‫فصل پنجم‬

‫‪1‬‬

‫آنالیز ترکیبی‬

‫‪Dr Mohammad Kazemi‬‬

 ‫آنالیز ترکیبی‬
‫‪2‬‬

‫یادآوری‬

‫در مدل احتمال یکنواخت محاسبه احتمال یک پیشامداز طریق شمارش تعداد عضوهای پیشامد‌ و فضای‬
‫نمونه بدست می آید‪.‬‬

‫) ‪n (A‬‬ ‫)‪ : n(A‬تعداد‌اعضای‌پیشامد ‪A‬‬

‫‪P (A ) ‬‬
‫) ‪n (S‬‬ ‫)‪ : n(S‬تعداد‌اعضای‌فضای‌نمونه ‪S‬‬

‫اگر فضای نمونه یک مجموعه باپایان کوچک باشد‪ ،‬به راحتی می توان تعداد اعضای فضای نمونه و‬
‫پیشامدها را شمارش کرد‪ ،‬اما اگر این مجموعه باپایان دارای اعضای زیادی باشد‪ ،‬دیگر نمی توان تک‬
‫تک اعضای نمونه را شمارش کرد‪ .‬در این حالت نیاز به روش هایی است که به راحتی بتوان تعداد‬
‫اعضای فضای نمونه و پیشامدهای آن را شمارش کرد‪ .‬نظریه ریاضی که روش های شمارش اعضای‬
‫مجموعه ها را ارائه می‌دهد‪ ،‬آنالیز ترکیبی نام دارد‪.‬‬
 ‫آنالیز ترکیبی‬
‫‪3‬‬

‫اصل جمع‬

‫فرض کنید عملی منوط به انجام کار ‪ A‬یا ‪ B‬باشد‪ .‬اگر کار ‪ A‬را بتوان به 𝑛 طریق ممکن و کار ‪ B‬را به‬
‫𝑚 طریق ممکن انجام داد‪ ،‬آنگاه این عمل را می توان به 𝑛 ‪ 𝑚 +‬طریق ممکن انجام داد‪.‬‬

‫مثال‪ :‬فرض‌کنید‌برای‌رفتن‌از‌دانشگاه‌به‌منزل‌می‌توان‌از‌تاکسی‌یا‌اتوبوس‌استفاده‌کرد‪‌.‬اگر‌رفتن‌با‌تاکسی‌به‌‪3‬‬
‫طریق‌و‌رفتن‌با‌اتوبوس‌به‌‪ 2‬طریق‌ممکن‌باشد‪‌،‬به‌چند‌طریق‌می‌توان‌از‌دانشگاه‌به‌منزل‌رفت؟‬

‫‪2+3=5‬‬
 ‫‪4‬‬

‫اصل ضرب‬

‫فرض کنید عملی منوط به انجام پیاپی دو کار ‪ A‬و ‪ B‬باشد‪ .‬اگر کار ‪ A‬را بتوان به 𝑛 طریق ممکن‪ ،‬و برای هریک‬
‫از این طرق‪ ،‬کار ‪ B‬را بتوان به 𝑚 طریق ممکن انجام داد‪ ،‬آنگاه کل این عمل را با ترتیب یاد شده می توان به 𝑛𝑚‬
‫طریق ممکن انجام داد‪.‬‬

‫مثال‪ :‬برای‌رفتن‌از‌نقطه‌ ‪ A‬به‌نقطه‌ ‪ B‬دو‌راه‌و‌برای‌رفتن‌از‌نقطه‌ ‪ B‬به‌نقطه‌‪‌،C‬سه‌راه‌وجود‌دارد‪‌.‬برای‌رفتن‌از‌‬

‫نقطه‌‪ A‬به‌نقطه‌‪ C‬چند‌حالت‌ممکن‌وجود‌دارد؟‬

‫‪1‬‬
‫‪1‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪2‬‬
‫‪3‬‬

‫‪(1, 1) , (1, 2), (1, 3 ) ,‬‬ ‫‪(2, 1) , (2, 2), (2, 3 )‬‬ ‫‪ 6‬حالت‌مختلف‌وجود‌دارد‪.‬‬
 ‫آنالیز ترکیبی‬
‫‪5‬‬

‫تعمیم اصل ضرب‬

‫اگرعملی منوط به انجام پیاپی𝐾 کار 𝐾𝐴‪ 𝐴1 , … .‬باشد‪ ،‬به طوری که کار اول را بتوان به ‪ 𝑛1‬طریق ممکن‪ ،‬و‬
‫برای هریک از این طرق‪ 𝑛2 ،‬حالت برای کار دوم‪ ،‬و برای هر حالت از کارهای اول و دوم‪ 𝑛3 ،‬حالت برای‬
‫انجام کار سوم و‪ ...‬وجود داشته باشد‪ ،‬آنگاه کل این عمل را می توان به 𝐾𝑛‪ 𝑛1 𝑛1 … .‬طریق ممکن انجام داد‪.‬‬

‫مثال‪ :‬چند‌پالک‌نمره‌خودرو‌‪ 7‬شماره‌ای‌که‌سه‌شماره‌اول‌آن‌از‌حروف‌الفبای‌انگلیسی‌و‌چهار‌شماره‌آخر‌آن‌‬

‫از‌ارقام‌‪ 0‬تا‌‪ 9‬تشکیل‌شده‌است‪‌،‬می‌توان‌تهیه‌کرد؟‬
‫پاسخ‪‌:‬‬
‫‪26‬‬ ‫‪26‬‬ ‫‪26‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬

‫‪26 × 26 × 26 × 10 × 10 × 10 × 10 = 175760000‬‬
‫سوال‪‌:‬در‌مثال‌باال‌اگر‌تکرار‌حروف‌و‌اعداد‌مجاز‌نباشد‪‌،‬چند‌پالک‌می‌توان‌نوشت؟‬
‫‪26‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪7‬‬

‫‪26 × 25 × 24 × 10 × 9 × 8 × 7 = 78624000‬‬
 ‫آنالیز ترکیبی‬
‫‪6‬‬

‫مثال‪ :‬یک‌سکه‌سالم‌را‌سه‌بار‌پرتاب‌می‌کنیم‪‌.‬تعداد‌نتایج‌ممکن‌است‌چندتاست؟‬

‫پرتاب اول‬ ‫پرتاب دوم‬ ‫پرتاب سوم‬

‫‪ H‬را‌شیر‌و‌‪ T‬را‌خط‌در‌نظر‌می‌گیریم‪.‬‬

‫‪H‬‬
‫‪HHH‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪T‬‬ ‫‪HHT‬‬
‫برای‌هر‌پرتاب‪‌،‬دو‌‬
‫‪T‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪HTH‬‬ ‫حالت‌وجود‌دارد‪‌.‬‬
‫‪H‬‬
‫‪T‬‬ ‫‪HTT‬‬ ‫بنابراین‌برای‌سه‌‬
‫پرتاب‬
‫‪T‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪THH‬‬ ‫پرتاب‪ 8‌،‬حالت‌وجود‌‬
‫‪H‬‬ ‫‪T‬‬ ‫خواهد‌داشت‬
‫‪THT‬‬
‫‪T‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪TTH‬‬ ‫‪222  8‬‬
‫‪T‬‬ ‫‪TTT‬‬
 ‫آنالیز ترکیبی‬
‫‪7‬‬

‫مثال‪ :‬اعضای شورای دانشجویی یک دانشگاه متشکل از سه نفر دانشجوی سال اول‪ 4 ،‬نفر دانشجوی‬
‫سال دوم‪ 5 ،‬نفر دانشجوی سال سوم و ‪ 2‬نفر دانشجوی سال چهارم هستند‪ .‬اگر بخواهیم یک شورای‬
‫فرعی‪ 4‬نفره که دانشجویان سال های مختلف در آن حضور دارند را از این شورا انتخاب کنیم‪ ،‬چند‬
‫شورای فرعی می توان انتخاب کرد؟‬

‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪2‬‬ ‫پاسخ‪3 × 4 × 5 × 2 = 120 :‬‬

‫تمرین‪‌:‬با‌اعداد‌‪1‬و‪4‬و‪5‬و‪9‬و‪0‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫الف‪‌.‬چند‌عدد‌سه‌رقمی‌بدون‌تکرار‌می‌توان‌نوشت؟‌‌‌‌‌‌‪4 × 4 × 3 = 48‬‬
‫ب‪‌.‬چند‌عدد‌زوج‌سه‌رقمی‌بدون‌تکرار‌می‌توان‌نوشت؟‌‌‬
‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪4 × 3 × 1 + 3 × 3 × 1 = 21‬‬
‫ج‪‌.‬چند‌عدد‌فرد‌سه‌رقمی‌بدون‌تکرار‌می‌توان‌نوشت؟‬
‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3 × 3 × 3 = 27‬‬
 ‫آنالیز ترکیبی‬
‫‪8‬‬

‫قرار‌گرفتن‌‪ n‬شی‌متمایز‌کنار‌هم‌در‌یک‌ردیف‌را‌یک‌جایگشت‌از‌‪ n‬شی‌گویند‪‌.‬‬

‫جایگشت‬
‫مثال‌ترتیب‌های‌‪ BAC، ACB،ABC‬هر‌کدام‌یک‌جایگشت‌از‌سه‌شی‌‪ B‌،A‬و‌‪ C‬هستند‪.‬‬
‫(جایگشت‬
‫تعداد‌جایگشت‌های‌‪ n‬شی‌یا‌به‌عبارت‌دیگر‪‌،‬تعداد‌حاالتی‌که‌می‌توانیم‌ ‪ n‬شیء‌را‌به‌ترتیب‪‌،‬‬ ‫شی ‪(n‬‬
‫کنار‌یکدیگر‌قرار‌دهیم‪‌،‬برابر‌است‌با‬
‫‪n !  n   n  1   n  2   n  3   ...  3  2  1‬‬

‫اگر‌‪ n‬خانه‌خالی‌را‌در‌نظر‌بگیریم‌و‌بخواهیم‌در‌هر‌خانه‪‌،‬یک‌شی‌قرار‌دهیم‪‌،‬‬
‫طبق‌اصل‌شمارش‌‬ ‫خانه‌اول‌را‌با‌هر‌یک‌از‌ ‪ n‬شیء‌می‌توان‌پر‌کرد‌‬
‫همه‌این‌حالت‌ها‌در‌‬ ‫‪n 1‬‬
‫محل‌خالی‌دوم‌را‌با‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شی‌باقیمانده‌پر‌کرد‬
‫هم‌ضرب‌می‌شوند‪.‬‬ ‫‪n2‬‬
‫محل‌خالی‌سوم‌را‌با‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شی‌باقیمانده‌پر‌کرد‬
‫و‌به‌همین‌صورت‌تا‌محل‌خالی‌آخر‌که‌می‌توان‌تنها‌با‌یک‌شیء‌پر‌کرد‪.‬‬

‫‪n‬‬ ‫‪n-1‬‬ ‫‪n-2‬‬ ‫‪n-3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬

 ‫آنالیز ترکیبی‬
‫‪9‬‬

‫‪0!  1‬‬ ‫طبق‌خواص‌فاکتوریل‌می‌توان‌نوشت‪:‬‬

‫‪‬‬
‫! ‪n !  n   n  1‬‬
‫! ‪n !  n   n  1 n  2 ‬‬
‫‪‬‬

‫مثال‪ :‬به‌چند‌طریق‌می‌توان‌‪ 5‬نفر‌را‌در‌یک‌صف‌‬

‫کنار‌هم‌قرار‌داد؟‬
‫‪5!  5  4  3  2  1  120‬‬

‫مثال‪ :‬به‌چند‌طریق‌می‌توان‌‪ 7‬کتاب‌متمایز‌را‌در‌‬

‫یک‌قفسه‌کتابخانه‌قرار‌داد؟‬
‫‪7 !  7  6  5  4  3  2  1  504‬‬
 ‫آنالیز ترکیبی‬
‫‪10‬‬

‫جایگشت ‪ r‬تایی از ‪ n‬شی (ترتیب ‪ r‬تایی از ‪ n‬شی )‬

‫هرگاه‌از‌‪ n‬شی‌متمایز‌‪ r‬تا‌را‌انتخاب‌کرده‌(با‌شرط‌𝑛 ≤ 𝑟 ≤ ‪‌)1‬و‌به‌ترتیب‌از‌چپ‌به‌راست‌کنار‌هم‌قرار‌دهیم‪‌،‬‬

‫آن‌را‌یک‌جایگشت ‪ r‬تایی‌از‌‪ n‬شی‌متمایز‌گویند‪‌.‬مثال‌‪ AB‬و‌‪ BA‬هر‌کدام‌یک‌جایگشت‌دوتایی‌از‌سه‌شی‌‪B‌،A‬‬
‫و‌‪ C‬هستند‪‌.‬بنابراین‌‪ AB‬و‌‪ BA‬به‌خاطر‌ترتیب‌باهم‌فرق‌دارند‪‌.‬‬
‫تعداد‌جایگشت‌های ‪ r‬تائی‌از‌ ‪ n‬شی‌متمایز‌برابر‌است‌با‬
‫!‪n‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ n   n  1   n  2   ...  n   r  1‬‬
‫‪n‬‬
‫‪Pr‬‬
‫!‪ n  r ‬‬

‫‪n‬‬ ‫‪n-1‬‬ ‫‪n-2‬‬ ‫‪n-3‬‬ ‫)‪n-(r-1‬‬ ‫انتخاب‌با‌ترتیب‬

‫مثال‪ :‬از‌بین‌‪ 5‬نفر‌‌به‌چند‌حالت‌می‌توان‌صف‌‬

‫های‌‪ 3‬تائی‌ساخت؟‬
‫!‪5‬‬ ‫!‪5‬‬ ‫!‪5  4  3  2‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 5  4  3  60‬‬
‫‪5‬‬
‫‪P3‬‬
‫‪5‬‬ ‫!‪ 3 ‬‬ ‫!‪2‬‬ ‫!‪2‬‬
 ‫آنالیز ترکیبی‬
‫‪11‬‬

‫مثال‪ :‬تعداد‌ترتیب‌های‌‪ 2‬حرفی‌از‌‪ 4‬حرف‌ ‪ a‬و ‪ b‬و‌ ‪ c‬و‌ ‪ d‬را‌نشان‌دهید ؟‬

‫می‌توان‌‪ 12‬ترتیب‌ممکن‌به‌صورت‌زیر‌نوشت‪:‬‬

‫!‪4‬‬ ‫‪ab‬‬ ‫‪ba‬‬ ‫‪ca‬‬ ‫‪da‬‬

‫‪P24 ‬‬ ‫‪ 4  3  12‬‬
‫!‪2‬‬ ‫‪ac‬‬ ‫‪bc‬‬ ‫‪cb‬‬ ‫‪db‬‬
‫‪ad‬‬ ‫‪bd‬‬ ‫‪cd‬‬ ‫‪dc‬‬

‫مثال‪ :‬می‌خواهیم‌با‌قرعه‌کشی‪ 3‌،‬جایزه‌به‌ترتیب‌اولویت‌(عالی‪‌،‬خوب‪‌،‬متوسط)‌بین‌‪ 10‬نفر‌تقسیم‌کنیم‪‌.‬به‌‬

‫چند‌طریق‌این‌امکان‌وجود‌دارد؟‬
‫!‪10‬‬ ‫! ‪10  9  8  7‬‬
‫‪P310 ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 10  9  8  720‬‬
‫!‪7‬‬ ‫!‪7‬‬
 ‫آنالیز ترکیبی‬
‫‪12‬‬

‫مثال‪ :‬اگر‌‪ 5‬پسر‌و‌‪ 5‬دختر‌به‌تصادف‌کنار‌هم‌بنشینند‪‌،‬در‌چند‌حالت‌ممکن‌است‌هیچ‌دو‌نفری‌از‌یک‌جنس کنار‌‬

‫هم‌قرار‌نگیرند؟‬
‫پاسخ‪ :‬قرار گرفتن یکی در میان به یکی از دو صورت زیر امکان پذیر است‪:‬‬
‫د‬ ‫پ‬ ‫د‬ ‫پ‬ ‫د‬ ‫پ‬ ‫د‬ ‫پ‬ ‫د‬ ‫پ‬

‫پ‬ ‫د‬ ‫پ‬ ‫د‬ ‫پ‬ ‫د‬ ‫پ‬ ‫د‬ ‫پ‬ ‫د‬

‫طریق امکان پذیر است‪ .‬پس تعداد کل حالت های ممکن برابر است با‬ ‫هر یک از حالت های فوق به !‪5! 5‬‬
‫!‪2  5! 5‬‬

‫مثال‪ :‬در‌مثال‌فوق‌اگر‌تعداد‌پسرها‌‪ 6‬و‌تعداد‌دخترها‌‪ 5‬باشد‪‌،‬در‌چند‌حالت‌ممکن‌است‌هیچ‌دو‌نفری‌از‌یک‌جنس‌‬

‫کنار‌هم‌قرار‌نگیرند؟‬
‫پاسخ‪ :‬در‌این‌صورت‌فقط‌حالت‌زیر‌امکان‌پذیر‌است‪‌‌.‬‬
‫!‪6 ! 5‬‬
‫پس‌کل‌نتایج‌ممکن‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌است‪.‬‬
‫پ‬ ‫پ د‬ ‫پ د‬ ‫پ د‬ ‫پ د‬ ‫پ د‬
 ‫آنالیز ترکیبی‬
‫‪13‬‬

‫مثال‪ :‬به‌چند‌طریق‌می‌توان‌اشخاص‪ E,D,C,B,A‬در‌یک‌صف‌کنار‌هم‌قرار‌داد‪‌،‬به‌طوری‌که‬

‫الف‪‌.‬اشخاص‌‪ B,A‬کنار‌هم‌نباشند‪.‬‬
‫ب‪‌.‬اشخاص‌‪ C,B,A‬کنار‌هم‌نباشند‪.‬‬

‫پاسخ‪ :‬الف‪ : 𝑃55 = 5! = 120 .‬تعداد کل حاالت (بدون محدودیت)‬

‫تعداد حاالتی که ‪ B,A‬کنار هم باشند ‪4! × 2! = 48‬‬

‫‪AB‬‬
‫تعداد حاالتی که ‪ B,A‬کنار هم نباشند ‪120 − 48 = 72‬‬

‫ب‪.‬‬

‫‪ABC‬‬
‫تعداد حاالتی که ‪ C ,B,A‬کنار هم باشند ‪3! × 3! = 36‬‬
‫تعداد حاالتی که ‪B,A‬و‪ C‬کنار هم نباشند ‪120 − 36 = 84‬‬
 ‫آنالیز ترکیبی‬
‫‪14‬‬

‫مثال‪ :‬به‌چند‌طریق‌می‌توان‌‪ 3‬کتاب‌داستان‪ 2‌،‬کتاب‌ریاضی‌و‌یک‌کتاب‌شیمی‌را‌به‌طور‌تصادفی‌در‌قفسه‌کتابخانه‌‬

‫کنار‌هم‌قرار‌داد‪‌،‬به‌طوری‌که‬
‫الف‪‌.‬محدودیتی‌در‌نحوه‌چیدن‌کتابها‌وجود‌نداشته‌باشد‪‌.‬‬
‫ب‪‌.‬کتاب‌های‌هم‌موضوع‌کنار‌هم‌قرار‌بگیرند‪.‬‬
‫ج‪‌.‬کتابهای‌داستان‌کنار‌هم‌باشند‌و‌سایر‌کتابها‌محدودیتی‌نداشته‌باشند‪.‬‬
‫پاسخ‪ :‬الف‪.‬‬
‫‪( 3  2  1)!  6 !  720‬‬

‫داستان‬ ‫ریاضی‬ ‫شیمی‬ ‫‪3 ! 3 ! 2! 1! 72‬‬ ‫ب‪.‬‬

‫ج‪.‬‬
‫داستان‬ ‫‪4! 3 !  144‬‬
 ‫آنالیز ترکیبی‬
‫‪15‬‬

‫نکته‬
‫تعداد‌جایگشت‌های‌مختلف‌‪ n‬شی‌از‌‪ k‬نوع‌مختلف‌که‌ ‪ 𝑛1‬شی‌از‌نوع‌اول‪ 𝑛2 ‌،‬شی‌از‌نوع‌دوم‪.....،‬و‌‬
‫𝑘𝑛 شی‌از‌نوع‌‪ k‬ام‌است‌به‌طوری‌که‌𝑛 = 𝑘𝑛 ‪‌،𝑛1 + ⋯ +‬برابر‌است‌با‌‌‬

‫𝑛‬ ‫!𝑛‬
‫𝑘𝑛 ‪𝑛1 , . . . ,‬‬ ‫=‬
‫! 𝑘𝑛 ‪𝑛1 ! 𝑛2 !. . .‬‬

‫مثال‪ :‬با‌استفاده‌از‌حروف‌‪ P,E,P,P,E,R‬چند‌کلمه‌‪ 6‬حرفی‌بدون‌توجه‌به‌معنی‌آن‌ساخت؟‬

‫!‪6‬‬
‫‪ 60‬‬
‫!‪3 !2‬‬
‫مثال‪ :‬سکه‌سالمی‌را‌‪ 10‬بار‌پرتاب‌می‌کنیم‪‌.‬در‌چند‌حالت‌دقیقا‌‪ 3‬شیر‌رخ‌می‌دهد؟‬

‫!‪10‬‬
‫‪‬‬
‫! ‪3 !7‬‬
 ‫آنالیز ترکیبی‬
‫‪16‬‬

‫مثال‪ :‬در‌یک‌مسابقه‌از‌‪ 10‬بازیکن‪ 4‌،‬نفر‌روسی‪ 3‌،‬نفر‌امریکایی‪ 2‌،‬نفر‌انگلیسی‌و‌یک‌نفر‌برزیلی‌هستد‪‌.‬اگر‌‬

‫نتیجه‌مسابقه‌تنها‌ملیت‌بازیکن‌ها‌را‌به‌ترتیبی‌که‌برنده‌شده‌اند‌اعالم‌کند‪‌،‬چند‌نتیجه‌ممکن‌وجود‌دارد؟‬

‫!‪10‬‬
‫‪ 12600‬‬
‫!‪4! 3 !2!1‬‬

‫مثال‪ :‬چند‌عالمت‌مختلف‌را‌که‌هر‌کدام‌شامل‌‪ 9‬پرچم‌قرار‌گرفته‌در‌یک‌خط‌هستند‪‌،‬به‌وسیله‌‪ 4‬پرچم‌سفید‪3‌،‬‬

‫پرچم‌قرمز‌و‌‪ 2‬پرچم‌آبی‌می‌توان‌تهیه‌نمود؟‌(پرچم‌های‌یک‌رنگ‌یکسان‌هستند‪).‬‬

‫!‪9‬‬
‫‪ 1260‬‬
‫!‪4! 3 !2‬‬
 ‫آنالیز ترکیبی‬
‫‪17‬‬

‫ترکیب ‪ r‬تایی از ‪ n‬شی‬

‫هرگاه از ‪ n‬شیء متمایز‪ ،‬یک گروه ‪ r‬تایی را بدون در نظر گرفتن ترتیب انتخاب کنیم‪ ،‬آن را یک ترکیب ‪r‬تایی از ‪ n‬شی‬
‫گویند‪ .‬مثال ‪ BA‬یک ترکیب دوتایی از سه شی ‪ B ،A‬و ‪ C‬است‪ .‬بنابراین ‪ AB‬و ‪ BA‬به خاطر عدم توجه به ترتیب‪،‬‬
‫ترتیب باهم فرق ندارند‪.‬‬
‫‪‬‬‫‪n‬‬
‫‪r‬‬
‫‪ Cr ‬‬
‫‪n‬‬ ‫!‪n‬‬
‫! ‪r ! n  r ‬‬
‫تعداد ترکیب های ممکن ‪ r‬تایی از ‪ n‬شی متمایز برابر است با‬

‫انتخاب‌بدون‌ترتیب‬

‫مثال‪ :‬به‌چند‌طریق‌می‌توان‌از‌بین‌‪ 7‬دانشجو‌‪ 3‬نفر‌از‌آنها‌را‌برای‬

‫شرکت‌در‌یک‌کنفرانس‌انتخاب‌کرد؟‬
‫!‪7  6  5  4‬‬
‫‪‬‬
‫‪7‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪‬‬
‫!‪7‬‬
‫!‪3 ! 7  3 ‬‬
‫‪‬‬
‫‪6‬‬
‫‪ 35‬‬
 ‫آنالیز ترکیبی‬
‫‪18‬‬

‫مثال‪ :‬از‌بین‌‪ 5‬کارت‌قرمز‌و‌‪ 7‬کارت‌آبی‌به‌چند‌طریق‌می‌توان‌‪ 4‬کارت‌انتخاب‌کرد‌بطوری‌که؛‌‌‌‌‬

‫‪   495‬‬
‫‪12‬‬
‫‪4‬‬
‫الف‌ـ‌اگر‌محدودیتی‌نداشته‌باشیم‪‌.‬‬

‫‪      10  7  70‬‬
‫‪5‬‬
‫‪3‬‬
‫‪7‬‬
‫‪1‬‬ ‫ب‌ـ‌‌سه‌کارت‌قرمز‌و‌یک‌کارت‌آبی‌باشد‪‌.‬‬

‫‪5‬‬
‫‪5‬‬
‫‪4‬‬
‫ج‌ـ‌‌همه‌کارتها‌قرمز‌باشند‪.‬‬

‫‪    10  21  210‬‬
‫‪5‬‬
‫‪2‬‬
‫‪7‬‬
‫‪2‬‬
‫د‌ـ‌دو‌کارت‌قرمز‌داشته‌باشیم‪‌.‬‬
 ‫آنالیز ترکیبی‬
‫‪19‬‬

‫مثال‪ 6 :‬تاس‌را‌پرتاب‌نموده‌ایم‪‌.‬تعداد‌حاالتی‌را‌بیابید‌که‌‪ 3‬تا‌جفت‌ظاهر‌شود؟‬

‫حل‪ 3‌:‬تا‌جفت‌به‌عنوان‌مثال‌می‌توانند‌‪ 1,1/2,2/3,3‬باشند‪‌.‬پس‌داریم‪:‬‬

‫‪‬‬
‫‪6‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪‬‬
‫!‪6‬‬
‫!‪2!2!2‬‬
‫‪‬‬

‫مثال‪ 5 :‬تاس‌را‌پرتاب‌نموده‌ایم‪‌.‬مطلوب‌است‪:‬‬

‫‪ ‬‬ ‫!‪5‬‬ ‫الف‪‌.‬تعداد‌حاالتی‌که‌‪ 3‬عدد‌یکسان‌و‌یک‌جفت‌ظاهر‌شود‪.‬‬

‫‪6‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫حل‪ 3‌:‬تا‌عدد‌یکسان‌و‌یک‌جفت‌به‌عنوان‌مثال‌می‌توانند‌‪ 1,1,1/2,2‬باشند‬
‫!‪3 !2‬‬

‫‪  ‬‬
‫‪6‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪‬‬
‫!‪5‬‬
‫!‪3 !1!1‬‬
‫‪‬‬ ‫ب‪‌.‬تعداد‌حاالتی‌که‌فقط‌‪ 3‬عدد‌یکسان‌رخ‌دهد‪.‬‬
‫حل‪‌:‬مثال‌‌‌‌‪ 1,1,1/ ,‬که‌جایگاههای‌‪ 4‬و‌‪ 5‬خالی‌هستند‪.‬‬

‫ج‪‌.‬تعداد‌حاالتی‌که‌‪ 4‬عدد‌یکسان‌بیاید‪.‬‬
‫‪  ‬‬
‫‪6‬‬
‫‪1‬‬
‫‪5‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪‬‬
‫!‪5‬‬
‫!‪4!1‬‬
‫‪‬‬ ‫حل‪‌:‬مثال‌‌‌‌‪ 1,1,1,1/‬که‌جایگاه‌‪ 5‬خالی‌است‪‌.‬‬
 ‫آنالیز ترکیبی‬
‫‪20‬‬

‫مثال‪ :‬شخصی‌‪ 20‬دوست‌دارد‪‌.‬در‌میان‌آنها‌دو‌نفر‌زن‌و‌شوهرند‪‌.‬این‌شخص‌می‌خواهد‌‪ 6‬نفر‌از‌دوستان‌خود‌را‌‬

‫به‌جشن‌تولدش‌دعوت‌کند‪‌.‬اگر‌این‌زن‌و‌شوهر‌هیچ‌یک‌بدون‌یکدیگر‌در‌جشن‌شرکت‌نکنند‪‌،‬این‌شخص چند‌‬
‫انتخاب‌دارد؟‬

‫‪2‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪18‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪6‬‬
‫=‬ ‫‪4‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪6‬‬

‫مثال‪ :‬به‌چند‌طریق‌می‌توان‌‪ 5‬مازندرانی‪ 4‌،‬گیالنی‌و‌‪ 7‬تهرانی‌را‌در‌یک‌صف‌قرار‌داد‌بطوریکه‌‌‬

‫الف‪‌.‬ابتدا‌مازندرانی‌ها‪‌،‬سپس‌گیالنی‌ها‌و‌آخر‌تهرانی‌ها‬
‫نفر ‪5‬‬ ‫نفر ‪4‬‬ ‫نفر ‪7‬‬
‫!‪5! 4! 7‬‬
‫مازندرانی‬ ‫گیالنی‬ ‫تهرانی‬
‫ب‪‌.‬هم‌استانی‌ها‌کنار‌یکدیگر‌قرار‌گیرند‪‌.‬‬
‫!‪(5! 4! 7!)3‬‬
 ‫آنالیز ترکیبی‬
‫‪21‬‬
‫نکته‪:‬‬
‫𝑛‬ ‫𝑛‬
‫𝑟‬
‫=‬ ‫𝑟‪𝑛−‬‬

‫حل‪ :‬روش اول(روش تحلیلی)‪:‬‬

‫𝑛‬ ‫!𝑛‬ ‫!𝑛‬ ‫!𝑛‬ ‫𝑛‬
‫=‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫=‬
‫𝑟‬ ‫! 𝑟 ‪𝑟! 𝑛 −‬‬ ‫!𝑟 ! 𝑟 ‪𝑛 −‬‬ ‫!))𝑟 ‪𝑛 − 𝑟 ! (𝑛 − (𝑛 −‬‬ ‫𝑟‪𝑛−‬‬

‫𝑛‬
‫برابر با تعداد حالت هایی است که می توانیم از بین ‪ n‬شیء متمایز ‪ r‬شیء را‬ ‫𝑟‬
‫حل‪ :‬روش دوم (روش ترکیباتی)‪:‬‬
‫انتخاب کنیم‪ .‬اما برای انتخاب‪ r‬شیء می توانیم ‪ n-r‬شیء را انتخاب کرده و کنار بگذاریم‪ ،‬آنگاه ‪ r‬شیء باقیمانده‪ ،‬اشیا‬
‫انتخاب شده ما هستند‪ .‬چون این هر دو روش انتخاب نتیجه یکسانی دارند‪ ،‬پس تعداد حالت هایی که می توان آنها را‬
‫𝑛‬ ‫𝑛‬
‫امکان پذیر است‪ ،‬لذا‬ ‫𝑟‪𝑛−‬‬
‫طریق و روش دوم به‬ ‫𝑟‬
‫انجام داد نیز با هم برابرند‪ .‬اما روش اول به‬
‫𝑛‬ ‫𝑛‬
‫𝑟‬
‫=‬ ‫𝑟‪𝑛−‬‬
 ‫آنالیز ترکیبی‬
‫‪22‬‬

‫مثال‪ :‬رابطه زیر را ثابت کنید‪.‬‬

‫𝑛‬ ‫‪𝑛−1‬‬ ‫‪𝑛−1‬‬
‫𝑟‬
‫=‬ ‫‪𝑟−1‬‬
‫‪+‬‬ ‫𝑟‬
‫‪,‬‬ ‫𝑛≤𝑟≤‪1‬‬

‫𝑛‬
‫برابر با کل حالت های ممکن انتخاب 𝑟 عضو از مجموعه ‪ n‬عضوی است‪ .‬عضو خاصی‪ ،‬مثال عضو شماره‬ ‫𝑟‬
‫حل‪:‬‬
‫‪ 1‬را در نظر بگیرید‪ .‬کل مجموعه های𝑟 تایی شامل دو دسته اند‪ :‬یا شامل عضو شماره ‪ 1‬هستند یا نیستند‪ .‬تعداد‬
‫‪𝑛−1‬‬
‫حالت ممکن وجود دارد که یک مجموعه 𝑟 عضوی شامل عضو شماره ‪ 1‬را بتوان از این مجموعه انتخاب‬ ‫‪𝑟−1‬‬

‫‪𝑛−1‬‬ ‫‪𝑛−1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪𝑛−1‬‬

‫حالت ممکن وجود دارد که یک مجموعه 𝑟 عضوی از این‬ ‫𝑟‬
‫‪ .‬از طرفی تعداد‬ ‫‪𝑟−1‬‬ ‫‪1‬‬
‫=‬ ‫‪𝑟−1‬‬
‫نمود‬

‫مجموعه انتخاب نمود به طوری که عضو شماره ‪ 1‬را شامل نشوند‪ .‬بنابراین تعداد کل مجموعه های 𝑟 عضوی ممکن‬
‫از 𝑛 عضو برابر است با‬
‫‪𝑛−1‬‬ ‫‪𝑛−1‬‬
‫‪𝑟−1‬‬
‫‪+‬‬ ‫𝑟‬

‫𝑛‬
‫را‌ضریب‌دوجمله‌ای‌می‌نامند‪‌.‬‬ ‫𝑟‬
‫نکته‪‌:‬مقدار‌‬
 ‫آنالیز ترکیبی‬
‫‪23‬‬
‫قضیه دوجمله ای‪:‬‬
‫𝑛‬ ‫قضیه دوجمله ای‬
‫𝑛‬
‫𝑘‪𝑛 𝑘 𝑛−‬‬
‫𝑦‪𝑥+‬‬ ‫=‬ ‫𝑦 𝑥‬
‫𝑘‬
‫‪𝑘=0‬‬

‫اثبات‪ :‬از‌روش‌استقرا‌استفاده‌می‌کنیم‪:‬‬

‫‪1‬‬
‫‪1 0 1‬‬ ‫‪1 1 0‬‬
‫→‪𝑛=1‬‬ ‫𝑦‪𝑥+‬‬ ‫=‬ ‫‪𝑥 𝑦 +‬‬ ‫𝑦‪𝑥 𝑦 =𝑥+‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫فرض‌کنیم‌قضیه‌فوق‌برای‌‪ 𝑛 − 1‬برقرار‌است‪‌،‬پس‌‬
‫𝑛‬ ‫‪𝑛−1‬‬
‫𝑦‪𝑥+‬‬ ‫𝑦‪= 𝑥+‬‬ ‫)𝑦 ‪(𝑥 +‬‬
‫‪𝑛−1 𝑛−1‬‬
‫)𝑦 ‪= (𝑥 +‬‬ ‫𝑘 ‪𝑘=0‬‬ ‫𝑘‪𝑥 𝑘 𝑦 𝑛−1−‬‬
‫‪𝑛−1 𝑛−1‬‬ ‫‪𝑛−1 𝑛−1‬‬
‫=‬ ‫𝑘 ‪𝑘=0‬‬ ‫‪𝑥 𝑘+1 𝑦 𝑛−1−𝑘 +‬‬ ‫𝑘 ‪𝑘=0‬‬ ‫𝑘‪𝑥 𝑘 𝑦 𝑛−‬‬
 ‫آنالیز ترکیبی‬
‫‪24‬‬

‫اگر‌در‌مجموع‌اول‪ i = k + 1‬و‌در‌مجموع‌دوم‌‪ i = k‬در‌نظر‌گرفته‌شود‪‌،‬داریم‬

‫𝑛‬ ‫𝑛‬ ‫‪𝑛−1‬‬ ‫‪𝑛−1 𝑛−1‬‬

‫𝑦‪𝑥+‬‬ ‫=‬ ‫‪𝑖=1 𝑖−1‬‬ ‫‪𝑥 𝑖 𝑦 𝑛−𝑖 +‬‬ ‫‪𝑖=0‬‬ ‫𝑖‬
‫𝑖‪𝑥 𝑖 𝑦 𝑛−‬‬

‫‪𝑛−1 𝑛−1‬‬ ‫‪𝑛−1 𝑛−1‬‬

‫=‬ ‫‪𝑖=1 𝑖−1‬‬ ‫‪𝑥 𝑖 𝑦 𝑛−𝑖 +𝑥 n + 𝑦 n +‬‬ ‫‪𝑖=1‬‬ ‫𝑖‬
‫𝑖‪𝑥 𝑖 𝑦 𝑛−‬‬

‫‪𝑛−1‬‬ ‫‪𝑛−1‬‬ ‫‪𝑛−1‬‬

‫‪=𝑥 n +‬‬ ‫‪𝑖=1‬‬ ‫‪𝑖−1‬‬
‫‪+‬‬ ‫𝑖‬
‫𝑛 𝑦 ‪𝑥 𝑖 𝑦 𝑛−𝑖 +‬‬

‫𝑛 ‪𝑛−1‬‬
‫‪=𝑥 n +‬‬ ‫𝑖 ‪𝑖=1‬‬ ‫𝑛 𝑦 ‪𝑥 𝑖 𝑦 𝑛−𝑖 +‬‬
‫𝑛‬ ‫𝑛‬
‫=‬ ‫𝑖 ‪𝑖=0‬‬ ‫𝑖‪𝑥 𝑖 𝑦 𝑛−‬‬

‫𝑛‬
‫‪.‬‬ ‫𝑖‬
‫نتیجه‪ :‬در‌بسط‌دو‌جمله‌ای‪‌،‬ضریب‌جمله‌ 𝑖‪ 𝑥 𝑖 𝑦 𝑛−‬برابر‌است‌با‌‌‬
 ‫آنالیز ترکیبی‬
‫‪25‬‬

‫مثال‪ :‬عبارت‌ ‪ 3𝑥 + 𝑦 3‬را‌بسط‌دهید‪‌.‬‬

‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬

‫= ‪(3𝑥 + 𝑦)3‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪3𝑥 0 𝑦 3 +‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪3𝑥 1 𝑦 2 +‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪3𝑥 2 𝑦1 +‬‬ ‫‪3‬‬
‫= ‪3𝑥 3 𝑦 0‬‬

‫‪𝑦 3 + 9𝑥𝑦 2 + 27𝑥 2 𝑦 + 27𝑥 3‬‬

‫مثال‪ :‬ضریب‌‪ 𝑥 2 𝑦 3‬را‌در‌بسط ‪ 2𝑥 + 3𝑦 5‬بدست‌آورید‪.‬‬

‫𝑦‪‌. 2𝑥 + 3‬با‌استفاده‌از‌جمله‌ ‪ 𝑢2 𝑣 3‬ضریب‌جمله‌‬ ‫‪5‬‬

‫حل‪‌‌:‬فرض‌کنید‌𝑥‪ 𝑢 = 2‬و 𝑦‪ ،𝑣 = 3‬پس‌ ‪= 𝑢 + 𝑣 5‬‬
‫‪ 𝑥 2 𝑦 3‬را‌پیدا‌می‌کنیم‪.‬‬

‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬

‫‪2‬‬
‫= ‪𝑢2 𝑣 3‬‬ ‫‪2‬‬
‫= ) ‪(2𝑥)2 × (3𝑦 3‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪(22 × 33 )𝑥 2 𝑦 3 =1080𝑥 2 𝑦 3‬‬

‫بنابراین‌ضریب‪ 𝑥 2 𝑦 3‬برابر‌است‌با‌‪1080‬‬
 ‫آنالیز ترکیبی‬
‫‪26‬‬

‫مثال‪ :‬مجموع‌‌‬
‫𝑛‬ ‫𝑛‬ ‫𝑛‬
‫=‪I‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪+ ⋯+‬‬ ‫𝑛‬
‫را‌حساب‌کنید‪‌‌.‬‬

‫حل‪‌:‬با‌جایگذاری‌‪ 𝑦 = 1‬و ‪ 𝑥 = 1‬در‌بسط‌دو‌جمله‌ای‌داریم‪‌:‬‬

‫𝑛‬ ‫𝑛‬ ‫𝑛‬ ‫𝑛‬

‫=‪I‬‬ ‫𝑘 ‪𝑘=0‬‬ ‫=‬ ‫𝑘 ‪𝑘=0‬‬ ‫‪1𝑘 1𝑛−𝑘 = 1 + 1‬‬ ‫𝑛‬
‫𝑛‪= 2‬‬

‫صورت‌دیگر‌مثال‌فوق‪‌:‬نشان‌دهید‌که‌تعداد‌زیر‌مجموعه‌های‌یک‌مجموعه‌‪ n‬عضوی‌برابر‌با‌ 𝑛‪ 2‬است‬

 ‫آنالیز ترکیبی‬
‫‪27‬‬

‫مثال‪ :‬مجموع‬
‫𝑛‬ ‫𝑛‬ ‫𝑛‬
‫‪1‬‬
‫‪+2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪+ ⋯+ n‬‬ ‫𝑛‬
‫را‌‌حساب‌کنید‪‌.‬‬

‫حل‪‌:‬داریم‌‌‌‌‌‌‬

‫𝑛‬ ‫!𝑛‬ ‫! ‪𝑛 𝑛−1‬‬

‫‪i‬‬ ‫𝑖‬
‫×𝑖=‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫‪𝑛 𝑛−1‬‬
‫‪𝑖−1‬‬
‫! 𝑖‪𝑖! 𝑛−𝑖 ! (𝑖−1)! 𝑛−‬‬

‫با‌توجه‌به‌مثال‌قبل‌داریم‪:‬‬

‫𝑛‬ ‫𝑛‬ ‫𝑛‬ ‫‪𝑛−1‬‬ ‫‪𝑛−1‬‬ ‫‪𝑛−1‬‬

‫‪1‬‬
‫‪+2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪+ ⋯+ n‬‬ ‫𝑛‬
‫𝑛=‬ ‫‪0‬‬
‫‪+‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪+ ⋯+‬‬ ‫‪𝑛−1‬‬
‫‪= 𝑛 × 2𝑛−1‬‬
 ‫آنالیز ترکیبی‬
‫‪28‬‬

‫مثال‪ :‬ثابت‌کنید‬
‫𝑛‬ ‫‪2‬‬
‫𝑛‪2‬‬ ‫𝑛‬
‫=‬
‫𝑛‬ ‫𝑖‬
‫‪𝑖=0‬‬

‫اثبات به روش ترکیباتی‪ :‬فرض کنید 𝑛𝑎‪ 𝐴 = 𝑎1 , … ,‬و 𝑛𝑏‪ 𝐵 = 𝑏1 , … ,‬دو مجموعه مجزا باشند‪ .‬تعداد‬
‫𝑛‪2‬‬
‫‪ .‬از طرفی هر زیرمجموعه ‪ n‬عضوی از 𝐵 ∪ 𝐴 از اجتماع یک‬ ‫𝑛‬
‫زیرمجموعه های 𝑛 عضوی 𝐵 ∪ 𝐴 برابر با‬
‫زیرمجموعه 𝑖 عضوی از 𝐴 و یک زیرمجموعه 𝑖 ‪ 𝑛 −‬از 𝐵 به ازای 𝑛 ≤ 𝑖 ≤ ‪ 0‬به دست می آید‪ .‬چون به ازای‬
‫𝑛‬ ‫𝑛‬
‫است‪ .‬بنابراین تعداد کل زیرمجموعه های 𝑛 عضوی 𝐵 ∪ 𝐴‬ ‫𝑖‬ ‫𝑖‪𝑛−‬‬
‫هر𝑖 ‪ ،‬تعداد این زیرمجموعه ها برابر با‬
‫𝑛‬ ‫𝑛‬ ‫𝑛‬ ‫𝑛‬ ‫𝑛‬
‫‪ .‬در نتیجه‬ ‫𝑖‬
‫=‬ ‫𝑖‪𝑛−‬‬
‫‪ .‬اما می دانیم که‬ ‫𝑖 ‪𝑖=0‬‬ ‫𝑖‪𝑛−‬‬
‫برابر است با‬
‫𝑛‪2‬‬ ‫𝑛‬ ‫‪𝑛 2‬‬
‫𝑛‬
‫=‬ ‫𝑖 ‪𝑖=0‬‬
 ‫‪29‬‬

‫𝑛‬ ‫𝑛 𝑖‬ ‫𝑛‬ ‫𝑛 𝑖‬
‫را‌حساب‌کنید‪.‬‬ ‫𝑖 𝑥 ‪𝑖=0‬‬ ‫و‌‬ ‫𝑖 ‪𝑖=0 2‬‬ ‫مثال‪‌:‬مقادیر‬

‫حل‪‌:‬با‌استفاده‌از‌قضیه‌دو‌جمله‌ای‌داریم‪:‬‬

‫𝑛‬ ‫𝑛 𝑖‬ ‫𝑛‬ ‫𝑛‬

‫‪𝑖=0‬‬ ‫‪2‬‬ ‫𝑖‬
‫=‬ ‫𝑖 ‪𝑖=0‬‬ ‫‪2𝑖 1𝑛−𝑖 = 2 + 1‬‬ ‫𝑛‬
‫𝑛‪= 3‬‬
‫𝑛‬ ‫𝑛‬
‫𝑛‬ ‫𝑖‪𝑛 𝑖 𝑛−‬‬
‫𝑖𝑥‬ ‫=‬ ‫‪𝑥1‬‬ ‫‪= 𝑥+1‬‬ ‫𝑛‬
‫𝑖‬ ‫𝑖‬
‫‪𝑖=0‬‬ ‫‪𝑖=0‬‬
 ‫آنالیز ترکیبی‬
‫‪30‬‬
‫ضریب چندجمله ای‬

‫می‌خواهیم‌مجموعه‌ای‌شامل‌𝑛 شی‌متمایز‌را‌به‌𝑟 گروه‌مجزا‌با‌اندازه‌های‌به‌ترتیب‌ ‪ 𝑛𝑟 , … ,𝑛2 ,𝑛1‬تقسیم‌کنیم‌به‌‬

‫طوری‌که‌𝑛 = 𝑟𝑛 ‪‌.𝑛1 + ⋯ +‬تعداد‌کل‌حالت‌های‌ممکن‌که‌می‌توان‌این‌کار‌را‌انجام‌داد‌برابر‌است‌با‌‬
‫𝑛‬ ‫!𝑛‬
‫𝑟𝑛 ‪𝑛1 , . . . ,‬‬ ‫=‬
‫! 𝑟𝑛 ‪𝑛1 ! 𝑛2 !. . .‬‬
‫‪𝑛−𝑛1‬‬ ‫𝑛‬
‫‪𝑛2‬‬
‫ممکن برای گروه ‪ 1‬وجود دارد‪ .‬برای هر انتخاب گروه ‪ ،1‬به تعداد‬ ‫انتخاب‬ ‫‪𝑛1‬‬
‫اثبات‪ :‬می دانیم که به تعداد‬
‫‪𝑛−𝑛1 −𝑛2‬‬
‫‪𝑛3‬‬
‫به همین ترتیب برای گروه ‪ 3‬تعداد انتخاب های ممکن برابر‬ ‫انتخاب ممکن برای گروه ‪ 2‬وجود دارد و‬
‫است و‪ ;.......‬بنابراین طبق تعمیم اصل شمارش تعداد حالت های ممکن برابر است با‬

‫𝑛‬ ‫‪𝑛 − 𝑛1‬‬ ‫‪𝑛 − 𝑛1 − 𝑛2 − 𝑛𝑟−1‬‬ ‫!𝑛‬ ‫! ‪𝑛 − n1‬‬

‫‪….‬‬ ‫=‬ ‫×‬
‫‪𝑛1‬‬ ‫‪𝑛2‬‬ ‫𝑟𝑛‬ ‫! ‪𝑛1 ! n − n1 ! 𝑛2 ! n − n1 − n2‬‬

‫! ‪𝑛 − n1 − ⋯ − 𝑛𝑟−1‬‬ ‫!𝑛‬
‫×⋯ ×‬ ‫=‬
‫! 𝑟‪0! n‬‬ ‫! 𝑘𝑛 ‪𝑛1 ! 𝑛2 !. . .‬‬
 ‫آنالیز ترکیبی‬
‫‪31‬‬

‫مثال‪ :‬یک‌مرکز‌پلیس‌در‌شهری‌کوچک‌دارای‌‪ 10‬افسر‌پلیس‌است‪‌.‬اگر‌برنامه‌مرکز‌این‌باشد‌که‌‪ 5‬افسر‌وظیفه‌نظارت‌‬

‫بر‌خیابانها‪ 2‌،‬افسر‌پاسداری‌از‌مرکز‌و‌‪ 3‬افسر‌به‌صورت‌ذخیره‌باشند‪‌،‬به‌چند‌حالت‌ممکن‌می‌توان‌‪ 10‬افسر‌را‌به‌‪3‬‬
‫گروه‌تقسیم‌نمود؟‬
‫!‪10‬‬
‫‪= 2520‬‬
‫!‪5! 2! 3‬‬

‫مثال‪ :‬برای‌انجام‌یک‌بازی‌بسکتبال‌‪ 10‬ورزشکار‌را‌باید‌به‌دو‌تیم‌‪ A‬و‌‪ B‬هرکدام‌با‌‪ 5‬عضو‌تقسیم‌کنیم‪‌.‬تیم‌‪ A‬در‌یک‌‬

‫گروه‌از‌مسابقات‌و‌تیم‌‪ B‬در‌گروه‌دیگر‌از‌مسابقات‌شرکت‌می‌کنند‪‌.‬چند‌تقسیم‌بندی‌مختلف‌امکانپذیر‌است؟‬

‫!‪10‬‬
‫‪= 252‬‬
‫!‪5! 5‬‬
 ‫آنالیز ترکیبی‬
‫‪32‬‬

‫قضیه چندجمله ای‬

‫𝑛‬
‫𝑛‬ ‫𝑛‬ ‫‪𝑛1 𝑛2‬‬ ‫𝑟𝑛‬
‫𝑟𝑥 ‪𝑥1 + 𝑥2 + ⋯ +‬‬ ‫=‬ ‫𝑥‬
‫‪𝑛1 , . . . , 𝑛𝑟 1 2‬‬ ‫𝑥‬ ‫…‬ ‫𝑥‬‫𝑟‬

‫که‌جمع‌روی‌مقادیر‌صحیح‌نامنفی‌بردارهای‌) 𝑟𝑛‪ )𝑛1 , … ,‬است‌به‌طوری‌که‌𝑛 = 𝑟𝑛 ‪.𝑛1 + ⋯ +‬‬

‫‪2‬‬
‫‪ 𝑥1 + 𝑥2 + 𝑥3‬را‌بدست‌آورید‪‌.‬‬ ‫مثال‪ :‬بسط عبارت‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪𝑥1 + 𝑥2 + 𝑥3‬‬ ‫‪2‬‬
‫=‬ ‫‪2,0,0‬‬
‫‪𝑥12 𝑥20 𝑥30 +‬‬ ‫‪0,2,0‬‬
‫‪𝑥10 𝑥22 𝑥30 +‬‬ ‫‪0,0,2‬‬
‫‪𝑥10 𝑥20 𝑥32 +‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪1,1,0‬‬
‫‪𝑥11 𝑥21 𝑥30 +‬‬ ‫‪0,1,1‬‬
‫‪𝑥10 𝑥21 𝑥31 +‬‬ ‫‪1,0,1‬‬
‫= ‪𝑥11 𝑥20 𝑥31‬‬

‫‪𝑥12 +𝑥22 +𝑥32 +2𝑥1 𝑥2 + 2𝑥1 𝑥3 + 2𝑥2 𝑥3‬‬

 ‫آنالیز ترکیبی‬
‫‪33‬‬

‫𝑛‬
‫نکته‪ :‬در‌بسط‌جمله‌ 𝑛 𝑟𝑥 ‪ 𝑥1 + 𝑥2 + ⋯ +‬ضریب‌جمله 𝑟𝑛𝑟𝑥 … ‪ 𝑥1𝑛1 𝑥2𝑛2‬برابر‌با‌ 𝑛‪ 𝑛 ,...,‬است‪.‬‬
‫‪1‬‬ ‫𝑟‬

‫مثال‪ :‬ضریب‪ 𝑥 2 𝑦 3 𝑧 2‬در‌بسط‌‪ 2𝑥 − 𝑦 + 3𝑧 7‬چقدر‌است؟‬

‫𝑧‪‌. 2𝑥 − 𝑦 + 3‬‬ ‫‪7‬‬ ‫حل‪‌:‬فرض‌کنید‌𝑥‪ 𝑣 = −𝑦 ، 𝑢 = 2‬و‌𝑧‪‌.𝑤 = 3‬پس ‪= 𝑢 + 𝑣 + 𝑤 7‬‬

‫با‌استفاده‌از‌جمله ‪ 𝑢2 𝑣 3 𝑤 2‬ضریب‌جمله‪ 𝑥 2 𝑦 3 𝑧 2‬را‌پیدا‌می‌کنیم‪.‬‬

‫‪7‬‬ ‫‪7‬‬ ‫!‪7‬‬

‫= ‪𝑢2 𝑣 3 𝑤 2‬‬ ‫𝑦‪(2𝑥)2 × −‬‬ ‫‪3‬‬ ‫𝑧‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫=‬ ‫‪(22 × (−1)3 32 )𝑥 2 𝑦 3 𝑧 2‬‬
‫‪2,3,2‬‬ ‫‪2,32‬‬ ‫!‪2! 3! 2‬‬
‫‪=−7560𝑥 2 𝑦 3 𝑧 2‬‬

‫بنابراین‌ضریب‪ 𝑥 2 𝑦 3 𝑧 2‬برابر‌است‌با‌‪−7560‬‬
 ‫آنالیز ترکیبی‬
‫‪34‬‬

‫𝑛‬ ‫𝑛‬
‫چقدر‌است؟‬ ‫‪𝑛1 +𝑛2 +𝑛3 =𝑛 𝑛1 ,n2 ,𝑛3‬‬ ‫مثال‪ :‬مقدار‌عبارت‌‬

‫حل‪‌‌:‬در‌قضیه‌چندجمله‌ای‌با‌قراردادن‌‪ 𝑥1 = 𝑥2 = 𝑥3 = 1‬داریم‪‌:‬‬

‫𝑛‬ ‫𝑛‬
‫𝑛‬ ‫𝑛‬
‫=‬ ‫= ‪1𝑛1 1𝑛2 1𝑛3‬‬
‫‪𝑛1 , n2 , 𝑛3‬‬ ‫‪𝑛1 , n2 , 𝑛3‬‬
‫𝑛= ‪𝑛1 +𝑛2 +𝑛3‬‬ ‫𝑛= ‪𝑛1 +𝑛2 +𝑛3‬‬

‫𝑛‪= 1 + 1 + 1 𝑛 = 3‬‬