Suriname's strijd met klimaatrechtvaardigheid en het Escazú-akkoord

"Ik werd gezien als een vijand van de Staat, omdat ik mijn stem liet horen over klimaatkwesties"

Tekst: Stefanie Shibikie Lauchman

Op 21 april 2021 werd geschiedenis geschreven op het gebied van milieubescherming en
mensenrechten. Op deze dag is de regionale overeenkomst inzake toegang tot informatie,
deelname aan de besluitvorming en toegang tot gerechtigheid in milieukwesties in Latijns-
Amerika en het Caribisch gebied, beter bekend als de Escazú-overeenkomst, in werking
getreden.
Vijftien Latijn-Amerikaanse en Caribische landen hebben de overeenkomst geratificeerd; zeven
daarvan zijn Caribisch, te weten: Antigua en Barbuda, Belize, Grenada, Guyana, Saint Vincent
en de Grenadines, Saint Kitts en Nevis en Saint Lucia. Suriname, Trinidad en Tobago, Jamaica,
Bahama's en Barbados hebben het verdrag nog niet geratificeerd.

Dit historisch verdrag erkent, beschermt en bevordert de rechten van alle milieu-verdedigers,
waaronder maatschappelijke organisaties, niet-gouvernementele organisaties en individuen.
Ook met name groepen die vaak voorop lopen in klimaat-acties zoals: vrouwen, inheemse- en
tribale gemeenschappen.
Bovendien worden ook de rechten van het publiek op milieu-informatie beschermd. Het
internationaal verdrag geeft dus zogezegd ‘een stem aan de stemlozen’ op milieugebied. Het
biedt ook bescherming aan degenen die in de frontlinie staan.
Waarom heeft Suriname dit akkoord nog niet geratificeerd? Jupta Itoewaki, een inheemse
Wayana-leider en milieu-activiste vertelt over hoe ze gezien werd als ‘een vijand van de Staat’
vanwege haar klimaat-activisme.
Staatsvijand vanwege milieu-activisme
Itoewaki zegt dat zij in 2019 een verklaring aflegde op het Permanent Forum on Indigenous
Issues (UNPFII) van de Verenigde Naties. Ze sprak er over de rol van de overheid bij het
vernietigen van het regenwoud in de leefgemeenschappen van Inheemse volkeren. In haar
toespraak stipte ze ook de rol van verschillende grote NGO's aan. Die beweren op te komen
voor milieubescherming, terwijl het achter gesloten deuren slechts gaat om ‘het verdienen van
emmers met geld’, waarvan alleen hooggeplaatste NGO-werknemers profiteren.
Kort na de verklaring kreeg Itoewaki te horen dat ze haar woorden moest terugtrekken. Dat
'bevel' zou afkomstig zijn van een kopstuk die in die regeerperiode belangen op het spel had
staan. Ze weigerde dat te doen, omdat ze naar eigen zeggen "niets anders dan de waarheid
sprak". De activiste prefereert uit veiligheidsredenen de naam van deze persoon in de kwestie
niet te noemen.
Bij terugkeer in Suriname werd ze gezien als een staatsvijand. Vanwege bedreigingen aan haar
adres moest ze uiteindelijk noodgedwongen op gegeven moment naar een ander district
verhuizen. Zo wilde ze de veiligheid van haar gezin garanderen.

"Er zijn een aantal verhalen die ik je kan vertellen, over de wijze waarop ik werd bedreigd of
werd belemmerd in mijn manier van aandacht vragen voor de aanzienlijke milieuschade die zich
voordoet in en rondom onze dorpen", zegt Itoewaki verder. Het Lawagebied ligt in het diepe
zuid-oosten van Suriname. Het Wayana-volk woont er al eeuwenlang.
De afgelopen jaren vinden er grootschalige illegale goudwinningsactiviteiten plaats in het
gebied. Volgens Itoewaki besloten de goudzoekers enkele jaren terug te opereren langs een
kreek in de buurt van de dorpen Kawemhakan en Kumakapan. De begraafplaats van een oude
Wayana piaiman is in de buurt en wordt als heilig beschouwd.
Dorpelingen merkten dat het water in de kreek bruin en troebel werd. Bij nadere inspectie
ontdekten ze dat er naar goud werd gemijnd. Verder bleek een groot deel van het regenwoud,
ontbost. Itoewaki was destijds nog een jonge activiste. Zij en de dorpelingen waren
verontwaardigd over de activiteiten die werden ontplood. Er werd een beroep gedaan op de
commissie die de goudsector in Suriname reguleert; de Ordening Goudsector (OGS).
"We dachten dat de commissie ons zou helpen ons gebied te beschermen, omdat de
goudwinningsactiviteiten illegaal waren en onze kreken en bossen vernietigden." In plaats
daarvan besloten ze de illegale goudzoekers te beschermen en niet het milieu”, zegt Itoewaki.
Dorpelingen werden bedreigd en geïntimideerd.
Het is een wetenschappelijk feit dat bossen de snelheid van klimaatverandering vertragen. Ze
verminderen de hoeveelheid koolstofdioxide (CO2) in de atmosfeer, doordat ze meer
koolstofdioxide (CO2) opnemen dan afstoten.
Aangezien de belangrijkste oorzaak van klimaatverandering de overvloed aan koolstofdioxide in
de atmosfeer is, leidt ontbossing rechtstreeks tot opwarming van de aarde. Volgens
verschillende wetenschappers is ontbossing verantwoordelijk voor 10% van de totale
opwarming van de aarde.

Impact Escazú-overeenkomst op nationale wetgeving

Gina Griffith, docent Milieurecht aan de Faculteit der Juridische Wetenschappen, aan de Anton
de Kom Universiteit, zegt dat Suriname op dit moment wel wetgeving heeft die een aantal
aspecten van het Escazú-akkoord bevat. Zo zijn in de Milieu Raamwet bepalingen opgenomen
over de publicatie van milieueffectrapportages, vergunningen en verontreinigde gebieden.
Andere aspecten van het verdrag, zoals de bescherming van klimaatverdedigers, zullen echter
moeten worden geformuleerd en toegevoegd aan de nationale wetgeving, legt Griffith uit. Ze
geeft verder aan dat het voor Suriname het beste zou zijn om de Wet Openbaarheid van
Bestuur aan te nemen, zodat alle informatie toegankelijk is voor het publiek.
"Als Suriname dit verdrag ratificeert zal ons land moeten voldoen aan de verplichtingen die
voortvloeien daaruit. Het betekent dat er regels moeten komen voor de toegang van het publiek
tot milieu-informatie en de bescherming van mensen die vechten voor het milieu", concludeert
Griffith.

Stand van zaken

Patrick Kensenhuis, lid van de vaste commissie Ruimtelijke Ordening en Milieu (ROM), zegt het
verdrag nog niet onder ogen te hebben gehad. Na het te hebben doornomen zegt hij dat het
noodzakelijk is dat Suriname het akkoord ratificeert. Dat is om fundamentele mensenrechten te
beschermen. Kensenhuis roept de regering ook op om het akkoord formeel voor te leggen aan
het parlement, zodat het proces kan worden gestart om het verdrag te ondertekenen.
Ritesh Sardjoe, directeur Milieu van ROM, werd gevraagd of de regering plannen heeft om de
overeenkomst te ratificeren. En zo ja, om aan te geven welke stappen er tot heden zijn
genomen in dit kader. Sardjoe zei vaagjes dat de regering een verzoek met betrekking tot de
overeenkomst naar het departement van milieu had gestuurd. Volgens hem is hierna een advies
opgebracht. Maar hij gaf verder echter geen duidelijke of tastbare informatie.
Klimaatgeschillen
Griffith werpt een licht op de gevolgen voor Suriname als het akkoord wordt geratificeerd, maar
de inhoud ervan niet wordt opgevolgd. Wat er gebeurt met milieuverdragen is dat landen
moeten rapporteren over de voortgang van de implementatie in hun land. Vaak worden er ook
evaluaties gedaan, om te bepalen hoe ver landen zijn met de implementatie", zegt ze.
Regionale voortgang
Nicole Leotaud, één van de zes vertegenwoordigers van het publiek voor het Escazú-akkoord,
juicht het toe dat zeven Caribische landen achter de overeenkomst staan. "We pleiten ervoor
dat andere regeringen ook hun inzet voor goed milieubeheer tonen", zegt ze. Volgens Leotaud
is het van cruciaal belang dat alle partijen het bewustzijn over dit akkoord blijven vergroten en
zo ook de capaciteit van het Caribisch maatschappelijk middenveld opbouwen. Dit, om de
toegang tot informatie te garanderen, alsook deel te nemen aan beslissingen die van invloed
zijn op het milieu. Uiteindelijk moet volgens haar het fundamenteel recht op een gezond milieu
voor iedere burger beschermd worden.

Tekst en beeld: STVS

Dit artikel is gepubliceerd met de ondersteuning van Climate Tracker’s Caribbean Climate
Justice Journalism Fellowship