ლათინურიდან იტალიურამდე

იტალიური ისევე როგორც სხვა რომანული ენები ლათინაურიდან მომდინარეობს.

იტალიური სიტყვების უმეტესობა ლათინური წარმოშობისაა და მისიმსგავსი სიტყვებიც
არსებობს სხვა რომანულ ენებში.
მოგვიანებით უკვე ხაზი ესმევა ლიტერატურულ ლათინურსა და პლებეების
სამხედროების სოფლელების (მეტყველებას) ენას. ეს სოციოლინგვისტური სახის
დიფერენციაციაა. ხოლო მეორე არის დიაქრონული დიფერენციაცია.
იმპერიის მიერ დაპყრობილმა ტერიტორიებმა სხვადასხვა ლათინური მიიღეს რამაც
განაპირობა იტალიის ტერიტორიაზე ლათინური ენის მრავალფეროვნება.
ლათინური ენის შესახებ გარკვეულ წარმოდგენებს გვიქმნის ხალხურ დონეზე შექმნილი
ნაწარმოებები, როგორებიცაა სამედიცინო ან სასოფლო-სამეურნეო წიგნები, ასევე
სპექტაკლის ტექსტები.
ძალიან საინტერესო მასალას წარმოადგენს უბრალო ხალხის მიერ შესრულებული
ტექსტები სახლის კედლებზე როგორც პომპეიში ან გრაფიტები და სხვა.
იტალიურიი ენის ჩამოყალიბებაზე საუბრისას არ შეიძლება არ ავღნიშნოთ სუბსტრატი,
სუპერსტრატი და ადსტრატი. 1. ადგილობრივების გავლენა ლათინურზე( ვინაიდან ის თავს
მოახვიეს ადგილობრივ ენებს რომლებმაც თავისებურად იქით მოახდინეს გავლენა მასზე)
2. სუპერსტრატი - გერმანული და ფრანგული ტომების გავლენა ლათინურზე
3. მოსაზღვრე ქვეყნების ენების გავლენა ლათინურზე.
იტალიურზე ასევე დიდი გარკვეული გაბ=ვლენა ჰქონდათ გერმანიკულ ტომებს,
განსაკუთრებით ოსტგოთებას, თუმხა იქიდან გამომდინარე რო დიდხანს არ უბადონიათ
მათი გავლენაც არ იყო ასეთი მნიშვნელოვანი.
რაც შეეხება ლანგობარდებს, მათი მიზანი იტალიის განადგურება იყო , შესაბამისად იყო
დიდი გავლენაც და დატოვეს დიდი კვალი, მაგ: ერთერთ რეგიონს ლომბარდია ჰქვია.
11-12 საუკუნეში იტალიაში პროვანსულსა და ფრანგულის გავლენააა, რაც მათი
ლიტერატურის გავრცელებით გამოიხატა , და ლიტერატურა უკვე ფრანგულად იწერრებოდა
როგორიცაა მარკო პოლოს ,,მილიონი”.

1.პრობუსის დანართი-
2.კაპუის განჩინება-
3.რომაული კატაკომბის გრაფიტი-

3.ვერონული გამოცანა- არის მინაწერი პერგამენტის ფურცელზე, რომელიც

შესრულებულია ესპანეთში და მოხვედრილია ვერონაში.ფურცლის ზედა ნაწილში ხელით
მიწერილია ორი შენიშვნა. მეორე გამართული ლათინურითაა მიწერილი ხოლო პირველი
განსხვავებული სახითაა წარმოდგენილი. რომელზე ფიქრიც 1924 წლიდან დაიწყეს რაც ეს
ფაქტი გახმაურდა.ეს ამოცანა შემთხვევით ბართოლომეისმა თავისი პირველი კურსის
სტუდენტის დახმარებით ამოხსნა თუმცა არა ბოლომდე, ვინაიდან ბევრი სიტყვა იყო
რომელთა მნიშვნელობაც გაუგებარი რჩებოდა, ვინაიდან რამოდენიმე ვარიანტით
იხსნებოდა. იგი არის ამოცანა რომელიც უამრავი წინააღმდეგობით არის სავსე და
შესაბამისად შეუძლებელია ის იტალიური ენის პირველ დოკუმენტად მოიხსენიოს.

4. წმ. კლიმენტის ბაზილიკის წარწერები-

XIII საუკუნე
ერთმანეთისგან უნდა განვასხვავოთ ორი პროცესი: იურიდიული
სახის დოკუმენტებში ხალხური ენის შემთხვევითი გამოყენება და მისი
ლიტერატურულ ენად არჩევა. ხალხური ენის პოეზიის ენად არჩევა
გულისხმობს მის საყოველთაო დამკვიდრებას. პირველი იტალიური
სკოლა არის ფრიდრიხ მეორის კარზე ს.იტალიაში
ჩამოყალიბებული ,,სიცილიური სკოლა”. ამ პერიოდში არსებობდა
სხვა ორი რომანული ლიტერატურაც რომლებიც საკმაოდ დიდინ
პოპულარობით სარგებლობდნენ ესენი იყო ფრანგული ლიტერატურა
და პროვანსული ლიტერატურა. უკანასკნელი იყო პოეზიის ენა,
რომლის ძირითად თემასაც ინტელექტუალური დახვეწილი ფორმებით
გადმოცემული სიყვარული წარმოადგენდა. დასტურდება ისეთი
იტალიელი პოეტების არსებობა რომლებიც წერდნენ ლექსებს
პროვანსულად, ჰბაძავდნენ ტრუბადურებს. მათ შორის იყვნენ
სიცილიელი პეტებიც რომლებიც ცდილობდნენ ეს ენა ჩაენაცვლებინათ
იტალიური ან სიცილიური ხალხური ენით. ამ სკოლამ იტალიურ ენას
მნიშვნელოვანი მემკვიდრეობა დაუტოვა.
რატომ აირჩიეს სიცილიური - და არა სხვა კუნძულზე
გავრცელებული რომანული ენა? რამდენადაც ცნობილია ფრიდრიხი
სიცილიურ ენაზე წერდა ლექსებს და იდეალურად ფლობდა ლათინურს.
ასევე უნდა აღინიშნოს რომ სასახლის კარი ღია იყო .
სიცილიური პოეზიის ხალხური ენა ძალიან ფორმალიზებული და
დახვეწილია, მასში დიდი რაოდენობითაა შესული პროვანსული და
მათი მიბაძვით მიღებული სიტყვები, სწორედ ფორმალური
ღირებულებებით იყო ნაკარნახევი სიცილიურის არჩევა.
იტალიური პოეზიის პირველი ნიმუშები გადმოცემულია შუა
საუკუნეების ტოსკანელი გადამწერების მიერ შესრულებული ასლებით.
შუა საკუნეებში გადაწერა სრული ორიგინალობით არ ხორციელდებოდა.
ტოსკანელი გადამწერები ცდილობდნენ სიცილიური კვალი სრულიად
წაეშალათ რომელიც ყურში ხვდებოდათ. საუკუნეების განმავლობაში
ტოსკანიზებური ფორმა კარგ ფორმად ითვლებიდა.

II. ფრიდრიხ მეორის გარდაცვალებამ კულტურის იმ კერების

ჩაქრობა გამოიწვია რომლებმაც პირველი იტალიური სკოლა
ასაზრდოვეს. სიცილიურმა პოეზიამ გადაინაცვლა ე.გ სიცილიურ-
ტოსკანური, და სტილნოვისტების შემოქმედებაში, რომელიც
იტალიური პოეზიის მთავარი ხაზი იყო და სამხრეთიდან ცენტრალურ
და ჩრდილოეთ იტალიისაკენ მიდიოდა.
აუცილებელია გამოვყოთ სასიყვარულო ლირიკისაგან
განსხვავებული ჟანრი - რელიგიური პოეზია.
ამჟამად პოეზიის გამორჩეულ ძეგლად მოიაზრება ,,cantico”.
ასევე გავრცელებული იყო რელიგიურ ხოტბათა ტექსტები.
მეცამეტე საუკუნეში ჩრდილოეთ იტალიაში ხალხურ ენაზე შექმნილი
ლიტერატურა აყვავდა. იგი ძირითადად ლომბარდიის ტერიტორიაზე
იქმნებოდა და ხასითდებოდა ჩრ. იტალიის ენისათვის
დამახასიათებელი ნიშნებით.
აღსანიშნავია იტალიის გეოგრაფიული თავისებურებები რაც
გულისხმობს განსხვავებებს არა მარტო ჩრ. ს და ცენტრალურ ნაწილებს
შორს არამედ უფრო კონკრეტულად.

III.ხალხური ენის შესახებ დანტეს იდეები შეგვიძლია ამოვიკითხოთ

მის ორ ნაშრომში ნადიმი და ხალხური მჭერმეტყველების შესახებ.
ნადიმში იგი ლათინური მიჩნეულია მაღალი დონის ენად, რადგან
გამოიყენება ხელოვნებაში, ხალხურ მჭერმეტყველებაში კი ხალხურ
ენას ანიჭებს უპირატესობას.
ხალხ.მჭერ. დაწერილია დანტეს დევნილობაში ყოფნისას, იგი
შეწყვეტილია მეორე წიგნზე და წარმოადგენს პირველ ტრაქტატს
ხალხური ენისა პოეზიის შესახებ. ის აღორძინების პერიოდში
ენობრივ საკითხებზე კამათისას ერთერთი ძირეული დოკუმენტი
აღმოჩნდა.
მეტყველებისა და ენების წარმოშობას დანტე ბაბილონის კოშკის
აგებას უკავშირებს. იმისათვის რომ ენამ იდეალურობას მიაღწიოს უნდა
შეწყვიტოს ცვალებადობის პროცესი. სტაბილურობა გარანტიაა
რომლის გარეშეც ვერ იარსებებს . ხალხურმა ენამაც უნდა მიაღწიოს
სტაბილურობას იმისაათვის რომ ლიტერატურული გახდეს.
დანტე შემდეგ მიყვება ბუნებრივი ენების გეოგრაფიული
თვალსაზრისით და ჩერდება იტალიის არეალებზე, და საუბრობს იმ
შიდა განსხვავებებზე რომლებიც ახასიათებს სალაპარაკო ენებს. დანტე
მკაცრად აკრიტიკებს ბუნებრივ ენებს და აღნიშნავს რომ ისინი არ არია
ღირსნი იწოდებოდნენ ,,ამაღლებულად”, განსაკუთრებით კი
ფლორენციულსა და ტოსკანურს აკრიტიკებს.
დანტეს კვლევა შემდეგ ენიდან ლიტერატურაში ინაცვლებს, იგი
ეძებს ისეთ ენას რომელიც ხალხურ ელემენტებსაა მოკლებული.
დანტეს აზრით ხალხურინ ენის გაკეთილშობილება უნდა მოხდეს
ლიტერატურის საშუალებით.

IV.მეცამეტე საუკუნეში პოეზია შეიცვალა, განვითარდა რასაც ვერ

ვიტყვით პროზაზე. იგი ისევ ლათინურ ენაზე იქმნებოდა, ის იყო
წერილობითი კომუნიკაციისა და კულტურის განვითარების საშუალება.
ხალხურ ენაზე ლათინურისაკმაოდ დიდ გავლენას ახდენს. ეს კარგად
ვლინდება ,, ვოლგალიზებულ” ტექსტებში. ვოლგალიზებით ანუ
ლათინური ან ფრანგული ტექსტის ხალხურ ენაზე თარგნა რომლითაც
იქმნებოდა მაღალი ფასეულობის ქმნილება.
მეცამეტე საუკუნის პროზაზე ფრანგულის გავლენა ლათIნურთან
შედარებით ნაკლებია მაგრამ უნდა აღინიშნოს რომ ზოგიერთი
იტალიელი მწერალი ფრანგულად წეერდა. მაგ: 1298 წელს მარკო
პოლოს კარნახით გენუის საპყრობილეში რუსტიკელო და პიზამ
ფრანგულ ენაზე შექმნა ,,მილიონი”.
მეცამეტე საუკუნის პროზაში ორი ენა იხმარება გრანგული და
ლათინური. უნდა აღინიშნოს ამ პერიოდის მოღვაწე გვიდო ფაბა
ავტორი ტრაქტატებისა ,,მეწამულისფერი ძვირფასი ქვა”, რომელშიც
მოცემულია რჩევები ოფიციალური წერრილების შექმნის შესახებ.