Cywilnoprawna ochrona dóbr osobistych

1. Ogólna charakterystyka dóbr osobistych w prawie cywilnym

2. Przesłanki ochrony cywilnoprawnej dóbr osobistych

3. Charakterystyka szkody niemajątkowej
4. Zadośćuczynienie jako sankcja naruszenia dóbr osobistych
5. Ogólne zasady dotyczące zadośćuczynienia
6. Zadośćuczynienie w razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia
7. Zadośćuczynienie za pozbawienie wolności lub skłonienie do poddania się czynowi
nierządnemu 8. Naruszenie innych dóbr osobistych
9. Zadośćuczynienie przewidziane w ustawodawstwie szczególnym

Pojęcie dobra osobistego

• Indywidualne wartości świata uczuć, stanu życia psychicznego człowieka (S.
Grzybowski, podejście subiektywistyczne)
• Wartości niemajątkowe, związane z osobowością człowieka, uznane powszechnie w
danym
społeczeństwie (A. Szpunar)
• Uznane przez system prawny wartości (tj. wysoko cenione stany rzeczy), obejmujące
fizyczną i psychiczną integralność człowieka, jego indywidualność oraz godność i pozycję w
społeczeństwie, co stanowi przesłankę samorealizacji osoby ludzkiej (Z. Radwański

Art. 23 kodeksu cywilnego

Dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia,
nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania,
twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną
prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach

Wyrok Sądu Najwyższego z 28.03.2003r. sygn. V CK 308/02

Prezentowana przez skarżących koncepcja, zmierzająca do uwzględniania przy ocenie

naruszenia dóbr osobistych wyłącznie czynników subiektywnych, pozostaje w wyraźnej
sprzeczności z ugruntowanym zarówno w orzecznictwie jak i literaturze przedmiotu
obiektywnym ujęciem dóbr osobistych. Traktowanie dóbr osobistych wyłącznie w kategorii
"indywidualnych wartości świata uczuć i stanu życia psychicznego człowieka" prowadziłoby
do nieuzasadnionego i błędnego abstrahowania od zapatrywań moralnych i obyczajowych
panujących w społeczeństwie. Kryteria obiektywne winny być uwzględniane zarówno
wówczas, gdy chodzi o wyróżnienie poszczególnych dóbr osobistych, jak i przy ocenie, czy w
konkretnym wypadku doszło do naruszenia takiego dobra. Chociaż nie oznacza to
całkowitego pomijania czynnika subiektywnego, to nie byłoby właściwe i jurydycznie
prawidłowe przyznanie rozstrzygającego znaczenia jedynie subiektywnemu odczuciu osoby
żądającej ochrony prawnej
Znaczenie kryteriów obiektywnych
Postanowienie Sądu Najwyższego z 12 sierpnia 2022r. sygn. I CSK 2319/22
• 1. Ocena, czy nastąpiło naruszenie dobra osobistego, jakim jest stan uczuć, godność
osobista i nietykalność cielesna (art. 24 § 1 KC), nie może być dokonana według miary
indywidualnej wrażliwości zainteresowanego (ocena subiektywna). Uwzględnienie kryteriów
obiektywnych przy ocenie, czy doszło do naruszenia dobra osobistego, nie oznacza jednak
całkowitego pomijania czynnika subiektywnego w postaci odczuć żądającego ochrony, ale
nie można im przypisać rozstrzygającego znaczenia. Naruszenie dobra osobistego należy
więc rozpatrywać przede wszystkim w granicach przeciętnych ocen społecznych, nie
pomijając subiektywnego, indywidualnego odczucia osoby domagającej się ochrony.
Wskazane zagadnienia odnoszą się do oceny stanu faktycznego dokonywanego ad casum i
nie wymagają stworzenia jednoznacznego wzorca, co utrudniałoby uwzględnienie faktu, że
dla oceny w tym zakresie istotne znaczenie mają rodzaj i charakter dobra, które zostało
naruszone, sposób działania sprawcy, a także stosunek, jaki mają inni ludzie do faktu tego
naruszenia.
• 2. Po śmierci przedstawionej w określonej publikacji osoby przedmiotem ochrony nie
są jej dobra osobiste, mogą nim być natomiast dobra osobiste jej osób bliskich
Dalsze wnioski wynikające z koncepcji obiektywnej:
• Nieodzowne jest określenie w każdym przypadku (nazwanie) jakie dobro zostało
naruszone; konkretne określenie; Sąd musi ocenić czy i jakie dobro zostało naruszone;
• Bezwzględny charakter prawa; obowiązek powstrzymywania się od działań
naruszających dobra osobiste;
• Problem progu dolegliwości (naruszenia małej wagi)

Pojęcie ochrony dóbr osobistych

Koncepcja praw podmiotowych
Koncepcja instytucjonalnej ochrony ( prof.. Gawlik)
Koncepcja monistyczna oraz pluralistyczna

• Koncepcja monistyczna – istnieje jedno ogólne dobro osobiste oraz odpowiadające

mu prawa osobistości (por. F. Zoll, S. Grzybowski, A. Kopff)
• Koncepcja pluralistyczna – mnogość dóbr osobistych i odpowiadających im praw
osobistych (koncepcja dominująca)
Cechy charakteryzujące dobra osobiste
• Związek z podmiotem
• Wartość niemajątkowa
• Charakter obiektywny
• Niezbywalne
• Charakter bezwzględny

problem zasady numerus clausus praw podmiotowych bezwzględnych a

„dojrzewania” nowych dóbr osobistych

Geneza ochrony dóbr osobistych

Początki w prawie rzymskim:
Actio iniuriarium
Ulpian wskazuje na ochronę
Ciała
Godności
Dobrego imienia

Rozwój ochrony dóbr osobistych w ustawodawstwie polskim XX w.

• W II RP nie wprowadzono ochrony dóbr osobistych w sposób ogólny. Ochrona miała
charakter rozproszony:
1) ustawa z 05.02.1924r. o ochronie wynalazków, wzorów i znaków towarowych,
2) ustawa z 29.03.1926r. o prawie autorskim,
3) ustawa z 02.08.1926r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji
4) rozporządzenie Prezydenta RP o ochronie wynalazków, wzorów i znaków towarowych
(zastępuje ustawę z 1924r.)
5) kodeks postępowania karnego (art. 510 i n.)
6) art. 165 i 166 Kodeksu zobowiązań (zadośćuczynienie) oraz odszkodowanie z tytułu
czynu niedozwolonego (art. 134 KZ)
7) projekt części ogólnej kodeksu cywilnego (I. Koschembahr-Łyskowski),
8) dekret z 21.11.1938 r. – Prawo prasowe

Rozwój ochrony dóbr osobistych w Polsce – ustawodawstwo powojenne

• Dekret z 29.08. 1945r. Prawo osobowe (ochrona nazwiska i pseudonimu)
• Dekret z 25.09.1945r. Prawo małżeńskie
(zadośćuczynienie za krzywdę moralną małżonka)
• ochrona ogólna dóbr osobistych wprowadzona do ustawy z 18.07.1950r. Przepisy
ogólne prawa cywilnego (art. 11)
• Kodeks cywilny z 1964r. (art. 23 i 24, art. 445 i 448 )
• ustawa z 23.8.1996 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny (kompensacyjny charakter
zadośćuczynienia)
Podstawowe źródła prawa w zakresie ochrony dóbr osobistych – stan obecny
• Konstytucja RP,
• ustawa z dnia 23 kwietnia 1964r. Kodeks cywilny
• ustawa z 4 lutego 1994r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych
• ustawa z 30 czerwca 2000r. Prawo własności przemysłowej;
• ustawodawstwo deliktowe,
• źródła prawa międzynarodowego

Ochrona dóbr osobistych w prawie Unii Europejskiej

Art. 6 Traktatu o Unii Europejskiej, trzy podstawy ochrony:
1) Karta Praw Podstawowych
2) ochrona pośrednia – poprzez Europejską
Konwencję Praw Człowieka
3) zasady ogólne prawa UE oraz zakorzenione w tradycjach konstytucyjnych państw
członkowskich
Ochrona danych osobowych w obrębie UE:
Prawo traktatowe : traktat o funkcjonowaniu unii ue
Prawo podstawowe: art.8 karty praw podstawowych , ochrona niezależna w stosunku do
prawa prywatności

Pozostałe źródła prawa międzynarodowego w zakresie ochrony

dóbr osobistych

• Powszechna Deklaracja Praw Człowieka

• Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i
Politycznych
• Europejska Konwencja Praw Człowieka i
Podstawowych Wolności

Katalog dóbr osobistych wynikających

z art. 23 kc
1) zdrowie,
2) wolność,
3) swoboda sumienia,
4) cześć,
5) nazwisko i pseudonim
6) tajemnica korespondencji
7) nietykalność mieszkania
8) twórczość naukowa, wynalazcza i racjonalizatorska
9) wizerunek
10) twórczość artystyczna
Katalog dóbr osobistych – zdrowie
• gwarancje konstytucyjne – art. 68 ust. 1 Konstytucji Każdy ma prawo do ochrony
zdrowia.
• atrybut wyłącznie osoby fizycznej,
• najważniejszym dobrem osobistym, choć wymieniono wyłącznie zdrowie, jest życie,
• prawo do leczenia a prawo do bycia wyleczonym
Katalog dóbr osobistych – zdrowie cd.
W praktyce analiza spraw dotyczących życia, zdrowia związana z ustawą z 5.12.1996 r. o
zawodach lekarza i lekarza dentysty (art. 2 ust. 1 ww. ustawy świadczenia ukierunkowane na
ochronę zdrowia: badanie stanu zdrowia, rozpoznawanie chorób i zapobieganiu im, leczeniu
i rehabilitacji chorych, udzielaniu porad lekarskich, a także
wydawaniu opinii i orzeczeń lekarskich);
Pojęcie eksperymentu medycznego (art. 25 ust. 1 tej ustawy)

Katalog dóbr osobistych – zdrowie

Sprawy o tzw. „błąd w sztuce lekarskiej”
(podział błędów według doktryny: diagnostyczny, terapeutyczny, techniczny, organizacyjny),
sprawy o zakażenia, wypadki komunikacyjne
Wyrok Sądu Najwyższego z 19 listopada 2008r. (sygn. III CSK 171/08) cyt:
Uszkodzenie ciała, o którym mowa w art. 444 § 1 KC, obejmuje naruszenie integralności
cielesnej, natomiast wywołanie rozstroju zdrowia, obejmuje wszelkie, chociażby
przemijające, zaburzenia w funkcjonowaniu organizmu. Dlatego przepis art. 445 § 1 KC może
stanowić podstawę do żądania przez poszkodowanego pieniężnego zadośćuczynienia także
w przypadku przemijających zaburzeń w funkcjonowaniu organizmu, jeżeli ich następstwem
są cierpienia fizyczne i psychiczne poszkodowanego.
Wolność
• swoboda, niezależność osobista,
• różne przejawy: wolność osobista, wolność wyznania, wolność zgromadzeń,
• szerokie rozumienie wolności na kanwie ochrony dóbr osobistych:
a) również jako stan wolny od obawy, strachu, działania pod wpływem przymusu bądź
groźby;
b) prawo do swobodnego komunikowania się
• dopełnienie ochrony, która wynika z samej Konstytucji Wolność w przypadku osób
prawnych (swoboda działalności statutowej, ochrona niezakłóconego funkcjonowania)
Wolność
• Art. 445 §2 kodeksu cywilnego
• Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 28 września 2017r. sygn. II AKa 126/16
Zasądzona zaskarżonym wyrokiem na rzecz wnioskodawcy kwota 400.000 zł tytułem
zadośćuczynienia uwzględnia we właściwym stopniu okres tymczasowego aresztowania oraz
warunki, w jakich przebywał. Ponadto w należytym stopniu uwzględnia wszelkie
niedogodności związane ze stosowaniem najsurowszego środka zapobiegawczego w tym
dwuletnim okresie, w tym dotyczące rozłąki z rodziną, narażenia własnego imienia na szwank
w związku z zatrzymaniem i tymczasowym aresztowaniem, które były opisywane w lokalnej
prasie. Również kwota ta w należytym stopniu uwzględnia trudności zdrowotne
wnioskodawcy związane z przyspieszeniem schorzenia, występującego już wcześniej, natury
onkologicznej i związane z nasileniem objawów natury psychiatrycznej, które również
występowały już wcześniej, czy wreszcie związane z dolegliwościami fizycznymi, które swe
źródło miały w występujących także wcześniej schorzeniach natury ortopedycznej.
Cześć
Dwie strony:
a) wewnętrzna (godność osobista, oczekiwanie szacunku),
b) dobra sława, dobra opinia
Różnorodność, wielość sposobów naruszenia czci
Odpowiednikiem czci jest dobre imię, renoma osobowy prawnej (w przypadku osób
prawnych wyróżnić można wyłącznie stronę
zewnętrzną)
Wyrok Sądu Najwyższego z 9 października 2002r. sygn. IV CKN 1402/00 Cześć, dobre imię i
dobra sława człowieka są pojęciami obejmującymi wszystkie dziedziny życia osobistego,
zawodowego i społecznego.
Cześć
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 maja 2002r. sygn. IV CKN 1076/00
Powstaje jednak problem, czy rozstrzygające jest odczucie osoby, do której adresowana była
kwestionowana wypowiedź, czy też ocena uwzględniająca także punkt widzenia określonej
społeczności, zwłaszcza zaś jej rozsądnie i uczciwie myślących przedstawicieli.
W doktrynie i w orzecznictwie zdecydowanie przeważa stanowisko przyjmujące drugi punkt
widzenia (por. np. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 25.4.1989 r., I CR 143/89, OSP 1990, nr 9,
poz. 330 i z dnia 11.3.1997 r., III CKN 33/97, OSNC 1997, nr 6-7, poz. 93). Podziela je także
Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę, wychodząc z założenia, że nie
może być miarodajny wyłącznie stan uczuć oraz miara indywidualnej wrażliwości powoda,
lecz także kontekst społeczny, a zwłaszcza odbiór kwestionowanych słów w środowisku, w
którym je wypowiedziano.

Swoboda sumienia
- swoboda w wyborze przekonań, religii,
- przynależna osobom fizycznym,
- dopełnienie ochrony konstytucyjnej

Nazwisko lub pseudonim

• Nazwisko jako sposób oznaczenia osoby fizycznej, ale również świadczy o określonej
przynależności (do określonej rodziny)
• Nazwisko przedmiotem ochrony na płaszczyźnie międzynarodowej (por. art. 24 ust. 2
Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych; art. 7 ust. 1 Konwencji o
ochronie praw dziecka, czy art. 16 Konwencji w sprawie likwidacji wszelkich form
dyskryminacji kobiet)
Nazwisko lub pseudonim
• Prawo do zachowania anonimowości (por. art. 15 ust. 2 ustawy z 26 stycznia 1984r. Prawo
prasowe)
Wyrok Sądu Najwyższego z 16 października 1990r. sygn. I CR 531/90
Dobrem osobistym człowieka jest m.in. jego nazwisko (art. 23 KC). Osoba, której to dobro
zostało naruszone, może doznać ochrony przewidzianej w art. 24 KC.
Wizerunek
• Ochrona wynikająca również z innych ustaw (art. 81 ustawy o ochronie praw autorskich i
praw pokrewnych, art. 13 ust 3 Prawa
prasowego)
Na wizerunek składają się cechy zewnętrzne człowieka, umożliwiające jego identyfikację:
1) cechy naturalne,
2) cechy wynikające z wkładuosoby w jej wygląd,
Wizerunek
Art. 81 ust. 1 PrAut
1. Rozpowszechnianie wizerunku wymaga zezwolenia osoby na nim przedstawionej. W
braku wyraźnego zastrzeżenia zezwolenie nie jest wymagane, jeżeli osoba ta otrzymała
umówioną zapłatę za pozowanie.
2. Zezwolenia nie wymaga rozpowszechnianie wizerunku:
1)osoby powszechnie znanej, jeżeli wizerunek wykonano w związku z pełnieniem przez nią
funkcji publicznych, w szczególności politycznych, społecznych, zawodowych;
2)osoby stanowiącej jedynie szczegół całości takiej jak
zgromadzenie, krajobraz, publiczna impreza.

Tajemnica korespondencji
• Art. 49 Konstytucji
• Szerokie rozumienie, postacie naruszenia: zapoznanie się z korespondencją,
przechwycenie, niszczenie, przełamywanie zabezpieczeń;
• Ochrona przysługuje również osobom prawnym i
jednostkom organizacyjnym
• Ochrona przysługuje zarówno nadawcy, jak i adresatowi
korespondencji
• Wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 7 listopada 1995r. sygn. I ACr 529/95 cyt:
Przesłanie dłużnikowi przez wierzyciela upomnienia do zapłaty zaległej należności w sposób
umożliwiający zapoznanie się z treścią upomnienia przez inne niż adresat osoby, stanowi
naruszenie dobra osobistego adresata, jakim jest tajemnica korespondencji, podlegająca
ochronie na podstawie art. 23 KC.
Tajemnica korespondencji
Uzupełniająco:
Art. 82 ustawy z 4 lutego 1994r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych stanowi, iż jeżeli
osoba, do której korespondencja jest skierowana, nie wyraziła innej woli, rozpowszechnianie
korespondencji, w okresie dwudziestu lat od jej śmierci, wymaga zezwolenia małżonka, a w
jego braku kolejno zstępnych, rodziców lub rodzeństwa.
Tajemnica korespondencji
Art. 159 ustawy z dnia 16 lipca 2004r. Prawo telekomunikacyjne
Zakazane jest zapoznawanie się, utrwalanie, przechowywanie, przekazywanie lub inne
wykorzystywanie treści lub danych objętych tajemnicą telekomunikacyjną przez osoby inne
niż nadawca i odbiorca komunikatu, chyba że:
1) będzie to przedmiotem usługi lub będzie to niezbędne do jej wykonania;
2) nastąpi za zgodą nadawcy lub odbiorcy, których dane te dotyczą;
3) dokonanie tych czynności jest niezbędne w celu rejestrowania komunikatów i
związanych z nimi danych transmisyjnych, stosowanego w zgodnej z prawem praktyce
handlowej dla celów zapewnienia dowodów transakcji handlowej lub celów łączności w
działalności handlowej;
4) będzie to konieczne z innych powodów przewidzianych ustawą lub przepisami
odrębnymi.
Tajemnica korespondencji a tajemnica telekomunikacyjna
Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 11 grudnia 2018r. cyt:
Tajemnica telekomunikacyjna nie jest nieograniczona, dlatego udostępnienie danych
właściciela adresu, z którego rozsyłane były obraźliwe, nękające i naruszające dobra osobiste
innej osoby wiadomości e-mail może być działaniem w granicach prawa, jeśli jest
niezbędnym warunkiem domagania się ochrony dóbr osobistych na drodze cywilnej o ile
zamiar skorzystania z prawa do sądu jest realny i rzeczywisty.
Nietykalność mieszkania
• Art. 50 Konstytucji
• Szerokie rozumienie mieszkania (nie tylko lokale, budynki, ale całe „domostwo”
również pomieszczenia niemieszkalne, ogrody itd.
• Nie obejmuje ochrony gruntów rolnych,
• Istotą ochrony jest aspekt niematerialny, a więc ochrona poczucia bezpieczeństwa,
niezakłóconego korzystania z własnego mieszkania;
• Stroną naruszającą powyższe dobro może być również współlokator (por.
postanowienie Sądu Najwyższego z
18.10.1967r. sygn. II CZ 92/67)
Twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska
Art. 24 §3 kodeksu cywilnego przepisy powyższe nie uchybiają uprawnieniom przewidzianym
w innych przepisach, w szczególności w prawie autorskim oraz w prawie wynalazczym.
Ochrona wynikająca przede wszystkim z: ustawy o ochronie praw autorskich i praw
pokrewnych, Prawo własności przemysłowej.
Problem relacji ochrony przewidzianej w kodeksie cywilnym do ochrony wynikającej z innych
ustaw:
1) koncepcja ochrony niemajątkowych interesów twórców – wyłącznie w kodeksie
cywilnym;
2) koncepcja ochrony kumulatywnej (szerokie rozumienie twórczości)
Dobra osobiste uznawane przez doktrynę i orzecznictwo
• Otwarty charakter katalogu – postanowienie Sądu Najwyższego z
15 września 2020r. sygn. V CSK 71/20
• Katalog dóbr osobistych określony w art. 23 KC jest otwarty, co oznacza, że w miarę
rozwoju stosunków społecznych i gospodarczych pewne dobra osobiste mogą się w nim
pojawiać jako nowe, a pewne mogą zostać wyeliminowane. W ramach istniejących
instrumentów ochrony cywilnoprawnej ochrona dóbr osobistych ma charakter wyjątkowy, w
związku z czym sięganie do jej mechanizmów powinno następować z odpowiednią
ostrożnością i powściągliwością, bez tendencji do sztucznego poszerzania katalogu tych dóbr.
Nie zasługuje na akceptację tendencja do rozszerzania zastosowania tego przepisu na
obszary, w których w rzeczywistości nie dochodzi do naruszenia dóbr osobistych i w których
chce się uczynić z tego przepisu instrument realizacji celów, do których osiągnięcia one się
nie nadają.
Kult osoby zmarłej, więzi rodzinne
Wyrok Sądu Najwyższego z 20 września 2007r. sygn. II CSK 237/07
Dobro osobiste w postaci kultu pamięci osoby zmarłej obejmuje nie tylko prawo osób
bliskich zmarłego do czczenia jego pamięci, ale także uprawnienie dotyczące sposobu i
miejsca pochowania zwłok lub prochów. Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w wyroku z dnia
6.11.1978 r., IV CR 359/78 (nie publ.), wola zmarłego, gdzie ma być pochowany, ma
znaczenie, jednakże tylko w płaszczyźnie moralnej i tym samym może mieć wpływ na ocenę,
czy w razie kolizji ze strony uprawnionych do pochowania zwłok postępowanie
uprawnionego w pierwszej kolejności nie jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.
Tę uwagę należy uzupełnić stwierdzeniem, że wola zmarłego sprzeczna z obowiązującymi
przepisami o pochówku nie może usprawiedliwiać działania zgodnego z tą wolą, skoro jest
ono bezprawne.
Kult pamięci osoby zmarłej poza uprawnieniem odnośnie sposobu i miejsca pochowania
zwłoka '(prochów) realizowany jest także później przez opiekę; nad miejscem- szczególnym,
jakim jest grób, stanowiący materialny i postrzegalny wyraz pamięci o zmarłym.
Prawo do korzystania z walorów środowiska
• Art. 75 Konstytucji,
• Wyrok Sądu Najwyższego z 10 lipca 1975r. sygn. I CR 356/75 Prawo człowieka do
nieskażonego środowiska biologicznego i do zaspokojenia uczuć estetycznych piękna
krajobrazu mogą być chronione środkami przewidzianymi w art. 24 KC tylko wtedy gdy
pogwałcenie tego prawa stanowi równocześnie naruszenie lub zagrożenie praw osobistych,
których przedmiotem są dobra osobiste w rozumieniu art. 23 KC. Sytuacja taka mogłaby
powstać np. w razie zaśmiecania ogródka pod oknem lub bezpośredniego zasłonięcia widoku
na park - wtedy doszłoby do naruszenia konkretnego prawa osobistego.
Prawo do prywatności
• Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 14 czerwca 1995r. sygn. I ACr 143/95
Opublikowanie przez spółdzielnię mieszkaniową informacji o stanie zadłużenia czynszowego
jej członków jest działaniem bezprawnym, naruszającym ich dobro osobiste, w postaci prawa
do prywatności (art. 23 KC).
Ochrona dóbr osobistych osób prawnych
Art. 43 k.c. Przepisy o ochronie dóbr osobistych osób
fizycznych stosujesię odpowiednio do osób prawnych.
Art. 331 § 1 k.c.
Katalog dóbr osobistych osób prawnych również otwarty,
Obiektywizacja ochrony
Katalog dóbr osobistych w odniesieniu do osób prawnych
- Dobre imię (renoma, sława)
- Nazwa,
- Marka
- Godło, oznaczenie, pieczęć,
- Tajemnica korespondencji,
- Nietykalność pomieszczeń
- Prawo do klienteli,
- Ochrona przed hałasem,
- Doświadczenie, umiejętności, wiedza pracowników
Dobra osobiste osób prawnych
Problem wizerunku
Wyrok Sądu Najwyższego z 25 maja 1977r. sygn. I CR 159/77 cyt:
Zgodnie z art. 43 KC przepisy o ochronie dóbr osobistych osób fizycznych stosuje się
odpowiednio do osób prawnych, a zatem także do przedsiębiorstw państwowych (art. 33
par. 1 pkt 2 KC). Odpowiednie stosowanie art. 23 KC wyłącza z zakresu tej ochrony takie
jednak dobra osobiste człowieka, które w przypadku osoby prawnej w ogóle nie mogą być
brane pod uwagę, jak np. zdrowie lub wizerunek. Nie jest bowiem wizerunkiem osoby
prawnej ani wizerunek miejsca jej siedziby ani osób, wchodzących w skład jej organów, lub
nawet całego zespołu itp., jej elementów (z osobna lub łącznie wziętych).
Dobra osobiste osób prawnych
Problem prawa do prywatności Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 25 lutego
2014r. sygn. V ACa 690/13
Osobie prawnej (przedsiębiorcy) nie da się przypisać dobra osobistego w postaci prawa do
prywatności. Takie stanowisko jest usprawiedliwione przy takim zdefiniowaniu prywatności,
które nawiązuje do intymności człowieka i prowadzi do wniosku, że przedmiotem ochrony są
takie potrzeby człowieka, które w istocie nie posiadają swojego odpowiednika w sferze
funkcjonowania osoby prawnej. Potwierdzeniem tego poglądu jest to, iż w przypadku osób
prawnych, zwłaszcza przedsiębiorców, istnieje szeroki zakres informacji dostępnych
powszechnie na podstawie obowiązujących przepisów. Ten szeroki zakres jawnych informacji
wynikający także z obowiązku przedsiębiorcy ujawniania i upubliczniania informacji w
publicznych rejestrach przedsiębiorców podyktowany jest zasadą bezpieczeństwa obrotu
gospodarczego oraz interesem publicznym, w tym także ochroną konsumentów. Stąd też
potrzeba rozciągnięcia ochrony danych osobowych, postrzegana w kategoriach dobra
osobistego - prawa do prywatności, na osoby prawne (przedsiębiorców) nie występuje. To
zaś oznacza, iż przedsiębiorca musi liczyć się z tym, że uczestnictwo w obrocie gospodarczym
prowadzić może do nawet daleko idącej ingerencji w prawo do wyłącznego dysponowania
danymi na własny temat. Do takich należy zatem niewątpliwie informacja obejmująca nazwę
(firmę) przedsiębiorcy i przedmiot prowadzonej przez niego działalności gospodarczej, a
tylko takie dane ujawniła pozwana na swojej stronie internetowej.
Naruszenie dobrego imienia osoby prawnej
Wyrok Sądu Najwyższego z 18.09.2019r. sygn. IV CSK 297/18
Dobre imię osoby prawnej naruszają takie zarzuty, które obiektywnie oceniając - przypisują
jej niewłaściwe postępowanie mogące spowodować utratę zaufania do niej, potrzebnego do
realizacjiPrzesłanki cywilnoprawnej ochrony zamierzonych przez nią celów w ramach
prowadzonej
działalności. Za tego rodzaju naruszenia uważa się formułowanie nieprawdziwych zarzutów
dotyczących przykładowo niskiej jakości wytwarzanych produktówdóbr osobistych lub
świadczonych usług, nierzetelnego wypełniania przez daną osobę prawną zobowiązań
publicznoprawnych i prywatnoprawnych (nieuiszczanie podatków, składek na ubezpieczenie
społeczne, niespłacanie kredytów bankowych lub innych długów), niewłaściwego
traktowania pracowników (mobbing, zaleganie z wypłacaniem wynagrodzeń), niewłaściwego
podejścia do klientów (niekulturalne traktowanie klientów, nierzetelne załatwianie skarg i
reklamacji).
Art. 24 §1 kodeksu cywilnego
• Ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania
tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on
także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych
do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i
w odpowiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie może on również żądać
zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel
społeczny.

Przesłanki aktualizujące ochronę

1) Działanie bądź zaniechanie podmiotu
naruszającego,
2) Bezprawność tego działania bądź zaniechania
3) Stan zagrożenia lub naruszenia dobra
osobistego

Bezprawność jako podstawowa przesłanka

Ochrona dóbr osobistych aktualizuje się niezależnie od winy sprawcy
Bezprawność rozumiana jest szeroko jako działanie bądź zaniechanie sprzeczne z szeroko
rozumianym porządkiem prawnym. Chodzi o sprzeczność nie tylko z normami wynikającymi z
bezwzględnie obowiązujących przepisów prawa ale także z zasadami współżycia
społecznego.
O bezprawności decyduje kryterium obiektywne
Zachowania sprzeczne z zasadami współżycia społecznego
Przykład: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13.08.1975r. sygn. I CR 452/75
Przesłanką odpowiedzialności z art. 24 par. 1 KC stanowi bezprawność działania
naruszającego dobro osobiste (w sprawie - sferę uczuciową powódki związaną z kultem
pamięci jej zmarłego ojca), a działanie jest bezprawne już wtedy, gdy jest ono sprzeczne z
zasadami współżycia społecznego. Przedstawienie zaś na łamach prasy takiego zachowania
się nieżyjącego już ojca powódki, jakie świadczyły o jego dziwactwach (zaburzeniach
psychicznych), i to niepotrzebne dla celu artykułu, sprzeczne jest z zasadami współżycia,
zatem - bezprawne.
Domniemanie bezprawności
Z art. 24 k.c. wynika domniemanie bezprawności
Korzystny dla pokrzywdzonego rozkład ciężaru dowodu
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 24 maja 2002r. sygn. I ACa 1459/01
Ustawodawca w zdaniu pierwszym § 1 art. 24 KC wprowadził ogólne domniemanie
bezprawności działań naruszających dobra osobiste. Na gruncie Kodeksu Cywilnego
przyjmuje się obiektywne kryterium bezprawności. Postawienie komuś zarzutu
nieprawdziwego, naruszającego jego cześć, jest zawsze działaniem sprzecznym z zasadami
współżycia społecznego i w związku z tym bezprawnym, choćby postawienie takiego zarzutu
podyktowane było dobrą wiarą jego autora i poparte jego starannością w sprawdzaniu
danych, na których zarzut się opiera. Dobra wiara autora zarzutu wyłącza jedynie jego winę.
Okoliczności wyłączające bezprawność
Zgoda uprawnionego
- zgoda uprzednia, problem zgody ex post,
- zgoda nie może mieć charakteru ogólnego, winna odnosić się do określonego
naruszenia dobra osobistego,
- może być wyrażona w sposób wyraźny bądź dorozumiany (per facta concludentia)
Zgoda uprawnionego – zagadnienia szczegółowe
Charakter prawny zgody:
1) Koncepcja traktująca zgodę jako jednostronną czynność prawną,
2) Koncepcja zgody jako tzw. działania prawnego
(koncepcja przeważająca)
Problem cofnięcia zgody
Przyjęto, iż może nastąpić cofnięcie wcześniej wyrażonej zgody nawet na etapie podjęcia
działań naruszających dobro osobiste (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 06.05.1998r.
sygn. II CKN 734/97)
Zgoda uprawnionego – zagadnienia szczegółowe
Problem zakresu udzielonej zgody (zgoda na zabiegi medyczne)
W odniesieniu do niektórych dóbr osobistych zgoda niedopuszczalna (życie) bądź
podlegająca ograniczeniom (znaczenie art. 58 k.c., zgody na transplantacje)
Działanie na własne ryzyko
Dobrowolne narażanie się, bez istotnej potrzeby na niebezpieczeństwo, uczestniczenie w
ryzykownych wydarzeniach, podejmowanie ryzykownych czynności.
Stanowi w istocie inaczej wyrażoną zgodę.
Działanie na podstawie przepisu (w ramach porządku prawnego)
Określone normy prawne przewidują i dopuszczają działania bądź zaniechania ingerujące w
sferę dóbr osobistych.
Przykłady:
1) Zatrzymanie oskarżonego (art. 75 §2 k.p.k.)
2) Przeszukanie osoby (art. 223 k.p.k.)
3) Składanie oświadczeń majątkowych przez osoby pełniące funkcje publiczne
4) Krytyka prasowa (art. 41 Pr. pras.)
5) art. 423 k.c. obrona konieczna, czy samopomoc (art. 343 k.c.)
Działanie w ramach porządku prawnego
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 10.07.1998r. sygn. I ACa 202/98
Jeżeli użyte w pismach procesowych sformułowania nie są oględne, przypisują wprost
powódce naganne cechy, nie odnoszą się do przedmiotu postępowania, nie ograniczają się
do wskazania faktów dotyczących przedmiotu współwłasności podważających twierdzenia
powódki, lecz powodują także fakty odnoszące się do osoby powódki negatywnie ją
charakteryzujące, to Sąd Wojewódzki prawidłowo przyjął, że w wymienionych pismach
procesowych doszło do naruszenia dóbr osobistych powódki.
Problem odpowiedzialności za ekspertyzy biegłych sądowych
Granice immunitetu parlamentarnego
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29.10.2010r. sygn. I CSK 651/09
Nie jest objęta immunitetem (art. 105 ust. 1 Konstytucji oraz art. 6 ust. 1 ustawy z dnia
09.05.1996 r. o wykonywaniu mandatu posła i senatora, t.j. Dz.U. z 2003 r. Nr 221, poz. 2199
ze zm.) odpowiedzialność posła za naruszenie dóbr osobistych polegające na przedstawieniu
nieprawdziwych faktów dotyczących osób, które znalazły się w kręgu zainteresowania posła
ze względu na działalność wchodzącą w zakres sprawowanego mandatu, jeżeli fakty te nie
zostały wskazane w toku prac Sejmu. Nie jest również objęta immunitetem
odpowiedzialność posła za naruszenie dóbr osobistych innych osób wypowiedziami
obejmującymi oceny i opinie o tych osobach, chyba że stanowiły one element dokumentu
będącego podstawą lub wynikiem prac Sejmu (jego organów) albo wniosku, wystąpienia lub
głosowania.
Granice wolności słowa pełnomocników (immunitet formalny)
Art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982r. o radcach prawnych Radca prawny przy
wykonywaniu czynności zawodowych korzysta z wolności słowa i pisma w granicach
określonych przepisami prawa i rzeczową potrzebą.
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24.05.2012r. sygn. V CSK 255/11
Granice wolności słowa w mowie i piśmie radcy prawnego działającego w procesie w
charakterze pełnomocnika procesowego strony, wyznaczają treść art. 11 i art. 2 ustawy z
dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (t.j. Dz.U. z 2010 r. Nr 10, poz. 65 ze zm.).
Granice wolności słowa pełnomocników
Art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 26 maja 1982r. Prawo o adwokaturze
Adwokat przy wykonywaniu zawodu adwokackiego korzysta z wolności słowa i pisma w
granicach określonych przez zadania adwokatury i przepisy prawa.
Orzeczenie Wyższego Sądu Dyscyplinarnego z 15 stycznia 2011r. sygn.WSD 52/10
Istotą wolności słowa przy wykonywaniu zawodu adwokata zwana immunitetem
adwokackim polega na tym, że adwokat w obronie interesów swojego klienta ma
zagwarantowaną swobodę wypowiedzi, chodzi przede wszystkim o swobodę wypowiedzi w
wystąpieniach przed sądem i w pismach procesowych. Chodzi o swobodę wypowiedzi przy
wykonywaniu zawodu adwokata, a nie o wypowiedzi w okolicznościach choćby
pozostających w czasowym bądź miejscowym związku z wykonywaniem zawodu (jak w
niniejszej sprawie - na korytarzu sądowym, w przerwie rozprawy), które nijak nie wiążą się z
wykonywaniem zawodu i immunitetem adwokackim.
Granice wolności słowa pełnomocników (immunitet formalny)
Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 19 kwietnia 2018r. (sygn. 41841/12,
Alain Ottan przeciwko Francji)
• Komentarz prasowy adwokata wygłoszony na korytarzu budynku sądu po
zakończonej rozprawie nie jest objęty przysługującym adwokatowi immunitetem
"zachowania na sali rozpraw”.
• Trybunał przypomina, że obrona klienta może, w określonych okolicznościach, być
prowadzona za pośrednictwem mediów, jeśli wygłaszane kwestie nie stanowią rażącego
ataku na działania sądu, jeśli wypowiedź adwokata osadzona jest w kontekście debaty
prowadzonej w interesie publicznym dotyczącej funkcjonowania systemu wymiaru
sprawiedliwości, jeśli nie przekraczają one dopuszczalnej granicy wypowiadanych opinii bez
opierania się na uzasadnionych podstawach faktycznych, i jeśli adwokat uprzednio skorzystał
z wszelkich dostępnych środków zaradczych w imieniu klienta.
Odpowiedzialność administratora portalu internetowego
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 września 2016r. sygn. I CSK 598/15, tezy:
1. Administrator portalu internetowego nie powinien usuwać wpisów naruszających
dobra osobiste , lecz w świetle zawartego w art. 14 ustawy z dnia 18 lipca 2002 r. o
świadczeniu usług drogą elektroniczną (Dz.U. Nr 144, poz. 1204 ze zm.) uregulowania tylko
zablokować do nich dostęp.
2. Przepis art. 14 ust. 1 ustawy z dnia 18 lipca 2002 r. o świadczeniu usług drogą
elektroniczną (Dz.U. Nr 144, poz. 1204 ze zm.) wyłącza odpowiedzialność administratora
portalu internetowego udostępnianego jego użytkownikom w celu dokonywania przez nich
anonimowej publikacji swych opinii na temat opublikowanego artykułu prasowego, wówczas
gdy nie wie on bezprawnym charakterze przechowywanych i udostępnianych danych
korzystających z usług hostingu. Jako wiedzę administratora o inkryminowanych
komentarzach internautów w rozumieniu tego przepisu, należy zakwalifikować sytuację,
kiedy administrator w związku z doświadczeniem z dotychczasowej działalności na polu
świadczenia usług hostingu liczy się z realną możliwością dokonywania przez internautów
wpisów o treści naruszającej dobra osobie konkretnych osób, a to w związku z treścią
artykułu prasowego, pod którym anonimowi internauci zamieszczają swoje opinie i godząc
się z tym nie podejmuje stosownych działań, pomimo zatrudniania pracowników, którzy
zajmują się także usuwaniem wpisów naruszających interesy ekonomiczne administratora
(chodzi np. o wpisy będące reklamą czy informacją handlową internautów) oraz pomimo
wiedzy, że system automatycznej filtracji używanego przez internautów słownictwa nie jest
skuteczny.
Ustawa z 18 lipca 2002r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną
Art.14
1. Nie ponosi odpowiedzialności za przechowywane dane ten, kto udostępniając zasoby
systemu teleinformatycznego w celu przechowywania danych przez usługobiorcę nie wie o
bezprawnym charakterze danych lub związanej z nimi działalności, a w razie otrzymania
urzędowego zawiadomienia lub uzyskania wiarygodnej wiadomości o bezprawnym
charakterze danych lub związanej z nimi działalności niezwłocznie uniemożliwi dostęp do
tych danych.
2. Usługodawca, który otrzymał urzędowe zawiadomienie o bezprawnym charakterze
przechowywanych danych dostarczonych przez usługobiorcę i uniemożliwił dostęp do tych
danych, nie ponosi odpowiedzialności względem tego usługobiorcy za szkodę powstałą w
wyniku uniemożliwienia dostępu do tych danych.
3. Usługodawca, który uzyskał wiarygodną wiadomość o bezprawnym charakterze
przechowywanych danych dostarczonych przez usługobiorcę i uniemożliwił dostęp do tych
danych, nie odpowiada względem tego usługobiorcy za szkodę powstałą w wyniku
uniemożliwienia dostępu do tych danych, jeżeli niezwłocznie zawiadomił usługobiorcę o
zamiarze uniemożliwienia do nich dostępu.
4. Przepisów ust. 1-3 nie stosuje się, jeżeli usługodawca przejął kontrolę nad
usługobiorcą w rozumieniu przepisów o ochronie konkurencji i konsumentów.
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 13 lutego 2014r. sygn. I ACa 1086/13
Usługodawca nie ma wprawdzie obowiązku monitorowania sieci, jednakże sytuacja, w której
po stronie usługodawcy istnieje stan wiedzy o fakcie naruszenia czy też bezprawnym
charakterze tego naruszenia prowadzi do wystąpienia odpowiedzialności po stronie
usługodawcy (patrz:wyrok SA w Lublinie z 18 stycznia 2011 r. I ACa 544/10, lex 736495).
(…)
Cytowany wyżej artykuł 14 ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną zwalnia
pozwanego od odpowiedzialności za naruszenie dóbr osobistych tylko wtedy gdy po
uzyskaniu wiarygodnej wiadomości o bezprawnym charakterze danych niezwłocznie
uniemożliwi dostęp do tych danych czyli niezwłocznie je usunie. Bezspornym w sprawie jest,
że pozwany był wzywany przez powoda do usunięcia wpisów i wpisów tych nie usunął
niezwłocznie, a dopiero w toku procesu.
Odpowiedzialność administratora portalu internetowego
Teza wyroku Sądu Najwyższego z 30 września 2016r. cyt:
Przepis art. 14 ust. 1 ustawy z dnia 18 lipca 2002 r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną
(t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 1030) nie modyfikuje w stosunku do administratora portalu
internetowego świadczącego usługi hostingu regulacji przewidzianej w
art. 24 § 1 KC, dotyczącej rozkładu ciężaru dowodu braku bezprawności naruszenia dóbr
osobistych wpisami anonimowych internautów.
Odpowiedzialność administratora portalu internetowego cd.
Wyrok Sądu Najwyższego z 22 września 2020r. sygn. I CSK 632/18
Administrator portalu internetowego odpowiada na podstawie art. 24 § 1 KC za własne
działania naruszające dobra osobiste osób trzecich, które polegają na rozpowszechnianiu i
utrzymywaniu cudzych anonimowych informacji naruszających te dobra za pośrednictwem
strony internetowej. Artykuł 14 ust. 1 ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną, nie
modyfikując ciężaru wykazania bezprawności naruszenia dobra osobistego, wskazuje jedynie
okoliczności, które wyłączają bezprawność zachowania świadczącego usługi hostingowe.
Jednocześnie dodaje się, że odpowiedzialność podmiotu świadczącego hosting jest możliwa
w dwóch przypadkach, a mianowicie: gdy posiada on wiedzę o bezprawnym charakterze
udostępnionych za jego pośrednictwem danych, a także wtedy, gdy mimo otrzymania
urzędowego zawiadomienia lub uzyskania wiarygodnej wiadomości o bezprawnym
charakterze udostępnionych danych nie uniemożliwił on dostępu do tych danych.
Jurysdykcja w sprawach pomówień w Internecie
Wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE z dnia z dnia 21 grudnia 2021 r. sygn. C-251/20
Artykuł 7 pkt 2 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1215/2012 z dnia 12
grudnia 2012 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania
w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.Urz.UE L z 2012 r., Nr 351, s. 1) należy interpretować
w ten sposób, że osoba, która, uznając, iż doszło do naruszenia jej praw poprzez
rozpowszechnianie w Internecie dyskredytujących ją treści, podejmuje jednocześnie
działania, z jednej strony, w celu doprowadzenia do sprostowania dotyczących jej informacji i
usunięcia dotyczących jej treści umieszczonych w sieci, a z drugiej strony w celu uzyskania
naprawienia wynikających z tego umieszczenia w sieci szkód i krzywd, może żądać przed
sądami każdego państwa członkowskiego, na terytorium którego wypowiedzi te są lub były
dostępne, naprawienia szkody i krzywdy wyrządzonych na terytorium państwa
członkowskiego siedziby sądu, do którego wniesiono powództwo, nawet jeśli sądy te nie są
właściwe do rozpoznania żądania sprostowania i usunięcia.

Wizerunek – warunki dopuszczalnego rozpowszechniania

Art. 81 ust. 1 prawa autorskiego rozpowszechnianie wizerunku wymaga zezwolenia osoby na
nim przedstawionej. W braku wyraźnego zastrzeżenia zezwolenie nie jest wymagane, jeżeli
osoba ta otrzymała umówioną zapłatę za pozowanie.
Wizerunek – warunki dopuszczalnego rozpowszechniania
Zezwolenia nie wymaga rozpowszechnianie wizerunku:
1) osoby powszechnie znanej, jeżeli wizerunek wykonano w związku z pełnieniem przez nią
funkcji publicznych, w szczególności
politycznych, społecznych, zawodowych, 2) osoby stanowiącej jedynie szczegół całości takiej
jak zgromadzenie, krajobraz, publiczna impreza.
Wizerunek – warunki dopuszczalnego rozpowszechniania
Wyrok Sądu Najwyższego z 24 lipca 2020r. sygn. I CSK 673/18
1. Prawa do decydowania o rozpowszechnieniu swojego wizerunku są pozbawione
między innymi osoby, które stanowią szczegół całości takiej, jak zgromadzenie, publiczna
impreza (art. 81 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach
pokrewnych). Ustawodawca nie zdefiniował w prawie autorskim użytego w nim pojęcia
„zgromadzenia” czy „publicznej imprezy”, dopuszczalne jest zatem, zgodnie z towarzyszącym
tej regulacji ratio legis, objęcie nim każdej, publicznej grupy ludzi (np. grupa manifestujących
ludzi, fanów zespołu na koncercie, kibiców na stadionie, uczestników procesji) do których
może także należeć grupa kilkunastu sąsiadów protestujących przeciwko budowie
przedszkola.
2. W przypadku styku prawa do swobodnej wypowiedzi publicznej i prawa do ochrony
czci i dobrego imienia należy przyjąć, że ranga i poziom ochrony tych praw jest jednakowy i
żadne z nich nie ma absolutnego charakteru. W orzecznictwie Sądu Najwyższego dominuje
stanowisko, że granicę dla ochrony swobody wypowiedzi tworzy wymóg rzetelności
dziennikarskiej, zachowania wymogów dobrej sztuki i etyki zawodowej.

Wizerunek osoby powszechnie znanej

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 30 grudnia 2019r. sygn. I ACa 165/19
Człowiek może się stać osobą powszechnie znaną poprzez swoją działalność społeczną,
naukową, polityczną, literacką, a nawet przez swoje życie prywatne. Zwraca się również
uwagę, że zbyt rygorystyczna interpretacja art. 81 ust. 2 pkt 1 ustawy o prawie autorskim i
prawach pokrewnych może godzić w wolność prasy. Przepis ten ma służyć ochronie
prywatności, a nie ochronie osoby publicznej przed powtórnym upublicznieniem jej
wizerunku z przeszłości.

Problem uzasadnionego interesu społecznego lub prywatnego

Wyrok Sądu Najwyższego z 29 października 1971r. sygn. II CR 455/71
Zwrócić jednak należy uwagę, że nie każde pomówienie tego rodzaju jest działaniem
bezprawnym uzasadniającym żądanie ochrony na podstawie art. 24 KC.
Według obowiązującego prawa karnego nie ma przestępstwa zniesławienia jeżeli zarzut był
uczyniony niepublicznie i był prawdziwy albo jeżeli sprawca działał w przeświadczeniu
opartym na uzasadnionych podstawach, że zarzut był prawdziwy (art. 179 § 1 KK).
Jeśli chodzi o ochronę przewidzianą w prawie cywilnym, to nie można by co prawda iść tak
daleko, aby uznać, że samo przeświadczenie sprawcy o prawdziwości zarzutu uchyla
możliwości żądania ochrony. Również bowiem i w takim wypadku osoba, której dobre imię
zostało naruszone, ma interes prawny w żądaniu odwołania zarzutu obiektywnie
nieprawdziwego. Natomiast przyjąć należy, że jeżeli zarzut był nie tylko subiektywnie, ale i
obiektywnie prawdziwy, a został postawiony niepublicznie i w celu ochrony uzasadnionego
interesu sprawcy naruszenia lub interesu społecznego, to nie ma bezprawności działania i
tym samym upadają przesłanki do żądania ochrony przewidzianej w art. 24 KC.
Uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego z
18 lutego 2005r. sygn. III CZP 53/04
• Wykazanie przez dziennikarza, że przy zbieraniu i wykorzystaniu materiałów
prasowych działał w obronie społecznie uzasadnionego interesu oraz wypełnił obowiązek
zachowania szczególnej staranności i rzetelności, uchyla bezprawność działania dziennikarza.
• Jeżeli zarzut okaże się nieprawdziwy, dziennikarz zobowiązany jest do jego
odwołania.
Poszukiwanie innych przesłanek mających wyłączać bezprawność
1. Prywatność osób pełniących funkcje publiczne,
2. Dozwolona krytyka
3. Problem wolności artystycznej
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 8 lipca 2011r. sygn. I ACa 375/11
1.Dobrem osobistym jest prawo do prywatności. Prywatność to obszar niedostępności,
chroniony przed zainteresowaniem innych osób. Ingerencja w tę sferę może być jednak
zaakceptowana ze względu na czynnik usprawiedliwionego zainteresowania. Może to
dotyczyć osób pełniących funkcje publiczne oraz osób znanych publicznie między innymi
wtedy, gdy same zabiegają o zainteresowanie mediów.
2. Wolność artystyczna nie ma charakteru absolutnego i samodzielnie nie uchyla
bezprawności twórcy naruszającego dobra osobiste. Gdy efekt twórczości artystycznej w
postaci utworu jest upubliczniany może dojść do kolizji zawartych w nim treści z innymi
dobrami podlegającymi ochronie, w tym dobrami osobistymi innych osób.
Problem wzajemności naruszeń
Wyrok Sądu Najwyższego z 11 sierpnia 2010r. sygn. I CSK 649/09
Osoba postępująca nagannie zachowuje prawo do ochrony dobrego imienia w razie zarzutu
bardziej niegodnego zachowania niż to, którego się dopuściła.
Wyrok Sądu Najwyższego z 3 lipca 1987r. sygn. I CR 135/87 cyt:
Ostre polemiki prasowe, w których adwersarze "prześcigają się" w używaniu obraźliwych
argumentów ad personam nie zasługują na społeczną aprobatę. Prawo cywilne (art. 23 i 24
KC) nie chroni żadnego z autorów biorących udział w takiej polemice.
Zagadnienie kolizji dóbr osobistych
Cudze działanie bądź zaniechanie
Problem działania bądź zaniechania osób prawnych
Wyrok Sądu Najwyższego z 4 listopada 2011r. sygn. I CSK 34/11
Okoliczność, że osoba fizyczna wchodząca w skład organu osoby prawnej działa - naruszając
cudze dobro osobiste - w takim charakterze, nie zwalnia tej osoby z odpowiedzialności
wobec pokrzywdzonego, przewidzianej w art. 24 § 1 KC.
Przesłanki powstania roszczeń majątkowych
Art. 24 §2 k.c. jeżeli wskutek naruszenia dobra osobistego została wyrządzona szkoda
majątkowa, poszkodowany może żądać jej naprawienia na zasadach ogólnych.
Art. 24 §1 zd. 2 Na zasadach przewidzianych w kodeksie może on również żądać
zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel
społeczny.
Roszczenia majątkowe

Podmiot uprawniony
Co do zasady osoba bezpośrednio dotknięta naruszeniem (poszerzony zakres w przypadku
roszczeń majątkowych por. np. art. 446 k.c.)
Poszerzanie ochrony – zakresu osób uprawnionych poprzez konstrukcję więzi, związku
emocjonalnego (por. wyrok Sądu
Najwyższego 6.4.2004 r., I CK 484/03)

Środki ochrony
1) Roszczenie o zaniechanie,
2) Roszczenie o usunięcie skutków naruszenia
3) Roszczenie o ustalenie,
4) Roszczenie o zapłatę odszkodowania,
5) Roszczenie o zapłatę zadośćuczynienia,
6) Inne roszczenia związane z naruszeniem dóbr osobistych (np. roszczenie o zapłatę
renty)
Roszczenie o zaniechanie
- obawa o naruszenie dobra jest realna, uzasadniona,
- powód musi określić zagrożone dobro osobiste oraz jakich konkretnie zachowań
pozwany ma zaniechać (od jakich ma się powstrzymać)
- nie jest wystarczające ogólne sformułowanie żądań np. domagania się zaniechania
wszelkich publikacji na temat powoda
Roszczenie o zaniechanie cd.
• Może występować samodzielnie (funkcja prewencyjna), wówczas gdy do naruszenia
dobra jeszcze nie doszło,
• Obok żądania usunięcia skutków naruszenia (tak występuje najczęściej)
Roszczenie o usunięcie skutków naruszenia dóbr osobistych
Treść żądania musi być skonkretyzowana, dostosowana do charakteru i rodzaju naruszanego
dobra osobistego (przykłady: przeprosiny, zniszczenie nakładu obrażającej powoda
publikacji, usunięcie wpisów, fotografii, a nawet zakazania określonej działalności)
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 października 2007r. sygn. IV CSK 264/07
• Skarżący sprzeciwiał się uznaniu, że działalność domu pogrzebowego wpływa na
samopoczucie powodów, prowadzi do zachwiania ich poczucia bezpieczeństwa i swobody
we własnym domu i wokół niego, i to pomimo akceptowanej społecznie działalności
zakładów pogrzebowych. Ustalenia faktyczne prowadzą jednak do odmiennych wniosków,
prawidłowo sformułowanych w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku. Powodowie
zamieszkując-obok posesji, na której pozwany prowadził zakład pogrzebowy, stawali się
mimo woli świadkami rytuałów pogrzebowych, co zwężało ich przeżycia emocjonalne do
emocji negatywnych. Częste konfrontowanie ze śmiercią, rozpaczą i cierpieniem utrudniało
przeżywanie radości dnia codziennego, zarówno w gronie rodzinnym, jak i w gronie
znajomych, dlatego należy uznać prawo powodów do ochrony przed tego rodzaju
wtargnięciem w sferę ich stanu psychicznego i emocjonalnego. (....)
• Dysponowanie przez podmiot dopuszczający się naruszenia cudzych dóbr osobistych
zezwoleniem na prowadzenie określonej działalności nie wyłącza bezprawności jego
działania, a ocena naruszeń, będących podstawą roszczenia opartego na art. 24 KC, należy do
sądu. Podobne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 10.2.2004 r., IV CK 454/02
(nie publ.) dotyczącym decyzji administracyjnej określającej sposób korzystania z
pomieszczeń w budynku znajdującym się na nieruchomości, z której pochodzą immisje.
Przyjął, że istnienie tej decyzji nie wyłącza automatycznie możliwości dokonania przez sąd
ustaleń i ocen, czy sposób działania wynikający z decyzji nie zakłóca korzystania z
nieruchomości sąsiednich ponad przeciętna miarę wynikającą z art. 144 KC. Zakazanie
prowadzenia działalności gospodarczej ze względu na niedopuszczalne uciążliwości,
prowadzące do naruszenia dóbr osobistych osób korzystających z sąsiednich nieruchomości,
nie pozostaje w sprzeczności z zasadą swobody działalności gospodarczej, albowiem odnosi
się tylko do ściśle określonego miejsca wykonywania działalności.
(...)
Usunięcie skutków naruszenia przeprosiny
Wyrok Sądu Najwyższego z 20 stycznia 2011r. sygn. I CSK 409/10
Dla zrealizowania przesłanki rzeczywistego usunięcia skutków naruszenia dóbr osobistych
powoda, oświadczenie o jego przeproszeniu powinno mieć taki sam potencjalny zasięg
oddziaływania jak inkryminowana wypowiedź, co oznacza także uwzględnienie
przedmiotowej adekwatności brzmienia oświadczenia o przeproszeniu do sposobu
naruszenia dobra osobistego.
Wyrok Sądu Najwyższego z 19 stycznia 1982r. sygn. IV CR 500/81
Część sentencji wyroku w sprawie ochrony dóbr osobistych, która dotyczy przeproszenia,
powinna zawierać między innymi ściśle zindywidualizowane określenie czynności, która ma
być dopełniona. Sąd nie może ograniczyć się do takiej formuły sentencji wyroku, w której
sformułowanie treści oświadczenia, w tym także przeproszenia, pozostawia się stronie
pozwanej. Tego rodzaju sposób formułowania sentencji wyroku nie odpowiada zasadzie, że
sentencja wyroku musi być definitywna i kategoryczna i nie można jej konkretyzacji
pozostawić którejkolwiek ze stron.
Roszczenie o ustalenie
• Problem dopuszczalności stosowania art. 189 k.p.c. jako wyłącznej metody ochrony
na
naruszenie dóbr osobistych,
• Uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego - Izba Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych z 24 lutego 1967r. sygn. III PZP 41/66, wyłącza dopuszczalność powództwa o
ustalenie w dochodzeniu ochrony dóbr osobistych
• Krytyka uchwały w doktrynie

Znaczenie instytucji zabezpieczenia powództwa w ochronie dóbr osobistych

• Art. 730 k.p.c. oraz art. 755 k.p.c.
• Przykład zastosowania: postanowienie Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 6
czerwca 2017r. sygn. I ACz 1168/17
W przedmiotowej sprawie słusznie stwierdził Sąd Okręgowy, że wniosek o zabezpieczenie
zasługiwał na uwzględnienie. W niniejszej sprawie chodzi o zabezpieczenie roszczenia
wynikającego z art. 24 § 1 KC, czyli roszczenia służącego ochronie dóbr osobistych. Na
podstawie art. 43 KC przepisy o ochronie dóbr osobistych osób fizycznych stosuje się
odpowiednio do osób prawnych, czyli w tej sprawie do uprawnionego. Zasadnie uznał Sąd I
instancji, że ochroną objęte są zarówno te dobra, które zostały przykładowo wymienione w
art. 23 KC, ale także inne dobra osobiste, które przynależą osobie fizycznej, czy osobie
prawnej. Do dóbr osobistych podlegających ochronie należy dobre imię, nazwa, znak
towarowy, opinia handlowa itd. W niniejszej sprawie obowiązany poprzez publikację w
Internecie artykułu opisującego praktyki handlowe uprawnionego i oceniając je za wadliwe,
niewątpliwie dopuścił się czynu, który może podważać zaufanie do uprawnionego klienteli.
Jak wskazał uprawniony w publikacji tego artykułu na profilu społecznościowym
prowadzonym przez obowiązanego (profil Grupy (...) na (...)) umieszczono informację, na
którą powoływali się klienci obowiązanego domagając się rozwiązania zawartych umów. Stąd
należy wskazać, że trafnie ocenił Sąd I instancji, że uprawniony uprawdopodobnił swoje
roszczenie.
Zadośćuczynienie za naruszenie dóbr osobistych
Szkoda niemajątkowa

Pojęcie szkody w ogóle

Koncepcja wąskiego rozumienia szkody – szkoda jako uszczerbek wyłącznie

majątkowy

Koncepcja szerokiego rozumienia szkody – obejmująca szkody majątkowe i niemajątkowe

Zagadnienie skutkowego ujęcia szkody

Pojęcie szkody niemajątkowej

- następstwa zdarzenia szkodzącego wywołują negatywne skutki w sferze majątku

poszkodowanego

- pojęcie języka prawnego (por. art. 24 §2 k.c.)

- pojęcie szkody czysto majątkowej (pure economic

loss)

- uszczerbek niemajątkowy,

Szkoda niemajątkowakrzywda, szkoda niematerialna;

- wyróżnienie następuje według kryterium charakteru i sfery naruszenia,

- szkoda niemajątkowa dotyczy ujemnych następstw, cierpień fizycznych i psychicznych

poszkodowanego

Szkoda niemajątkowa w ujęciu sensu stricto i sensu largo

Szkoda niemajątkowa sensu largo Szkoda niemajątkowa w rozumieniu sensu stricto

Krzywda oraz wszelkie uszczerbki niemajątkowe, które nie wynikają z naruszenia dóbr
osobistych Krzywda – uszczerbek niemajątkowy wywołany

naruszeniem dóbr osobistych

Pojęcie szkody niemajątkowej w innych aktach prawnych

Art. 82 ust. 1 rozporządzenia Rozporządzenie Parlamentu

Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w
związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz
uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych)

każda osoba, która poniosła szkodę majątkową lub niemajątkową w wyniku naruszenia niniejszego
rozporządzenia, ma prawo uzyskać od administratora lub podmiotu przetwarzającego
odszkodowanie za poniesioną szkodę.
Ustawa z dnia 6 listopada 2008r. o prawach pacjenta i rzeczniku praw pacjenta

Art. 67i ust. 1 Celem postępowania przed wojewódzką komisją jest ustalenie, czy
zdarzenie, któregonastępstwem była szkoda majątkowa lub niemajątkowa, stanowiło
zdarzenie medyczne.

Ustawa z dnia 24 listopada 2017r. o imprezach turystycznych i powiązanych usługach turystycznych

Art. 50

1. Podróżnemu przysługuje obniżka ceny za każdy okres, w trakcie którego stwierdzono

niezgodność, chyba że została ona spowodowana wyłącznym działaniem lub
zaniechaniem podróżnego.

2. Podróżnemu przysługuje odszkodowanie lub zadośćuczynienie za poniesione szkody lub

krzywdy, których doznał w wyniku niezgodności. Organizator turystyki niezwłocznie wypłaca
odszkodowanie lub zadośćuczynienie.

Problem zakresu szkody na gruncie art. 287 ustawy z dnia 30 czerwca 2000r. Prawo własności
przemysłowej

1 Uprawniony z patentu, którego patent został naruszony, lub osoba, której ustawa na to zezwala,
może żądać od naruszającego patent zaniechania naruszania, wydania bezpodstawnie uzyskanych
korzyści, a w razie zawinionego naruszenia również naprawienia wyrządzonej szkody: 1) na zasadach
ogólnych albo

2) poprzez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej opłacie licencyjnej albo innego
stosownego wynagrodzenia, które w chwili ich dochodzenia byłyby należne tytułem udzielenia przez
uprawnionego zgody na korzystanie z wynalazku.

Szkoda niemajątkowa na gruncie art.

424(1) k.p.c.

Instytucja skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego

orzeczenia.

Problem charakteru szkody

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 marca 2008r. sygn. III CNP 10/08

Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia przysługuje także

w razie wyrządzenia tym orzeczeniem szkody niemajątkowej.

Szkoda niemajątkowa a szkoda niepowetowana

Zgodnie z art. 335 §1 k.p.c. Natychmiastowa wykonalność nie będzie orzeczona nawet za
zabezpieczeniem, jeżeli wskutek wykonania wyroku mogłaby wyniknąć dla pozwanego
niepowetowana szkoda.

Niepowetowaną szkodą w rozumieniu ww. przepisu może być także szkoda niemajątkowa (krzywda)

Art.414 k.p.c. – przesłanka wstrzymania wykonania wyroku

Wniesienie skargi o wznowienie nie tamuje wykonania zaskarżonego wyroku. W przypadku
uprawdopodobnienia, że skarżącemu grozi niepowetowana szkoda, sąd może na wniosek strony
wstrzymać wykonanie wyroku, chyba że strona przeciwna złoży odpowiednie zabezpieczenie.

Tendencje rozwoju instytucji szkody niemajątkowej w prawie prywatnym

Wyróżniane na gruncie włoskiego prawa prywatnego: danno morale, danno esistenziale, danno
biologico)

Wyróżnienie torts actionable per se w systemach common law

Szkoda na osobie i szkoda na mieniu

- wyróżnienie następuje ze względu na dobro bezpośrednio naruszone

Szkoda na osobie Szkoda na mieniu

- może tym samym obejmować: a) szkodę majątkową (koszty

leczenie, rehabilitacji, opieki itd.)

b) szkodę niemajątkową (krzywda) por. art. 3853 pkt 1, art. 4172, art.

435, czy art. 4497 kodeksu

cywilnego - tylko szkoda majątkowa

Szkoda na osobie – praktyka orzecznicza

• Wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 12 października 2018r.

sygn. I ACa 1616/17 cyt:

Szkoda na osobie obejmuje nie tylko uregulowane w art. 444 KC konsekwencje uszkodzenia ciała lub
wywołania rozstroju zdrowia, ale może być także skutkiem naruszenia innych dóbr osobistych
człowieka. Jeśli takie ujemne konsekwencje następują w sferze majątkowych dóbr i interesów
poszkodowanego, to powodują one majątkową szkodę na osobie. Kiedy zaś uszczerbek wynikający z
naruszenia dobra osobistego dotyczy sfery niemajątkowej, to pojawia się kwestia naprawienia szkody
niemajątkowej na osobie, zwanej krzywdą.

Szkoda niemajątkowa w praktyce orzeczniczej

Postanowienie Sądu Najwyższego z 8 lutego 2013r. sygn. IV CNP 66/12 cyt:

Szkodą w rozumieniu art. 424[1] KPC może być także szkoda niemajątkowa (krzywda), przy czym w
takiej sytuacji skarżący - w ramach przesłanki przewidzianej w art. 424[5] § 1 pkt 4 KPC - powinien
wykazać rodzaj, wysokość i czas powstania szkody niemajątkowej oraz wykazać, że jest ona
następstwem wydania zaskarżonego orzeczenia, powołać lub przedstawić dowody albo inne środki
uwiarygodniające jego twierdzenie w tym przedmiocie.

Szkoda na osobie

Problem szkód przyszłych i indywidualnych art. 444 k.c. (uszkodzenie ciała, rozstrój zdrowia,
śmierć

człowieka), a ogólne zasady

odszkodowawczej (art. 351 i 363 k.c.) odpowiedzialności

Szkoda niemajątkowa a szkoda w cudzym interesie

Art. 438 k.c. kto w celu odwrócenia grożącej drugiemu szkody albo w celu odwrócenia wspólnego
niebezpieczeństwa przymusowo lub nawet dobrowolnie poniósł szkodę majątkową, może żądać
naprawienia poniesionych strat w odpowiednim stosunku od osób, które z tego odniosły korzyść.

Art. 438 k.c. nie dotyczy szkód niemajątkowych

Problem zbiegu z odpowiedzialnością kontraktową

Odpowiedzialność organizatora turystyki za szkodę niemajątkową Uchwała Sądu Najwyższego z dnia

19 listopada 2010r. sygn. III CZP 79/10

Przepis art. 11a ust. 1 ustawy z 29.8.1997 r. o usługach turystycznych (t.j. Dz.U. z 2004 r. Nr 223, poz.
2268 ze zm.) może być podstawą odpowiedzialności organizatora turystyki za szkodę niemajątkową
klienta w postaci tzw. zmarnowanego urlopu.

Wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 12 marca 2002 r.,

S. Leitner v. TUI Deutschland GmbH, nr C-168/00 (EurlexJ0168)

Por. Motyw 34 Dyrektywa z dnia 25 listopada 2015 r. Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr
2015/2302 z dnia 25 listopada 2015 r. w sprawie imprez turystycznych i powiązanych usług
turystycznych, zmieniająca rozporządzenie (WE) nr 2006/2004 i dyrektywę Parlamentu Europejskiego
i Rady 2011/83/UE oraz uchylająca dyrektywę Rady 90/314/EWG z dnia 25 listopada 2015 r.
(Dz.Urz.UE.L Nr 326, str. 1)

(…) Rekompensata powinna pokrywać także szkodę niemajątkową, taką jak rekompensata za utratę
przyjemności z danej podróży lub wakacji z powodu poważnych problemów w realizacji
odpowiednich usług turystycznych.

(…)

Zadośćuczynienie za wyrządzoną krzywdę

Nowelizacja kodeksu cywilnego – ustawa z dnia 23.8.1996 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny
(zmiany art. 24 §1 k.c., art. 445 k.c., art. 448 k.c.)

Do czasu nowelizacji brak możliwości żądania świadczenia pieniężnego przez poszkodowanych.

Po nowelizacji w ramach usunięcia skutków naruszenia dóbr osobistych można żądać zapłaty
zadośćuczynienia

Przesłanki powstania roszczenie o zapłatę zadośćuczynienia – uwagi wprowadzające

Zagadnienie winy (art. 24 § 1 odsyła do reżimu odpowiedzialności deliktowej):

1) Koncepcja oparta na zasadzie winy: dla powstania roszczenia o zapłatę zadośćuczynienia

obok bezprawności działania sprawcy, niezbędne jest zawinienie

2) Koncepcja kompromisowa: według zasad odpowiedzialności dla czynu niedozwolonego,

którego popełnienie skutkowało naruszeniem dobra osobistego (a więc także inne zasady
odpowiedzialności niż wina, np. zasada ryzyka)

Art. 448 k.c.

• W razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało
naruszone, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub na
jego żądanie zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny,
niezależnie od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia. Przepis art. 445 § 3
stosuje się.

Roszczenie o zapłatę zadośćuczynienia

Zadośćuczynienie jako rekompensata krzywdy (szkody

niemajątkowej)

Art. 448 k.c. wyznacza uniwersalną podstawę dla roszczeń o zadośćuczynienie za naruszenie dóbr
osobistych. Jest roszczeniem fakultatywnym lecz samodzielnym

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 kwietnia 2002r. sygn. V CKN 1010/00

Zadośćuczynienie to jest roszczeniem samodzielnym, przysługującym niezależnie od innych środków

potrzebnych do usunięcia naruszenia. Brak jest ustawowej podstawy do przyjęcia, że sam fakt
uwzględnienia roszczenia o zastosowanie innych środków koniecznych do usunięcia skutków
naruszenia "wyczerpuje" uprawnienia osoby, której dobro osobiste naruszono i może prowadzić do
oddalenia powództwa o zadośćuczynienia. Niewątpliwie natomiast fakultatywny charakter
przyznania zadośćuczynienia ("sąd może przyznać") stanowi istotną wskazówkę, że w konkretnych
okolicznościach sprawy sąd uprawniony jest ocenić, że brak jest dostatecznych przesłanek do
uwzględnienia także i tego środka ochrony. W piśmiennictwie jako okoliczności takie wymienia się
m.in. całkowite usunięcie skutków naruszenia przy pomocy innych orzeczonych środków, zachowanie
się poszkodowanego albo naruszyciela (np. przyjęte przeproszenie), a także intensywność naruszenia
oraz rodzaj chronionego dobra. Co do tej ostatniej okoliczności, jest niewątpliwe, że cześć i dobre
imię człowieka należą do dóbr najsilniej chronionych. Akceptując przedstawione stanowisko
odnośnie do mogących wynikać z konkretnych okoliczności sprawy przesłanek nieuwzględnienia
roszczenia opartego na art.

448 KC, trzeba jednocześnie stwierdzić, że okoliczności sprawy niniejszej takim przesłankom nie
odpowiadają. Rodzaj naruszonego dobra, intensywność naruszenia oraz trwanie przez naruszyciela
przy nieusprawiedliwionym przekonaniu o prawidłowości swego postępowania nie tylko nie
przemawiają na rzecz nieuwzględnienia roszczenia powodów, lecz - przeciwnie - wskazują na
istnienie pełnych podstaw do zastosowania także tego sposobu usunięcia skutków naruszenia.

Fakultatywny charakter zadośćuczynienia

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 7 lutego 2005r. sygn. SK 49/03

Kwestionowany w skardze zwrot "sąd może przyznać" oznacza zatem, iż sąd przyznaje kwotę
odpowiednią do funkcji kompensacyjnej przy założeniu pozostawienia sądom znacznego luzu
ocennego co do podstaw zasądzenia oraz dopuszczenia miarkowania wysokości odszkodowania (co
pozostaje poza zakresem skargi). Należy zwrócić uwagę, że przesłanki przesądzające o ograniczeniu
kwoty zadośćuczynienia niewątpliwie mają i miałyby znaczenie w praktyce orzeczniczej w Polsce
(niezależnie czy uznamy je za słuszne) zarówno wtedy, gdy przepis stanowiłby, że "sąd zasądza", jak i
wtedy, gdy przepis mówi, że "sąd może przyznać".

Z przeprowadzonego wywodu wynika, iż przedmiotem sporu co do konstytucyjności zaskarżonego

przepisu jest tylko taka jego warstwa znaczeniowa, jaka wiązałaby się z prawem sądu do swobodnej
odmowy zadośćuczynienia pieniężnego, pomimo tego iż sąd ustalił, że potrzeba taka istnieje,
ponieważ zostały spełnione wszystkie przesłanki, o których mowa w art. 448 KC w związku z art. 24
KC. Z odmową zasądzenia zadośćuczynienia z przyczyn niezwiązanych z funkcją kompensacyjną, lecz
wyłącznie prewencyjno-represyjną mamy do czynienia wówczas gdy odmowa taka następuje np. ze
względu na minimalny stopień zawinienia czy znikomą "szkodliwość społeczna" popełnionego przez
naruszyciela czynu.

(…)

To, co powszechnie określane jest jako fakultatywny charakter orzekania zadośćuczynienia

pieniężnego przyjęty na gruncie art. 448 KC - w zakresie badanym w skardze - nie zakłada
arbitralności sądu w procesie podejmowania decyzji o jego zasądzeniu. W orzecznictwie Sądu
Najwyższego przyjęty został pogląd, iż decydując o wyborze formy kompensacji, sąd orzekający nie
może postępować dowolnie, lecz ma się kierować obiektywnymi wskazaniami (por. wyrok SN z 23
maja 2002 r., sygn. IV CKN 1076/00, OSNC nr 9/2003, poz. 121)

Fakultatywny charakter zadośćuczynienia?

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 listopada 2013r. sygn. IV CSK 121/13

Użyte w art. 448 KC sformułowanie „sąd może” przyznać zadośćuczynienie pieniężne za doznaną
krzywdę nie oznacza fakultatywności przyznania zadośćuczynienia, a jedynie to, że jeżeli sąd
stwierdzi, iż krzywda została wyrządzona przez naruszenie dobra osobistego, to powinien określić jej
rozmiar i skutki, ustalić, czy możliwe jest jej naprawienie w drodze niepieniężnej oraz czy zachodzi
potrzeba jej naprawienia w drodze zadośćuczynienia pieniężnego, a w takim wypadku obowiązany
jest określić kwotę, która jest w tym zakresie odpowiednia. Ocena, czy naruszenie dobra osobistego
uzasadnia zasądzenie zadośćuczynienia na podstawie art. 448 KC, wymaga zaś rozważenia wszystkich
okoliczności dotyczących warunków odbywania przez pokrzywdzonego kary pozbawienia wolności, w
tym także długotrwałości odbywania kary w przeludnionych celach, uciążliwości z tym związanych,
poczucia krzywdy i jego stopnia oraz innych okoliczności, które mogą zwiększać lub osłabiać poczucie
krzywdy.

Przesłanki zadośćuczynienia za wyrządzoną krzywdę na gruncie art.

448 k.c.

- Naruszenie dóbr osobistych, bezprawność + wina naruszającego,

- Wystarczy najmniejszy stopień zawinienia (culpa levissima)

Zadośćuczynienie na podstawie art. 445 k.c. w zw. z art. 444 §1 k.c. – założenia ogólne

W razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia naprawienie szkody obejmuje wszelkie
wynikłe z tego powodu koszty. Na żądanie poszkodowanego zobowiązany do naprawienia szkody
powinien wyłożyć z góry sumę potrzebną na koszty leczenia, a jeżeli poszkodowany stał się inwalidą,
także sumę potrzebną na koszty przygotowania do innego zawodu

Sąd może przyznać poszkodowanemu odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za

doznaną krzywdę

Zadośćuczynienie na podstawie art. 445 §1 i §2

Zadośćuczynienie w wypadku pozbawienia wolności oraz w wypadku skłonienia za pomocą podstępu,

gwałtu lub nadużycia stosunku zależności do poddania się czynowi nierządnemu.
Podstawy przyznania zadośćuczynienia w oparciu o art. 445 §1 i §2 k.c.

Krzywda, adekwatny związek przyczynowy,

Wszystkie przesłanki odpowiedzialności deliktowej: zasada winy, ryzyka, słuszności, o ile skutkiem
zdarzenia jest naruszenie

wymienionych w przepisie dóbr osobistych

Problem zbiegu roszczeń z art. 445 k.c. i 448 k.c.

Problem zbiegu roszczeń,

Stanowisko aprobujące (K. Pietrzykowski)

Stanowisko wykluczające zbieg (A. Szpunar)

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 sierpnia 2013r. sygn. II CSK 704/12

Art. 445 KC jest przepisem szczególnym w stosunku do art. 448 KC.

Cechy charakteryzujące roszczenie o zapłatę zadośćuczynienia

• Fakultatywność (?)

• Samodzielność,

• Ograniczona zbywalność

• Ograniczona dziedziczność roszczeń

• Stanowią składnik majątku osobistego małżonków w rozumieniu art. 33 pkt 6 kodeksu

rodzinnego i opiekuńczego

Zagadnienie zrzeczenia się roszczeń

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 21 lutego 2019r. sygn. I ACa 590/18 cyt:

Zrzeczenie się roszczeń o naprawienie szkód na osobie, które mogą powstać w przyszłości w związku
z nowo ujawnionymi skutkami zakażenia wirusem HCV, jest sprzeczne z art. 449 KC i w konsekwencji
musi być uznane za nieważne na podstawie art. 58 § 1 KC. Nie można bowiem zaakceptować sytuacji,
w której pokrzywdzona miałaby zamkniętą drogę do dochodzenia naprawienia nowych szkód, które
mogą ujawnić się po wielu latach od zakażenia. Stanowiłoby to rażące naruszenie interesów powódki
związanych z należnymi jej świadczenia zmierzającymi do naprawienia szkody.

Ograniczona zbywalność

Zgodnie z art. 449 k.c. roszczenia przewidziane w art. 444448 nie mogą być zbyte, chyba że są już
wymagalne i że zostały uznane na piśmie albo przyznane prawomocnym orzeczeniem.

Ograniczona dziedziczność

Art. 445 §3 k.c. roszczenie o zadośćuczynienie przechodzi na spadkobierców tylko wtedy, gdy zostało
uznane na piśmie albo gdy powództwo zostało wytoczone za życia poszkodowanego.
Art. 448 k.c. zd. 2 odsyła do art. 445 §3 k.c.

Dochodzenie zadośćuczynienia przez spadkobierców

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 listopada 2019r. sygn. III CSK 284/17

Do chwili działu spadku, wierzytelności powstałej na podstawie art. 445 § 3 KC może dochodzić każdy
spadkobierca, jak i wszyscy spadkobiercy łącznie. W przypadku udziału wszystkich spadkobierców
zajdzie po ich stronie współuczestnictwo materialne i jednolite. Nie będzie miało ono charakteru
koniecznego, ponieważ współuczestnictwo takie nie zachodzi przy bardzo silnej więzi wewnętrznej
między podmiotami stosunków prawnych, gdy istnieje szczególny przepis, dający poszczególnym
podmiotom prawo samodzielnego działania albo ograniczający możliwość wytoczenia powództwa
przeciwko niektórym tylko podmiotom, np. w przypadku dochodzenia świadczeń niepodzielnych,
dopóki któryś ze współwierzycieli nie wyrazi sprzeciwu (art. 381 § 1 KC).

Problem zadośćuczynienia za zerwane więzi rodzinne

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 stycznia 2010r. sygn. IV CSK 307/09

Spowodowanie śmierci osoby bliskiej przed dniem wejścia w życie ustawy z dnia 30.5.2008 r. o
zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 116, poz. 731) mogło
stanowić naruszenie dóbr osobistych najbliższych członków rodziny zmarłego i uzasadniać przyznanie
im zadośćuczynienia na podstawie art. 448 KC.

Problem granic kompensacji krzywdy

Koncepcja klasyczna – poszkodowanym jest tylko podmiot przeciwko któremu skierowano działanie
sprawcze

Koncepcja poszerzająca krąg poszkodowanych, nie tylko bezpośrednio poszkodowani

Zerwane więzi rodzinne – rozbieżności w orzecznictwie

Uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego z dnia 27 marca 2018 r., sygn. III CZP 60/17

Sąd może przyznać zadośćuczynienie za krzywdę osobom najbliższym poszkodowanego, który na

skutek czynu niedozwolonego doznał ciężkiego i trwałego uszczerbku na zdrowiu.

Podobnie uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego z dnia 27 marca 2018r. sygn. III CZP
69/17, uchwała z dnia 27 marca 2018r. sygn. III CZP 36/17

Zerwane więzi rodzinne – rozbieżności w orzecznictwie

Uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego - Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw
Publicznych z dnia 22 października 2019 r. I NSNZP 2/19

Osobie bliskiej poszkodowanego, który na skutek czynu niedozwolonego doznał ciężkiego i trwałego
rozstroju zdrowia, nie przysługuje zadośćuczynienie pieniężne na podstawie art. 448 Kodeksu
cywilnego.

Art. 446 (2) k.c.

W razie ciężkiego i trwałego uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia, skutkującego
niemożnością nawiązania lub kontynuowania więzi rodzinnej, sąd może przyznać najbliższym
członkom rodziny poszkodowanego odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za
doznaną krzywdę
Retroaktywny charakter art. 446 (2) k.c.

Art. 2 ustawy z dnia 24 czerwca 2021r. o zmianie ustawy –

Kodeks cywilny

Do zdarzeń, których skutkiem jest niemożność nawiązania lub kontynuowania więzi rodzinnej przez
najbliższych członków rodziny z poszkodowanym z powodu wyrządzenia u niego ciężkiego i trwałego
uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia, powstałych przed dniem wejścia w życie niniejszej
ustawy, stosuje się przepis art.

4462 ustawy zmienianej w art. 1.

Krzywda osoby prawnej

Art. 448 k.c. znajduje zastosowanie również w odniesieniu do osób prawnych

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 września 2008r. sygn. II CSK 126/08 cyt:

Artykuł 448 KC ma zastosowanie także do ochrony dóbr osobistych osób prawnych.

Uchwała Sądu Najwyższego z 9 listopada 2017r. sygn. III CZP 43/17

Roszczenie o zadośćuczynienie pieniężne za naruszenie dóbr osobistych przechodzi na następcę

prawnego pod tytułem ogólnym osoby prawnej, gdy powództwo o jego zasądzenie zostało
wytoczone przed jej ustaniem (art. 448 w zw. z art. 445 § 3 i w zw. z art. 43 KC).

Wysokość zadośćuczynienia

Funkcje zadośćuczynienia:

1) kompensacyjna funkcja zadośćuczynienia –

ma

rekompensować doznaną krzywdę (wynagradzać cierpienie);

2) funkcja prewencyjno-wychowawcza

3) funkcja represyjna ból,

Wpływ funkcji zadośćuczynienia na jego wysokość

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 lutego 2020r. sygn. I CSK 565/18

• 1. Ponieważ funkcje represyjna i prewencyjna, jakie powinno spełniać zadośćuczynienie

pieniężne są pochodnymi od funkcji kompensacyjnej zachodzi pomiędzy nimi zależność tego rodzaju,
że zadośćuczynienie pieniężne, w którym nie uwzględniono albo uwzględniono, ale w
niedostatecznym stopniu funkcji represyjnej i prewencyjnej nie może w sposób prawidłowy spełniać
także funkcji kompensacyjnej.

• 2. Wzmocnienie prewencyjnego oddziaływania zadośćuczynienia pieniężnego powinno mieć

miejsce także wtedy, gdy istnieją przesłanki uzasadniające obawę, że naruszyciel może w przyszłości
dopuszczać się podobnych czynów naruszających dobra osobiste. Taką obawę może uzasadniać m.in.
to, że do naruszenia dóbr osobistych doszło w ramach prowadzonej działalności gospodarczej w celu
uzyskania efektu ekonomicznego, np. zwiększenia sprzedaży nakładu przez wydawnictwo.
• 3. W sytuacjach, w których zadośćuczynienie pieniężne w większym stopniu powinno
uwzględniać funkcję represyjną i prewencyjną sąd powinien wziąć pod uwagę także sytuację
majątkową sprawcy naruszenia dobra osobistego, a także korzyść majątkową, którą uzyskał albo miał
zamiar uzyskać wskutek naruszenia dobra osobistego. Zadośćuczynienie pieniężne, aby spełniało
także te dwie dodatkowe funkcje musi być odpowiednio dolegliwe ekonomicznie dla sprawcy, tak
aby tamowało w przyszłości możliwość naruszania dóbr osobistych.

W przeciwnym wypadku ochrona dóbr osobistych miałaby charakter iluzoryczny.

Wysokość zadośćuczynienia - założenia wprowadzające

Dwie przeciwstawne tendencje:

1) Wysokość zadośćuczynienia powinna być dla sprawcy ekonomicznie odczuwalna;

2) Wysokość zadośćuczynienia powinna być umiarkowana, wyważona na tle aktualnych

stosunków społecznogospodarczych.

Wysokość zadośćuczynienia – rozwinięcie

Formułowane są często dwie dalsze dyrektywy określania wysokości

zadośćuczynienia:

1) dyrektywa realnej wysokości (zadośćuczynienie nie może być symboliczne)

2) dyrektywa zakazu wzbogacania poszkodowanego.

Problem rzeczywistej treści ww. dyrektyw.

Czynniki kształtujące wysokość zadośćuczynienia

Rodzaj i rozmiar krzywdy – rodzaj naruszonego dobra/dóbr osobistych

Czynniki szczegółowe:

- czas trwania cierpień, ich intensywność,

- rokowania na przyszłość

Czynniki kształtujące wysokość zadośćuczynienia

- stopień winy sprawcy,

- przebieg zdarzenia sprawczego: zachowanie sprawcy i

poszkodowanego,

- cechy poszkodowanego (zwłaszcza wiek, dotychczasowy stan zdrowia)

- czas dochodzenia roszczeń (czas między wystąpieniem krzywdy a wystąpieniem z żądaniami

tak Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 20 lipca 2018r. sygn. I ACa 63/18)

Czynniki kształtujące wysokość zadośćuczynienia

• Ograniczenia w wykonywaniu czynności zawodowych,

• Ograniczenia czasu wolnego (sport, hobby),

Brak cierpień psychicznych

Brak cierpień psychicznych osoby poszkodowanego nie oznacza braku krzywdy, jeżeli doszło do
naruszenia dóbr osobistych

Znaczenie określania stopnia uszczerbku na zdrowiu poszkodowanego

W sprawach dotyczących uszkodzenia ciała wywołania rozstroju zdrowia określany jest procentowy
uszczerbek na zdrowiu.

Wykluczyć należy jednakże tu automatyzm, jest to ustalenie pomocnicze (następuje przy pomocy
opinii biegłych) a nie zastępujące badanie pozostałych czynników.

Czynniki kształtujące wysokość zadośćuczynienia – cechy poszkodowanego

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 grudnia 2012r. sygn. IV CSK 192/12

Nie ulega wątpliwości, że oceniając według kryteriów obiektywnych, trzeba stwierdzić, iż krzywda
wywołana śmiercią matki jest jedną z najbardziej dotkliwych z uwagi na rodzaj i siłę więzów
rodzinnych oraz rolę pełnioną w rodzinie przez matkę. W rozpoznawanej sprawie krzywda jest tym
bardziej dotkliwa, że śmierć matki powoda nastąpiła nagle i nieoczekiwanie, w wypadku
komunikacyjnym zawinionym przez sprawcę, bez przyczynienia się ofiary i dotknęła bardzo małe
dziecko. Poczucie krzywdy wynikające z bólu, osamotnienia, cierpienia i bezradności powiększała
niewątpliwie konieczność przeżywania przez małoletniego powoda niezrozumiałej dla niego utraty
matki.

Wysokość zadośćuczynienia

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 kwietnia 2019r. sygn. I CSK 181/18

• 1. O rozmiarze zadośćuczynienia należnego poszkodowanemu na podstawie art. 448 KC

powinien decydować: rodzaj naruszonego dobra, wiek poszkodowanego w dacie zdarzenia, rozmiar
doznanej przez niego krzywdy, czyli stopień doznanych przez niego cierpień fizycznych i psychicznych,
ich intensywność, czas trwania i nieodwracalność następstw, charakter zajęć i pracy wykonywanych
przez poszkodowanego przed zdarzeniem, rola jaką pełnił w rodzinie, plany na przyszłość, poczucie
nieprzydatności społecznej, bezradność życiową, w tym konieczność korzystania z pomocy innych
osób oraz inne okoliczności, których nie sposób wymienić wyczerpująco, a które w każdym wypadku
mają charakter indywidualny.

• 2. Zadośćuczynienie powinno być odczuwalne dla poszkodowanego w tym sensie, że

powinno przywrócić mu równowagę emocjonalną naruszoną w wyniku doznania cierpień
psychicznych i fizycznych. Niemniej jego wysokość nie może być nadmierna w stosunku do doznanej
krzywdy, a więc musi być utrzymana w rozsądnych granicach, z uwzględnieniem okoliczności danego
przypadku. Innymi słowy, ustalone świadczenie nie powinno być ani rażąco zaniżone, ani rażąco
wygórowane.

Wysokość zadośćuczynienia – okoliczności pozostałe

Okoliczności ujmowane jako problematyczne:

1. aktualne warunki życia

2. poziom życia społeczeństwa

3. sytuacja majątkowa zobowiązanego i poszkodowanego

Zadośćuczynienie jako kwota wypłacana jednorazowo

- ujmowane jako całość,

- obejmować całość krzywdy, także aspekt cierpień odczuwanych w przyszłości,

- konsekwencja zasady jednolitości i niepodzielności szkody niemajątkowej

Wysokość zadośćuczynienia – dalsze okoliczności wpływające na jego wysokość

Określając wysokość zadośćuczynienia – Sąd winien uwzględniać poziom cen z daty orzekania (nie
daty zdarzenia)

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 maja 1990r. sygn. II CR 225/90 cyt:

Podstawą prawną roszczeń odszkodowawczych, w tym także roszczenia o zadośćuczynienie (art. 445
par. 1 KC) stanowi art. 363 par. 2 KC, według którego wysokość odszkodowania powinna być ustalona
według cen z daty odszkodowania. Jakkolwiek przepis ten mówi o cenach, to jednak ma on także
zastosowanie do tych wszystkich wypadków, w których odszkodowania nie określa się według "cen"
w dosłownym tego słowa znaczeniu. Dlatego też nie ma żadnych podstaw z pojęcia "odszkodowanie"
(art. 363 par. 2 KC) wyłączyć odszkodowania w postaci zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną
krzywdę (art. 445 par. 1 KC).

Wysokość zadośćuczynienia a przyczynienie się poszkodowanego

Art. 362 k.c. znajduje zastosowanie do zadośćuczynienia

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 lipca 2020r. sygn. V CSK 247/19

Niewątpliwie art. 362 KC znajduje zastosowanie do wszystkich stanów faktycznych, w których

dochodzi do przyczynienia się poszkodowanego do powstania lub zwiększenia szkody bez względu na
to, jaka jest podstawa prawna odpowiedzialności za szkodę (również niemajątkową). Nie oznacza to
jednak prostego przełożenia stopnia przyczynienia się poszkodowanego do powstania szkody na
obniżenie należnego odszkodowania czy też zadośćuczynienia i nie przesądza o stopniu tego
obniżenia. Użycie przez ustawodawcę w art. 362 KC sformułowania „stosowne okoliczności”
nakazuje, aby sąd, w ramach pewnego luzu uznania sędziowskiego, uwzględnił wszystkie okoliczności
konkretnej sprawy, takie np. jak stopień winy sprawcy, wiek poszkodowanego i stopień jego rozwoju,
szczególne okoliczności towarzyszące zdarzeniu wywołującemu szkodę. Dopiero po dokonaniu
prawidłowej oceny wszystkich zindywidualizowanych okoliczności związanych z przyczynieniem się
poszkodowanego do powstania lub zwiększenia szkody ocenić można, jaka kwota będzie
odpowiednią sumą zadośćuczynienia, zgodnie z normą określoną w art. 448 KC.

Wysokość zadośćuczynienia a zasada compensatio lucri cum damno

Zasada compensatio lucri cum damno nie znajduje zastosowania do zadośćuczynienia.

Uchwała pełnego Składu Izby Cywilnego Sądu Najwyższego z 15 maja 2009r. sygn. III CZP 140/08

Świadczenia z ubezpieczeń osobowych nie mają charakteru odszkodowawczego, przysługują w

umówionej, zryczałtowanej kwocie niezależnie od wysokości szkody i tego czy szkoda w ogóle
wystąpiła, ich celem nie jest zwolnienie z długu sprawcy szkody, lecz przysporzenie korzyści
poszkodowanemu, składki na ubezpieczenie są płacone przez poszkodowanego lub jego zakład pracy
w celu pełniejszego wynagrodzenia szkody na osobie, a nie po to, by złagodzić odpowiedzialność
sprawcy.

Tabele zadośćuczynienia

Próba posługiwania się tabelami w ujęciu zadośćuczynienia.

Przykład: np. tzw. klasyfikacja Dintilhaca w prawie francuskim,

W prawie niemieckim zasada indywidualizacji zadośćuczynienia, tabele jako ważne źródło

pomocnicze

Przykład tabeli zadośćuczynienia

• Obliczanie zadośćuczynienia

Ujęcie cierpień w następstwie wypadku według skali 1 do 7 Wielkość Kwoty • 1/7 do 500 €

• 2/7 od 1500 € do 3000 €

• 3/7 od 3000 € do 6000 €

• 4/7 od 6000 € do 10 000 €

• 5/7 od 10 000 € do 17 000 €

• 6/7 od 20 000 € do 30 000 € • 7/7 powyżej 30 000 €

Źródło: klasyfikacja Dintilhaca.

Wymagalność żądania – odsetki za opóźnienie

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 lutego 2011r. sygn. I CSK 243/10,

Jeżeli zobowiązany nie płaci zadośćuczynienia w terminie wynikającym z przepisu szczególnego lub w
terminie ustalonym zgodnie z art. 455 in fine KC, uprawniony nie ma niewątpliwie możliwości
czerpania korzyści z zadośćuczynienia, jakie mu się należy już w tym terminie. W konsekwencji
odsetki za opóźnienie w zapłacie zadośćuczynienia należnego uprawnionemu już w tym terminie
powinny się należeć od tego właśnie terminu. Stanowiska tego nie podważa pozostawienie przez
ustawę zasądzenia zadośćuczynienia i określenia jego wysokości w pewnym zakresie uznaniu sądu.
Przewidziana w art. 445 § 1 i art. 448 KC możliwości przyznania przez sąd odpowiedniej sumy tytułem
zadośćuczynienia za krzywdę nie zakłada bowiem dowolności ocen sądu, a jest jedynie konsekwencją
niewymiernego w pełni charakteru okoliczności decydujących o doznaniu krzywdy i jej rozmiarze.
Mimo więc pewnej swobody sądu przy orzekaniu o zadośćuczynieniu, wyrok zasądzający
zadośćuczynienie nie ma charakteru konstytutywnego, lecz deklaratywny (por. wyroki Sądu
Najwyższego z dnia 30 stycznia 2004 r., I CK 131/03, OSNC 2005, nr 2, poz. 40, z dnia 17 listopada
2006 r., V CSK 266/06, z dnia 26 listopada 2009 r., III CSK 62/09, i z dnia 18 lutego 2010 r., II CSK
434/09).

Odsetki za opóźnienie w zapłacie zadośćuczynienia – koncepcja według daty wyrokowania

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 marca 1998 r. sygn. II CKN 650/97

Odszkodowanie ustalone w wyroku, należne tytułem zadośćuczynienia za

doznaną krzywdę, stało się wymagalne dopiero z datą wyrokowania. W konsekwencji zatem
dopierood daty wydania wyroku daty należą się odsetki ustawowe.
Odsetki za opóźnienie w zapłacie zadośćuczynienia – koncepcja uznania sądu

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 czerwca 1999 r. sygn. II CKN 405/98

Słusznie więc przyjmuje się, że sądowi orzekającemu o świadczeniu niewymiernym (zadośćuczynieniu

za krzywdę), należy pozostawić swobodę w ustalaniu daty wymagalności odsetek.

Przedawnienie roszczeń o zadośćuczynienie oraz zasądzenie odpowiedniej sumy

Art. 442 (1) k.c.

§1Roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z

upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się albo przy zachowaniu należytej
staranności mógł się dowiedzieć o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jednakże
termin ten nie może być dłuższy niż dziesięć lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące
szkodę.

§2Jeżeli szkoda wynikła ze zbrodni lub występku, roszczenie o naprawienie szkody ulega
przedawnieniu z upływem lat dwudziestu od dnia popełnienia przestępstwa bez względu na to, kiedy
poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia.

§3 W razie wyrządzenia szkody na osobie, przedawnienie nie może skończyć się wcześniej niż z
upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie
obowiązanej do jej naprawienia.

§4 Przedawnienie roszczeń osoby małoletniej o naprawienie szkody na osobie nie może skończyć się
wcześniej niż z upływem lat dwóch od uzyskania przez nią pełnoletności.

Zadośćuczynienie odpowiednie a norma wynikająca z art. 321 §1 k.p.c.

Zadośćuczynienia dotyczy również zakaz orzekania ponad żądanie powoda.

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 25 lutego 2020r. sygn. I ACa 154/19

Unormowany w przepisie art. 321 § 1 KPC zakaz oznacza, że sąd nie może uwzględnić roszczenia w
większej wysokości niż żądał powód - nawet wtedy, gdy z okoliczności sprawy wynika, że powodowi
przysługuje świadczenie w większym rozmiarze. W sytuacji, kiedy wyniki postępowania dowodowego
– zdaniem strony powodowej - prowadzą do wniosku, że ustalone w sprawie okoliczności uzasadniają
rozszerzenie powództwa - zgodnie z art. 193 § 1 KPC ma ona prawo dokonać jego modyfikacji w
postępowaniu przed sądem pierwszej instancji w każdym stanie sprawy, o ile tylko spełnione zostały
wszelkie przesłanki formalne takiej zmiany żądania, o jakich mowa w tym unormowaniu.

Żądanie zapłaty oznaczonej sumy na wskazany cel społeczny

- przesłanki, kryteria określania wysokości odnoszą się również do drugiego żądania

wymienionego w art. 448 k.c. zapłaty oznaczonej sumy na wskazany cel społeczny,

- wskazanie celu należy do pokrzywdzonego, sąd jest tym co do zasady związany

Żądanie zapłaty oznaczonej sumy na wskazany cel społeczny

Funkcje:

1) Kompensacyjna

2) Prewencyjno-wychowawcza
3) Represyjna

Cel społeczny

Może wynikać z działalności instytucji państwowych, samorządowych,

również prywatnych (służba zdrowia, fundacje, stowarzyszenia)

Podmiot uprawniony – na którego rzecz zasądzono odpowiednią sumę

- Może żądać spełnienia świadczenia od osoby odpowiedzialnej;

- Konsekwencją jest to, iż powód nie będzie miał statusu wierzyciela w postępowaniu
egzekucyjnym i tylko beneficjent

(podmiot realizujący cele społeczne) będzie mógł wystąpić o nadanie klauzuli wykonalności (post. SA
w Warszawie z 13.10.2009 r., I ACz 1685/09)

Uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z 23 lutego 1970r. sygn. III CZP
81/69

• Sąd może w sprawie z powództwa prokuratora wytoczonego na korzyść poszkodowanego, zasądzić

na rzecz PCK odpowiednią sumę pieniężną (art. 448 KC) również w wypadku zrzeczenia się roszczenia
przez poszkodowanego, jeżeli zrzeczenie to uznał ze niedopuszczalne (art. 203 § 4 KPC).

Żądanie zasądzenia odpowiedniej sumy pieniężnej

- Ma charakter ściśle osobisty,

- Nie może być wbrew woli pokrzywdzonego dochodzone przez prokuratora (art. 55 k.p.c.)

Zagadnienie kumulacji roszczenia o zadośćuczynienie i zapłatę oznaczonej sumy na wskazany cel

społeczny

Uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 9 września 2008 r. sygn. III
CZP 31/08

W razie naruszenia dobra osobistego kumulacja roszczeń przewidzianych w art. 448 KC jest
dopuszczalna.

Przesłanką obu roszczeń objętych treścią art. 448 KC jest każda postać winy sprawcy naruszenia
dobra osobistego, nawet culpa levissima.

Res iudicata w sprawach o zadośćuczynienie

- powód nie może się domagać kolejnego zadośćuczynienia,

- problem nowej krzywdy, wynikłej z pierwotnego zdarzenia

Współuczestnictwo w procesie – legitymacja czynna

• W przypadku wielości osób pokrzywdzonych, współuczestnictwo formalne (por. postanowienie

Sądu
Najwyższego z dnia 16.10.2008r. sygn. III CSK 143/08)

Współuczestnictwo w procesie – legitymacja bierna

Wielość sprawców

- Współuczestnictwo materialne,

- Nie jest współuczestnictwem koniecznym, ani jednolitym

Właściwość rzeczowa w sprawach o zadośćuczynienie

Art. 17 k.p.c. Do właściwości sądów okręgowych należą sprawy:

pkt 1) o prawa niemajątkowe i łącznie z nimi dochodzone roszczenia majątkowe oprócz spraw o
ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka, o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa oraz o
rozwiązanie przysposobienia

pkt 4) o prawa majątkowe, w których wartość przedmiotu sporu przewyższa siedemdziesiąt pięć
tysięcy złotych, oprócz spraw o alimenty, o naruszenie posiadania, o ustanowienie rozdzielności
majątkowej między małżonkami, o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem
prawnym oraz spraw rozpoznawanych w elektronicznym postępowaniu upominawczym

pkt 4 (5) roszczenia wynikające z naruszenia praw przysługujących na mocy przepisów o ochronie
danych osobowych

Właściwość miejscowa w sprawach o naruszenie dóbr osobistych; właściwość przemienna

Art. 35 k.p.c. Powództwo o roszczenie z czynu niedozwolonego wytoczyć można przed sąd, w którego
okręgu nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę.

Właściwość miejscowa w sprawach o naruszenie dóbr osobistych; właściwość przemienna

Art. 35 (1) k.p.c. Powództwo o ochronę dóbr osobistych naruszonych przy wykorzystaniu środków
masowego przekazu można wytoczyć przed sąd właściwy dla miejsca zamieszkania albo siedziby
powoda.

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia 2017r. sygn. III CZP 82/17

Przedsiębiorca, dochodzący roszczeń wynikających z czynu nieuczciwej konkurencji, polegającego na

zamieszczeniu publikacji na stronie internetowej, może, na podstawie art. 35 KPC, wytoczyć
powództwo przed sąd, w którego okręgu publikację wprowadzono na stronę internetową, lub przed
sąd, w którego okręgu dostępność tej strony spowodowała zagrożenie lub naruszenie jego interesu.

Środki masowego komunikowania

Wyrok Sądu Najwyższego z 29 maja 2008r. sygn. II KK 12/08

• 1. Tabloidy są prasą, a więc także środkami masowego komunikowania w rozumieniu art. 212
§ 2 KK. Ani kodeks karny, ani prawo prasowe określając prawa i obowiązki dziennikarzy (art. 10-12
ustawy z 28 stycznia 1984 r. - Prawo prasowe), ani żaden inny akt prawny nie czyni dystynkcji między
standardami, jakie muszą spełniać poważne tytuły prasowe, adresowane do wyrobionego,
wykształconego czytelnika a tymi wymogami, którym muszą odpowiadać pisma popularne, szukające
sensacji w tym także tabloidy.

• 2. Prasa nie może przekraczać pewnych granic, zwłaszcza dotyczących ochrony dobrego
imienia i praw innych osób oraz potrzeby zapobieżenia ujawnieniu informacji tajnych. Jej
obowiązkiem jest jednak rozpowszechnianie informacji i idei na temat wszystkich kwestii publicznie
ważnych. Swoboda dziennikarska zezwala również na pewną przesadę lub nawet prowokację.
Konieczność każdej restrykcji swobody wypowiedzi musi być przekonująco uzasadniona.

Naruszenie dóbr osobistych - jurysdykcja

Art. 1103 k.p.c. jurysdykcja zwykła

Sprawy rozpoznawane w procesie należą do jurysdykcji krajowej, jeżeli pozwany ma miejsce

zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu albo siedzibę w Rzeczypospolitej Polskiej

Art. 1103 (7) pkt 2 k.p.c. Sprawy rozpoznawane w procesie, inne niż wymienione w art. 11031-11036,
należą do jurysdykcji krajowej także wtedy, gdy dotyczą: zobowiązania niewynikającego z czynności
prawnej, które powstało w Rzeczypospolitej Polskiej;

Naruszenie dóbr osobistych – jurysdykcja w prawie UE

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1215/2012 z dnia 12 grudnia 2012 r. w

sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i
handlowych (wersja przekształcona)

Art. 7 pkt 2 (jurysdykcja szczególna) Osoba, która ma miejsce zamieszkania na terytorium państwa
członkowskiego może być pozwana w innym państwie członkowskim:

w sprawach dotyczących czynu niedozwolonego lub czynu podobnego do czynu niedozwolonego -

przed sądy miejsca, w którym nastąpiło lub może nastąpić zdarzenie wywołujące szkodę;

Miejsca, w którym nastąpiło lub może nastąpić zdarzenie wywołujące szkodę

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia 2017r. sygn. III CZP 82/17

Na gruncie art. 7 pkt 2 rozporządzenia nr 1215/2012 - w świetle orzecznictwa Trybunału

Sprawiedliwości Unii Europejskiej - przyjmuje się, że użyte w tym przepisie określenie sądy „miejsca,
w którym nastąpiło lub może nastąpić zdarzenie wywołujące szkodę” oznacza zarówno sądy miejsca,
w którym zmaterializowała się szkoda, rozumiana jako dotykające poszkodowanego szkodliwe skutki
zdarzenia będącego źródłem odpowiedzialności, jak i sądy miejsca, w którym nastąpiło zdarzenie
powodujące tę szkodę (m.in. wyroki z dnia 30 listopada 1976 r., 21/76, w sprawie Handelskwekerij
G.J. Bier B.V. p. Mines de Potasse d’Alsace S.A., z dnia 7 marca 1995 r., w sprawie Fiona Shevill, Ixora
Trading Inc., Chequepoint SARL i Chequepoint International Ltd. p. Presse Alliance SA, C-68/93, z dnia
19 września 1995 r., C-364/93, w sprawie Antonio Marinari p. Lloyds Bank plc i Zuibaidi Traiding
Company, z dnia 16 lipca 2009 r., C-189/08, w sprawie Zuid Chemie BV p. Philippos

Mineralenfabrik NV/SA, z dnia 25 października 2011 r., w sprawie eDate Advertising GmbH przeciwko
X (C-509/09) oraz Olivier Martinez i Robert Martinez przeciwko MGN Limited (C-161/10), z dnia 16
maja 2013 r., C-228/11, w sprawie Melzer p. MF Global UK Ltd, http://curia.europa.eu/).

Naruszenie dóbr osobistych a postępowanie grupowe

Ustawa z dnia 17 grudnia 2009r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym

Art. 1 ust. 2

Ustawa ma zastosowanie w sprawach o roszczenia z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną

przez produkt niebezpieczny, z tytułu czynów niedozwolonych, z tytułu odpowiedzialności za
niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania umownego lub z tytułu bezpodstawnego
wzbogacenia, a w odniesieniu do roszczeń o ochronę konsumentów także w innych sprawach.

Zasada wyłączenia dochodzenia roszczeń z tytułu naruszenia dóbr osobistych w postępowaniu

grupowym

• Art. 1 ust. 2a ustawy 2a. w postępowaniu grupowym jest wyłączone dochodzenie roszczeń o
ochronę dóbr osobistych, z wyjątkiem:

- roszczeń wynikających z uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia, w tym roszczeń
przysługujących najbliższym członkom rodziny poszkodowanego, zmarłego wskutek uszkodzenia ciała
lub wywołania rozstroju zdrowia.

Reguła 2: ograniczenie dochodzenia do ustalenia odpowiedzialności pozwanego

Art. 1 ust. 2b ustawy

Możliwość dochodzenia w postępowaniu grupowym roszczeń pieniężnych wynikających z

uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia, w tym roszczeń pieniężnych przysługujących
najbliższym członkom rodziny poszkodowanego, zmarłego wskutek uszkodzenia ciała lub wywołania
rozstroju zdrowia, jest ograniczona do żądania ustalenia odpowiedzialności pozwanego, na zasadach
określonych w art. 2 ust. 3.

Dochodzenie roszczeń z tytułu ochrony dóbr osobistych - opłaty od pozwu

• Art. 26 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 28 lipca 2005r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych

Opłatę stałą w kwocie 600 złotych pobiera się od pozwu o:

ochronę dóbr osobistych

Dochodzenie roszczeń z tytułu ochrony dóbr osobistych - opłaty od pozwu

Uchwała Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 17 listopada 2009r. sygn. III CZP 92/09

Opłatę stałą przewidzianą w art. 26 ust. 1 pkt 3 ustawy z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w
sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 167, poz. 1398 ze zm.) pobiera się od pozwu o ochronę dóbr osobistych
w części dotyczącej roszczeń niemajątkowych.

Dochodzenie roszczeń z tytułu ochrony dóbr osobistych - opłaty od pozwu

Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 25 września 2015 r. sygn. I ACz 547/15

Przy wykładni przepisu art. 26 ust. 1 pkt 3 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych należy
uwzględnić zasadnicze kryterium, wyznaczające rodzaj pobieranej opłaty, którym w myśl przepisów
art. 12 i 13 ustawy est charakter sprawy - o prawa majątkowe lub o prawa niemajątkowe.
Rozstrzygając o majątkowym bądź niemajątkowym charakterze sprawy na potrzeby określenia opłat
sądowych, należy kierować się tym, czy dochodzone prawa są bezpośrednio uwarunkowane
interesami ekonomicznymi podmiotu uprawnionego, a nie niemajątkowym bądź majątkowym
charakterem chronionego przez te roszczenia prawa podmiotowego. Z tych też względów nie można
podzielić twierdzeń, że od apelacji w sprawie o ochronę dóbr osobistych pobiera się wyłącznie opłatę
stałą, niezależnie od charakteru zgłoszonych roszczeń.

Dochodzenie roszczeń z tytułu ochrony dóbr osobistych - opłaty od pozwu

• Art. 26 ust. 1 pkt 3 ustawy (roszczenie niemajątkowe)

• Art. 13 ustawy (roszczenia majątkowe)

Zadośćuczynienie – aspekt podatkowy

• Zgodnie z art. 21 ust. 1 pkt 3b ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych zwolnienie:

-inne odszkodowania lub zadośćuczynienia otrzymane na podstawie wyroku lub ugody sądowej do
wysokości określonej w tym wyroku lub tej ugodzie (…)

Zadośćuczynienie w razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia

Przesłanki przyznania zadośćuczynienia

Art. 444 §1 k.c. w razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia naprawienie szkody
obejmuje wszelkie wynikłe z tego powodu koszty. Na żądanie poszkodowanego zobowiązany do
naprawienia szkody powinien wyłożyć z góry sumę potrzebną na koszty leczenia, a jeżeli
poszkodowany stał się inwalidą, także sumę potrzebną na koszty przygotowania do innego zawodu.

Art. 445 § 1 k.c. w wypadkach przewidzianych w artykule poprzedzającym sąd może przyznać
poszkodowanemu odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę;
Powyższe przepisy nie stanowią samodzielnych podstaw odpowiedzialności, konieczność odwołania
do ogólnych podstaw odpowiedzialności ex delicto

Funkcje zadośćuczynienia

Na gruncie art. 445 k.c. wyraźna dominacja funkcji kompensacyjnej,

- Uniezależnienie podstawy odpowiedzialności od winy (także zasada ryzyka oraz zasada słuszności)

Pojęcia wyjściowe - uszkodzenia ciała

Wyjaśniane jest jako naruszenie integralności cielesnej, naruszenie ciągłości lub spójności tkanek
zewnętrznych lub zewnętrznych (E. Gniewek) np. rany, złamania, stłuczenia,

Pojęcia wyjściowe - rozstrój zdrowia

- stan zakłócenia normalnego funkcjonowania organizmu, zachodzić może zarówno w sferze fizycznej
jak i psychicznej (zatrucie, nerwice, depresje, obniżenie sprawności intelektualnej itd.)

Przykład: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 lutego 1972r. sygn. II CR 610/71 cyt:

Pozostawienie na skutek nieuwagi przez lekarza podczas operacji pod czaszką pacjenta w obrębie
tkanki mózgowej metalowego ciała o rozmiarach mogących potencjalnie stanowić zagrożenie dla
życia lub zdrowia, uzasadnia samo przez się przyznanie zadośćuczynienia za doznaną krzywdę na
podstawie art. 165 par. 1 KZ (art. 445 par. 1 KC), choćby w chwili orzekania nie pozostawało ono w
związku przyczynowym ze schorzeniem wynikającym z innej przyczyny.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 marca 1975r. sygn. II CR 18/15

Uszkodzenie ciała w rozumieniu art. 444 par. 1 i 445 par. 1 KC jest takie oddziałanie na ciało ludzkie,
które pozostawia na nim wyraźny ślad będący wynikiem naruszenia tkanek organizmu, bez względu
na to czy chodzi o uszkodzenie jedynie powierzchowne czy też uszkodzenie poważne np. powiązane
ze złamaniem kości, uszkodzeniem mięśni itp. Rozstrojem zdrowia natomiast w rozumieniu tych
przepisów będzie takie oddziałanie na organizm ludzki, które pociąga za sobą zakłócenie jego funkcji.
Czas trwania skutków nie ma znaczenia. Długotrwałość cierpień i rodzaj skutków ma znaczenie - i to
istotne - dla określenia wysokości zadośćuczynienia.

Problem trwałości rozstroju zdrowia

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 listopada 2008r. sygn. III CSK 171/08

Uszkodzenie ciała, o którym mowa w art. 444 § 1 KC, obejmuje naruszenie integralności cielesnej,
natomiast wywołanie rozstroju zdrowia, obejmuje wszelkie, chociażby przemijające, zaburzenia w
funkcjonowaniu organizmu. Dlatego przepis art. 445 § 1 KC może stanowić podstawę do żądania
przez poszkodowanego pieniężnego zadośćuczynienia także w przypadku
przemijających zaburzeń w funkcjonowaniu organizmu, jeżeli ich następstwem są
cierpienia fizyczne i psychiczne poszkodowanego.

Problem trwałości rozstroju zdrowia

Wyrok Sądu Najwyższego z 20 marca 2002r. sygn. V CKN 909/00

Sąd Okręgowy uznał, że rozchwianie emocjonalne i cierpienia psychiczne spowodowane udzielaniem

pacjentowi, w wyniku błędów diagnostycznych, sprzecznych informacji o stanie zdrowia i
podejmowaniem wykluczających się wzajemnie metod leczniczych nie mogą być uznane za
wywołanie rozstroju zdrowia, z uwagi na ich przemijający charakter. Wbrew odmiennym
zapatrywaniom Sądu Okręgowego przemijający charakter zakłóceń w funkcjonowaniu organizmu nie
wyłącza możliwości uznania, że zakłócenia te wywołały rozstrój zdrowia. W judykaturze Sądu
Najwyższego pojęcie rozstroju zdrowia jest ujmowane szeroko. Przykładowo tylko można wskazać na
orzeczenie z dnia 4 lipca 1969 r., PR 178/69 (OSNCP 1970, nr 4, poz. 71), w którym Sąd Najwyższy
podkreślił, że przewidziana w art. 444 k.c. krzywda, za którą sąd może przyznać poszkodowanemu
odpowiednią kwotę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego, obejmuje zarówno cierpienia fizyczne,
jak i cierpienia moralne. Podzielając ten kierunek wykładni, trzeba dodać, że nie tylko trwałe, lecz
także przemijające zaburzenia w funkcjonowaniu organizmu polegające na znoszeniu cierpień
psychicznych mogą usprawiedliwiać przyznanie zadośćuczynienia pieniężnego na podstawie art. 445
§ 1 k.c.

Rozstrój zdrowia jako choroba

Rozstrój zdrowia powinien przyjąć postać choroby, nie wystarcza sam stres, czy ujemne przeżycia do
uznania, że wystąpił rozstrój zdrowia

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 9 lipca 2003r. sygn. I ACa 396/03 cyt:
Uciążliwości i przykrości odczuwane przez poszkodowanego nie uzasadniają przyznania
zadośćuczynienia. Wymagane jest tu zaistnienie rozstroju zdrowia, przy czym za równoznaczne z
rozstrojem zdrowia nie mogą być ujemne przeżycia, czy nawet stres.

Próg intensywności

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 3 czerwca 2020r. sygn. VI ACa 657/18

W orzecznictwie pojęcie rozstroju zdrowia ujmowane jest stosunkowo szeroko, jednakże nie jest ono
tożsame z każdym poczuciem dyskomfortu, przykrości, czy zawiedzionych nadziei odczuwanych przez
jednostkę. Tak szerokie ujmowanie pojęcia rozstroju zdrowia skutkowałoby rozszerzeniem
stosowania instytucji zadośćuczynienia w istocie na wszelkie wypadki niewłaściwych zachowań osób
trzecich, które skutkowałyby doznaniem dyskomfortu psychicznego po stronie jednostki (poczucie
skrzywdzenia, smutku, złości, czy irytacji). Wprawdzie wskazuje się niekiedy, że nie tylko trwałe, ale
również przemijające zaburzenia w funkcjonowaniu organizmu polegające na znoszeniu cierpień
psychicznych mogą usprawiedliwiać przyznanie zadośćuczynienia pieniężnego na podstawie art. 445
§ 1 k.c. (zob., m.in. wyrok Sądu Najwyższego z 20 marca 2002 r., V CKN 909/00), jednakże słusznie
podkreśla się zarazem, że aby cierpienia psychiczne mogły być uznane same w sobie za rozstrój
zdrowia muszą osiągnąć pewien konieczny stopień intensywności.

Określanie rozmiaru uszczerbku na zdrowiu

- problem określania procentowego uszczerbku na zdrowiu jako punktu wyjścia w sprawach z

art. 445 §1 k.c.

- ustalany przy pomocy biegłych, art. 278 § 1 k.p.c.

- krzywda wynikająca z określania stopnia uszczerbku na zdrowiu stanowi o minimalnym

pułapie roszczeń,

Znaczenie określania procentowego uszczerbku na zdrowiu

1) Wystąpienie uszczerbku na zdrowiu jako warunek kompensacji,

2) Uszczerbek na zdrowiu jako istniejąca szkoda niemajątkowa

Doniosłość ustalenia czy uszczerbek na zdrowiu istnieje w momencie wyrokowania

Stopień uszczerbku na zdrowiu - sposób ustalania

Określany najczęściej na podstawie rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki z Społecznej z 18 grudnia

2002r. w sprawie szczegółowych zasad orzekania o stałym lub długotrwałym uszczerbku na zdrowiu,
trybu postępowania przy ustalaniu tego uszczerbku oraz postępowania o wypłatę jednorazowego
odszkodowania

Odpowiedzialność za szkody prenatalne

Art. 446 (1) k.c. Z chwilą urodzenia dziecko może żądać naprawienia szkód doznanych przed
urodzeniem.

Źródłem odpowiedzialności czyny skierowane przeciwko matce jak i dziecku

Nowe perspektywy obiektywizacji

• Postulat identycznej oceny uszczerbków na zdrowiu u wszystkich poszkodowanych

(wynikający z zasady równości);
• Postulat indywidualizacji, uszczerbek może prowadzić do różnych dalszych krzywd

Zadośćuczynienie – a zdolność odczuwania

Wyrok Sądu Najwyższego z 16 kwietnia 2015r. sygn. I CSK 434/14

Z uwagi na indywidualny charakter krzywdy przydatność kierowania się przy ustalaniu

zadośćuczynienia sumami zasądzonymi z tego tytułu w innych przypadkach jest ograniczona, jednak
przytaczając przykłady wyroków zasadzających zadośćuczynienie dla osób, które na skutek obrażeń
ciała doznanych w wypadku komunikacyjnym znalazły się stanie wegetowanym, przesłanka ta nie jest
całkowicie pozbawiona znaczenia. Jednolitość orzecznictwa sądowego w tym zakresie odpowiada
poczuciu sprawiedliwości i równości wobec prawa. Postulat ten może być uznany z słuszny jeżeli daje
się pogodzić z zasadą indywidualizacji okoliczności określających rozmiar krzywdy w odniesieniu do
konkretnej osoby poszkodowanego i pozwala uwzględnić specyfikę poszczególnych przypadków.

Problem lęku o stan zdrowia

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 maja 2007r. sygn. II CSK 42/07:

Dobrem prawnie chronionym jest zdrowie (art. 23 KC). Działanie godzące w bezpieczeństwo
zdrowotne, powodujące obawę o stan zdrowia, jest działaniem zagrażającym zdrowiu. Naruszenie
bezpieczeństwa zdrowotnego pociągające za sobą lęk o stan zdrowia w istocie stanowi więc
zagrożenie dobra osobistego zdrowia. Nie jest to równoznaczne z naruszeniem dobra osobistego -
zdrowia.

Problem lęku o stan zdrowia

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 3 listopada 2015r. sygn. V ACa 425/15

Wprawdzie katalog dóbr osobistych, pozostających pod ochroną prawa cywilnego, jest otwarty, ale
brak jest podstaw do wykreowania, jak chce tego skarżący, samodzielnego dobra w postaci "wolności
od lęku" o stan zdrowia czy "poczucia bezpieczeństwa" zdrowotnego. Dobrem prawnie chronionym
jest zdrowie (art. 23 KC). Działanie godzące w bezpieczeństwo zdrowotne, powodujące obawę o stan
zdrowia, jest działaniem zagrażającym zdrowiu. Naruszenie bezpieczeństwa zdrowotnego,
pociągające za sobą lęk o stan zdrowia, w istocie stanowi więc zagrożenie dobra osobistego -
zdrowia.

Kategorie zdarzeń sprawczych

1) Sprawy medyczne (błędy medyczne, zakażenia)

2) Czyny zabronione – świadome powodowanie uszczerbków na zdrowiu,

3) Wypadki (komunikacyjne, przy pracy),

4) Szkody wywołane ruchem przedsiębiorstwa

Odpowiedzialność za zabiegi oczywiście zbędne

- pojęcie zabiegów oczywiście zbędnych rozumianych jako zabiegi wykonywane bez

wskazań medycznych, nieuzasadnionych;

- zabieg oczywiście zbędny skutkować może

odpowiedzialnością: karną, zawodową, cywilną

Przykład odpowiedzialności za zabieg oczywiście zbędny

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 16 stycznia 2013r. sygn. I ACa 692/12

• Operacja oczywiście zbędna dokonana na skutek błędu diagnostycznego, polegająca na

resekcji zdrowego organu, wymaga wyższego zadośćuczynienia za krzywdę doznaną przez pacjenta.

• Dla określenia rozmiaru doznanej krzywdy należy uwzględnić stopień cierpień fizycznych i
psychicznych, ich intensywność i czas trwania, nieodwracalność następstw uszkodzenia ciała lub
wywołania rozstroju zdrowia, wiek poszkodowanego, szanse i prognozy na przyszłość, poczucie
nieprzydatności społecznej, bezradność życiową oraz okoliczności podobnej natury.

Zastosowanie wyrobów medycznych w zakresie off-label

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 4 marca 2015 r. sygn. I ACa 515/14

Należyte wykonywanie zawodu lekarza obejmuje obowiązek zapoznania się z właściwościami

stosowanych środków, zarówno leków, jak i wyrobów medycznych, przeciwskazaniami i
ostrzeżeniami producentów. Bez takiej wiedzy lekarz nie może podjąć rzetelnie decyzji o
zastosowanym leczeniu i sposobie jego przeprowadzenia. Należy przy tym oczekiwać, że staranność
lekarza będzie tym większa, im większe zagrożenie może stwarzać dana procedura i w użyty w jej
trakcie sprzęt lub środki farmakologiczne. Lekarz, który po raz pierwszy stosuje nowy wyrób
medyczny, winien niewątpliwie upewnić się, że jego stosowanie jest uzasadnione w danym
przypadku i czy istnieją jakieś przeciwskazania lub ograniczenia, o których informuje producent.
Uzyskanie tej wiedzy wymaga zaś zapoznania się z instrukcją.

Teoria utraty szansy wyleczenia jako podstawy zadośćuczynienia

- rozwinięta w orzecznictwie francuskim (koncepcja utraty szansy wyleczenia lub przeżycia- la

perte de chance de guérir ou survivre)

- błąd diagnostyczny, pacjent traci szansę wyleczenia

- opóźnienia w diagnozie

- brak informacji o ryzyku związanych z metodą,

- stosowanie zarzuconych metod leczniczych,

Potrzeba posługiwania się teorią utraty szansy wyleczenia

Dwa aspekty:

1) przezwyciężenie niepewnego związku przyczynowego;

2) wyodrębnienie (poszerzenie) nowej postaci szkody

Utrata możliwości uzyskania określonego rezultatu kreuje określony, realny uszczerbek

Teoria utraconej szansy przykłady – sprawa baby Ruth

• wyrok Sądu Apelacyjnego w Amsterdamie w sprawie Weverv v.

DeKraker z 1996 r.

Teoria utraty szansy wyleczenia w orzecznictwie sądów polskich

- Problem identyfikowany głównie na gruncie badania związku przyczynowego, - Wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 17 czerwca 2009r. sygn. IV CSK 37/09 cyt:

• 1. Skutki wymienione w art. 444 § 2 KC nie muszą być bezpośrednim następstwem „zdarzenia
sprawczego”. Zawinione działanie (zaniechanie) lekarza nie musi stanowić bezpośredniej przyczyny
pogorszenia się stanu zdrowia pacjenta. Związek między zachowaniem lekarza a szkodą musi być
adekwatny, pozostawać w granicach normalnego powiązania kauzalnego (art. 361 § 1 KC), ale nie
musi być bezpośredni.

• 2. Zaniechanie, obejmujące opóźnienie zawinione przez lekarza, powoduje odpowiedzialność

za pogorszenie stanu zdrowia w takim zakresie, w jakim pogorszenie to pozostaje jego normalnym
następstwem. Szkoda spowodowana zaniechaniem odpowiednich czynności lub zaniechaniem
podjęcia ich we właściwym czasie może polegać na utracie lub zmniejszeniu szans wyleczenia, a także
na zmniejszeniu szans na poprawę zdrowia; jeżeli wyrazi się ona w jednej z postaci określonych w art.
444 § 2 KC, będzie stanowić przesłankę zasądzenia renty na jego podstawie.

Odpowiedzialność za błędy medyczne, błędy w sztuce lekarskiej

Rodzaje błędów (diagnostyczne, prognozy, leczenia)

Odpowiedzialność cywilnoprawna za błędy zawinione (niedochowanie należytej

staranności według wzorca „dobrego lekarza”)

Podmioty odpowiedzialne

Art. 27 ust. 7 ustawy o działalności leczniczej

Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przy udzielaniu świadczeń w zakresie udzielonego

zamówienia ponoszą solidarnie udzielający zamówienia i przyjmujący zamówienie.

Podmioty odpowiedzialne

W przypadku wykonywania działalności leczniczej przez:

1) lekarza w ramach indywidualnej praktyki lekarskiej wyłącznie w zakładzie leczniczym na

podstawie umowy z podmiotem leczniczym prowadzącym ten zakład albo indywidualnej
specjalistycznej praktyki lekarskiej wyłącznie w zakładzie leczniczym na podstawie umowy z
podmiotem leczniczym prowadzącym ten zakład albo

2) pielęgniarkę w ramach indywidualnej praktyki pielęgniarki wyłącznie w zakładzie leczniczym

na podstawie umowy z podmiotem leczniczym prowadzącym ten zakład albo indywidualnej
specjalistycznej praktyki pielęgniarki wyłącznie w zakładzie leczniczym na podstawie umowy z
podmiotem leczniczym prowadzącym ten zakład, albo

3)fizjoterapeutę w ramach indywidualnej praktyki fizjoterapeutycznej wyłącznie w zakładzie

leczniczym na podstawie umowy z podmiotem leczniczym prowadzącym ten zakład

za szkody będące następstwem udzielania świadczeń zdrowotnych albo niezgodnego z prawem

zaniechania udzielania świadczeń zdrowotnych ponoszą solidarnie odpowiednio lekarz i podmiot
leczniczy albo pielęgniarka i podmiot leczniczy, albo fizjoterapeuta i podmiot leczniczy.

Odpowiedzialność za zakażenia
Zakażenie definiuje się jako wniknięcie do organizmu i rozwój w nim biologicznego czynnika
chorobotwórczego (art. 2 pkt 32 ustawy z dnia 5 grudnia 2008r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu
zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi).

- Zakażenia podział: egzogenne i endogenne

- Koncepcja zapewnienia pacjentowi bezpieczeństwa pobytu

Odpowiedzialność za zakażenia osób nie będących pacjentami

Art. 26 ustawy z dnia 5 grudnia 2008r. o zapobieganiu zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi

Lekarz, felczer, pielęgniarka lub położna, którzy podejrzewają lub rozpoznają zakażenie lub chorobę
zakaźną, są obowiązani pouczyć zakażonego lub chorego na chorobę zakaźną lub osobę sprawującą
prawną pieczę nad zakażoną lub chorą na chorobę zakaźną osobą małoletnią lub bezradną albo jej
opiekuna faktycznego w rozumieniu art. 3 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach
pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta o:

1) środkach służących zapobieganiu przeniesienia zakażenia na inne osoby;

2)obowiązkach, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 3 i pkt 4 lit. a oraz art. 6 ust. 1 pkt 1, 2, 4 i 5.

Odpowiedzialność za zakażenia osób nie będących pacjentami - przykłady

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie w sprawie wyrok SA w Rzeszowie z 13.7.2006 r., sygn. I ACa
282/06 (wykrycie u męża zakażenia wirusem HIV w czasie badania krwi)

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 9.5.2002 r., ACa 221/02, brak informacji o konsekwencjach
zakażeniem wirusem HCB Odpowiedzialność za producenta i innych podmiotów za szkody
wyrządzone przez leki

• implementacja dyrektywy 85/374/EWG o odpowiedzialności za wadliwe produkty

• zasada ryzyka, odpowiedzialność za produkt

• wpływ koncepcji product liability law,

• definicja produktu leczniczego art. 2 pkt 32 ustawy z dnia 6 września 2001r. Prawo
farmaceutyczne,

• problem krwi (produkt czy usługa)

Wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE z dnia 21 grudnia 2011r. sygn. C-495/10

Odpowiedzialność usługodawcy, który w ramach świadczenia usług, takich jak świadczenia z zakresu
opieki zdrowotnej udzielane w szpitalu, używa wadliwych urządzeń lub produktów, których nie jest
on producentem w rozumieniu przepisów art. 3 dyrektywy Rady 85/374/EWG z dnia 25 lipca 1985 r.
w sprawie zbliżenia przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw
członkowskich dotyczących odpowiedzialności za produkty wadliwe, zmienionej dyrektywą
1999/34/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 10 maja 1999 r., i wyrządza w związku z tym
szkodę osobie korzystającej z tych świadczeń, nie jest objęta zakresem zastosowania wskazanej
dyrektywy. Dyrektywa ta nie stoi więc na przeszkodzie ustanowieniu przez państwo członkowskie
systemu, takiego jak system będący przedmiotem sporu przed sądem krajowym, przewidującego
odpowiedzialność takiego usługodawcy za wyrządzone w ten sposób szkody, nawet jeżeli nie można
mu przypisać jakiejkolwiek winy, pod warunkiem jednakże, że poszkodowany lub wspomniany
usługodawca zachowają możliwość pociągnięcia producenta do odpowiedzialności na podstawie
omawianej dyrektywy, jeżeli zostaną spełnione określone w niej przesłanki.

Wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE z dnia 5 marca 2015r. sygn. C-503/13

1. Artykuł 6 ust. 1 dyrektywy Rady 85/374/EWG z dnia 25 lipca 1985 r. w sprawie zbliżenia
przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich dotyczących
odpowiedzialności za produkty wadliwe (Dz.Urz.UE L z 1985 r., Nr 210, s. 29) należy interpretować w
ten sposób, że stwierdzenie potencjalnej wady należących do tej samej grupy lub serii produkcyjnej
produktów takich jak rozruszniki serca lub wszczepialne kardiowertery-defibrylatory pozwala uznać
takie produkty za wadliwe bez konieczności stwierdzenia tej wady w konkretnym produkcie.

2. Szkoda wyrządzona operacją chirurgiczną wymiany wadliwego produktu takiego jak

rozrusznik serca lub wszczepialny kardiowerter-defibrylator stanowi „szkodę spowodowaną przez
śmierć lub przez uszkodzenie ciała” w rozumieniu art. 1 i art. 9 akapit pierwszy lit. a) dyrektywy
85/374, za którą odpowiedzialny jest producent, w sytuacji gdy operacja ta jest konieczna do
usunięcia wady danego produktu. Do sądu odsyłającego należy ustalenie, czy w postępowaniach
głównych przesłanka ta jest spełniona.

Przesłanka tzw. ryzyka rozwoju jako przesłanka egzoneracyjna w procesach o produkt

- zarzut ryzyka rozwoju (development risk)

- producent uwalania się od odpowiedzialności wykazując, że w aktualnym stanie wiedzy

niemożliwe było przewidzenie niebezpiecznej właściwości rzeczy,

- obowiązek monitorowania bezpieczeństwa produktów

Wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE z dnia 21 czerwca 2017r. sygn. C-621/15

• Artykuł 4 dyrektywy Rady 85/374/EWG z dnia 25 lipca 1985 r. w sprawie zbliżania przepisów
ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich dotyczących
odpowiedzialności za produkty wadliwe (Dz.Urz.UE.L z 1985 r., Nr 210, str. 29), należy interpretować
w ten sposób, że nie sprzeciwia się on krajowej regule dowodowej, w myśl której w sytuacji gdy do
sądu rozpoznającego sprawę co do istoty wpływa powództwo podnoszące kwestię odpowiedzialności
producenta szczepionki za domniemaną wadę tego produktu, sąd ten może uznać, w wykonaniu
przysługujących mu w tym względzie uprawnień ocennych, że pomimo stwierdzenia, iż badania
medyczne nie wykazały ani nie podważyły istnienia związku między przyjęciem danej szczepionki a
wystąpieniem choroby u osoby poszkodowanej, określone okoliczności faktyczne, na które powołała
się strona powodowa, stanowią poważne, precyzyjne i spójne przesłanki, pozwalające uznać, że
szczepionka jest wadliwa i że istnieje związek przyczynowy między jej wadą a zachorowaniem. Sądy
krajowe powinny jednak zapewnić, aby stosowanie wskazanej reguły dowodowej w konkretnych
przypadkach nie prowadziło ani do naruszenia ciężaru dowodowego ustanowionego we wskazanym
art. 4, ani do podważenia skuteczności ustanowionego w tej dyrektywie reżimu odpowiedzialności.

• Artykuł 4 dyrektywy 85/374 (Dz.Urz.UE.L z 1985 r., Nr 210, str. 29), należy interpretować w
ten sposób, że sprzeciwia się on opartej na domniemaniach regule dowodowej, w myśl której, w
sytuacji gdy badania medyczne nie dowodzą ani nie podważają istnienia związku między podaniem
szczepionki a wystąpieniem u poszkodowanego choroby, istnienie związku przyczynowego między
przypisywaną szczepionce wadą a szkodą doznaną przez poszkodowanego zawsze uznaje się za
dowiedzione, ilekroć spełnione są pewne, określone uprzednio przesłanki faktyczne.

Szczepienia obowiązkowe
Ustawa z 5 grudnia 2008r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi

Osoby, określone na podstawie ust. 10 pkt 2, są obowiązane do poddawania się szczepieniom

ochronnym przeciw chorobom zakaźnym określonym na podstawie ust. 10 pkt 1, zwanym dalej
"obowiązkowymi szczepieniami ochronnymi".

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA W SPRAWIE

OBOWIĄZKOWYCH SZCZEPIEŃ OCHRONNYCH Z 18

SIERPNIA 2011R.

Odpowiedzialność za następstwa szczepień obowiązkowych

- odpowiedzialność za szczepienia obowiązkowe w reżimie art. 417 k.c. i art. 417 (2) k.c. - ponadto:

a) kwestia odpowiedzialności za produkt,

b) kwestia prawidłowości szczepienia

Przykłady z orzecznictwa

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 22 stycznia 2013r. sygn. I ACa 1160/12

Szczepienia ochronne zarządzane są w interesie całego społeczeństwa i każdego obywatela, a

normalnie też nie powodują u osób szczepionych żadnego poważniejszego rozstroju zdrowia, jeżeli
jednak wyjątkowo - z niewyjaśnionych dotychczas przez naukę i przez nikogo niezawinionych
przyczyn rozstrój taki nastąpił, powodując trwałe kalectwo, zasady współżycia społecznego
przemawiają za zasądzeniem odszkodowania.

Odpowiedzialność za eksperymenty medyczne

Ustawa z dnia 5 grudnia 1996r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (art.

21 do 29a ww. ustawy)

Podział eksperymentów na: lecznicze i badawcze

Podmioty odpowiedzialne:)

1) badacz (lekarz lub lekarz dentysta);

2) sponsor,

3) komisja bioetyczna;

4) ośrodek badawczy;

5) Prezes Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów

Medycznych i Produktów Biobójczych

Podstawa odpowiedzialności: zasada winy

Inne kategorie spraw medycznych

• problem odpowiedzialności w chirurgii estetycznej;

• odpowiedzialność związana z transplantacją tkanek, komórek i narządów:

a) przeszczepy ex mortuo

b) przeszczepy ex vivo

Aspekty procesowe: koncepcja winy anonimowej

- koncepcja, pozwalając oderwać się od winy konkretnego sprawcy, wina upatrywana jako uchybienia
wadliwość zespołu, wina zespołu

Wina anonimowa

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 10 lutego 2020r. sygn. I ACa 637/19

W orzecznictwie i doktrynie wskazuje się na dopuszczalność stosowania koncepcji winy anonimowej

[vide P. Machnikowski (w:) System prawa prywatnego, t. 6, s. 441]. Pozwala ona uznać winę
określonej jednostki organizacyjnej na podstawie ustaleń niewłaściwego postępowania bliżej
niezidentyfikowanych osób fizycznych, działających w danej strukturze. Nie jest więc konieczne
identyfikowanie osób, które dopuściły się zaniedbań, wykonując zabiegi wobec pacjenta. Wystarczy
ustalić, że z pewnością należą do tej grupy osób, której powierzono wykonanie czynności. W praktyce
oznacza to, że poprzestaje się na ustaleniu bezprawności zachowania podwładnego.

Koncepcja dowodu prima facie

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 marca 2007r. sygn. V CSK 477/06

Dowód prima facie jest stosowany przede wszystkim w sytuacjach, gdy ustawa pozwala na
ograniczenie dowodzenia do wykazania prawdopodobieństwa wystąpienia określonego zdarzenia.
Ograniczenie obowiązku dowodzenia do wykazania jedynie prawdopodobieństwa może nastąpić w
tzw. procesach lekarskich, tzn. w procesach, w których powód domaga się naprawienia szkód
pozostających w związku z leczeniem. Uzasadnieniem sięgnięcia do nieco uproszczonego sposobu
wykazywania przesłanek odpowiedzialności są trudności związane z wykazaniem określonej
przesłanki w sposób pewny.

Koncepcja dowodu prima facie

- dowód niedbalstwa (zasada res ipsa loqitur)

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 9 lutego 2000r. sygn. I ACa 69/00

Dowodzenie konkretnego zawinienia w "procesach lekarskich" łączy się z określonymi trudnościami

dowodowymi co do ścisłego i pewnego wskazania zdarzenia, w wyniku którego organizm pacjenta
został zainfekowany wirusem wzw typu "B„

Na gruncie tzw. dowodu prima facie ustalony przez sąd zespół okoliczności faktycznych, uzasadnia
przyjęcie adekwatnego związku przyczynowego pomiędzy hospitalizacją pacjenta w szpitalu i
niedołożeniem tam należytej staranności w przestrzeganiu reżimu sanitarnego, a późniejszym
zachorowaniem na żółtaczkę.

Pozasądowa droga dochodzenia zadośćuczynienia

Rozdział 13a ustawy z dnia 6 listopada 2008r. o prawach pacjenta

art. 67a Przepisy niniejszego rozdziału stosuje się do zakażenia pacjenta biologicznym czynnikiem
chorobotwórczym, uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia pacjenta albo śmierci pacjenta będącego
następstwem niezgodnych z aktualną wiedzą medyczną:

1) diagnozy, jeżeli spowodowała ona niewłaściwe leczenie albo opóźniła właściwe leczenie,
przyczyniając się do rozwoju choroby,

2) leczenia, w tym wykonania zabiegu operacyjnego,

3) zastosowania produktu leczniczego lub wyrobu medycznego

- zwanego dalej "zdarzeniem medycznym„

2. Przepisy niniejszego rozdziału stosuje się do zdarzeń medycznych będących następstwem

udzielania świadczeń zdrowotnych w szpitalu w rozumieniu przepisów o działalności leczniczej.

Inne przykłady odpowiedzialności za uszczerbek na zdrowiu

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 24 listopada 2017 r., sygn. III CZP 38/17

Gmina ponosi odpowiedzialność za szkodę wynikającą z nieuprzątnięcia błota, śniegu, lodu i innych
zanieczyszczeń z chodników położonych wzdłuż nieruchomości w razie nienależytego sprawowania
nadzoru nad wykonaniem przez właściciela obowiązku wynikającego z art. 5 ust. 1 pkt 4 ustawy z
dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 1289).

Na właścicielu nieruchomości spoczywa obowiązek usuwania śniegu, błota czy innych nieczystości z
chodnika przylegającego do jego posesji.

Jeśli jednak właściciel nie wywiązuje się ze swojego obowiązku, odpowiedzialność za szkodę
poniesioną w wyniku tego zaniedbania może ponieść gmina. Jeśli naprawi ona szkodę, to
przysługiwać jej będzie roszczenie o zwrot równowartości odszkodowania w stosunku do właściciela,
który nie wywiązał się ze swoich obowiązków.

Art. 417 (2) jako podstawa zadośćuczynienia

Jeżeli przez zgodne z prawem wykonywanie władzy publicznej została wyrządzona szkoda na osobie,
poszkodowany może żądać całkowitego lub częściowego jej naprawienia oraz zadośćuczynienia
pieniężnego za doznaną krzywdę, gdy okoliczności, a zwłaszcza niezdolność poszkodowanego do
pracy lub jego ciężkie położenie materialne, wskazują, że wymagają tego względy słuszności.

Art. 417 (2) k.c. jako podstawa zadośćuczynienia

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 18 września 2019r. sygn. I ACa 1143/18 cyt:

Nie można aprobować takiej sytuacji by szkoda (krzywda) wyrządzona obywatelowi (nawet w sposób
niezawiniony) przez organy państwa nie została naprawiona, ponieważ sytuacja taka pozostaje w
oczywistej sprzeczności ze standardami państwa prawa.

Art. 417 (2) k.c. jako podstawa zadośćuczynienia

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 15 grudnia 2016r. sygn. V ACa 740/16 cyt:

Celem regulacji prawnej zawartej w art. 4172 KC jest zapewnienie poszkodowanym rekompensaty
szczególnie dotkliwych uszczerbków spowodowanych władczą działalnością jednostek państwa i
samorządu terytorialnego, jeżeli przemawiają za tym normy etyczne, a wobec zgodnego z prawem
zachowania sprawcy usunięcie tych następstw nie jest możliwe na podstawie przepisów ogólnych.
Odpowiedzialność na zasadzie słuszności aktualizuje się wówczas, gdy przy braku podstaw do
dochodzenia roszczenia odszkodowawczego na zasadach ogólnych, istnieją ważne względy
przemawiające za kompensacją szkody.

Problem związku przyczynowego na gruncie art. 417 (2) k.c.

Złagodzenie wymogów;

Brak obowiązku uzyskania prejudykatu Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 26 lutego
2016r. sygn. I ACa 1096/15

Z normy przepisu art. 417[2] KC wynika wprost i jednoznacznie, że dla bytu owej szczególnej, płynącej
z zasad słuszności odpowiedzialności podmiotu wykonującego władzę publiczną niezbędne jest
zaistnienie związku przyczynowego między działaniem władzy publicznej a szkodą na osobie.

Zasada słuszności

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 marca 2012r. sygn. V CSK 135/11 cyt:

Wykładnia art. 417[2] KC nie uzasadnia przyjęcia, że okoliczności stanowiące podstawę zastosowania
zasady słuszności, a zwłaszcza niezdolność poszkodowanego do pracy lub jego ciężkie położenie
materialne muszą mieć charakter następczy względem zdarzenia sprawczego i z niego wynikać. Treść
wskazanego przepisu nie wyklucza bowiem dochodzenia roszczeń gdy fakty takie w odniesieniu do
poszkodowanego występowały wcześniej, a jedynie ich zakres - w następstwie szkody na osobie
przyczynowo związanej z działaniem (zaniechaniem - przy wykonywaniu władzy publicznej - uległ
zmianie).

Koszty opieki realizowanej przez osoby bliskie

Art. 444 §1 k.c.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 października 1973r. sygn. II CR 365/73

Jeżeli pracująca zarobkowo żona - w celu pielęgnacji męża, który doznał uszkodzenia ciała na skutek
czynu niedozwolonego - porzuciła pracę zarobkową i z tego powodu poniosła straty,
poszkodowanemu przysługuje prawo żądania odszkodowania z tego tytułu w ramach art. 444 par. 1
KC. Jeżeli jednak taka pielęgnacja i opieka mogłaby być wykonywana przez osobę trzecią, wysokość
odszkodowania z tytułu utraty zarobków przez żonę nie może przekraczać wynagrodzenia osoby
mającej odpowiednie kwalifikacje do wykonywania tych czynności.

Koszty opieki realizowanej przez osoby bliskie

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 2007r. sygn. II CSK 474/06

Jeżeli osoba, która uległa wypadkowi nie wymaga stałej, kilkugodzinnej lub wielogodzinnej,
codziennej opieki sprawowanej przez jego żonę, a ze względu na stan jego zdrowia, celowe było
zapewnienie mu opieki osoby trzeciej, to należy uznać, że nie zachodziła konieczność sprawowania
tej opieki jedynie osobiście przez żonę. W takiej sytuacji sąd może zasądzić koszty leczenia
obejmujące wynagrodzenie przysługujące osobie mającej stosowne kwalifikacje do opieki nad
chorymi w okresie, w którym opieka taka nad powodem była niezbędna i w którym podjęła się jej
żona poszkodowanego.

Zakres kosztów wywołanych uszkodzeniem ciała lub rozstrojem zdrowia

• Koszty leczenia i rehabilitacji (również prywatne)

• Koszty konsultacji, również u lekarzy specjalistów,

• Koszty leczenia za granicą (gdy dana metoda lecznicza nie jest oferowana w kraju)

• Koszty zakupu sprzętu, lekarstw.

Zakres kosztów wywołanych uszkodzeniem ciała lub rozstrojem zdrowia

Problem diety poszkodowanego

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 maja 1973r. sygn. II CR 194/73

Wydatki ponoszone na podawanie choremu bardziej wyszukanych potraw, dostarczanie większych

ilości owoców, słodyczy itp. choćby z punktu widzenia czysto lekarskiego chory nie wymagał
specjalnej diety, są z reguły celowe, chyba że byłyby wyraźne zalecenia lekarskie, nakazujące
ograniczenie diety. Przez swój dodatni wpływ psychiczny na chorego przyspieszają one bowiem
proces leczenia. Dlatego też zwrot tych wydatków znajduje usprawiedliwienie w art. 444 par. 1 KC,
który nakazuje zwrot "wszelkich kosztów" wynikłych w związku z uszkodzeniem ciała lub wywołaniem
rozstroju zdrowia.

Zakres kosztów wywołanych uszkodzeniem ciała lub rozstrojem zdrowia

Zakup samochodu bądź przystosowanie

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 stycznia 2008r. sygn. II CSK 425/07

Koszty zakupu samochodu lub innego pojazdu inwalidzkiego należą do kosztów objętych
art. 444 § 1 KC, jeżeli jest on konieczny do kompensowania kalectwa osoby poszkodowanej, a w
szczególności do kontynuowania pracy zarobkowej wykonywanej przed wypadkiem.

Problem kosztów odwiedzin

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 23 lutego 2016r. sygn. I ACa 939/15

W zakresie żądania zwrotu kosztów dojazdu zwrócić należy uwagę na fakt, że w skład kosztów,
których zwrotu poszkodowany może domagać się w oparciu o art. 444 § 1 KC wchodzą nie tylko
koszty leczenia w ścisłym tego słowa znaczeniu, lecz także wydatki związane z odwiedzinami chorego
w szpitalu przez osoby bliskie. Odwiedziny te są niezbędne zarówno dla poprawy samopoczucia
chorego i przyspieszenia w ten sposób leczenia, jak i dla kontaktu rodziny z lekarzami w celu
uzyskania informacji i wskazówek o zdrowiu chorego i jego potrzebach (por. np.: wyrok Sądu
Najwyższego z 7 października 1971 r., II CR 427/71, OSPiKA 6/1971/108). Biorąc pod uwagę
wskazywaną przez powoda oraz ww. świadków liczbę odwiedzin, konieczność wsparcia powoda w
okresie leczenia w szpitalu i na rehabilitacji, odległości jakie mieli do pokonania żona i córka powoda
oraz sam powód, celowość codziennych wizyt oraz okres pobytu powoda w ww. placówkach będący
konsekwencją niezahamowania rozprzestrzeniania się zakażenia i doprowadzenia powoda do jego
obecnego stanu, jak również biorąc pod uwagę średnie zużycie paliwa, za udowodnione w świetle
art. 322 KPC należało uznać wydatkowanie na paliwo kwoty ok. 3.200 zł.

Szkoda na osobie – pozostałe roszczenia z art. 444 k.c.

1) Szkody wynikające z uszkodzenia ciała bądź rozstroju zdrowia;

2) suma wykładana „z góry” na koszty leczenia;

3) Koszty przygotowania do innego zawodu;

4) Renta (art. 444 § 2 k.c.)

5) Renta tymczasowa (art. 444 § 3 k.c.)

Renta – założenia ogólne

Jeżeli poszkodowany:

1) utracił całkowicie lub częściowo zdolność do pracy zarobkowej;

2) jeżeli zwiększyły się jego potrzeby lub

3) zmniejszyły widoki powodzenia na przyszłość

Renta tymczasowa – art. 444 §3 k.c.

Jeżeli w chwili wydania wyroku szkody nie da się dokładnie ustalić, poszkodowanemu może być
przyznana renta tymczasowa.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 sierpnia 1969r. sygn. I PR 213/69 cyt:

Rentę tymczasową można zasądzić bez oznaczenia jej czasu trwania na przyszłość, jeżeli w chwili
wyrokowania nie ma podstaw do przyjęcia, że powinna ona obejmować
ściśle określony okres.

Art. 322 k.p.c.

Jeżeli w sprawie o naprawienie szkody, o dochody, o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia lub o

świadczenie z umowy o dożywocie sąd uzna, że ścisłe udowodnienie wysokości żądania jest
niemożliwe, nader utrudnione lub oczywiście niecelowe, może w wyroku zasądzić odpowiednią sumę
według swej oceny opartej na rozważeniu wszystkich okoliczności sprawy. /Przepis nie ma
zastosowania do zadośćuczynienia/

Śmierć poszkodowanego – roszczenia z art. 446 k.c.

§1 Jeżeli wskutek uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia nastąpiła śmierć
poszkodowanego, zobowiązany do naprawienia szkody powinien zwrócić koszty leczenia i pogrzebu
temu, kto je poniósł.

§ 2 Osoba, względem której ciążył na zmarłym ustawowy obowiązek alimentacyjny, może żądać od
zobowiązanego do naprawienia szkody renty obliczonej stosownie do potrzeb poszkodowanego oraz
do możliwości zarobkowych i majątkowych zmarłego przez czas prawdopodobnego trwania
obowiązku alimentacyjnego. Takiej samej renty mogą żądać inne osoby bliskie, którym zmarły
dobrowolnie i stale dostarczał środków utrzymania, jeżeli z okoliczności wynika, że wymagają tego
zasady współżycia społecznego.

§ 3 Sąd może ponadto przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego stosowne odszkodowanie,
jeżeli wskutek jego śmierci nastąpiło znaczne pogorszenie ich sytuacji życiowej.

§ 4 Sąd może także przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego odpowiednią sumę tytułem
zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.

Kapitalizacja renty

Art. 447 k.c. Z ważnych powodów sąd może na żądanie poszkodowanego przyznać mu zamiast renty
lub jej części odszkodowanie jednorazowe. Dotyczy to w szczególności wypadku, gdy poszkodowany
stał się inwalidą, a przyznanie jednorazowego odszkodowania ułatwi mu wykonywanie nowego
zawodu. Uchwała Składu Siedmiu Sędziów z dnia 3 października 1966r. sygn. III CZP 17/66

Umowa, na podstawie której poszkodowany otrzymuje zamiast renty z tytułu czynu niedozwolonego
jednorazowe odszkodowanie jest dopuszczalna, jeżeli jej zawarcie usprawiedliwiają ważne powody.
Umową taką nie można jednak objąć ewentualnej szkody, jaka może powstać w przyszłości.

Problem szkody abstrakcyjnej

Art. 444 §2 k.c.

Art. 446 § 2 zd. 1 k.c.

Art. 446 § 3 k.c.

Podstawy prawne

• Art. 445§2 k.c. przepis powyższy stosuje się również w wypadku pozbawienia wolności oraz w
wypadku skłonienia za pomocą podstępu, gwałtu lub nadużycia stosunku zależności do poddania się
czynowi nierządnemu.

• Podstawy w reżimie odpowiedzialności deliktowej

Pojęcie pozbawienia wolności

- bezpodstawne pozbawienie wolności;

- bezprawne zastosowanie tymczasowego aresztowania, Również:

- bezprawne umieszczenie w szpitalu psychiatrycznym, - uprowadzenie,

- uprowadzenie dziecka przez jednego z rodziców,

(bez wiedzy i zgody drugiego),

- zmuszanie do zmiany bądź zachowania określonego miejsca zamieszkania

Dwie sfery zniewolenia

• Zniewolenie fizyczne,

• Zniewolenie w sferze psychicznej

Rozdział 58 kodeksu postępowania karnego

Przepisy art. 552 §1 k.p.k. i n. stanowią lex specialis wobec art. 445 §2 k.c.

Wyznaczają dwie podstawy odpowiedzialności:

1) niesłuszne skazanie (art. 552 §1 k.p.k. ), także stosowanie środka zabezpieczającego (552 §3
k.p.k.)

2) niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie

Podstawy odpowiedzialności
• Art. 552 §1 k.p.k. oskarżonemu, który w wyniku wznowienia postępowania, kasacji lub skargi
nadzwyczajnej został uniewinniony lub skazany na łagodniejszą karę, służy od Skarbu Państwa
odszkodowanie za poniesioną szkodę oraz zadośćuczynienie za doznaną krzywdę, wynikłe z
wykonania względem niego w całości lub w części kary, której nie powinien był ponieść.

• Art. 552 § 4 k.p.k. odszkodowanie i zadośćuczynienie przysługuje również w wypadku

niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania lub zatrzymania.

Podstawy odpowiedzialności za niesłuszne skazanie,

Unormowanie k.p.k. łagodzi odpowiedzialność Skarbu Państwa Niekonsekwencja terminologiczna:

osoba niesłusznie skazana jest na gruncie art. 552 k.p.k. nazywana oskarżonym

Art. 552 k.p.k. nie dotyczy środków karnych

Odpowiedzialność osób trzecich, fałszywe przypisywanie przestępstwa

Wyrok Sądu Najwyższego z 16 grudnia 1980r. sygn. II CR 533/80

Fałszywe przypisywanie drugiemu przestępstwa stanowi działanie godzące w obowiązujący porządek

prawny. Poszkodowanemu, który został następnie uniewinniony, przysługuje przeto, zwłaszcza w
braku roszczenia z art. 487 KPK do Skarbu Państwa, roszczenie o naprawienie powstałej stąd szkody
przeciwko sprawcy takiego doniesienia (art. 415 i nast. KC).

Odpowiedzialność rodzi kara wykonana

Uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego z 8 lutego 1996r. sygn. I KZP 37/95

Skazanemu, wobec którego - w wyniku rewizji nadzwyczajnej

(kasacji) - stwierdzono niesłuszność zarządzenia wykonania warunkowo zawieszonej kary

pozbawienia wolności, nie przysługuje na podstawie art. 487 par. 1 KPK od Skarbu Państwa
odszkodowanie za poniesioną szkodę lub zadośćuczynienie za doznaną krzywdę, wynikłe z wykonania
względem niego w całości lub w części kary, której nie powinien był odbyć.

Warunek dochodzenia roszczeń – wzruszenie prawomocnego wyroku i uniewinnienie

Ustawa wymaga wzruszenia wyroku skazującego w trybie: 1) kasacji,

2) skargi nadzwyczajnej, albo

3) wznowienia postępowania.

Przyczyna uniewinnienia nie wpływa na powstanie roszczeń

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 czerwca 2002 r., sygn. V KKN 125/00

W postępowaniu o odszkodowanie i zadośćuczynienie za niesłuszne tymczasowe aresztowanie przy

dokonywaniu ustaleń, czy istnieją przesłanki do uznania aresztowania za niewątpliwie niesłuszne, nie
wolno różnicować wyroków uniewinniających, będących podstawą dochodzenia roszczenia. Ze
względu na zasadę domniemania niewinności, prawomocność orzeczenia i odpowiedzialność Skarbu
Państwa na zasadzie ryzyka nie ma znaczenia, czy wyrok ten zapadł z uwagi na wykazanie braku
sprawstwa lub winy, czy też na skutek nie dających się usunąć wątpliwości lub braku dostatecznych
dowodów do przypisania oskarżonemu odpowiedzialności.

Niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie

• Wymagane również faktyczne aresztowanie, zatrzymanie

• Wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 11 lutego 2010r. sygn. II AKa 8/10

Za niewątpliwie niesłuszne należy uznać tymczasowe aresztowanie zastosowane wobec osoby

podejrzanej wyłącznie z powodu ukrywania się przed wymiarem sprawiedliwości podczas, gdy w tym
czasie odbywała ona karę pozbawienia wolności orzeczoną w innej sprawie. Nie jest zatem
wykluczone zasądzenie zadośćuczynienia - na podstawie art. 552 § 4 KPK - pod warunkiem
wykazania, że wnioskodawca doznał krzywdy na skutek zmiany statusu ze "skazanego" na
"tymczasowo aresztowanego". Oczywiście nie wchodzi w rachubę w zaistniałej sytuacji
odszkodowanie, wszak w tym czasie wnioskodawca szkody majątkowej nie poniósł.

Niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie

Uchwała Sądu Najwyższego z 15 września 1999r. sygn. I KZP 27/99

Odpowiedzialność Skarbu Państwa z tytułu niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania

(art. 552 § 4 KPK) opiera się na zasadzie ryzyka.

Niewątpliwie niesłusznym, w rozumieniu art. 552 § 4 KPK, jest takie tymczasowe aresztowanie, które
było stosowane z obrazą przepisów rozdziału 28 KPK, oraz tymczasowe aresztowanie oskarżonego
(podejrzanego), powodujące dolegliwość, której nie powinien doznać, w świetle całokształtu
okoliczności ustalonych w sprawie, a także, w szczególności, prawomocnego jej rozstrzygnięcia.

Niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie

• Ocena w całym okresie stosowania tego środka, nie tylko z punktu widzenia momentu
początkowego

• Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 22 lutego 2007r. sygn. II AKa 9/07 cyt:

Powszechna praktyka sądowa ukształtowana poglądami Sądu Najwyższego wyrażonymi w uchwale z

dnia 15 września 1999 r. (OSNKW 1999, nr 11-12, poz. 72) uznaje za niewątpliwie niesłuszne w
zasadzie każde tymczasowe aresztowanie zastosowane w postępowaniu zakończonym wyrokiem
uniewinniającym lub umarzającym postępowanie, niezależnie od przyczyn, dla których aresztowanie
stosowano i niezależnie od powodów, które uzasadniały uniewinnienie, bez różnicowania wyroków
na zapadłe, bo oskarżony czynu nie popełnił, bądź tylko nie zdołano mu tego udowodnić itd.
Domniemanie niewinności działa we wszystkich tych sytuacjach jednakowo.

Wykładnia pojęcia zadośćuczynienia na gruncie art. 552 k.p.k.

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 14 lutego 2008r. sygn. II AKa 11/08 cyt:

Dla wykładni pojęcia "zadośćuczynienie", o jakim mowa w art. 552 KPK, miarodajne są przepisy
prawa cywilnego materialnego, a zwłaszcza art. 445 § 2 KC, z którego wynika, że zadośćuczynienie
winno być "odpowiednie". Wszakże ustalenie, jaka kwota w konkretnych okolicznościach jest
"odpowiednia", należy do sfery swobodnego uznania sędziowskiego. W postępowaniu odwoławczym
zarzut niewłaściwego ustalenia kwoty zadośćuczynienia może być skuteczny tylko wtedy, gdy
zaskarżone orzeczenie w sposób oczywisty narusza zasady ustalania tego zadośćuczynienia. W
ramach kontroli instancyjnej nie jest natomiast możliwe wkraczanie w sferę swobodnego uznania
sędziowskiego. O rażącym naruszeniu zasad ustalania "odpowiedniego" zadośćuczynienia mogłoby
świadczyć przyznanie zadośćuczynienia wręcz symbolicznego zamiast stanowiącego rekompensatę
doznanej krzywdy, bądź też kwoty wygórowanej, prowadzącej do niestosownego wzbogacenia się tą
drogą.
Niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie a przewlekłość postępowania

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 2 marca 2005r.

sygn. II AKa 15/05

Gdyby sądy działały sprawnie, rozstrzygnięcie sprawy wnioskodawcy zapadłoby znacznie wcześniej,
zatem jego tymczasowe aresztowanie trwałoby odpowiednio krócej. Nie może to być pominięte w
orzekaniu o odszkodowaniu za niesłuszne aresztowanie tymczasowe.

Zagadnienie zakresu krzywdy, o którym traktuje art. 552 k.p.k.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 października 2007r. sygn. WA 43/07

Zadośćuczynienie za doznaną krzywdę to odszkodowanie za szkodę niematerialną wynikłą z

wykonania kary, a stanowią ją negatywne przeżycia psychiczne wiążące się nie tylko z faktem
pozbawienia wolności, ale również z tym, że osoba taka w okresie odbywania kary utraciła to, co
nazywa się dobrym imieniem. Dla określenia wysokości zadośćuczynienia nie mają znaczenia
najbardziej nawet negatywne przeżycia związane z oskarżeniem, z toczącym się procesem, ze
skazaniem, z wymierzeniem środków karnych, z zagrożeniem surową karą.

Tryb dochodzenia roszczeń z art. 552 k.p.k.

Żądanie odszkodowania należy zgłosić w sądzie okręgowym, w którego okręgu wydano orzeczenie w
pierwszej instancji, a w wypadku określonym w art. 552 § 4 - w sądzie okręgowym właściwym ze
względu na miejsce, w którym nastąpiło zwolnienie tymczasowo aresztowanego lub zwolnienie
zatrzymanego.

Sąd okręgowy orzeka wyrokiem na rozprawie w składzie jednego sędziego.

Stronami w postępowaniu są: wnioskodawca, prokurator oraz Skarb Państwa

Dopuszczalność stosowania art. 322 k.p.c.

Wyrok Sądu Najwyższego z 11 kwietnia 2007r. sygn. V KK 227/06

Zapis ustawy wskazuje jedynie, że państwo zobowiązane jest do zrekompensowania szkody

materialnej wynikłej (podkr. SN) z niewątpliwie niesłusznego zastosowania tymczasowego
aresztowania. Nie ulega wątpliwości, że szkoda ta winna w sposób bezpośredni wynikać z takiego
zastosowania tego środka, ale owa bezpośredniość wcale nie musi oznaczać ograniczenia szkody
wyłącznie do skutków powstałych na skutek fizycznego pozbawienia wolności i tylko w czasie jego
trwania. Wszak skutki te mogą w czasie wykraczać poza moment zwolnienia wnioskodawcy z aresztu,
choćby właśnie w związku z pogorszeniem jego stanu zdrowia czy utratą zatrudnienia, nie tracąc
przymiotu bezpośredniości. (…)

Oczywiście okoliczności te każdorazowo winny podlegać zindywidualizowanej ocenie sądu

orzekającego w przedmiocie odszkodowania za niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie, a
ocena ta musi uwzględniać wszystkie szczególne, często niepowtarzalne, uwarunkowania. Z
pewnością niełatwe też w takiej sytuacji będzie oszacowanie wysokości szkody, która przecież nie
musi być prostą różnicą między możliwościami zarobkowymi poszkodowanego a wszelkimi kosztami,
jakie musiałby on ponieść pozostając na wolności. Jeśli precyzyjne wyliczenie będzie niemożliwe lub
znacznie utrudnione, nieodzowne będzie wówczas sięgnięcie do wskazań zawartych w art. 322 k.p.c.

Przedawnienie roszczeń z art. 552 k.p.k. termin szczególny (!)

Art. 555 k.p.k. roszczenia przewidziane przedawniają się po upływie roku od daty uprawomocnienia
się orzeczenia dającego podstawę do odszkodowania i zadośćuczynienia, w wypadku tymczasowego
aresztowania - od daty uprawomocnienia się orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie, w
razie zaś zatrzymania - od daty zwolnienia.

Śmierć poszkodowanego, kwestia dziedziczenia roszczeń

Art. 556 k.p.k. w razie śmierci oskarżonego (poszkodowanego) prawo do odszkodowania przysługuje
temu, kto wskutek wykonania kary lub niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania
utracił:

1) należne mu od uprawnionego z mocy ustawy utrzymanie;

2) stale dostarczane mu przez zmarłego utrzymanie, jeżeli względy słuszności przemawiają za

przyznaniem odszkodowania.

Żądanie odszkodowania należy zgłosić w terminie przewidzianym w art. 555 lub w ciągu roku od
śmierci oskarżonego.

Niesłuszna izolacja nieletnich

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 25 września 2020r. sygn. IV CSK 737/19

Przyjęcie, że właściwą i wystarczającą podstawą do udzielenia ochrony odszkodowawczej

nieletniemu niesłusznie umieszczonemu w schronisku dla nieletnich w zakresie kompensaty krzywdy
są przepisy Kodeksu cywilnego, rodzi powinność interpretowania tych przepisów w zgodzie z
gwarancjami konstytucyjnymi i prawnomiędzynarodowymi leżącymi u podstaw wykładni art. 552 § 4
KPK. Oznacza to, że przy ocenie, czy umieszczenie nieletniego w schronisku dla nieletnich było
niesłuszne, a więc czy nastąpiło na podstawie orzeczenia niezgodnego z prawem w świetle art. 4171
§ 2 KC, należy odejść od dominującego poglądu dotyczącego wykładni przesłanki niezgodności
orzeczenia z prawem w rozumieniu tego przepisu i w drodze wyjątku uznać ziszczenie się tej
przesłanki we wszystkich tych przypadkach, w których nie było podstaw prawnych do umieszczenia
nieletniego w schronisku dla nieletnich, nie tylko w chwili zastosowania tego środka, ale także z
punktu widzenia ostatecznego wyniku sprawy przeciwko nieletniemu.

Skłonienie do poddania się czynowi nierządnemu

Chroniona jest integralność seksualna człowieka

Poszkodowanym może być każdy: ochronie z art. 445 § 2 podlegają również osoby pełnoletnie,

Skłonienie do poddania się czynowi nierządnemu – przesłanki

Skłonienie następuje w wyniku zastosowania przemocy (gwałt), podstępu lub nadużycia stosunku
zależności,

Sprawca naruszenia działa tym samym umyślnie (?); kwestia obiektywizacji odpowiedzialności

Czyn nierządny nie musi wyczerpywać znamion czynu zabronionego w rozumieniu art. 197 k.k. i n.

Odpowiedzialność Skarbu Państwa wobec ofiar czynów nierządnych

Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 3 marca 2015r. sprawa M.C. przeciwko Polsce,
skarganr 23692/09
W przedmiotowej sprawie skarżący pozwał Skarb Państwa, podnosząc, że podczas jego osadzenia
pozwany nie zapewnił mu osobistego bezpieczeństwa.

Sąd Okręgowy w Warszawie uznał powództwo skarżącego. Sąd stwierdził, że Skarb Państwa ponosi
odpowiedzialność za zaniedbania ze strony pracowników aresztu śledczego, którzy nie zareagowali
na trwające przez ponad trzy dni poniżające traktowanie skarżącego przez współosadzonych. Sąd
wymienił szereg konkretnych niedociągnięć personelu więziennego. Tym bardziej, że zdarzenie miało
miejsce pomimo podjęcia szczególnych działań, mających na celu monitorowanie sytuacji osadzonych
podobnie jak skarżący osadzonych do "celi obserwacyjnej" na oddziale psychiatrii sądowej aresztu
śledczego (patrz akapit 47 powyżej). Wyrok Sądu Okręgowego został utrzymany w mocy po
rozpoznaniu apelacji.

W sprawie kwestionowana wysokość zadośćuczynienia

Wysokość zadośćuczynienia w sprawach o nakłanianie do poddania się czynowi nierządnemu

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 19 grudnia 2012r. sygn. I ACa 1218/12 cyt:

W sytuacjach, w których przewidziane prawem a możliwe do zastosowania środki zmierzające do

usunięcia skutków naruszenia dobra osobistego w postaci integralności seksualnej (tak majątkowe
jak i nie majątkowe) nie doprowadziły do oczekiwanej przez prawo równowagi i proporcjonalności
między zdarzeniem w postaci deliktu a jego skutkiem, (a co wynikać może także ze szczególnie
nagannego zachowanie jego sprawcy) uzasadnione jest zastosowanie funkcji nie tylko
kompensacyjnej, ale i represyjnej przez zasądzenie odpowiedniego świadczenia pieniężnego od
pozwanego na rzecz powódki.

Pojęcie molestowania i molestowania seksualnego na gruncie kodeksu pracy

Art. 18(3a) §5 pkt 2 k.p. niepożądane zachowanie, którego celem lub skutkiem jest naruszenie
godności pracownika i stworzenie wobec niego zastraszającej, wrogiej, poniżającej, upokarzającej lub
uwłaczającej atmosfery (molestowanie).

Art. 18(3a) §6 k.p. Dyskryminowaniem ze względu na płeć jest także każde niepożądane zachowanie
o charakterze seksualnym lub odnoszące się do płci pracownika, którego celem lub skutkiem jest
naruszenie godności pracownika, w szczególności stworzenie wobec niego zastraszającej, wrogiej,
poniżającej, upokarzającej lub uwłaczającej atmosfery; na zachowanie to mogą się składać fizyczne,
werbalne lub pozawerbalne elementy (molestowanie seksualne)

Molestowanie seksualne – naruszenie dóbr osobistych

Doktryna wyróżnia:

1) molestowanie typu qui pro quo form lub przymus seksualny (sexual coertion); kierowanie
żądań seksualnych w zamian za zatrudnienie, awans itd.

2) molestowanie poprzez wrogie środowisko pracy (hostile environment type); szereg kategorii
zachowań

niedopuszczalnych, w tym komentarze, żarty uwagi,

Nowe formy poprzez wykorzystanie mediów elektronicznych.

Problem czynów naruszających dobra osobiste w strukturach osób prawnych

- Art. 430 k.c. kto na własny rachunek powierza wykonanie czynności osobie, która przy
wykonywaniu tej czynności podlega jego kierownictwu i ma obowiązek stosować się do jego
wskazówek, ten jest odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną z winy tej osoby przy wykonywaniu
powierzonej jej czynności

- wyrok Sądu Najwyższego z 31 marca 2020r. sygn. II CSK 124/19

Zróżnicowanie podstaw odpowiedzialności

Wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 31 października 2012r. sygn. I ACa 1095/12

Nieuprawnione jest ograniczanie odpowiedzialności tylko i wyłącznie do sfery wykonywania przez

władze publiczne ściśle pojętego imperium, rozumianego jako władcze kształtowanie sytuacji
prawnej jednostki. Skoro na podstawie ustawy samorządowej na stronie pozwanej ciążył obowiązek
zapewnienia opieki i wychowania dzieciom pozbawionym opieki rodziców poprzez w szczególności
organizowanie i prowadzenie placówek opiekuńczo wychowawczych, to ciążył na niej również
obowiązek takiej ich organizacji, w której ich podopieczni zapewnione mieliby odpowiednie
bezpieczeństwo i nie doszłoby do gwałtu podopiecznych takiej placówki nad innym podopiecznym. W
niedopilnowaniu wychowanków, niezapewinieniu wystarczającej opieki powodowi przez
pracowników placówki podległej stronie pozwanej upatrywać należy niezgodnego z prawem
zaniechania przy wykonywaniu władzy publicznej, skutkującej odpowiedzialnością strony pozwanej
na podstawie art. 417 KC. Bez znaczenia jest w kontekście charakteru odpowiedzialności strony
pozwanej fakt, że bezpośrednimi sprawcami szkody wywołanej u powoda byli nie pracownicy
placówki, a jej podopieczni.

Ustawa z dnia 13 maja 2016r. o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym

Art. 21 ustawy przed nawiązaniem z osobą stosunku pracy lub przed dopuszczeniem osoby do innej
działalności związanej z wychowaniem, edukacją, wypoczynkiem, leczeniem małoletnich lub z opieką
nad nimi pracodawcy lub inni organizatorzy w zakresie takiej działalności są obowiązani do uzyskania
informacji, czy dane tej osoby są zamieszczone w Rejestrze z dostępem ograniczonym lub w Rejestrze
osób, w stosunku do których Państwowa Komisja do spraw wyjaśniania przypadków czynności
skierowanych przeciwko wolności seksualnej i obyczajności wobec małoletniego poniżej lat 15
wydała postanowienie o wpisie w Rejestrze.

Wykonanie obowiązku, o którym mowa w ust. 1, nie jest wymagane przed dopuszczeniem do
działalności, o której mowa w ust. 1, rodziny małoletniego lub osoby znanej rodzicom małoletniego
osobiście i wykonywanej w stosunku do własnych małoletnich dzieci lub małoletnich dzieci
znajomych.

Przez rodzinę, o której mowa w ust. 2, należy rozumieć osoby spokrewnione albo osoby
niespokrewnione, pozostające w faktycznym związku oraz wspólnie zamieszkujące i gospodarujące.

Aspekt procesowy – znaczenie art. 11 k.p.c.

Zgodnie z art. 11 k.p.c. ustalenia wydanego w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku

skazującego co do popełnienia przestępstwa wiążą sąd w postępowaniu cywilnym. Jednakże osoba,
która nie była oskarżona, może powoływać się w postępowaniu cywilnym na wszelkie okoliczności
wyłączające lub ograniczające jej odpowiedzialność cywilną.

Samodzielne ustalenia w procesie cywilnym

Sąd w sprawie cywilnej może samodzielnie badać, czy oskarżony w postępowaniu karnym, dopuścił
się czynu nieprzypisanego mu przez sąd karny z powodu braku dowodów winy. Nawet prawomocny
wyrok uniewinniający nie wiąże sądu cywilnego, bowiem pojęcie winy w prawie karnym nie jest
identyczne z pojęciem winy w prawie cywilnym (teza z wyroku

Sądu Najwyższego w sprawie sygn. II CSK 124/19)

Prawo pochowania zwłok

Art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 31 stycznia 1959r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych Prawo pochowania
zwłok ludzkich ma najbliższa pozostała rodzina osoby zmarłej, a mianowicie:

1)pozostały małżonek(ka);

2)krewni zstępni;

3)krewni wstępni;

4)krewni boczni do 4 stopnia pokrewieństwa; 5) powinowaci w linii prostej do 1 stopnia.

Prawo pochowania zwłok osób wojskowych zmarłych w czynnej służbie wojskowej przysługuje
właściwym organom wojskowym w myśl przepisów wojskowych. Prawo pochowania zwłok osób
zasłużonych wobec Państwa i społeczeństwa przysługuje organom państwowym, instytucjom i
organizacjom społecznym. Prawo pochowania zwłok przysługuje również osobom, które do tego
dobrowolnie się zobowiążą.

Spór o realizację prawa do pochowania zwłok

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 czerwca 2019r. sygn. I CSK 779/18

Kolizja uprawnień do pochówku osób wymienionych w art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 31 stycznia 1959 r.
o cmentarzach i chowaniu zmarłych (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 912 ze zm.) i osób pozostających w
faktycznej więzi z osobą zmarłą musi być rozstrzygnięta przez odwołanie się do przepisów
regulujących ochronę dóbr osobistych; takim dobrem jest uprawnienie do pochówku. Natomiast
rozstrzygnięcie tej kolizji jest zależne od okoliczności konkretnej sprawy, a przede wszystkim od
charakteru rodzaju i stopnia intensywności więzi osób konkurujących z osobą zmarłą. Nie można
również pomijać woli osoby zmarłej co do miejsca pochówku oraz osoby, która zgodnie z tą wolą ma
to uczynić. Powyższe pokazuje, że nie jest możliwe abstrakcyjne przesądzenie, bez uwzględnienia
okoliczności danej sprawy, pierwszeństwa w pochówku określonego w art. 10 tej ustawy.

Sfera pamięci po osobie zmarłej

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 lipca 1968r. Sygn. I CR 252/68

Sfera uczuciowa związana z kultem pamięci osoby najbliższej może stanowić przedmiot ochrony
prawnej na podstawie art. 23 i 24 KC.

Według art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych (Dz.U. Nr
11, poz. 62) prawo pochowania zwłok ludzkich ma najbliższa pozostała rodzina osoby zmarłej. Prawo
pochowania zwłok jest prawem podmiotowym, obejmującym wybór miejsca i sposobu pochowania
zwłok, jak również zmianę miejsca ich spoczynku (przeniesienie zwłok). Ochrona prawna sięga jednak
znacznie dalej. Z przepisów rozporządzenia Min. Gospodarki Komunalnej oraz Zdrowia z dnia
25.V.1961 r. w sprawie urządzania cmentarzy, prowadzenia ksiąg cmentarnych oraz chowania
zmarłych (Dz.U. Nr 31, poz. 152) wynika szereg uprawnień pozostałej rodziny osoby zmarłej, w
szczególności prawo do nabycia prawa korzystania z terenu na urządzenie grobu, wybudowanie
grobu, ustawienie nagrobka. Z tych uprawnień wynikają dalsze uprawnienia do pielęgnacji grobu,
odwiedzania go i oddawaniu się kontemplacji, odbywania ceremonii religijnych tp.

Ochrona dóbr osobistych w aspekcie ante mortem i post mortem

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 września 2009r. sygn. I CSK 346/08

Zakres ochrony dobra osobistego w postaci kultu pamięci osoby zmarłej nie jest uzależniony od
zakresu ochrony prawnej dóbr osobistych tej osoby, jaka by została mu udzielona za życia.

Zakres ochrony – pamięć osoby zmarłej

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 28 listopada 2017r. sygn. I ACa 504/17

Każdemu z bliskich przysługuje własne prawo do kultu konkretnego zmarłego i jego ochrony przed
naruszeniami. Naruszenie tego prawa stanowi każda niedozwolona ingerencja, w tym niewątpliwie –
pochowanie w tym samym grobie innej osoby. Dla istnienia tego prawa obojętny jest stopień
„intensywności”, z jaką dana osoba uprawniona kult ten wyraża oraz stopień pokrewieństwa. Jedynie
w szczególnych sytuacjach (na przykład w wypadku braku jakiejkolwiek więzi uczuciowej pomiędzy
krewnym, a osobą zmarłą) można mówić o zaniechaniu korzystania z tego dobra, mogącym
prowadzić nawet do utraty prawa do ochrony przed naruszeniem.

Ochrona dóbr osobistych po śmierci

Wygaśnięcie dóbr osobistych wraz ze śmiercią

Zagadnienie: czy możliwa jest ochrona dóbr osobistych post mortem

Ochrona dóbr osobistych – w dobie nowych technologii

Problem spamu – czy może naruszać dobra osobiste

Wyrok SR dla Warszawy-Woli w Warszawie z 24.1.2019 r., I C 3136/17

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 10 lipca 2013r. sygn. VI ACa 1414/12

Należy podkreślić, iż art. 10ustawy z dnia 18 lipca

2002r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną (Dz.U. z 2002 r. Nr 144, poz. 1204 ze zm.) stanowi, iż
zakazane jest przesyłanie niezamówionej informacji handlowej skierowanej do oznaczonego odbiorcy
będącego osobą fizyczną za pomocą środków komunikacji elektronicznej, w szczególności poczty
elektronicznej. Informację handlową uważa się za zamówioną, jeżeli odbiorca wyraził zgodę na
otrzymywanie takiej informacji, w szczególności udostępnił w tym celu identyfikujący go adres
elektroniczny, a działanie, o którym mowa w ust. 1, stanowi czyn nieuczciwej konkurencji w
rozumieniu przepisów ustawy, o której mowa w art. 9 ust. 3 pkt 1.

W sprawie bezspornym jest natomiast, iż powód nie wyrażał zgody na przetwarzanie jego danych
osobowych przez pozwaną ani nie wyrażał zgody na przesłanie informacji handlowej drogą
elektroniczną. Stąd należało uznać, iż pozwana bezprawnie i w sposób zawiniony zgromadziła dane
osobowe powoda i przekazała je do wykorzystania Agencji, a na skutek czego powód otrzymał bez
podstawy prawnej niezamówioną informację handlową od pozwanej w rozumieniu art. 10 ust 1 cyt.
ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną. Informacja ta ze względu na inwazyjny charakter
tego przekazu stanowiła naruszenie sfery prywatności powoda, a wiec sfery związanej z dobrami
osobistymi każdego człowieka.

Ochrona dóbr osobistych w dobie nowych technologii

Kategorie potencjalnych naruszeń:

1) stosowanie plików cookies (por. art. 173 Prawa telekomunikacyjnego);

2) sniffing;

3) Traffic data i retencja danych

4) phishing (spoofing)

5) heartbleed bug

7) deep links

8) cloud computing

Dyrektywa 2002/58/WE parlamentu europejskiego i rady z dnia 12 lipca 2002 r. dotycząca

przetwarzania danych osobowych i ochrony prywatności w sektorze łączności elektronicznej
(dyrektywa o prywatności i łączności elektronicznej)

Motyw 24 tej dyrektywy: Wyposażenie terminali użytkowników sieci łączności elektronicznej oraz
informacje przechowywane na tych urządzeniach stanowią część prywatnej sfery użytkowników
podlegającej ochronie na mocy Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych
Wolności. Programy określane mianem spyware, błędy sieciowe, ukryte identyfikatory i inne
podobne narzędzia mogą się znaleźć w terminalu użytkownika bez jego wiedzy w celu uzyskania
dostępu do informacji, przechowania ukrytych informacji lub śledzenia czynności użytkownika i mogą
w poważny sposób naruszyć jego prywatność. Stosowanie takich narzędzi powinno być dozwolone
wyłącznie dla uzasadnionych celów, po powiadomieniu zainteresowanych użytkowników.

Obowiązek informacyjny dostawy usług drogą elektroniczną

Art. 6 ustawy z dnia 18 lipca 2002r. O świadczeniu usług drogą elektroniczną

Usługodawca jest obowiązany zapewnić usługobiorcy dostęp do aktualnej informacji o:

1)szczególnych zagrożeniach związanych z korzystaniem z usługi świadczonej drogą elektroniczną;

2)funkcji i celu oprogramowania lub danych niebędących składnikiem treści usługi, wprowadzanych
przez usługodawcę do systemu teleinformatycznego, którym posługuje się usługobiorca.

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 9 grudnia 2015r. sygn. VI ACa 1772/14

W konsekwencji nie można skutecznie zarzucić Sądowi pierwszej instancji popełnienia błędu w
ustaleniu stanu faktycznego polegającego na wadliwym przyjęciu, że: pozwana wyemitowała
nagranie naruszając w ten sposób dobra osobiste powódki; pozwana przesłała link do filmu za
pomocą serwisu (...); pomiędzy stronami istniał wzajemny konflikt; pozwana kontaktowała się z córką
powódki i miała ją szantażować.

Prawo do korzystania z Internetu?

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 30 czerwca 2020r.

sygn. I CSK 805/19

Prawa do korzystania z Internetu (a ściślej, nie tyle prawa, co raczej możliwości korzystania z
Internetu) nie można uznać do dobro osobiste, gdyż pozostawałoby to w sprzeczności z naturą dobra
osobistego. „Prawo do Internetu” należy raczej uznać za uprawnienie wynikające ze stosunku
zobowiązaniowego, którego naruszeniemoże ewentualnie pociągać za sobą
odpowiedzialność kontraktową podmiotu zobowiązanego do świadczenia usługi.

Nękająca windykacja

Wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 15 lutego 2013r. sygn. I ACa 31/13

Są granice, których wierzycielowi przekroczyć nie wolno. Pierwszą z nich jest uszanowanie

(uwzględnienie) stanowiska dłużnika co do prawa zgłoszenia zarzutu przedawnienia. Jeżeli tego

rodzaju wyraz woli nie budzi wątpliwości i w sposób jednoznaczny doszedł do wierzyciela
(pierwotnego czy wtórnego) to natarczywe ponawianie wezwania do zapłaty bez uzyskania tytułu
egzekucyjnego, którego dłużnik żąda jest bezprawne. Tylko tytuł egzekucyjny zaopatrzony w klauzulę
wykonalności jest skutecznym środkiem egzekucji roszczenia. Drugą granicą jest ocena czy po
uzyskaniu stanowiska dłużnika jak wyżej, można nadal bez odpowiedzialności co do sfery dóbr
osobistych stosować praktyki nękające, dręczące, naruszające spokój osoby, która w sposób
niebudzący wątpliwości przedstawiła swoje racje i zażądała skierowania sprawy na drogę
postępowania sądowego czyli zażądała konstytucyjnie zagwarantowanej ochrony prawnej. Otóż
działanie firmy windykacyjnej, która lekceważy obywatela i niezgodnie z zasadami współżycia
społecznego, dobrymi obyczajami wymusza na nim przez nękanie go w różny sposób, spłatę długu co
do którego zgłosi on zarzut przedawnienia lub uznał żądanie za bezpodstawne jest naruszeniem dóbr
osobistych, a konkretnie wolności, miru domowego i prywatności.

Ochrona danych osobowych

Art. 82 ust. 1 rozporządzenia RODO

Każda osoba, która poniosła szkodę majątkową lub niemajątkową w wyniku naruszenia niniejszego
rozporządzenia, ma prawo uzyskać od administratora lub podmiotu przetwarzającego
odszkodowanie za poniesioną szkodę. ust. 2 Każdy administrator uczestniczący w przetwarzaniu
odpowiada za szkody spowodowane przetwarzaniem naruszającym niniejsze rozporządzenie.
Podmiot przetwarzający odpowiada za szkody spowodowane przetwarzaniem wyłącznie, gdy nie
dopełnił obowiązków, które niniejsze rozporządzenie nakłada bezpośrednio na podmioty
przetwarzające, lub gdy działał poza zgodnymi z prawem poleceniami administratora lub wbrew
takim poleceniom.

Przesłanki odpowiedzialności

1) szkoda,

2) naruszenie przez administratora lub podmiot przetwarzający przepisów o ochronie danych

osobowych,

3) związek przyczynowy między szkodą a naruszeniem

4) wina administratora lub podmiotu przetwarzającego

Szkoda w rozumieniu art. 82 RODO

Obejmuje:

1) Szkodę majątkową

2) Szkodę niemajątkową (krzywdę) – zadośćuczynienie.

Art. 82 RODO stanowi samodzielną podstawę dochodzenia roszczeń.

Przesłanka uwalniająca od odpowiedzialności

Administrator lub podmiot przetwarzający zostają zwolnieni z odpowiedzialności wynikającej z ust. 2,

jeżeli udowodnią, że w żaden sposób nie ponoszą winy za zdarzenie, które doprowadziło do
powstania szkody.

Zasada winy

Zasada domniemania winy na gruncie art. 82 RODO

Dalsze okoliczności uwalniające od odpowiedzialności na gruncie art. 82 RODO

1) brak obowiązków wynikających z przepisów (RODO),

2) podmiot przetwarzający realizuje zgodne z prawem polecenia administratora

3) podmiot przetwarzający nie realizuje niezgodnych z prawem poleceń administratora

Współodpowiedzialność

Art. 82 ust. 4 RODO

Jeżeli w tym samym przetwarzaniu uczestniczy więcej niż jeden administrator lub podmiot
przetwarzający lub uczestniczy w nim zarówno administrator jak i podmiot przetwarzający i
zgodnie z ust. 2 i 3 odpowiadają za szkodę spowodowaną przetwarzaniem, ponoszą
oni odpowiedzialność solidarną za całą szkodę, tak by zapewnić osobie, której dane
dotyczą, rzeczywiste uzyskanie odszkodowania

Roszczenia regresowe

Art. 84 ust. 5 RODO

Administrator lub podmiot przetwarzający, który zgodnie z ust. 4 zapłacił odszkodowanie za całą
wyrządzoną szkodę, ma prawo żądania od pozostałych administratorów lub podmiotów
przetwarzających, którzy uczestniczyli w tym samym przetwarzaniu, zwrotu części odszkodowania
odpowiadającej części szkody, za którą ponoszą odpowiedzialność, zgodnie z warunkami określonymi
w ust.

2.

Kwestia przedawnienia roszczeń wynikających z art. 82 RODO

RODO nie reguluje kwestii przedawnienia.

Według reżimu odpowiedzialności deliktowej – art. 442 (1) k.c.

Art. 79 RODO
1. Bez uszczerbku dla dostępnych administracyjnych lub pozasądowych środków ochrony
prawnej, w tym prawa do wniesienia skargi do organu nadzorczego zgodnie z art. 77, każda osoba,
której dane dotyczą, ma prawo do skutecznego środka ochrony prawnej przed sądem, jeżeli uzna
ona, że prawa przysługujące jej na mocy niniejszego rozporządzenia zostały naruszone w wyniku
przetwarzania jego danych osobowych z naruszeniem niniejszego rozporządzenia.

2. Postępowanie przeciwko administratorowi lub podmiotowi przetwarzającemu wszczyna się

przed sądem państwa członkowskiego, w którym administrator lub podmiot przetwarzający
posiadają jednostkę organizacyjną. Ewentualnie postępowanie takie może zostać wszczęte przed
sądem państwa członkowskiego, w którym osoba, której dane dotyczą, ma miejsce zwykłego pobytu,
chyba że administrator lub podmiot przetwarzający są organami publicznymi państwa
członkowskiego wykonującymi swoje uprawnienia publiczne.

Dane osobowe a dobra osobiste

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 grudnia 2018r. sygn. I CSK 690/17

Dane osobowe nie są tożsame z dobrami osobistymi, chociaż pewne ich rodzaje mogą złożyć się na
elementy tożsamości i prywatności. Zostały one objęte ochroną prawną dedykowaną im
bezpośrednio, jako danym osobowym, a jej specyficzny mechanizm ustalony - w nawiązaniu do
dyrektywy 95/46/WE – w ustawie o ochronie danych osobowych działa obok ochrony udzielanej
dobrom osobistym. Ze względu na związek danych osobowych z niektórymi dobrami osobistymi, nie
można wykluczyć, że cele realizowane przez stosowanie przepisów o ochronie dóbr osobistych mogą
w pewnych sytuacjach zapewnić uzyskanie ochrony także danych osobowych, i odwrotnie. Nie
zmienia to jednak faktu, że zabiegający o udzielenie ochrony dobrom osobistym, nawet jeśli jej
przesłanki miałyby pozostawać w związku z korzystaniem z danych osobowych, musi wykazać
występowanie okoliczności warunkujących zastosowanie na jego korzyść środków przewidzianych
przez art. 23, 24 i 448 KC, zaś osoba domagająca się ochrony danych osobowych powinna to czynić w
trybie i na zasadach ustalonych w ustawie o ochronie danych osobowych. Okoliczność, że w razie
skutecznego dochodzenia przeciwko niemu roszczeń zmierzających do ochrony danych osobowych -
w świetle wyroku TSUE z 13 maja

2014 r., C-131/12, Google vs. Gonzlez - „operator wyszukiwarki internetowej jest zobowiązany do
usunięcia z wyświetlanej listy wyników wyszukiwania mającego za punkt wyjścia imię i nazwisko
danej osoby linków do publikowanych przez osoby trzecie stron internetowych zawierających
dotyczące tej osoby informacje, również w przypadku gdy to imię czy nazwisko czy te informacje nie
zostały uprzednio czy jednocześnie usunięte z tych stron internetowych i, w odpowiednim przypadku,
nawet jeśli ich publikacja na tych stronach jest zgodna z prawem” nie oznacza, że taki sam zakres
ochrony może uzyskać osoba, która dochodzi przeciwko prowadzącemu wyszukiwarkę internetową
roszczeń w reżimie ochrony dóbr osobistych, gdy identyfikuje naruszone dobro jako swoją cześć, nie
zaś prywatność.

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 13 grudnia 2018r. Sygn. I CSK 690/17

Dane osobowe nie są tożsame z dobrami osobistymi, chociaż pewne ich rodzaje mogą złożyć się na
elementy tożsamości i prywatności. Zostały one objęte ochroną prawną dedykowaną im
bezpośrednio, jako danym osobowym, a jej specyficzny mechanizm ustalony - w nawiązaniu do
dyrektywy 95/46/WE – w ustawie o ochronie danych osobowych działa obok ochrony udzielanej
dobrom osobistym. Ze względu na związek danych osobowych z niektórymi dobrami osobistymi, nie
można wykluczyć, że cele realizowane przez stosowanie przepisów o ochronie dóbr osobistych mogą
w pewnych sytuacjach zapewnić uzyskanie ochrony także danych osobowych, i odwrotnie. Nie
zmienia to jednak faktu, że zabiegający o udzielenie ochrony dobrom osobistym, nawet jeśli jej
przesłanki miałyby pozostawać w związku z korzystaniem z danych osobowych, musi wykazać
występowanie okoliczności warunkujących zastosowanie na jego korzyść środków przewidzianych
przez art. 23, 24 i 448 KC, zaś osoba domagająca się ochrony danych osobowych powinna to czynić w
trybie i na zasadach ustalonych w ustawie o ochronie danych osobowych.

Dane osobowe a dobra osobiste

Definicja danych osobowych z art. 4 pkt 1 RODO dane osobowe oznaczają wszelkie informacje o
zidentyfikowanej lub możliwej do zidentyfikowania osobie fizycznej (,,osobie, której dane dotyczą'');
możliwa do zidentyfikowania osoba fizyczna to osoba, którą można bezpośrednio lub pośrednio
zidentyfikować, w szczególności na podstawie identyfikatora takiego jak imię i nazwisko, numer
identyfikacyjny, dane o lokalizacji, identyfikator internetowy lub jeden bądź kilka szczególnych
czynników określających fizyczną, fizjologiczną, genetyczną, psychiczną, ekonomiczną, kulturową lub
społeczną tożsamość osoby fizycznej

Ustawa z dnia 10 maja 2018r. o ochronie danych osobowych

W zakresie nieuregulowanym rozporządzeniem 2016/679, do roszczeń z tytułu naruszenia przepisów

o ochronie danych osobowych, o których mowa w art. 79 i art. 82 tego rozporządzenia, stosuje się
przepisy ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny.

Mechanizm private enforcement

W oparciu o Art. 79 oraz 82 RODO dwa uprawnienia:

1) żądanie odszkodowania za naruszenie przepisów RODO

2) prawo do skutecznego środka prawnego

Zasada związania ?

Art. 97 ustawy o ochronie danych osobowych ustalenia prawomocnej decyzji Prezesa Urzędu o
stwierdzeniu naruszenia przepisów o ochronie danych osobowych lub prawomocnego wyroku
wydanego w wyniku wniesienia skargi, o której mowa w art. 145a § 3 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002
r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, wiążą sąd w postępowaniu o
naprawienie szkody wyrządzonej przez naruszenie przepisów o ochronie danych osobowych co do
stwierdzenia naruszenia tych przepisów.

Problem grupowego dochodzenia roszczeń wynikających z art. 82 RODO

Art. 2 ust. 1 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/1828 z dnia 25 listopada 2020 r. w
sprawie powództw przedstawicielskich wytaczanych w celu ochrony zbiorowych interesów
konsumentów i uchylająca dyrektywę 2009/22/WE Niniejsza dyrektywa ma zastosowanie do
powództw przedstawicielskich wytaczanych przeciwko przedsiębiorcom za naruszenia przepisów
prawa Unii, o których mowa w załączniku I, w tym przepisów transponowanych do prawa krajowego,
które to naruszenia szkodzą lub mogą szkodzić zbiorowym interesom konsumentów. Niniejsza
dyrektywa pozostaje bez uszczerbku dla przepisów prawa Unii, o których mowa w załączniku I. Ma
ona zastosowanie do naruszeń krajowych i transgranicznych, także w przypadku gdy naruszeń tych
zaprzestano przed wytoczeniem powództwa przedstawicielskiego lub w przypadku gdy naruszeń
zaprzestano przed zakończeniem postępowania z powództwa przedstawicielskiego.
W pkt 56 załącznika nr 1 wymieniono rozporządzenie RODO

Autorskie prawa osobiste

• Autorskie prawa osobiste jako wycinek dóbr osobistych

• Autorskie prawa osobiste jako prawa odrębne

Ochrona twórczości

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 31 lipca 2012r. sygn. I ACa 303/12

W katalogu dóbr osobistych podlegających ochronie cywilnoprawnej ustawodawca ujął m.in.

twórczość artystyczną, której zakres przedmiotowy obejmuje szeroko rozumiane niemajątkowe,
indywidualne wartości związane z procesem działalności artystycznej oraz z będącym jego wynikiem
dorobkiem twórczym, niepodlegającym ochronie na podstawie przepisów szczególnych, a głównie
przepisów ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (t.j. Dz.U. z 2006
r. Nr 90, poz. 631 ze zm.). Wśród przykładów płaszczyzn ochrony twórczości jako dobra osobistego
należy wymienić przede wszystkim prawo do ochrony „dobrej sławy dzieła” lub „dobrego imienia
dorobku twórcy”, tj. prawo do przeciwdziałania zachowaniom, które mogą naruszać dobrą reputację
(renomę) dzieła, bądź reputację samego autora, a także prawo do ochrony przed nieuprawnionym
wykorzystywaniem elementów procesu twórczego i dorobku twórcy oraz przed przywłaszczaniem
ich.

Autorskie prawa osobiste

Art. 16 ustawy z dnia 4 lutego 1994r. o prawach autorskich i prawach pokrewnych

Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, autorskie prawa osobiste chronią nieograniczoną w czasie i
niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem, a w szczególności prawo do:

1) autorstwa utworu;

2)oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo;

3) nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania;

4)decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności; 5) nadzoru nad sposobem

korzystania z utworu.

Podmiot autorskich praw osobistych

Przysługują twórcy – osobie fizycznej

Wyrok Sądu Najwyższego z 14 lutego 2014r. sygn. II CSK 281/13

Przysługujące producentowi lub wydawcy na podstawie przewidzianego w art. 11 zdanie drugie

ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (t.j. z 2006 r. Nr 90, poz.
631 ze zm.) domniemania prawo do tytułu utworu zbiorowego obejmuje wyłącznie majątkowe prawo
do tytułu. Wobec wyraźnego ograniczenia przyznanego producentowi lub wydawcy prawa do utworu
zbiorowego jedynie do majątkowego prawa autorskiego, nie ma podstaw do przyjęcie, zwłaszcza ze
względu na zasadę wyrażoną w art. 8 ust. 1 Prawa autorskiego, aby prawo do tytułu tego utworu
zostało producentowi lub wydawcy przyznane w szerszym zakresie.
Charakter praw autorskich osobistych

- niezbywalne

- nie można się zrzec,

- nie wygasają,

- niedziedziczne (?)

Ochrona autorskich praw osobistych

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 12 listopada 2015r. sygn. I ACa 689/15

Dobra osobiste autorskie są szczególnymi dobrami osobistymi prawa cywilnego. Wobec tej kumulacji
do uprawnionego należy wybór poszukiwanej ochrony (w oparciu o kodeks cywilny bądź prawo
autorskie).

Naruszenia autorskich praw osobistych – środki ochrony

Art. 78 ust. 1 ustawy z 4 lutego 1994r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych

twórca, którego autorskie prawa osobiste zostały zagrożone cudzym działaniem, może żądać
zaniechania tego działania. W razie dokonanego naruszenia może także żądać, aby osoba, która
dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w
szczególności aby złożyła publiczne oświadczenie o odpowiedniej treści i formie. Jeżeli naruszenie
było zawinione, sąd może przyznać twórcy odpowiednią sumę pieniężną tytułem zadośćuczynienia za
doznaną krzywdę lub - na żądanie twórcy - zobowiązać sprawcę, aby uiścił odpowiednią sumę
pieniężną na wskazany przez twórcę cel społeczny.

Roszczenia twórcy

1) zaniechanie naruszeń,

2) usunięcie skutków, w tym złożenie oświadczenia;

3) zadośćuczynienie za doznaną krzywdę lub zapłata sumy na wskazany przez twórcę cel
społeczny (jeżeli naruszenie było zawinione)

4) w przypadku poniesienia szkody majątkowej twórca może dochodzić odszkodowania na

zasadach ogólnych (art. 24 §2 k.c.)

5) powództwo o ustalenie z art. 189 k.p.c.

Legitymacja czynna

Twórca, współtwórcy

Art. 9 ust. 4 Pr.aut. każdy ze współtwórców może dochodzić roszczeń z tytułu naruszenia prawa
autorskiego do całości utworu. Uzyskane świadczenie przypada wszystkim
współtwórcom, stosownie do wielkości ich udziałów.

Legitymacja czynna

Wyjątek z art. 8 ust. 3 Pr.aut.

Dopóki twórca nie ujawnił swojego autorstwa, w wykonywaniu prawa autorskiego zastępuje go
producent lub wydawca, a w razie ich braku - właściwa organizacja zbiorowego zarządzania prawami
autorskimi.

Dochodzenie uprawnień po śmierci twórcy

Art. 78 ust. 2 Pr. aut. jeżeli twórca nie wyraził innej woli, po jego śmierci z powództwem o ochronę
autorskich praw osobistych zmarłego może wystąpić małżonek, a w jego braku kolejno: zstępni,
rodzice, rodzeństwo, zstępni rodzeństwa.

Twórca może wyznaczyć osoby uprawnione do dochodzenia praw po jego śmierci.

Dochodzenie uprawnień po śmierci twórcy

Art. 78 ust. 3 jeżeli twórca nie wyraził innej woli, osoby wymienione w ust. 2 są uprawnione w tej
samej kolejności do wykonywania autorskich praw osobistych zmarłego twórcy.

Art. 78 ust. 4 jeżeli twórca nie wyraził innej woli, z powództwem, o którym mowa w ust. 2, może
również wystąpić stowarzyszenie twórców właściwe ze względu na rodzaj twórczości lub organizacja
zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi, która zarządzała prawami
autorskimi zmarłego twórcy.

Krzywda twórcy

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 19 czerwca 2019r. sygn. I ACa 720/18

Regulacja art. 78 ust. 1 ustawy z 4 lutego 1994 r. nie wiąże powstania roszczenia o zadośćuczynienie
po stronie twórcy z odrębnie wyróżnionym dobrem (dobrami osobistymi), mówiąc jedynie o
krzywdzie podlegającej wyrównaniu przez przyznanie odpowiedniej sumy pieniężnej -
zadośćuczynienia. Tak rozumiany uszczerbek należy łączyć z rzeczywiście istniejącym po stronie
pokrzywdzonego dyskomfortem psychicznym pozostającym w adekwatnym związku przyczynowym z
dokonanym naruszeniem osobistych praw autorskich do utworu. Decydują o jego powstaniu i
rozmiarze negatywne przeżycia tej natury wynikające z naruszenia więzi autora ze swoim dziełem, w
tym brakiem lub ograniczeniem jego wpływu na jego aktualną formę i treść z którymi, traktowanymi
łącznie identyfikuje się, także w relacjach z podmiotami trzecimi, wobec których utwór jako całość
oraz elementy jego struktury stanowią również o jego umiejętnościach i profesjonalnych
kwalifikacjach, współdecydujących o wizerunku autora i sposobie jego odbierania w stosunkach
zewnętrznych.

Przykłady naruszeń autorskich praw osobistych

Plagiat

Problem ghostwritingu

Naruszenia integralności (utwory architektoniczne)

Problem odpowiedzialności naruszycieli pośrednich

Art. 422 k.c.

Za szkodę odpowiedzialny jest nie tylko ten, kto ją bezpośrednio wyrządził, lecz także ten, kto inną
osobę do wyrządzenia szkody nakłonił albo był jej pomocny, jak również ten, kto świadomie
skorzystał z wyrządzonej drugiemu szkody.

Wyrok Sądu Najwyższego z 3 czerwca 2015 r. sygn. V CSK 599/14

Przepis art. 422 KC nie ma zastosowania do określenia podmiotów legitymowanych biernie w sprawie
o usunięcie skutków naruszenia autorskich praw osobistych twórcy na podstawie art. 78 ust. 1
ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (t.j. Dz.U. z 2006 r. Nr 90,
poz.

631 ze zm.).

Wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE z dnia 26 kwietnia 2017r. sygn. C-527/15

Pojęcie „publicznego udostępniania” w rozumieniu art. 3 ust. 1 dyrektywy 2001/29/WE Parlamentu

Europejskiego i Rady z dnia 22 maja 2001 r. w sprawie harmonizacji niektórych aspektów praw
autorskich i pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym (Dz.Urz.UE.L z 2001 r., Nr 167, s. 10) należy
interpretować w ten sposób, że obejmuje ono sprzedaż odtwarzacza multimedialnego takiego jak
odtwarzacz rozpatrywany w postępowaniu głównym, na którym preinstalowane zostały – dostępne
w Internecie – wtyczki zawierające hiperłącza prowadzące do ogólnodostępnych serwisów
internetowych zawierających utwory chronione prawem autorskim umieszczone tam bez zezwolenia
podmiotów tych praw.

Uzasadniony interes społeczny a ochrona osobistych praw autorskich

Wyrok n Trybunału Sprawiedliwości UE z dnia 1 grudnia 2011r. sygn. C-145/10 (Eva-Maria Painer
przeciwko Standard VerlagsGmbH i inni)

Artykuł 5 ust. 3 lit. e) dyrektywy 2001/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 maja 2001 r.
w sprawie harmonizacji niektórych aspektów praw autorskich i pokrewnych w społeczeństwie
informacyjnym w związku z art. 5 ust. 5 tej dyrektywy należy interpretować w ten sposób, że media,
takie jak wydawca prasowy, nie mogą z własnej inicjatywy wykorzystać utworu chronionego prawem
autorskim, powołując się na cel bezpieczeństwa publicznego. Jednakże nie można wykluczyć, że
mogą przyczynić się w pewnych wypadkach do realizacji takiego celu poprzez opublikowanie
fotografii poszukiwanej osoby. Należy wymagać, by inicjatywa ta, po pierwsze, wpisywała się w
kontekst decyzji podjętej lub działania prowadzonego przez właściwe organy krajowe z zamiarem
zapewnienia bezpieczeństwa publicznego, a po drugie, by była podjęta w uzgodnieniu i we
współpracy ze wspomnianymi organami w celu uniknięcia ryzyka działania wbrew środkom podjętym
przez te organy, przy czym konkretne, aktualne i wyraźne wezwanie przez organy bezpieczeństwa
publicznego do opublikowania fotografii w celach ścigania nie jest jednak konieczne.

Poczucie przynależności narodowej oraz duma z takiej przynależności

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 30 września 2015r. sygn. I ACa 403/15

Poczucie przynależności narodowej oraz duma z takiej przynależności mieszczą się w powszechnie i
społecznie akceptowanym zestawie wartości, które mogą stanowić ważny element stanu
świadomości i uczuć człowieka, a jeśli są wyznawane i kultywowane przez określoną osobę należy je
uznać za jej dobra osobiste podlegające ochronie przewidzianej w art. 23 i 24 KC.

Problem naruszenia prawa do firmy

• Autonomiczność ochrony z art. 43 (10) k.c.

Przedsiębiorca, którego prawo do firmy zostało zagrożone cudzym działaniem, może żądać
zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może
on także żądać usunięcia jego skutków, złożenia oświadczenia lub oświadczeń w odpowiedniej treści i
formie, naprawienia na zasadach ogólnych szkody majątkowej lub wydania korzyści uzyskanej przez
osobę, która dopuściła się naruszenia.

Szkoda niemajątkowa w postaci zmarnowanego urlopu

Wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE w sprawie Simone Leitner przeciwko TUI Deutschland GmbH &
Co. KG z dnia 12 marca 2002 r. sygn. C-168/00.

• Szerokie rozumienie szkody na gruncie obowiązującej wówczas Dyrektywa Rady nr 90/314/EWG z

dnia 13 czerwca 1990 r. w sprawie zorganizowanych podróży, wakacji i wycieczek

(art. 5 ust. 2)

Szkoda niemajątkowa w postaci zmarnowanego urlopu

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 2015/2302 z dnia 25 listopada 2015 r. w sprawie
imprez turystycznych i powiązanych usług turystycznych, zmieniająca rozporządzenie (WE) nr
2006/2004 i dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/83/UE oraz uchylająca dyrektywę
Rady 90/314/EWG. Motyw 34:

Podróżni powinni być również uprawnieni do obniżki ceny, rozwiązania umowy o udział w imprezie
turystycznej lub rekompensaty za szkodę. Rekompensata powinna pokrywać także szkodę
niemajątkową, taką jak rekompensata za utratę przyjemności z danej podróży lub wakacji z powodu
poważnych problemów w realizacji odpowiednich usług turystycznych. Podróżny powinien mieć
obowiązek bezzwłocznego poinformowania organizatora, z uwzględnieniem okoliczności sprawy, o
jakiejkolwiek stwierdzonej niezgodności w trakcie realizacji usługi turystycznej objętej umową o
udział w imprezie turystycznej. Niedopełnienie tego obowiązku może być brane pod uwagę przy
ustalaniu stosownej obniżki ceny lub rekompensaty za szkodę, w przypadku gdy takie zawiadomienie
pozwoliłoby uniknąć szkody lub ją ograniczyć.

Szkoda niemajątkowa zmarnowany urlop

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 19 listopada 2010r. sygn. III CZP 79/10

Przepis art. 11a ust. 1 ustawy z 29.8.1997 r. o usługach turystycznych (t.j. Dz.U. z 2004 r. Nr 223, poz.
2268 ze zm.) może być podstawą odpowiedzialności organizatora turystyki za szkodę niemajątkową
klienta w postaci tzw. zmarnowanego urlopu.

Uchwała z dnia 19 listopada 2010r. – uzasadnienie

• Wykładnia art. 11a UsługiTurystU - dopuszczająca zasądzenie zadośćuczynienia z tytułu

odpowiedzialności kontraktowej - odpowiada także współczesnym tendencjom rozwoju prawa
cywilnego. Przykładowo, prawo wierzyciela do wynagrodzenia szkody niemajątkowej wynikłej z
niewykonania lub nienależytego wykonania umowy przewiduje art. 9:501 ust. 2 zasad europejskiego
prawa umów PECL (Kwartalnik Prawa Prywatnego 2004, nr 3, s. 801). Zgodnie z tym przepisem,
odszkodowanie należy się za szkody niemajątkowe oraz szkody przyszłe, których wystąpienie można,
rozsądnie rzecz biorąc, uznać za prawdopodobne. Podkreśla się, że odszkodowaniu mogą podlegać -
wywołane niewykonaniem umowy ujemne doznania psychiczne związane z cierpieniem, bólem lub
zakłóceniem spokoju psychicznego; w tych ujemnych doznaniach mieszczą się przykrości
spowodowane „zmarnowaniem urlopu". Podobne unormowania można znaleźć w zasadach
międzynarodowych umów handlowych UNIDROIT. Zgodnie z art. 7.4.2, wierzyciel ma prawo do
pełnego naprawienia szkody z tytułu niewykonania zobowiązania; szkoda obejmuje zarówno
poniesione straty, jak i utracony zysk, biorąc pod uwagę jakąkolwiek korzyść finansową wierzyciela
spowodowaną uniknięciem kosztów albo strat; może mieć również charakter niemajątkowy i
obejmować na przykład cierpienia fizyczne oraz psychiczne.

Zbieg odpowiedzialności

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 grudnia 2000r. sygn. II CK 300/04

Jeżeli sprzedawca aparatu ortopedycznego nie usunie niezwłocznie jego wadliwości, a kolejne próby
jego naprawy nie przywracają temu urządzeniu właściwej jakości, narażając jednocześnie człowieka
dotkniętego kalectwem na dodatkowy wysiłek i poważane cierpienia, takie zachowanie sprzedawcy
wypełnia znamiona czynu niedozwolonego.

Ustawa z dnia 6 listopada 2008r. o prawach pacjenta i Rzeczniku praw pacjenta

Art. 4

ust. 1 W razie zawinionego naruszenia praw pacjenta sąd może przyznać poszkodowanemu
odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę na podstawie art. 448
Kodeksu cywilnego.

ust. 2 W razie zawinionego naruszenia prawa pacjenta do umierania w spokoju i godności sąd może,
na żądanie małżonka, krewnych lub powinowatych do drugiego stopnia w linii prostej lub
przedstawiciela ustawowego, zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez nich cel
społeczny na podstawie art. 448 Kodeksu cywilnego.

Wyłączenia wynikające z art. 4 ust. 3

PrPacjRPPU

• Przepisu ust. 1 nie stosuje się do zawinionego naruszenia prawa pacjenta do:

1)przechowywania rzeczy wartościowych w depozycie podmiotu leczniczego wykonującego

działalność leczniczą w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne;

2)informacji o rodzaju i zakresie świadczeń zdrowotnych udzielanych przez podmioty udzielające

świadczeń zdrowotnych; 3)dostępu do dokumentacji medycznej dotyczącej jego stanu zdrowia;

4) zgłaszania działań niepożądanych produktów leczniczych.

Pojęcie pacjenta

Art. 3 ust. 1 pkt 4 PrPacjRPPU:

Użyte w ustawie określenia oznaczają

Pacjent - osobę zwracającą się o udzielenie świadczeń zdrowotnych lub korzystającą ze świadczeń
zdrowotnych udzielanych przez podmiot udzielający świadczeń zdrowotnych lub osobę wykonującą
zawód medyczny

Prawa pacjenta

Katalog:

1) Prawo pacjenta do świadczeń zdrowotnych (rozdział 2)

2) Prawo pacjenta do informacji (rozdział 3)

3) Prawo do zgłaszania działań niepożądanych produktów leczniczych (rozdział 3a)

4) Prawo pacjenta do tajemnicy informacji z nim związanych (rozdział 4)

5) Prawo pacjenta do wyrażenia zgody na udzielenie świadczeń zdrowotnych (rozdział 5)

6) Prawo do poszanowania intymności i godności pacjenta (rozdział 6)

7) Prawo pacjenta do dokumentacji medycznej (rozdział 7)

8) Prawo pacjenta do zgłoszenia sprzeciwu wobec opinii albo orzeczenia lekarza (rozdział 8)

9) Prawo pacjenta do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego (rozdział 9),

10) Prawo pacjenta do opieki duszpasterskiej (rozdział 10)

11) Prawo pacjenta do przechowywania rzeczy wartościowych w depozycie (rozdział 11)

Naruszenie praw pacjenta

- naruszenie dóbr osobistych a naruszenie prawa pacjenta traktowane są jako dwa czyny,
źródła odpowiedzialności;

- nie każde prawo pacjenta musi być prawem podmiotowym;

- przedmiotem ochrony w przypadku praw pacjenta szeroko rozumiana autonomia woli

(prywatność);

- zadośćuczynienie za naruszenia praw pacjenta za sam fakt naruszenia, niezależne od

wystąpienia szkody na osobie

Charakterystyka praw pacjenta

- uważane za pochodne dóbr osobistych,

- powiązane z procesem leczniczym

Zadośćuczynienie niezależne od szkody na osobie

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 kwietnia 2012 r. sygn. V CSK 142/11

Zadośćuczynienie za naruszenie praw pacjenta na podstawie art. 19a ust. 1 ustawy z dnia 30 sierpnia
1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (t.j. Dz.U. z 2007 r. Nr 14, poz. 89 ze zm.) może być przyznane
za sam fakt ich naruszenia i nie jest zależne od jednoczesnego wystąpienia szkody na osobie.

Art. 31 ust. 1 ustawy z dnia 5 grudnia o zawodach lekarza i lekarza dentysty

Lekarz ma obowiązek udzielać pacjentowi lub jego ustawowemu przedstawicielowi przystępnej

informacji o jego stanie zdrowia, rozpoznaniu, proponowanych oraz możliwych
metodach diagnostycznych, leczniczych, dających się przewidzieć
następstwach ich zastosowania albo zaniechania, wynikach leczenia oraz rokowaniu.
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 stycznia 2013r. sygn. IV CSK 431/12

Zadośćuczynienie na gruncie prawa pracy

• Art. 94 (3) §3 k.p. Pracownik, u którego mobbing wywołał rozstrój zdrowia, może dochodzić od
pracodawcy odpowiedniej sumy tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.

Charakter odszkodowania za naruszenie zasad równego traktowania

Art. 18 (3d) k.p. Osoba, wobec której pracodawca naruszył zasadę równego traktowania w
zatrudnieniu, ma prawo do odszkodowania w wysokości nie niższej niż minimalne wynagrodzenie za
pracę, ustalane na podstawie odrębnych przepisów.

Zatarciu ulega klasyczne rozróżnienie odszkodowania i zadośćuczynienia

Art. 18 dyrektywa 2006/54/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 lipca 2006 r. w sprawie
wprowadzenia w życie zasady równości szans oraz równego traktowania kobiet i mężczyzn w
dziedzinie zatrudnienia i pracy (wersja przeredagowana)

Zadośćuczynienie na gruncie kodeksu karnego

Art. 46 k.k.

§1 W razie skazania sąd może orzec, a na wniosek pokrzywdzonego lub innej osoby uprawnionej
orzeka, stosując przepisy prawa cywilnego, obowiązek naprawienia, w całości albo w części,
wyrządzonej przestępstwem szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; przepisów prawa
cywilnego o możliwości zasądzenia renty nie stosuje się.

§2 jeżeli orzeczenie obowiązku określonego w § 1 jest znacznie utrudnione, sąd może orzec zamiast
tego obowiązku nawiązkę w wysokości do 200 000 złotych na rzecz pokrzywdzonego, a w razie jego
śmierci w wyniku popełnionego przez skazanego przestępstwa nawiązkę na rzecz osoby najbliższej,
której sytuacja życiowa wskutek śmierci pokrzywdzonego uległa znacznemu pogorszeniu. W razie gdy
ustalono więcej niż jedną taką osobę, nawiązki orzeka się na rzecz każdej z nich.

§3 Orzeczenie odszkodowania lub zadośćuczynienia na podstawie § 1 albo nawiązki na podstawie § 2

nie stoi na przeszkodzie dochodzeniu niezaspokojonej części roszczenia w drodze postępowania
cywilnego.

Spór o charakter prawny instytucji z art.

46 k.k.

- funkcja kompensacyjna, czy penalna?

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 sierpnia 2017r. sygn. II CSK 844/16

Obowiązek wynikający z art. 46 KK w brzmieniu obowiązującym do dnia 1 lipca 2015 r. nie był
wyłącznie obowiązkiem prawnokarnym, takim jak na przykład obowiązek zapłaty grzywien i kar
pieniężnych, lecz miał charakter cywilnoprawny. Obowiązki majątkowe mające - mimo braku
wyraźnego wskazania normatywnego - charakter cywilnoprawny należą do spadku (art. 922 § 1 KC).

Art. 46 k.k. zasady odpowiedzialności

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 20 czerwca 2000r. sygn. I KZP 5/00

Korzystanie przez sprawcę przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji z ubezpieczenia

odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z
ruchem tych pojazdów nie wyłącza ani nakazu orzeczenia obowiązku naprawienia szkody (art. 46 § 1
KK), ani możliwości orzeczenia - zamiast tego obowiązku - nawiązki określonej w art. 46 § 2 KK.

Art. 46 k.k. zasady odpowiedzialności

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 21 grudnia 2006r. sygn. III CZP 129/06

Sprawca wypadku komunikacyjnego, od którego zasądzono nawiązkę na podstawie art. 46 § 2 i art.

48 KK, nie może domagać się od ubezpieczyciela - na podstawie umowy ubezpieczenia
odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z
ruchem tych pojazdów - zwrotu nawiązki zapłaconej pokrzywdzonemu.

Charakter prawny obowiązków z art. 46 k.k.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 listopada 2017 r. sygn. II CSK 82/17

Spadkobiercy dziedziczą długi wynikające z zobowiązań sprawcy do naprawienia szkody, jeżeli

powstały za życia takiej osoby, a potwierdza to odszkodowawczy charakter obowiązku nałożonego na
sprawcę na podstawie art. 46 § 1 KK. Jest to odmienny środek nałożony na sprawcę, niż nawiązka,
która według art. 46 § 2 KK jest karą majątkową, wymierzaną osobiście skazanemu sprawcy na
podstawie dyrektyw prawa karnego, a nie według przesłanek dotyczących odpowiedzialności
odszkodowawczej w przepisach prawa cywilnego. Obowiązek odszkodowawczy, należący do
klasycznych długów spadkowych jest objęty ogólną regułą zawartą w art. 922 § 1 KC.

Ustawa z dnia 17 czerwca 2004r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w
postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i
postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki

Art. 2 ust. 1

Strona może wnieść skargę o stwierdzenie, że w postępowaniu, którego skarga dotyczy, nastąpiło
naruszenie jej prawa do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki, jeżeli postępowanie
zmierzające do wydania rozstrzygnięcia kończącego postępowanie w sprawie trwa dłużej niż to
konieczne dla wyjaśnienia istotnych okoliczności faktycznych i prawnych albo dłużej niż to konieczne
do załatwienia sprawy egzekucyjnej lub innej dotyczącej wykonania orzeczenia sądowego
(przewlekłość postępowania).

Skarga na przewlekłość - zasady dochodzenia

Sądem właściwym do rozpoznania skargi jest sąd przełożony nad sądem, przed którym toczy się
postępowanie.

Skargę o stwierdzenie, że w postępowaniu, którego skarga dotyczy, nastąpiła przewlekłość

postępowania, wnosi się w toku postępowania w sprawie.

Skargę składa się do sądu, przed którym toczy się postępowanie.

Uwzględnienie skargi
Art. 12 ust. 4 ustawy

Uwzględniając skargę, sąd na żądanie skarżącego przyznaje od Skarbu Państwa, a w przypadku skargi
na przewlekłość postępowania prowadzonego przez komornika - od komornika, sumę pieniężną w
wysokości od 2000 do 20 000 złotych. Wysokość sumy pieniężnej, w granicach wskazanych w zdaniu
pierwszym, wynosi nie mniej niż 500 złotych za każdy rok dotychczasowego trwania postępowania,
niezależnie od tego, ilu etapów postępowania dotyczy stwierdzona przewlekłość postępowania. Sąd
może przyznać sumę pieniężną wyższą niż 500 złotych za każdy rok dotychczasowego trwania
postępowania, jeżeli sprawa ma szczególne znaczenie dla skarżącego, który swoją postawą nie
przyczynił się w sposób zawiniony do wydłużenia czasu trwania postępowania. Na poczet tej sumy
zalicza się kwoty przyznane już skarżącemu tytułem sumy pieniężnej w tej samej sprawie. Sumy
pieniężnej nie przyznaje się w razie uwzględnienia skargi wniesionej przez Skarb Państwa albo
państwowe jednostki sektora finansów publicznych.

Charakter prawny sumy pieniężnej

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 września 2019r. sygn. I NSP 100/19

Suma pieniężna, o której mowa w art. 12 ust. 4 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na
naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym
lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (t.j. Dz.U.
z 2018 r. poz. 75 ze zm.), nie stanowi odszkodowania za poniesione straty i utracone korzyści (art.
361 § 2 KC). Nie jest również zadośćuczynieniem pieniężnym za doznaną krzywdę w rozumieniu art.
445 KC. Suma ta pełni z jednej strony funkcję sankcji za wadliwe zorganizowanie wymiaru
sprawiedliwości przez państwo, z drugiej zaś funkcję rekompensaty dla strony za doznaną szkodę
niematerialną, będącą wynikiem przewlekłości.

Zadośćuczynienie

Art 15 ust.1. Strona, której skargę uwzględniono, może w odrębnym postępowaniu dochodzić
naprawienia szkody wynikłej ze stwierdzonej przewlekłości od Skarbu Państwa albo solidarnie od
Skarbu Państwa i komornika.

2. Postanowienie uwzględniające skargę wiąże sąd w postępowaniu cywilnym o odszkodowanie lub

zadośćuczynienie, co do stwierdzenia przewlekłości postępowania.

Art. 16 ustawy

Strona, która nie wniosła skargi na przewlekłość postępowania zgodnie z art. 5 ust. 1, może
dochodzić - na podstawie art. 417 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U. z 2017 r.
poz. 459, 933 i 1132) - naprawienia szkody wynikłej z przewlekłości, po prawomocnym zakończeniu
postępowania co do istoty sprawy.

Przewlekłe postępowanie a naruszenie dóbr osobistych

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 3 lipca 2019r. sygn. II CSK 811/18 Przepisy ustawy z dnia 17
czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy … mają jedynie
gwarancyjny charakter i nie stanowią one źródła roszczeń o naprawienie szkody wynikłej z
przewlekłości postępowania. Naruszenie dobra osobistego może podlegać kompensacie na
podstawie przepisów art. 417, 445 i
448 w związku z art. 24 KC jednak musi wynikać z naruszenia konkretnego, nazwanego dobra
osobistego. Dobro to musi być określone i powiązane z konkretnymi objawami wskazywanymi przez
powoda.

Poczucie krzywdy związane z samym tokiem postępowania jak i z jego wynikiem nie może stanowić
podstawy uwzględnienia powództwa o zadośćuczynienie pieniężne.

Zasada związania – dwa aspekty

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 sierpnia 2017r. sygn. IV CSK 659/16

Przepisy art. 15 i 16 ustawy o skardze na przewlekłość należy rozumieć w ten sposób, że sąd w
procesie cywilnym jest związany orzeczeniem stwierdzającym przewlekłość, nie jest natomiast
związany orzeczeniem oddalającym skargę. Odmienna wykładnia prowadziłaby do niedającego się
pogodzić z Konstytucją (art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2) i Europejską Konwencją o Ochronie Praw
Człowieka i Podstawowych Wolności (art. 6) rezultatu polegającego na zamknięciu stronie możliwości
dochodzenia naprawienia szkody (majątkowej i niemajątkowej) wynikłej z naruszenia prawa.
Skromne uzasadnienie skargi kasacyjnej nie daje powodu do podejmowania szerszych rozważań w
tym zakresie.

Prawo do sądu a dobra osobiste

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 maja 2010r. sygn. II CSK 640/09

Prawo do rozpoznania sprawy przez sąd bez nieuzasadnionej zwłoki (art. 45 ust. 1 Konstytucji i art. 6
ust. 1 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności) nie jest dobrem osobistym.
Naruszenie go może prowadzić do naruszenia dobra osobistego człowieka (art. 23 i art. 24 KC).

Dobra osobiste, ujmowane są w kategoriach obiektywnych, jako wartości o charakterze

niemajątkowym, ściśle związane z człowiekiem, decydujące o jego bycie, pozycji w społeczeństwie,
będące wyrazem odrębności fizycznej i psychicznej oraz możliwości twórczych, powszechnie uznane
w społeczeństwie i akceptowane przez system prawny. Nierozerwalne związanie tych wartości, jako
zespołu cech właściwych człowiekowi, stanowiących o jego walorach, z jednostką ludzką wskazuje na
ich bezwzględny charakter, towarzyszący mu przez całe życie, niezależnie od sytuacji w jakiej znajduje
się w danej chwili. Katalog dóbr osobistych, wymienionych w art. 23 KC, pozostających pod ochroną
prawa cywilnego jest otwarty i wraz ze zm. stosunków społecznych mogą pojawiać się i znikać pewne
dobra, co jednak nie oznacza, że należy do niego zaliczyć prawo do sądu.

Zadośćuczynienie a prawo pomocy

Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 9 sierpnia 2013 r. sygn. I ACz 527/13

Skoro zadośćuczynienie ma na celu wynagrodzenie krzywdy poprzez uzyskanie realnej i odczuwalnej

wartości w bieżącym i przyszłym codziennym życiu, przeznaczanie znacznej jego części na pokrycie
kosztów sądowych przeczyłoby jego funkcji.

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 22 marca 2012r. sygn. V CZ 156/11

Przy ocenie możliwości poniesienia przez stronę opłaty sądowej sąd uwzględnia także
uzyskane przez stronę zadośćuczynienie pieniężne za krzywdę.

Ustawa z dnia 23 lutego 1991r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób
represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego

Art.8
Osobie, wobec której stwierdzono nieważność orzeczenia albo wydano decyzję o internowaniu w
związku z wprowadzeniem w dniu 13 grudnia 1981 r. w Polsce stanu wojennego, przysługuje od
Skarbu Państwa odszkodowanie za poniesioną szkodę i zadośćuczynienie za doznaną krzywdę
wynikłe z wydania lub wykonania orzeczenia albo decyzji. W razie śmierci tej osoby uprawnienie to
przechodzi na małżonka, dzieci i rodziców.

Żądanie odszkodowania lub zadośćuczynienia należy zgłosić odpowiednio w sądzie okręgowym lub
wojskowym sądzie okręgowym, który wydał postanowienie o stwierdzeniu nieważności orzeczenia, w
terminie 10 lat od daty jego uprawomocnienia się.

W postępowaniu o odszkodowanie i zadośćuczynienie mają odpowiednie zastosowanie przepisy

rozdziału 58 Kodeksu postępowania karnego, z wyjątkiem art. 555.

Art. 8b Dziecku matki pozbawionej wolności, wobec której stwierdzono nieważność orzeczenia, które
przebywało wraz z matką w więzieniu lub innym miejscu odosobnienia lub którego matka w okresie
ciąży przebywała w więzieniu lub innym miejscu odosobnienia, przysługuje od Skarbu Państwa
odszkodowanie za poniesioną szkodę i zadośćuczynienie za doznaną krzywdę.

Ochrona dobrego imienia Rzeczypospolitej Polskiej i Narodu Polskiego Art. 53o ustawy z 18 grudnia
1998r. o Instytucie Pamięci Narodowej -

Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu

Do ochrony dobrego imienia Rzeczypospolitej Polskiej i Narodu Polskiego odpowiednie zastosowanie

mają przepisy ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U. z 2020 r. poz. 1740 i 2320) o
ochronie dóbr osobistych. Powództwo o ochronę dobrego imienia Rzeczypospolitej Polskiej lub
Narodu Polskiego może wytoczyć organizacja pozarządowa w zakresie swoich zadań statutowych.

Odszkodowanie lub zadośćuczynienie przysługują Skarbowi Państwa.

Ustawa z dnia 2 grudnia 2009r. o izbach lekarskich

Art. 106 Lekarzowi, który w wyniku wznowienia postępowania w przedmiocie odpowiedzialności

zawodowej lekarzy lub kasacji został uniewinniony, przysługuje odszkodowanie za poniesioną szkodę
oraz zadośćuczynienie za doznaną krzywdę, na skutek wykonania względem niego w całości lub w
części kary, która została zmieniona albo uchylona w wyniku wznowienia postępowania lub kasacji.
Roszczenia przysługują w stosunku do okręgowej izby lekarskiej, której obwiniony był członkiem w
momencie ukarania.

Roszczenia ulegają przedawnieniu z upływem roku od dnia uprawomocnienia się orzeczenia

wydanego w wyniku wznowienia postępowania.

Zadośćuczynienie na gruncie Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności

Art. 41 jeśli Trybunał stwierdzi, że nastąpiło naruszenie Konwencji lub jej protokołów, oraz jeśli prawo
wewnętrzne zainteresowanej Wysokiej Układającej się Strony pozwala tylko na częściowe usunięcie
konsekwencji tego naruszenia, Trybunał orzeka, gdy zachodzi potrzeba, słuszne zadośćuczynienie
pokrzywdzonej stronie

Charakter prawny zadośćuczynienia z art. 41 Konwencji

Obejmuje zarówno szkodę majątkową, jak i krzywdę

Ustawa z 23 lutego 1991r.o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych
za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego

Art. 1 ust. 1

1. Uznaje się za nieważne orzeczenia wydane przez polskie organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości
lub przez organy pozasądowe w okresie od rozpoczęcia ich działalności na ziemiach polskich,
począwszy od 1 stycznia 1944 r. do 31 grudnia 1989 r., jeżeli czyn zarzucony lub przypisany był
związany z działalnością na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego albo orzeczenie wydano z
powodu takiej działalności, jak również orzeczenia wydane za opór przeciwko kolektywizacji wsi oraz
obowiązkowym dostawom.

Ustawa z 23 lutego 1991r.o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych
za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego

Art. 2 ust. 1 nieważność orzeczenia stwierdza sąd okręgowy albo wojskowy sąd okręgowy, jeżeli
zgodnie z obowiązującymi przepisami w dniu wejścia w życie ustawy właściwy do rozpoznania sprawy
o czyn będący przedmiotem tego orzeczenia jest sąd wojskowy. Stwierdzenie nieważności orzeczenia
uznaje się za równoznaczne z uniewinnieniem.

Art. 6 stwierdzając nieważność orzeczenia, sąd poucza osoby uprawnione o przysługujących im

uprawnieniach do żądania odszkodowania za poniesioną szkodę i zadośćuczynienia za doznaną
krzywdę.

Art. 8 ust.1

1. Osobie, wobec której stwierdzono nieważność orzeczenia albo wydano decyzję o internowaniu w
związku z wprowadzeniem w dniu 13 grudnia 1981 r. w Polsce stanu wojennego, przysługuje od
Skarbu Państwa odszkodowanie za poniesioną szkodę i zadośćuczynienie za doznaną krzywdę
wynikłe z wydania lub wykonania orzeczenia albo decyzji. W razie śmierci tej osoby uprawnienie to
przechodzi na małżonka, dzieci i rodziców.

Ustawa z 23 lutego 1991r.o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych
za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego

Art. 8 ust. 2 żądanie odszkodowania lub zadośćuczynienia należy zgłosić odpowiednio w sądzie
okręgowym lub wojskowym sądzie okręgowym, który wydał postanowienie o stwierdzeniu
nieważności orzeczenia, w terminie 10 lat od daty jego uprawomocnienia się.

W postępowaniu o odszkodowanie i zadośćuczynienie mają odpowiednie zastosowanie przepisy

rozdziału 58 Kodeksu postępowania karnego, z wyjątkiem art. 555.

Zadośćuczynienie – ustawodawstwo szczególne (wybrane przykłady)

1) art. 33 ustawy z 9 marca 2017r. o szczególnych zasadach usuwania skutków

prawnych decyzji reprywatyzacyjnych dotyczących nieruchomości warszawskich,
wydanych z naruszeniem prawa;

2) art. 53 ust. 1 ustawy z 14 grudnia 2018r. o ochronie danych osobowych przetwarzanych w

związku z zapobieganiem i zwalczaniem przestępczości,

3) art. 407 ustawy z dnia 12 grudnia 2013r. o cudzoziemcach