Średniowiecze jako okres historyczny nierozerwalnie wiąże się z rycerstwem.

Ta kasta ciężkozbrojnych
konnych wojowników stała się wręcz wizytówką (nie tak) Ciemnych Wieków. Rycerz nie był jednak tylko
odzianym w zbroję nobilem, zobligowanym do feudalnej służby na rzecz seniora. Można ich raczej
nazwać pewnym zjawiskiem kulturowym, formą wytworzoną zgodnie z wytycznymi religii, kultury i
systemu. Te wyrażały się w etosie rycerskim — zbiorze zasad, jakimi miał się posługiwać idealny
wojownik chrześcijański. Aby móc uczciwie zaliczać się do tego szlachetnego grona, należało spełniać
osiem określonych cnót: wierność, pobożność, roztropność, dworność, hojność, uczciwość i uznanie
innych. Etos rycerski był więc wzorem zachowania idealnego rycerza. Widać to szczególnie na
przykładach literackich tamtego okresu, tworzonych dla rozpowszechnienia dobrych wzorców wśród
twardych ludzi średniowiecza. My również przyjrzymy się rozumieniu etosu rycerskiego poprzez pryzmat
dzieł epoki. Będą to najznamienitsze kreacje rycerzy, jakie wtedy powstały. Mianowicie Roland z „Pieśni o
Rolandzie” oraz Tristan z „Tristana i Izoldy”.

„Pieśń o Rolandzie” to przedstawiciel specyficznego rodzaju poezji epickiej, zwanej jako „chanson de ge-
ste” (pieśń o czynach). Sławione przez francuskich trubadurów czyny wielkich rycerzy miały bawić, ale też
inspirować nobilów do kultywowania szlachetnych wzorców zachowań. Ta konkretna pieśń opiewa dziel-
ną walkę i śmierć siostrzeńca Karola Wielkiego Rolanda przeciwko Saracenom, podczas wyprawy cesarza
do Andaluzji (obecnej Hiszpanii). Roland przedstawiony tam jest jako ideał rycerza, szlachcic uosabiający
wszystkie osiem cnót swojego stanu.

Możemy więc zaobserwować wierność rozumianą jako dochowanie przysięgi swojemu seniorowi i nie-
opuszczenie przyjaciół. Roland ginie podczas staży tylnej wojsk Karola Wielkiego, zawsze jest też dolny
służyć radą swojemu władcy. Podczas sceny śmierci rycerza spogląda on ku Francji — ojczyźnie, której
również pozostanie na zawsze wierny. Pobożność Rolanda również nie ulega wątpliwości. Widzimy ją na
wielu poziomach, szczególnie w powodzie wyprawy Karola Wielkiego. Rycerz był bowiem przede wszyst-
kim obrońcą wiary chrześcijańskiej, co zobowiązywało do walki z niewiernymi. Scena narady parów Karo-
la Wielkiego ukazuje, że rycerz musiał być również człowiekiem roztropnym. Ponadto Roland, kiedy już
pewien jest swojej śmierci z rąk Saracenów, ostrzega dęciem w róg swojego władcę. Wcześniej bowiem
nie chciał tego robić ze względu na chwałę i honor. Jego towarzysz Oliwer gani jednak takie zachowanie,
właśnie jako nieroztropne. Trochę trudno jest znaleźć dowody dworności Rolanda na polu bitwy. Czło-
wiek ten był bowiem nieco szorstki w obyciu. Z pewnością jednak odnajdywał się na dworze Karola Wiel-
kiego, skoro należał do jego najbardziej zaufanych rycerzy. Jeżeli zaś chodzi o hojność, ją również trudno
okazać na polu walki. Jednak jeżeli zrozumiemy ją też jako rodzaj miłosierdzia, możemy zauważyć, że Ka-
rol Wielki pragnie oszczędzić Marsyla, jeżeli ten przyjmie chrzest. Roland i inni parowie nie oponują, co
można rozumieć jako pochwalanie takiej formy hojności. Uczciwości z kolei nie można Rolandowi odmó-
wić. To człowiek prostolinijny, mówi zawsze to, co myśli. Jego zwada z Galeonem i szybkie żołnierskie sło-
wa odpowiedzi na zarzuty drugiego rycerza dowodzą czystych intencji wojownika. Roland, chociaż może
uchodzić za nieco aroganckiego względem Genelona, w rzeczywistości nawet jemu okazuje swoisty sza-
cunek wojownika. To zaś pokazuje, że uznanie innych również stanowi dla niego ważną część etosu rycer-
skiego.

Siostrzeniec Karla Wielkiego jest jednak postacią wyidealizowaną, przez co nieco niemiarodajną. Aby do-
brze przedstawić wcielanie w życie i rozumienie ideałów etosu rycerskiego, należy znaleźć bohatera nieco
mniej nieskazitelnego. Doskonały będzie w tej roli Tristan — kochanek Izoldy, ale też wzór do naśladowa-
nia. Możemy na jego przykładzie bez problemu pokazać każdą z ośmiu cnót rycerza: pobożność okazywa-
ną w sposobie wyrażania, roztropność miłosnych schadzek, dworność, z jaką pełnił funkcje na dworze
króla Marka, hojność okazywaną Izoldzie i uznanie nawet wobec wrogów. Niemniej problemem może być
uczciwość i wierność. Rzecz jasna chodzi tu o jego miłość do Izoldy — związek zakazany, noszący wszelkie
znamiona zdrady.

Powiedzenie, że Tristan nadużywa zaufania króla Marka to wręcz mało powiedziane. Niemniej musimy
pamiętać o specyfice średniowiecznego myślenia i samego pochodzenia tego uczucia. Ludzie uważali
wtedy, że każda prawdziwa miłość pochodzi od Boga, a więc jest dobra. Uczucie Tristana i Izoldy nie jest
też ich winą, a wynikiem działania napoju magicznego. Kochankowie nie mogą więc mu się oprzeć, co
niejako ich usprawiedliwia. Poza tym jednak Tristan jest wierny swojemu wasalowi, a uczciwość zmusza
go do unikania swojej ukochanej. Cierpi więc, próbując z całych sił pozostać wierny zasadom etosu rycer-
skiego. Nie może jednak pozostać tak nieskazitelny jak Roland, co jednak ma wręcz odwrotny skutek —
pokazuje jak szlachetną i pełną wyrzeczeń drogę stanowiła dola rycerza.

Rycerz to przede wszystkim wartości, dopiero potem zbroja. Jest to więc droga, sposób życia i rozumienia
świata. Etos wyznacza kierunek podążania tą ścieżką, rozwijania na niej. Nie musi to oznaczać od razu by-
cia ideałem pokroju Rolanda. Wszystkim zdarzają się przecież problemy, potknięcia i słabości. Rycerz, któ-
ry kieruje się etosem, będzie się jednak starał o powrót na tę ścieżkę. Zachowanie takie dzisiaj może
uchodzić za bezkompromisowe, wręcz niedostające do współczesności. Niemniej w dobie zaprzeczenia
jakichkolwiek zasad oraz wymagań co do siebie, etos rycerski jawi się zarazem jako bardzo dobry wy-
znacznik postępowania. Być może warto wrócić do rycerskości, oznaczającej kiedyś po prostu szlachetne
podejście do innych.