slika 19.

Slika 19. Sheme spoja asinhronog generatora s kondenzatorskom pobudom

16
 Slika 20. Vjetrogenerator sa asinhronim generatorom konstantne brzine vrtnje.

5. JEDNOFAZNI ASINKRONI MOTOR

Fizikalno načelo rada asinkronih motora temelji se na okretnom magnetskom polju za koje je
nužan višefazni sistem. Na statoru jednofaznog motora se nalazi glavni namot (glavna faza “A”)
raspoređen u 2/3 utora. Jednofazno napajanje može dati samo pulsirajuće magnetno polje koje ne
može stvoriti zakretni moment. Stoga se u preostalu 1/3 utora ugrađuje pomoćni namotaj
(pomoćna faza “B”) čija struja se fazno pomiče u odnosu na struju glavne faze pomoću: radnog
otpora, induktivnog otpora ili kapacitivnog otpora (kondenzatora).

Najčešće se za tu namjenu koriste kondenzatori kojima je moguće ostvariti fazni pomak od 90°.
Kondenzator u pomoćnoj fazi povećava potezni moment motora. Takav motor se zove
kondenzatorski motor. Postoje izvedbe jednofaznog asinkronog motora s dva kondenzatora. Jedan
se koristi samo za pokretanje i kod određene brzine vrtnje se isključuje (zaletni kondenzator “C”),
dok drugi služi za povećanje poteznog momenta motora i trajno je uključen u pomoćnoj fazi (radni
kondenzator”CT”).

Slika 21. Shema i momentna karakteristika jednofaznog kondenzatorskog motora

17
Trofazni motor se, ako mu se doda kondenzator odgovarajućeg kapaciteta, može raditi kao
jednofazni. Kapacitet kondenzatora određuje se prema snazi motora. Takav priključak trofaznog
asinkronog motora još se naziva Steinmetzov spoj. Pri tome vrijedi:

M p1 f ≈ 0 ,3 ⋅ M p3 f
0 ,7 ⋅ P3 f < P1 f < 0 ,8 ⋅ P3 f

Slika 22. Priključak trofaznog asinhronog motora jednofazno

6. POSEBNI REŽIMI RADA ASINHRONE MAŠINE

6.1. Zakretni transformator

Zakretni transformator je asinkrona kliznokolutna mašina kojoj je rotor zakočen, tj. ne može se
okretati sam od sebe, nego preko pužnog prenosa može se polagano zakretati. Koristi se kao uređaj
za dobivanje izlaznog napona čija se amplituda može kontinuirano mijenjati u određenom opsegu.
Namoti statora i rotora trofazne asinhrone mašine spajaju se savitljivim provodnicima (shema
spajanja prikazana na slici 23) koji omogućuju zakretanje rotora u odnosu na stator za ugao do
180°. Iz praktičnih razloga, napon mreže kod zakretnog transformatora se priključuje na rotorski
namot, a potrošač se priključuje na stezaljke statorskog namota.

Slika 23. Trofazni zakretni transformator: shema spoja i fazorski dijagram

18
Kad se rotorski namot priključi na napon mreže, kroz njega proteku struje koje stvaraju obrtno
magnetno polje koje u namotima nepokretnog rotora indukuje napon E2, a u statoru napon E1.
Zakretanjem rotora za mehanički ugao ϕ meh , vrijednosti indukovanih napona E2 i E1 ostaju
nepromijenjene, ali ´ce indukovani napon rotora E2, zbog mehaničkog zakretanja rotora, biti
pomaknut u odnosu na indukovani napon statora E1 za električni ugao α = p ⋅ ϕ meh (p je broj
pari polova namota zakretnog transformatora).

Iz fazorskog dijagram napona, sliika 23, zakretnog transformatora je vidljivo da je izlazni napon
zakretnog transformatora: E z = E1 + E2 . Efektivna vrijednost izlaznog indukovanog napona
može se mijenjati od minimalne vrijednosti E z min = E1 − E2 do maksimalne vrijednosti
E z max = E1 + E2 . Maksimalni izlazni napon dobije se u slučaju kad rotor nije zakrenut u odnosu
na stator ϕ meh = 0 , a minimalni izlazni inducirani napon postiže se u slučaju kad je rotor zakrenut
u odnosu na stator za ugao ϕ meh = 180 o .

6.2. Asinhrona mašina kao pretvarač frekvencije

Asinhrona kliznokolutna mašina možze proizvoditi trofazni napon promjenljive frekvencije kojim
se napaja potrošač priključen na rotor takve mašine.

Slika 24 prikazuje shemu spoja dvije asinhrone mašine čiji su rotori međusobno povezani preko
zajedničke osovine. Mašina A je kliznokolutna asinhrona mašina koja radi kao pretvarač
frekvencije, a mašina B je pomoćna asinhrona mašina u motorskom režimu rada.

Slika 24. Asinhrona mašina kao pretvarač frekvencije

Klizanje mašine A i mehanička brzina vrtnje zajedničke osovine određeni su izrazima:

nsA ± n
sA = ; n = nsB ⋅ (1 - s B )
nsA

19
Znak + u navedenim izrazima vrijedi za slučaj da se osovina vrti u smjeru koji je suprotan smjeru
vrtnje obrtnog polja mašine A. Ako mašine A i B imaju pA i pB pari polova, tada je frekvencija
f2A rotorskih napona mašine A jednaka:

 n   p 
f2 A = s A ⋅ f1 = 1 ± sB ⋅ ( 1 − s B ) ⋅ f1 = 1 ± A ⋅ ( 1 − s B ) ⋅ f1
 n sA   pB 

Ako je mašina B polno preklopivi asinhroni motor s dvije brzine vrtnje, moguće je dobiti četiri
različite frekvencije rotorskog napona mašine A. Aktivna električna snaga P1A koju iz mreže uzima
mašina A i mehanička snaga P2B koju mašina A dobiva od stroja B preko zajedničke osovine,
predaju se, uz zanemarene gubitke, na rotor mašine A:

P2 A = P1 A + P2 B

6.3. Asinhroni motori povišene frekvencije

Snaga motora konstantnog momenta proporcionalna je brzini (frekvenciji). Za istu željenu snagu
motora može se smanjiti obrtni momenat odnosno masa motora ako se poveća brzina obrtanja.
Ovo se koristi u ručnim alatima tako što se u njih ugrađuju trofazni asinhroni elektromotori
povišene frekvencije od 150 do 400 Hz. Na taj način se na primjer za dvopolnu konstrukciju
postižu sinhrone brzine od:

60 ⋅ f s 60 ⋅ 150
ns = = = 9000 o/min
p 1
60 ⋅ f s 60 ⋅ 400
ns = = = 24000 o/min;
p 1

Asinhrone mašine povišene frekvencije koriste se za specijalne pogone gde je potrebna velika
brzina obrtanja.

20
 ZAKLJUČAK

U seminarskom radu je objašnjena konstrukcija asinhronih mašina, njihova podjela, princip rada,
režimi rada, bilans snage, primjena asinhronih mašina kao elektromotora, generatora, jednofaznog
elektromotora, zakretnog transformatora te frekventnog pretvarača.

Asinhrona mašina, kao i sve obrtne električne mašine, je energetski pretvarač koja pretvara
električnu energiju u mehaničku i obrnuto. Asinhrona mašina koja električnu energiju pretvara u
mehaničku radi kao asinhroni elektromotor, a ona koja mehaničku energiju pretvara u električnu
radi kao asinhroni generator. Ove mašine su dobile ime zbog toga što im brzina obrtnog magnetnog
polja i brzina rotora nije ista.

Za razliku od sinhronih mašina, asinhrone nemaju izražene polove ni jarma polova. Kao i svaka
obrtna električna mašina, sastoji se od dva glavna (aktivna) dijela. To su stator i rotor. Stator je
nepokretni, a rotor obrtni dio mašine. I u jednom i u drugom dijelu smješteni su namotaji. Namotaj
statora ili rotora u kome se stvara prvobitni magnetski tok (pobuđuje magnetsko kolo) nazivamo
induktor. Namotaj u kome se pod uticajem magnetskog toka induktora vrši indukcija (indukuje
napon i struja) zove se indukt. Upoređujući ga s transformatorom, induktor ima ulogu primarnog,
a indukt sekundarnog namotaja. U literature se za asinhronu mašinu, zbog načina rada povezanog
s indukovanjem napona u rotoru, često koristi i naziv indukciona mašina.

Obrtno polje asinhronih mašina je moguće dobiti pomoću višefaznih nmotaja raspoređenih po
obimu statora kada kroz te namotaje teku višefazne naizmenične struje, ali takođe obrtno polje
stvara i rotor sa višefaznim namotajima kroz koje teku višefazne struje. Brzina obrtanja tog polja
u odnosu na stator je rezultat algebarskog zbira brzine obrtanja polja u odnosu na rotor i mehaničke
brzine rotora. Brzina obrtanja rotora nije jednaka sinhronoj brzini, ali se i polje statora i polje rotora
obrću istom brzinom.

Asinhrone mašine su našle široku primjenu u raznim granama, kako industrije tako i proizvodnje
električne energije jer mogu da rade u različitim režimima: kao elektromotori, generatori, zakretni
transformatori, frekventni pretvarači, elektromagnetne kočnice ili kao asinhrone mašine za velike
broje obrtaja.

Prednosti asinhronih mašina, u odnosu na ostale vrste električnih mašina, su manja cijena,
jednostavnost konstrukcije, visoka pouzdanost, dobar stepen iskorištenja, manji momenat inercije,
robusnost, sigurnost u radu, te niski zahtjevi za održavanje. Nedostaci su vezani uglavnom za
uslove pokretanja i mogućnost regulisanja brzine obrtanja u širokim granicama. Ista asinhrona
mašina može da radi kao motor i kao generator, a u prelaznim režimima i kao kočnica. Radni režim
zavisi jedino od toga da li se mehanička energija dovodi ili odvodi. Asinhrone mašine najčešće
rade kao elektromotori.

21
 LITERATURA

[1] N. Vukosavljević: Električne mašine, Elektrotehnički fakultet u Beogradu, Akademska misao,

2010. godine

[2] B. Mitraković, N. Nikolić: Asinhrone mašine, Naučna knjiga Beograd, 1989. godina

[3] A. Dolenc: Asinhrone mašine, Sveučilišna naklada Liber, Zagreb, 1970.

[4] Z. Stajić, Đ. Vukić, M. Radić: Asinhrone mašine, Elektronski fakultet Niš, 2012.

[5] J. Varga: Električne mašine II, Viša tehnička škola Subotica, 2006.

[6] I. Mandić, V. Tomljenović, M. Pužar: Sinkroni i asinkroni strojevi, Tehničko veleučilište u

Zagrebu, 2012.

[7] M. Krčum: Asinhroni strojevi, Sveučilišni centar za stručne studije Split, 2008.

[8] S. Smaka: Električne mašine, predavanja, Elektrotehnički fakultet u Sarajevu, 2022.

Web stranice:

https://www.scribd.com/doc/97302172/Asinhrone-masine

https://www.automatika.rs/baza-znanja/tutorijali/asinhroni-motor-konstrukcija-princip-rada-i-
primena.html

https://sh.wikipedia.org/wiki/Asinhroni_motor

https://hr.wikipedia.org/wiki/Indukcijski_motor

https://www.docsity.com/sr/asinkroni-strojevi/186592/

22