‫جامعة أبو بكر بلقايد تلمسان‬

‫كلية احلقوق والعلوم السياسية‬

‫قسم العلوم السياسية‬

‫حماضرات مقياس‪:‬‬

‫السلوك التنظيمي‬

‫موجهة لطلبة السنة األوىل ماسرت‪.‬‬

‫حتصص‪ :‬إدارة املوارد البشرية‪.‬‬

‫إعداد‪:‬أ‪.‬د‪ /‬نادية أمينة كاري‪.‬‬

‫السنة اجلامعية‪.0202 / 0202 :‬‬

 ‫المحور األول‪ :‬مفاهيم عامة حول السلوك اإلنساني في المنظمة‪:‬‬

‫تمهيد‪:‬‬

‫د د ددالونالوك د د ددت لسو د د د د ل‬ ‫دددد ل دددد ل س ل‬ ‫تع د د ددالسلوك د د ددالونظ د د دددق لوعقظ د د ددت لونل‬
‫ونل د د د أل ن د ددكل أللراد د د لك د دددق لو رد د دبوسلسو د د د لونل د د د ل ل د د د لوع ت د ددال د د د لومللغ د د د و ل‬
‫(وملبتش د ددبال ا د د د لوملبتش د ددبا لوملظ د ددنقنال د د د ل د د د ولونظ د دددق ل غ د ددباللوكد د ددلغسلتل لتق د د د لك د دددق ل‬
‫ونفد ددت دللسو د د لونل د د لسوا د ددتأل د ددقلو د ددبل وت د د لون د د ل ل د د د ل ملت د ددتل تملفد ددت لو كتك د د ال‬
‫وند د ددهبل د د ددتل ل د د ددتل لد د د د لونعدد د ددقللو ل ت د د ددالوند د ددهبل ت ن د د د لسلوكد د ددال د د د ولونظد د دددق ل د د د د ل‬
‫د د د د د ل دد د د د د لوند د د د د ف ل‬ ‫ل ك د د د دداتل دد د د د د لوند د د د د ف لو ل د د د ددت لندع د د د د د أل دد د د د د لو ل د د د ددتسلونل‬
‫د د ألل د د د لونل د د ل د د د لوعسولال أل د د د لرظ د د لت ذل د د ل د ددسذل د د لو ت د ددبال ألل‬ ‫ونل‬
‫ل‬ ‫ق اللجم ق ال لوملفت لو كتك النفا لونظدق لونبشب لسو لونل‬

‫‪ .I‬مفهوم العمل البشري‪:‬‬

‫ولل‬
‫لش د د د لونع د د د ل فا د ددقلل د د د ل د دداال ت د ددبلرا د ددقل ب د ددتلال د د د لجما د ددقسأل لك د د دق ل‬
‫د ددتألل د د ولو اد ددقسل د ددد ل لر د ددب أل د ددقلل د دداوملتغ د د ل د د د لومل د دقوسلو ن د ددال وند ددهبل د ددقلل‬
‫د ددتألل ع د ددلأل‬ ‫للق دا د ددتلنلا د ددبرل د ددت‪،‬النارد د دبوسلول د ددب أل د د د ول دد د د ل د ددل ل د ددسذل د ددتألل‬
‫لد د ولرتنع د د ل ددقل ن ددكلو ا ددالونبش ددب لوملق د د لت ددقل قل ددتجل ددبلق ددتر لند ت دداأل ددسذل ددتألل‬
‫تألل ع ل ل‬

‫ألل د د د د ولوملفا د د ددقللوع د د د د ل د د د د لونع د د د د ل ق د د ددق تلندالوكد د د ددال ل ا د د ددال د د د د لونعدد د د ددقلل‬
‫ل‬ ‫و ل ت ال دد‪:‬ل د لون ف أل د لو قلاتسأل د لو ل تسل‬
‫رلعب د د لونع د د ل د د د ل ق د د ل ك د د دال قل ددتجلونظ ددد ل و ددا ت لون ددهبل با د د لر ا ددتلو ر د دبوسل‬
‫بت د د ل د د د لون د ددبملو قلا د ددتس لملفا د ددقللونع د د أل د ددفل ع د ددب ل‪)1968( Neff‬لونع د د ل د د د ل‬
‫قد د د د ‪:‬لش ن د د ددكلون ش د د ددت‪،‬لوملف د د ددالوند د د د ل س د د د د لونبش د د ددبأل د د ددا لو‪،‬ف د د ددت ل دد د د د لتغ د د د د ل عد د د د ل‬
‫اد د د ددتا لو د د د د ش ل نع د د د د ل يد د د ددبلونلعد د د ددتل ل قن د د د ددال د د د ددتل د د د ددتلل د د د د ل‪:)1973( O’Toole‬ل‬
‫د ددب ش ل ل ألل د د لو رد د دبوسل ل‬ ‫شونع د د ل د ددقل ن د ددكلون ش د ددت‪،‬لومل د ددل ل ش د د تلل و لقظد د د الن‬
‫لابل د ل نكلراقل قلل قظتا ل بىلندفبسلقفظ ‪ :‬ل‬

‫‪ -‬لل د د د لون د د د و ل شد د ددبتسل ت د د ددت لو قل د د ددتللو ل د د ددت أل ت د د ددالونل د د ددا بل‬

‫د د د لن د ددتققألل‬ ‫ونف د ددبس ل و ل د ددت أل ن د ددكل أللونع د د د لافاق د د د لونع د ددتللك د دددعال‬
‫ونع د ددبالل ون د د د أل تنل د ددتالر د د ألل د ددتل ا د د لونع د د لندف د ددبسل لقق د د ل د د د ل ب ع د ددال‬
‫د د د ل لق د ددالك د دددعل أل ل د د ول ل د د لتعب د د لونع د د ل د د ل د ددسذل ظ فل د د ل ل‬
‫و ل د د د د لرلظد د د د ألن د د د د ل د د د د نكل د د د د ل د د ددسذل د د ددتلل ع د د د د لندف د د ددبسلونعت د د د د أل ل‬
‫خيلد د د ل د د ولوملفا ددقلل د د لجمل د د لل ددبليظ د د لو لسر ددت ل ونفب قد ددت ل اد ددتأل‬
‫ل‬ ‫قلون بملون فظ ل و ل ت لندع‬

‫‪ .II‬السلوك اإلنساني في العمل‪:‬‬

‫نفا د د لونظد دددق لوعقظد ددت ل لونع د د أل د ددال ل د د لرا د د ل د د ولونفد ددبسلون د د ل د ددامل‬
‫ونيقلالونا ت األ ونيقلالونل قنق ال عا ت ل‬

‫لوند د د د د ددا لونعت د د د د د د لو ل ل كد د د د د ددل عتنلونيد د د د د ددقلالونا د د د د د د ت ال‬ ‫‪ -‬كد د د د د ددت الومل د د د د د د‬
‫ل لت د د د د د د د لشو د د د د د ددس ل‬ ‫شل‪Weber‬ل‬ ‫و ل د د د د د ددت تل د د د د د ددقل د د د د د ددتل د د د د د ددل لشر د د د د د د د‬
‫ون تظد د د ددلتقل ال ل ملونب تن د د د دداشأل د د د د نكل‪Tawney‬ل ل لت د د د د لشوند د د ددا ل د د د ددب ل‬
‫ونب تن اش‬
‫د د ددفالونفبسوق د د ددالون د د ددهبل ل د د د د ل د د ددتلونعت د د د د لو ل ل د د د د لونل د د د د د ل د د د د لون د د ددب مل‬ ‫‪-‬‬
‫ل‬ ‫و ت د د د دداألتد د د د ددكلونفبسوق د د د ددالون د د د ددهبل د د د د ل ش د د د ددب لاب د د د ددا ل د د د د ل ب د د د ددتس لومل د د د د‬
‫ون تظد د ددلتقهبأل أللوند د ددا ل ظد د ددبا ل شد د ددب ل عسقد د ددال د د ددللونعبد د ددال ل د د د ل لس د د د ل‬
‫ند ظ د د ددال د د د د نكألا د د ددتل د د ددرلندل د د ددت بل وناد د د د ت لونب د د ددتال د د د د لونلل د د ددبلل د د د د ل‬
‫ون قو د د ددال و د د د دبو لوملا د د دداأل د د ددتل لوك د د ددلباوذلونظ د د ددعبلونا د د ددل رلندظ د د دددعال ل‬
‫د د ددبلونعت د د د لافاد د ددقللكد د ددعبلونظد د ددق ل لونظد د ددعبلونل ترظ د د د لون د د د لتظ د د د رل د د د ل‬
‫تق ت لونظق‬
‫‪ -‬حت د د ددبلل ب د د ددالونل د د ددتللونب د د ددتن لل د د ددالن د د د لت د د دبو لس د د ددال ل ع د د د لوملب د د ددتس ل‬
‫ون تظد د ددلتقل األ د د د ل د د د ولومل د د د د ل د د ددبرلونغ د د د لقع د د ددال د د د لو ل د د د و لنعبد د ددتس ل‬
‫ند ددال ك د د ناأل د د ل د ددتل د ددتألل لش د دبول لونعاد ددقللونقك د د ل‬ ‫و ا د ددتلل ونف د ددبل‬
‫ل أللونف ل ي لو ل للجد تت ل قل قبنل ىلو ل لونغ‬

‫ل د د لونلف د د ل ل د ددتسالوعقل د ددتجل د د ل د د لون د ددتسال لون د ددب رل‬ ‫ن د ددالك د ددت ل د د ولون د د‬
‫ندلف د ددت ل دد د د ل ظ د ددلقىلونغد د د أل د د د ل اف د ددتذل د ددتق ل قوقد د د لو‪ ،‬د ددتاألا د ددتل ع د د د لونف د ددبسل د ددل ل‬
‫ل‬ ‫ل ن لومل فعالونفعد الن تت لونع‬ ‫ت ل تادال ألل تل ا ل قلونب رلو‬

‫ظد د د ل‪ Brown‬وند د د لقبد د د ل‬ ‫ل‪Lewis Way‬‬ ‫لومل ت د د لل د ددتأللونعت د د د لوند د د ل د ددف‬

‫ل قو فتت لونهبلك ب تللنلونع لاتل د ‪ :‬ل‬ ‫ولونع ل‬

‫لونع د د د ل و ا د ددال‬ ‫‪ -‬د ددتأللونعت د د د ل د ددبلنققد د د لونع د د د ل دد د د ل قد د د ل د د ددكلنا د ددت‬

‫وملب ذل نكأل ل أللونعت ل قلل ب ل ق ل اال ع للنبنلونع‬
‫د ددقل د د ول د ددبىل لونع د د ل بو د ددتأل د ددتذل د د ل د د للابد ددالش ا د د ال أللولد ددا ل‬ ‫‪-‬‬
‫د د ل د ددقلط د د لوملد ددتذلر د د أل د ددقل د ددتل سىل ىل د د د ل د د لوملظد ددنقن األا د د ل بد ددتذل‬
‫د د ددال د د د د ول‬ ‫ق د د ددالونع د د د د لوند د د د ل س د د د د أل لومل ت د د د د للنلونع د د د د ل ل ب د د ددتال‬
‫د د ل ل ت د ددتأل د ددقلو د ددبلون د د ل سىل‬ ‫ومل د ددل ل لو ل د د ل د ددتلسولل د د د لل و د ددتل‬
‫د ددتلل لبت د د ل ل‬ ‫ ىلت و د ددالونش د ددعقلل تنعا وق د دداللجت د د ألربد ددا لونعت د د ل فلع د د لو‬
‫ونع د د ألاد ددتل سىل ىل د دداللوني د ددال د د ل تنلد ددتالت د ددا ل لونع د د ل بوقبل د د أل د ددقل‬
‫و بلون لكت ل لوقلشتللونلت دقل ا‬

‫د د د ل د د د ول ع د د د لك د دددق لونعت د د د لك د دددق تلك د دددب تأل د د د ل لفد د ددتسىللنلونع د د د ل ن د ددكل‬

‫د د د ألللنلونع د د د لق د ددال دد د د لونع د ددتذل د د د ألل‬ ‫د ددقذل‪Brown‬‬ ‫د د د ل دد د د لحتف د د د ل تمل د ددتذأل د ددتل‬
‫أل ددفل ددال ددبال ددبىل أللو ددبل ددقل‬ ‫ونع د د ل د د ل ددب لالش ددتقال لعب دداألرع ددت دا ل ددر‬
‫و‪،‬د د ددتر لو‪ ،‬د د د لندع د د د ألن د د د للومل بلد د ددفل د د د ل كد د ددتا ل د د ددبىلنللف د د د لر د د ددال ق د د ددال‬
‫لونظ ت ال وخل ل‬ ‫ونب ت الومل لدفال دد‪:‬لونع ل ارق الو بل و ق‬

‫ت لا د د ددتلل د د ددت ذللنلونع د د د د ل ش د د ددبتسل ع د د د د لو‪،‬ت د د ددت لوملتس د د ددالندعت د د د د ألن د د د د ل ل‬

‫لب د د ل‪،‬ت تت د د لو ل ت د ددال ونظ د د قنق ال ي د د لوملظد ددنقن ال ت د ددا بلون د د و ألومل تقد ددال و قل د ددتلل‬
‫ل‬ ‫و لت‬

‫د ددال ل د د ل ألل د ددل لاع د د ذل د د ل‬ ‫اد ددفال ت د ددالر د د أللسلوكد ددالونظد دددق لوعقظد ددت ل لومل‬
‫لغ و ل كتك ال ‪ :‬ل‬

‫‪ -‬ب عالونظدق لونبشب‬

‫‪ -‬حم لوملبتشبل ا لوملبتشب‬
‫وت ل لجتل ل لتتلخي لوملا‬ ‫‪-‬‬
‫ت تت د د د د لوملب د د د د ددال لون بر د د د ددال ر د د د ددت ل ق د د د د ل د د د ددتل د د د د ل د د د د ل د د د دداو ل‬ ‫‪-‬‬
‫نبدقاات ل ل‬
 ‫‪ .III‬تنظيم العمل‪:‬‬

‫د د د ل او د ددالون د د دبأللونعش د ددب ل(‪)20‬ل د ددب لجم ق د ددال د د د لونلغ د د د و ل لجم د ددتذلونا د د د ت ال‬
‫ب ت‪ :‬ل‬

‫د ددتلتظ د د د ل د ددتل ألل د د لونل د ددالقد ددال‬ ‫‪ .1‬تطو وووير تقنيو ووة اإلنتو ووا المك و و ‪:‬ل د ددتل‬
‫وك د د د د ددلع د ل د د د د د د ل ت د د د د ددالون د د د د د دبأللونلتكد د د د د د ل ش د د د د ددب (‪)19‬ل لونق د د د د ددت لومللل د د د د دداال‬
‫‪Ford‬‬ ‫و ب دداأل د د ل قد د لوك ددلع ت ل وك ددعتل ددقل ن ددكلكد د ل د د لشر ددقلسش‬
‫د د د ل ب د د د لونع د د د ل د د د د لش د د د لكدظ د د ددداأل وند د ددهبلو لظد د ددل لر د د ددتل عد د ددال تر د د ددال‬
‫ل ألل ‪Peter‬‬ ‫ون ش د د د ددت ت لوناد د د د د ت األ د د د د د ل د د د د د لون لو د د د دداأل و ل ت د د د ددال د د د د د‬
‫‪Drucleef‬ل ددبىل د ألل ب د لوعقل ددتجلومل يد د لن ظ د ل ب ددا ل تق ددتلر د د ل د ل‬
‫لو ربوسأل ل ولوملبا لقل للل كتك لل‪:‬‬ ‫ل با لو ل ت ل نكلنل‬
‫‪ -‬د د دداللونلبع د د ددال ر د د دبوسل ل ااد د ددلل د د د لتد د ددال لول د د ددب ل د د د ل د د د دقولحمدا د د د أل‬
‫د د د ل كد ددتحل أللونق دداال لون ع ددالون ددهبل د د د ل كتك دداتلق د د لونع د د لن ظ د د ل‬
‫د د د لومل ل د ددقجلون ا د ددتا أل د د د لق د ددالت د ددقألل د د ددال د د د لونع د د ددت لون د ددهبل د ددبل د ا د ددتل‬
‫ومل لقج‬
‫ل‬ ‫د ددبرلونل د د لون ظ د د لو ا د ددال د ددقلومل د ددل ل ن د د لونعت د د أل د ددفل ل ظد ددل‬ ‫‪-‬‬
‫د د د ولو د د د ل ون د د د ل د ددبرل ل د ددل لك د ددقىل ب د ددال د د د ل ب د ددت لوعقل د ددتجل ألل‬
‫ظلي ب تل تلجلونل‬

‫د د د ل د د ددتلظا د د ددبلو ل د د ددتللوملظ د د د ل للنلونع د د د ل د د ددب لالتظ د د د لو ر د د دبوسل ل‬

‫ل ل تل لت ل لتدكلوملاتلو لو ل ت ا ل‬ ‫ول‬
 ‫ل مه لاتل ‪:‬‬ ‫‪ .2‬تزايد المنظمات الصناعية الكبرى‪ :‬ت‬
‫‪ -‬تع د د ددق لونف د د ددبسلو ررتو د د د د ل د د ددتنفباللونفعدد د د د ل تنل د د ددتالا د د ددتنل د د د د ل لق د د ددقذل‬
‫وقعاوللندعسقت لوعقظتق الونل د ا ا‬
‫‪ -‬ب ع د ددالونع ا د ددبلونبش د ددب لوند د د لتش د ددغد ل د د د لومل كظ د ددت أل د ددفل د ددت لت د ددقسل‬
‫تعاسلندي ترت ل و دف ت لو ل ت ال و قلاتس ا‬
‫‪ -‬وعقلتجلونعد ل ىل تق لوعقلتجلو قلاتس‬

‫‪ .IV‬المنظمة‪ ،‬التنظيم‪:‬‬

‫د ددال د ددتل د د د ل ل ت د د د ل ىل دف د ددت لون د دداولحأل‬ ‫ق د ددال د ددالو لسر د ددت ل لتعب د د د لومل‬
‫رت قلاد ددتس لخيلد د د ل لتعب ف د د ل د د لونظ تك د د أل سمهد ددتلقد ددالخيلدفد ددتل د د ل د د د لون د د ف ل د د د ل‬
‫و ل تسأل ر تل د لجم ق ال لونلعتل ‪ :‬ل‬

‫ددد ل‬ ‫ل ش د ددلغدقألل د د د ل ع د ددا ل ل د ددتلل‬ ‫‪ -‬د د د لقظد د د ل ت د د د ل د د د لو رد د دبوسلوند د د‬

‫ندظد ال ق تللنل ظ لونع ألنلل ل او ل شرت ا‬
‫ل لت د د د د ل د د د د د ل‬ ‫شل‪Edgar H.Schein‬ل‬ ‫لعب د د د د لش د د ددت لر د د د د أللش س د د ددتللش د د ددت‬ ‫‪-‬‬
‫د د ل عبراد ددتل د د د ل د ددتل بد ددتلال د د لقظ د د ل د ددس لن شد ددت‪،‬ل د ددقلل د د ل‬ ‫ون د د ف لونل‬
‫د دداسل د د لو ش د د ت لنلل د د ل د دداو ل شد ددرت الحمد دداساأل ند ددكل قوك د د الق د ددتلل‬
‫دالونظد ا‬ ‫نل ظ لونع ل‬
‫ل ش د ددلغدقألل د د ل ع د ددا ل ل د ددتلل‬ ‫د ددال د د لقظ د د ل ت د د ل د د لو ر د دبوسلون د د‬ ‫‪ -‬ومل‬
‫لندظد ال ق تللنل ظ لونع لنلل ل او ل شرت ا‬

‫الاتل د ‪ :‬ل‬ ‫لومل‬ ‫تل ل‬

‫د د ددال د د د لش اد د ددلل ل ي د د ددبأل د د د لطت د د ددت ل د د د لل د د ددال ا د د د ل‬ ‫‪ .1‬تل د د ددقأللومل‬
‫ل ا‬
‫الجم ق ال او لتظع لنلل ات‬ ‫‪ .2‬ند‬
‫تل ع تلنلل لونلظ لونفعتذ‬ ‫ال كدق تلت‬ ‫‪ .3‬تلب لومل‬
‫‪ .4‬ونل ظد د د لوند د دقو لند ش د ددت‪،‬لوند د د ل د ددقلل د د د لو رد د دبوسل ت ل د ددتسل دد د د لونع سق د ددال ل‬
‫ل ونل ف‬ ‫ونل‬
‫ل‬ ‫‪ .5‬و كل بول الن تأللحت لو او‬

‫ل‬
 ‫المحور ال اني‪ :‬أهم التيارات النظرية المفسرة للسلوك اإلنساني في المنظمة‪:‬‬

‫تمهيد‪:‬‬

‫د د ددال د د د د ل ظد د ددلقىل‬ ‫أللونف د د ددبلوعسول لوملعت د د ددبلا د د د ل ت لجت د د ددت ل وملد د دداولحلونل‬
‫د ددال ون د ددهبل د ددتأللل د ددتل‬ ‫ونل د د ل لونل ب د د لومل د دداو أل د ددفل د ددب لجم ق د ددال د د لومل د دداولحلونل‬
‫د ددت أل ر د ددتل د د د لجم ق د ددال د د لون ب د ددت لوند ددهبلو ل د ددا تل‬ ‫د دداىل لتظ د د لل ترد ددال ق د دقوسلومل‬
‫عد د د لومل د دداول لونف ب د دداأل ي د ددتذلوملالك د ددالونظ د دددق ال الك د ددالو قظ د ددت لوملفلق د ددال لسلوك د دداأل‬
‫ا ل‬ ‫را ل حتد لونظدق لوعقظت لسو لومل‬

‫‪ .I‬نظريات الحاجات‪:‬‬

‫‪ .1.I‬ه و وورم الحاجو و وات لو و و و وماس و وولوو‪ :‬ون د د ل ا د د لر د د لش تك د دددقشلو‪،‬ت د ددت ل ىل‬
‫مخد د د ل ظ د ددلق ت ل بتب د ددالتبت ب د ددتل ب د ددتأل ل د د د لش د ددب تل كتكد د د تل د ددقل أللحت د د د ل ل ظ د ددلقىل‬
‫‪:‬‬ ‫لو‪،‬ت ت أل ل ل ل ل ولحت لوملظلقىلون ل ظب ل لونرتت أل‬ ‫ل‬

‫ت ت لحت لون و‬

‫ت ت لونل ا ب‬

‫ت ت لو قل تللو ل ت‬

‫ل و كل بول‬ ‫ت ت لو‬

‫ل ونالا‬ ‫و‪،‬ت ت لونب قنق ا‪:‬لو‬

‫‪ .2.I‬نظري و و ووة الوج و و ووود وا"نتم و و ووا أو نظري و و ووة وألو و و وودرفرو‪ :‬ع د د ددالو قل د د ددتسو لون د د ددهبل‬
‫د د دقول د د د أللو رد د دبوسل ل د ددب ألل‬ ‫ل‬ ‫اد د د لن ب د ددالش تك د دددقشل د د د لقبد د د ل عد د د لونب د ددت يللوند د د‬
‫تن د د ددب لال د د ددتلل شد د ددبت ا لندلت د د ددت ل د د د لونرتت د د د لون د د د ل قرت د د د لش تكد د دددقشل د د د ل د د د ا ل‬
‫لو‪،‬ت ت ل ىل س ال ظلق ت ل كتك ال ‪ :‬ل‬ ‫‪Clayton Alderfer‬ل ون ل‬

‫ل‬ ‫‪-‬ل ت ت لونق قس‪:‬ل تشب ل قوك ال قشتللو بل ومل ترر‬

‫‪-‬ل ت د ددت لون بو د ددا‪:‬ل تش د ددب ل قوك د د ال قش د ددتللونعسق د ددت ل د د ل ر د دبوسلو ل د د أل د د ل ق د ددتلنل‬
‫ل‬ ‫سلل‬

‫‪-‬ل ت د ددت لون د ددق‪:‬ل تل د د د ل لق د ددتللونف د ددبسل تع د دداوسل لجم د ددتذل اا د د أل ونع د د ل د د د ل‬
‫حت لونرتق الوملا ال و ل ت ال منقلونش ا ا ل‬

‫‪ .3.I‬نظريو و و ووة العو و و وواملي ل و و و و و وهرتزبو و و وور و‪ :‬د د د ددب لش بت د د ددب شلونب د د د ددتل د د د د لونع د د د د ل‬
‫وناورع د د ددالن د د د ل شد د ددبتسل د د ددت للل ل د د ددت دلألمهد د ددت‪:‬ل ت د د ددت لوناد د ددلال و‪،‬ت د د ددت لوناورعد د دداأل‬
‫ل‬ ‫ربلقوربمهتل قأللونفبسللوابتل لون تلل تنع‬

‫د د لش د ددت ل د سق د دداشلكد د د ال‪1961‬ل‬ ‫‪ .4.I‬نظري و ووة الحاج و ووات لو و و و وم و وواك كلي ن و وودو‪:‬‬
‫ق ب د د د ددال ت د د د ددتلق ب د د د ددالو‪،‬ت د د د ددت لو كتكد د د د د ال وملل يد د د د ددال لو‪،‬ت د د د ددالن د د د ددت ل لون د د د ددتمأل‬
‫و‪،‬ت د د د ددالندظ د د د ددد األ و‪،‬ت د د د ددالنسق د د د ددا تجل(و قل د د د ددتل أل ت د د د ددقأللش د د د دداالو‪،‬ت د د د ددت ليظ د د د د ل‬
‫د د د ددال د د ددتنفبسل ظ د د د د ل تقل د د د د ل لونظد د د ددد لولب د د د د أل يظ د د د د لس ل ل‬ ‫و د د د دقوذل ون د د د ددب لو‬
‫ا ل‬ ‫تقل ل لومل‬

‫‪ .II‬نظريات اآللية‪:‬‬

‫‪ .1.II‬نظري و ووة التوق و ووم لو و و و و و وورومو ‪ :)1964‬ت د ددقلل د د لون ب د ددال د د د ل ظ د ددد ال ألل‬
‫ك د دددق لو سوللندف د ددبسلتظ د ددب ل د د ددال فت د دددال د ددلل د دداوا لق د ددالتل يد د د ل لون د ددتلل تنظ د دددق ل ل‬
 ‫د دداللون د ددتلل د د أل وند ددهبلتد ددل ل د د د ل كد ددتحلق د ددالومل د ددتر لومللققعد ددال د د ل د دداوا لونظد دددق لومللعد د ددال‬
‫ل اتاااتلر تل د ‪ :‬ل‬ ‫ت سولأل تلد‬

‫‪ .1‬د د د لونف د ددبسل ىلو ل د ددتلل د ددلل د دداوا ل ا د دداالندظ د دددق أل أللونظ د دددق لون د د د لخيل د ددتل ل‬
‫ل ل قواا‬ ‫قلون ل ت‬
‫ل علل لحمادالن يت‪:‬‬ ‫‪ .2‬أللسورع الونفبسل سولل‬
‫‪ -‬ونعقواالونهبل قسلو‪،‬اقذل د ات‬
‫‪ -‬شعقل ل أللو سولل قلونقك دالن نك‬
‫ل ألل س ل ل نك‬ ‫‪ -‬تققع ل أللجماقس ل‬
‫‪ .3‬تعل د د ددال د د د لونع ت د د ددبل د د د د ل د د د ددالت د د ددا بلش ا د د د ال ن ظ د د د لق د د ددتحل ق د د ددق أل‬
‫لونع ت بلخيلد ل تل ال لول ب‬ ‫ر تل ال لربسل ل‬

‫ل‬ ‫قظ د ددل د ل أللق د ددقالسورع د ددالونف د ددبسلن د دداسوللتعل د ددال دد د د ل د دداىلو ل د ددتس ل قد د د ل ظ د ددل‬
‫حت د د د ل د د ددتل د د ددت ذل د د د د أل د د د ل د د د لو‪،‬ا د د ددقذل د د د د لومل تر د د د الوملسا د د دداأل د د د نكلك د د ددق ل‬
‫ل د د د ل ش د ددبتسل ت تت د د د ل تنل د ددتالحت د د د ل اور د د د لونفبس د ددال د ددقل د ددتل ق د ددل لون د ددق جل‬ ‫د ددل‬
‫ونلتا‪ :‬ل‬

‫األهداف الفردية‬ ‫العوائد التنظيمية‬ ‫األدا الفردي‬ ‫ل‬

‫المجهود الفردي‬

‫ل‬

‫نموذ مبسط لنظرية التوقم‬

 ‫‪ .2.II‬نظريو و و و ووة العدالو و و و ووة واإلنصو و و و وواف ل و و و و و و وأدمو و و و ووزو ‪Stacy Adams‬‬
‫‪ :)1963‬ت د ددقلل د د لون ب د دال د د د لر د ددبالل كتك د د ل د ددقل أللوناورع د ددال ظ د ددلقىلونب د ددتلن د دداىل‬
‫و ر د دبوسل بتب د ددتأللا ددتل ش ددعب ألل د د ل د د ل اون ددال قاد ددت أل ددل ل ن ددكل ب ددال ن د ددال د د ل ب د د ل‬
‫د ال ظتنلندع ت بلونلتن ا‪ :‬ل‬

‫‪ .1‬ظ د ددتنلومل ب د ددت ‪:‬ل د د د ل د ددتل ب ند د د لونعت د د د ل د د د ل ا د ددال قد د د ل عبر د ددال سولل‬
‫ونع لومل د ل‬
‫‪ .2‬ظد ددتنلوملد ددا س ‪:‬ل د د ل د ددتل ا د د ل د د د لونعت د د ل ت د د لونع د د لون د د ل د ددقلل‬

‫‪ .3‬ظ د د ددتنلقظ د د ددبالومل د د ددا س ل ىلومل ب د د ددت ل تلقلا د د ددتل د د د د ل د د ددتل اد د د د ل د د د د د ل‬

‫ونع د د ددتذلول د د ددب ألأل ل د د ددتذل د د ددا تلاد د د د ل تسن د د ددالر د د ددقلل تب د د ددتسلك د د دددق ت ل‬
‫ع د د د د ددال د د د د د د ل د د د د د د لتع د د د د ددا داتل تمل تنب د د د د ددال تن د د د د ددتسال لو د د د د ددقلألونغ ت د د د د ددت أل‬
‫وع بو ت ل‬

‫‪ .3.II‬نظريو و ووة ا"تسو و وواق‪ :‬ت د ددقلل د د د لون ب د ددال دد د د ل ك د ددتحلونعسق د ددال د ددلل ظ د ددلقىل‬
‫ت د ددا بلون د د و ل سوللونع د د ألر د د ددتل د ددتألل ظد ددلقىل سوا د د ل تن د ددتأل د ددت ل د ددسمل ق د دقوسلنل د ددا بل‬
‫ون و ‪ :‬ل‬

‫‪ .1‬تقدير الذات الدائم‪:‬ل قلشعقللونفبسلونعتلل قذلقفظ‬

‫‪ .2‬تقدير الذات الموقفي‪:‬ل قلشعقللونفبسل قذلقفظ ل ل قق ل عل‬
‫‪ .3‬تقو وودير الو ووذات ا"جتمو وواعي‪:‬ل د ددقلشد ددعقللونفد ددبسل د ددقذلقفظ د د ل ن د د ل د ددتلول د د د ل‬
‫تققعت لول ب‬
 ‫‪ .III‬نظريات التحليل ا"ستراتيجي والحلقات المفر ة‪:‬‬

‫د ددت ذل د ددلتنل د د ولو لجد ددت ل ن د ددتللون د ددقلل د د د ل مه د ددالحتد د د لقظ د د لونعسقد ددت ل د ددلل‬
‫لونالوك د د ددت ل‬ ‫ونف د د ددت دللسو د د د د لونل د د د د أل د د د د د لر د د ددال د د ددتلل د د د د ولو لج د د ددت لنللا د د ددال تد د د د‬
‫‪La‬شأل د د لونف ددبسل‬ ‫‪logique‬‬ ‫لش‪d’acion‬‬ ‫ونظقكد د قنق الندل د د لر ددتل ددب لا د د لونفعد د‬
‫ونعت د د لن د د لحمف د د ولر د د ل تنعتا د دداو لوملتس د ددال( ظ د د ل د ددتل د ددتل ل د د لونلت دقل د ددا أل لجم د ددبسل‬
‫لمللغد د د و ل ظد د د ال( د ددتلقتند د د ل الك د ددالونعسق د ددت ل‬ ‫رت د د د ل د ددت ل ‪Passif‬ل وند د د ل ظ د ددل‬
‫‪Individu‬أل د د ل د د لو د ددت لقبولوت د د أل ت د ددال ول تق د د ل‬ ‫د ددبل‪Libre‬‬ ‫وعقظد ددتق ا أل مند ددتلرد ددبسل‬
‫ونب نالونعت الندع ل لتظ رل ل ق بل سق ل لو ت ال لونع ل عداتلحما سا ل‬

‫‪ .1.III‬التنظيم كبنا اجتماعي ديناميكي‪:‬‬

‫قشد د د د د لش د د د ددب شل‪M.Crozier‬ل لك د د د ددل ت لون د د د د دبأللوملت د د د د د ل ب د د د د د لكقكد د د د د قنق تل‬

‫د ددت أل قد ددال ب د د ل‬ ‫د ددت ل‪C.S.O‬أل د د لل د د ل د د د لسلوكد ددالظد ددت بالونظد ددد السو د د لونل‬ ‫ونل‬
‫ألل سقد ددت لونظ د ددد ال لتللد دداسلر د د ل ر د د لونعسقد ددت لونرتوتب د دداأل د ددفل بلد ددفلو د د ل د د ل‬
‫ت د د د د لسواد د د ددبالونشد د د ددكل و لت د د د ددتنأل ند د د ددكلمل تلكد د د ددالت وت د د د د ل ت د د د ددق بلوك د د د درتوت تت ل ل‬
‫‪1977‬لل ل د د د لونفت د د د ل ون ظ د د د ل ت ش د د درتو ل د د د لشرب د د ددال د د ددب شل‪Fridberg‬أل قد د ددال د د ددت ل د د د ل‬
‫سذل ولومل ن ‪ :‬ل‬

‫أ) ألل ب د د ددتل د د دداللرعتن د د ددالون د د ددق جلونب قبو د د د ل ت د د ددالر د د ددتل لعد د د د ل عسقد د ددت ل‬
‫ونظ د د ددد ال ون د د ددهبل د د د لش د د د تل أللحت د د ددقذلس ألل تق د د ددالونل د د د ل د د د لو ت د د ددسذل‬
‫وند د ددقظ ف أل د د ددتل أللون د د ددق جلونب قبو د د د لقد د ددال مه د د د لت د د د ل د د د لونعسقد د ددت ل‬
‫دد د د د د لو د د د د د ل د د د د د ولو كد د د د درتوت ت لون د د د ددهبل د د د د د للد د د د د ولو د د د د د لتب ا د د د ددتل‬
‫ت قب ت‬
‫ل‬ ‫ب)ل ألل يبل د ددتل أللو د د د لن د د د لتت ع د ددتلنب ن د ددالونع د د د أل د د د ل د ددقلرت د د د لوك د د درتوت‬
‫سو د د لونل د د ل د د ل ظد ددع ل د د ل د ددسذل سق ل د د ل ت د ددال ىلو‪،‬اد ددقذل د د د ل‬
‫ر د د ل اد ددا ل د د د لر د د أللونظد ددد الونفعد د ددالن د د لرد ددبسلسو د د لونل د د لت د دبتب ل‬
‫لونشكل و لت تنلسو لونل‬ ‫ل‬ ‫ااىل تق ل ل فتلت ل لت‬
‫) د د ل د ددسذلونل ب د ددالونع د د ددالندع د ددتذألر د ددالتق د ددسل ىلون د ددقذل د د أللونع د ددتذل‬
‫خيد د ددقأللجم ق ددال سق ددت لر د ددتل د د ا ل لن د د لقظ د د ل د د لونعسق ددت ل ل د ددتل‬
‫‪Le‬ل‬ ‫‪Système‬‬ ‫‪d’action‬‬ ‫ددبسل‪concret‬‬ ‫ددت لش ب د د شلقظد د لونفعد د لو‬
‫ون د د ل د د لش د د ق ل ألل ظ د د رلل د د لي د د ل شد ددت دا لون ق د دداأل د د د لر د د ألل د د ول‬
‫ون ظ د د د ل د د ددقلونب د د ددتللو ل د د ددت لون د د د لحت د د ددامل د د د ل‪Crozier‬لو‪Fridberg‬ل‬
‫د د د لر د د أللونظد ددد ال لت د دبتب ل تنلظدظ د د لولب د د ل مند ددتل تن فد ددتلال لوند ددلل ل‬
‫و د د د ال اد د دداللوملعدق د د ددال ون د د ددالال د د د د لونلقو د د د ل تنلد د ددتالر د د ددال د د دداول ىل‬
‫ل لل ل ل اتسللندظد ا‪:‬‬ ‫ونل‬
‫‪ -‬كد الو ا‬
‫‪ -‬كد ال بتب ال تملعدق ال و تاتذ‬
‫‪ -‬كد ال بتب ال قو الونل‬
‫‪ -‬كد ال بتب الااىل تق الونلل ل لونس لل تظ‬

‫‪ .2.III‬نظرية القواعد والضبط ا"جتماعي ل و ورينوو ‪:J.R.Reynaud‬‬

‫د د ددقل د د ددت لو ل د د ددتسلربقظ د د د لقش د د ددبلك د د د ال‪1989‬لشققو د د ددالوندعب د د دداألونفع د د د لو د د ددت ل‬

‫ون د ددب لو ل د ددت شأل د ددت ذل د د د ل سند د د لحتد د د د ل د ددتللونفعد د د لو ل د ددت لسو د د د لونل د د د ل‬
‫ل‬ ‫ل وكرتوت ت لونفت‬ ‫ل لت ابل‬ ‫د لو لبتل ل ل‬
‫د ددتل د ددلل ألل لت د د د ل ع د د د ل ا د ددقلالسوا د ددال ظ د ددل بال د د د د ل د د د لققو د ددال ي د د د ل‬
‫د د ددب تلو ل ت د د ددتلسو د د د لومل كظد د ددالي د د ددفلتظد د ددت ل د د د لونع د د د ددال لو قل د د ددتذل د د د ل ب دد د ددال‬
‫و كد د درتوت ت ل د د د لونفبس د ددالنا د د دبوللت د ددقل د ددتللو ل د ددت ل رعد د د لو ل د ددت أل د د د ل د ددتل‬
‫تد ددالو تلتع د د لو ت د ددال ونفع د د لو د ددت ل د د د ل د د ددالو لد دداوللوق سقد ددتل د د ل د د لون قو د ددال‬
‫د د د ل ب د د د لونلف د ددت الل ر د ددبالل د ددب لو ل د ددت ل د ددت ل د ددتألي د ددفلتظد د د رل د د د لون قو د ددال‬
‫ل‬ ‫أل قسلق و ت لسو لو ت الو ل ت السو لونل‬ ‫ألو تات‬ ‫تملبتس‬

‫‪ .3.III‬منطق الفعل ل و وبرنوو ‪:Ph.Bernoux‬‬

‫د د د د د ل د د د د د ل نفتت د د د د د لشكقك د د د د د قنق تلومل كظد د د د ددت شل‪1995‬ألشكقك د د د د د قنق تلونلغ د د د د د ل‬

‫ل‬ ‫شل‪2004‬‬ ‫ت‬ ‫سو لومل كظت ل ونل‬

‫د د د لش بقد د ددقشل د د د د لرا د د د ل حتد د د د لونا ند د ددالوند د ددهبل ع اد د ددتلونفت د د د لنفعد د د د ل ون د د د ل ل‬

‫د دبتب لر د د ل د ددتملقق لون د د ل قو د د لونفت د د ل مند ددتل د د ل د ددتل د د لل د د ولو د د ل د د لوكد ددلغسن ل‬
‫سلو د د ل رد د ل تد د ل لونع د د ل دد د ل د د ولو ك ددتحلرد د ألل د د لونفعد د ل ددتلك ددق ل ظد د رل‬
‫قشد ددتللوتفتق د ددت ل( د د ال د ددب السو د د لونل د د أل د د ل عد ددت ل ل د ددتل د د لش د د ق ل ألل‬
‫لن د د ل‬ ‫خيد د د لق و د ددت ل د ددللونفد ددت دلأل د ددللو ت د ددت لسو د د لونل د د أل ت د ددال نند ددكلون د د‬
‫لقف لونل تلن ل‬ ‫نا ا لقف لوملعت ل ون و بالو ت ال ل‬

‫ل‬
 ‫المحور ال الث‪ :‬العمليات اإلنسانية األساسية داخل التنظيم‪:‬‬

‫تمهيد‪:‬‬

‫د د د ل د د د ل سلو لل‬ ‫ل د د د ددتللو ل د د ددتسل ومل لاد د ددلل لسلوكد د ددالونظد د دددق لونل‬ ‫ل د د ددل‬
‫د د د ل د د د ل د ددسذل‬ ‫د ددت ل د ددتنرت ل دد د د لك د دددق لو رد د دبوسلر د د د أل‬ ‫د د د ل ع د ددتسلونظ د دددق ل لومل‬
‫د د ددت ل غد د د ددباللرا د د د د ل‬ ‫حتد د د د د ل د د د ددسمل ظ د د ددلق ت ل لدفد د د ددال د د د د ‪:‬لو ر د د د دبوسألو ت د د د ددت ألومل‬
‫ل‬ ‫ت‬ ‫ونا ت ت لوملع االندظدق ل لومل‬

‫ل‬

‫ل عمليات تنظيمية‬
‫الهيكل التنظيمي‬
‫ل‬

‫لعمليات جماعة الصراع‬

‫ل‬
‫عمليات فردية‬
‫ل‬
‫كالدافعية‬

‫ل‬

‫د د د ل د ددسذلومل د د د ل ل د ددرل د د د أللك د دددق لونف د ددبسلسو د د د لو ت د ددال ل لل د دداسل ل د د د ل‬

‫ل‬ ‫د د ددا ل د د ددفل قد د د د ل ل ظ د د ددل‬ ‫د د ددسذلومل د د ددا س ل ومل ب د د ددت لون د د ددهبلت ل د د د د ل د د د د ل ىلومل‬
‫سلو ا د ددتل د د ل ب د د د لو‪،‬د د دقوحلر د د د ألر د د ألل د د ددالوعسلو ل د ددتل د ددا ل ىل و د ددتسل ع د د لن د د د ل‬
‫لتا لوملعدق ت لونفعتذ ل‬ ‫تدكلوملا س لوملل ق ال ونهبلتل‬
 ‫‪ .I‬اإلدراك‪:‬‬

‫‪ .1.I‬المفهوم‪:‬‬

‫أل فظد ددبلونعت د د لوملعدق د ددت لوند ددهبلو د د ل‬ ‫د ددقلونع د د ددالوند ددهبل د د ل سلد ددتلخيلد ددتلأل د د‬
‫ل د د د لراد د د ل د ددتل د ددا لل قند د د ل د د ددالوعسلو ل د د د ل ت د ددال ل‬ ‫قوكد د د ال قوكد د د لن د د د ل د ددل‬
‫ب ل‬ ‫جمتذلونع أل فل ب لونفبسلكدق لوق سقتل لرا لن‬

‫ل د د ل سل د ددتلونف د ددبسل ألل د ددا ل د ددرت ل‬ ‫د ددتلتعب ف د د ل ق د د لونع د د ددالون د ددهبل د ددل‬ ‫د ددتل‬
‫وملعدق د ددت ل د د د لول د ددب لن ظد د د لرا د ددتل و د ددتل سق د ددتل د د د ا ل د ددقل د ددب ل ل د دداولنظد د د لال‬
‫ت ل وكل بول لات ل‬ ‫ومل‬

‫ت د د ددل ل د د د ددالوعسلو ل د د د ل د د ددسذلجم ق د د ددال د د د لونع د د د ددت لونيتقق د د ددال د د د ‪:‬لو د د د ولأل‬
‫ونلقور ل ونل ت ل‬

‫‪ .2.I‬ا"عزا ‪ :‬الحكم على األسباب ورا سلوك اآلخري )‬

‫لو ر د د دبوسل ألل د دداس ولو ك د ددبتنل لولل‬ ‫و د د د ولل د د د لونع د د ددالون د ددهبل د د د ل سل د ددتل ظ د ددل‬
‫ك دددق لول ددب أل د د ل ددسذل د د لونع د ددال ددت ذلونف ددبسل ألل بل ددفل د د لق ددق لل لدف ددلل د د ل‬
‫لون د د د لقد د ددتلل تنظد د دددق ل ون د د ددب لوند د ددهبل‬ ‫وملعدق د د ددت ل د د ددقذلوناد د ددفت لوند د ددهبل لد اد د ددتلونش د د د‬
‫عدل ل قلل ل‬

‫ل ل نكل ل سذ‪ :‬ل‬

‫ل عم و وول اس و ووتد""ت متوافق و ووة ا"س و ووتنتاجات المقابل و ووة للس و وولوك‪:‬ل د د لت د د ل ألل‬
‫و‪ ،‬د د د ل دد د د ل ت د ددالو شد د د ت ل عل د ددال دد د د ل س د ددالتا د ددبرتت أل ع د د د لمن د ددت جل‬
‫وك د ددلا ن القل د ددالملس د ددالتا د دبرت أل ل قد د د ل ل ق د ددال ع د ددتللحم د دداسلملعبر د ددال د ددتل‬
‫ل ت نال لل ل لا‬ ‫لو كلا‬ ‫ول تق ل‬
‫م ال‪:‬‬
‫ل‬

‫الميول‬ ‫الفعل‬

‫والصفات‬ ‫ا"ستد"ل‬
‫المواق‬ ‫ل‬
‫ير مسئول‬ ‫عدم ارتدا‬
‫مستهتر ‪..‬‬ ‫لم بس وقائية‬

‫ل‬

‫لا د د د ل ظ د د ددنقذأل‬ ‫ل د د د ولوملي د د ددتذلل د د ددتأللو ك د د ددل لتجلقل د د ددالونظ د د دددق ل د د ددقل أللونش د د د‬
‫ن د د د ل د د ددتلو كد د ددل لتجلقت د د د لند د د د ل نداد د ددلاأل ألل د د د ولونفد د ددبسل د د د ل ق د د د ل ل لد د د د ل و د د ددبل‬
‫ل‬ ‫لوملس لا ل لقرباأل ل ل ل ل بوقبل ل‬ ‫تلتاوللوملس لونققتا األ ل ألل‬

‫قظل ل ل أل‪:‬ل ألل ت ل ظببت ل ي الندظدق ل‬

‫د د ددتلوك د د ددل اولل ك د د ددتن ل لع د د دداسالنق د د د د لوك د د ددلا ذل‬ ‫د د ددتنبا ل د د د د ل د د د د ول ل قد د د د ل‬

‫لقور لسق ‪ :‬ل‬

‫‪ .1‬ونرت د د د د ل د د د د د لك د د دددق لول د د ددب ل لوملقوق د د د د لون د د ددهبل ل قق د د ددقألل د د د د ب لر ا د د ددتل‬

‫ندلاب ل ب ال ي‬
‫‪ .2‬ونرت ل د لوملقوق لونهبلحتل لا لتفظ ل و الر لندظدق‬
 ‫ب‪.‬ا"عزا السببي للمسئولية ع السلوك‪:‬‬

‫ل د د د د ولوملظ د د ددلقىل د د ددت ذلونف د د ددبسل ألل د د ددال لوملظ د د ددببت لو تل د د ددال وناو د د د ددالنظ د د دددق ل‬
‫ول د ددبأل حتا د ددال د ددتل ول د ددتألل ظ د ددب لونظ د دددق لسو د د د ل لل د ددتل ل ا د د ل د دداول تن ظ د ددبالن د د أل‬
‫ق لكق ل ظت ا ل د لحتا الكدق ل قلول ب ل‬

‫ونظ د د د وذلو كتك د د د لون د د د ل اد د ددل ل د د د لونبد د ددت يقألل د د ددقل د د ددتل د د ددا لل د د ددقذل د د د ل ر د د دبوسل‬
‫و ت ال د ل رعتذلونفبسل حتا القل ال ظببتت ل تل ال للسو د ا؟ ل‬

‫ل‬ ‫ت ددل لوع ت د ددال د د لونظ د د وذل د د ل ددسذلق ب ددالش د د د شلنس د د وللونظ ددب أل ون ددهبلت د د‬
‫د د ددت ا ل دد د د د لوملظ د د ددببت لوناو د د د ددال و تل د د ددال دد د د د ل ك د د ددتحل‬ ‫د د ددقألل‬ ‫دد د د د ل أللو رد د د دبوسل‬
‫ل‬ ‫سمل ققوسل لوملعدق ت‬

‫‪ -‬و ط د د ددتس‪:‬ل ىل ل د د دداىلو ر د د د دبوسلول د د ددب ألل لا د د ددبرقألل ب د د ددالات د د د ددالنار د د د دبوسل‬
‫ل ق د د د ددقألل د د د ددت‪ ،‬ل د د د د د ا ل ل د د د ددتأللونل ت د د د د ل ب د د د د ولرتعطد د د ددتسل بتف د د د د ل‬ ‫ون د د د د‬
‫ل لر‬ ‫ونع‬
‫‪ -‬و تظ د ددت ل ونلقور د د د ‪:‬ل ىل ل د دداىل لا د ددب لونف د ددبسلون د د د ل د د د ل د د د د ل ب د ددال‬
‫ات د د د ددالند د د د ف لوملققد د د د ل ل ق د د ددت ل د د ددبى ل ول د د ددتأللونل ت د د د د ل بد د د د ولرتنيب د د ددت ل‬
‫ل لر‬ ‫بتف ل ونع‬
‫‪ -‬ونل د د ددت ‪:‬ل ىل ل د د دداىل لاد د ددب لونفد د ددبسل ب د د ددالات دد د ددال ل قوق د د د ل د د ددبىأل لول‬
‫ل لر‬ ‫ف ل ونع‬ ‫تأللونل ت ل ب ولرتنل ت ل‬

‫نتائج‪:‬‬

‫ول تأللوعطتسل و تظت ل ونل ت ل بتفعللرتملظببت ل تل ا‬ ‫‪-‬‬

‫ل د د ددتأللوعط د د ددتسل د د د ف ألو تظ د د ددت ل بتف د د د ل ونل د د ددت ل د د د ف لرتملظ د د ددببت ل‬ ‫‪-‬‬
‫سو د ا‬

‫‪ .3.I‬نقائص اإلدراك ا"جتماعي‪:‬‬

‫‪ -‬لوعت د ددت و لوعسلو د ددا‪:‬ل د د د لقت د د ددالو ر د د دبوسلندل د د د لو د ددت ل د د د د لول د ددب ل‬
‫ب لق ت ال لدفا‬
‫‪ -‬و د د د لو كتك د د د ل لو د د د ول‪:‬ل د د ددقل د د د د لونف د د ددبسل ىل ل د د ددتسلك د د دددق لول د د ددب ل‬
‫ل أللت ب‬ ‫ملظببت لسو د ال للجت لونعقو لو تل الونهبل‬
‫د د ددب ل دد د د د ل‬ ‫‪ -‬تد د د د لو ت د د ددا‪:‬ل د د ددقلومل د د د د ل أللتد د د د بلو ق بت د د ددت لونعت د د ددالن‬
‫تت د د د ددتلوملق د د د ددق النظد د د د د ت لو كتكد د د د د األ سلو ل سق د د د ددت ل لبتسن د د د ددال د د د ددلل‬ ‫ت‬
‫فت لقال لت قألل د ل سقال بع ات‬
‫ل‬ ‫د ددب لون د د‬ ‫‪ -‬ت د د لونلشد ددت لونش ا د د ‪:‬ل د ددقل د د لو ر د دبوسلن د د سلو لوعود ددت لن‬
‫عل ا لألل ل شباق ل ب ال ل بى‬
‫ت د ددتل د د د لول د ددب ل د د ل‬ ‫د د لو ق بد ددتسلو ذ‪:‬ل د ددقلومل د د لنق د د لس د ددتا ل‬ ‫‪-‬‬
‫سذلوق بت تت تلو ن ال ا‬
‫‪ -‬و قل تللوعسلو ‪:‬لونرت ل د ل ع لو ش تلل لجت لو بى‬
‫د ددتلل لقف د د لو ق د ددال لشد ددتل قألل لقف د د ل‬ ‫‪ -‬ونل د د ‪:‬ل د ددقلو ل د ددتسل د د أللو‬
‫ونظ ت ل دقأللندلاب ل ب ال ق اا ل‬
 ‫‪ .II‬التعلم‪:‬‬

‫‪ .1.II‬المفهو و و وووم‪ :‬د د ددقلونلغ د د د د لون د د دداوا لقظ د د ددب تل لك د د دددق لونف د د ددبسلقل د د ددالونل د د ددتلنل‬
‫ل سمل قوق ‪ :‬ل‬ ‫ل ولونلعب ل ل‬ ‫و و لومل لظباأل ون ل ل لتا‬

‫‪ .1‬ل د لونلعد لونلغ لون ل امل لونظدق‬

‫‪ .2‬ل قأللونلعد لقل الند ال لونل تلنلونظت ا‬
‫‪ .3‬ل لتا لونلغ ل لونظدق لن تأللوكل بول‬

‫‪ .2.II‬أشكاله‪:‬‬

‫‪ .1.2.II‬التعلم الشرطي اإلجرائي أو الوسيلي‪:‬‬

‫ددت للقل ددتا ل رعد ددتل ل ت رعد ددتذل‬ ‫ددقلقد ددقسلوند ددلعد لون د د ل د دبتب ل د د ل ددسذلو ر د دبوسل(‬
‫قفظ د د دداتألرت رع د د ددتذل ونلاد د د دبرت ل و لون ل د د ددتا لوعوت د د ددالت لظد د د د أل و رع د د ددتذل و لون ل د د ددتا ل‬
‫ونظ دددب ال ددل لون ددل د ل ا ددتأل ددقل ددتل ع ددب ل د ددلشق ووانون األ وورشل ددقلومل د د ل ىلت ق ددال ت د دبولل‬
‫ونظد د دددق لون د د د ل د د د س ل ىلقلد د ددتا ل وت د د ددال ىل د د ددعت لونظد د دددق لون د د د ل د د د س ل ىلقلد د ددتا ل‬
‫كدب ا ل‬

‫ل ألل ق رل ل سذلومليتذلونلتا‪ :‬ل‬ ‫ونلعد لونشب لوع بوا ل‬

‫ل‬
 ‫ل‬
‫النتائج‬ ‫سوابق‬
‫األحداث‬ ‫ل‬
‫السلوك‬
‫المدير يكافئ‬ ‫المدير يوضح‬
‫الموظ ينجح في القيام بعمله‬ ‫ل‬
‫الموظ‬ ‫كيفية أدا‬
‫العمل‬ ‫ل‬

‫ل‬

‫ل ل سلتلونلعد ل ل ب لونعقواال و ولو ل‬ ‫ق ب الونلا ‪:‬ل ت ل ب ال بىل‬

‫لت ب اتل تل د ‪ :‬ل‬ ‫لونلا ل ونهبل‬

‫أ) ونلد ددا لوعود ددت ‪:‬ل د د لونع د د ددالوند ددهبل د د ل سلد ددتل د ددلعد لو ر د دبوسلاتلكد ددالونظد دددق ل‬
‫ون ل س ل ىلت اميل ب ت ل باق ال و‪،‬اقذل د ل ا س ل غب ا‬
‫ب)ونلد ددا لونظد ددد ‪:‬ل د د لونع د د ددالوند ددهبل د د ل سلد ددتل د ددلعد لو ر د دبوسلون د ددتلل ت رعد ددتذل‬
‫ونهبلت س ل ىل نغتللو اوملا ل باق ا‬
‫) لونع تن‪:‬لت د لونظدق لا لوملباقنلر ل تبت ل لتا لا ل باق ا‬
‫د) و ق ف د ددتل‪:‬ل د د لونع د د ددالون د ددهبل د د ل سل د ددتل د ددع ل لسش د د لونظ د دددق لون د د ل ل‬
‫تر ا‬ ‫لبع لتا ل‬

‫‪ .2.2.II‬التعلم بالم حظة‪ :‬م خ ل المحاكاة والتقليد)‬

‫د ددقلش د د ل د د ل ش د د تذلون د ددلعد لون د د ل د د ل سن د د ل لظ د د لونف د ددبسلك د دددق تل ا د دداول‬

‫ب ل‬ ‫الندعقواال و ولو لونهبل رلن‬ ‫ل سذلوملس الومل‬
‫لوند د د د ل د د ددت لك د د دددق ل د د د ددا لول د د ددب ألل ظد د د د ل د د ددتن ق جل ل‬ ‫ن د د ددكلونشد د د د‬
‫ل د د ل د ددسذلون د ددق جلرا د ددت لجم ق د ددال د د لونع د د ددت لو د د ل‬ ‫ون د ددا ا ل ن د د ل د ددلعد لونش د د‬
‫أللحتام‪ :‬ل‬

‫أ) و د د د ل د د د د لوملد د ددلعد ل ألل ع د د د لو قلب د د ددت لوند د ددس للند د د ددق جلر د د د ددتل د د ددتأللو قلب د د ددت ل‬
‫كدق لون ق جل ب ول د تل وسلونلعد ل‬
‫لش للخي لون ق ج‬ ‫ب)و ل ألل لفظلومللعد ل ل و بت ل‬
‫) د ددتسالكد دددق لون د ددق جألر د د ألل د ددتأللوملد ددلعد ل ل دد ددكلون د ددالال د د د ل سولل د ددتل فعد د د ل‬
‫ون ق جألر أللونلعد ل تملس الن ل قأللجما ت‬
‫لقسلسور ل ل تر لندلعد ل لون ق ج ل‬ ‫د)‬

‫ل‬
 ‫المحور الرابم‪ :‬العمليات الجماعية األساسية داخل التنظيم‪:‬‬

‫تمهيد‪:‬‬

‫د ددل ل د د د لتفت د د د لونع د ددت دللسو د د د لونل د د د لجم ق د ددال د د د لونع د د ددت لو ت د ددالون د ددهبل‬
‫د د د ددت ل ىل سلو اد د د ددتل حمت ند د د ددال‬ ‫د د د ددال د د د د د لتظد د د ددع لونل‬ ‫قد د د ددالتظد د د ددت ل لتع د د د د لقشد د د ددت‪،‬لومل‬
‫وك د ددلغسلتل د د ل د ددت‪،‬اتل نع د د ل د د لونع د د ددت ل د ددتل تق د د لنل ا د ددبلن د ددق لظا د ددقلل د ددتل ع د ددب ل‬
‫ت د د ددالونع د د د ل وند د ددهبلتع د د د ل د د د د لحتا د د ددال س ولل لبو د د د لو ر د د دبوسلونعد د ددت دللي د د ددفل ظد د ددعقألل‬
‫جمل عد د ددلل ىلحت د د د ل د د دداو ل شد د ددرت األ د د د د ل د د د ل لحتا د د ددال فد د ددت لطت د د ددالونع د د د ل‬
‫ل د د د لت د د دداميلرا د د د ل ع د د د لندع د د د ددت لو ل ت د د ددالو ت د د ددال‬ ‫و س ولل وملعد د ددت ل د د د لقد د ددل‬
‫ل‬ ‫سو لونل‬

‫د ددالت ش د د ل‬ ‫‪ .1‬فاد ددقللطت د ددالونع د د ‪:‬ل د د لجم ق د ددال د د لو ر د دبوسلونعد ددت دلل د د ف لومل‬
‫د د د ا ل سقد د ددت لو ل ت د د دداأل ظد د ددعقألل د د د ل سلد د ددتل ىلحت د د د ل د د دداو ل شد د ددرت ال‬
‫لدف د دداأل ت د ددقألل د د لو د دداو ل بتب د ددال غت د ددت ل ل قوق د د لونع د د د ل ي د د ل قل د ددتجل‬
‫كدعال لحت ل ا ا‬
‫د ددتللطت د ددالونع د د د ل سولل س ولل لدف د ددال ل د ددتللو ت د ددت ل‬ ‫ل‬ ‫‪ .2‬و س ول‪:‬ل ظ د ددل‬
‫ون ددهبل ل ددقألل ن ا ددتأل ون ددا للند د لك ددقىلمند د ل د د لونظ دددق لق ددت ل د د ل ب ع ددالوملب د د ل‬
‫ل لربسلسو لو ت ا‬ ‫ون ل ل‬
‫تل د د د ل س وللو ت د ددال مه د ددال ب د د د الق د د دبول د د ددتلتظ د ددت الو ر د د دبوسل د د د د لت د د ددا ل‬
‫د ددت جلك د دددق ا لرع د ددا تل د ددقللونف د ددبسل د د د سوللس لل ع د ددلل لو ت د دداألرد د د ألل د د د ول‬
‫ونف ددبسللك ددق ل لع ددب ل دد د ل ددتل لققع د د لول ددب ألل د د أل د د ل ددتلت ل د د ل ىلحت د د ل‬
‫د ددتللو ت د ددالوملظد ددنقن ال تعل د ددال‬ ‫و س ولل د د لونع د د ددال وند ددهبل د ددلعد ل قوك د د لاتل‬
‫قش د د د ال س وللطت د د ددالونع د د د ل د د د د ل قو د د د ل لغ د د د و ل ي د د د لوملبو د د د ل ل ظ د د د ت ل‬
‫ونقظتا لونب ال ومل تقال لو ت ا ل‬
‫د ددتلأل د د د ل د ددقلل د د د ل د ددقل د د د سولل‬ ‫‪ .3‬وملع د ددت ‪:‬للتلد د د ن ل د د د لطت د ددال د د د ل د دداال‬
‫س ولل ع د د د ددالتفب د د د د دداتلو ت د د د دداألرتملعد د د د ددت ل د د د د د لتدد د د د ددكلو س وللون د د د ددهبلتلب ت د د د د ددتل‬
‫د ددتااتل ت د ددالونظ د دددق لومل تك د د د ل د ددتلخيتنف د د د أل‬ ‫و ت د دداألنلل د دداسل لتق د ددرل‬
‫ق د ددالتل د د د ل د د د لوملع د ددت لشد د د سلل د ددتل يد د د لققو د ددالونع د د د لومل لق د دداأل د ددتلق د ددال‬
‫ت د د لش د د سلا د د لل د د ل لت د ددقألل لق د ددال ل ظ د د داألي د ددفلت د ددلل ل د د د ل‬
‫وملعتو بل لقشت‪،‬ل لقشت ت لو ت ا‬
‫تظت الوملعت ل د لحت ل او لو ت ال ت كل بول ا ل‬

‫‪ .I‬ا"مت ال للجماعة‪:‬‬

‫تع د د ل د د لونع د د ددالقبد ددقذلونع د ددقل تب د د لملعد ددت لو ت د دداأل د ددتلحلو ت د ددال د ددغق تل‬
‫د ددتااتل‪ ،‬دا د د ل دد د د لقب د ددقذل عت د ددتل ل تب د ددت ا لل د ددتأل ألل د د د لوملع د ددت ل ي د د ل ق د ددال‬ ‫دد د د ل‬
‫و ت د د دداأل ل تنف د د ددالل د د د لوملع د د ددت لتقو د د د ل د د ددغق‪،‬ل بتش د د ددباأل ا د د ددبسل د د ددقسالونع د د ددقل ىل‬
‫عت لو ت ال و ليتن للتلت ذلون غق‪ ،‬ل‬

‫‪ .II‬تماسك الجماعة‪:‬‬

‫د ددتللو ت د دداأل د ددفل‬ ‫ش د د د ل د د د ولوملا د د د درل ىل د دداوللو ت د ددالوملق د ددقسال د ددلل‬

‫د د لو ر د دبوسل ىلو ر د دبوسل ىلو ل ددتسل د د أللو ت ددت لون ددهبلتل ل د د ل ددالل د د ل د د لونل تك ددكل‬
‫تل د د د ل د ددالل د د د ل د د د لونب د ددتل وعقلت د ددا ل د ددتلو ت د ددت لو قد د د ل تكد د د تل ون د ددهبلتللدد د د ل‬
‫ل لونب تل ل ع لسوا تل أللت قألل قلت لاتل د لسوا ت ل‬ ‫الل‬
‫د ددتلل اع د دداذلوعقلت د ددال ل‬ ‫د د دبتب ل تك د ددكلو ت د ددال أللاظ د ددلقىلونب د ددتلن د دداىلو‬
‫د د ددتألأل د د ددفل د د ددت لجم ق د د ددال د د د د لونعقو د د د د لو د د ددبىلون د د ددهبلشد د د د تل أللتد د د د بل ل‬ ‫عد د د د لو‬
‫د ددتلأل ت د د د ل‬ ‫د د د لو ت د دداألوملظ د ددت وال لومل تق د ددال د ددللو‬ ‫تك د ددكلو ت د ددال د د د ل مها د ددت‪:‬ل‬
‫ل‬ ‫تللو ت األ قسل بل اسلو ت ال‬ ‫ونع ق األ ت ل‬

‫‪ .III‬التعاون والتنافس‪:‬‬

‫لطت د ددال د د ل د ددقلتظ د ددا ل د د ددالحت د د ل د دداو لونف د ددبسل‬ ‫نع د د لول د ددا لونبا ظ د د ل‬
‫د ددتااتل ونلعت د د د لر د ددتل د د د ا ل د د د ل‬ ‫و ت د ددال د ددقل د ددتل ل دد د د لونل ظد د د ل د ددللقش د ددت ت ل‬
‫ن ددكلر د د أللطت ددت لونع د د ل تردد ددال تنل ددتر لل ددفل بل ددفل د د ل ددقل د د لحت د د ل اور د د ل‬
‫تفقق د د ل د د ل د ددال سا د د أل ل د د ولر د د ألل د دبو لو‪ ،‬د دقور لاتنبد ددتل د ددتلتلظ د د ل د ددا ل د ددتسالوناورع د ددال‬
‫تكد ددل اولل بد ددا لونل د ددتر ل ون د د ل عبر د د ل د د ددتللون د د ف ل د د د ل ق د د ل تند ددال د د لوناورع د ددال ق د د ل‬
‫ر اتل ل ت لملقو اال الونعت دل ل‬

‫‪ .IV‬الصراع‪:‬‬

‫ا د د لوملا د د درل تن د ددالونل د ددتر ل د ددللو ر د دبوسل د ددفل د ددقلك د دددق ل ا د ددال د د لو ر د دبوسل‬
‫ا ل لول ب ل لحت ل اور أل ل ولونابوسل ظلق ت ‪ :‬ل‬

‫بوسلسو لونفبس‬ ‫‪-‬‬

‫بوسل للو ربوس‬ ‫‪-‬‬
‫بوسلسو لو ت ا‬ ‫‪-‬‬
‫بوسل للو ت ت‬ ‫‪-‬‬
‫ب د د د ل د د د ولونا د د دبوسل د د د ل د د دداال ا د د ددتسلل اد د ددت‪:‬ل د د ددالومل كظ د د دداألو لسرد د ددت ل د د ددلل‬
‫ل‬ ‫و ربوسل قذل كتن لونع‬

‫ل‬
 ‫المحور الخامس‪ .‬الرضا المهني وضغط العمل‪:‬‬

‫تمهيد‪:‬‬

‫د د ل د ددسذلتلبع د ددتل‪،‬ب د ددالت د ددقلل سولالومل د دقولسلونبشد ددب األ ل د د ل ألل د ددتأللونعت د د ل عل د د ل‬
‫تق د ددتل ب د ددتق ل تق د ددت لوعقل د ددتجلو د ددبىأل ىل ألل د ددبرل د ددبل ن د د د ل دد د د ل قد د د ل د د د ل‬
‫د ددقلسلسو د د لومل كظ د ددال ل د ددال د د لو ل د ددتلل د ددت بلون د د ل ل ت د ددت لونعت د د ل ت د د لو ا د ددال‬
‫تذل‬
‫وملب د د د د ذلر د د د د أل ىلو نلفد د د ددت ل ىلجم ق د د د ددال د د د د لونلعق د د د ددت لو د د د ددبىل ل د د د دداال ش د د د د ل‬
‫تنع ت د د ددالونا د د ددل األ عتش د د ددت لونل ت د د ددال ل ا د د ددتأل لد د د د ولر د د د أللوملا د د دال لونع د د د لون د د د ل‬
‫لل لحتا ددال‬ ‫س د د لو رد دبوسل علد د ل د د لل كتكد د تل د د ل ددت ل تنل ددتالرا ددقل ع د د ل دد د لتشد د‬
‫د د ددتل‬ ‫لون فظ د د د ال ونظ د د د قنق الون د د ددهبلت د د درتو مل د د ددتل د د ددللونظ د د ددعتسال ونش د د د تلأل د د ددتل‬ ‫د د ددت‬
‫و‪،‬د ددا فل د د لونب د ددتلوملا د د لون د د ل د ددقل ب د ددتلال د د لشد ددعقللقفظ د د للجد ددت لونع د د لون د د ل س د د ل‬
‫ونفبس ل‬

‫‪ .I‬الرضا المهني‪:‬‬

‫‪ .1.I‬مفهوم الرضا المهني‪:‬‬

‫عد د د ل اد د د درلونب د ددتلوملاد د د ل د د د لولج د ددت ل كتكد د د لسو د د د لومل كظ د ددال د د دبتب لا ق د ددال‬
‫د د لونظ د دددق ت لون د ددهبل د ددقلل د ددتلونع د ددت دلألرا د ددقل د د د لجم ق د ددال د د لوملش د ددت بلو ت د ددالاا د ددال‬
‫ل تلقش ل ىلولجت لل ل كدق للنللا ال ق تحلونب تلوملا ‪ :‬ل‬ ‫ونفبس ل‬

‫‪ .1‬األسو وولوب العو ووام أو المقاربو ووة العامو ووة‪:‬ل اد ددل ل تنب د ددتلون د د د ل د د لونع د د أل د ددتل‬
‫قظد د د ذلونف د ددبسل د د د لل د ددت ل د د د ل ا لد د د ل تك د ددل اولل ك د ددندالت د ددقأللوع ت د ددت ل ا د ددتل‬
‫تل تن ف ل لوع بت‬
‫‪ .2‬أسووولوب الجوانووود المتعو ووددة‪:‬لونب ددتلوملاد د ل ددقل ب ددتلال د د ل ب د د ل د د ل ش ددت بل‬
‫ولجت ت ل بتب ال ع ت بلوملا ا ل‬

‫‪ .2.I‬قياس الرضا المهني‪:‬‬

‫مثال تكتألل ظل ا تأللن تحلونب تلوملا لمهت‪ :‬ل‬

‫‪ -‬وكد ددلب تأللش ظد ددقتتشلندب د ددتلوملا د د ‪:‬ل د ددقل د ددتحلت د ددا ب ل د د د ل د د لونعد ددت دلل‬
‫ألل د د د دداس ول ل د د د ددال ول ظد د د ددلق ت لل د د د ددت ل ل ا د د د د لنعشد د د ددب ل تق د د د د ل د د د د ل‬
‫قوقد د د د د د لوملا د د د د ددا‪:‬ل ف د د د د ددتلالوملش د د د د ددب ألظ د د د د ددب لونع د د د د د د ألر د د د د ددب لونل د د د د ددالأل‬
‫ونلعق د د ددت ألت د د ددقسلونقو بد د ددت أل ظد د ددلقىلوملظد د ددنقن ال د د ددتل د د ددتحلونل د د ددا بل وت د د د ل‬
‫ر رتو مل تل لللوالل اول ا للوالل او‬
‫‪ -‬وكد ددلب تألل د د لوملا د ددا‪:‬ل د ددقل د د غال لاد ددبالند د ددتحلونظ د ددت أل د ددفل ي د د ل‬
‫مخظد د د ددال قوق د د د د لند ا د د د ددال د د د د ‪:‬لوملا د د د ددال و د د د ددتألوعش د د د دبو ألونبوت د د د د ألونرتق د د د ددال‬
‫ون سل ل‬

‫‪ .II‬ضغط العمل‪:‬‬

‫شد د ددعبل ع د د د لونفد د ددت دلل تنب د د ددتلقل د د ددالع ظتكد د ددا ل د د ددت لات د د ددت لحمد د دداسال د د ددتلل‬
‫د د ددتل ل ل د د ددلل ألل ش د د د ل بند د ددتل د د د د ل د د ددا ل( د د د لشد د ددت أل سقد د ددت لا د د د ل‬ ‫سواا د د د ل‬
‫ل د د ددتلوعد د د د ل ع د د د ل د د ددغ تل ب د د د ول د د دداول عد د ددب ل ل‬ ‫ظ د د د ال د د د لوملشد د ددب أل د د د لون د د د سلل‬
‫ل‬ ‫ال غ لونع‬ ‫سلوكت لونظدق لوعقظت ل لومل‬

‫ل‬

‫ل‬
 ‫‪ .I‬المفهوم‪:‬‬

‫ون د ددغ ل د د د د ل د د د لونع د ددقلل د ددقل ب د ددتلال د د د للس سلو رع د ددتذلونف ظ د د د قنق ال(تا د ددب ل‬
‫ونعد د ددب أل د د ددب ت لون د د د د ل و قفعتن د د ددال(و كد د ددلعاوسلون فظ د د د ل ون فظ د د د ال‪ ،‬د د دقوسمل ل ش د د د تلل‬
‫ع د ددال ا د دداسالندفد د ددبسل ل ن د ددالونع د د د ألرا د د د ل د د د نكل د د ددال سلو د د دداألت د د درتو مل د ددللونظد د دددب ال‬
‫وعوت ا ل‬

‫‪ .II‬مصو ووادر ‪ :‬قد ددال د ددال اد ددتسلل ا د دداالند د ددغ ل ل ند ددالونع د د ل ي د د ل يد ددبالونع د د أل‬
‫سقد ددال قو د ددالوع د ددت أل ظد ددلقىلوملظد ددنقن ال ل ل ألل اد ددتسللون د ددغ لقد ددال لد د د ل د د ل ا د ددال‬
‫ل ا د د ددتسلل د د ددغ ل‬ ‫د د ددتلتا د د د‬ ‫ ىل د د ددبىأل د د د لر د د ددبسل ىل د د ددبأل د د د د ل د د د ولو ك د د ددتحل‬
‫ال ربس ا ل‬ ‫ونع ل للت‬

‫المصادر التنظيمية‪:‬‬

‫‪ -‬و بت لونع ل وملل دبت لون فظ ال و ظا الون ب ل ال سوللونع‬

‫‪ -‬تغ لوملل دبت ل ونقو بت ل افال ظل با‬
‫‪ -‬ظب لونع لون ب ع ال(حم لونع ‪:‬لو‪،‬بولاألونلاق األوع تلا‬
‫ال(ت ق ل سقت لكقك ق ا ا‬ ‫بو لقت عال لونعسقت لونل‬ ‫‪-‬‬
‫ال كبتنل لدفا‬ ‫‪ -‬ونلغ لون لت الل د لومل‬

‫مصادر شخصية‪:‬‬

‫‪ -‬و‪ ،‬تالون ق الندعت ل تلجلحم لونع‬

‫‪ -‬ونظدق لوناتسلل لونفبسل(ونلغ ألتغ لونقظتا‬
‫‪ -‬قت د الونفبسلندل ب‬
 ‫المحور السادس‪ :‬التنشئة التنظيمية و الهوية المهنية‬

‫تمهيد‪:‬‬

‫ل د ددب ل د د د لو ل د ددتسل ىلولق د ددالوملا د ددال د د د ل د ددتلحما د دددالونعسق د ددت لون تا د ددال د ددلل‬
‫ونف ددبسلونعت د د ل لونل د د ل د د ل ددسذلتفت د د د ل د د لوعسولال لون د د سلأل د ددتل د ددتلحت دداسلو ق د ددال‬
‫ددد ل‬ ‫وملا د ددالون د ددهبل ل د د د ل ن ا د ددتألي د ددفلتظد د د رلندف د ددبسل للا د ددال ققعد د د لسو د د د لون ظد د د لونل‬
‫د د ولو د د ل ع د د ل د د د لت ش ددنال لت ددق لو ر د دبوسل د د ل لظ د د لل د د ل ددتلل ق ددت ل ا ددال د د ل‬
‫ل د د لوع ت د ددال‬ ‫سن د د أل ل د ددقل د ددتلقظد ددع ل ىلحتا د ددا ل د د ل د ددسذل د د ولونفا د د ل د د لقد ددل‬
‫د د د ل ش د د د تن الونبلد د ددفل لوند د ددهبلتلظد د ددتلذل كتكد د ددتل د د ددقذل اد د ددتسلل د د ددتللولق د د ددالوملا د د ددالند د دداىل‬
‫ال للجمل ع األ ل تا الوملاالل؟ ل‬ ‫و كلت ألرا ل لت‬

‫غ د د ددباللحت د د د ل ن د د ددكل د د د ددتل لونلعب د د د ل د د ددبع لونع د د د ددت لو ل ت د د ددال لون د د ددهبل‬
‫تدع لس لول كتك تل ل د ال تللولق الوملا ا ل ل‬

‫‪ .1‬ماهية التنشئة ا"جتماعية‪:‬‬

‫للللل د د لقذلش د د ددقسلس ب د ددتلشل د د أللولق د ددال د د لحما د دددالنل ش د ددنت ل للتن د ددال د ددبل د ددتلونف د ددبسل‬
‫د ددسذل بو د د ل تت د د لومل لدف د ددالرا د ددقل ل د د ل د د لولق د ددالونش ا د د ال ىلوملا د ددال د ددب لول تلق د ددال‬
‫و ل ت د دداألرتلق د ددالوعقظ د ددتق الن ظد د د ل ع د ددتال ىلو د ددال من د ددتل ب ا د ددتلونف د ددبسل ل ع د ددال تل د ددتل‬
‫ل‬
‫دال تت‬

‫د د ددالل‬ ‫ل ل د د د د لك د د ددق لقلع د د ددبالل لملفا د د ددق لونل ش د د ددنالو ل ت د د ددال لونل ش د د ددنالونل‬
‫د لو لبتلمهتلونل شنلللوندلللتظت اوأللونفبسل د لت ق ل ق ال ا ال ع ا ل‬
 ‫التنشئة ا"جتماعية‪:‬‬

‫لوملفاقل‪:‬‬

‫لللن د ددال لوش د ددل ت لونل ش د ددنال د د د لونفعد د د لقشد د د لاعد د د لون د ددقل لونل ا د دداألن د دداذل د د د ول‬
‫وملاد د د درل دد د د ل د د ددالو ل ت د ددالتظ د ددع ل ىلحتق د د د لونف د ددبسل د د د ل د ددتا لو ل د ددت ل ىلرت د د د ل‬
‫و ل د ددت لحم د د د ل د ددب لونلف د د د ل و ك د ددل ت ال لوع ظ د ددتحلوملظ د ددل اال د د د لو ل د د د لومل ل د د د ل‬
‫ن د د د أل د د د ل لظ د د د لن د د د لونل د د د ل د د د ل د د ددتق لونفد د ددت دللو ل د د ددت ل لرتنل شد د ددنالو ل ت د د ددال‬
‫ت دداذل دد د لونع د ددالون ددهبل ددلعد لونف ددبسل د د ل ب ا ددتل د د ل ل د د ل د د لو ت ددال ددالو لظ ددت ل‬
‫ندظدق لو ل ت لون لتقور ل د ل‬

‫د د ددفل ألل د د د د لك د د دددق ت لونف د د ددبسل ل د د د د ل أللت د د ددقألل بقن د د ددال ل ولوق د د د د د لا د د ددتل‬
‫ظد د د لشس ل د ددتميشل تن د د د لو عد د د ل لوند د د ل د ددقل ب د ددتلال د د د لتد د ددكلون د د د ل لوملع د ددت لون د ددهبل‬
‫ي د د لق د دقوقللون د ددب لو ل د ددت لون د د ل د د لكد دددق لو ر د دبوسلسو د د لو ل د د ل لون د د ل عبر د د ل‬
‫شل حشل دد د د ل ق د د د لونظد د د بالومل ا د ددقسالون د ددهبلتد د د لس ل ظ ف د ددال ل د ددتالو ل د د د أل ل د د د ل د د د ول‬
‫ونلعب د د د ل عد د د د لون د د ددغ ل لول د د ددال د د د ل د د ددب لو ل د د د ل لنعد د د د لولتب د د ددت‪،‬ل فا د د ددقللونل ش د د ددنال‬
‫و ل ت د د د ددال تن د د د ددب لو ل د د د ددت لوعداد د د ددتل د د د د لو د د د ددبىلتلظ د د د د ل تل د د د ددال د د د د د لو لبد د د ددتلل‬
‫ونظد ددد الومل ق د ددالند ل د د ل ل د د ولونظ د د ت ل د ددفل ق د د ل د د ل د د ل د ددسذلتعب ف د ددتلند د ددب ل‬
‫و ل د ددت ل د د د ل ق د د ل د د ددالو ل ت د ددالتظ د ددل ال د د د لومليتن د ددالو ل ت ا(ون د د لو ع د د ل‬
‫لوملل يدد د ددال لون د د د ألو ر د د ددتلل لوملي د د د لوني تر د د ددالونعد د د ددت ألقد د د د لتدد د ددكلول د د ددالون د د د ال‬
‫ن د د د ل د د ددتل د ددقل يد د ددتالسو د د د لو ل د د د أل لون د ددهبل ظد د ددع لو ر د د دبوسل ىلو لظد د ددت تل د ددا لونل د د د ل‬
‫لونلفق ل د لونغ ل ل سذل ق الو ل ت ال يتن ا ل‬
‫د د د لو لبد ددتلل د د ددالونل شد ددنالو ل ت د ددالتل د د لول د ددالرا د د لتع د د ل د د د ل د ددابل‬
‫ك د دددق لو رد د دبوسل د د د تالا ل د ددسذل من د ددت‪،‬لونلف د د د لومللت د ددال لو ل د د أل ل د ددتلتع د د د ل دد د د ل‬
‫تد د د لونفد ددبسل د د و ل ق د ددال د د ل د ددسذل سقل د د ل د ددت ل (ل ت كد ددباألوملالكد دداألطت د ددالونبرد ددت أل‬
‫د ددتا أل د ددتل د د لش د د ق ل ألل ظد ددت ا ل د د د لحتا د ددال عد ددت ل ق ل د د ل‬ ‫ل لتفت د د د ل د د ل‬ ‫لونع د د‬
‫و لت ا ل‬

‫الهوية و التنشئة ا"جتماعية‪:‬‬

‫ن د ددال د ددتأللو ل د ددتلل د د ددقسلس ب د ددتلل تنل ش د ددنالو ل ت د ددال دد د د لق د دداللو ل ت د د د لاق د ددقسل‬
‫ولق د ددال د ددفل د د ددا ل د ددال د د د د ل د ددتلوملا د دداللونبا ظ د د د لنب د د ددتللولق د د ددال لل د د د ولر د د ددال سلجل ل‬
‫نف د د لونل شد ددنالو ل ت د ددالجم ق د ددال د د لونالوكد ددت ل قلد ددتلوند ددهبل اد دداتل ل يد ددتمل د د ل د د ل‬
‫د د ددرتل ب د د د د ‪Berger.P‬ل لتق تك د د دددق تأل‪Luckman.T‬لوند د د د د وأللتق د د د ددسل ىلونل د د د د ل‬
‫لل ب دلللندل شنا‪:‬لو لاوا األ ل تقق ا‪ :‬ل‬

‫ونل ش د ددنالو لاوا د ددا‪:‬لتل يد د د ل لوملع د ددتل لون ت ا د ددا(لوندغ د ددال د د د ل ب د د د لون د ددسلل‬ ‫‪‬‬
‫لون د د دبولال لون لت د ددا ل لون د ددهبل يد د د لونع د د ددالو كتكد د د الندل ش د ددنالو ن د دداألي د ددفلتعلد د د ل د د د ل‬
‫وملب دال اوس التظ رلندفبسلاقو االونعت لو تل ل‬
‫ونل ش د ددنالونيتقق د ددا‪ :‬ل لون د ددهبلتع د د د ل دد د د ل ظ د ددتنلونف د ددبسلوملع د ددتل لومل لا د ددال ل‬ ‫‪‬‬
‫و ي د ددبلسق د ددالي د ددفلتل تك د د ل د د لتق ا د د ل ل تت د د لو ل ت د ددال لوملا د ددالأل لتع د د ل د د د ل‬
‫نالونفبسل ىلونقنقجل ىل ت لونشغ ل ل سذلحتا الس ل لسو د‬
‫للللتعل د د د ل د ددب دهبلونل ش د ددنالو ل ت د ددال د ددتتلل د د د ل ا د ددال لنب د د ددتللولق د د ددالوملا د ددال‬
‫ندف د ددبسل ىل تق د د ل د ددتل د ددت ل د د ددقسلس ب د ددتلل تلق د ددالوناو د د ددال ل ق د ددالو ق د ددتأل ل ق د ددال تل د ددال‬
‫لوملفاد د ددق لل د د د ل د د ددسذلون د ددت جلوند د ددهبل‬ ‫ل ق د ددالول د ددب ل لقد د ددال ظ د د د لشكتقظ د د دقن قشل د د د‬
‫قا اتل ل لت لولق ال لونع ل لونهبلكق لقل ب للتلر تل عا ل‬
‫أللولق د ددالن ظ د د ل ع د ددتال ل ق د ددال د ددت الل د د ل د د لحماد دددالني تا د ددالتد ددتل ل ل وق د د ل‬
‫ل د ددفل د د ل بد ددتلال د د لش د د للو ل د د ل لوقلا د د ل ل‬ ‫و ر د دبوسل ل د د د لر فاد ددقللولق د ددالكد ددلتت‬
‫حت د د د ل لوملت د د د ( لرد د ددرتال د د ددال ع د د ددال لمند د ددق جلو ل د د ددت ل ع د د ددل ل لونقوق د د د ل د د ددقلجم د د ددتذل‬
‫أل‬ ‫نلل د د ل د د ولونش د د لللأل لولق د ددالقل د ددالنل شد ددنت ل للتن د ددال ل د د ل د ددتلرد ددتملفاقللس د ددت‬
‫را د د لش د د لل د ددل لو لظ د ددت ل لتعا د د د ل تك د ددل بولألر د ددتنفبسلخي د د د لنل ش د ددنت ل للتن د ددال د د ل د دداال‬
‫لتظد د د ددت ا ل د د د د د ل د د د ددتلل ل د د د ددتسال د د د ددتلل ق ل د د د د ل ل‬ ‫ ى ونع‬ ‫بو د د د د ل( د د د د لو كد د د ددبا‬
‫د د ددال لقو د دددا ل ظد ددل بال تردد ددالا ق د ددال د د لو د دداومل لوملقوق د د ل ل ش د د دال د د ل د دداال‬
‫ل‬ ‫ققت‬

‫رتلق د دالوعقظد ددتق الن ظ د د ل ع د ددتال مند ددتلتب د د ل ل عد ددتسل تل د ددتألرا د د لتب د د ل د د لوند ددق سال‬
‫ل ددا تل ل ددقل ددت ع ل ق د د ل ددل ل د ددتسال تل د ددتل د د ل لد د د ل بو د د ل د ددتالو ر د دبوسأل ل ددفل‬
‫د ددتللوند ددهبل اد ددال تلول د ددب ألل د د ل‬ ‫ل تل د ددتلنق د ددا ألراد ددقل ظد ددلعلل ت‬ ‫أللونفد ددبسل ل ظد ددل‬
‫د د ددترال ىل د د ددتلتع د د د ل د د د لتق اتت د د د لو ت د د ددالل لتعب ف د د د ل د د ددقلن فظ د د د أل ل د د د لر د د ددتلكد د ددب ل‬
‫ون بلرتلق ال تل ل لقل النل شنت ل للتن ال د ل التعب ل دقسلس بتل ل‬

‫د د ددت(ل د د د د لو لبد د ددتلل د د ددتلظد د ددت بال‬ ‫ول د د ددتألل فاد د ددقللولق د د ددال فاق د د ددتلكد د ددلتت تل لس ت‬
‫و ل ت د د ددا لراد د ددقل تنلد د ددتال فاد د ددقلل ب د د د أل د د ددفل عل د د د لت د د ددق لو ر د د دبوسل لت شد د ددنلا ل د د د ل‬
‫د د د دقول د د د د لونعد د د د ل لطت د د ددال د د د ددقألل ا د د ددتا ل ربوس د د ددتل د د د د ل عل د د دداو تل ل ك د د ددتن ل‬ ‫ل‬
‫ش د ددات(لقف د د لوني تر د ددا أل ل د ددقلو د ددبلون د د لت د ددا لومل د ددتل لللوني تر د ددال لونقظ ف د ددالندل ش د ددنال‬
‫و ل ت د د د د دداأل ل د د د د د ل د د د د ددقلال د د د د د ل د د د د ددقللو قد د د د ددا تجلو ل د د د د ددت ل لوني د د د د ددت لوملشد د د د ددب ‪،‬ل‬
‫أل ل د د د د ل د د د ولو كد د ددتحل د ددبمل دد د ددقسلس ب د د دتلل ظد د ددد ال فتس د د ددت‪:‬ل أللونفد د ددبسل قو د د د ل‬ ‫د ددتنس‬
‫ل د د د لونع د د د ل لطت د د ددال د د د ل ألل‬ ‫ش د ددب لل كتك د ددلل د ددالن د د د ل د د د لحت ا د ددتل د د د ل د ددل‬
‫وع د د د لول د د ددب ل عبرقق د د د ل عبرد د ددقألل د د د ل ل ند د ددكل د د د ل د د ددسذلحت د د د ل د د د لقد د دداللا د د د ل د د د ل‬
‫ومل د د د و أل ل د د د د لرتنل ش د ددنالو ل ت د د ددالن ظ د د د ل تنبظد د ددت الون د ددهبل د د ددقل تلومل د ددتل لللوني تر د د ددال‬
‫لونشب ل ل‬ ‫لونقظ ف ال ل تلتظت الونفبسل د لحت ل‬

‫ق د ددال د ددالس ب د ددتلل دد د د ل د ددقسل د د د لوني تا د ددال لو ل د د د ل د د د ل د ددسذل نفد د د لونل ش د ددنال‬
‫و ل ت ددال ‪la socialisation‬أل ددفل ش د ل ىل ق ددالو ق ددتل(ون د و ل ل ق ددالونغ د ل‬
‫لونلفب ل اتألن ابرلونفبسل تلل ظتل ل‪ :‬ل‬ ‫لونهبل ل‬

‫و ذل د د دقل ألل ق د ددالونف د ددبسلت شد د د ل د د د ل د ددسذلتفت دد د د ل د د د لومل كظ د ددت ل لو ت د ددت ل‬

‫د ددتلوني د ددت لرا د ددقل لعدد د د لا د ددتل ل يدد د د لونف د ددبسل د د د لقفظد د د ل ل د د د د لر فا د ددقللولق د ددال د ددقل فا د ددقلل‬
‫ب د د د ل لوند د د ل ل د د د لحتد دد د د ل د ددتلجلق د ددتللتف د ددت س ل د د د ل د ددقأللو رد د دبوسلر د ددت دلل دد د د ل‬
‫ل‬ ‫ولو كتحلرا ولوملفاقللس ت‬

‫للرتنل ش د ددنالو ل ت د ددالتع د د د ل د د د د ل ظ د ددتنلونف د ددبسلق د د د ل ل ع د ددت ل د د د لش د د د تل ألل‬

‫لجعد د د د ل عبر د ددتلو ل ت د ددتأل ل د د د ولتا د ددبرل ب د ددتلال د د د ل د د ددال قابور د ددالت د د د لو ك د ددلعاوسو ل‬
‫و ل ت د د ددالون تلجد د ددالن د د د لر د د د ل د د د لونلفت د د د ل د د د لو ك د د ددبال ل د د د لونلفت د د د ل د د د لون ب د د ددال‬
‫لون ددهبل ددبل ددتل‬ ‫ددد الون ددهبل ل د د ل ن ا ددتلونف ددبسأل لن د د ل د د نكل د لتفت دد د ل د د لجم ددقسلوند د‬ ‫و‬
‫قوذل تت ل‬
 ‫التنشئة التنظيمية‪:‬‬

‫لالمفهوم‪ :‬ل‬
‫د د ل د ددقلال د د ل د ددقللونل شد ددنالو ل ت د ددال لوند ددهبل د د ل ب دد ددال د د ل بو د د لونف د ددبسل‬
‫و‪ ،‬تت د ددال ل ل د د د ل ب د د ددالس قند د د ل د ددت لونش د ددغ أل ل ا د ددال د ددتلتد د ددكلونع د د ددالون د ددهبل ا د ددبرل‬
‫قوك د د د د لاتلونع د د د ددتذلو د د د دداسل د د د دداجملل لطت د د د ددت لونع د د د د ل ل د د د د لتش د د د ددل ل د د د د د ل س د د د ددال‬
‫دت ‪:‬ل‬

‫ت ق بلوملاتلو ل لون الو لوملا الو ت ال تنع‬ ‫‪-‬‬

‫و لظتنلجم ق ال ل منت‪،‬لونظدق ت لوملسا الندع‬ ‫‪-‬‬
‫ونل قد ل ل عت لطت الونع ل لق ات‬ ‫‪-‬‬
‫مراحل التنشئة التنظيمية‪:‬‬
‫د ددال ل د ددتلتل د د ل د د ل د د ددت لو ل ت د ددال د ددتلل‬ ‫لللللحتد ددامل د د ددالونل شد ددنالونل‬
‫د دداال بو د د د لت ظد د د ل د د د لوقل د ددتذلونف د ددبسل د د د ل ب د د ددال ىل د ددبىل ل د ددتل شد د د لر د د ددا تألل ىل‬
‫ا‪ :‬ل‬ ‫قسل س ال بو لنع د الونل شنالونل‬

‫ب د د د ددالو‪ ،‬د د د د لل لونل د د د د د ‪:‬ل د د ددفل ب د د د د لونعت د د د د لو ا د د ددال ل د د د د لوملب د د د د دال‬ ‫‪1‬‬
‫جم ق ال لونلققعت ل ش ألل ظ فل أل ات أل لس ل لسو لومل كظالونهبلونلل ل ت‬
‫ب دد د ددالوند د ددلعد ل لونل د د د قد ‪:‬لل ل د د ددتل د د ددت ذلونلعد د ددب ل د د د د لو س وللومل لدفد د ددال ل‬ ‫‪2‬‬
‫د ددتللطت د ددالونع د د أل د ددتل ع د د ل د د د لتعد د د لو س وللوند ددهبل س د ددتل ل‬ ‫ومللبت د ددالوند ددهبل س اد ددتل‬
‫ل د د د لو لش د ددت لوملع د ددت لون د ددهبلحت د د د ل د د د لو ت د ددال ل ل د د د لوملب د د ددال ب د ددا ل‬ ‫تنل د ددتال د ددل‬
‫تللو ت ا‬ ‫ونعت لو ا ال ل ق ل سقت لو ل ت ال ل ع ل‬
‫ب دد ددال ت د ددتأللوند ددا لل لونل د د ل ع د د ‪:‬ل د ددل لونفد ددبسل د د ل د ددسذل د د لوملب دد ددال‬ ‫‪3‬‬
‫س ل لمثل ل د د د ل ىل ب دد د ددال د د ددبىل اد د ددبرلر اد د ددتل د د دقولسوا د د ددتل لو ت د د دداأل د د ددتل ظ د د د رلن د د د ل‬
‫ل قوق ل عت لطت الونع‬ ‫اعبرالسق ال‬
‫الهوية المهنية‪:‬‬

‫م أجل نظرية سوسيولوجية للهوية المهنية‬

‫المفهوم‪:‬‬

‫أللشد د ددعقللونفد د ددبسل ت قل د د ددتلل ىل كظد د ددال د د ددتلتل د د د ل ق د د ددال ت د د دداأل لمند د ددق جل د د ددت ل‬
‫د د ددت ل علد د د د ل د د ددت سلقفظد د د د تل لو ل ت د د ددتل لحتف د د د د لو رد د د دبوسل لتظ د د ددا ل د د د ددالو تا د د ددتذل‬
‫لو ق د د ددا تجلوملبتش د د ددبل لونع د د د د لومللع د د ددت ألل د د د د ل د د د د ل د د ددا ل ش د د ددرت ل د د ددقلت د د ددالومل كظ د د ددال‬
‫ل تنلد ددتالت د ددال ربوس د ددت لرا د د ول د ددتل د ددقألل د د ل ب د د لرد ددباللومل كظد ددالني ترلاد ددتلو ت د ددالك د دقولل‬
‫ل لونل ق ل لو تاتذ ل‬ ‫ل سذلونل‬

‫للل ل د د ددقلو د د ددبلوند د د د ل ظ د د د د رل د د ددفتلل د د ددفالونل د د ددتق ل د د ددللونف د د ددت دللسو د د د د ل‬

‫ومل كظ د دداأل ل تنلد د ددتالون د د ددتلل د د د د لونا د د دبو ت لوند د ددهبل د د د ل أللت د ددل ل د د د لتعد د دداسلوني ترد د ددت ل‬
‫سو د د لقف د د لومل كظد ددا ل ل ألل د د ولونل د ددتق ل بد ددا لظت ب د ددتلر د د ل ل د ددقلال ترد ددال كظد دداأل‬
‫د د ددالن د د دداىلو ر د د دبوسلت د د ددارعا ل ىلونبل د د ددفل د د د لو د د ددلس ل ل د د ددقلال‬ ‫لن د د د لون ب ع د د ددالونل‬
‫ق د د ددال ا د د دداأل لوند د د ددهبل عبرا د د ددتس ب د د ددتلل د د د د د ل د د ددتلحماد د د دددالونل شد د د ددنت لو ل ت د د د ددال تلعد د د د د ل‬
‫منت اتأل تل عبراتلكتقظقن قل تلونل ب الو ل ت ال لونعسا الندظد ا ل‬

‫ي د د ددفلل ي د د د ل د د د لوملع د د ددت ل لون د د د ألون قو د د ددال لو قل د د ددتلو لومللع د د دداسالون د د ددهبلتعل د د د ل‬
‫د ددتللطت د ددالونع د د ل د د ل سلد ددتألرا د د لتفظد ددبل د د ل د د س ل‬ ‫وملب ع د ددت لوند ددهبل د ددل لتعب د د ل‬
 ‫ل ات د د ألس ل أل ل د ددتل د د لوناد ددقلالوند ددهبل‬ ‫ونفت د د ل(ك د دقولل د د د لوملظد ددلقىلونفد ددبس ل لو د ددت‬
‫ا لر اتل سا ل لونع‬

‫د د ددتألل‪ Huberman.M‬ىلت د د د د لولق د د د ددالوملا د د د ددال‬ ‫ل ل د د د د ولونا د د د دداسل ش د د د د ل‬

‫د د د لملظ د ددل بد ل‬ ‫دد د د لولق د ددالونش ا د د ال ل ن د ددكل د د ل د ددسذلونل د د ل لونف د ددبسل د د ل د ددفل‬
‫لتاقل لملب لو ل ت ل نك‬

‫خصائص و مجا"ت الهوية المهنية‪:‬‬

‫لتد اا تل ل تل د ‪ :‬ل‬ ‫ل ل ل ا درلولق الوملا الخبت للل كتك للل‬

‫د د د دداللوك د د د ددل سن الوملاد د د د د در‪:‬لي د د د ددفلتظد د د د د رلا لد د د د د لحمل د د د ددقىلو د د د د د س ل‬ ‫‪1‬‬

‫د ددت ل د د د ل للجع د د د لونللتن د د د لونعد د ددال لونعد د ددقللو ل ت د د ددالتا د د د لر د د د لرتلق د د ددالوملا د ددال‬
‫د ددتألل دد د د ل د ددتلونبل د ددفل د د د لو د د درتو ل د د د لقبد د د لول د ددب ل ل د ددتلل‬ ‫ت د د د ل ل ادد د د لو‬
‫ر د د ددتللونع د د د أل ىل تق د د د ل د د ددتلحماد د دددالندل شد د ددنت لوملللتن د د ددال د د د للجد د ددتلنلونع د د د لونفبس د د دداأل‬
‫لوملع د د ددلل د د دديسأللو لج د د ددت للونبا ظد د د د لل لكقك د د د قنق تلولق د د ددال ل لمه د د ددتلل‬ ‫ي د د ددفل ألل د د د د‬
‫ت د ددتلكتقظ د دقن قل لس بد ددتلأل لوند د د وألل لف د ددتألل د د د لل د د ل فاد ددقللولق د ددالوملا د ددال د ددتن ب لوند ددهبل‬
‫تلش د د لر اد ددت‪:‬لرا د د ل د ددتلقد ددتت ل د د ل د د ددهبلونل د ددتر ل لونا د دبوسلسو د د لطت د ددالونع د د أل د د ل‬
‫ظد ددع ل د د لرت د د ل ىلوقل د د وسلو د درتو ل د د لول د ددبل ل د د لالتعد د د لتعل د ددال د د د لونل د ددتلنل‬
‫لونع د د ددت دلل ا د د ددال ل كتك د د د د للندل ش د د ددنال‬ ‫د د ددتلو لب د د ددتلل د د د د‬ ‫ونفبس د د ددالندع د د ددتذأل ل د د د د د ل‬
‫ا‬ ‫و ل ت ال لونل‬
‫ولتبد د د د د د د ددت‪،‬لوملا د د د د د د د د درل تنفند د د د د د د ددالونظقك د د د د د د د د ق ا ا‪:‬ل د د د د د د د ددفل أللونالوكد د د د د د د ددت ل‬ ‫‪2‬‬
‫لونفن د د ددت لونظقكد د د د ق ا األ‬ ‫لولق د د ددت ل د د ددتلول د د د د لتا د د د‬ ‫ونظقك د د د قنق ال د د د ل ىلتا د د د‬
‫ل قل تلكق لقد ظ ل ل سذلون ت جلونهبل عاتلكتقظقن ق‬
‫نع د د د لولتب د ددت‪،‬ل فاد د ددقللولق د ددالوملا د ددال قكد د ددتا لونا د د دبوسلون د ددهبلود د ددا تلونف د ددبسل للجب ل د د د ل‬
‫و ل ت د د ددالنفد د ددباللو د د درتولل د د د ل لو د د ددلس ألوعد د د ددتلقبلد د ددفل ل سقد د ددال د د د ولو د د د ل‬
‫تنظ ددد األ لون ددهبلخي ددت بل د د ل سل ددتل ف دداوألل وت لد د ل ل تنل ددتال ق لد د لن ددالقفظد د ل ددتلل ددال‬
‫ر د دداوأللولق د ددال د د لك ظد ددع ل ىلتب د د لوك د درتوت ت لندلفد ددت ل د اد ددتل د ددتل د ددتلب نل لوند ددارتسل‬
‫تلقالكب لوعشتلال لونفا لو ذ ل‬
‫ل ل د ددلل د ددت ذس ب د ددتلل د د د ل د ددسذلحمت نلد د د لت د ددق بلوملف د ددت لون د ددهبلق د ددا اتلكتقظد د دقن قل‬
‫د د ددقذلونل د د ددتلنلونعسا د د دداأل ألل د د ددب لولق د د ددالوملا د د ددال تنل د د ددتللكد د د د لتلل لدفل د د ددلألي د د ددفل‬
‫تلعد د د د لو ىل ظ د د ددتنل ل د د ددتللولق د د ددال د د د لونل د د د ل د د د سولال لر د د ددت دلل لفت د د د ل عا د د د ل‬
‫ونف ددبسألي ددفل ل د د لحتد دا ددتلاعد د ذل د د لون ظد د لوند د ل شد د لر د د لونف ددبسل لوند د ل ددل ل د د ل‬
‫سن د د د ل سق د د ددت لق د د ددقاللتظ د د ددت الو ر د د دبوسل د د د د لر د د ددبالل د د ددقس ل ل تنل د د ددتال د د ددق لا لسو د د د ل‬
‫و تا ل‬
‫ل د ددتلونظد د د ل لالونيتق د ددالرل يد د د لوملب د د ددالون د ددهبل د د د لر ا د ددتلونف د ددبسل د د د لو لظ د ددتنل ق لد د د ل‬
‫وملا د ددال فظ د د لي د ددفل ل د د لحتد د د ل د د لونظ د د لالاع د د ذل د د لوملظد ددتلو لو ل ت د ددالوند ددهبل‬
‫ش لونفبسل قوك لاتل ق الن وت ل‬
‫لونل شد د ددنال‬ ‫ل وق سقد د ددتل د د د ل د د د ولونلاد د ددقلل عل د د د س بد د ددتلل أللولق د د ددالتلعد د د د ل كتكد د ددتل د د د‬
‫و ل ت د ددالون د ددهبلتد ت د ددتلونف د ددبسل ون د ددهبلك د ددل قأللقت د دداالولق د ددالوملا د دداأل ل ول تقد د د لونل ش د ددنال‬
‫و ل ت د د ددال د د ددت لس ل بو داد د ددتل منت اد د ددتل بد د ددتلال د د د لتد د د ددللونفد د ددبسلوني ترد د ددالو ت د د ددال د د د ل‬
‫ل‬ ‫د ددال د دديسأللوملا د ددتسللونبا ظ د د د ال‬ ‫ا د ددتلرتق د د د ل ظ د ددع تلون د ددقذل د د د أللوني تر د ددالو ل ع د دداللونل‬
‫ق ال ا ا ل‬
‫د د ددفل أللوني تر د د ددالقت د د د ددالندلغ د د د ل ل د د د ل د د ددسذل د د ددتلك د د ددب لر د د ددتأللولق د د ددالوملا د د ددال ل‬
‫د ددال ل د د نكلونلغ د د و لون د ددهبلت د دب ل د د د ل‬ ‫لونل قنق د ددال لونل‬ ‫قو ا د ددال ظ د ددل بالندلل د ددق‬
‫تظ لونع ل لومل كظت للوعسولو ل ل‬
‫د د د لرتلق د ددالقتا د ددتل عب د ددالندلاا د ددال لو د ددت ل يد ددبل د د لتعب د دداتلندب د ددتلأل لن د د ل‬
‫لل د د د د لونل د د ددق لونب د د ددقابو ل ل تنل د د ددتالونب د د ددتللو ل د د ددت لنداق د د ددالوملا د د دداأل ف د د ددرتالس بد د ددتلل‬
‫د د د ددب لالس د د د ددقذلو ر د د د دبوسل ل سقد د د ددت لكقك د د د د ق ا ال شد د د ددتل قألل د د د د ل سلد د د ددتل لقشد د د ددت ت ل‬
‫ل‬ ‫طت ت لونع‬
‫نماذ الهوية المهنية حسد سانسوليو‪:‬‬
‫تش د د لونالوكد ددت لوند ددهبلقد ددا اتلكتقظ د دقن قل ىل أللولق د ددالوملا د ددال د د ل يد ددبل د د ل د د ددال‬
‫قابور ددال ددتل ددقل تلس ب ددتللي ددفل د د ل د ددالتي ددلل ك ددلي تللو ق ددتأل ددفلق ددالل ددا ل‬
‫د د ددتل د د د ل‬ ‫تب ب د د ددتل سلجل د د د ل سن د د د ل كد د ددتن لتش د د د د النداق د د ددال لونع د د د ل ل د د د ولس ا د د د ل‬
‫ل س ال عتس‪ :‬ل‬ ‫لولق ال‬ ‫سلتلرا ل‬
‫د د لو ك د ددلي تل‪:‬ل ل د ددقلو د ددتذلوند د د ل ظ د ددع ل د د د ل سند د د لونف د ددت دللحت د د د ل‬ ‫‪1‬‬
‫اد د د ددت‪،‬ا ل د د د د ل د د د ددسذلوكد د د ددلي تلل سقد د د ددلا ل تنظد د د ددد األ ل ل د د د د ل د د د د ولونبعد د د ددال تند د د ددا قذل‬
‫لونظد ال ب لل ال لا لل ا‬ ‫ونفت دلل‬
‫ع د د ددت لونلا د د ددبرت ‪:‬ل ل د د د د لون ب د د ددالون د د ددهبل د د د د ل سل د د ددتل د د ددل لو‪ ،‬د د د د ل دد د د د ل‬ ‫‪2‬‬
‫ك د دددق ت لونف د ددت دلل لون د ددهبلتظ د ددت ال د د د د لونل د د د ل د ددللمن د ددت جلولق د د ددالوملا د ددالون د ددهبلوقرت ا د ددتل‬
‫كتقظد د د د دقن قلألي د د د د ددفلت د د د د درتو مل د د د د د لونظد د د د دددق ت ل د د د د ددللو ت د د د د ددال لونل د د د د ددت ألونل د د د د ددتر ل‬
‫لو قفاتذ‬
‫ون د د لون تلج د ددال د د لونع د د ‪:‬ل لون د ددهبلتع د د ل د د ل د ددتحل ل ع د ددتللنسقل د ددتلل د د ل‬ ‫‪3‬‬
‫د ددللونب د دداوا ألراد د د لتظ د ددت ال دد د د لحتا د ددالسل د ددالوك د ددل عتنلونف د ددبسلني تر د ددالو ل د د د ل لونل د د د ل‬
‫ون د د ل ل د د ل ن د د أل د ددتلتظد ددت ال د د د لونل د د ل د ددللولق د ددت لوملا د ددالألي د ددفلت د درتو ملون د د ل‬
‫للو قلاتس ال لون تققق األ لق لوع اوسل لو ت ا‬
‫تع د د ل د د لو عد ددتسلجمل ع ددال د د د لونل د د ل ددلل ق د دقوسلو د دبولل ل ق ددت لوملا ددالون ددهبل‬
‫ق د د د ددتلسو د د د د ل ل د د د ددتلجل‬ ‫و لتل د د د ددتل قفظد د د ددا أل ل ند د د ددكل د د د د ل د د د ددسذلونعسقد د د ددت لوند د د ددهبل‬
‫ومل كظا ل‬
‫نعد د د لون د ددق جلوند د د لقا د د د لكتقظد د دقن قل د ددقذل شد د د تذلولق د ددت ل لونع د د د لق د ددالق د ددتلل‬
‫د د د ل س د ددالونع د ددتذل د د ل د ددسذلو ع د ددتسلونظد ددت الون د د بل د ددا لونل د د ل د د ا لن د د د ل‬
‫ ىل ل عال ش تذلقد ااتل ل تل د ‪ :‬ل‬

‫‪:‬ل ل د د د ل د ددلتنل د د د لولق د د دال لف د د د لونفبسوق د د ددال لوك د د درتوت ت ل‬ ‫‪ -‬ق د ددالومل د د د‬
‫وملعتل د د دداألي د د ددفل د د د ددقأللو ىلتف د د ددتس لونعسق د د ددت لو ل ت د د ددالسو د د د د لومل كظ د د دداأل ل‬
‫ل ظد د ددعقألل د د د ل‬ ‫اد د دداتلكتقظ د د دقن قل تن ظد د ددتلل لونع د د ددتذلو د د دداسل لوملاد د ددت ب ل لون د د د‬
‫د ددسذل دا د د د ل ىلون ظ د د د لومل د ددتس لر د د د ل لل د د د ولرا د د د ل بلع د ددا ألل د د د لو نل و د ددت ل‬
‫ونش اد د د ال ل سق د ددت لونع د د د ل ل د د د لر د د د لونع د د د لونظ د ددتااالن د دداىل د ددلتنل د د د ل‬
‫ولق ال لق لوقلاتس الحم ا ل‬

‫د د ددتلكتقظ د د دقن قلا ق د د ددال د د د لو اد د ددتا لتبع د د ددتلمل ش د د دبو لحمد د دداسال ظ د د ددب تأل‬ ‫لقد د ددال‬
‫د ددلتنل د د لولق د ددال د ددع ل ل ل د د ددقأللش د دداتسو ل د د ددال ل‬ ‫رتملظ د ددلقىلونعد د د ل د دديسل‬
‫و اد د د أل ل د ددقل د ددتل فظد ددبل د ددب ل د د لونل د ددق أل ل ل د ددقمل ل د دداو ل ظد ددل بد الل د د أل‬
‫ل رتتد د د د د ل دد د د د د ل ن د د د ددكل ظ د د د ددتمهال د د د ددن دال لون ش د د د ددت‪،‬لوملاد د د د د أل ل د د د ددارا لونق د د د ددال د د د د دقل‬
‫و كل بول ال لونع ل ل سذلونل ظكل تنقظ فا ل‬
‫‪ -‬ق د د ددالومل د د ددا ‪:‬لتع د د د ل د د د لولق د د ددال د د د لو ليد د ددتذلونع د د ددتذلملعد د ددت لو ت د د ددال لق اد د ددتل‬
‫ل دد د د د لل ك د د دداتلون د د د د لو ت د د دداألر د د ددلت تلر د د ددت دلل د د د ددقألل ىلت د د ددق ل سق د د ددت ل‬
‫كقك د د د د ق ا الل ل د د د ددتل د د د د ا لتش د د د ددرت‪،‬لو قل د د د ددتلل ىلقف د د د د لونفن د د د ددالونظقك د د د د ق ا األ‬
‫د د ددفل ققد د ددقألل د د ددتل ظ د د د ل ت ت د د ددالوني تر د د ددال د د د لوندغد د ددالونعت د د ددال و د د دداال ل د د د ول‬
‫أل لق د د د ددال ا د د د دداتلكتقظ د د د دقن قل ع د د د ددتذلونل ف د د د د لون د د د دداو أل ل‬ ‫وندب د د د ددتحأل لو س و‬
‫ل ل لع د ددقأللاا د ددتلو ل ا د ددال تن د ددال ت د د د ل ظ د ددلقىلتعد د د د ل د ددع أل ظ د ددعقألل‬ ‫وند د د‬
‫ ىلت د ددق بل ظ د ددتافا ل د د د ل د ددسذل د ددتل د د د ل ك د دددقنلونلظ د د ل للد د د ولتب د ددا ل سق د ددلا ل‬
‫د ددتنل ق لظت ب د ددالر د د د ألو د ددبلوند د د ل د د د ل سن د د د لقظ د ددل ل لون د د د لون تققق د ددالن د دداىل‬
‫لولق ا‬ ‫لتنل‬
‫‪ -‬ق د د د ددالوملف د د د ددت ال‪:‬ل د د د ددلتنل د د د د لولق د د د ددال د د د د لاتنبد د د ددتل د د د ددت د لشد د د دداتسو ل د د د د ددتأل‬
‫كد ددت ا ل د د د لو‪،‬ا د ددقذل ت د د ل ظ د د ن السو د د لومل كظ د ددال ل د د ل لك د ددع لسوا د د ل‬
‫ ىلونرتق د د د ددالوناو د د د د دداأل د د د د ل د د د ددسذلونل د د د ددق ل د د د دا لو لظ د د د ددتنل ع د د د ددتل ل ا د د د ددال‬
‫ا د ددااألل ظ د ددلي ب ألل سق د ددت ل د د ل د ددسذل ت د ددبا لنلل د د ل د دداورا ل ل د دداو ل‬
‫ومل كظ د ددال د د د ل ب د د د لومل ترظ د ددال لون د ددهبلو د ددا أللر ا د ددتل ىل تق د د د لوملظ د د د ن ال ك د د د دلتألل‬
‫ل‬ ‫نلل لونفب لملفت ال عتل ا ل لحتتنفت‬

‫د د د ددتل ظ د د د ددع لونف د د د ددت دقأللوملفت د د د ددقألل ىلت د د د ددق ل سق د د د ددت ل ظ د د د د د ال د د د د د ل‬

‫للؤكد د د د ددتاا لأللي د د د د ددفلتظ د د د د د رل د د د د د لونعسقد د د د ددت ل د د د د ددت رتو ل د د د د ددا ل لون ب د د د د د ل ل‬
‫ومل كظ د دداأل ل د ددقل د ددتل ظ د ددت ل ل د د د لل ملومل ترظ د ددال د ددلل د د للونف د ددت دلأللونا د دبوسل‬
‫د ددالوند ددهبلتظ د ددت ل‬ ‫د د ا ل د د ل د د لون د ددتمل لونع د د ل لونق د ددقذل ىلوملعد ددتل لونل‬
‫لونرتق د ددال ل تت د د لونرتق د ددالسو د د لومل كظد ددالتظد ددت ا ل د د د لت د دداميلوكد ددلي تلو ل ب د د ال‬
 ‫لونل د د ددق أل ل د د د ولرتمل كظد د ددال د د ددا ل تلتعد د ددرت ل د د ددق لا ل ل د د د ولافت د د ددال د د د ل‬
‫ل لومل كظا ل‬ ‫ونقكتا لنلل ل تنبا ل ل ب لونلفت اللو‪،‬‬

‫لولق د ددالونلقور د ددال ظ د ددع لون د دداوا ل ىل قش د ددتلل‬ ‫‪ -‬ق د ددالونلد د دقور ‪:‬ل ل د د د لونفت د د د ل د ددت‬
‫شد ددب ال د د لونعسقد ددت لونظقك د د ق ا ال د د لو‪،‬فد ددت ل د اد ددتل تملد ددتلو د دداو ل لوملاد ددت ل‬
‫لتلل د د ل عد دداأل ل د د ولر ب عد ددالونعسقد ددت لوند ددهبل شد ددناتل لتدل د د لل فند ددالكقك د د ق ا ال‬
‫ع د ددال لق د ددال لتع د ددب لو ك د ددل بول األ لتعب د د د لحت د ددق سل لولجت ت د ددتلا د ددبسل لتغ د د ل‬
‫لو د دداو أل ل د د د ل د ددسذلوملس د ددالون د ددهبلق د ددتلل د ددتلكتقظد د دقن قلر د ددال د د د ل د د د ول‬
‫ون د ددق جل د د لولق د ددالوملا د ددال تنف د ددت دلل لش د دداتسو ل ل ظد ددلقىلتعد د د ل د ددتاأل د ددتل‬
‫فظد ددبللابد ددلا لون وت د ددال لونل د ددق ل د د ل د د لو لظد ددتنل عد ددتل ل ا د دداال لو قل د ددتلل‬
‫ ىلجم د ددتن لوع د دداوسألل د ددتل د د د ل بك د ددقألل دد د د لو لع د ددتسل د د د لو ت د ددت لوملشد د د داأل‬
‫د د ل ظد ددعقألل تنال د ددالو ىل ىلحت د د ل د دداو ل د د د لوملظد ددلقىلونفد ددبس ل ل د ددقل د ددتل‬
‫د ددارعا ل ىلت د ددق لشد ددب ت ل د د لونعسقد ددت لومل د د ال لوند ددهبلتظد ددت ا ل د د د ل ند ددكألل‬
‫ل د ددتنبا ل د د ل سقد ددت لو‪،‬ظ د د ال د د للؤكد ددتاا ل ل د د ل ل بد ددا ألل د ددالتبع د ددالل د د ل ل‬
‫ل تنال تلت دب ل ات‪،‬ا ل نك‬

‫ديناميكية الهوية المهنية‪:‬‬

‫لحمت ن د د د ددالندللد د د د د د لوملع د د د د د لن د د د ددت جلول لق د د د ددت لوملا د د د ددالون د د د ددهبلق د د د ددا اتلكتقظد د د د دقن قل‬
‫ل ت ل د د ددتسل د د د د د لو عد د د ددتسل وملع د د ددت لون د د ددهبل د د د ددعاتلس ب د د ددتلألقت د د د د لجم ق د د د ددال د د د د ل د د د د ددتلل‬
‫و قلا د د د د د د ددتسل لو ل د د د د د د ددتسل ل‪1989‬ل ل‪LASTREE‬ل بل د د د د د د ددفل د د د د د د ددقذلو ل د د د د د د ددتلو ل‬
‫ونل ق ل ق ل د ل‪6‬ل كظت ل ى ل‬
‫و ل د د ددال د د د د ولونبل د د ددفل دد د د د لو د د ددبسل لونللد د د د د لونل بقن د د ددق لذ‪159‬ل ت د د د ددال ق د د ددال‬
‫د د د لرن ددت ل ا ددال لدف ددال ع ددلل ددتنل ق ل ددا لتغ د د لولجت ددت ل لونع د د ل ل ن ددكل ر د د ل‬
‫ل‬ ‫لومل كظت أل ل تنلتال و بلوملظ‬ ‫تل د ل كدقنلونلظ لوملع قذل لسو ل‬

‫ل ا د د ددال د د د د ‪:‬لونقوقد د د د ل‬ ‫ت ند د د د ل د د د د لومل د د ددت س ل أللت شد د د د ل د د د د ل س د د ددالجم د د ددت‬

‫وملعد ددتلل لونع د د ألونللب د ددت لونقظ ف د ددال(وملظ د د الوملا د ددا أل ل سق د ددالو د دبولل د ددتنل ق لل د د ل‬
‫د د ل ددللومل ش د دبو لون ددهبل ددعاتلكتقظ د دقن قلند ش د د ل د د لو ددلس ل ددللولق د ددت لوملا د دداأل‬
‫د ددال د د لولق د ددت ل د د ل د ددسذل‬ ‫د ددتلول د ددا ل د د ل د د لونالوك د ددال د ددقلل د ددال ب د ددال س ت‬
‫ل‬ ‫لومل كظت‬ ‫ونل قلو ل لونلغ و لونهبلتعبراتل‬

‫ألل د د د لو ي د د ددتمل د د ددتنبا ل د د د ل د د ددتل لتظ د د ددلع ل فاد د ددقللولق د د ددال لقد د د د سل ل د د د لدتل‬
‫تق د د لتب د د ل ىلت د ددق ل ل عد ددالمند ددت جل د د لو لجت د ددت ل ل ند ددكل د د ل د ددسذلتفت د د لونعد ددت دلل‬
‫دد د د د لشد د د د ل سق د د ددت ل ا د د دداأل ىل تقد د د د لون ف د د ددتلالألوملظد د د د الوملا د د دداأل لو لجت د د ددت ل ل‬
‫د ددالو د ددبلل ل د ددتسال قل د ددتجلند د ددت جلو ىل‬ ‫جم د ددتذلونل د ددق أل د د د لون د ددت جل د ددتل د د د ل ل‬
‫ون د ددهبل د ددا تل ا د ددتلكتقظد د دقن قأل د ددفل أللون د ددت جلو ا د دداالتعد د د للن د ددتلرع د ددسل د د د ل ب د ددال ل‬
‫الولق الوملا ال ل ل تل د لل النلدكلو‪،‬ب ا‪ :‬ل‬ ‫ست‬

‫م النموذ المنكمش إلى عملية التطريد‪:‬‬

‫ل ع ن د ددقألل‬ ‫ل ل ش د ددبل ىلو د دبوللون د د‬ ‫د ددا تلحت د دداملكتقظ د دقن قل د د ل ق د ددالومل د د‬

‫ل ع ند ددقألل د د ل د د لو نل و د ددت لونش ا د د ال ل لفتس د ددتل ل‬ ‫د د لونع د د ل لن د د ل نند ددكلون د د‬
‫سقد د ددت لونع د د د ل لقد د ددال د د د ل يد د ددتمل‪LASTREE‬ل د د د ولو قع د د د وذل د د د ل د د ددسذل ق د د ددال‬
‫ناقتل ل ق النا ب ل تل د ‪ :‬ل‬
 ‫‪ -‬ق النا ب‪:‬ل‬

‫ل لتع د د د ا ل د د د ل د د ددب ل كظد د ددلا ل د د د ل شد د ددغدقول ت د د د ل‬ ‫لللل د د د لو د د دبوللون د د د‬

‫د د لو ل د د ول د د دلللد ددتل لونقق د د لو‪،‬ت ددبأل د ددتل ع د د ل ق د د ل لظ د د لونلغ د د و لون ددهبل د د ل ألل‬
‫تعبرا د ددتلومل كظ د ددال ظ د ددل بسألكد د د قققأللاد د د ل د د د دللوررتو د د د تلند د ددتللاا د ددتلل ا د ددااأل د د د ل‬
‫للو بول ل‬ ‫ل ظب لنعالل فتلال‬ ‫لش ل‬ ‫ولق الو ررتو الت‬

‫‪ -‬ق الناقت‪:‬‬

‫ألل د د د للو د د دبوللن د د د لن د ددا ا ل ل د د د ل لونل د ددقللوملا د د د ل ل ل لت د د د د ل ا د د د أل‬

‫راد ددارا ل د ددقلونب د ددتلل ل دا د د أل د ددفلرب د ددلا لونق د دداال لو كد ددل بولل د د لو تر د ددال د د د ل‬
‫ا ل‬ ‫لون ب لومل‬ ‫و كل بولل‬
‫د د د د ولو كد د د ددل بولل د د د دبتب ل د د د ددتنلل ل لونع د د د د ل د د د د ل ب د د د د لو د د د د األ د د د ددفل ألل ل‬
‫ل لتغ د د و لقد ددالتع د د ل ند ددكألو د ددبلون د د ل اد ددل ل ع د د ل د ددب لالونل د ددق ل لون د د ل‬ ‫حتد ددق‬
‫لف د ددتسو ل د د د ولون د ددقسل د د د لو د د دبولألي د ددفلتش د د د ل د د د لونلغ د د د و لسو د د د لومل كظ د ددال ا د دداول‬
‫كد ددل بول أل ل د د ولرا د د لكد ددب تألل د ددتل ظد ددلبقألل د د لونل د ددق ل رت ق د ددتل د ددا لونب د ددقسل ىل‬
‫ت با لونهبل ظاتل ظ لو ل تس لققسل لونسوكل بول ل‬
‫ش د ددلل للور د ددلل د ددال د د ددت ل د ددا ل‬ ‫ألل د ددقرا ل د د لر د دداوأللونع د د لوعدا د د ل‬
‫ ىل اد د دبقالومل كظ د ددال لحت د ددا ياتأل لق د ددالقد د د د لن د دداىل د د د للو د د دبولل د ددالللاب د ددال د د د ا ل ل‬
‫وق د د تلل د ددت د لونشد دداتسو ل ىلومل كظد ددال د ددفل ع د د ألل د د لوق د ددت ا ل د د ل ل ند ددكل دد ددال‬
‫ل‬ ‫الوملبل ل ظقألل تنلاا ال لوكل بول‬ ‫لأل ل‬ ‫ال‬
‫تل د د ل سق د ددت لسو د د لومل كظ د ددال تنلبع د ددالون ب د د النبؤك د ددتاا ل د د د لو لب د ددتلل ألل د د لل‬
‫د ددتألل‬ ‫د ددتذأل ل لومل ت د د لقد ددال د ددا ل ل اد د د لو‬ ‫د ددقأللو‬ ‫د د ل د د ل ظ د د قأللوملاد ددتلل ل‬
‫ف دقألل قت ال سقت لو ل ت ال تلجلومل كظال لسو دات ل‬
‫لتلد د د ل رل د د د لولق د ددال د ددتل د ددللونل ظ د ددكل تملع د ددتل لونل ب د ددالون د ددهبلت د ددا لق د ددال ل‬
‫د ددللوملعد ددتل لون ب د ددالوند ددهبلتدغ د د ا أل د ددفل ي د د لو ىلو د د الوند ددهبل لد ق د ددتل د ددتلونيتق د ددال ل‬
‫د د د د ا لو‪،‬ا د د ددقذل د ا د د ددتل ل ل د د د ددقأللش د د دداتسو لألل د د د د ولرا د د ددق لا ل لا د د ددبال ا د د ددتل ل‬
‫ش د د دلل ف د د دددقأللو لعد د ددتسل د د د لونعسقد د ددت لو ل ت د د ددال‬ ‫ت د د ددقللر اد د ددتل ل د د د ول اد د ددبلقألل‬
‫لوملا السو لومل كظا ل‬
‫د ددتلونلظد ددتؤذل د د لونعسقد ددالون د د الوملرتتبد ددال د د ل ق د ددال‬ ‫ل د ددتل د د ل د د ددالونل ب د ددالر‬
‫ومل ف د د لوملظ ددل بلون ددهبلتل تش د د ل د د لولجت ددت لونع د د ل دداىلو‪ ،‬ددتاأل ل ددلل د ددالونل ب ددالون ددهبل‬
‫ل‬ ‫ت تلل ت ال ل ب لومل كظت لون ىلونهبلتع ل د لونل ال لتب ل ىلونلغ‬
‫م العامل الحرفي إلى المهني الجديد‪:‬‬
‫ل د د د د لكتقظد د د دقن قلون د د ددق جلو ق د د ددا ت ل د د د د لر د د ددبسل بكد د د د ل د د ددقس ل لو قل د د ددتلل ىل‬
‫طت د د ددت لونع د د د لوند د ددهبلت د د د لن د د د لو‪ ،‬ت د د ددال د د د ل د د ددسذلونل د د ددت لألي د د ددفل د د ددقأللو ليد د ددتذل‬
‫ونف ددت دللط ددت لملع ددت ل د د لو ت دداأللن ددال د د ل س ددال د د ولون ددق جل د د لولق ددالن دداىل‬
‫د د ددقألل‬ ‫د د ددتذلونظ د د د كلو‪،‬ا ا د د دداأل ل د د ددتذلومل د د ددت ألرلبد د ددلل ألل د د د ولون د د ددقسل د د د لو د د دبولل‬
‫سق د ددت ل د د لطت د ددت ل تر د ددالل د د لقف د د لوندغ د ددالونعت د دداألقف د د لومل د ددت بلو تل د ددال تندب د ددتحل‬
‫لو س و ألرعسقت لر تل ا للتعب ل تن قال لتعل لون قوالونادباللق لا ل‬

‫ب‪:‬للللل‬ ‫‪ -‬ق الن‬

‫د د د لو د د ل د ددتلن د د لر د د لوع ت د ددال د د ل د ددتلخي د د ل ات د د ل ل مند ددتل اد ددتللول د د لدبل‬

‫د د د نكأل د د ددا ل د د د ل د د د لتظ د د د ل ظ فل د د د ل د د د ل د د ددلل ل د د ددتأل ل ع د د د ل د د د ولون د د ددلل ل‬
‫ونع د ددس لندع د د ددالونقظ ف د ددالون د ددتسال لو سولل ل تنل د ددتالونبرد د د ل د د د لون ف د ددتلال لو د دداولالن د دداىل‬
‫ل‬ ‫ومل ا‬

‫‪ -‬ق الناقت‪:‬‬

‫ل‬ ‫ألل ع د د لو د دبوللوملع د ددلل د د ولون د ددقسل د د لولق د ددال ل د ددقألل ىلرند ددالونل ف د د أل لون د د‬
‫ود ددا ألل ل د ددتل لل ت د ددالادد ددال ل ظ د د األ ل د ددقل د ددتل د د لش د د ق ل أللخيد د د لش د د نتل د د لون د د د ل‬
‫ند د د ددا ا لخباد د د ددق ل ظد د د ددل بدا لسو د د د د لومل كظد د د دداأل د د د ددتلوعدا د د د د ل ل يدد د د ددقأللو قغد د د ددس ل د د د د د ل‬
‫ق د د د ددت أل لنع د د د د ل سقد د د ددلا ل د د د ددتنل ق لتق د د د ددرلن د د د ددتل ظتكد د د ددا ل د د د ددت قغس ل د د د د وألرا د د د د ل‬
‫ظت ب د دداأل ل د ددا قألل د د د د ل ت د ددال و د د ددبلونبؤك د ددتللر د د د لس ألل لت د د ددق بلملع د ددتلرا لونل د د ددال‬
‫ل‬ ‫لونل الل ل ظتل لوملا‬ ‫وملل اااأل ل‬
‫ق د د ددتل د د د لطت د د ددت ل ل‬ ‫ل تند د ددالو قغد د ددس ل د د د ل د د د د لونعسقد د ددت لوند د ددهبل‬ ‫ت ددد ع‬
‫ل‬ ‫ونع ل لونهبل بك قألل ل سلتل قس‬
‫م النموذ التوافقي إلى عملية التغيير‪:‬‬
‫ول د د ددتأللون د د ددق جلونل د د دقور ل ظد د ددع ل ىل د د ددتللشد د ددب ال د د د لونعسقد د ددت لومل د د د األراد د ددقل‬
‫د د نكل ل تك د د ل عا د د لوملعد ددتل ل لوملعدق د ددت لوند ددهبل ظد ددلغداتل د د ل د ددب ل د د د ل د دداولنلل د د ل‬
‫ات‪ ،‬ل ل دق ل اور ل‬

‫ب‪:‬‬ ‫‪ -‬ق الن‬

‫أللاتنب ددال د د للو د دبولل د د ل د د لونش ددبتنلو‪،‬ت دددلل د د د لش دداتسو ل تن ددالا ددتلق ددال‬
‫لند د د سولال لتعت دا د ددتل عاد د د ‪:‬لرتمل ت د د د لوملل د ددقربال لتل تكد د د لل اا د ددت أل‬ ‫د ددبمل شد د د ت‬
‫د د ددقل د د ددتلق د د ددال د د ددار لوعسولالندلظ د د ددتؤذل د د ددقذل ظ د د ددل بدا لسو د د د د لومل كظ د د دداأل د د ددتل د د د د ل ل‬
‫ش د ددرت قألل لقف د د د لولجت د ددت لونع د د د ل د د د ل د ددتق لو د د دبولأل لل د د د ولرا د د د ل لك د ددع لسوا د د د ل ىل‬
‫لو ك د د ددلغ تلل د د د ا ل‬ ‫حت د د د ل ا د د ددت‪ ،‬ل ل ل ل د د ددتنبا ل د د د ل د د د ول د د د د لرتمل كظ د د ددال لتظ د د ددل‬
‫ل د د د ل د ددا ت ألن ا د ددتل شد د د ل لونقق د د د لقفظد د د ل ب د ددتسلو لونش اد د د الوملا د ددال عسق د ددت ل‬
‫سو د ال ل تل ا ل‬

‫‪ -‬ق الناقت‪:‬‬

‫نع د د لونشد ددب ت لونعسا د ددالومل د د الوند ددهبل ع د د ل د ددلتنل د د لولق د ددال د د د ل قشد ددتااتل ل‬
‫ون د ددهبللتظ د ددل بل تك د ددل بوللو د دداو أل د د لش د د تل أللحت د ددال د د لوقل د ددتل لوملا د د أل لن د د لن د د ل‬
‫حت د د ددقذلس ألل د د د د ا لملظ د د ددل بدا لي د د د دفل ظ د د ددعقألل ىلت د د ددق بل بو د د د د لسو د د د د ل ل د د ددتلجل‬
‫ومل كظ د د دداأل ل د د د د د لت ا د د ددبل سق د د ددلا لونق د د دداال د د ددتنل ق أل ل د د ددتنبقألل تو د د ددت و لش اد د د د ال‬
‫ندل ق أل لون ل ب أللر ل تل لوكلي تلولش ا ت ل‬
‫تل ل د د د د ل سقد د د ددت لوملا د د د ددال تع د د د ددترال ىل د د د ددتل ققف د د د ددال ت ل د د د ددتسل د د د د د لو‪ ،‬د د د دقولو ل‬
‫لو ت د د ددت ل لوملب د د ددتسلو ألي د د د دفل د د د د قألل ىلجم د د ددتن لوع د د دداوسلون د د ددهبلت د د ددرل ىلت د د ددق بل‬
‫د ددقألل د د د ل د ددسذلوك د ددلغسلتل د د د لت د ددق بل قفظ د ددا أل ل لومل ت د د د ل د ددال‬ ‫ومل كظ د ددال لون د ددهبل ل‬
‫لولق ال لفتس أللو ت ت لوملش دا ل‬ ‫لتنل‬
‫أللون د د ددق جلونلد د د دقور لوند د د د ل د د ددت لكتقظ د د د دقن قل د د د د د لق د د ددت‪،‬ل ت د د ددال د د د د ل ع د د د د ل‬
‫ل د د د لسوا د ددتلا د د د ل ظ د ددل ب لرا د ددت لر د ددب ل د ددتل د ددلل ق د ددت لونش ا د د د ال ل‬ ‫و د د دبوللون د د د‬
‫وع تق د د ددت لوملعبر د د دداأل د د ددتل د د د ل فل د د ددا أللنسقل د د ددتلو لوملا د د ددال لن د د د ل لونقق د د د لقفظ د د د ل‬
‫ق تل لونبؤكتلل لون سل‬ ‫اب أللت ت تل ب ول لونعسقت لونهبل‬
‫م النموذ المهني إلى عملية الحشد‪:‬‬
‫عل د د ل د ددلتنل ق د ددالوملفد ددت الل د د ل د ددسذلون د ددت جلوند ددهبلقد ددا اتلكتقظ د دقن قلو يد ددبل‬
‫د د د دداولال ل ن د د د ددكلنش د د د ددغدا ل ت د د د د ل ظ د د د د ن السو د د د د لومل كظ د د د ددال لون د د د ددهبل ظ د د د ددلع دق تل ىل‬
‫لملفت ال ات‪،‬ا ل‬ ‫تق لومل ترظال ك دالنل الرب قا ل ل‬
‫ن د ددال د د د ل ي د ددتمل ب د د د ل‪Lastree‬ل د د د ل د ددسذلحتد د د د ل ت د ددت ل د د د للو د دلدبولأل‬
‫د د ل ع د د ألل د د ل ش ددتل لا ل ل د ددتملومل كظ ددال د د ل ددسذلو نل د د وللون د د ويتلنا د د ل ل د د د ل‬
‫نل د ددق بلومل كظ د ددال د د د ول د د د لند د د ل ل ألل و د ددالتد د د لل اد د د لونع د د د ل ل تنل د ددال ظد د د ت ل‬
‫وملا ا ل‬

‫ب‪:‬‬ ‫‪ -‬ق الن‬

‫تب د د ل د د لولق د ددال د د ل د ددب ل لسو د د لومل كظد ددالقفظد دداتأل د د ل د ددسذلتع اد ددتلل د د لل‬
‫و د د د دبوللن د د د د ل ش د د ددغدقول ت د د د د ل ظ د د د د ن الل ت لب د د ددتل ل د د د د دللل د د ددتل ظ د د ددب تأل د د ددفل ألل‬
‫و نل د د د وللونش ا د د د لون د د د ل با د د د لو د د د ل د د ددتلنع د د د د ل د د د لش د د د ق ل ألل ظد د ددت ال د د د د لتبق ل د د د ل‬
‫سو د تل ل قل تل ظع ل ن ل ل‬
‫د ددفل أللونل د دداللون د دداو د ل لونع د د د ل د د د د لش د د د لتبق د ددال ب د ددتلال د د د ل د ددتر ل د ددالل‬
‫ن د د ل د د ل ا د د لون د ددتملونعد ددتللند كظد دداأل ل د ددقل د ددتل د د لوكد ددل بولل ق د ددالوملفد ددت الألوند ددهبل‬
‫ل د د د د ل ظ د د د ل شد د ددتل ل ل لونع د د د ألرتمل ترظد د ددال لو نل د د د ولل د د د ل‬ ‫تقو د د د ل ا د د دداول ول ل د د د‬
‫لولق ا ل‬ ‫ل‬ ‫ون لونهبل ل ل ل تل ت‬

‫‪ -‬ق الناقت‪:‬‬

‫د د د د ل د د ددلتنل د د د د ولون د د ددقسل د د د د لولق د د ددالش د د دداتسو ل د د د ددتل ىل تقد د د د لو ل د د ددت ا ل‬

‫د د د ددالسو د د د د لومل كظد د د دداألي د د د ددفل بليد د د ددقأللسوا د د د ددتل د د د د ل عبرد د د ددالومل د د د ددال د د د د ل‬ ‫تملعد د د ددتل لونل‬
‫ل‬ ‫و كتن لونل ب الندع أل لل ولرا ل اب ألل د لونل ق لنل ق بل اتلو‬
‫د د ولونل د ددق ل ظد ددت ا ل د د د ل د ددتلل ق د ددت لوملا د ددال د د ل د ددسذلتيب د د ل ظتكد ددا ل‬
‫ت قل د ددتلل ىلطت د ددت لونع د د د لون د ددهبل لعبر د ددقألل د د د ل سل د ددتل دد د د لونف د ددت دللول د ددب لوقد د د ل ل‬
‫ف د د لوملظ د د الوملا د ددالل د د لل اد ددبرل د د لونظد ددا ل د د د ا لونلعب د د ل د د ل لواا د د ل ل ق د ددت أل‬
‫ل ول تسالقال ل د لتقق لونلغ و لونهبلقالحتاملسو لومل كظا ل‬
‫تل د د د ل سق د د ددت لونف د د ددت دلل د د ددلتنل ق د د ددالوملف د د ددت الل ت‪،‬ظ د د د ال ق د د ددتل ت د د ددال ول‬
‫تعد د د د د لو د د ددبل تنعسق د د ددت ل و لو لج د د ددت لونا د د ددت ال ل د د د د للؤك د د ددتاا أل ل ن د د ددكل د د د د ل د د د د ل‬
‫تق د ددت ل لق د ددالو أل ف د د د ل د ددتل ا قق د د د لند كظ د دداأل د ددتسرلل كتكد د ددتل‬ ‫و د د درتو ل د د د لل‬
‫ ىلونرتق الوناو د ال ت ل تسل د لومل ترظال تل بل قفت‬
 ‫المح و و ووور الس و و ووابم ‪ :‬نم و و وووذ دراس و و ووة ل قاف و و ووة المجتم و و ووم الجزائ و و ووري و ع قته و و ووا‬
‫بتسيير سلوك العاملي ‪:‬‬

‫ا ا‪ :‬ل‬

‫وكد د ددلع د ل د د د ددال ترد د ددال ل ك د د د لوملعد د ددت ل ل د د د اتل ل ألل و د د دداألرا د د د لتع د د د ل ل‬
‫ك د د ل عتق ا د ددتل د د لوعقظ د ددتألأل ل ع د د ل ن د ددكل د ددتلسو د د ددال ل د د ل د ددتل لعد د د ل د ددتنفبسل د د ل‬
‫د ددس ل ل ر د ددتلل ل عل د دداو أل د ددتل د د د ولوملعد د د لتشد د د ل د د د ل د ددتل د ددقلل د د د لو قظ د ددتألل د د د ل‬
‫ك د دددق ت ل ل رع د ددتذلقتلج د ددال د د للج د ددتلنل د د و أل د د د لرتني تر د ددالتع د ددب ل د د د ل د ددتلجم ق د ددال‬
‫د د د لونظ د د د ت لونب د د ددال لوملتس د د ددال لونف ب د د ددال لونعت ف د د ددالون د د ددهبل د د د لجمل ع د د ددتل ع د د ددال لرن د د ددال‬
‫و ل ت د د ددال ع اد د ددتل ل د د د لتش د د د لونف د د ددقألل لولسونل ل بوا د د د لو‪ ،‬د د ددتال د د ددتلتش د د د لو‪ ،‬د د ددق ل‬
‫و كتك د د الوعقظ د ددتق ال لق د د لون د د ل لونل تن د ددال لوملعل د دداو لون د ددهبللجعد د د ل د ددتل تا د ددت لتل د د د ل‬
‫تعقظتق ا ل‬

‫أللونقظ فد د د ددالو ل ت د د د ددالندي ترد د د ددالتع د د د د ل د د د د د لط د د د د لو ر د د د دبوسل لطت د د د ددالا د د د د ال ىل‬

‫تقد د د د لل و د د د د لون د د ددالل لون د د ددبنلو غد د د دبو ل لونظد د د د ل لت ظد د د د لونع د د د د ل( لون د د ددهبل لت د د د د ل‬
‫ددتلون ددقذل د د ألل ر د دبوسلو ل د د لو وا ددب لمل ددتلو د د ل‬ ‫ع ت ددتل ل د د ل ددسذلوني تر ددا أل ل د د د ل‬
‫د د د د ا ل د د د د ل د د د د لونعقو د د د د ل لو ا د د ددتا ل ل لع د د ددقألل ي تر د د ددال و د د دداال د د د د لشد د د د تلونلد د د د ل ل‬
‫ل لك د دددق ت ل ل رع د ددتل أل ل د د د ل د د د ولو لب د ددتللر د ددتألل د د لرت د د لو ل د ددت ل‬ ‫ك د دددقنلتف د د‬
‫سو د د لومل كظ د ددال د د لشد د د ق ل ألل ل د د بل د د لوني تر د ددال لون د ددهبلت ا د ددبل لش د د لك د دددق ت ل د ددقلل‬
‫د ددتلقس ا د ددتل كتك د ددتل د د ل د ددسذلتفت د د د ل د د لونغد د د أل ل ل د د د ولونفاد د د لك د ددق لت د ددت ذل ألل‬
‫ت د د دداسل ع د د د د لون د د د د لوني تر د د ددالند ل د د د د لو وا د د ددب ل لوند د د ددهبل د د د د لش د د د د تلونل د د د د ل لك د د دددق ل‬
‫ونفت دللو ل ت لأ ل تنلتالحتا ال ق ت لوملا ا ل‬
 ‫مصادر قافة المجتمم الجزائري‪:‬‬

‫ش د د د د د ل لك د د د د د قل ل لت د د د د د لونظ تكد د د د ددال ىل أللون د د د د ددتققأللو ل د د د د ددت لون د د د د د ل د د د د د ل‬

‫و ل ع د ددت ل لون د د لقا د ددال د د لونع د ددتسو ل لونل تن د ددال لو د دبو لونظ د ددتااالر ا د ددتلأل د ددتل د ددقل ل‬
‫قل د ددال‪ ،‬د دداللونش د ددعقنلوملرتو د ددال د د لونعا د ددقلأل لون د ددهبل د د لر د ددتل ع د ددال تني تر د ددال دد د د ل‬
‫د ددالتعب د د لوس ولسلت د ددت دقللل لونلعب د د لونش د ددت لون د د لقا د د لندي تر د ددال د د د ل د ددتل ن د ددكلون د د ل‬
‫ ىل د د د ددبلونلعب د د د د ل‬ ‫وملب د د د د ل د د د د لونع د د د ددتسو ل لونل تن د د د ددال لونف د د د د ل لو سنل لوملعل د د د دداو‬
‫وند د د د لك د د ددب لوعش د د ددتلال ن د د د د ل لونفاد د د د لو ذأل ل د د د د د لولت د د ددتلو‪ ،‬د د ددا فل د د د د لون د د ددب ل‬
‫ونلتلخي د ددال ب د ددتل لت د ددق لو ل د د لو وا د ددب ل لت د ددق ل ترلد د د ل أل ن د ددكل ق د د لجمل د د ل د ددت ل‬
‫ل ش تذل لعاسالنسكلع تلل دف ل لول تلمنت جل لدفال لونلف للو رعتذ ل‬

‫مميزات تكوي المجتمم الجزائري‪ :‬ل‬

‫نع د د د لونرتت د د د لونل د ددتلخي لنسكد د ددلع تلو لوملللتن د د ددالوند د ددهبل تش د دداتلو ل د د د لو واد د ددب ل ل ألل‬
‫و لدف د د د ل ش د د د تن ل تفت ت د د د لررتوت د د د أل د د ددتأللونظد د ددب لونبا ظ د د د ل لو د د ددلسذلون د د د ل د د ددتنل‬
‫وقلا د د ددتس ألل لق د د ددالنعد د د د لو ك د د ددلع تللونفبقظد د د د ل د د د د لس لل ل ن د د ددكأل د د ددفل تقد د د د لررتتد د د د ل‬
‫و كد د ددلع تل الو د د ددقذل د د د د لوع د د ددس ل(‪132‬ك د د د ا أل د د د لقد د ددتللااد د ددتسلال لو د د د لونفس د د ددلل‬
‫و واد د ددب لل لتد د ددا ل ع د د د لو‪،‬د د ددب لونل د ا د د دداألاد د ددتل د د دداملو د د ددلس ل لونب د د ددالو ل ت د د ددال‬
‫د د د د اتسلونظ تك د د د د ل لوني د د ددت أل ن د د ددكل أللو ك د د ددلع تللونفبقظ د د د د ل‬ ‫ون تا د د دداأل تع د د ددترال ىلو‬
‫د د ل د د د لتبك د د ل بد ددا لونل د ددت ل د د د ل كد ددتحلونعد ددب ل لوند ددا ألن د ددقألل د د ولو د د ل د ددت سل‬
‫كتك تل ل دقلالونب الو ل ت ال ل‬
‫ن د ددال د د ددتأللند د د ددغ لوملظد د ددد ل د د د د لو ل د د د لونب ف د د د لو د د ددبلونقو د د ددرل لولتفد د ددتسلقظد د ددبال‬
‫ول د د ددبالوناو د د د ددال لو تل د د ددال د د د نكأل لقل د د ددالن د د د نكل وسلون د د ددغ ل د د د د لومل د د دداألل لتغ د د د ل‬
‫لونظ تأللر ات ل‬

‫لنع د د د ل د د د ل د د ددلل د د د ل د د ددتلل د د د ولون د د د ملل عد د ددالو كد د ددل سذل د د ددتل بر د د د لطد د ددتذلاب د د ددال‬
‫‪urbanisation‬أل ىل تق د د لون ددقلون ددا قابو لون د د ل‬ ‫ددت بالتب د د لومل دداألل‪rurale‬‬
‫ك د د د لت د د ددت فتل بتشد د ددبال عد د ددال‪1962‬ل لنع د د د لن د د د نكلتفظ د د د ل ل د د ددتل د د ددا لاتكد د ددلققبقتقذل‬
‫‪ G.Bouthoul‬د د د د د د د لوقع تك د د د د د ددت لووت د د د د د دداندلبي فلت د د د د د ددالو ا د د د د د ددق ال لو ل ع د د د د د ددت ل‬
‫بتش د ددبال عد د ددالوقلاتل د ددتل د د د لو‪ ،‬د ددبنأل د د ددفلك د د د د لو واد د ددبلك د د د ال‪1988‬لولتفت د د ددتلنعد د دداسل‬
‫ك ت تل دغل‪23‬ل د قأللقظ ال عال ألل تألل ل فق ل‪12‬ل د قأللقظ الك ال‪ 1966‬ل‬

‫ألل س ل د ددتلل د د ولون د ددقلوند ددا قابو لونظد ددب ل د د ل ي د د لوعد د ددتلق لش د د ل د د ل لول ل‬
‫اد ددتل د درتو مل د ددلل‪7‬ل ل‪8‬ل ر د دبوسل د د ل د د ا ل‬ ‫تقك د د لونعتادد ددالو واب د دال د ددفل د ددبرل عد دداذل‬
‫و نل لو لأل د د د ددتل د د د د لش د د د د ق ل ألل د د د د بل د د د د د لوملظد د د ددلقىلو قلاد د د ددتس ل لو ل د د د ددت لل د د د د ل‬
‫د د ل د د لو ك ددبللو د د ل ىلو ل ددتسلونظ ددتاالن دداىلونعا د ددال د د ل ر د دبوسل‬ ‫و ك ددبأل لنع د د ل د د ل‬
‫و ل د د لو واد ددب ل د د د ل ق د د ل ل د د لو‪،‬فد ددت ل د د د لون ظ د د ل ل د د ل د ددسذلتد ددقر ل د د ل د دداسل‬
‫ا د د ل د د لو ددتلألمل ددتل دفل د د لونل ب ددالو ك ددلع تل ال د د ل ددت لو ل د د لو وا ددب للل د د لق د د ل‬
‫ل لوع د د ددتسو لوند د ددهبل‬ ‫لو د د دقوذل لو قف د د د لقل د د ددالك تكد د ددالونظد د ددد ل لون ا د د د ل لو ال د د ددت‬
‫تلكاتلوملظلع بل ت ال د لو ل لونب ف ل‬

‫د د د ل د د ددسذل د د ددتلكد د ددب لقد د ددال اد د ددبلندد د ددبع ل أللو ل د د د لو واد د ددب ل د د ددقلجمل د د د لل ف د د د ل‬
‫تنال د د ددالو ىل ن د د ددكل د د د د د لو لب د د ددتللوملا د د ددالو ىلون د د ددهبل د د ددتألل تلك د د دداتل ر د د د دبوس ل ل ل د د د د ل‬
‫ون لو د د دداأل د د ددفل دغ د د د لقظد د ددبالوملشد د ددلغدلل د د ددتلقب د د د لو كد د ددل سذل‪٪80 9‬أل ل د د د لونظ تكد د ددال‬
‫ونلا د د د د ع الون د د د ددهبلوقلا لا د د د ددتلو وا د د د ددبل ع د د د ددالو ك د د د ددل سذل د د د د ل ل س د د د ددتجلونع د د د ددتذلون د د د ددت ل‬
‫ونفس د د د ل تنا د د د ت ال ل س د د ددتل ل ىلوملا د د د لتبو ع د د د لون ظ د د ددبال ىل‪٪50 6‬ك د د د ا‪1966‬لمثل‬
‫‪٪29 6‬كد د د ال‪1977‬أل ن د ددكلق د ددتت ل كتك د ددتل د د د لو لج د ددت لوند د د لو ل د ددتل ل د د د تسلون د د دبولل د د د ل‬
‫د د د د لونل د د د دداللل لون ا د د د ددقالل د د د ددتنبسسلل ع د د د ددالو ك د د د ددل سذأل ظ د د د ددلع لل ل ن د د د ددكل تنل ب د د د ددال‬
‫ونغب د د دداأل للد د د د ول لو ل د د ددتسل دد د د د لوناد د د د ت ال للاب د د ددال د د د د ا ل لو لد د د د وذلوند د د د ل لت ب د د د د ل‬
‫منق جلوملفلتمل لون ا ل‬

‫د ددت لونل ق د ددال لو واد ددبل كد ددتحلحتد ددا فلو ل د د لو واد ددب أل د د ل‬ ‫ل د ددفلتعد ددالومل‬
‫و د د د ا ل ترل د د د لونل د ا د د ددال تني ترد د ددالونا د د د ت األ لقد د ددالو د د ددبل د د د ل د د د ولونل د د ددتلنلقلد د ددتا ل‬
‫ا د ددااأل ل ألل ترد ددالو ل د د لو واد ددب ل د د ل ترد ددال تنفد ددالنلدد ددكلوند ددهبل لوسلوملشد ددب سلونا د د ت ل‬
‫لوني ترال ل ترالحمد ال لو ا ل‬ ‫ياتلر أل تل ألل‬

‫مصادر قافة المجتمم الجزائري‪:‬‬

‫لللتع د د د ل تر د ددالو ل د د د لو واد د ددب ل د د د ل ق ل د د د لونق د ددال لوند د ددهبللج د د د ل د ددللوني ترد د ددال ل‬
‫ونق د دداأل ل د د ال ب ع د ددالتش د د ل د د لونظ د د ت لوني تر د ددالوملشد ددرت ال د ددللجم ق د ددال د د لو ر د دبوسل‬
‫ل ل د ددقألل ىلونبقع د ددالو غبور د ددال و د ددتألل ل د ددقل د ددتل د د د لشد د د ق لوألل عد د د ل فا د ددقللوملقو د ددال‬ ‫و ند د د‬
‫لو بى ل‬ ‫ل لكقو ل ل ربوسلو‬ ‫ل‬ ‫نا ا أل ل‬

‫لللل د ددتلتعل د ددال تر د ددالو ل د د د لو وا د ددب ل لت ق ا د ددتل دد د د ل س د ددال ب ع د ددت لتل يد د د ل‬

‫ل‬
‫كتكتل ل ققت لس اأ لنغق األ ل بىل تس ا ل‬

‫قق د ددت لس د ددا‪:‬لتل ل د ددقلل تر د ددالو ل د د لو وا د ددب ل د ددقذلون د ددا لوعك د ددس أل‬ ‫‪1‬‬
‫ت لب د د ددتل ل د د دداال د د د لوني تر د د ددالأل د د ددفلن ك د د ددسلل د د ددبل و د د ددرل ل بتش د د ددبل دد د د د لك د د دددق ت ل‬
‫ر د د دبوس أل د د ددتل د د د ل ند د ددكل د د د ل د د ددسذلتفد د ددت س أل ر د د ددتل ل لولجت د د ددت أل ل د د ددل لو ل د د ددتسل‬
‫تع د ددتن لونا تق د ددالوعك د ددس ال د د د ل د ددسذل د ددتل د ددتلل لون ل د ددتنلون د د دبميل ل د د د د لنظ د ددتأللون د د د ل‬
‫حم ال د لو ل د ل لكد ل ل لوملعت س للونلفت س ل‬
‫ققد د د ددت لنغق د د د ددا‪:‬لت د د د ددقلوندغد د د ددال لتل د د د دقللقل د د د ددالونلفد د د ددت س لو ل ت د د د ددال‬ ‫‪2‬‬
‫لومل تلك د ددت لون ق د دداأل دد د د لون د ددبا ل د د د ل أللوندغ د ددالونب د ددال لو وا د ددبل د د د لوندغ د ددالونعب د دداأل ل‬
‫ق د ددتل د ددالل د ددت ل لدف د ددالت كد د د ل د د د ل ا د ددتلنش د ددب ل تر د ددت لت د ددق لحتد د د لوني تر د ددالون د د ددال‬
‫ند ل د د د د د لو وا د د د ددب أل د د د ددفل د د د ددت ل د د د ددتل ل د د د د د ل د د د د د لمثتق د د د ددالش د د د ددب ل تر د د د ددت ل د د د ددت وابل‬
‫‪ subcultures‬ل ل د د د ددتنبا ل د د د د لتع د د د دداسلوندا د د د ددت ل لونش د د د ددب لوني تر د د د ددت لسو د د د د لو ل د د د د ل‬
‫و وا د ددب ل ل أللوندغ د ددالونعب د ددالتب د د د لنغلد د د لونب د دداأل ن د ددكل قد د د لجمل د د د ل ظ د ددد ل لونعب د ددالنغ د ددال‬
‫ون د دب أللون د ددبميأل ن د ددكل د ددتنبا لا د ددتل برل د د لو وا د ددبل د د لوك د ددلع تلو ل للتن د دداأل ت ن د د لون د ددتلل‬
‫د اتأل ت لبتل تل الومل ق ت لو‪ ،‬تل النا ا‬
‫ومل قق د د د ددت لوملتس د د د ددا‪:‬لتل د د د ددرلوني تر د د د ددالو واب د د د ددال د د د د د ل د د د ددسذلجم ق د د د ددال د د د د د ل‬ ‫‪3‬‬
‫ومل د ددت بلوملتس د ددال د د ل نبظ د ددال د ددب ل لر د ددقألألر د د ل د ددسذلومل ا د ددبل لوندب د ددتحل د دديسلقس د ددظل‬
‫قد د ل ددتنبا ل د د لت ددقللوند د ل دد د ل ددالتعبد د ل تن ددكل د د لقب لب د د لونباد د ت لونرتو ددال و ددلاأل‬
‫لو د د د ددبلك د د د د تألل تن ظد د د ددبالندا اكد د د ددالوملع تل د د د ددال لو‪،‬د د د ددب لونل د ا د د د ددالربد د د ددتنبا ل د د د د لس د د د ددقذل‬
‫لومل ققت لوملتس ال ل ي لل ول لل ق لولق الو واب ا‬ ‫وملظللامل د اتل لت ا بل‬
‫ا د ددتل لش د ددكلر د د د ل أللو ل د د د لو وا د ددب لوند د د ل د ددبليب د ددالتتلخي د ددال ترد د ددال ت‪،‬ب د ددت ل‬
‫وند ددهبل د د ل ت كد ددلع تلو لوملللتن د ددال د ددتلكد ددا ل د د د لو ل د ددت لا لد د د لو‪ ،‬د ددتلو أل لرد ددلرل‬
‫ددتل‬ ‫لد د ل لقعد د ل ددتلش ددعقنل ددتذل رب ددتأل‬ ‫ند د لونب ددتنل ددتللونل ددت جل د د ل ددتق لش ددعقنل‬
‫د د د د لون د د د ددقذل يس د د د ددال ا د د د ددتسل لوني تر د د د ددال ل د د د د لوعك د د د ددسلل ونعب د د د ددال لو ت غ د د د دداأل ل د د د د ل‬
‫قق د ددت ل ق ل د د د ل د د ددتلك د ددب لوعش د ددتلاأل ل ل فقت د د ددتل د ددتل د د ددتل دف د د د لو ك د ددلع تللونفبقظ د د د ل‬
‫لو لبتل ل االول تقق ت ل‬ ‫لون ل‬

‫قافة المجتمم الجزائري و تأ يرها على سلوك األفراد‪:‬‬

‫قيم وسمات ال قافة في سلوك المجتمم‪:‬‬

‫تظ د د ددت ل د د د د لومللغد د د د و لونلتلخي د د ددال لونظ تكد د د د ال لونا د د ددال لوني تر د د ددال لو ل ت د د ددال‬
‫ل ربوس ل‬ ‫سو لو ل ل لحتا القظ لق‬

‫لتعلد د د د لون د د د د ل د د د د ل د د د د لو د د د دداسو لندظ د د دددق لو ل ت د د د د لنارد د د دبوسأل د د د د لقل د د ددتجل‬

‫ل د د د د ت ت ل قشد د ددت ت لو ر د د دبوسلسو د د د لو ت د د دداأل لل د د د ولو لدف د د د لونلعد د ددتل ل لوملفد د ددت ل‬
‫د د د ل د د د د لل د د ددبل ل ند د ددكل د د ددلس لو دف د د ددالوني تر د د ددال لونعد د د ددالوند د ددهبل د د د د ل اد د ددتل د د د ل‬
‫ت د ددفل لسلوك د ددل للد د د ولوملق د ددقس ل للاد د د لتف د ددت ل ا د ددت لون د ددبل د ددقذلتعب د د د لونعد د ددتلل‬
‫تل ن تللون قلل د ل ع لونلعتل لر تل د ‪ :‬ل‬ ‫لوملل االل‬

‫‪ -‬ع د ددب وليبيو و و ولون د د د ل د ددتل ع د ددتللندل د د ل ظ د ددل ا لونف د ددبسل لو ت د ددال د د ل د ددلل‬
‫اوا ل اال ل قوق لتل د لقبولول لكدق تل ع ت‬
‫‪ -‬ون د د ل د د لتاد ددقلو لس ت د دداأل د ددب ال ل د د األ د د لونفد ددبسل لو ت د ددال لحتد دداسل‬
‫د ددتل د ددقل با د ددقنلر د د لو ل ت د ددتأل لت د ددبل لو ل د ددتللون د ددب ل لو ك د ددتن ألونقكتا د د د ل‬
‫لو د د د دداو لو د د د ددت األ تل ظ د د ددال د د د ددت ب تل لولج د د ددت لو ر د د د دبوسل و ت د د ددت ل من د د ددت‪،‬ل‬
‫لو ل ت األ لتبتب ل ب ال ققت لونب تل‬ ‫كدق ا أل علد او ل ل عت‬

‫د ددتل بو د ددتل تلك د ددقق ل د ددتل ا د ددبل ش د د لرت ل لت د ددق ل د د ل د د لق د ددتللونش ا د د ال‬
‫ل‬ ‫لونب تللو ل ت‬
‫د د لقب د ددق لن د داىلونب د ددت يلل ن د ددكلون د د ل‬ ‫للل نع د د ل د د ل د ددلل د د لونلع د ددتل لون د ددهبل‬
‫ل ىل أل«لون د د د د ددال‬ ‫ت د د د د ددالل د د د د د ل د اد د د د ددقأل‪Kluckohn‬لك د د د د د ال‪1951‬ل لون د د د د د ل د د د د د‬
‫فاد ددقلل باد ددقنلق ددال د ددقألل ع د د ول د د ل ل د ددف أل د د لرد ددبسول لجم ق ددال د د لو ر د دبوسأل ل د ددبل‬
‫ا »ل‬ ‫د لو ل تللونقكتا ل لونغت ت لوق سقتل لو كتن لومل‬

‫للل د ددتل عبرا د ددتل د ددت لون د د د ف لو ب د د د ل د ددل ‪Rokeach‬ك د د د ال‪ 1973‬ق د د د ددات‪:‬ل‬
‫«و ل د ددتسلسوا د د لن د د لت د د ل لحتا د ددالمن د د ل عد ددلل د د لونظد دددق لو د ددت ل ل لحتا د ددالات د ددال د د ل‬
‫ونق د د ددقسلونش ا د د د ل لو ل د د ددت لوملباد د ددقنلر د د د ل ت د د د ل د د ددتل تق د د د » ل ل د د د لقف د د د ل‬
‫ل‬ ‫ونبت د ددف‪:‬لو أللون د ددقذل د د أللش اد ددتل عل د ددال لق د ددال ع د دداأل د ددقلون د ددقذل د د ألل د د ولونش د د‬
‫عل ال لو ل تلل لولجت ل علل لو‪ ،‬تا و ل‬

‫اد ددفال ت د ددالتعد ددالون د د لظد ددت بال د د لظ د دقو بلوند ددق لو ل د ددت لونظد ددتاال لو ل د د أل‬
‫ل‬ ‫ل لتل ب لا ققت لونب تللونفقق لل ولو ل‬

‫قظل ل ل ل ول ع لو اتا لملفاقللون ا‪ :‬ل‬

‫ل‪-‬لو ل ت ا‪:‬ل فلون لت د ل ل تللو ل ت لحماس‪.‬‬

‫ل تل تن ل د لتقل ت ل ‪.‬‬ ‫ل لش‬ ‫لللل‪-‬لون وت ا‪:‬ل‬

‫لللل‪-‬لون ظ د ددب ا‪:‬ل د د د ل د ددفلون د ددتألل لومل د ددتألألر د ددتل د ددقل تكد د د لون د ددقلل ل د د د ل د ددتأل‬
‫ن ل تك لااولجمل عتل بل تن ب لا‬

‫للل‪-‬لون ت د د د ددالندلغ د د د د ‪ :‬ل د د د د لقت د د د ددالندلغ د د د د ل لغد د د د لون د د ددب لو ل ت د د ددالوت د د ددسذل‬
‫ونب تللونفقق ل لتغ‬
 ‫للل‪-‬ونع ق ا‪:‬لتش لون ل ت عتل ت تل للط لون ب ت‬

‫للل‪-‬لومليتن د د ددا‪:‬ل أللون د د د د ل دد د د د ل د د د د ولون ل د د ددقلتل يد د د د ل لك د د دددق ت ل ع د د ددال د د ددقلل د د ددتل‬

‫و ر د د دبوسل ا د ددفال لش د ددعقل ال د ددتلل قوق د د د ل لش د ددت ال ل د ددقل د ددتل ش د ددتلل ن د د د ل‪G.Hofstede‬ل‬
‫د ددت عب لقد ددق لون د د ل د د د ل د ددتلجم ق د ددال د د لوملبد ددتس ل‬ ‫لسلوكد ددل لند جمد ددالونفد د د د ب الناربوس‬
‫لون د د دقو لونظ د دددق الو سق د ددالون د ددهبلحت د دداسلتا د ددبرت لو رد د دبوسل لو ت د ددت ل د د د ل قوقد د د ل‬
‫ع األ لونهبل ل بجل ل تسو ل لت تن ال بو لو ت ا‬

‫ل د د د د لر د د ددتأللك د د دددق ت لو ر د د دبوسل د د ددتل د د د ل لقل د د ددالن د د درتو لجم ق د د ددال د د د د لو ر د د ددتلل‬
‫لوملع د ددتل ل و د د د و ألون د ددهبلتظ د ددت الونف د ددبسل فا د د د ل ل سلو ل د د ددتل د ددا لل قن د د د ألنل د د ددقأللجم د ددقسل‬
‫تللونهبل اال تل ل و تلون لونهبلتق لكدق ل ل‬ ‫و‬

‫ت د ددل ل د د د لون د د د ل ب د ددال ظ د د د ال ل ل تك د د د ال لش د د د لقظ د د د لق د د د ل ل د د د ل‬

‫لش د د ل د د ولون ظ د د ل د ددال أللتد ددا لجم ق د ددال د د لونعقو د د ل ب د ددتلتدد ددكلوني تر د دداألونلتلخي د دداألل‬
‫لا تل تلكق ل ل لتق ل ل لونش لونلتا‪ :‬ل‬ ‫ونا األونظ تك ا‬

‫للونعقو لللللللونعقو للللللللللونعقو للللللللللللللونعقو للللللونعقو للللللونعقو ل‬

‫ونا د د د د د ددالللللونلتلخي د د د د د ددالللللللو ل ت د د د د د ددالللللللللونظ تك د د د د د د د اللللللللو قلا د د د د د ددتس اللللل‬

‫ال‬ ‫ونل‬

‫قيم قافية‬

‫ل‬

‫النسق القيمي للفرد‬

 ‫المكونات الرئيسية للنسق القيمي للفرد‪:‬‬

‫نع د د د لون ظ د د د لون د د د لند ل د د د لو وا د ددب ل د د درتو مل د ددللون د د د لوملبا د ددقنلر ا د ددتل ون د ددهبل‬
‫د ددتلون د ددقذل اد ددتل ت وت د دداأل لتدد ددكلوملبرق د ددال ل د د لونظد دددب األ ل د د لونظ د د ت لو وت د ددال‬
‫ند دداىلو ل د د لو واد ددب ‪:‬لتف د د لو كد دددقنلوملبتشد ددبل لو‪ ،‬د دقولل ل د ددقل د ددتل ل د ددرل د د ل د ددسذل‬
‫تع د د ا لن د د لونا د دبو ال لونا ددا ألو تر ددال د د د لومل د دقل ملوني ددت ل ىل د ددال ددتل د د ل د ددسذل‬
‫د ددقذل لونع د ددب ل لونل تن د دداأل د ددتل ل لد د د ل رد د دبوسلو ل د د د لو وا د ددب ل تنقوقع د ددال‬ ‫و‪،‬ف د ددت ل دد د د لو‬
‫ل‬ ‫لونللا ل لو ل تسل د لون ف‬ ‫لونل ت بأل تع ترال ىل‬ ‫لوملعت س ل ل‬

‫د د ددتلونظ د د د ت لونظد د دددب الرد د د د ل اد د ددتلقا د د د ل د د ددتل د د ددفلقد د د د لونلعا د د د لندد د ددب أل‬
‫لوعشبو أل لونلابنل لونع لون ا‬ ‫لو‪،‬ظتك اللجت لون األل‬

‫تن و و وواقد الق و و وويم داخ و و وول التنظ و و وويم و تعاكس و و ووها ف و و ووي س و و وولوك أف و و ووراد المجتم و و ووم‬
‫الجزائري‪ :‬ل‬

‫ل ل لد د د لو ل د د د لو وا د ددب ل د ددتلك د ددب لوعش د ددتلال ي تر د ددالو ل ت د ددال لع د دداسالونب ور د دداأل‬

‫قد د ددالتدع د د د لس للو ف د د د لنلد د ددار ل ر د د دبوس ل ىلحتظد د ددللكد د دددق ا أل د د ددتلقد د ددال ي د د د ل د د دت ول د د ددتلل‬
‫د ددت لا لد د د ل ش د د تلتل‬ ‫د ددالقد ددالت د ددقألل ا د دداال د د د أل لتعد ددب لونل‬ ‫وكد ددل عت لن د د لت‬
‫جم ق د ددال د د لوملشد ددت لوند ددهبلقد ددالتع د د لل لت د د بل د د لت قل د ددتل وكد ددل بول لاتأل وند ددهبلقد ددالتب د د ل‬
‫لجم دا د ددتل ىلتد د ددكللو لسر د ددت ل د ددللون د د د لسو د د د لونل د د د ل ق د ددقسلقد د د لحمد د ددال ل د ددبىل‬
‫فل أللرعتن د ددالونل د د لتلل د د د ل لت د ددت لون د د د ل‬ ‫ظ د ددلقلساألقد د د ل قل د ددال لقد د د ل ا ي د ددا‬
‫سو د أل فلت تق اتل س ل ىلجم ق ال لون لتا ل ب ت‪ :‬ل‬
‫د د ددعق الونل د د د د ‪:‬ل د د ددفل د د د د س لت د د ددتق لون د د د د ل ىل دد د د د لق د د ددقسل د د د د لون د د ددغ ل ل‬ ‫‪-‬‬
‫ونع ل‬
‫‪ -‬رش د د لونل د د ل د د ل د ددسذل سق ددت لو ل ت ددالا د د ل ظ د د األو فد ددتاللونب ددتلوملا د د أل‬
‫وع اتسلونبا ل لون‬
‫‪ -‬قو اد د د ددال د د د د ولونل د د د ددتق ل د د د د س ل ىلظاد د د ددقلل ن د د د ددت لسرت د د د ددالتل ي د د د د ل كتكد د د ددتل ل‪:‬ل‬
‫و قظد ددلتنلون د د ل د ددقألل د ددتلتد ددب لونع د د ل تا د ددتل لونب د ددتلل د د لونلغ د د ل لونل د د د ل‬
‫لونع ألونابوسأل لونل ب‬

‫ل د د د د د ل د د د د لونبل د د ددفل د د د د لتد د د ددكلونع ت د د ددبلون د د ددهبل د د د د لشد د د د تل أللتظ د د ددت الون د د د د ل‬
‫وملل تق ال د لونل ت لن تألل تمل لرعتن الومل كظال ل مهات‪ :‬ل‬

‫الومل بالسو لونل‬ ‫ابلونعقو لوني تر ال لون‬ ‫ل‬

‫لون د د درتوملوني د ددت ل لون د د د لومل د د د بلسو د د د لونل د د د أل غ د ددباللونفا د د د ل‬ ‫تا د د د‬ ‫ل‬
‫ن‬
‫د د ددللون د د د لو وت د د ددالوند د ددهبلو د د د لس اد د ددتل لتدد د ددكلونظد د دددب الوند د ددهبل د د ددل لتعد د ددا داتل لت فاد د ددتل‬
‫ظ لونقوق لونل‬

‫ونلع د د ددب ل د د د د د لو د د د د للوني تر د د ددالن د د ددب لونلظ د د د د لوملظ د د ددلقلساأل غ د د ددباللرا د د د د ل‬ ‫ل‬
‫كبتنل ع لوملشت لون تطال اتل لونهبلتعت ل اتلومل كظا‬

‫ل‬ ‫وتسل ل د ل ترال ت ال تنل‬ ‫ل‬

‫م‬

‫د ددفل أللون د د د لوني تر د ددال د د د ل د ددا تلوملظ د ددنقنال د د د لونل د ددالو قلا د ددتس األل د د د ل‬
‫د ددتلونل د د ل ددللونل تن د ددالو وت ددال لونظ دددب األرب ددتنبا ل د د لت د ددقللقظ ددبالونلعد د د ل لو واد ددبل‬
‫قد د د د لو ل د ددتللندع د د د لون د ددا ألل د دداللت بد د د لنا و د ددبل لون د دداأل ىل تقد د د ل د دداللو د د درتولل‬
‫نققد د د ل لملقو د ددالونع د د د أل د ددفل سق د ددالونعت د د لو وا د ددب ل تنقق د د ل د د د ل سق د ددال قو ا د ددال ل‬
‫د ددقسل تنا د د ل د د د أل لوقظد ددلتنل ل د ددبنل د د ل ل ت د د د أل وملس د ددظل أللونف د ددبسلو وا د ددب ل‬
‫ل لا د ددتل د د ل‬ ‫ظد ددع لسوا د ددتل ىلوقل د ددتللونقكد ددتا لومل د د عالندقق د د أل ل د د وللج عد ددت لومل د ددت‬
‫ك د د ددتا لت د د د د لونققد د د د ل ألل د د ددل لتظد د د د لاتل لون د د ددهبلتع د د ددب لوقلش د د ددتلول وك د د ددعتل لو ل د د د د ل‬
‫و واد ددب أل لل د د لون د دقو بلومل د د بال ش د د ل ب د د ل د د د لونل د ددالو قلاد ددتس ال كد ددبتنل ي د د القد ددال‬
‫تب د د د ل كتكد د ددتل ىل ب عد د ددالونل شد د ددنالو ل ت د د ددالوند د ددهبل لد ت د د ددتل ر د د دبوسلو ل د د د أل لقد د ددالتب د د د لل‬
‫لو ل ت ل لونظ تك ل‬ ‫نكل ىلو‬

‫رتنل ش د ددنالو ل ت د ددال د ددتلك د ددب لوعش د ددتلال لونفاد د د لوني د ددت ل د د ددالت ب د د د لونف د ددبسل‬
‫د د د ل ترد ددالو ل د د لل وند ددهبل د ددا ل ىلت ق د د لنش ا د د ل ل لتفا د د لن وت د د ل ل ق ل د د ل لندد ددا لل‬
‫ون د د د د ل شد د د ددغد ل لو ل د د د د أل ل د د د د د لتدع د د د د ل كظد د د ددت لو ل د د د د ل داد د د ددتلس أللوكد د د ددلي تللس لل‬
‫ك ددتا لونل ش ددنال ددالول د د لو ك ددباألون ددهبلت ددقلل لد ددقر ل قو د د لونل ب د د لو ىل د د لنغد ددال لتب ددال‬
‫ا د د ددت أل لقد د ددالتل د د د بلونل شد د ددنالو كد د ددب ال لو كد د ددبال د د ددب ل د د د لو د د د الو قلاد د ددتس األ‬
‫د ددفل ي د د لو نللنلونعتادد ددال د د د لو لبد ددتلل ق د د ل د د ل عقلد ددتأل ل تنلد ددتال فد ددباللو رتو د د ل د د د ل‬
‫ل تنظ د ددد ال‬ ‫د ددتق ل رد د دبوسلو ك د ددبال د د د ل د ددسذلتبع د ددلا لند د د أل د ددفلتل د د د ل سق د ددالو نل د ددت‬
‫ومل س د ددالون د ددهبللج د د د ل د ددللون ظ د ددقال لو‪ ،‬د ددتألل ل ألل و د دداألقت د ددكل د د د لونل ظ د د د لو ظ د د د ل‬
‫ند اتللون ل د ظ لون ف ل ل ب ل لسو لو كبا ل‬

‫د ددتلتدع د د د لومل كظ د ددت لونرت ق د ددالس لوللا ظ د د د تل لت ش د ددنال لت ب د د د لو ر د د دبوسلرتملالك د ددال‬

‫د د لر ا د دتلونفد ددبسل د د ل بو د د لمند ددق لو ظ د د ل‬ ‫ش د د ل قول د ددتل د د ل عد ددا تلو ت عد دداأل د ددفل‬
‫لونف د ددب أل ل أللوملالك د ددالو واب د ددال لناكد د د لتع د ددت ل د د د لتظ د ددبنل ل د ددع ل ل سوللس ل د ددتل‬
‫تق د ددت ل‬ ‫لا د ددتنلن‬ ‫ونل د ددق أل ل د د ول د ددتنبا ل د د لت د ددقر لوع تق د ددت لوملتس د ددال د د لتظ د د‬
‫ون ق د د ددالر د د ددتل لعدد د د د ل تن تق د د ددالونبش د د ددب األ د د د د د لرتمل كظ د د ددالونرت ق د د ددال د د د د لوملقو د د ددفت لند د د د ل‬
‫ل‬ ‫ل ل سوللس ل تلومل ق‪،‬ل تل ل اوسلو ربوسلسو لو ل‬ ‫تل‬

‫د د ددتل د د د لو د د د لو ل د د ددت ل لونظ تك د د د ألر د د ددالقش د د د لسو د د د لو ل د د د لو واد د ددب ل‬

‫جم ق د د ددت ل اد د ددت لقل د د ددالنل ب د د د لون د د ددق جلونب قبو د د د لن د د د سولال عد د ددالو كد د ددل سذألن د د ددل ل‬
‫د د د ددتللوعسولال ىل ب ل د د د ددلل‬ ‫ل‬ ‫ا د د د ددتلتع د د د ددالند د د د ددتللوعسول ل د د د ددتلل د د د د د ل د د د ددسذلتاد د د د د‬
‫ب قو د ددال ت ققبو د ددالا د د د ل ل د د دقور لللا د ددتل سىل ىل د دداللوق د ددبت‪،‬ل لوعسولال ل ع د ددا تل د د د ل‬
‫ون لقو الونب ا ل‬

‫للل ق د دبولند د ددب لون د ددهبل تش د دداتلو ل د د لو وا د ددب ل د د ل بو د د لت د ددقل ل(قب د د ل ل ع د ددال‬
‫و ك د ددل سذ لقد د د د لتد د ددكلو س و د ددال لش اد د د ل ل ل ترلد د د ل لون د ددهبلتل د ددرل د د ددتل لنغلد د د ل‬
‫ب د ددالتف د د ل لقع د د ل د ددتل كتكد ددتلوني ترد ددالونعب د ددالوعكد ددس الوند ددهبل ل د د ل ن اد ددتأل لوني ترد ددال‬
‫دالونفبقظ د د ال لوند ددهبلرب د د ل د د د ل د د ل د ددفلرد ددبالل د د د لو كد ددلع تل ل ل د د د لقس د ددظل‬
‫ونغب د د ل‬
‫ل أللقد د د ل ن د ددكلسو د د ل‬ ‫ق د د ل ل تق د ددالن د د لر د د ل د د د ل ظ د ددلقىلو ل د د ل لن د د لقظ د ددل‬
‫و كد ددبال د ددتأل د ددتل سىل ىلحمت ند ددالت د د و جلون د د ل ل د ددقل د ددتل بر د د لطد ددتذلاب د ددا تنليد ددتق ل لند ددقل‬
‫السو لومل كظا ل‬ ‫ق ل ل نكلون لوني تر ال لون لونل‬

‫األبعاد ال قافية داخل الوسط العمالي الجزائري‪:‬‬

‫ن د ددال د ددرلحتد د د د لوندق د ددالوني تر د ددالند ل د د د لو وا د ددب أل تك د ددل بوجل د ددا ذل ب د دداا ل‬
‫ق ددال د د لو ددت للوني تر ددالون ددهبل د د ل ددت لونش ددغ لو وا ددب ل لون د د ل ب ددا ل ت ددتأل لل د د ول‬
‫ر د د ددال ت ن د د د لجم ق د د ددالونبل د د ددفل أللحتدد د د د ل ي د د ددبل للد د د د لو ع د د ددتسلوني تر د د ددالسو د د د ل ك د د د ل‬
‫ونع د د د د أل د د د ددفلو ل د د د ددا ل د د د ددتذل‪G.HOFSTEDE‬لتد د د د ددكلون د د د ددهبل د د د دداس ل د د د د د ل‬
‫ع د ددت لونلفبق د ددال د ددللو لسر د ددت لون جم د ددالونف ب د ددالنار د دبوسل د ددت لس لو ظد د د ت أل وملظد د د تال ل‬
‫ون ب د ددال ت ع د ددتسلوني د د د تر ال‪ -‬د ددتلك د ددب لون د د ب‪-‬ل لون د ددهبل د د لش د ددت تل أللتع د دداللج ا د ددالجم ق د ددال‬
‫وعش تن ت لون تا ال لومل كظا ل‬

‫ق د د ددالك د د د د د لونالوكد د د ددت لومل اوق د د د ددالق د د د ددالقق د د د ددال د د د ددالونعت د د د د لو واد د د ددب لنل د د د د ل‬
‫ونس ددلأل ددفل ا د د لونع د د لوند د ل ددق ل ددقلولا ب د دالحم ددقلل د د د ل ق د د ل ب ددكل د د د أل‬
‫ل د د د د د لرق د د د د ل د د د د ل و د د ددلالل لسق د د ددالقبد د د د لونب د د دداللر د د د د ل د د ددبل د د ددب ل أل ل دد د د د ل د د د د ول‬
‫و ك د د ددتحلحتد د دداسل ف د د ددتلالون د د دبا ألوق د د د ل ل د د د د ل د د ددقلل د د ددتل د د ددبلتل د د ددرلونبؤ د د ددال د د د ددال ل ألل‬
‫ل د د ددت ل د د د ل سقد د ددت لون د د دبا لابؤ ك د د د ل‬ ‫و‪،‬ت د د ددال ىلوند د ددلل ل لونس د د ددلل بتب د د ددال د د د‬
‫ل ت ال د لونل ن لو ال للو س ول ل‬

‫د د ددتل تن ظ د د ددبالند ع د د ددت لو ت د د ددال تنبع د د ددالوند د د د ل د د د د لسل د د ددالوقل د د ددتللونف د د ددبسل ىل‬
‫طت ل د د د أل د د د د أل ىلجمل ع د د د (ل لو ت د د ددا لونفبسوق د د ددا ألر د د ددال د د د لجم ق د د ددالونبل د د ددفل‬
‫د د د لت د ددال عد د د ل س ت د ددتلو ن د ددال ت د ددالتد د ددكلومللعد د ددال تع د د ددس ل لونقر د ددتللوند د د ل‬
‫قن د د د لونف د ددبسل ت ل د د د أل لو مه د ددالون د ددهبل ب د ددا اتل د ددبسلو قل د ددتلل ن ا د ددت ن لونعت د د د لو وا د ددب ل‬
‫لا د د د ل د د د ول ل ا د د د لش د ددب لو ت د ددال تنع د د د لو د د د ال لوملي د ددتاأل د ددفل د ددقال د د د ولو د د د ل‬
‫مه د ددال د د ىلنعسقتت د د لو ل ت د ددال د د ل سا د د ل لونعد د د ل لوند ددهبل ظد ددع ل ت د دداول ىلحتظ د د اتل‬
‫يد ددبلر د د يبأل ل د ددبىل ق د د ل د د ل و ب د د ل ألل د ددقللا د ددال د ددالونعد ددقألل وملظ د ددت االل د د ل أللوقل د د ل‬
‫و‪،‬ت ال ىل نكأ ولشعقل لونعتال ألل س ل سلقتردعتل ل ب ل تلنات لطت ل ل‬

‫د د ل د د لونالوكد ددت ل د د نكل د د أللونبعد ددالون د دبت لوملف د د ل د ددقل د د ل ظد ددلقىل ك د د أل‬
‫ددفلونعت د د لو وا ددب ل ل د دبر ل د د ألل ل ددت ل د د د ل د د ل ددقل د د د ل د د ل لونظ ددد لون د دبت أل ألل‬
‫د د ل د د د ولو د د د ل ت ل د ددت و ل ي د ددبل د د د ألن د د د ل لقفد د د لونقق د د لو د ددال قد د د ل د د د ل د د د ل ألل‬
‫قألل د لا ل رت ل للا ظ لوملبتشبل ل ألل ع ل ل نكل اتلنق‬
 ‫دلللتبد ددال د د لس ند ددال ظ د د ل‬
‫حمت ند ددال د د لجم ق د ددالونبلد ددفل ل د دبولل تلقد ددالس ن د ددالتبد د ل‬
‫ون ظد د د لو اد د د ل د ا د ددتل ل د د د ل ع د ددال د د د لو ع د ددتسلونيس د ددالوملال ك د دداأل د د د ول تلقلا د ددتلابتب د ددال‬
‫الجزائو وورل ا ددتألر د ددالطع د د ل د دداسول د د لونبد دداوأللوند ددهبل ي د د لمخظد ددال ددت لكقك د د دقوقلاتس األ‬
‫ل ول تلك ل رل لو ش تذلونلتن ا‪:‬ل ل‬
‫‪graphe de proximité avec l'algérie‬‬
‫‪de cinq zones socioéconomique‬‬
‫‪selon la mentalité communautaire‬‬
‫منحنى يبرز موقم الجزائر مقارنة‬ ‫‪90‬‬
‫‪Pays‬‬
‫‪80‬‬ ‫‪asiatiques‬‬
‫مم المناطق السوسيواقتوصادية‬ ‫‪70‬‬ ‫‪Algérie‬‬
‫‪Pays‬‬
‫‪60‬‬ ‫‪arabes Bassin‬‬
‫‪Japon‬‬
‫الخمسة بالنسبة للحس الجماعي‬ ‫‪50‬‬ ‫‪méditéran‬‬
‫‪éen‬‬
‫‪40‬‬

‫الجماعية‪ /‬الفردانية)‪.‬‬ ‫‪30‬‬

‫‪20‬‬ ‫‪Pays‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪Zones‬‬ ‫‪anglo-‬‬
‫‪socioécon‬‬ ‫‪saxons‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪omiques‬‬

‫منحنى يبرز موقم الجزائور مقارنوة‬ ‫منحنى يبرز موقم الجزائر مقارنة‬
‫مم المناطق السوسيواقتصادية الخمسة‬ ‫مم المناطق السوسيواقتصادية الخمسة بالنسبة لدرجة‬
‫بالنسبة للبعد الرتبي‬ ‫التحكم بال يقي‬

‫‪Graphe de proximité avec l'Algérie de cinq zones‬‬

‫‪socioéconomiques selon la distance hiérarchique‬‬
‫‪Graphe de proximité avec l'Algérie de cinq‬‬
‫‪zones socioéconomiques selon le controle‬‬
‫‪d'incertitude‬‬
‫‪90‬‬

‫‪80‬‬ ‫‪Pays arabes‬‬ ‫‪120‬‬

‫‪70‬‬
‫‪100‬‬ ‫‪Algérie‬‬
‫‪Pays arabes Bassin‬‬
‫‪Pays‬‬ ‫‪méditéranée‬‬ ‫‪Japon‬‬
‫‪60‬‬ ‫‪Algérie‬‬
‫‪asiatiques‬‬ ‫‪n‬‬
‫‪Bassin‬‬ ‫‪Japon‬‬ ‫‪80‬‬ ‫‪Pays‬‬
‫‪50‬‬ ‫‪méditéranéen‬‬ ‫‪asiatiques‬‬

‫‪40‬‬
‫‪60‬‬
‫‪Pays anglo-‬‬
‫‪saxons‬‬
‫‪Pays anglo-‬‬
‫‪30‬‬
‫‪40‬‬ ‫‪saxons‬‬

‫‪20‬‬
‫‪20‬‬
‫‪10‬‬

‫‪0‬‬
‫‪0‬‬
‫لو ل ت د ددال ل تر د ددالقل د ددالجم ق د ددال د د د لونلغد د د و ل‬ ‫د ددب لو ل د د د لو وا د ددب لحت د ددق‬
‫د ددعاال ت د ددالوملظ د ددلقىلونظ تك د د د ل لو قلا د ددتس ل لوند د د د وأللولتب د ددتل د ددتنقوق ل‬ ‫د د د د لط د د د لو‬
‫ونظقك د د د ق ت لند ل د د د لو وا د ددب ألل د د د د لر د ددال تق د د د ل د د د ل ب د د ددال ا د دداال د د د ل بو د د د ل‬
‫ت د ددقللو ل د د د لحت د د د ل عا د ددتل وقع د ددتلك د ددق ق تر تل ا د دداول ع د د د ل دد د د لونل د د ل لك د دددق ل رد د دبوس ل‬
‫تش د د تل ل د ددتل ل دب د د لون د ددتللو قلاد ددتس ل لونظ تك د د لو ا د ددا ل د د لونظد دددق ت لوند ددهبل د ددت ذل‬
‫د د ل سل د ددتل ر د دبوسلو ل د د ل ل د د ل د ددبال ب د ددت ل د ددقس ل د د ل سل د ددتل د ددا لت د دداميلتعب د د ل‬
‫د ددتل س لد د د ل‬ ‫د ددال ل تر د دداللد د د أل ل د ددقلو د ددبل وتد د د لوند د د ل‬ ‫لد د د ل دد د د لشد د د ل ق د ددال‬
‫ل بتش د د ددبال د د د د د لك د د دددق ل ل سولل‬ ‫ل د د د د لونلل د د ددق‬ ‫سو د د د د ل كظ د د ددت لونع د د د د ل د د د د لت د د د د ع‬
‫ونعد ددت دلل د ددتل ل تنل د ددتالو قع د ددتحل د د د لق د د ا ل ل د ددترلا ل ل كتكد ددتل د د د ل ق د ددت لوملا د ددال‬
‫ل‬ ‫لومل كظت‬ ‫لونهبل لقتلجال ل و ل لجتل ل ل‬
 ‫المراجم‪:‬‬

‫‪-‬احمدددددي اولمر اقمواادددددت و اقرسيدددددطب اقمينجدددددجدي ‪ ،‬ردددددد اق دددددط اق ي دددددي ي‬

‫اقيان اق جضطءي اقمغوبي ‪.1998‬‬

‫‪ -‬احمددددي لشج‪:‬طدددددارموان اقمدددد‪،‬انو اق ةددددو دي اقم رددددد اق ‪ ،‬جدددددي وان اق سجدددد ي‬

‫وون ج د اق ةوي‬

‫‪-‬أحمددددي روردددددطني اق وددددددجي اتي دددددطوم ق طيدددددطب اإلن طججدددددد مددددد اقم ج ددددددي‬
‫و ‪،‬ان اقم ‪،‬عطب اق ط‪،‬رجدي اق زائوي ‪.1993‬‬

‫‪-‬احمي ‪،‬طاور موان اقم‪،‬انو اق ةو دي اقيان اق ط‪،‬رجد ‪.2004‬‬

‫‪ -‬احمددددددي ‪،‬رمددددددي ‪ ،‬ددددددومر اإلوان و اقمددددددي و اقر ددددددومي ‪ ،‬ج ددددددد ددددددد طب‬
‫اق ط‪،‬ردي اإلج ين دي وون ج د اق ةو‪.‬‬

‫‪-‬أندددينو جدددجزنر اق ددد ‪،‬ي اق اجمددد وا واء ي وجمدددد جرفدددو أاددد‪ ،‬اقمطجددداي ‪،‬ر‪:‬دددي‬
‫اإلوان اقرط‪،‬دي‪. 1991‬‬

‫‪ -‬اةددددجو ‪،‬رمددددير اقةمطمددددد و اق ددددججو مدددد اق زائددددوف اردددد مدددد فطعدددد اقةمطمددددد‬
‫اق م جي ددددد و اقةمطمددددد اق دددد طعجدي و دددد‪،‬ان اقم ‪،‬عددددطب اق ط‪،‬رجدددددي اق زائددددوي‬
‫‪.2007‬‬

‫ددددججو اقم ج دددددي و دددد‪،‬ان اقم ‪،‬عددددطب‬ ‫ددددطو و‬ ‫‪-‬اددددي ح جددددر ع ددددي اقددددولاري اي‬
‫اق ط‪،‬رجدي اق زائوي ‪.2000‬‬

‫اقرمدددددد و اق اددددددجاي وان‬ ‫‪-‬ادددددد‪،‬حفك ‪ ،‬ددددددطنش ر ‪،‬مي‪،‬ددددددد مدددددد ع ددددددا اقدددددد ف‬

‫نض‪،‬اني اق رد ا وقىي ‪.2008‬‬

‫‪-‬ا‪،‬م ددددد ‪:‬جددددط ر اقمددددجا اقةمطمجددددد و اق ددددججوي وان اقغددددوب ق ةددددو و اق ‪،‬ل دددد ي‬
‫اق رد اقةطنجدي واواني اق زائوي ‪.2003‬‬

‫طعدددد‬ ‫اتج مدددطع ي‪.‬وان اقف دددو ق‬ ‫‪-‬خ جددد ع دددي اقوحمدددطن اقمرط دددد‪.‬ر ع دددا اقددد ف‬
‫اق ةو و اق ‪،‬ل ي ا نوني‪.2000‬‬
‫‪-‬ش ددددد‪،‬و قجف رج وو ياإلنطجدددددد اق جطنجددددددي وجمدددددد ح دددددي يج ددددد ي اجدددددووب ي‬
‫ر‪1‬ي ‪،1995‬‬

‫‪-‬ناو دددددددد ح يياق ددددددد ‪،‬ي اإلن دددددددطن مددددددد اقم امدددددددطبي اقددددددديان اق ط‪،‬رجددددددددي‬
‫اإلج ين ـدي ‪ ،‬وي ‪.1999‬‬

‫دددطوم مددد اق زائدددوي‬ ‫‪ -‬ل‪:‬ددديوو ع ددد ر اقم ج دددد اتدددد واشجد طاب اق دددطا اتي‬
‫اقم ج د اق زائو د ق طعدي اق زائوي ‪. 1998‬‬

‫‪-‬جدددددط‪،‬جد ح دددددي اق دددددطعط ي اقةمطمدددددد واقةب دددددجدي وان اقف دددددو اقرواددددد ي ر‪4‬ي‬
‫‪.2002‬‬

‫‪-‬جدددفجو ندددطج ر‪،‬ردددطوتب مددد اق ر جددد اتج مدددطع ر اقةدددغ ي اق ددد طعدي اق مجددددي‬
‫و ‪،‬ان اقم ‪،‬عطب اق ط‪،‬رجدي اق زائوي‪.2000‬‬

‫‪ -‬صدددس اقدددي ي ع دددي اق طي يات طادددطب اقري ةدددد مددد موان اقمددد‪،‬انو اق ةدددو دي‬
‫اقيان اق ط‪،‬رجدي اإلج ين دي ‪ ،‬وي ‪.2000‬‬

‫‪ -‬ع ددددي اق ددددسف أادددد‪ ،‬يرددددوي ججطجددددد ا عمددددط و اإلوان اإلجدددد وا ج جدي اقدددديان‬
‫اق ط‪،‬رجدق طعد و اق ةوي اجووبي ‪1992‬‬

‫‪-‬ع ددددي اقغفددددطن ح فدددد ي أجطجددددجطب اق اددددجا و موان ا عمددددط ي اقدددديان اق ط‪،‬رجددددد‬
‫ق طعد واق ةوي اجووبي ‪.1997‬‬

‫‪ -‬ع ددددددددي اقغفددددددددطن ح فدددددددد ر اق دددددددد ‪،‬ي اق اجمدددددددد و موان ا مددددددددواوي اقدددددددديان‬
‫اق ط‪،‬رجدق طعد و اق ةوي اجووبي ‪.1997‬‬

‫‪ -‬ع دددي اقغفدددطن ح فددد ي ح دددجي اقمدددزالم ر اق ددد ‪،‬ي اق اجمددد و موان ا مدددواوي‬
‫اقيان اق ط‪،‬رجدي اإلج ين دي‪.1996‬‬

‫‪ -‬ع دددي اقغفدددطن ح فددد ي ‪،‬رمدددي مو دددي اق دددريي موان ا عمدددط ي اقددديان اق ط‪،‬رجدددد‬
‫ق طعد و اق ةوي اجووبي ‪.1991‬‬

‫‪-‬ع ددددي اق ددددو ا ونو كيقج ددددى ددددسي أصدددد‪ ،‬اإلوان اقرط‪،‬دددددي ‪ ،‬رددددد اتن دددد‪،‬‬
‫اقم و دي اقمطاو ي ‪.1976‬‬
‫‪ -‬ع دددد اق دددد م رموان ا مددددواو و اق فددددطء اإلن طججدددددي ‪ ،‬ددددد ‪:‬و ددددري ‪ ،‬ددددوي‬
‫‪.1986‬‬

‫طعددددد‬ ‫‪-‬ع دددد اق دددد م ي موان اقمدددد‪،‬انو اق ةددددو دي اإلجدددد وا ج جدي وان ‪:‬و ددددر ق‬
‫واق ةو واق ‪،‬ل ي ‪ ،‬وي ‪.2001‬‬

‫طعد و اق ةوياجووبي و‪. .‬‬ ‫دويطومي اق اجاي اقيان اق ط‪،‬رجد ق‬ ‫‪ -‬ع‬

‫‪-‬ع دددد ‪،‬رمددددي ع ددددي اق‪،‬اددددطبي ‪،‬دددديخ ع مدددد قفرطقجددددد ا مددددواو و اقم امددددطبر‬
‫ق ين ر و اق ‪ ،‬وي اقو طضي ‪.1981‬‬

‫ددددطو اقم ج دددددي و دددد‪،‬ان اقم ‪،‬عددددطب اق ط‪،‬رجدددددي ر‪1‬ي‬ ‫‪ -‬عمددددطن صددددبومي اي‬
‫‪.1991‬‬

‫‪ -‬عمددددوو وصددددف عمج دددد ر موان اقمدددد‪،‬انو اق ةددددو دي لاددددوان ق ةددددوي ا نوني‬
‫‪.1991‬‬

‫‪:-‬و دددددر ‪،‬رمدددددي جدددددجي احمددددديي ع دددددي اق طجددددد ‪،‬رمدددددي ع دددددي اقمر ددددد ر اق رددددد‬
‫اتج مددددطع ي اقمدددد ‪:‬ا و اقمجددددط ي ‪1‬ي وان اقمرومددددد اق ط‪،‬رجدددددي ‪ ،‬ددددوي‬
‫‪.1994‬‬

‫‪ -‬م‪،‬ل ددددد و ددددطبراقمجا و اقرددددطواب اتج مطعجدددددي وان اق ‪:‬اددددد اقرواجدددددي اجددددووبي‬
‫ق طني ‪1980‬‬

‫‪، -‬رمدددي أنددد‪،‬ن جددد طنر موان اقمددد‪،‬انو اق ةدددو د يوان اق ةدددو اق ط‪،‬رجدددد اق ي دددي ي‬
‫‪ ،‬وي ‪.2003‬‬

‫‪، -‬رمدددي اقر دددطومي موان اق ةدددطر اإلن دددطج مددد اقمةدددووعطب اق ددد طعجدي اقددديان‬
‫اق ط‪،‬رجد اجووب ‪.1990‬‬

‫‪، -‬رمدددي اق ددد‪ ،‬يمي اق ددددججو اقدددتا مددد اق واددددد اق زائو دددد و مددد اق ددددطنب‬
‫اقرطقمجدي اقم ج د اق‪،‬ر جد ق طبي اق زائوي ‪.1986‬‬
‫‪-‬‬
‫‪،‬رمدددي اق ددد‪ ،‬يمي ‪،‬فدددطاجا ع ددددا اتج مدددطح اقةمدددطم و ‪ ،‬ددد رط ي اقم ج ددددد‬
‫اق‪،‬ر جد ق طبي اق زائوي‪.1996‬‬
‫‪،-‬رمددي اق ددغجو اددي ع دد ي اددجا اقم ددطح اقرددطف اددطق زائوي و دد‪،‬ان اقم ‪،‬عدددطب‬
‫اق زائو دي ‪.1992‬‬

‫‪، -‬رمدددددي مدددددطقا صدددددطقار موان اقمددددد‪،‬انو اق ةدددددو دي وان شط‪،‬ددددد ق ةدددددوي ر ‪1‬ي‬
‫‪.2004‬‬

‫‪،-‬رمدددي ع دددد ‪،‬رمددديي ‪،‬مي‪،‬ددددد مددد اق ردددد اتج مدددطع ي وان اق ‪:‬ضددددد اقرواجدددددي‬
‫اجووبي ‪.1986‬‬

‫‪، -‬رمددددي ع دددد ‪،‬رمددددي ي ع ددددا اتج مددددطح و اق اددددجاي وان اقمرومددددد اق ط‪،‬رجدددددي ر‬
‫‪2‬ي اجووبي ‪.1982‬‬

‫‪، -‬رمددددي ع دددد ي اددددجا اقم ددددطح اقرددددطف مدددد اق زائددددوي اجدددد مسقجد اقم ج ددددطبي‬
‫و ‪،‬ان اقم ‪،‬عطب اق ط‪،‬رجدي اق زائوي ‪.1992‬‬

‫‪،-‬رمدد‪،‬و اق ددجي أادد‪ ،‬اق ج د ي ع ددا اق د ف اق د طع ي وناجددطب عواجددد و عطقمجدددي‬

‫وان اق ‪:‬ضد اقرواجدي اجووب ‪.1985‬‬

‫اق ددددد طع ي اقم ج دددددد اق‪،‬ر جدددددد‬ ‫ع دددددا اقددددد ف‬ ‫‪ ، -‬ددددد فى عةددددد‪،‬مي أجددددد‬
‫ق طبياق زائوي ‪.1992‬‬

‫‪ ، -‬دددددد فى ن ج ةددددددطو كي موان اقمدددددد‪،‬انو اق ةددددددو د ( موان ا مدددددددواو)ي وان‬

‫اقةووري اقمطاو ي ‪.1996‬‬

‫جمددددطب) ي اق ط‪،‬رددددد‬ ‫‪،،-‬جددددى خمددددج ر اق مجددددد اإلوان ددددد (‪،‬فددددطاجا يا جدددد ي اق‬
‫ا نونجدي اق رد اقةطنجديا نوني ‪.2000‬‬

‫‪-‬نط طقجط فو م‪،‬مددددددط و ‪،‬مجددددددت جدددددد ‪،‬في ‪،‬ر ددددددا اقر دددددد‪،‬ف اتج مطعجدددددددي وان اق مدددددديفي‬
‫‪،،‬ج ‪،‬ي اجووبي ‪.1993‬‬

‫‪-‬نطصدددددو اقردددددي ر اق ددددد ‪،‬ي اإلن دددددطن و اق اجمددددد ر ‪ ،‬اددددد‪،‬ن ش ددددد ‪،‬مدددددطنني‬
‫اإلوان اقرط‪،‬د ق ر‪ ،‬ي اقمم د اقرواجد اق ر‪،‬و دي ااو ي‪.1961‬‬

‫دددددطو اقم ج ددددددي وان اقمرمي دددددد اقرط‪،‬ددددددي اق زائدددددوي‬ ‫‪-‬نطصدددددو واوم عددددديونراي‬
‫‪.1999‬‬
 ‫المصادر و الموسوعات‪:‬‬

‫‪،‬ص اق ةو رجد و اق اجمجد ق رم ي وم و نيا ‪. 01‬‬ ‫‪-‬اق‬

‫‪،-‬ددددط‪،‬و ندددددجي ‪ ،‬ددددجوي ‪،،‬جدددد‪،‬عد اقةمطمددددد اق جطجددددجد اتج مطعجددددد اتي ددددطو د‬
‫اقر دددددد و دي وان اقمرددددددطنب ق ةددددددو واق طعددددددد واق ‪،‬ل دددددد ي ‪ ،‬ددددددوي ر‪1‬ي‬
‫‪.2000‬‬

‫جمجدي ‪.1975‬‬ ‫‪،‬ص اق‬ ‫‪،-‬جةطر اق ججو اتد واش – اقمجةطر و اق‬

‫المجالت و الدوريات‪:‬‬

‫‪-‬ع دددددي اقرفدددددجق ‪،‬مددددديفي عسيدددددد اقمدددددجا اقفوو دددددد و اق اجمجدددددد و فطع ‪:‬دددددط ‪،‬ددددد‬
‫ات طادددطب و اق ددد ‪،‬شطبي وناجدددد أ‪ ،‬و مجدددد مددد ‪ ،‬دددد اقر ددد‪،‬ف اتج مطعجددددي‬
‫اقم ي ‪22‬ي اقريو ‪.2-1‬‬

‫‪-‬ع دددي اقرفدددجق ‪،‬مددديفر اقمددد تواب اقةمطمجدددد ع دددى اق دددججو و اق مجددددي مددد اقةمطمدددد و‬
‫اق دددججوي ردددد موان ع دددي اقرفددددجق ‪،‬مددديفي و دددد‪،‬ان اقم ‪،‬عدددطب اق ط‪،‬رجدددددي‬
‫اق زائوي ‪.1992‬‬
-Abdoun Rabah, les cahiers du CRED, N° 46,1998, 4 ème
trimestre, ANEP.

-Ablou. Paul, Problèmes humains de l'entreprise, Ed. Dunod

Bordas, Paris, 1975.

-BATAL. G, La gestion des ressources humaines dans le secteur

public, tome 2, Editions des organisations, 2000.

- BENACHENHOU. A,L’expérience algérienne de planification

et de développement 1962-1982. OPU Alger, 1983.

- BOLLINGER. D, HOFSTEDE. G, Les différences culturelles

dans le management, comment chaque pays gère-t-il ses
hommes ?, les éditions D’ORGANISATIONS, Paris, 1987.

-BOUTEFNOUCHET. M: aspects psycho-sociologiques du

système d’organisation : phases de développement, in culture
et gestion, direction a.Mokadem, O.P.U, Alger, 1992.

- BOUSSOUMAH Mohamed, L'entreprise socialiste en Algérie,

PUG, Alger, 1984.

-BOUZIDI Abdelmadjid, 25 questions sur le mode du

fonctionnement de l'économie algérienne, les imprimeries de
l'APN, Alger.

-Cabin Ph., les mythes de l’entreprise, in : les organisations,

Etats des savoirs, Auxerre, Ed. des sciences humaines, 1991.

-CITEAU J.P, Gestion des ressources humaines. Principes

généraux, Ed. Collin, Paris, 1997.

- Crozier M, L’entreprise à l’écoute, Paris,Ed. Seuil, 1989.

-Delavalle E., Culture et décision, le cas d’une entreprise de
haute technologie, Paris, I.A.E, thèse, 1994 cité dans « pour
ne plus gérer sans la culture », in : Revue française de
gestion, 1996, n°110.

-D’Iribrane Ph., vers une gestion culturelle des entreprises in :

Annales de mines, 1986.

-Erbes Seguin. S, La sociologie du travail, Ed. La Découverte,

Paris, 1999.

-FilippoE.b., principles of personnel management, Thurd,

Editons Mac Graw Hill Book Company, New York, 1997, p.
05

-Geertz C, The interpretation of cultures: (selected essays), New

York, Ed. Basic books, 1973.

- GUERID. Djamel, Cultures d'entreprise, CRASC, Oran, 1997.

-HACHIMI Madouche, L'entrepris et l'économie algérienne quel

avenir?, LAPHOMIC, 1989.

-Hall E.T, Au-delà de la culture, Paris, Seuil, 1979.

-HENI. A:Le cheikh et le patron ; usages de la modernité dans la

reproduction de la tradition, O.P.U, Alger, 1993.

-Herzberg. F, Le travail et la nature de l'homme, EME, Paris.

-JacqueOrsoni&J.P.Heler. Management
Strategique‫ي‬VuibertEdition, 1994.

-LAKHDAR SCHIOU :gestion du personnel ,

ème
éditionl’organisation, Québec, 4 édition 1993.
-Le maître N, La culture d’entreprise, facteur de performance,
in : Revue française de gestion, 1984, n°47-48 .

-Maslo. A, Motivation and personality, H&P publishers, New

York, 1954.

-MERCURE.Daniel, et d'autres, Culture et gestion en Algérie,

édition Harmattan, Paris, 1997.

- Paul Ablou, Problèmes humains de l'entreprise, Ed. Dunod

Bordas, Paris, 1975.

- Peretti. Jean-Marie : Ressource humaine et gestion du

personnel,8éme édition, VUIBERT, Paris, 2004.

-Stratgor, Stratégie, structure, décision, identité, Paris, Inter

éditions, 1988.

-Sorensen, B.J, the strength of Corporate Culture and the

Reliability of Firm Performance, Administrative Science
Quarterly.

-Trandis. H, The analysis of the subjective culture, Michigan,

U.M.I, 1997.

-Taylor F.W., La direction scientifique des entreprises, présenté

par : Mohamed BENGUERNA, ENAG, Editions, Algérie,
1992.

-Thevenet M., La culture d’entreprise, Paris, PUF, 1993.

-Vandenberghe, C. andPerlo,M. Organizational and individual

values, journal of work and Organizational psychology.

-Wallace, J., and al, The relationship between Organizational

value, journal of Public Sector Management.