Islomxo’ja

Islomxo’ja Ibrohimxo’janing ikkinchi o’g’li bo’lib, 1872 yilda tug’ilgan.

Hayoti
Islomxo’ja 1872-yili Said Ibrohimxo’ja oilasida
tug’ilgan. U Xiva madrasasida tahsil olgan. O’zbek
tilidan tashqari fors va turkman tillarini ham bilgan.
Faoliyatining boshida Xazorasp hokimi, 1907-yilda
35 yoshida Muhammad Rahimxon II Xiva xoni
bo’lganda bosh vazir etib tayinlanadi. 1910-yilda
taxtga Asfandiyorxon o’tirgach uning xonlikda
yanada katta rol o’ynay boshladi. U m’arifatli dono
va adolatli vazir sifatida juda mashhur edi.

Islohotlar
Asfandiyorxon davrida Xiva xonligi delegatsiyasi
tarkibida bir necha bor Sankt-Peterburg va
Moskva shaharlarida boʻlgan. Islomxo‘ja xonlikni
zamonaviylashtirishga harakat qildi. Uning sa’y-
harakati va o‘z mablag‘i hisobidan paxta tozalash
zavodi, xonlikda birinchi elektr stansiya,
kasalxona va dorixona, pochta, telegraf va
jadidchilikning dunyoviy maktablari, rus maktabi
qurildi.

Jadidchilik
Said Islomxo‘ja xorazm jadidlarining o‘ng qanotining
boshlig‘i bo‘lib, u boylar, sanoatchilar, savdogarlar
va savdogarlarni birlashtirgan. Bu davlat
rahbarlaridan biri jadidchilikka «qo‘shilgan»
kamdan-kam holatlardan biri edi. Allaqachon oʻsha
davrda Xiva xonligiga qoʻshni davlatlarda, masalan,
Qajar Eronida konstitutsiyaviy inqilob,
magʻlubiyatga uchragan Rossiya imperiyasida
Birinchi rus inqilobi sodir boʻldi. Faqat qo‘shni
Buxoro amirligidagi vaziyat an’anaviy tarzda
konservativ edi, Said Olimxon boshchiligidagi
Buxoro rahbariyati Xorazm xoni Asfandiyorxon va
uning atrofidagilar kabi tub o‘zgarishlarni
xohlamadi.

O’limi
1910-yilda Xiva rahbariyati yer boshliqlari va
ruhoniylarning huquqlarini cheklovchi manifest e’lon
qilishga majbur bo‘ldi, bu esa xonlik rahbariyatining
konservativ qismining norozilik to‘lqinini keltirib chiqardi.
Baʼzi maʼlumotlarga koʻra, ular Asfandiyorxonni Islomxoʻja
xon hokimiyati va davlat yaxlitligiga tahdid solayotganiga
ishontirib, oʻz tarafiga olishga muvaffaq boʻlganlar. 1913-
yilda bir kuni Asfandiyorxon uni o‘z saroyiga taklif qilib,
kechasi, faqat kechki xufton namozidan keyin qo‘yib
yuboradi. Islomxo‘ja O‘g‘lan Adiz-bobo qabristoni yonida
joylashgan saroyiga ketayotib, bir necha kishining
hujumiga uchraydi. Unga bir necha marta pichoq urishgan.