მასის მუდმივობის კანონი

მასის მუდმივობის კანონი 1789 წელს აღმოაჩინა ფრანგმა მეცნიერმა ანტუან ლორან
ლავუაზიემ. კანონი იმაში მდგომარეობს, რომ: ქიმიურ რეაქციაში შესულ ნივთიერებათა
საერთო მასა, რეაქციის შედეგად მიღებულ ნივთიერებათა საერთო მასის ტოლია. ეს იმას
ადასტურებს, რომ ნივთიერება უკვალოდ არ ქრება და არც არასდროს არაფრისაგან არ
წარმოიქმნება. ეს კანონი ეფუძნება იმ ფუნდამენტურ მოსაზრებას, რომ ქიმიური რეაქციების
დროს ატომები არ იცვლება, ამიტომ მიღებულ ნივთიერებათა მოლეკულები, მთლიანად,
შედგებიან იმავე ელემენტის ატომებისაგან და იგივე რაოდენობით, რისგანაც შედგებოდა
საწყისი ნივთიერებების მოლეკულები. სწორედ ეს არის მასის მუდმივობის საფუძველი.
ქიმიური რეაქციის შედეგად უცვლელი რჩება ნივთიერებათა საერთო მასა, რადგან არ
იცვლება თითოეული ელემენტის ატომის მასა.

შედგენილობის მუდმივობის კანონი. მასური წილი

ქიმიის ერთერთი ძირითადი კანონია შედგენილობის მუდმივობის კანონი. ეს კანონი
ფრანგმა მეცნიერმა მარსელ პრუსტმა ჩამოაყალიბა.
ყოველ სუფთა ნივთიერებას, მიუხედავად მისი მიღების ხერხებისა, მუდმივი
შედგენილობა აქვს.
როგორი გზითაც არ უნდა მივიღოთ წყალი (მივიღებთ ქიმიური რეაქციის გზით, თუ
ბუნებრივ წყალს გავასუფთავებთ) ის მხოლოდ წყალბადისა და ჟანგბადის ატომებისგან
შედგება (თვისებითი შედგენილობა). ამასთან სუფთა წყალში ყოველ ორ ატომ წყალბადზე
ერთი ატომი ჟანგბადი მოდის (რაოდენობითი შედგენილობა). ასევეა სხვა
ნივთიერებებისთვისაც.
ნივთიერების რაოდენობითი შედგენილობის დასახასიათებლად იყენებენ მასურ წილს.
მასური წილი გვიჩვენებს ნივთიერების მთელი მასის რა ნაწილი მოდის მის
შემადგენელ ამა თუ იმ ელემენტზე. მასური წილის აღსანიშნავად იყენებენ სიმბოლოს .
მასური წილები უმთავრესად გამოვსახოთ პროცენტულად (%).
მაგ: გამოვთვალოთ გოგირდისა და ჟანგბადის მასური წილები ნაერთში, რომლის
ფორმულაა SO3. M(SO3) = 32 + 3 .16 = 80 გ/მოლი. როგორც ვხედავთ 80 გ (1 მოლი) SO3 შეიცავს
1 მოლ გოგირდს, ანუ 32 გ-ს. აქედან გოგირდის მასური წილი
32
ω(S )%= ⋅100 %=40 %
80
ანალოგიურად, 80 გ (1 მოლი) SO3 შეიცავს 3 მოლ ჟანგბადს, ანუ 3.16=48 გ-ს. აქედან
ჟანგბადის მასური წილი
48
ω(O)%= ⋅100 %=60 %
80
ცხადია, რომ შემადგენელი ელემენტების მასური წილების ჯამი 100%-ის ტოლია.
 ქიმიური რეაქციების კლასიფიკაცია
ქიმიური რეაქციების კლასიფიკაციას ახდენენ განსხვავებული ნიშნების მიხედვით.
1. მორეაგირე და პროდუქტი ნივთიერებების რიცხვის ცვლილლების ნიშნის მიხედვით
განასხვავებენ რეაქციის ოთხ ტიპს: შეერთების, დაშლის, ჩანაცვლებისა და მიმოცვლის
რეაქციებს.
 ქიმიურ რეაქციებს, რომელთა დროს რამდენიმე მარტივი ან რთული ნივთიერებებისგან
ერთი რთული ნივთიერება მიიღება, შეერთების რეაქციები ეწოდება. მაგალითად,
სპილენძის საგანზე მალაქიტის მწვანე ნაფიფქის წარმოქმნა:
2CuO + CO2 + H2O = (CuOH)2CO3
 ქიმიურ რეაქციებს, რომელთა დროს ერთი რთული ნივთიერერებისაგან რამდენიმე სხვა,
მარტივი ან რთული ნივთიერება მიიღება, დაშლის რეაქციები ეწოდება. მაგალითად,
კალიუმის პერმანგანატი გაცხელებით იშლება:
2 KMnO4 = K2MnO4 + MnO2 + O2
 ქიმიურ რეაქციება მარტივ და რთულ ნივთიერებებს შორის, რომელთა დროს მარტივი
ნივთიერებების შემადგენელი ატომები ჩაენაცვლებიან რთული ნივთიერებების
შემადგენელ ერთ-ერთი ელემენტის ატომებს, ჩანაცვლების რეაქციები ეწოდება.
მაგალითად, რკინის ურთიერთქმედება მარილმჟავასთან:
Fe + 2HCl = FeCl2 + H2
 რეაქციას ორ რთულ ნივთიერებას შორის, რომლის დროს მათი შემადგენელი ნაწილები
მომოიცვლებიან, მიმოცვლის რეაქცია ეწოდება. მაგალითად, ნატრიუმის ქლორიდისა და
ვერცხლის ნიტრატის ურთიერთქმედება:
NaCl + AgNO3 = NaNO3 + AgCl↓
მიმოცვლის რეაქციებს მიეკუთვნება აგრეთვე ნეიტრალიზაციის რეაქცია, რომელიც
წარმოადგენს ურთიერთქმედებას მჟავასა და ფუძეს შორის მარილისა და წყლის წარმოქმნით:
KOH + HCl = KCl + H2O
2. სითბოს შთანთქმის ან გამოყოფის ნიშნის მიხედვით განასხვავებენ ეგზოთერმულ და
ენდოთერმულ რეაქციებს.
ნებისმიერი ქიმიური რეაქცია დაიყვანება საწყის ნივთიერებებში ქიმიური კავშირების
გაწყვეტასა და რეაქციის პროდუქტებში ახალი კავშირების
დამყარებამდე, ვინაინად კავღირების წარმოქმნისას ხდება
ენერგიის გამოყოფა, ხოლო კავშირების გაწყვეტისას
ენერგიის შთანთქმა. ქიმიურ რეაქციებს თან ახლავს
ენერგეტიკული ეფექტები. თუ კი საწყისი ნივთიერებების
კავშირები ნაკლებმტკიცეა, ვიდრე წარმოქმნილ რეაქციის
პროდუქტებში, მაშინ ენერგია გამოიყოფა და პირიქით.
ჩვეულებრივ ენერგია შთაინთქმება ან გამოიყოფა სითბოს
სახით. სითბოს შთანთქმის ან გამოყოფის მიხედვით
განასხვავებენ ეგზოთერმულ და ენდოთერმულ
რეაქციებს.
 ეგზოთერმულია რეაქციები, რომლებიც მიმდინარეობს სითბოს გამოყოფით.
მაგალითად, თხევადი წყლის წარმოქმნის ეგზოთერმულ რეაქციას შემდეგი სახე აქვს:
2H2 (ა) + O2 (ა)= 2H2O (ა) +571,6 კჯ
ან H2 (ა) + ½O2 (ა)= H2O (ა) +285,8 კჯ/მოლი
ან H2 (ა) + ½O2 (ა)= H2O (ა) ∆H= - 285,8 კჯ/მოლი
ენდოთერმულია რეაქციები, რომლებიც მიმდინარეობს გარემოდან სითბოს
შთანთქმით. მაგ. აზოტისა და ჟანგბადისაგან აზოტ(II)-ის ოქსიდის წარმოქმნის რეაქცია
მიმდინარეობს მაღალ ტემპერატურაზე (ელექტრული რკალის ტემპერატურა 3000-4000oC):
2N2 (ა) + O2 (ა)= 2NO (ა) -180,8 კჯ
ან ½N2 (ა) + ½O2 (ა)= NO (ა) -90,4 კჯ/მოლი
ან ½N2 (ა) + ½O2 (ა)= NO (ა) ∆H=90,4 კჯ/მოლი
რეაქციის მიმდინარეობისას შთანთქმული ან გამოყოფილი სითბოს რაოდენობას
ქიმიური რეაქციის ენერგეტიკული ეფექტი ეწოდება. ქიმიური რეაქციის განტოლებას
სითბური ეფექტების მითითებით თერმოქიმიური განტოლება ეწოდება. თერმოქიმიურ
განტოლებებში აღნიშნავენ ნივთიერებათა მდგომარეობას: კრისტალური (კ), თხევადი (თ),
აირადი (ა), ხსნარი (ხს) და სხვ.
3. შექცევადი და შეუქცევადი რეაქციები - რეაქციები, რომლებიც მიმდინარეობენ მხოლოდ
ერთი მიმართულებით და მთავრდებიან მორეაგირე ნივთიერებების მთლიანი გარდაქმნით
საბოლოო პროდუქტად, ეწოდება შეუქცევადი რეაქციები.
შექცევადი ეწოდება ისეთ რეაქციებს, რომლებიც ერთდროულად მიმდინარეობენ ორი
ურთიერთსაწინააღმდეგო მიმართულებით.
4. ჟანგვა-აღდგენით პროცესებს მიეკუთვნება ქიმიური რეაქციები, რომელთა შედეგად
იცვლება მორეაგირე ნივთიერებათა შემადგენლობაში შემავალი ელემენტების
დაჟანგულობის ხარისხები. არაჟანგვა-აღდგენით პროცესებს მიეკუთვნება ქიმიური
რეაქციები, რომელთა შედეგად არ იცვლება მორეაგირე ნივთიერებათა შემადგენლობაში
შემავალი ელემენტების დაჟანგულობის ხარისხები.

ქიმიური რეაქციის სიჩქარე

ქიმიის ნაწილს, რომელიც შეისწავლის ქიმიური რეაქციის მიმდინარეობისას სიჩქარის
დამოკიდებულებას სხვადასხვა ფაქტორებზე კინეტიკა ეწოდება.
ქიმიური რეაქციის სიჩქარის გამოკვლევისას აუცილებელია იმის ცოდნა, თუ როგორ
სისტემაში − ჰომოგენურ თუ ჰეტეროგენურში მიმდინარეობს მოცემული რაქცია.
ჰომოგენური სისტემები შედგება ერთი ფაზისაგან. მაგალითად, აირთა ნარევი (ჰაერი),
ერთმანეთში ხსნადი სითხეების ნარევი. ჰომოგენური სისტემები შესდგება რამოდენიმე
ფაზისაგან. მაგალითად, ორი ერთმანეთში შეურევადი სითხეებისაგან შემდგარი სისტემა
(ნავთი−წყალი) ან მყარი და თხევადი ფაზებისაგან შემდგარი სისტემა.
 თუ რეაქცია მიმდინარეობს ჰომოგენურ სისტემაში იგი ხორციელდება ამ სისტემის
მთელ მოცულობაში. თუ რეაქცია მიმდინარეობს ისეთ ნივთიერებებს შორის, რომლებიც
ქმნიან ჰეტეროგენურ სისტემებას რეაქცია ხორციელდება ფაზების გაყოფის ზღვარზე.
ჰეტეროგენური რეაქციის სიჩქარე ეწოდება ფაზის ერთეულოვან ზედაპირზე დროის
ერთეულში რეაქციაში შესულ ან რეაქციის შედეგად წარმოქმნილ ნივთიერების
რაოდენობას:
Δn
υ=
S⋅Δt
სადაც, υ - ჰეტეროგენური რეაქციის სიჩქარე;
n - რეაქციის შედეგად წარმოქმნილი რომელიმე ნივთიერების მოლების
რაოდენობა;
S - ფაზის ზედაპირის ფართობი;
t - დრო.
Δn=n 2−n1 Δt =t 2 −t 1
ჰომოგენური რიექციის სიჩქარე ეწოდება მოცულობის ერთეულში დროის
ერთეულოვან პერიოდში რეაქციაში შესულ ან რეაქციის შედეგად წარმოქმნილ
ნივთიერების რაოდენობას7
Δn
υ=
V⋅Δt
υ - ჰომოგენური რეაქციის სიჩქარე;
V - ფაზის მოცულობა.
ნივთიერების რაოდენობის (n ) ფარდობას სისტემის მოცულობასთან (V )-
წარმოადგენს მოცემული ნივთიერების მოლურ კონცენტრაციას (C ):
n Δn
=C = ΔC
V აქედან V
ΔC
υ=| |
და საბოლოოდ, Δt ; ΔC =C2 −C 1 ; Δt =t 2 −t 1
სადაც, ΔC - ერთ ერთი მორეაგირე ნივთიერების კონცენტრაციის ცვლილებაა;
Δt - დროის შუალედი.
უკანასკნელი განტოლება წარმოადგენს ჰომოგენურ სისტემაში რეაქციის სიჩქარის
მეორე განმარტების მათემატიკურ გამოსახულებას, ჰომოგენურ სისტემაში რეაქციის
სიჩქარე ეწოდება რეაქციაში შესულ ან რეაქციის შედეგად წარმოქმნილ რომელიმე
ნითვიერების კონცენტრაციის ცვლილებას დროის ერთეულში.
გამოსახულება იქნება „მინუსი“ ნიშნით, თუ კი რეაქციის სიჩქარე ისაზღვრება საწყისი
ნივთიერების კონცენტრაციის შემცირებით (ვინაიდან ΔC<0) და „პლუსი“ ნიშნით, თუ კი
სიჩქარე ისაზღვრება რეაქციის პროდუქტის კონცენტრაციის ზრდით ნივთიერების
კონცენტრაცია გამოისახება ერთ ლიტრში ნივთიერების მოლების რაოდენობით (მოლი/ლ).
 კონცენტრაციის გავლენა რეაქციის სიჩქარეზე. ქიმიური რეაქციის სიჩქარეზე
მოქმედებს მრავალი ფაქტორი. ქიმიური რეაქციის სიჩქარის დამოკიდებულებას მორეაგირე
ნივთიერებათა კონცენტრაციაზე და ნივთიერებათა ბუნებაზე ასახავს მოქმედ მასათა
კანონი. იმისათვის, რომ მოხდეს A და B ნივთიერებათა შორის ქიმიური ურთიერთქმედება,
მათი მოლეკულები (ნაწილაკები) უნდა დაეჯახონ ერთმანეთს. რაც მეტია დაჯახებულთა
რიცხვი, მით უფრო სწრაფად მიმდინერეობს რეაქცია. ხოლო დაჯახებათა რიცხვი მით მეტია,
რაც მაღალია მორეაგირე ნივთიერებათა კონცენტრაცია. აქედან, ვრცელი ექსპერიმენტული
მასალის საფუძველზე ფორმულირებულია ქიმიური კინეტიკის ძირითადი კანონი, რომელიც
ადგენს რეაქციის სიჩქარის დამოკიდებულებას მოეაგირე ნივთიერებათა კონცენტრაციაზე:
მუდმივი ტემპერატურის პირობებში ჰომოგენური რეაქციის სიჩქარე მორეაგირე
ნივთიერებების კონცენტრაციების ნამრავლის პირდაპირპროპორციულია მათი
სტექიომეტრიული კოეფიციენტების ტოლი ხარისხით. ეს კანონი ცდის მეთოდით
აღმოაჩინა კ.გულდბერგმა და პ.ვააგემ (ნორვეგია) 1867 წ.
ქიმიური რეაქციისათვის რეაქციის სიჩქარე5
V =kC aA C bB

სადაც,
C A და C B − A და B ნივთიერებათა მოლური კონცენტრაციებია;
a და b − სტექიომეტრიული კოეფიციენტებია;
k − პროპორციულობის კოეფიციენტი, ქიმიური რეაქციის სიჩქარის კონსტანტა7
ჰეტეროგენული რეაქციებისათვის ფორმულირებული მოქმედ მასათა კანონი არ
ითვალისწინებს მყარ მდგომარეობაში მყოფ ნივთიერებათა კონცენტრაციას (მიღებულია
ნივთიერებათა აგრეგატული მდგომარეობის აღნიშვნა). ასე მაგალითად, თუ ფ მორეაგირე
ნივთიერება მყარ მდგომარეობაშია, რეაქციისავთის
aA +bB =cC რეაქციის სიჩქარე
V =kC bB
ტემპერატურის გავლენა. ქიმიური რეაქციის სიჩქარეზე დიდ ზემოქმედებას ახდენს
ტემპერატურის ცვლილება. ქიმიური რიაქციის სიჩქარის დამოკიდებულება ტემპერატურის
°
ცვლილებაზე განისაზღვრება ვანტ-ჰოფის წესით: ტემპერატურის ყოველი 10 C-ით
გაზრდისას რეაქციის სიჩქარე იზრდება 2-4-ჯერ, ე. ი.
vt kt o
( t 2−t1 ) /10
2
= 2
=γ
vt 1 k t1
vt vt t 1 და საბოლოო t 2 ტემპერატურებისას;
სადაც6 1 და 1 - რეაქციის სიჩქარეა საწყის
kt kt t t
1 და 2 რეაქციის სიჩქარის კონსტანტებია 1 და 2 ტემპერატურებისას;
γ - რეაქციის ტემპერატურული კოეფიციენტი.
ტემპერატურის ცვლილებით რეაქციის სიჩქარის ცვლილებას ხსნის აქტივაციის
თეორია. ამ თეორიის თანახმად ქიმიურად ურთიერთქმედებენ მხოლოდ აქტიური
მოლეკულები, რომელთაც გააჩნიათ მოცემული რეაქციის განსახორციებლად საკმარისი
ენერგია. არააქტიური ნაწილაკები შეიძლება გავხადოთ აქტიურები, თუ გადავცემთ მათ
აუცილებელ დამატებით ენერგიას, - ამ პროცესს აქტივაცია ეწოდება. აქტივაციის ერთ-ერთი
ხერხია ტემპერატურის მომატება; ტემპერატურის გაზრდისას აქტიური ნაწილაკების რიცხვი
ძლიერ იზრდება და, მაშასადამე, იზრდება რეაქციის სიჩქარეც. უნდა აღინიშნოს, რომ
სხვადასხვა რეაქციისათვის აქტივაციის ენერგია სხვადასხვაა. მაგ. წყალბადისა და ქლორის
ნარევის აქტივირებისათვის საკმარისია სინათლის სხივის ენერგია.
რეაქციის სიჩქარე იცვლება გარკვეული ნივთიერებების თანაობისას6 რომლებიც
ზემოქმედებას ახდენენ ქიმიური რეაქციის მსვლელობაზე, თვითონ იმყოფებიან უცვლელ
მდგომარეობასა და რაოდენობით. ნივთიერებებს, რომლებიც ასეთნაირად აჩქარებენ
ქიმიურ რეაქციას კატალიზატორები ეწოდებათ, ხოლო ზემოქმედებას დადებითი
კატალიზი. ნივთიერებებს, რომლებიც ამცირებენ რეაქციის სიჩქარეს ინჰიბიტორები
ეწოდება და ასეთ შემთხვევაში ლაპარაკობენ უარყოფით კატალიზზე.

შექცევადი და შეუქცევადი რეაქციები.

ქიმიური წონასწორობა. ლე შატელიეს პრინციპი
რეაქციები, რომლებიც მიმდინარეობენ მხოლოდ ერთი მიმართულებით და
მთავრდებიან მორეაგირე ნივთიერებების მთლიანი გარდაქმნით საბოლოო პროდუქტად,
ეწოდება შეუქცევადი რეაქციები. განტოლებებში მარჯვენა და მარცხენა ნაწილებს შორის
სვამენ ტოლობის (=) ნიშანს. შეუქცევადი რეაქციის მაგალითია ბერთოლეს მარილის მაღალ
ტემპერატურაზე დაშლა: 2KClO3=2KCl+3O2 რეაქცია წყდება მაშინ, როდესაც ბერთოლეს
მარილი მთლიანად გარდაიქმნება კალიუმის ქლორიდად და ჟანგბადად. შეუქცევადი
რეაქციები არც ისე ბევრია.
შექცევადი ეწოდება ისეთ რეაქციებს, რომლებიც ერთდროულად მიმდინარეობენ ორი
ურთიერთსაწინააღმდეგო მიმართულებით. შექცევადი რეაქციების განტოლებებში მარჯვენა
და მარცხენა ნაწილებს შორის სვამენ შექცევადობის ნიშანს (). შექცევადი რეაქციის
მაგალითია ამიაკის სინთეზი წყალბადისა და აზოტისაგან: 3H2+N22NH3
შექცევადი რეაქციები ბოლომდე არ მიდიან. რეაქციების დაწყებიდან გარკვეული
დროის შემდეგ ასეთ რეაქციებში ადგილი აქვს ქიმიური წონასწორობის დამყარებას. ამიაკის
სინთეზის რეაქციაში წონასწორობა მყარდება მაშინ, როდესაც დროს ერთეულში ამიაკის
იმდენივე მოლეკულა წარმოიქმნება, რამდენიც დაიშლება აზოტისა და წყალბადის
მოლეკულებად. მაშასადამე, ზოგადად ქიმიური წონასწორობა შეიძლება განვსაზღვროთ,
როგორც მორეაგორე მორეაგირე ნივთიერებათა სისტემის ისეთი მდგომარეობა, რომლის
დროსაც პირდაპირი და შებრუნებული რეაქციების სიჩქარეები ერთმანეთს უტოლდება.
ანუ, ამ დროს პირდაპირი და შებრუნებული რეაქციები არ წყდება, ამის გამო ასეთ
წონასწორობას დინამიური წონასწორობა ეწოდება. სისტემაში მყოფი ყოველი ნივთიერების
− როგორც მორეაგირე, ისე წარმოქმნილი ნივთიერებების, კონცენტრაცია უცვლელი
(მაცრად მუდმივი) რჩება, მანამ, სანამ სისტემა იქნება წონასწორობის მდგომარეობაში.
კონცენტრაციებს, რომლებიც გააჩნია მორეაგირე ნივთიერებებს ქიმიური წონასწორობის
დროს, ეწოდება წონასწორული. მიღებულია, რომ ისინი აღინიშნონ მორეაგირე
ნივთიერებათა ფორმულების კვადრატულ ფრჩხილებში მოთავსებით, მაგალითად: [H2],
[N2], [NH3].
ქიმიურ წონასწორობაზე გავლენას ახდენს მორეაგირე ნივთიერებათა კონცენტრაცია,
ტემპერატურა, ხოლო გაზობრივი ნივთიერებებისათვის − წნევაც. ერთ-ერთი პარამეტრის
შეცვლით წონასწორობა ირღვევა და ყველა მორეაგირე ნივთიერების კონცენტრაცია მანამ
იცვლება, ვიდრე არ დამყარდება ახალი წონასწორობა, მაგრამ უკვე ახალი წონასწორული
კონცენტრაციის სხვა მნიშვნელობებით. თუ პირობების შეცვლისას იზრდება საბოლოო
ნივთიერებათა კონცენტრაცია, მაშინ ამბობენ, რომ წონასწორობამ გადაინაცვლა მარჯვნივ.
თუ იზრდება საწყის ნივთიერებათა კონცენტრაცია, მაშინ ამბობენ, რომ წონასწორობამ
გადაინაცვლა მარცხნივ.
მორეაგირე ნივთიერებათა კონცენტრაციების, ტემპერატურისა და წნევის შეცვლით
გამოწვეული ქიმიური წონასწორობის გადანაცვლების მიმართულება (გაზობრივი
რეაქციების შემთხვევაში) განისაზღვრება წესით, რომელიც ლე შატელიეს პრინციპის
სახელწოდებით არის ცნობილი: თუ წონასწორობაში მყოფ სისტემაზე წარმოებს რაიმე
გარეთა ზემოქმედება (იცვლება კონცენტრაცია, ტემპერატურა, წნევა), მაშინ იგი ხელს
უწყობს ორი ურთიერთსაწინააღმდეგო რეაქციიდან იმ რეაქციის მიმდინარეობას, რომელიც
ასუსტებს ზემოქმედებას:
1) წონასწორობაში მყოფ სისტემაში ერთ-ერთი მორეაგირე ნივთიერების დამატებითი
რაოდენობის შეყვანა აჩქარებს იმ რეაქციას, რომლის დროს იგი იხარჯება. ლე შატელიეს
პრინციპის შესაბამისად საწყისი ნივთიერებების კონცენტრაციის გაზრდა წონასწორობას
გადაანაცვლებს რეაქციის პროდუქტების წარმოქმნის მხარეს, ე. ი. მარჯვნივ.
ანალოგიურად, რეაქციის პროდუქტების კონცენტრაციის გაზრდა წონასწორობას საწყისი
ნივთიერებების წარმოქმნის მიმართულებით გადაანაცვლებს, ე. ი. მარცხნივ.
2) წონასწორობის გადანაცვლებას წნევის ცვლილებისას შეიძლება ადგილი ჰქონდეს, თუ კი
რეაქციაში მონაწილეობს აირადი ნივთიერებები. წნევის გაზრდა ხელს უწყობს იმ
ნივთიერებების წარმოქმნას, რომელთაც მოცემულ პირობებში უფრო მცირე მოცულობა
უჭირავთ, ე.ი. წონასწორობა გადაინაცვლებს აირადი ნივთიერებების მოლების ნაკლები
რიცხვის წარმოქმნის მხარეს. წნევის შემცირების გამომწვევი გარე ზემოქმედებისას
წონასწორობა გადაინაცვლებს აირადი ნივთიერებების მეტი რიცხვის წარმოქმნის მხარეს. იმ
შემთხვევაში, როდესაც რეაქცია მიმდინარეობს აირადი ნივთიერებების მოლების რიცხვის
უცვლელად, მაგალითად,
O2+N22NO
სისტემაში წნევის ცვლილება წონასწორობის გადანაცვლებას არ იწვევს.
3) ტემპერატურის აწევა წონასწორობას გადაანაცვლებს ენდოთერმული რეაქციისაკენ
(ΔH>0) ე.ი. რეაქციისაკენ, რომელსაც თან ახლავს ენერგიის შთანთქმა, და პირიქით,
სისტემაში ტემპერატურის დაწევა იწვევს წონასწორობის გადანაცვლებას ეგზოთერმული
რეაქციის (ΔH<0) მიმართულებით, ე.ი. იმ რეაქციისაკენ, რომელსაც თან ახლავს ენერგიის
გამოყოფა.
 ყველა კატალიზატორი ერთნაირად ზრდის როგორც პირდაპირი, ასევე შებრუნებული
რეაქციის სიჩქარეს, ამიტომ წონასწორობის გადანაცვლებაზე გავლენას არ ახდენს, არამედ
მხოლოდ ხელს უწყობს მის სწრაფ დამყარებას.