17.

3 ของไหลสถิต
ของไหล (fluid) เป็นสสารทีส่ ามารถไหลจากที่หนึ่งไปอีกที่หนึ่งได้
โดยสสารที่จัดเป็นของไหล ได้แก่ ของเหลว และแก๊ส
17.3.1 ความดันในของไหล

การที่น้าพุ่งออกจากรู แสดงว่า มีแรงกระท้าต่อน้า

แรงนีดันให้น้าออกมาในทิศทางตังฉากกับผนังภาชนะผ่านรูที่เจาะ
ไม่ว่าผนังจะอยู่ในแนวใด
ถ้าปิดรู แรงกระท้านีก็ยังมีอยู่ และจะกระท้าต่อผนังภาชนะและวัตถุ
ทุกส่วนที่สัมผัสของเหลวและแรงมีทิศทางตังฉากกับผนังส่วนนัน ๆ

2
17.3.1 ความดันในของไหล (ต่อ)
พิจารณาแรงที่ของเหลวกระท้ากับผิวภาชนะหรือผิววัตถุที่จมในทุกทิศทาง
ซึ่งขนาดของแรงที่ของเหลวกระท้าตังฉากต่อพืนที่หนึ่งหน่วย
เรียกว่า ความดัน (pressure)
ส้าหรับความดันที่เกิดจากแรงคงตัวตลอดพืนที่ที่พิจารณา
เช่น แรงกระท้า F ที่ก้นภาชนะหรือผิวบนของวัตถุพืนที่ A

F
P= หรือ F = PA
A
ในกรณีที่แรงไม่คงตัว จะต้องพิจารณาในบริเวณที่เล็กพอจนถือได้ว่าเป็นแรงคงตัว
ความดันเป็นปริมาณสเกลาร์ มีหน่วย นิวตันต่อตารางเมตร (N/m2)
หรือพาสคัล (pascal) ซึ่งย่อว่า Pa 3
17.3.1 ความดันในของไหล (ต่อ)
ความดันในของไหลขึนกับความลึก

ถ้าด้าน้ายิ่งลึกมากขึน
ก็จะยิ่งปวดแก้วหูมากขึน 4
17.3.1 ความดันในของไหล (ต่อ)
ความดันในของไหลขึนกับความลึก

พิจารณาภาชนะที่ใส่ของเหลวความหนาแน่น ρ
โดยให้ของเหลวมีความหนาแน่นคงที่ ไม่ขึนกับความลึก

ถ้าของเหลวนันอยู่นิ่งในภาชนะทุกส่วนของของเหลว
จะต้องอยู่ในสมดุลสถิต เมื่อพิจารณาส่วนของของเหลว
รูปแท่งขนาดสม่้าเสมอ พืนที่หน้าตัด A
ด้านล่างมีความลึกจากผิว h

5
17.3.1 ความดันในของไหล (ต่อ)
ความดันในของไหลขึนกับความลึก
ให้ที่ผิวของเหลวมีความดันเท่ากับความดันอากาศ P0
และส่วนที่ลึกจากผิว h มีความดันในของเหลว P
พิจารณาในแนวดิ่ง พบว่าส่วน ของของเหลวนี ถูกแรงภายนอก 3 แรงกระท้า
ได้แก่ แรงจากความดันของอากาศด้านบน (P0 A )
น้าหนักส่วนของของเหลวนี (mg)
และ แรงจากความดันของของเหลวด้านล่าง(PA)
ส่วนของของเหลวนีอยู่ในสมดุลสถิต จะได้ว่า

6
17.3.1 ความดันในของไหล (ต่อ)
ความดันในของไหลขึนกับความลึก
แทนค่า จะได้

ความดันอากาศ P0 เรียกว่า ความดันบรรยากาศ (Atmosphere pressure)

และ ความดันในของเหลว P เรียกว่า ความดันสัมบูรณ์ (Absolute pressure)

7
17.3.1 ความดันในของไหล (ต่อ)
ความดันในของไหลขึนกับความลึก
ผลต่างของความดันสัมบูรณ์กับความดันบรรยากาศ (P- P0)
เรียกว่า ความดันเกจ (Gauge pressure : Pg)

ความดันเกจของของเหลวหาได้จาก

จะเขียนความดันสัมบูรณ์ได้เป็น

8
17.3.1 ความดันในของไหล (ต่อ)
ความดันในของไหลขึนกับความลึก

ถ้าเขียนกราฟระหว่างความดันสัมบูรณ์ของของเหลวกับความลึก
จะมีลักษณะอย่างไร และกราฟตัดแกนตังหมายถึงอะไร

9
17.3.1 ความดันในของไหล (ต่อ)
ความดันในของไหลขึนกับความลึก

ภาชนะทังสามมีระดับน้าสูงเท่ากันและพืนที่ก้นภาชนะเท่ากัน ดังรูป
จงตอบค้าถามต่อไปนี

ก. แรงที่น้ากระท้าต่อก้นภาชนะทังสาม เนื่องจากความดันของน้าเท่ากันหรือไม่
ข. น้าในภาชนะทังสาม เมื่อน้าไปชั่ง จะมีน้าหนักเท่ากันหรือไม่
ค. เหตุใดค้าตอบที่ได้ในข้อ ก.และ ข.จึงต่างกัน
10
17.3.1 ความดันในของไหล (ต่อ)
ความดันในของไหลขึนกับความลึก

สรุปได้ว่า ในของเหลวชนิดเดียวกันที่ระดับความลึกเดียวกันหรือเท่ากัน
จะมีความดันสัมบูรณ์เท่ากัน และมีความดันเกจเท่ากันโดยไม่ขึนกับรูปทรง
ของของเหลวในภาชนะที่บรรจุ

11
17.3.1 ความดันในของไหล (ต่อ)

12
17.3.1 ความดันในของไหล (ต่อ)
ความดันในของไหลขึนกับความลึก

ท้าไมเมื่อน้าถุงขนมขึนไปบนยอดเขา ถุงขนมจึงพองขึน
แล้วถ้าน้าถุงขนมติดตัวไปด้าน้าใต้ทะเลลึก ถุงขนมจะเป็นอย่างไร

13
17.3.2 อุปกรณ์ที่ใช้วัดความดัน
บารอมิเตอร์ (Barometer)
บารอมิเตอร์ประดิษฐ์ขึนครังแรกโดย เอวันเจลิสตา
ตอร์รีเชลลี (Evangelista Torricelli) นักฟิสิกส์และคณิตศาสตร์
ชาวอิตาลีในปี ค.ศ. 1644 ประกอบด้วยหลอดแก้วยาวขนาดเล็ก
ปลายด้านหนึ่งปิดสนิท บรรจุปรอทเต็มแล้วน้าไปคว่้าในอ่างปรอท
โดยไม่ให้อากาศเข้าไปภายในหลอดได้

ความดันอากาศที่ผิวปรอทในอ่างเท่ากับความดันบรรยากาศ (P0)
ส่วนความดันในที่ว่างเหนือล้าปรอทในหลอดแก้ว ถือว่ามีความดัน
น้อยมาก ประมาณได้ว่าความดัน P1 เท่ากับศูนย์
14
17.3.2 อุปกรณ์ที่ใช้วัดความดัน (ต่อ)
บารอมิเตอร์ (Barometer)
เมื่อใช้บารอมิเตอร์นีที่ระดับน้าทะเล พบว่า ล้าปรอทขึนไป
ในหลอดแก้วได้สูงจากผิวปรอทในอ่าง 76 เซนติเมตร

ความดันที่ผิวปรอทในอ่าง เท่ากับ ความดันของปรอทในหลอดแก้ว

ที่ระดับเดียวกัน ซึ่งลึกจากผิวปรอทในหลอดแก้ว h จะได้

15
17.3.2 อุปกรณ์ที่ใช้วัดความดัน (ต่อ)
บารอมิเตอร์ (Barometer)
ปรอทมีความหนาแน่น ρ = 13.6 x 103 kg/m3 ที่อุณหภูมิห้อง
ดังนัน หาความดันบรรยากาศที่ระดับน้าทะเล ได้เท่ากับ

16
17.3.2 อุปกรณ์ที่ใช้วัดความดัน (ต่อ)
บารอมิเตอร์ (Barometer)
ความดันยังนิยมใช้หน่วยอื่นตามลักษณะของงาน เช่น บรรยากาศ (atm) มิลลิเมตรปรอท (mmHg)

1.013 ×10 5 Pa =1 atm = 760 mmHg

atm (atmospheric pressure) คือ หน่วยที่มีความดันเทียบกับความดันบรรยากาศ

โดย 1 atm จะมีความดันเท่ากับ 1 บรรยากาศที่ระดับน้าทะเล และความดันมีหน่วยเป็นมิลลิเมตร
ปรอท ได้จากการอ่านค่าความสูงของปรอทจากบารอมิเตอร์ปรอท

17
17.3.2 อุปกรณ์ที่ใช้วัดความดัน (ต่อ)
บารอมิเตอร์ (Barometer)

ถ้าต้องการสร้างบารอมิเตอร์โดยใช้น้าแทนปรอท ส้าหรับวัดความดันบรรยากาศ
ที่ระดับน้าทะเล หลอดแก้วควรยาวอย่างน้อยเท่าใด
และความสูงของน้าในหลอดแก้วจะเป็นเท่าใด

18
17.3.2 อุปกรณ์ที่ใช้วัดความดัน (ต่อ)
แมนอมิเตอร์ (Manometer)
แมนอมิเตอร์เป็นเครื่องมือวัดความดันเกจอย่างง่าย
เป็น หลอดแก้วรูปตัวยูซึ่งบรรจุของเหลวที่ทราบ
ความหนาแน่น (ส่วนใหญ่ใช้ปรอท) ปลายด้านหนึ่ง
เปิดสู่อากาศ และปลายอีกด้านต่อเข้ากับท่อส้าหรับ
ใช้วัดความดัน

น้าปลายท่อที่ใช้วัดความดันต่อกับถังแก๊ส หรือจุ่ม
ลงในของเหลวตรงต้าแหน่งที่ต้องการวัดความดัน

19
17.3.2 อุปกรณ์ที่ใช้วัดความดัน (ต่อ)
แมนอมิเตอร์ (Manometer)
จะท้าให้ของเหลวในหลอดแก้วรูปตัวยูด้านที่เปิดสู่บรรยากาศขยับ
สูงขึนกว่าอีกด้านหนึ่ง ค่าความดันเกจที่วัดได้ใช้ผลต่างความสูง
ของเหลวในหลอดแก้วรูปตัวยูในการค้านวณ

20
17.3.2 อุปกรณ์ที่ใช้วัดความดัน (ต่อ)

21
17.3.2 อุปกรณ์ที่ใช้วัดความดัน (ต่อ)
แมนอมิเตอร์ (Manometer)

เพราะเหตุใดเมื่อเราใช้หลอดดูดของเหลว จึงท้าาให้ของเหลวไหลเข้าปากได้

22
17.3.2 อุปกรณ์ที่ใช้วัดความดัน (ต่อ)
กฎของพาสคัล
ลูกสูบเล็กและลูกสูบใหญ่อยู่ในสมดุลโดยมีระดับของเหลวทัง
สองลูกสูบเท่ากัน
เมื่อวางแท่งเหล็กมวล 500 กรัม บนลูกสูบใหญ่
ท้าให้ลูกสูบใหญ่เคลื่อนที่ลง ในขณะที่ลูกสูบเล็กเคลื่อนที่ขึน
แต่ถ้าวางนอตมวล 20 กรัม ทีละตัวลงบนลูกสูบเล็ก ท้าให้
ลูกสูบเล็กเคลื่อนที่ลง ในขณะที่ลูกสูบใหญ่เคลื่อนที่ขึน

จนกระทั่งท้าให้ลูกสูบทังสองอยู่ในสมดุล และมีระดับของเหลวเท่ากันเหมือนเดิมได้
พบว่า น้าหนักรวมของนอตบนลูกสูบเล็กมีค่าน้อยกว่าน้าหนักรวมของแท่งเหล็กมาก
23
17.3.2 อุปกรณ์ที่ใช้วัดความดัน (ต่อ)
กฎของพาสคัล
จากสถานการณ์ข้างต้น เมื่อหาอัตราส่วนระหว่างแรงกดกับพืนที่หน้าตัดของลูกสูบแต่ละอัน
จะพบว่า อัตราส่วนดังกล่าวมีค่าเท่ากัน กล่าวคือ
การเพิ่มความดันที่ลูกสูบหนึ่งจะท้าให้ความดันที่อีกลูกสูบหนึ่งเพิ่มขึนเท่ากัน

ซึ่งเป็นหลักการที่ค้นพบโดย พาสคัล มีใจความว่า เมื่อเพิ่มความ

ดันให้ของเหลวที่อยู่นิ่งในภาชนะปิด ความดันที่เพิ่มขึน
จะส่งผ่านไปทุก ๆ จุดในของเหลวนัน
หลักการนีเรียกว่า กฎพาสคัล (Pascal’s law)

Blaise Pascal 24
17.3.2 อุปกรณ์ที่ใช้วัดความดัน (ต่อ)
กฎของพาสคัล
การท้างานของเครื่องอัดไฮดรอลิกอย่างง่าย ซึ่งใช้เป็นเครื่องกลช่วยผ่อนแรงแบบหนึ่ง
ประกอบด้วย ลูกสูบเล็กและลูกสูบใหญ่บรรจุของไหลที่อัดตัวไม่ได้
อย่างเช่น น้ามันหรือน้า เพื่อเป็นตัวส่งผ่านแรงจากต้าแหน่งหนึ่งไปยังต้าแหน่งอื่นในของไหล
ซึ่งท้างานภายใต้กฎของพาสคัล

25
17.3.2 อุปกรณ์ที่ใช้วัดความดัน (ต่อ)
กฎของพาสคัล
ออกแรง F1 กระท้ากับลูกสูบเล็กที่มีพืนที่หน้าตัด A1
ท้าให้มีความดันเพิ่มขึน P1

ส่งผลให้เกิดแรงส่งผ่านในของเหลวไปยังลูกสูบใหญ่
เกิดแรง F2 ที่ลูกสูบใหญ่พืนที่หน้าตัด A2 และมีความดัน
เพิ่มขึน P2

โดยลูกสูบใหญ่สามารถยกวัตถุหนัก W ที่มีขนาดเท่ากับ F2
ขณะระบบลูกสูบสมดุล จากกฎของพาสคัล

26
17.3.2 อุปกรณ์ที่ใช้วัดความดัน (ต่อ)
กฎของพาสคัล
ความดันที่เพิ่มขึนที่ลูกสูบทังสองด้านเท่ากัน P1=P2

และ

จากรูปเห็นว่า A2 > A1 ดังนัน แรง F2 มีขนาดมากกว่า F1 ทังนีไม่พิจารณาแรงเสียดทาน

หรือแรงต้านในระบบ เครื่องอัดไฮดรอลิกจึงเป็นเครื่องกลที่ช่วยผ่อนแรงที่นิยมน้าามาใช้ในการยกของหนัก
เช่น แม่แรงยกรถ เก้าอีท้าาฟัน รถเครน เป็นต้น

27
17.3.2 อุปกรณ์ที่ใช้วัดความดัน (ต่อ)

28
17.3.3 แรงพยุงจากของไหล

แรงที่ของไหลกระท้าต่อวัตถุที่อยู่ในของไหลนัน
เรียกว่า แรงพยุง (buoyant force)

น้าหนักวัตถุที่ชั่งในอากาศ ไม่เท่ากับ น้าหนักวัตถุที่ชั่งในน้า

โดยที่น้าหนักวัตถุที่ชั่งในอากาศ มากกว่า น้าหนักวัตถุที่ชั่งในน้า
และน้าหนักน้าที่ล้นออกมา เท่ากับ น้าหนักวัตถุที่หายไป เมื่อชั่งในน้า
แสดงว่าขณะวัตถุจมในน้ามีแรงที่น้ากระท้าต่อวัตถุในทิศขึน
แรงนีคือ แรงพยุงของน้า
29
17.3.3 แรงพยุงจากของไหล (ต่อ)

วัตถุที่มีน้าหนัก mg ขณะจมในของเหลวชั่งน้าหนักวัตถุได้ T
เนื่องจากมีแรงพยุงของของเหลว FB
แรงดังกล่าวมีความสัมพันธ์ตามสมการ

จะเห็นว่า แรงพยุง เท่ากับ น้าหนักวัตถุที่หายไปเมื่อชั่งในของเหลว

ถ้าวัตถุลอยในของเหลวแสดงว่า

30
17.3.3 แรงพยุงจากของไหล (ต่อ)
พิจารณาแรงในแนวดิ่งที่ของเหลวกระท้าากับวัตถุทรงกระบอกสูง h พืนที่หน้าตัด A
จมในของเหลวที่มีความหนาแน่น ρ
จากรูป แรงที่ของเหลวกระท้าที่ผิวด้านบนเท่ากับ F1

เมื่อ P1 คือ ความดันของของเหลวที่ผิวด้านบน

F2 คือ แรงที่ของเหลวกระท้าที่ผิวด้านล่าง

เมื่อ P2 คือ ความดันของของเหลวที่ผิวด้านล่าง

31
17.3.3 แรงพยุงจากของไหล (ต่อ)

ผลต่างของแรงเนื่องจากความดันของของเหลวในแนวดิ่งที่กระท้ากับ
วัตถุทรงกระบอก คือ แรงพยุง FB มีทิศขึนและมีขนาดดังนี

นันคือ

เมื่อ V = Ah คือ ปริมาตรของวัตถุทรงกระบอกส่วนที่จม

ปริมาณ ρV คือ มวลของของเหลวที่มีปริมาตรเท่ากับวัตถุทรงกระบอกส่วนที่จม
(ρV)g คือ น้าหนักของของเหลวที่มีปริมาตร เท่ากับปริมาตรของวัตถุทรงกระบอกส่วนที่จม
32
17.3.3 แรงพยุงจากของไหล (ต่อ)
สรุปได้ว่า แรงพยุงที่กระท้าต่อวัตถุทรงกระบอก เท่ากับ น้าหนักของของเหลวที่มีปริมาตรเท่าวัตถุ
ทรงกระบอกส่วนที่จม
และจะเห็นว่าความสัมพันธ์ตามสมการ FB=(ρV)g ไม่ขึนกับรูปทรงกับวัตถุ

อาร์คิมีดิส (Archimedes) นักปราชญ์ชาวกรีกเป็นผู้ค้นพบหลักการของแรงพยุง และได้เสนอว่า

“วัตถุที่อยู่ในของไหลทังหมดหรือเพียงบางส่วน จะถูกแรงพยุงจากของไหลกระท้า โดยขนาดแรงพยุง
เท่ากับขนาดน้าหนักของของไหลที่ถูกวัตถุแทนที่”
ซึ่งหลักการนีเรียกว่า หลักอาร์คิมีดีส (Archimedes’ principle)
ซึ่งใช้อธิบายการลอยการจมของวัตถุต่าง ๆ ในของไหล

FB=(ρV)g
33
17.3.3 แรงพยุงจากของไหล (ต่อ)

วัตถุมวลเท่ากันมีปริมาตรเท่ากัน และ มีความหนาแน่นมากกว่า

ของเหลว แขวนอยู่กับเครื่องชั่งสปริงที่มีค่าคงตัวเท่ากัน
ให้เรียงล้าดับแรงที่อ่านได้จากเครื่องชั่งสปริงจากมากไปหาน้อย
เมื่อขยับเครื่องชั่งให้วัตถุจมอยู่ที่ต้าแหน่งต่าง ๆ ดังรูป

34