‫“چؽ ‪ 8‬سٍّري ‪2023‬ع‬

‫ڪاقش‬

‫‪1‬‬
‫“چؽ ‪ 8‬سٍّري ‪2023‬ع‬
‫ڪاقش‬ ‫ٌڪ عالهي نسئلَ‬

‫گڍيم كّىً فهفٍيً ىفئهّ ْانيي ْػانج ڊاًٌِ ىّڪهي ڈڍيّ!‬

‫فلسطيو نسئلَ عالهي عرالت ۾‬

‫گڏٓم كّىً حْ حٍطك اغٔيتهْ آِء غْ َحْ کام اغطائٔم حْ فهػطٍْٔ‬
‫عالئلً جْ كتضْ‪ ،‬پٍٍِخْ آةادڪارو ۽ حتطو انراق حْ كاٌٌّْ ٌحٔخً‬
‫ةاةث ىشاهرجْ راِء گِطو آُْ‪ .‬اغطائٔم ‪ 7691‬کام فهػطًٍٔٔ حْ ڌرجَْء جْ‬
‫حٔڪْ كتضا ڪٔا آًُ‪ ،‬اًٌِ کْ ُُّ حائظ ۽ جارٓشْ كطار ڏئْ ٿّ‪.‬‬
‫قڅ اقڀؽ ۾ فهفٍيٍي ىفهياًٌ ۽ اـؽائيهي يِّديً سّ حػرػؽار نػػيػّـ وػؽايػّ “ُػيه ُػي اُػّ‬
‫ْالئلّ “ُيۿ سيرّ ٽً قڊـ ىؼُتً‪ْ 8‬يفائيجۿ اـػالؿ ۽ يػِػّديػً ڪج ُػرػشػيػخػؽق ىػلػػس‬
‫“ُيه گؼريم ‪ 34‬ـانً دقراـ ُي ْالئلّ فهفٍيٍي ىفهياًٌ ۽ اـؽائيهي يِّديً سي قڅ ۾‬
‫سٍگ سّ ىيػاـ ةڻيم رُيّ “ُيه اـ ـيّري ْؽني ۾ حياؿ گِڻّ ساٌي ۽ ىانػي ٌػلػهػاـ ةػَ‬
‫ٿيّ “ُيه ْانيي ٌاكخً سي ىفادـ ۽ ىػػاعػهػج سػي ٌػخػيػشػي ۾ نػّرحػطػاؾ ـػهػشػِػ ةػػراـ‬
‫قڈيڪ انشِي قئي “ُيه فهفٍيٍػيػً ۽ اـػؽائػيػم سػي قڅ ۾ قڈيػڪ قيػڎُػَ سػي نػّرحػطػاؾ‬
‫‪ 7745‬سي سٍگ دقراـ ويػا ٿيۿ سيرا نؽؼ ڈًِ ڊيًٍِ حائيً ُهي ـگِي ُئيۿ سػٍػِػً‬
‫دقراـ اـؽائيمۿ فهفٍيٍيً سي قڈيڪ كِؽـ ۽ ْالئلً حي كتيا ڪيا ۽ اُّ ـهفهّ ُيٍئػؽ ةػَ‬
‫ساري “ُيه اُا سٍگ څ حَ ـيّري ْؽب دٌيا ُارائي قيئي ُئيه‬
‫حازق گڍيم كّىً سي سٍؽؾ اـييتهي فيههّ ڪيّ “ُي حَۿ اـػؽائػيػهػي كػتػيػً ةػاةػج اٌهػاؼ‬
‫سي ْانيي ْػانج فيههّ ڪؽيه ‪ 34‬ـانً کاـ اـػؽائػيػم سػيػخػؽيۿ فػهػفػٍػيػٍػيػً سػي ڈرحػي‬
‫ڦٻائي “ُيۿ اـ سّ ضفاب ڪخاب ڪؽڻ ةَ ىؽقري “ُيه‬
‫گؼريم ڈٍډؽۿ ‪ 17‬ڇـيتؽ ‪2222‬ع حي گڍيم كّىً سي سٍؽؾ اـييتهيَء ُڪ ٺِؽاُء ىػٍػِػّر‬
‫ڪيّۿ سًٍِ ذريٓي اٌهاؼ سي ْانيي ْػانج (اٌٽؽٌيلٍػم ڪػّرآ “ؼ سفػٽػؿ – “ج ـػي‬
‫َسي) کي چيّ قيّ حَۿ اُا فيههّ ڪؽي حَ فهفٍيٍيً سي ڈرحيَء حي كتيي سا ڪػِػڎا ٌػخػيػشػا‬
‫ـاىِّـ اچي ـگًِ ٿا܁ ُيگ ۾ كائو “ج ـي َسي يا اٌهاؼ سي ْانيي ْػانجۿ سيرػا ‪73‬‬
‫سشً حي ٻڋؾ “ُيۿ اـ اڳياـ ُي ىٓاىهّ ُهيّ قيّ “ُيه ُيَء قاضػ ْػانج “ُيۿ سًٍِ کػي اڻ‬
‫ڈريّ ـيشِيّ قيٍػق “ُي ۽ اُػا ريػاـػخػً سػي قڅ ۾ حػرػؽارـ کػي ضػم ڪػٍػػي “ُػيه ُػيَء‬
‫ْػانج كاٌٌّي ٌّر حي رڳّ راج ڊئي ـگِي ٿيۿ وؽ وٍٍِػشػً فػيػهػهػً حػي ْػيػم ڪػؽائػ سػي‬
‫ىشاز ٌاُيه اـ سي ةاقسّد گڍيم كّىً سي سٍؽؾ اـييتهيَء اـؽائيهي قزيػؽ اْػِػو کػي ٌػئػّـ‬
‫چئهيٍز ڊئي ڈڍيّ “ُيه‬
‫احفاؽ سي ڳانَِ اُا “ُي حَ اـؽائيم سّ ٌئّـ قزيؽ اِْو ٌيخً ياُّ “ُيۿ سيرّ وِؽيػاـ ةػَ اـ‬
‫ِْػي حي رُي چرّ “ُيه ُّ كؽقع کاـ اٌخِاوفٍػ يِّدي وارٽيً سي ققآ ذريٓي اكػخػػار‬
‫۾ “يػ ػ ػػّ “ُػ ػ ػػيۿ‬
‫اٌػػرػػؽي ُػػً س ػػّ‬
‫فهفٍيٍيػً ڊاٌػِػً‬
‫رقيػػػّ اٌ ػ ػخػ ػِػػػائػ ػػي‬
‫عػؽاب رُػيػّ “ُػػيه‬
‫گػػڍيػػم كػػّىػػً سػػي‬
‫سػٍػػؽؾ اـػيػي ػتػهػػيَء‬
‫سػػي اٌ ػِػػيَء ٺ ػِػػؽاَء‬
‫حي ٌيخػً يػاُػّ سػّ‬
‫ردْػيػػم اُػػّ ُػّ حػػَ‬
‫“ةادڪاري ۽ ستؽي انطاؽ سي كاٌٌّي ٌخيشً ةاةج ىلاقرحي راج قرحي “ُيه اـؽائيم ‪ 7745‬کاـ فهفٍيٍيً سي ڈرحيَء حي سيري كػتػيػا ڪػيػا‬ ‫اـ ٺِؽاَء سي ڪػاةػَ‬
‫“ًُۿ اًٌِ کي ُّ سائؾ ۽ حاريغي كؽار ڊئي ٿّه‬ ‫اُييػج ٌػاُػيه اُػا‬
‫سيرڍًُ اـؽائيم سي فهفٍيٍي ڈرحيَء حي كتيي سي حازي نّرحطاؾ کي ـاىِّـ رکيّ قڃي حَ اقڀؽ ةيج انػيػلػػس ۾ اـػؽائػيػم ‪ْ 722‬ػالئػلػً‬ ‫انڳ ڳانَِ “ُي حػَۿ‬
‫حي كتيا ڪياۿ سڍًُ حَ اقنٍِػي ڪٍاري يا قيفٽ ةيٍڪ سي ْالئلي ۾ اـؽائيم سّـ ‪ 722‬ةيٺرّـ ىّسّد “ًُه اـؽائيم ٻي ْانيي كاٌػّـ سػي‬ ‫ٺػِػػؽاَء حػػي سػيػرػػا‬
‫ڀڃرڎي اُا ڪئي “ُي حَ اُي كِؽۿ سيري فهفٍيٍيً سي ْالئلً ۾ ىّسّد “ًُۿ اًٌِ کي انڳ رک ڪج ضفاُخي ڀج ةَ اڊي “ُػيۿ سػٍػِػً ـػاـ‬ ‫ققٽٍػگ ٿػيۿ اـ ۾‬
‫ٻٍِي ْالئلً ۾ فهفٍيٍيً کي اڅ قڃ ۾ گِڻي حرهيف ٿئي ٿي ۽ اًٌِ ْالئلً ۾ وٍٍِشً ىائٽً ـاـ ىه ڪج قيٍػڋ اڪرؽ فػهػفػٍػيػٍػي ىػاريػا ةػَ‬ ‫“ىؽيرا ۽ اـؽائيم‬
‫قڃً ٿاه اـؽائيم سي اـ وانيفي سّ ىلهػ اُّ “ُي حَ ڪيئً ةَ ڪؽيۿ فهفٍيٍيً سي اـؽائيم ڊاًٌِ اچ قاري ْيم کي رقڪي ـگِشيه‬ ‫ـييج نػؽؼ ‪22‬‬
‫ُيٍئؽ اـؽائيم سا اڻ ڳڻيا قڊا كِؽ “ًُۿ سخي فهفٍيٍيً سي ٌَ نؽؼ گِڻي “ةادي “ُػيۿ وػؽ احػي ىفػهػيػاٌػً سػّـ ىػلػػس سػايػّـ ةػَ ىػّسػّد “ُػًه‬ ‫اُڎا ىهڪ ُئاۿ سػً‬
‫اـؽائيم چاُي ٿّ حَ سيرڍًُ فهفٍيٍي ايٍػا رُيا حَ اـ کي ڪّ عٍؽق ةَ ٿي ـگِي ٿّه ُػيػٍػئػؽ فػهػفػٍػيػٍػيػً سػي ْػالئػلػً ۾ قيػڎُػا حػٍػِػيػو‬ ‫ٺِؽاَء سػي ضػيػايػج‬
‫‛ضياس‚ سّ ةَ ڪافي اذؽ “ُيه ڪشَِ ْالئلً حي حَ اًٌِ سي ضرّىج ةَ “ُيه ـاڳي ٌؽح اـؽائيم ۾ اٌخِاوفٍػ يِّديً سي ڪاةَ کػّآ ٌػاُػيه‬ ‫ڪػ ػئػػػيه اـ سػػػي‬
‫ىهڪ اٌػر ققآ اًٌِ ئي وارٽيً کي ىهرً ٿاۿ سيري ىؼُتي اٌخِا وفٍػ “ًُه‬ ‫ڀيٽ ۾ ‪ 65‬ىييتؽ‬
‫ُيَء ڳانَِ ةَ ذًُ ۾ رک ىؽقري “ُي ‪ 2221‬۾ اـؽائيهي كتيً سي ضّاني ـاـ گڍيم كّىً سي اٌهاؼ سي ْانيي ْػػانػج کػاـ راج قرحػي قئػي‬ ‫سي ٌيائٍػـ ىغانفج ۽ ‪ 31‬ىهرً سا ٌيائٍػا ققٽٍگ ۾ ضهّ قٺ ةػراـ غيؽ ضاىؽ رُياه‬
‫ُئيۿ سًٍِ اـؽائيهي كتيً کي ٌاسائؾ كؽار ڊٌّ ُّه اًٌِ ڊيًٍِ ۾ ةَ ُي ةطد ُهيّ وئي حَ اـؽائيم ۽ فهفٍػيػً سػّ حػرػؽار ـػيػاـػي ٌػّْػيػج سػّ‬ ‫ْانيي ـٍص حي اـؽائيم سي عالؼ راج ْاىَ کي ڊـي ـيشِي ـگِشي ٿّ حَ اـ کي فهفػٍػيػٍػيػً سػي ڈرحػيَء حػي كػتػيػي ڪج ڪػيػخػؽي ضػيػايػج‬
‫“ُيۿ اٌرؽي گڍيم كّىً ةػراـۿ ـالىخي ڪائٌّفم کي اعخيار “ُي حَ اُا ىٓاىال درـج ڪؽڻ ڪج كػؿ کڻيه اٌهاؼ سي ْانيي ْػانجۿ“ىؽيػرػا‬ ‫ضانم “ُيه فهفٍيً سي ـيٍئؽ ْيهػار ضفيً انليظ ـّكم ىيڊيا حي ٽّئيٽ ڪٍػي چيّ حَۿ ‛ُيَء اـاـ سي ـفارحي ڪاىياةي “ُيه‚‬
‫۽ ٻيً ىهرً سي راج کي وِؽياـ ةَ غهً كؽار ڊيٍػي چئي چري “ُي حَ ـالىخي ڪائٌّفمۿ قڅ اقڀؽ سي اـ حرؽار کي ٌتيؽڻ ۾ ٌػاڪػاؿ ٿػي قئػي‬ ‫ُي ڳانَِ قاىص ڪؽڻ ىؽقري “ُي حَ اقنٍِػي ڪٍاريۿ سًٍِ کي قيفٽ ةيٍڪ ـڍيّ قڃي ٿّۿ احي فهفٍيػٍػيػً سػي ىػطػػقد ضػرػيػؽاٌػي “ُػي ۽‬
‫“ُيۿ اٌرؽي فيههّۿ سٍؽؾ اـييتهي کي ئي ڪؽيّ وٌّػقه ُيٍئؽ سيخؽا ققآ اـؽائيم سي عالؼ ويا “ًُۿ اـ ىاـ ـيشِي ـگِشي ٿػّ حػَ ـػيػّري‬ ‫اقڀؽ ةيج انيلػس حي ةَ اـؽائيم كتيّ ڪيّ “ُيۿ سًٍِ کي ْانيي ـٍص حي كتّؾ ٌَ ويػّ ڪػيػّ قڃػيه اـػؽائػيػم كػؽقع کػاـ قٺػي كػتػيػي ةػاةػج‬
‫دٌياۿ اـؽائيهي كتيي کي ٌاسائؾ ـيشِي ٿيۿ سيرّ سػيػ ةيٺري راڄ سّ ضهّ “ُيه اـؽائيم ۽ فهفٍػيػٍػيػً ۾ وػائػيػػار اىػً حػڍُػً ئػي كػائػو‬ ‫ةائتم ۽ ـالىخي سي ضّاني ـاـ سّاز ويق ڪؽيۿ اـ کي سائؾ كؽار ڊٌّ “ُيۿ سػٍػِػً کػي دٌػيػا سػّ ڪػّةػَ ىػهػڪ كػتػّؾ ڪػؽڻ ڪج حػيػار ٌػاُػيه ُػاڻ‬
‫ٿيٍػقۿ سڍًُ اـؽائيم سي كتيي قاري ٌففيات ۽ ْيم سّ عاحيّ ايٍػقه‪‬انَِ ةغق راٺّڋ‬ ‫اـؽائيم سي اـ دّْيٰ سي رقكٍي ۾ گڍيم كّىً سي سٍؽؾ اـييتهي “ج ـي َسػي کػاـ اـػؽائػيػم سػي فػهػفػٍػيػٍػي ْػالئػلػً حػي كػتػيػيۿ وػٍػِػٍػشػي‬

‫‪2‬‬
‫“چؽ ‪ 8‬سٍّري ‪2023‬ع‬
‫ڪاقش‬ ‫سيڌ جي تاريخ‬

‫ةيتئي نيشفهيٽّ ڪائٌّفم سي ڪاررقائيَء ىاـ ـٍڋ ةاةج اكختاـات ‪ - 7713-7727‬ضهّ ‪5‬‬
‫ْاىؽ ىغيؽي‬
‫سيڌ ۾ ‪ 9991‬ع کام ‪ 9991‬ع تائيو درچ ٿيل رقم‬
‫‪ 24‬سّڪج ‪7722‬‬
‫ـّاؾ‪ 8‬كاٍُّاز عاـ غالؿ ىؽحييٰ عاـ ڀٽّ ( ڪڋڪايّ ىهّٓ)‪ 8‬ڈا ضرّىج گؼريم ڊًُ ـانً ۾ ىغخهف َىػـ ۾ ـٍڋ نّةي حي عؽڅ ڪيم ركو ۽ گڍ ڪيم “ ىػٌيَء سا اٌگ اکؽ ٻڋائ وفٍػ ڪٍػي܁‬
‫سّاب‪ 8‬سٍاب ـؽ اةؽاُيو ىّحي قاڪ‪ 7772 8‬کاـ ‪ 7722‬حائيً ـٍڋ نّةي ۾ عؽڅ ڪيم ركو ۽ گڍ ڪيم “ىػٌيَء سا حفهيم ًُ ريج “ًُ‪8‬‬
‫‪ 7772‬ع کاـ ‪ 7722‬ع حائيً ـٍڋ سي ىغخهف کاحً سي ىػـ ۾ عؽڅ ٿيم ركو (ركو نَکً ۾)‬
‫ڪم‬ ‫‪1919-20‬‬ ‫‪1918-19‬‬ ‫‪1917-18‬‬ ‫‪1916-17‬‬ ‫‪1915-16‬‬ ‫‪1914-15‬‬ ‫‪1913-14‬‬ ‫‪1912-13‬‬ ‫‪1911-12‬‬ ‫‪1910-11‬‬ ‫ىغخهف کاحً سي ىَػـ ۾ عؽڅ ٿيم ركو‬
‫‪21.2‬‬ ‫‪6.6‬‬ ‫‪5.4‬‬ ‫‪2.1‬‬ ‫‪1.9‬‬ ‫‪1.5‬‬ ‫‪1.5‬‬ ‫‪.8‬‬ ‫‪.3‬‬ ‫‪1.1‬‬ ‫قاوؿ ڪيم ركو‬
‫‪175.8‬‬ ‫‪24.9‬‬ ‫‪25.5‬‬ ‫‪24.9‬‬ ‫‪18.9‬‬ ‫‪17.0‬‬ ‫‪13.1‬‬ ‫‪13.0‬‬ ‫‪12.9‬‬ ‫‪12.7‬‬ ‫‪12.9‬‬ ‫ىاةٍي ىّسب ىٍخلهي ۽ ىٓاقىا‬
‫‪196.2‬‬ ‫‪25.6‬‬ ‫‪22.7‬‬ ‫‪19.7‬‬ ‫‪20.1‬‬ ‫‪19.7‬‬ ‫‪20.7‬‬ ‫‪20.2‬‬ ‫‪16.2‬‬ ‫‪16.1‬‬ ‫‪15.2‬‬ ‫زىيً سي ډؾ (نيٍڊ رقيٍيّ)‬
‫‪2.9‬‬ ‫‪.3‬‬ ‫‪.4‬‬ ‫‪.4‬‬ ‫‪.3‬‬ ‫‪.3‬‬ ‫‪.3‬‬ ‫‪.2‬‬ ‫‪.3‬‬ ‫‪.2‬‬ ‫‪.2‬‬ ‫ٽِرهيّـ (اـٽاؿ)‬
‫‪17.6‬‬ ‫‪2.1‬‬ ‫‪2.3‬‬ ‫‪1.5‬‬ ‫‪1.6‬‬ ‫‪1.6‬‬ ‫‪1.7‬‬ ‫‪1.8‬‬ ‫‪1.8‬‬ ‫‪1.7‬‬ ‫‪1.5‬‬ ‫“ةراري (ايرفائيؾ)‬
‫‪1.3‬‬ ‫‪.5‬‬ ‫‪.3‬‬ ‫‪.1‬‬ ‫‪.1‬‬ ‫‪.1‬‬ ‫‪.1‬‬ ‫‪.1‬‬ ‫“ىػٌيَء حي ىطهّؾ (اٌرو ٽيرؿ)‬
‫‪22.5‬‬ ‫‪2.8‬‬ ‫‪2.6‬‬ ‫‪2.5‬‬ ‫‪2.2‬‬ ‫‪2.1‬‬ ‫‪2.2‬‬ ‫‪2.2‬‬ ‫‪2.1‬‬ ‫‪2.0‬‬ ‫‪1.8‬‬ ‫ٻيال‬
‫‪4.8‬‬ ‫‪.7‬‬ ‫‪.6‬‬ ‫‪.4‬‬ ‫‪.4‬‬ ‫‪.4‬‬ ‫‪.4‬‬ ‫‪.5‬‬ ‫‪.5‬‬ ‫‪.5‬‬ ‫‪.4‬‬ ‫اٌػراج (رسفٽؽيلً)‬
‫‪15.2‬‬ ‫‪2.3‬‬ ‫‪2.0‬‬ ‫‪1.5‬‬ ‫‪1.2‬‬ ‫‪1.3‬‬ ‫‪1.5‬‬ ‫‪1.3‬‬ ‫‪1.5‬‬ ‫‪1.3‬‬ ‫‪1.9‬‬ ‫ْاؿ اٌخِاىيَ (سٍؽؾ ايڊىٍفٽؽيلً)‬
‫‪75.5‬‬ ‫‪8.0‬‬ ‫‪7.3‬‬ ‫‪6.8‬‬ ‫‪6.8‬‬ ‫‪6.8‬‬ ‫‪6.5‬‬ ‫‪6.6‬‬ ‫‪9.3‬‬ ‫‪8.8‬‬ ‫‪8.6‬‬ ‫كاٌّـ ۽ اٌهاؼ‪ْ-‬ػانخّـ‬
‫‪35.2‬‬ ‫‪6.4‬‬ ‫‪4.7‬‬ ‫‪3.3‬‬ ‫‪3.2‬‬ ‫‪2.3‬‬ ‫‪3.4‬‬ ‫‪3.2‬‬ ‫‪3.1‬‬ ‫‪2.8‬‬ ‫‪2.8‬‬ ‫كاٌّـ ۽ اٌهاؼ‪ -‬سيم‬
‫‪216.2‬‬ ‫‪28.3‬‬ ‫‪24.7‬‬ ‫‪22.2‬‬ ‫‪22.2‬‬ ‫‪21.8‬‬ ‫‪20.8‬‬ ‫‪19.4‬‬ ‫‪20.1‬‬ ‫‪19.1‬‬ ‫‪17.6‬‬ ‫وّنيؿ‬
‫‪2.5‬‬ ‫‪.3‬‬ ‫‪.3‬‬ ‫‪.3‬‬ ‫‪.3‬‬ ‫‪.2‬‬ ‫‪.4‬‬ ‫‪.2‬‬ ‫‪.1‬‬ ‫‪.1‬‬ ‫‪.3‬‬ ‫ةٍػرگاف ۽ سِاز راٌي‬
‫‪114.5‬‬ ‫‪10.3‬‬ ‫‪18.2‬‬ ‫‪11.6‬‬ ‫‪10.3‬‬ ‫‪11.2‬‬ ‫‪11.9‬‬ ‫‪9.6‬‬ ‫‪8.9‬‬ ‫‪7.3‬‬ ‫‪7.2‬‬ ‫حٓهيو‬
‫‪30.4‬‬ ‫‪4.6‬‬ ‫‪2.5‬‬ ‫‪2.3‬‬ ‫‪3.6‬‬ ‫‪2.9‬‬ ‫‪3.2‬‬ ‫‪3.1‬‬ ‫‪3.3‬‬ ‫‪2.5‬‬ ‫‪2.4‬‬ ‫نطج‬
‫‪6.9‬‬ ‫‪4.5‬‬ ‫‪.9‬‬ ‫‪1.5‬‬ ‫نفائي ـٿؽائي‬
‫‪1.1‬‬ ‫‪.1‬‬ ‫‪.2‬‬ ‫‪.1‬‬ ‫‪.6‬‬ ‫‪.1‬‬ ‫ـياـي ىٓاىال‬
‫‪9.9‬‬ ‫‪2.4‬‬ ‫‪3.3‬‬ ‫‪1.5‬‬ ‫‪1.4‬‬ ‫‪1.3‬‬ ‫زراْج‬
‫‪7.4‬‬ ‫‪.8‬‬ ‫‪.4‬‬ ‫‪.1‬‬ ‫‪.1‬‬ ‫‪.1‬‬ ‫‪1.5‬‬ ‫‪1.8‬‬ ‫‪1.3‬‬ ‫‪.6‬‬ ‫‪.7‬‬ ‫ـائٍفي ۽ ىخفؽكَ ڇوارٽييٍٽ‬
‫‪43.0‬‬ ‫‪5.4‬‬ ‫‪2.6‬‬ ‫‪5.0‬‬ ‫‪5.0‬‬ ‫‪4.6‬‬ ‫‪4.8‬‬ ‫‪4.5‬‬ ‫‪3.9‬‬ ‫‪3.7‬‬ ‫‪3.5‬‬ ‫ٻڌاوي سّ اڪئٌّؿ ۽ ويٍلً‬
‫‪9.2‬‬ ‫‪1.0‬‬ ‫‪1.0‬‬ ‫‪.8‬‬ ‫‪.8‬‬ ‫‪1.0‬‬ ‫‪1.0‬‬ ‫‪.9‬‬ ‫‪1.1‬‬ ‫‪.8‬‬ ‫‪.8‬‬ ‫ڈپائي ۽ اـٽيلٍؽي‬
‫‪3.6‬‬ ‫‪1.0‬‬ ‫‪.6‬‬ ‫‪.4‬‬ ‫‪.2‬‬ ‫‪.3‬‬ ‫‪.3‬‬ ‫‪.2‬‬ ‫‪.2‬‬ ‫‪.3‬‬ ‫‪.1‬‬ ‫ىخفؽكَ‬
‫ڊڪار ـٽيهً ڪج اىػاد‪-‬حٓييؽات ْاؿ‬
‫‪58.6‬‬ ‫‪7.1‬‬ ‫‪6.3‬‬ ‫‪6.1‬‬ ‫‪5.2‬‬ ‫‪5.2‬‬ ‫‪5.1‬‬ ‫‪6.3‬‬ ‫‪6.4‬‬ ‫‪5.5‬‬ ‫‪5.4‬‬ ‫قڊا حؽكياحي ڪو‪“-‬ةپاكي‬
‫‪130.4‬‬ ‫‪17.9‬‬ ‫‪13.6‬‬ ‫‪12.1‬‬ ‫‪9.9‬‬ ‫‪12.3‬‬ ‫‪12.5‬‬ ‫‪14.1‬‬ ‫‪12.6‬‬ ‫‪12.2‬‬ ‫‪13.2‬‬ ‫ٌٍڌا حؽكياحي ڪو‪“-‬ةپاكي‬
‫‪133.0‬‬ ‫‪19.3‬‬ ‫‪10.0‬‬ ‫‪12.3‬‬ ‫‪10.5‬‬ ‫‪12.0‬‬ ‫‪17.7‬‬ ‫‪14.9‬‬ ‫‪16.7‬‬ ‫‪10.6‬‬ ‫‪9.0‬‬ ‫ـّؾ قرڪؿ‬
‫‪13,34.9‬‬ ‫‪191.2‬‬ ‫‪158.4‬‬ ‫‪139.4‬‬ ‫‪126.2‬‬ ‫‪126.0‬‬ ‫‪130.6‬‬ ‫‪125.0‬‬ ‫‪123.2‬‬ ‫‪108.9‬‬ ‫‪106.0‬‬ ‫ٽّٽم (نکً ۾)‬
‫‪ 7772‬ع کاـ ‪ 7722‬ع حائيً ـٍڋ سي ىغخهف کاحً سي ىػـ ۾ گڍ ڪيم “ىػٌي سي ركو (ركو نَکً ۾)‬
‫ڪم‬ ‫‪1919-20‬‬ ‫‪1918-19‬‬ ‫‪1917-18‬‬ ‫‪1916-17‬‬ ‫‪1915-16‬‬ ‫‪1914-15‬‬ ‫‪1913-14‬‬ ‫‪1912-13‬‬ ‫‪1911-12‬‬ ‫‪1910-11‬‬ ‫ىغخهف کاحً سي ىَػـ ۾ ٿيم “ىػٌي‬
‫‪783.5‬‬ ‫‪81.3‬‬ ‫‪62.0‬‬ ‫‪74.6‬‬ ‫‪92.9‬‬ ‫‪82.3‬‬ ‫‪76.1‬‬ ‫‪85.8‬‬ ‫‪73.3‬‬ ‫‪79.0‬‬ ‫‪76.4‬‬ ‫زىيً سي ډؾ (نيٍڊ رقيٍيّ)‬
‫‪59.5‬‬ ‫‪9.5‬‬ ‫‪9.1‬‬ ‫‪6.2‬‬ ‫‪5.5‬‬ ‫‪5.1‬‬ ‫‪4.8‬‬ ‫‪5.1‬‬ ‫‪5.1‬‬ ‫‪4.8‬‬ ‫‪4.3‬‬ ‫ٽِرهيّـ (اـٽاؿ)‬
‫‪240.1‬‬ ‫‪35.0‬‬ ‫‪30.6‬‬ ‫‪27.2‬‬ ‫‪23.1‬‬ ‫‪22.4‬‬ ‫‪21.1‬‬ ‫‪21.4‬‬ ‫‪21.3‬‬ ‫‪20.5‬‬ ‫‪17.5‬‬ ‫“ةراري (ايرفائيؾ)‬
‫‪57.2‬‬ ‫‪15.8‬‬ ‫‪13.1‬‬ ‫‪7.8‬‬ ‫‪4.9‬‬ ‫‪3.2‬‬ ‫‪2.7‬‬ ‫‪2.9‬‬ ‫‪2.5‬‬ ‫‪2.2‬‬ ‫‪2.1‬‬ ‫“ىػٌيَء حي ىطهّؾ (اٌرو ٽيرؿ)‬
‫‪50.8‬‬ ‫‪7.4‬‬ ‫‪8.6‬‬ ‫‪6.5‬‬ ‫‪4.4‬‬ ‫‪3.7‬‬ ‫‪3.8‬‬ ‫‪4.2‬‬ ‫‪4.5‬‬ ‫‪4.1‬‬ ‫‪3.6‬‬ ‫ٻيال‬
‫‪12.4‬‬ ‫‪1.‬‬ ‫‪2.0‬‬ ‫‪1.3‬‬ ‫‪1.2‬‬ ‫‪1.1‬‬ ‫‪1.0‬‬ ‫‪1.1‬‬ ‫‪1.2‬‬ ‫‪1.1‬‬ ‫‪.5‬‬ ‫اٌػراج (رسفٽؽيلً)‬
‫‪13.6‬‬ ‫‪1.1‬‬ ‫‪.7‬‬ ‫‪1.2‬‬ ‫‪1.4‬‬ ‫‪1.5‬‬ ‫‪1.4‬‬ ‫‪1.5‬‬ ‫‪1.6‬‬ ‫‪1.6‬‬ ‫‪1.6‬‬ ‫قياج‬
‫‪14.4‬‬ ‫‪1.9‬‬ ‫‪2.1‬‬ ‫‪1.4‬‬ ‫‪1.5‬‬ ‫‪1.5‬‬ ‫‪1.4‬‬ ‫‪1.3‬‬ ‫‪1.0‬‬ ‫‪1.1‬‬ ‫‪1.1‬‬ ‫كاٌّـ ۽ اٌهاؼ ‪ْ-‬ػانخّـ‬
‫‪6.0‬‬ ‫‪.7‬‬ ‫‪.7‬‬ ‫‪1.0‬‬ ‫‪.4‬‬ ‫‪.7‬‬ ‫‪.7‬‬ ‫‪.6‬‬ ‫‪.6‬‬ ‫‪.3‬‬ ‫‪.3‬‬ ‫كاٌّـ ۽ اٌهاؼ ‪-‬سيم‬
‫‪3.7‬‬ ‫‪.2‬‬ ‫‪.2‬‬ ‫‪.2‬‬ ‫‪.7‬‬ ‫‪.6‬‬ ‫‪.4‬‬ ‫‪.5‬‬ ‫‪.3‬‬ ‫‪.3‬‬ ‫‪.3‬‬ ‫وّنيؿ‬
‫‪2.0‬‬ ‫‪.4‬‬ ‫‪.4‬‬ ‫‪.5‬‬ ‫‪.4‬‬ ‫‪.2‬‬ ‫ةٍػرگاف ۽ سِاز راٌي‬
‫‪5.8‬‬ ‫‪.6‬‬ ‫‪.5‬‬ ‫‪.5‬‬ ‫‪.6‬‬ ‫‪.5‬‬ ‫‪.8‬‬ ‫‪.6‬‬ ‫‪.6‬‬ ‫‪.6‬‬ ‫‪.5‬‬ ‫حٓهيو‬
‫‪2.4‬‬ ‫‪.3‬‬ ‫‪.3‬‬ ‫‪.3‬‬ ‫‪.3‬‬ ‫‪.2‬‬ ‫‪.2‬‬ ‫‪.2‬‬ ‫‪.2‬‬ ‫‪.2‬‬ ‫‪.2‬‬ ‫نطج‬
‫نفائي ـٿؽائي‬
‫‪1.7‬‬ ‫‪.7‬‬ ‫‪.3‬‬ ‫‪.4‬‬ ‫‪.2‬‬ ‫‪.1‬‬ ‫زراْج‬
‫‪.9‬‬ ‫‪.1‬‬ ‫‪.1‬‬ ‫‪..1‬‬ ‫‪.1‬‬ ‫‪.2‬‬ ‫‪.1‬‬ ‫‪.1‬‬ ‫‪.1‬‬ ‫ـائٍفي ۽ ىخفؽكَ ڇوارٽييٍٽ‬
‫‪6.5‬‬ ‫‪.8‬‬ ‫‪.9‬‬ ‫‪.7‬‬ ‫‪.8‬‬ ‫‪.7‬‬ ‫‪.5‬‬ ‫‪.6‬‬ ‫‪.5‬‬ ‫‪.5‬‬ ‫‪.5‬‬ ‫ويٍلً سي ىػ ۾ ڪيم اقڳاڋيّـ‬
‫‪2.3‬‬ ‫‪.3‬‬ ‫‪.5‬‬ ‫‪.2‬‬ ‫‪.3‬‬ ‫‪.3‬‬ ‫‪.2‬‬ ‫‪.2‬‬ ‫‪.1‬‬ ‫‪.1‬‬ ‫‪.1‬‬ ‫ڈپائي ۽ اـٽيلٍؽي‬
‫‪1.2‬‬ ‫‪.5‬‬ ‫‪.1‬‬ ‫‪.4‬‬ ‫‪.1‬‬ ‫‪.1‬‬ ‫ىخفؽكَ‬
‫‪9.3‬‬ ‫‪1.1‬‬ ‫‪.8‬‬ ‫‪1.1‬‬ ‫‪1.1‬‬ ‫‪.9‬‬ ‫‪.8‬‬ ‫‪1.0‬‬ ‫‪.8‬‬ ‫‪.8‬‬ ‫‪.9‬‬ ‫قڊا حؽكياحي ڪو‪“-‬ةپاكي‬
‫‪7.7‬‬ ‫‪.7‬‬ ‫‪.7‬‬ ‫‪.9‬‬ ‫‪.8‬‬ ‫‪.7‬‬ ‫‪.8‬‬ ‫‪.8‬‬ ‫‪.7‬‬ ‫‪.8‬‬ ‫‪.8‬‬ ‫ٌٍڌا حؽكياحي ڪو ‪“-‬ةپاكي‬
‫‪4.3‬‬ ‫‪.7‬‬ ‫‪.7‬‬ ‫‪.4‬‬ ‫‪.3‬‬ ‫‪.4‬‬ ‫‪.4‬‬ ‫‪.4‬‬ ‫‪.4‬‬ ‫‪.3‬‬ ‫‪.3‬‬ ‫ـّؾ قرڪؿ‬
‫‪12,85.3‬‬ ‫‪161.0‬‬ ‫‪134.4‬‬ ‫‪133.0‬‬ ‫‪140.8‬‬ ‫‪126.1‬‬ ‫‪117.2‬‬ ‫‪128.2‬‬ ‫‪115.1‬‬ ‫‪118.4‬‬ ‫‪111.1‬‬ ‫ٽّٽم (نَکً ۾)‬

‫‪3‬‬
‫“چؽ ‪ 8‬سٍّري ‪2023‬ع‬
‫دسال ۽ فؽات ٌػيً سي قڅ قارق ْالئلّۿ سيرّ ْؽاؽ ۽ كاؿ حائيً “ُيۿ ىيفّوّٽيييا )‪(Mesopotamia‬ـڍيّ قڃي ٿّه‬
‫ةيتي راةعً ةصريَء جَ شٍر ةصرهۿ جيٍو جي ڎاڍي اٌم تاريخ آٌي‬
‫سي ىاڇرـ ك ؽ سّ گياـ ٿئي ٿّۿ اُّ ُڪ حّاريغي ك ؽ “ُيه‬
‫ةهؽي ۽ اـ ةٓػ قاوؿ ىالڪا (ىالئيػلػيػا) ۾ ىػغػخػهػف قكػخػً حػي وػٍػي ڀػّرـ حػي ةهػؽي سػّـ‬
‫ڳانِيّـ نک ڪؽي حؽحيب ۾ ٌَ رُيّـ “ًُ ۽ ڪٿي ڪٿي ‪Duplication‬ةَ ٿػي قئػي “ُػيۿ‬
‫سٍ ً سي ـؽسؽي ڪؽڻ ڪج حَ ىّڇ ٌَ ٿّ ٿئي ۽ ٌَ قكج اٿوه ـّ وٍ ٍشا ةلّؾ كاْؽ سػي ‚وػؽيلػاـ‬
‫عياؾ‛ ايئً ئي نکي رُيّ “ُياـ سّ ـيشِاـ ٿّ حَ ـڀ ڪو سػّـ ڳػانػِػيػّـ “ُػً ۽ ىػٍػ ػٍػشػي‬
‫وڎٍُػڋـ سي څاڻ ۾ اىافّ ڪٍػيّـه‬
‫‪762‬ع ۾ ةغػاد ك ؽ سي قسّد ۾ اچ کاـ اڳ ُي ك ؽ ةهػؽقۿ ڪػّفػّ ۽ قاـػً‬
‫)‪ْ(Wasit‬ؽاؽ سا قڊا اُو ك ؽ ىڃيا قيا ٿيه ةهؽي سي ڀؽـاـ ‪ 71‬ڪهّىػيػٽػؽ سػي فػانػهػي‬
‫حي ‛انطيار ډٌڌ‚ حي انؾةيؽ رىَ ٌاني انطاةي ‛زةيػؽ ةػً انػٓػّاؿ‚ سػي يػاد ۾ كػ ػؽ “ُػيۿ سػخػي‬
‫‛سيم سي سٍگ‚ قڋُي قئيۿ سٍ ً ۾ ‪434‬ع ۾ زةيؽ ةً انّٓاؿ ك يػ ٿي قيّه ـػٍػػس يػاد ۾‬
‫‪443‬ع ۾ ٺ ؽايم ىفشػ سا ڪشَِ ضها اڃاـ ةَ ىّسّد “ًُه ًُ ك ؽ قآ حػيػم سػي ُػڪ قڊي‬
‫فيهڊ ڇيّنپ ٿيم “ُيه‬
‫ضيؽت ْيؽ رىَ (ٻئي عهيفي) سي ڊيٍ ً (‪412 _422‬ع) ۾ انؾةيؽ ك ؽ کػاـ‬
‫‪ 71‬ڪهّىيٽؽـ سي فانهي حي ىهيٽؽي ڪئيپ سي عياؾ کاـ ُڪ ْالئلػي سػي چػٌّػڊ ڪػئػي‬
‫قئيۿ سيرّ اڳخي ُهي ‛ةهؽي‚ سي ٌاني ـاـ ك ؽ ىل ّر ٿيّه ُي ٍُڋ ايؽاٌي ٌار قاري ـػيػٍػڊ‬
‫کاـ قيشِّ ُش ڪؽي ۽ ـاڳي قكج دسال ۽ فؽات ٌػيً حائيً ـّني وِي ڪؽي ىلػغػّؾ كػ ػؽ‬
‫ٿي قيّه سيخّييڪ ُخي ـتي ۽ سيرب “ةاد س ڎي گؽىي ٿػئػي ٿػي ۽ اٌػِػً ڊيػٍػِػً ۾ فػّسػي‬
‫ڪئيپ ۾ وايي سي و ي ۾ حرهيف رـي ٿيه‬
‫دسػال ۽ فػػؽات ٌػػػيػً سػي قڅ قارق ْػالئػلػػّۿ سػيػرػػّ ْػػؽاؽ ۽ كػاؿ حػائػيػً “ُػػيۿ‬
‫ىيفّوّٽيييا )‪(Mesopotamia‬ـڍيّ قڃي ٿّه ضيؽت ْيؽ رىَ سً سي ڊيػٍػ ػً ۾ كػاؿ‬
‫قارق ْالئلّۿ ىهؽ ۽ ايؽاـ حي وػ ْػؽةػً سػّ كػتػيػّ كػؽقع ٿػي قيػّ ُػّه ةهػؽي ۾ رُػٍػػڋ ْػؽب‬
‫ـپاُيً ‪422‬ع ۾ ٌ اقٌػ( )‪Nahavand‬۾ ايؽاـ (وؽكيا) سي ـاـاٌي ضاڪيً ـاـ سٍػگ‬
‫سّٽي ۽ ‪432‬ع ڈاري ايؽاـ سا ىغؽةي نّةا وٍ ٍشي كتيي ۾ ڪؽي قرحاه‬
‫سٍگ ضيم‚ سي ‪Site‬رُػيۿ سػيػرػا سػٍػگ ‪434‬ع ۾ ن ػيه ضيػؽت‬ ‫ةهؽق ‛ ِ‬
‫ْهي َْ سً سي عالفج قارـ ـػانػً (‪434‬ع کػاـ ‪447‬ع) دقراـ حػّڋي اـ کػاـ وػّج ُػي كػ ػؽ‬
‫ةهؽقۿ ـياـي قيڎَُ سّ ىؽڪؾ رُيّه ْتاـي عالفج سي ڊيٍ ً ۾ (سيرا ‪532‬ع کػاـ كػؽقع‬
‫ٿي) ۾ ةَ ةهؽي سّـ ضانخّـ نطيص ٌَ رُيّـه‬
‫ة ؽضاؾ ‪ 6‬۽ ‪ 7‬نػيَء ۾ ةهؽق ادبۿ كٓؽ ق كاْؽي ۽ ىؼُتي كغهيػخػً ڪػؽي‬
‫كاـ ىاـ قارق ُّه اًٌِ كغهيخً ىاـ ُڪ ضفً انتهؽي ةَ اُػو كػغػهػيػج ٿػي گػؼريػّ “ُػيۿ‬
‫سٍ ً سّ ذڪؽ واڻ اڳخي ُهي ڪٍػاـيًه‬
‫ُخي واڻ ةيتي راةَٓ سي كهي حي قاوؿ ٿا اچػّـه ُػَّء قانػػيػً سػي چػّٿػيػً ڈيَء‬
‫ُئيۿ اـ ڪؽي َُّء ‛راةَٓ‚ (چّٿيً) ـڍسي ٿيه ايؽاـ سي نػّفػي درقيػق ۽ كػاْػؽ فػؽيػػ انػػيػً‬
‫ٍْار ةيتي راةَٓ ةهؽيَء سي اقائهي زٌػگيَء حي ڪافي نکيّ “ُي حػَۿ ُػً ُػڪ غػؽيػب گػِػؽ ۾‬
‫سٍو قرحّۿ سخي ـٍػس څي قكج ڊيئي ۾ ٻارڻ ڪج حيم ةَ ٌػَ ُػّه ُػً سػي قانػػيػً قآ ٻػار سػي‬
‫ىٿاـ قسِ ڪج ڪپڎق نٽّ ةَ ٌَ ُّۿ سيرّ ًُ سي ىاُء وٍ ٍػشػي ىػڎس کػي وػاڋي قارـ کػاـ قٺػي‬
‫اچ ڪج چيّه واڋي قارـ کاـ گِؽڻ ةٍا ُّ ىّٽي گِؽ “يّ سّ ًُ سّ ورّ و َ ٿيم ُّ حَ ڪػٍػ ػً ةػَ‬
‫كيج ڪج رب وا کاـ ْالقف ڪٍ ً ٻئي سي اڳياـ ُٿ ٽٍگڻّ ٌاُيه‬
‫فؽيػ انػيً ٍْار نکي ٿّ حَۿ رات سّ عّاب ۾ کيً ضيّر ڪؽيو نهٓو سً سػّ ديػػار ٿػيػّۿ سػً‬
‫کيؿ فؽىايّ حَۿ ‛ حٍ ٍشي ڈيَء اهلل سي راَُ ۾ ٌػيػڪ ڪػو ڪػٍػػي ۽ ڪػيػخػؽـ ىفػهػيػاٌػً کػي‬
‫ـٍئيً راَُ حي “ييٍػيه حّـ ةهؽي سي اىيؽ قآ و ػي ۽ ُػً کػي ُػڪ عػً ڊي سػٍػ ػً ۾ ُػي‬
‫نکؽاج حَ ’حّـ ُؽ رقز ضيّر ڪؽيو نهٓو سً حي ‪ 722‬دفٓا درقد ىػّڪػهػيػً ٿػّ ۽ ‪ 222‬دفػٓػا‬
‫سيٓي سي راته ًُ دفٓي سيٓي رات حّـ اـ حي كائو ٌَ رُيًۿ سٍ ً سي ـػؾا ۾ ُػً عػً “يػ‬
‫قاري کي ‪ 722‬ديٍار ڊٌا قڃًههه‚‪‬‬
‫ڪاقش‬
‫ةهؽي سي ڪؽيڪ ۽ ةازار ‪7773‬ع ۾‬
‫ةٔتْ راةعَ ةصطو حّ حٍو اًٌِ ڏٍٓھً ۾ ٓعٍْ غٍڌ فحد ٿٔڻ هارو غاك ‪177‬ع کام ‪ 5‬غاك پِّء ‪179‬ع ۾ ةصطو ۾ ٿّٔ‪ .‬جاارٓاز حاْ‬
‫شاگطدم الِء ُْ غً ٓاد رکڻ الِء هڌٓڪ آغام ڪٔام جَ‪175 ،‬ع ۾ ىريص ةً كاغو هفاة ڪئْ۽ ٻئْ غااك ةاْ ةاْ راةاعاَ ةصاطوَء‬
‫ةصطو شھط ۾ حٍو هرجّ‪ .‬ذخاج ةً ّٓغف ‪ 02‬غاك ‪966‬ع کام ‪176‬ع (هفاة) جائًٔ ًُ شھط ةصطو حّ گّرٌط رُّٔ‪.‬‬
‫•‬
‫•‬
‫•‬
‫ةهؽا ايئؽوّرآ (حهّيؽ رائٽؽس سي ٿّرـ ـاـ)‬
‫•‬
‫ْرياـ ’ڊيپالئيۿ‘ ـيف ’ٻٍّي‘ يا راكػ ’ىّرائيه‘ ًُ كػ ػؽ ةهػؽي سػي رُػاڪػّۿ درقيػق عػاحػّـ‬
‫ةيتي راةَٓ ةهؽي ۽ ـٍػس ڳانِيّـ اڄ ةَ اـاـ سي دىاغ ۾ حازيّـ “ًُه‬
‫ةيتي راةَٓ ةهؽي ‪574‬ع ڈاري ًُ ك ؽ ةهؽي ۾ څائيه اـاـ ـٍڋ سػي رُػاڪػً ڪج ‛ةهػؽي‚‬
‫•‬ ‫سّ ٌانّ قڈيڪ ٻڋؾ ۽ څاحم ـڃاحم چئي ـگِشي ٿّۿ سّ سً ڊيٍ ً ۾ ْؽةً ـٍڋ فخص ڪػئػي‪-‬‬
‫يٍٓي ‪577‬ع ۾ اًٌِ ڊيٍ ً ۾ ىطيػ ةً كاـو (فّج سي ڪياٌڊر) کي ـٍڋ حػي ضػيػهػّ ڪػؽڻ‬
‫ڪج سٍ ً ضاڪو ضرو ڊٌّۿ اُّ ضشاج ةػً يػّـػف ُػّۿ سػيػرػّ ْػؽاؽ (ةهػؽي ۽ ڪػّفػي) سػّ‬
‫•‬ ‫گّرٌؽ ُّه اًٌِ ڊيٍ ً ۾ ُّ ةهؽي ۾ رُيّ ٿي ۽ ُػً كػ ػؽ ةهػؽي ىػاـ ىػطػيػػ ةػً كػاـػو کػي‬
‫ضرو ۽ نالضً ـاـ گڍ قڈيڪ فّسي سٿا ۽ اًٌِ سي کاڈ عػّرا ۽ قڋُػ ڪج اـػهػطػّۿ عػاص‬
‫ڪؽي ‛ىٍشٍيلّـ‚ ىّڪهيٍػق رُيّه ىطيػ ةً كاـو ـٍڋ سي ةارڇر قآ وػ ػچػي وػ ػؽيػً ديػتػم‬
‫حي كتيّ ڪيّۿ اـ ةٓػ ٌيؽقـ ڪّآ ۽ ـيُّ حيه ةٓػ ۾ راسا ڊاُؽ ـاـ ـػٍػڋ سػي گػادي قاري‬
‫ك ؽ ‛ارقڋ‚ ۾ ىلاةهّ ڪيّه ىطيػ ةً كاـو ايؽاـ سي ك ؽ فارس کاـ ْالقف ُػً كػ ػؽ ةهػؽي ۾‬
‫و رُي فّسي حؽةيج ۽ اٌخِاىيَ سّ ڪو ـکيّه اًٌِ ڊيٍ ً ۾ ةهؽق ـيشِّ حَ اـػالىػي دٌػيػا‬
‫۾ ْهو ۽ فّسي ـکيا سّ ىؽڪؾ ةڻشي چرّ ُّه ُػاڻ اـ ضػّانػي ـػاـ ڊـػشػي حػَ ةػيػتػي راةػٓػَ‬
‫ةهؽي سّ سٍو اًٌِ ڊيٍ ً ۾ يٍٓي ـٍڋ فخص ٿي قاري ـاؾ ‪577‬ع کاـ ‪ 3‬ـػاؾ وػّج ‪574‬ع‬
‫۾ ةهؽي ۾ ٿيّه حاريظ سي كاگؽدـ ڪج ُي ـً ياد رک ڪج قڈيڪ “ـػاـ ڪػيػاـ حػَۿ ‪573‬ع ۾‬
‫ىطيػ ةً كاـو قفات ڪئي۽ ٻئي ـاؾ ةي ةي راةَٓ ةهؽيَء ةهؽي ك ؽ ۾ سٍو قرحّه ضػشػاج‬
‫ةً يّـف ‪ 22‬ـاؾ ‪472‬ع کاـ ‪572‬ع (قفات) حائيً ًُ ك ؽ ةهؽي سّ گّرٌؽ رُيّه‬
‫ـّ ڊٺّ قڃي حَ ُي ك ؽ ةهؽقۿ سٍ ً ۾ “ئّـ اڄ ڪهػِػَ گػِػيػي ڦػؽي رُػيػّ “ُػيػاـۿ سػٍػ ػً سػي‬
‫ىغؽةي ٌيٌّي سي ڪئيف اـٽائيم ۽ ىئرڊقٌانڊ ۽ ڪيٍٽري س ڎيّـ ريفػٽػّرٌػٽػّـ ڊـػي اڄ‬
‫ةغراد ۽ ةصري جي گٍٽيو ۾‪6-‬‬
‫قكػػج ُػػً قكػػج يػػاد‬
‫ٌػػَ اٿػػوه ن ػتػػص سػػا‬
‫اٺ کػػً ٿػيػػا ُػػٌّػػػا‬
‫س ػػّ ‛ ةػ ػغ ػػػاد‚ ک ػػاـ‬
‫ُهٍػڋ ُػڪ ڊيػٍػ ػً‬
‫اڳ سي ريػم گػاڊي‬
‫وػػٍػػ ػ ػٍػػش ػػي “ع ػػؽي‬
‫اـٽيػلػً ‛ ةهػؽي‚‬
‫وػ ػخػػيۿ سػخػػي ىػػّـ‬
‫کػي ةػػَ نػ ػڻػػّ ُػػّ ۽‬
‫ٻػػً ڊيػػٍػػ ػػً ةػػٓػػػ‬
‫ٿيٍػڋ ـػيػيػيػٍػار ۾‬
‫ك ػػؽڪ ػػج ڪ ػػؽي ػػي‬
‫انٍاؼ كيظ‬
‫ُئيه ىٍػ ػٍػشػي دؾ‬
‫ةهؽي ۾ يرػؿ اچػ ةػػراـ ةػغػػاد يػا عػاص ڪػؽي ڪػؽةػال ۾‬
‫اُػي ڊيػٍػ ػً ٻػػَ گػؼارڻ ڪج چػيػػّ ٿػيۿ وػػؽ ىػٍػ ػٍػشػػي ُػيػػڊ “فػيػػؿ‬
‫ٌؽفاـ ىّـ کي اُّ چيّ قيّ حَۿ ةػ ػخػؽ ٿػيػٍػػق اُػّ ُػڪ ٻػَ ڊيػٍػ ػً‬
‫ةهؽي ۾ ئي رُي “راؿ ڪؽياـۿ سػيػئػً ـػيػيػيػٍػار ۾ حػازق حػّاٌػّ‬
‫ُشاـ ۽ وٍ ٍشي ڪيپٍي ۽ اـ سي ىانرً سػّ ڪػيػؿ ـػٺػي‬
‫ٌيٌّي ويق ڪؽي ـگِاـه ة ؽضاؾ اُا ىػٓػلػّؾ ڳػانػِػَ “ُػي ۽‬
‫وٍ ٍشي وڎٍُػڋـ کي ةَ اُّ ـػيػشػِػائػيػٍػػس حػَ سػخػي حػُّػاـ‬
‫سي ىيٽٍگۿ ڪاٌفؽٌؿۿ يا ـيييٍار ُشي احػي ڊيػٍػ ػً ٻػَ اڳ‬
‫و چي “راؿ ڪشيه‬
‫ةهؽي و چي عتؽ ويئي حَ ڪيخؽـ ىهرً سا ٌيائٍػا سػ ػازراـ‬
‫ىّـ کاـ ةَ اڳ و چي قيا “ًُ ۽ احي ئي ةهؽي ۾ گِيي ڦػؽي‬
‫رُيا “ًُۿ حَ “راؿ ةَ ڪػؽي رُػيػا “ُػًه ىػٍػ ػٍػشػي رُػائػق سػّ‬
‫ةٍػقةفػج ڪػيػپػٍػيَء ٌػؽفػاـ ُػڪ فػّر اـػٽػار ُػّٽػم ‛كػيػؿ‬
‫انتهؽف‚ ۾ ُّۿ سيرا كػً انػٓػؽب ٌػػيَء کػاـ ٻػً ىػٍػٽػً سػي‬
‫قا حي “ُيه ُي ُّٽم انتػفػارت انػلػػيػيػَ ْػالئػلػي ۾ ‛قٌػً‬
‫اـٽؽيٽ‚ حي “ُيه ُڪ ڊيٍ ً سي ىفّاڋ ‪ُ 22‬ؾار روػيػا “ُػيه‬
‫ك ؽ ۾ ‛ةهؽف اٌٽؽٌيلٍػم ُػّٽػم‚ ُػڪ ئػي فػائػّ اـػٽػار ُػّٽػم‬
‫“ُيۿ سٍ ً سي ىفّاڋ ‪ُ 22‬ؾار روػيػا کػً رقز سػي “ُػيه ٻػئػي‬
‫ڊيٍ ً ڪيخؽيّـ ئي چار ُؾار رويػً قاريػّـ ـػفػخػيػّـ ُػّٽػهػّـ‬
‫ڳّني قرحوۿ سيئً ڪڍًُ وٍ ٍشي عؽڅ حي ًُ واـي گػِػيػ‬
‫ڪج اچاـ حَ اٌػِػً ىػاـ ُػڪ ۾ رُػي ـػگػِػاـ ۽ ْػؽاكػي ڪػخػم‬
‫(کشّر) ـاـ ٌاـ کائي قيهّ ٽاري ـگِاـه‬
‫ة ؽضاؾ ٿرم ُّسۿ ديؽ حائيً ٌٍڊ ڪؽي ٌيؽـ ُّٽم ۾ ئي ڪؽي ك ؽ سي چػرػؽ حػي ٌػرػخػؿه‬
‫ىٍشٍِػ ڈاري ْفرؽي رقڇ (انلارع انٓفرؽي) قآ ساىػّ ضػيػؾف ةػً ْػتػػانػيػٍػهػب قآ ُػڪ‬
‫ـ ڻي وار ‛سٍج انفؽدقس وار ‚ ۾ اچي قيٺؿه سِڎانّ ڊيٍ ً ُّۿ ـّ ىؾق وئي “يػّه ڪػشػِػَ‬
‫فئيهيّـ ۽ ٻار ُيڍاٌ ً ُّڊاٌ ً گِيي رُيا ُئا ۽ چّڈاري ٺػ ػيػم دڪػاٌػً ۽ گػاڊـ حػاـ كػيػّـ‬
‫عؽيػ ڪؽي کائي رُيا ُئاه “ئّـ ةَ كگؽ سّ ىػؽيػو ُػشػ ةػاقسػّدۿ سػيػئػً حػَ ڪػافػي ديػؽ قا‬
‫ڪئي ُيوۿ ـّ “ئيؿ ڪؽيو کائ وٍ ٍشّ ضق ـيشِي ُػڪ اـػرػّد ةػػراـ ٽػً اـػرػّوػً‬
‫(چيچً) قارق ويانّ قٺيۿ قڻ ُػيػٺػاـ رکػيػم ةػيػٍػي حػي قيػ ػيۿ “ُفػخػي “ُفػخػي کػائػ ن ػؿ ۽‬
‫وٍ ٍشّ واڻ کي ةار ةار ياد ڊيارڻ ۽ وڪ ڪؽائ ن ؿ حَۿ “ئّـ ڪؽاچيۿ ىػالڪػا يػا ـػٍػگػاوػّر ۾‬
‫ٌَۿ وؽ ْؽب دٌيا سي ُڪ حاريغي ك ؽ ‛ةهؽي‚ ۾ “ُياـۿ سٍ ً ك ؽ سػي ةػيػتػي راةػٓػَ ةهػؽيَء‬
‫سّـ ڳانِيّـ ٌٍڌي ٌُّػي ىّـ کي ىٍ ٍشي ڊاڊي ىؽيو ٻڋائيٍػي ُئيه ڪ اييّـ ٻػڋائػ سػي‬
‫ُيڊ ىاـخؽيايي ٌَ فلً ىٍ ٍشي ڊاڊي ٌُّػي ُئيۿ وؽ ٌاٌي و ه ىٍ ٍشي ٌاٌيَء سّ ٌانّ ةَ ىػؽيػو‬
‫ُّه ُڪ ىؽيو ىيي ُئي‪ُ -‬اڪ سي ڇاڪٽؽ ْاةػىيي سي وڦي ۽ ٻي (ٌاٌي) ىؽيو ىغم (ىػؽزا)‬
‫ُئي‪ -‬سفٽؿ ىؽزا ضاىػ ْهي ۽ ـٍڋ يٌّيّرـٽي سي اڳّيي قائيؿ چاٌفهؽ ٌؼيؽ ىغم سػً سػي‬
‫وڦيه‬
‫ىّـ وٍ ٍشي قڊي ڈيَء سّ ٌانّ ىؽيو رکيػّ حػَۿ ُػً کػي ىػٍػ ػٍػشػي ىػاُء حػّڋي قانػػ ‛اىػڎ‚ يػٓػٍػي‬
‫‛سيشم‚ ـڍڻ ن اۿ سّ اًٌِ سي ىائؽـ سّ ٌانّ اُّ ُّه ة ؽضاؾ ٌػٍػڌي ُػٌّػػي حػَ عػتػؽ ٌػَ ُػٌّػػي‬
‫ُئي حَ ةهؽيَء سّ ڈا ىٍهب “ُيه ةٓػ ۾ عتؽ ويئي حَ ةيتي راةَٓ ةهػؽي ڪػٍػ ػً ْػؽب ىػهػڪ‬
‫سي ك ؽ ةهؽي سي ُش ڪؽي َُّء ‛ةيتي راةَٓ ةهؽي‚ ـڍسي ٿػيۿ سػيػئػً اـػاـ قآ ىػطػيػػ‬
‫‪4‬‬
‫“چؽ ‪ 8‬سٍّري ‪2023‬ع‬
‫وّـرّ ْشائب گ ؽ اٌػر گؽقد فّٽّ‬
‫وّـرّ ْشائب گ ؽ “ڊق گؽقد فّٽّ‬
‫حؽكيَء ۾ نّھ ۽ فّڪد سّ ةَ قڊق ھٿ رھيّ “ھي ۽ ڦػيػٿػي کػاـ قيػٍػػي وػهػيػً ۽ ڪػارعػاٌػً حػّڋي ةػهػٍػػ ْػيػارحػًۿ ىػّٽػؽـ ڪػارـۿ ريػم گػاڊيػً ۽‬
‫س ازـ سي اڊاقت اٌ يَء نّھ سي ڪؽي ئي ىيرً “ھيه‬
‫ةّـاـ کاـ ـيئّؾ حائيً ھاج قي سّ ڇگ ّ ـفؽ ھش ڪؽي قڅ ۾ ڪي اـٽاد ٺ يم “ھًۿ سخي ريفٽّرٌٽۿ ٽَڪ كاد ۽ ھڪ اڈ ٻػيػّ اـػٽػّر ھػشػ‬
‫ـاـ گڍ ة خؽيً ۽ ناؼ ـٿؽا وتهڪ ٽّائهيٽ ۽ قـيّ وارڪٍگ ايؽيا ٺ يم “ھًه اـاـ ةَ ھڪ اھڎي اـٽاد حي ٿّري ديؽ ةي ي قري رقاٌا ٿيػاـػيػًه‬
‫اـ ھاج قي سي ڪ ايي ةَ ڊاډي ىخاذؽ ڪٍػڋ “ُيه ڪّريا سي ىٍ ٍشي گؼريم دقرـ ۾ اـاـ سي گػائػيػڊ عػاحػّـ ٻػڋايػّ ھػّ حػَۿ سػڍھػً ڊکػ ڪػّريػا‬
‫غؽيب ىهڪ ھّۿ حڍھً ضرّىج اھا كاھؽاھ اڊڻ ڪج ٺيرّ ڊي ٿي چاھيّۿ وؽ ٺيريػار ڪيپٍيً ٌَ رڳّ قڈيڪ وئفا ٿي گؼريا وؽ حٓيػيػؽ سػّ ىػػق ةػَ‬
‫گ ڻّ ٿي ٻڋايًه وّج احؽ ڪّريا ىاـ ڀچي “يم ھڪ ـؽىائيػار حياؿ گ ٽ اگ َ حي ٺيرّ کڻ ـاـ گڍ اھّ ةَ قْػق ڪيّ حػَ ُػّ ـػاؾ ٻػً ۾ كػاھػؽاھ‬
‫حٓييؽ ڪؽي ڊيٍػقه ھً ايئً ئي ڪيّ ۽ ھڪ ئي قكج ھؾاريً ىاي ً کي كاھؽاھ سي اڊاقت حي ن ائي ٌَ رڳّ ىاي ً کػي رقزگػار ڊٌػّۿ وػؽ ٻػً ـػانػً‬
‫اٌػر كاھؽاھ سي اڊاقت ىريم ڪؽي ڊٌيۿ سٍ ً ڪج ٻيً ڪيپٍيً ڊھ ـاؾ گ ؽيا ھئاه ايئً ـيش ّ حَ ـّا ٽي ـئّ ڪهّىيٽؽ ھػاج قي يػٓػٍػي ـػکػؽ‬
‫کاـ ضيػر“ةاد سيخؽي ڇگ ي رقڇ سّ ڪو ة خؽيً ىٓيار ـاـ ٻً ـانً کاـ گ ٽ ىػت ۾ وّرق ٿي قيّ ه ھاج قي سي اڊاقت ‪ 7746‬۾ كػؽقع ٿػي ۽‬
‫‪ 7752‬۾ وّري ٿي قئيۿ سٍ ً ڪج قٽً نؽؼ ڊيڌ ـئّ کً ةهڊقزر ۽ وٍشاھ کً اٌشٍيئؽ ھئاه اھا ڪيپٍي اڄ سي ىل ّر ھٍػڊائػي (ڪػّريػائػي اچػار‬
‫َھٌّ َػي) ڪيپٍي “ھيه اـاـ قآ ڊھً ـانً کاـ ـکؽ ضيػر“ةاد ىّٽؽقي سّـ رڳّ ڳان يّـ ويّـ ھهً ۽ سيري فٍڊ ڊٌا قياۿ اھي ةَ ھڎد ٿي قياه‬
‫اـاـ ـاډي يارھيً قڳي وّھاٌگ ۾ وّـرّ اـٽيم ڪيپٍيَء سي سػيػ حؽيً وّـرّ ىيّزيو وػ ػخػاـػيػًۿ سػخػي ڪػيػپػٍػيَء سػا ْػيػهػػار قائػيػؿ‬
‫وؽيؾيڊٌٽ ىفٽؽ وار ڇقئً ۽ ٻيا اـاـ کي ڀهيرار چّڻ ڪج ىّسّد ھئاه ـ ڻيّـ ڪّريائي ٌاريّـ ۽ ْيهػار اـاـ کي ٻً كاھي ْػيػارحػً ۾ كػائػو‬
‫ْشائب گ ؽ گ يائيٍػا رھياۿ سخي وؽايي زىاٌي سي ھٿيارـ کاـ قٺي اـ ڪارعاٌي سي اڊاقت سي ھؽ ىؽضهي ـاـ ڪڳػاوػيػم ـػاز ق ـػاىػاـ حػّڋي اـ‬
‫قكج سي وؽايي فؽٌيچؽ ۽ “فيؿ کي ةَ ىطفّظ ڪؽڻ ـاـ گڍ ڪارعاٌي سي حٓييؽ ۾ ضهّ قٺٍػڋ ھؾاريً وّرھيخً ۽ اٌشٍػيػئػؽـ سػّـ حهػّيػؽقـ ةػَ‬
‫ڇسٽالئيؾ ڪؽي رکيّـ قيّـ ھيّـه اٌ ً ھؾاريً ىالزىً ۽ وّرھيخً كّىي سؼةي ھي ھفخيّار ىّڪهّـ ڪؽڻ ةَ ڈڍي ڊٌيّـ ھيّـ ۽ اٌػ ػيَء ڪػؽي‬
‫اـٽيم ىم ‪ 7746‬کاـ ‪ 7752‬حائيً ىريم ٿي قئيه ھڪ ْيارت کي وار ‪ 7316‬سّ ٌانّ ڊٌم ھّۿ سٍ ً ڪج ٻڋايّ قيّ حػَ ‪ 7316‬اھػّ گػؽىػي‬
‫ہ قكج ۾ ڪو ڪٍػڋ ‪ 42‬ھؾار ىاي ً سّـ ڇسيٽالئيػؾ حهػّيػؽقـ‬ ‫َوػ “ھيۿ سٍ ً حي نّھ ِرسي ٿّ ه اـ ھاؾ ۾ سػيػ ٽيرٍاڪسي اـخٓياؾ ڪؽي ىّسّد‬
‫ةَ ھڪ ديّار حي رکيّـ قيّـ ھيّـ ۽ اٌ ً سا ٻار ٻچا احي اچي وٍٍِشي ويارـ سي حهّيؽ حي “ڱؽ رکي ىٓهّؿ ڪؽي ـگ ٍػا “ھً حَ ھػً قكػج اھػي‬
‫ڪٿي ڪو ڪؽي رھيا “ھًه‬
‫ْشائب گ ؽ گ يي ٿرشي وياـيً حَ احاـ رقاٌا ٿي وّھاٌگ ك ؽ ىاـ ٿيٍػاۿ گِاٽً قيً سي س ٽي ۾ گػ ػيػؽيػم وػّـػرػّ ڪػيػپػٍػيَء سػي ھػڪ‬
‫ڪهب ۾ اچي ىاٌش اٌػق ڪيّـيًه ڪيپٍيَء سّ ٌّسّاـ قائيؿ وؽيؾيڊٌٽ ىّـ ـاـ قڈيڪ قيش ّ ھّۿ ڈّ حَ ىٍ ٍػشػي دقـػج ىػيػؾةػاـ کػيػؿ ‪75‬‬
‫ـانً کاـ ىٍ ٍشي ڪّريائي راةًٍ ۽ ىٍ ٍشي فهو ىيرؽ وٽ راھم سّ ـايؿ ىريم حٓارؼ ڪؽايّ ھّۿ سيري ٌػَ رڳػّ ڪػّريػا ۾ قڊق ْػؽنػّ‬
‫رھيّۿ وؽ حازق “ڪٽّةؽ ۾ ةَ ٻَ ھفخا ةّـاـ ۾ رھي قيّ ھّه نٍي کاـ وّج ـگؽيٽ سي ٻاڋ ىطفّس ٿي حَ سػيػئػً ئػي اـ سػّ اُػ ػار ڪػيػو حػَ قائػيػؿ‬
‫وؽيؾيڊٌٽ ىٍ ٍشّ ھد قٺي اٿيّ ۽ ٻاھؽ وارڪٍگ ايؽيا ۾ ھڪ ڪٍڊ قآ اچي ةيٺّه کهٍػي چيائيًۿ‛ىاـ ةَ ـگؽيٽ ويئٍػػڋ “ھػيػاـه‚ احػي ئػي ھػڪ‬
‫ـّزقڪي ٽائيپ کهيم گاڊيَء ۾ ـگؽيٽً سا قڊي حٓػاد ۾ ٽّٽا ڊـي ٻئي ڊاډق کهياـيًۿ ڈّ حَ ـگؽيٽ ويئ قارا رڳّ اـاـ ڪٌَّ ھئاـيًه‪‬‬
‫‪5‬‬
‫ڪاقش‬ ‫سفرىانَ‬
‫ڪؽاچيَء کاـ ڪّريا ‪ -‬نتص سي ـاٌج قاري ڈرحيَء ڊاٌ ً ـفار‪4 -‬‬
‫پَھاىگ شھر ۾‬
‫پّھاٌگ شِط ۾ پّغڪّ اغٽٔم ڪيپٍَْء حْ هائٔع پطٓظٓڊٌٽ‬
‫ىػٽط پارڪ ڊهئً ۽ ٻٔا اغام کْ ڀهٔڪار چّڻ الِء ىّحّد ھئا‪.‬‬
‫ُغھڻّٔم ڪّرٓائْ ٌارّٓم ۽ عيهصار اغام کْ ٻً شاھْ عيارجً‬
‫۾ كائو عخائب گھط ُگھيائٍٔصا رھٔا‪ ،‬ححْ ُپطاڻْ زىاٌْ حْ‬
‫ھٿٔارم کام هٺْ ام ڪارساٌْ حْ اڏاهة حْ ھط ىطذهْ غام‬
‫الڳاپٔم غاز ه غاىام جّڙو ُام هكث حْ ُپطاڻْ فطٌٔچط ۽ آفٔع‬
‫کْ ةَ ىرفّظ ڪطڻ غام گڏ ڪارساٌْ حْ جعئط ۾ ذصّ‬
‫هٺٍصڙ ھظارًٓ پّرھٔحً ۽ اٌخٍٔئطم حّم جصّٓطهم ةَ ڊحٽالئٔظ‬
‫ڪطو رکّٔم هّٓم ُھّٔم‪.‬‬ ‫ٌهيؽ اْشاز‬
‫وّھاٌگ ك ؽ قيٍػي رـخي ۾ ھڪ ھٍڋ‬
‫‪ٌّ 6‬ىتؽ ‪ 2222‬حي رات سّ ھڪ ڪّريائي اعتار ِدي ‛ڪّ ِ ڇيهي ٌيّز‚ سػي ىػانػڪ ةػاج سػاج َھػاـِ ۽ اـػٽػاؼ وػاراـ ڊٌػم ڇٌػؽ ۾ ديػؽ حػائػيػً ىػّج‬
‫ىفخيّـ ساري رھيّـه ىفٽؽ ةاج ساج ھاـ حَ ڪال اڈ ڪچ ؽي ڪؽي ھهيّ قيّ وؽ ايڊيٽؽ ىفٽػؽ َچػّ ةػٌّػگ گِػّاـ ۽ روػّرٽػؽ عػاحػّـ نِػي ـػً سػٍػگ‬
‫وډاڋيَء حائيً قيٺا رھياه سٍ ً ريفٽّرٌٽ ۾ رات سي ىاٌي رکيم ھئيۿ اھا ةَ ڪي ّْرحّـ ئي ھالئً ٿيّـه ھخي ةَ ىٍ ػٍػشػي فػؽىػائػق حػي ڳػائػي‬
‫گّكج سا ٽرؽ عاص ٌّر وچايا قيا ھئاه ڪچ ؽيَء ۾ عتؽ وئي حَ ڪّريا ۾ ـّئؽـ ۽ ڪرڎيً سي فارىٍگ حَ ساؿ ٿئي ٿي ۽ اٌ يَء ڪػؽي ْػاؿ‬
‫ٌّر وّر (ـّئؽ) ۽ ڪرڎيً سّ گّكج گ ڻّ کاڈق قڃي ٿّۿ وؽ ڳائّ گّكج “ـٽؽيهيا ۽ ٻيً ىهرً ىاـ عؽيػ ڪيّ قڃي ٿّه ـػّچػيػو حػَ گػّكػج‬
‫۽ کيؽ سي ڪؽي ـچي دٌيا ۾ ىل ّر ريڊ ـٍڋي ڳئّـ ڪّريا ۾ ڈّ ٌَ و خيّـ “ھً܁ يّردۿ “ـٽؽيهيا ۽ “فؽيرا حػائػيػً ريػڊ ـػٍػڋي ڳػئػّـ وػ ػخػم‬
‫“ھً حَ ھخي ةَ اٌ ً سّ قڊق ىارڪيٽ ٿي ـگ ي ٿّه ڪّريا ۾ ڳَئّـ ةَ “ھً وؽ گ ٽه ڪّريا ۾ اھڎيّـ کّڋ ريفٽّرٌٽ ىهٍػيّـ سخي رڈ وچػاَء کػاـ‬
‫قٺي گؽاھرً کي کاڈق ويق ڪؽڻ حائيً ـيّرق ڪو ّْرحّـ ـٍڀانً ٿيّـه‬
‫ةّـاـ ۾ اھا اـاـ سي “عؽي رات ھئيه نتص سّ ٌائيً ـاډي ٌائيً ڈاري ھڪ ٻئي ك ؽ‪ -‬وَّھاٌگ رقاٌّ ٿيڻّ ھّه اھا اـاـ سي ـيئّؾ ك ؽ ڊاٌػ ػً‬
‫قاوفي ھئيۿ وؽ ىيؾةاًٌ اـ ـفؽ کي ىؾيػار ۽ ىٓهّىاحي ةٍائ ڪج رقڇ رـخي رقاٌّ ٿي سّ رٿيّۿ سٍ ٍرؽي قاآ حي سيري ك ؽ “يا ٿي اھي گ ػيػ‬
‫سّ ىّكّٓ ىهي رھيّ ھّه‬
‫‪ٌّ 7‬ىتؽ حي نتص سّ ٌيؽـ ڪؽي ھّٽم کاـ ٻاھؽ ٌرخاـيً حَ ھڪ قڊي نگؾري ڪّڅ اـاـ سي اٌخِار ۾ ةيٺم ھئيه سيئً حػَ ڪػّڅ ۾ ـػگػؽيػٽ‬
‫ويئ کاـ رق ھٌّػي “ھي ۽ ـفؽ ةَ ڪال ڊيڌ سّ ھّۿ حٍ ٍرؽي ىاـ ھّٽم سي ڪٍڊ قآ ىغهّص ھٍڋ حي ةي ي ڪق ھڻ ن ؿه ىٍ ٍػشػي‬
‫ـاى ّـ ةشهيَء سي ٿٍڀي ڀؽـاـ ىٌّکي اھائي ٌٍڌي ـائيرم ةيٺم ٌِؽ “ئيۿ سيرا ٽػً ڊيػٍػ ػً کػاـ احػي ڊـػي رھػيػّ ھػئػؿه ضػيػؽاٌػي ٿػيػو حػَۿ‬
‫ڪٍ ً اـ کي ھٿ ةَ ڪٌَّ ڪحّ ھّه اـاـ قآ ھشي ھا حَ ڪڍُّڪّ چّري ٿي چري ھشي ھاه‬
‫ڪي ٻڋايّ حَۿ وّھاٌگ ك ؽ ۾ اـٽيم سي ڪارعاٌي قارـ سّ ىيّزيو ۽ ڪش َ ٻيا ھٍڋ گػ ػيػ‬ ‫اـاـ سي ةؿ رقاٌي ٿي حَ ىيؾةاـ دقـج نِي ـاٌگ ِ‬
‫َ‬
‫سّ وؽقگؽاؿ “ھيه اـٽيم ڪيپٍي سّ ٌانّ وّـرّ يٍٓي وّھاٌگ اـٽيم ڪيپٍي ھّ ۽ اھا ڪّريا سي و ؽيً اـٽػيػم فػيػرػٽػؽي ھػئػيۿ سػٍػ ػً اـ‬
‫ىهڪ سي حؽكيَء ۾ اھو ڪؽدار ادا ڪيّ ھّه‬
‫ةؿ ةّـاـ ك ؽ سي ىغخهف رـخً کاـ ٿيٍػي ـيٍڊ ىٿاـ ٺ يم ھڪ وم حي چڎھيه ھڪ اٌػازي ىّسب وم ھڪ ڊيڌ ڪهّىيٽؽ کػً ڇگػ ػي ھػئػيه‬
‫وم سي ٻئي واـي ةَ قڊي “ةادي ھئيه وؽي کاـ ئي ةهٍػ ْيارحّـ ڊـ ۾ “يّـ ٿي ۽ ڇزًٌ سػي حػٓػػاد ۾ ڪٌػچػّـ ۽ ٻػيػڎيػّـ ڪػٍػاري ـػاـ ةػيػٺػم‬
‫ھيّـه ىٌّکي ن ّ حَ اھّ ڪّ انڳ ٻيٽ ھّۿ وؽ عتؽ وئي حَ اھّ ةّـاـ سّ ئي ضهّ ھّ ه احاـ ئي ڊاکڻي ـيٍڊ قاري كاھؽاھ كؽقع ٿػئػي وػئػيۿ سػٍػ ػً‬
‫حي ـئّ ڪهّىيٽؽ وؽي وَّھاٌگ ك ؽ ھّۿ سيرّ و ھڪ ةٍػرگاھ ھّ ه‬
‫ىاـ ةؿ ھهٍػي “ـپاس سا ٌِارا ةَ ڊـٍػق رھيؿ حَ قاج فاج سّ فائػق قٺٍػي اـٽيػم يػٓػٍػي فػّڪد سػي حػاريػظ ةػَ اٌػٽػؽٌػيػٽ حػي وػڎھػٍػػق رھػيػؿه‬
‫ڪي ڳان يّـ ىٌّکي ڊاډيّـ دنچفپ ن يّـه ىراؾ ٌّر دٌيا ۾ نّھ يا فّڪد اٌفاـ ايشاد ڪّ ٌػَ ڪػيػّ ھػّۿ وػؽ اھػّ “ـػيػاٌػً ىػاـ ھػيػ ڪػؽيػّ‬
‫ھّه ھؾاريً ـاؾ اڳ ـيارـ ىاـ اٌ ً سا ٽرؽا انڳ ٿي ڈرحيَء حي ڪؽيا ھئاۿ سيري فّڪد سا ھئا ۽ اٌفػاٌػً اٌػ ػً کػي وػٍػ ػٍػشػي ىػلػهػػـ ڪج‬
‫اـخٓياؾ ڪيّه ىهؽ سي فؽًٌّْ قآ سيري عٍشؽ ۽ ٻيا ھٿيار ھئاۿ ـي اٌ يَء “ـيػاٌػي فػّڪد ىػاـ ٺػ ػيػم چػيػا قڃػً ٿػاه ايػئػً ئػي ھػڪ ٻػي‬
‫ڳان َ ةَ وڎھيو حَۿ ْاؿ ٌّر ـيش يّ قڃي ٿّ حَ واييَء سي ڪؽي ح ؼيتً سٍو قرحّۿ ڈػّ حػَ وػايػي زٌػػگػيَء ڪج ڪزىػي “ُػيۿ وػؽ حػ ػؼيػتػً سػي‬
‫“چؽ ‪ 8‬سٍّري ‪2023‬ع‬
‫ڪاقش‬ ‫جٍيگلي جيَت‬

‫زىيً سي اـخٓياؾ سي ةػنش ـتب زيؽ زىيً واييَء سي ـٍص ةَ گ ٽشي رُي “ُيه كػرحي س ؽيا ۽ ٌػيّـ قغيؽف ـري رُيا “ًُ ۽ ايرّـفٽو ڪج اُو وکي غائب ٿي رُيا “ًُه‬

‫ٌهاليً جي اهچو ٻيلو نام دتم ٿييرڏ پکي‬

‫ڀارت ۾ وکيً سػي “ةػاديَء ۾ ڪا اچػي رُػي “ُػيه‬
‫قڊي ڪا سي قڅ ۾ ُػڪ حػازي کػّسػٍػا ىػٍػاةػق عػتػؽ‬
‫وئي “ُي حَ اقنَِ ُيانيَ سي اقچً ٻيهً ىاـ ىػرػاٌػي‬
‫وػکػي ةػػَ غػائػػب ٿػي رُػيػا “ُػػًه سػيػج عػّر وػکػي ةػػَ‬
‫گ ٽشي رُيا “ًُه‬
‫ىػطػلػلػػً ىػٍػػاةػق ُػيػانػيػائػػي ْػالئػلػي ۾ ‪ 7522‬۽‬
‫‪ 2222‬ىيٽؽـ سي اقچائيَء حي قاكّ ٻيهً ىاـ وکيػً‬
‫سا قاُيؽا عخو ٿي اـ سّ قڊق ـػتػب “ُػًه ٻػيػهػً سػي‬
‫قاډيۿ “نػػّدگػػيۿ ـ ػيػػاض ػخػػي ـػػؽگػػؽى ػيػػّـ ۽ ٌػػاسػػائػػؾ‬
‫ضػػػدعػهػيػػّـ وػ اـ ـػه ػفػهػػي ۾ اُػػو ىف ػئػػال “ُػػًه‬
‫ىٌّّڪهچؽ يٍٓي ُڪ ئي قڻ قاري ٻيهً ۾ ةػَ وػکػيػً‬
‫سي اٌّاع سي حٍّع ۾ گػِػٽػخػائػي ىػطػفػّس ڪػئػي‬ ‫انٍاؼ اةڎق‬
‫قئي “ُيه گهً ىاـ ٻّر ۽ ٻّٽً سا ٻز کڻي ُِخي ُخػي‬
‫اڊاى قارا ۽ ضياحياحي حٍّع ۾ ىػػدگػار وػکػي ۽ ٻػٍػي‬
‫ٻاري ۽ ةاغً ىاـ سيج سڻيا چ قارا وکي ةَ گ ٽشي رُيا “ًُه ريفائٍڊ يا سػيػ ٻػيػهػً ۾ سػيػج‬
‫سڻيً ۽ فاريفٽ اـپيلهفٽ ـڍائ قارـ وکيً سي حٓػاد ۾ ةَ گ ٽخائي اچي رُي “ُيه‬

‫ڀارة ۾ ‪ 791‬پکًٔ حْ اٌّاع ىام اٽڪم ‪ 72‬غٔڪڙه‬

‫آةادو پًّٓ پٍخً غانً حْ هچ ۾ گھٽخْ هٓئْ‬
‫آُْ‪ُ .‬ڪ رپّرٽ ىطاةق حٔڪڏًُ ٻٔال اٌِْ رٓث‬
‫سحو ٿٍٔصا رُٔا جَ پِّء ‪ 0722‬جائًٔ ڀارجْ ُيانَٔ ۾‬
‫صطف ‪ 72‬فْ غٔڪڙه کام ڪخَِ هڌٓڪ ٻٔالئْ‬
‫ةاكْ رُخْ هٍٓصا‪.‬‬

‫وکيً سي ارحراز ۽ ىّسّدگي ۾ ‪ 23‬کاـ ‪ 53‬في ـيرڎق گِٽخائي کي ُاُؽ ڪؽي ٿّه اـ ْيػم کػي ـػائفػٍػفػي ٻػّنػي ۾ ‛ڇفػيػٍػيػلػً‚ يػٓػٍػي‬
‫وکيً ۽ ساٌّرـ سي كػيػ گ ٽخائي ـڍسي ٿّه‬
‫ٻيهً ۾ قڈٌػڋ اٌفاٌي ىػاعهجۿ ضػدعهيً ۽ ىّـيياحي حتػيهيً ـتب ٿيٍػڋ اٌِيَء گِٽخائي سا گِؽا اذػؽ وػّنػيػٍػيػلػًۿ ضػيػاحػي حػٍػّعۿ کػاڈي سػي‬
‫كيً سي ويػاقار ۽ ُڪ نطاظ کاـ ـيّري ايرّـفٽو حي وٌّػاۿ سًٍِ ۾ گهً حي ڪىارا ڊيٍػڋ ىاکي سي ىػ کػاـ قيػٍػػي ُػڪ وػّوػٽ حػائػيػً‬
‫ُيانيَ سي اقچي ىاٿؽيً ۾ اقچً قيً سي ٽاريً حي ڳائيٍػڋ ُڪ وکي حائيً سي ةٍيادي اُييج “ُيه سيخّييػڪ وػکػيػً سػي ڳػڻػپ ۽ گػ ػٽػخػائػي‬
‫ةاةج حطليق ۽ روّرٽّـ ىّسّد “ًُۿ وؽ اُڎي ساىّ ۽ حطليق كػف روّرآ سّ ـاى ّـ اچ ةَ ىؽقري “ُيۿ سًٍِ ىاـ اُا عتؽ وئي ـگ ػي حػَ ڀػارت‬
‫سي ىغخهف ساگؽافيائي ْالئلً سي وکيً سي رُ ـِ ۽ اڊاؿ ويػائلي قٍُّار قغيؽف ۾ ڪِڎي كفو سي حتػيهي “ئي “ُي يا ڪاٌ ي “ئيه‬
‫زىيً سي اـخٓياؾ ۾ حتػيهي سّـ ـڀ کاـ قڈيڪ ـؽگؽىيّـ قچّني ُيانيائي ْالئلي ۾ ٌِؽ اچً ٿيّـۿ ۽ اـ ڪڋي ۾ اڃػا ةػَ كػػت اچػ سػّ‬
‫عػكّ “ُيه ُاُؽ “ُي حَ اـ ۾ حٓييؽاحي ـؽگؽىيّـ ةَ كاىم “ًُه ڇييً سػي اڊاقتۿ ـػيػاضػخػي اـػرػيػيػّـۿ رـػخػً سػي حػّـػيػّۿ ْػيػارحػً ۽‬
‫رُائلي ْالئلي سي حٓييؽ قغيؽف ـاـ كػرحي ىاضّني کي ةؽةاد ڪيّ ويّ قڃيه اًٌِ ْالئلً ۾ قيً کي ةػَ عػٍػؽا “ُػًه وػؽ ـػڀ کػاـ اُػو حػَ‬
‫اُّ نؽؼ احؽاکٍڊ سي ٻيهً ۽ وِاڋـ سي ڳانَِ ٌَ “ُيۿ ضياحياحي حٍّع ـاـ ىاڪىاؾ ىهڪ سي ىػغػخػهػف ضهػً کػي اڄ اُػڎا عػٍػؽا “ڊا “ُػًۿ ۽‬
‫ـائٍفػاـ ۽ ىاُؽ اٌڋي حؽكيَء سي عالؼ ىفهفم عتؽدار ڪؽي رُيا “ًُه ـائٍفػاًٌ ُيانيَ سي ْالئلػي ۾ قڊي اٌػػاز ۾ ٻػيػهػً سػي ٌػلػهػاـ‬
‫سا ةَ چخاَء ڊٌا “ًُه ُڪ روّرآ ىٍاةق سيرڍًُ ٻيال اٌِي ريج عخو ٿػيػٍػػا رُػيػا حػَ وػّج ‪ 2722‬حػائػيػً ڀػارحػي ُػيػانػيػَ ۾ نػؽؼ ‪ 72‬فػي‬
‫ـيرڎق کاـ ڪشَِ قڈيڪ ٻيالئي ةاكي رُشي قيٍػاه اـ نّرحطاؾ ۾ ىلاىي ٻّٽً ۽ ساٌّرـ سّ ‪ 23‬ـػيػرػڎق ضهػّ حػتػاُػَ ٿػي ـػگػ ػي ٿػّه‬
‫(ةيً اڪكّاىي ىيڊيا سي ذريًٓ حاـ ىػد قرحم)‪‬‬
‫حطليق ۾ ‪ 7522‬۽ ‪ 2222‬ىيٽؽـ سي اقچائيَء قارـ اٽرم ‪ 7263‬چّرس ىػيػٽػؽـ سػي ايػؽاىػي‬
‫کي كاىم ڪيّ قيّ “ُيه حطليق سي دائؽي ۾ ڈًِ كفيً سي زىيٍي اـخٓياؾ قارا ْالئلا كػاىػم‬
‫ُئاه كػرحي كاَُ ةهّط ۿ اٌطٍاط كػف ٻيال (گ ٽ اـخٓياؾ ٿيٍػڋ)ۿ ڈاٌگيم كاف ةػهػّط سػا ٻػيػال ۿ‬
‫دياؾ سا ٻيالۿ زرْي وّک قارا ْالئلا ۽ ڪاٺ سي رُائلي ٻيهً سّ سائؾق قرحّ قيّه ديؽادقـ ۾ قاكػّ‬
‫ـيٍٽؽ فار ايرانّسي ڇيّنپيٍٽ ايٍڊ ريفػؽڅ (ـػيػڊار) ۽ ضػيػػر“ةػاد ۾ ـػيػٍػٽػؽ فػار ىػانػيػرػيػّنػؽ‬
‫ةائهّسي قارـ ـائٍفػاًٌ اـ گڍيم اڀياس ۾ وکيً سي ويػائق قاري ىّـو سّ ةَ سائؾق قرحّه‬
‫‛ـيڊار‚ سي ـائٍفػاـ ۽ حازي ُڪ حطليلاحي ىلاني سي ىکيَ نػيػکػرػا غػؾانػَ كػِػاب انػػيػً ىػيػڊيػا کػي ٻػڋايػّ حػَ زىػيػً سػي اـػخػٓػيػاؾ ۾‬
‫حتػيهي قارـ ْالئلً سي اًٌِ وکيً سي حٓػاد ۾ گِٽػخػائػي ڊٺػي قئػي “ُػيۿ سػيػرػي گػڍيػم يػا ُػڪ سػِػڎـ “کػيػؽـ ۾ رُػً ٿػاه ڪػي وػکػي‬
‫گ اٽً ٻيهً ۾ رُ سا ْادي ٌُّػا “ًُۿ سڍًُ حَ ڪي ىيّـ قارـ ةاغًۿ ڪي کؽـ ۽ ٌٍڌـ ٻػيػهػً سػي ضفػاب ـػاـ وػاڻ کػي وػهػٽػائػي قٺػً ٿػاه‬
‫ىطللً ڊٺّ “ُي حَ رفّس ةهيڊۿ قڇويرؽۿ يهٌّيپۿ رفّس ـتياۿ قائٽ ٿؽقڇيٽۿ ڪفٍگ ٿؽش ۽ ةػهػيػڪ فػيػفػٽ قارةػهػؽ سػِػڎا گػ ػاٽػً ٻػيػهػً سػا‬
‫وکي ةػنيم قاُيؽـ ىاـ غائب “ًُه حطليق ۾ ڪاٺ ڪٽً سي حٓػاد سّ قاـٍّ ـيػّرـ وػکػيػً سػي ىػّسػّدگػي ـػاـ ڊٺػّ قيػّه يػٓػٍػي سػٍػِػً‬
‫ٍُڋ حي سيخؽا گ ڻا ڪاٺ ڪٺا ُئاۿ احي ايخؽا ئي گ ڻا وکي ڊٺا قياه قيً حي ـػّراخ ڪػؽڻ قارـ وػکػيػً سػي اـ اٌػّکػي ڪػؽت سػّ فػائػػق ٻػيػً‬
‫وکيً کي ىهي ٿّۿ سيري اًٌِ ـّراعً ۾ وٍٍِشا “کيؽا ٺاُيً ٿاه‬
‫ٌُّئً اُا نؽؼ ُيانيائي عٍي ۾ وکيً سي حٓػاد ۾ گ ٽخائي سي ڳانَِ ٌَ “ُيۿ وؽ وّري ڀارت ۾ وکيً سي “ةاديَء ۾ حياؿ گػ ػڻػي گػ ػٽػخػائػي‬
‫“ئي “ُيه ‛اـٽيٽ “ؼ اٌڊياز ةؽڇ روّرآ ‪ ‚2222‬ىٍاةق ڀارت ۾ ‪ 645‬وکيً سي اٌّاع ىاـ اٽرم ‪ 62‬ـيرڎق “ةػادي وػّيػً وػٍػشػً ـػانػً سػي‬
‫قڅ ۾ گ ٽشي قيئي “ُيه اـ روّرآ سي ڇيٽا ىهڪ ڀؽ سي ‪ُ 73‬ؾار وکيً سي ٌگؽاًٌ سي ُػڪ ڪػؽقڋ ىلػاُػػـ سػي ىػػد ـػاـ حػيػار ڪػئػي قئػي‬
‫ُئيه حيؾي ـاـ عخو ٿيٍػڋ ‪ 727‬اٌّاع سي حطفَ سي ضّاني ـاـ ڳڻخي سّ اُِار ڪيّ قيّه حيؾي ـاـ عخو ٿيٍػڋ اٌّاع ۾ ريپٽؽۿ ـػؽڻۿ ڳػشػ ػَۿ‬
‫ىٍيّيٽۿ ڪاىً ققڇكؽائڪۿ كالرزۿ ڪاىً گؽيٍلاٌڪۿ رفّس ٽيهڊ ڪر ۿ اقريٍٽم ـراج ڪر ۽ ريڊٌيڪ فانرً قغيؽف كاىم “ًُه‬
‫ـائٍفػاًٌ ىٍاةق ٻيهً ۾ اٌفاٌي ُهچم ـاـ گڍ ْالئلي کاـ ٻاُؽ ةَ اٌّاع سي “ىػ ڊـ ۾ “ئي “ُيه سيئً ُػً اقچػائػي حػي ڪػتػّحػؽ ۽ ڪػاري‬
‫ـؽڻ اچي قيا “ًُۿ ڈاڪاڻ حَ اًٌِ سا وٍٍِشا قاُيؽا عٍؽي ۾ وئشي چرا “ًُه زىيً سي اـخٓياؾ سي ةػنش ـتب زيؽ زىيً واييَء سي ـٍػص ةػَ‬
‫گ ٽشي رُي “ُيه كػرحي س ؽيا ۽ ٌػيّـ قغيؽف ـري رُيا “ًُ ۽ ايرّـفٽو ڪج اُو وکي غائب ٿي رُيا “ًُه حازق اڀياس كػػرحػي قاُػيػؽـ ۾‬

‫‪6‬‬
‫“چؽ ‪ 8‬سٍّري ‪2023‬ع‬
‫ڪاقش‬ ‫‪ 7‬جيَريۿ ‪ٌ96‬يو هرسي‬

‫اٌّر ويؽزادي سي يادـ سي قيؽههههه‬

‫ٌڪ ڪهري جي ٌڪ ڎييٍو جي ڪٍاڻي‬

‫غچ جَ اٌّر صاذب حا ٽِڪ ٍُٔئط ةَ ڪًٍ ۾ گٌّخً ٿا‪ ًُُ .‬حْ ٽِڪً‬
‫ىام زٌصگَْء حّ اذػاس ٿٍٔصه ُّ‪ ُّ .‬ڪٔڏه ٌَ زٌصَُ دك اٌػام ُّ!!‬
‫ُّ اُّ ةَ ٌَ ڏغٍصه ُّ جَ‪ ،‬اغام غٍصس غاىِّم‪ُ ،‬ٿً حا ٻار آُّٔم‪ ،‬پط‬
‫ًُ اغام کْ پاڻ حٔحطه غيخِّٔ ۽ ُڪخٔحطا ذق ڏٌا‪.‬‬

‫ٿػيػٍػػػق ُػيػٍػئػػً ُػيػػّ حػػَۿ اٌػػّر نػػاضػػب ُػيػيػلػػَ ايػخػػؽي چػػاٌػِػػَ‬
‫گِؽائيٍػق ُّ سػّ اـػاـ ڪػّد ڀػؽي وػيػئػٍػػا ُػيػاـػيػًه ٌهػيػؽ‬
‫ناضب سي قاري حي ڪٽ چاٌَِ ىهٍػي ُئي حػَۿ اٌػّر نػاضػب‬
‫چٌّػق ُّ حَۿ ‛اةاۿ ُيَء حَ ايػخػؽي چػاٌػِػَ “ُػي سػّ اـ ۾ سػِػاحػي‬
‫ڪؽيه‚‬ ‫وايّـ ٿا حَ وٽرّ ٿّ ِ‬
‫چاٌَِ اچ حي اٌّر ناضبۿ سّکيػي کػي ضػرػو سػاري ڪػٍػػق‬
‫ُّ حَۿ ‛ ُّ ةػر ناضبۿ ٌهيؽ ناضب ۽ کػيػؿ چػاٌػِػَ ۾ ٌػانػي‬
‫ىاحؽ کٍڊ قسِي ڊئيۿ‚ وؽ ىّـ ڊاًٌِ اكارق ڪؽي چٌّػق ُئػؿۿ‬
‫‛ُي دكيً “ُي ٌَۿ اـ کي کٍڊ ۾ چاٌَِ قسِي ڊئيه‚‬
‫اٌّر ناضب گِڻّ ڪؽي عّكگّار ىػّڇ ۾ ُػٌّػػق ُػّۿ اٌػرػؽي‬
‫اـاـ چار ئي ُڪ ڪيؽي ۾ ويا ٽِڪ ڊيٍػا ُئاـيًه ُػرػڎي‬
‫ڊيًٍِ ُي ىٍٍِشا ٽئي ـيٍئؽ دقـج ڪًٍِ ةؾٌؿ ىػيػً کػاـ‬
‫اٌٽؽقيّ ڪؽڻ قياه ىّٽي “يا حػَ اٌػّر نػاضػب چػّڻ ن ػّۿ‛دكػيػًۿ‬
‫حّـ ڪاىؽس سّ نفطّ ڪڌٌػق “ُيًه ُي حّکي عتؽ “ُػي حػَ‬
‫‪Account for‬ڈا کي چػئػتػّ “ُػيه اـػاـ کػي ةػَ عػتػؽ ٌػَ‬
‫ُئيۿ وؽ ًُ ڪارقةاري كغهيج کاـ ـکي “يا “ُػيػّـه‚ (ُػّ‬
‫ىّـ ـاـ اڪرؽۿ ىّـ کي ’دكيً‘ چئي ىغاٌب ٿيٍػق ُّه)‬
‫ىّـ ـايً كػرػايػج ڪػٍػػي چػيػّ حػَۿ ‛ڪػاىػؽس سػّ نػفػطػّ‬
‫ڪڌاـ ىاـ ٿّ ۽ قري اٌٽؽقيّ ۾ ىّـ کي قٺي ٌَ قيا “ُيّ܁‚‬
‫ُڪ ڊيًٍِ اٌّر ويؽزادي ناضبۿ ُػيػيػلػَ سػيػاـ‬
‫زٌػَُ دنيَء قاري اٌػاز ۾ڪيؽي ۾ داعم ٿػيػٍػػي‬
‫ئيۿ ةػؽـػات سػي ىػالزؿ اٌػّر سػّکػيػي کػي ـػڍ‬
‫ڪ ػيػػّه ُػػً ـ ػي ػش ػِ ػيػػّ حػػَۿ ـػػائ ػيػػً چػػاٌ ػِػػَ‬ ‫انَِ ةغق راٺّڋ‬
‫گِؽائيػٍػػقۿوػؽ اـ ڊيػٍػِػً ىػٍػِػٍػشػّ قارق ُػّه ُػً‬
‫سػػّکػيػػي کػػاـ وػډػيػػّ حػػَۿ ‛راٺػػّڋۿ نػيػػاري ڈػػڍيۿ‬
‫گهلً ضػيػ ۾ رُ ڪج ڈّ ٌٿّ اچي܁‚‬
‫ناضب نياريَء ىاـ ىڱڻّ ڪيّ “ُي ۽ ن ػي ٿػّ وػيػار‬ ‫َ‬ ‫راٺّڋ‬ ‫اٌّر سّکيي کيؿ چيّۿ‛ـائيًۿ‬
‫سي كادي ڪٍػقۿ اٌرؽي ًُ کي نياريَء سي گٽؽـ ىاـ ةَ عّكتّج ٿي اچي ٿي!‚‬
‫ىّـ کيً ٻڋايّ حَۿ ‛ىّـ وٍٍِشي ٿيٍػڋ گِؽقاريَء سي چّڻ حي ـّرًُ رقزا ةَ رکيا!‚‬
‫اٌّر ناضب چيّۿ ‛ُمۿ زـ ىؽيػ!‚‬
‫اٌّر ناضبۿ سّکيي کاـ ٻيّ ـّاؾ ڪيّۿ‛ٻڋق “ُي حَ حّـ ُيَء ٌػّڪػؽي ڈػڍيۿ وػّنػيػؿ ۾‬
‫ڀؽحي ٿئيً ويّه اُّ ٻڋاج حَ وّنيؿ قارق ٿي ڪؽي وِؽيّـ ڪو ڪِڎق ڪٍػيً܁‚‬
‫اٌّر سّکيي ٺَِ وَِ قراييّۿ‛ـائيًۿ وِؽياـ يّـف كاُيً ناضب سي اڪائٌّٽٍٽ وػٌّػا قاڪ‬
‫کي گؽفخار ڪٍػسه‚‬
‫ىّـ وډيّۿ ‛ڈّ اةا܁‚‬
‫چيائيًۿ ‛اٌرؽي سّ وٌّا قاڪ ىّـ کي رڋائي رڋائي وگِار ڊيٍػق “ُيه‚‬
‫اٌّر ناضب ُييلَ سياـ ٽِڪ ڊٌا ۽ ڪيؽي ۾ قيٺم ىٍٍِػشػا ٻػَ ـػيػٍػئػؽ دقـػج܀ ةػػر اةػڎق‬
‫ناضب ۽ ٌهيؽ اْشاز ناضب ةَ زقر ـاـ که ن اه اـ ڳانَِ سّ ڪالئييرػؿ احػي ٿػيػّ حػَۿ‬

‫اٌّر ويؽزادق ‪7777‬ع ۾ه (فّٽّگؽافي كتيؽ ـّىؽق)‬

‫ٻڋايّ ُّ حَ ةاس سّ ىّڇ ٺيڪ ٌَ “ُيه ُا يارۿ ائيً ئي ُّه‚‬ ‫اٌّر ناضب ىػٓػيػّؾ ىػٍػاةػق‬
‫ىّـ کيً ٻڋايّ حَۿ ‛ىّـ حَ ىڎئي ضّاؾ ڪياه‚ اـ حي ُّ کهٍػا رُياه‬ ‫چ ػيػػّۿ ‛ حػػُّػػاـ قات ڳػػاڋُػػً‬
‫ڪڍًُ ڪڍًُ اٌّر ناضب ۽ ىاـ ُػرػٻػئػي حػي دقةػػق ضػيػال ڪػٍػػا ُػيػاـػيػً حػَۿ ٌهػيػؽ‬ ‫ڈ ػػّڪ ػػؽـ ک ػػي ة ػػاس اـ ػػاـ‬
‫ناضب ىفرؽائيٍػق رٍُػق ُّۿ وؽ ةػر ناضب چٌّػق ُّۿ ‛ادا اُي ىيؾائم ضيال ٻئي دكػيػً‬ ‫ـػ ػيػ ػٍػ ػئ ػػؽز ـ ػػاـ ڪػ ػيػ ػئ ػػً‬
‫ُرٻئي حي ڪشّه اـاـ کي ‪save‬ڪشّه‚‬ ‫ىػػّڪ ػهػػي ُػػاه ُػػي يػػاد رک‬
‫ىاـ حّڋي سّ ڈڎق ُيؿۿ وؽ ڀاڅي وچائي کػڻػي ايػٍػػق ُػيػؿه اٌػّر نػاضػبۿ ةػػر نػاضػب ۽‬ ‫‪“Boss is always‬‬
‫ٌهيؽ ناضب ةَ سّڳي ىاٌي “ييٍػا ُئاه ُرڎي ڊيٍِػً اٌػّر نػاضػب کػي گػِػؽاـ ىػاٌػي ٌػَ‬ ‫‪right. When you‬‬
‫ىهيۿ ـّ وٍٍِشي نيکي حاقيهّـ ويق ڪٍػق رُيّه اـ حػي اقچػخػّ ـػاىػِػّـ كػؽةػاـ وػيػؽزادق‬ ‫‪feel Boss is‬‬
‫ناضب “يّ وئيه اـ وډيّ حَۿ ‛راٺّڋ ڈا ٿيّ܁‚‬ ‫‪wrong, then‬‬
‫ىّـ چيّۿ ‛دكيً کي گِؽاـ ىاٌي ٌَ ىهي “ُيه‚‬ ‫‪follow the rule‬‬
‫اـ حي ًُ حتهؽق ڪٍػي چيّۿ‛ىاٌي ةَ ادا ڪيئً ىهيئؿه اڄ دكػيػً گػِػؽ سػا ٿػاٌ َػّ ٌػَ ڈقحػا‬ ‫‪that Boss is‬‬
‫ٌُّػاه‚ اـ حي اـاـ ـڀ ٽِڪ ڊي ن اـيًه‬ ‫“– ‪always right‬‬
‫ىّـ چيّ حَۿ ‛عتؽ وئي ىڎس ىايَِّء سي!‚‬ ‫ىّـ ٿّرق چٻّ ىػٍػِػً ڪػيػّ‬
‫اـ حي اٌّر ناضب ىٓيّؾ ىٍاةق چّڻ ن ّۿ‛اڋي اـػاـ ڪػّ حػُّػاـ سػِػڎا “ُػيػّـ ڈػا܁ اـػاـ‬ ‫۽ ڪو ۾ ن ي قيؿه‬
‫گِؽ قيٍػا “ُيّـ حَ ىايً کي ويٽ ۾ ـاَُ ٌَ ٌُّػق “ُي!‚‬ ‫ٻئي ڊيًٍِ حي اٌػّر نػاضػب‬
‫اـ حي كؽةاـ ناضب قڊا ٽِڪ ڊيٍػق رُيّه‬ ‫۽ ىٍِػٍػشػً ـػيػٍػئػؽ دقـػخػً‬
‫ُيَء حَ ُڪ ڪيؽي سي ُڪ ڊيًٍِ سي ڪِايػي “ُػيۿ وػؽ ـػي حػَ اٌػّر نػاضػب سػا ٽػِػڪ‬ ‫کي يّـف كػاُػيػً نػاضػب‬
‫ُيٍئؽ ةَ ڪًٍ ۾ گٌّشً ٿاه ًُ سي ٽِرً ىاـ زٌػگيَء سّ اضفاس ٿيٍػق ُػّه ُػّ ڪػيػڍق‬ ‫ٻيِؽ گِؽايّه ـٍػـ قڃ کاـ‬
‫ٌَ زٌػَُ دؾ اٌفاـ ُّ!! ُّ اُّ ةَ ٌَ ڊـٍػق ُّ حَۿ اـاـ ـٍػس ـاىِّـۿ ُػٿػً سػا ٻػار “ُػيػّـۿ‬ ‫اڳ ۾ ىػػّـ ک ػيػػً ٻػػڋايػػّ‬
‫وؽ ًُ اـاـ کي واڻ سيخؽق ـيشِيّ ۽ ُرشيخؽا ضق ڊٌاه‬ ‫حَۿ‛اڄ ةػاس سػّ ىػّڇ عػؽاب‬ ‫‛يٍگ وؽقگؽيفّ ٿٍرؽس فّرؿ‚ واراـ ‪ 7763‬۾ ـرؽٌڊ ۾ ٿيم وؽقگؽاؿ ۾ كؽيڪ اٌّر ويؽزادقۿ فليؽ ىطيػ ڪكاريۿ ىطيػ اةؽاُيو سّيّ ۽ ركيػ اضيػ كاھ (قيٺم) ۽‬
‫ـٍػـ وٺياـ ةيٺم نياكج رىّيۿ سالؾ ىطيّد كاھۿ ىٍيؽ كاھۿ ادريؿ سخّئيۿ غالؿ رـّؾ زٌئّر ۽ فيو ويؽزادقه (حهّيؽ ىٍيؽ كاَُ سي قاؾ حاـ قرحم)‬
‫اٌّر ناضب ـاـۿ اـ کاـ اڳ ۾ ىّـ کي رقزاٌػي ْػّاىػي “قاز ۾ ةػَ گػڍسػي ڪػو ڪػؽڻ سػّ‬ ‫اٿّه ٌَ قڃٌّؿ܁ اٌّر ناضب‬ ‫َ‬
‫ىّكّٓ ىهيّ ُّۿ وؽ ًُ ىاـ ڪڍًُ ةَ ڈاريائپ سّ اضفاس ٌَ ٿيّه ُّ کِهي اـهو “زادۿ ُػػايػج‬ ‫چّڻ ن ّۿ ‛حّ کي ڪًٍِ ٻڋايّ܁‚‬ ‫اٌّر ناضبۿ سّکيي کي چيّ حَۿ ‛ُاڻ چاٌَِ حَ ويار܁‚‬
‫ىٍگي ۽ ٻيً سا چؽچا ٻڋائيٍػق ُّه ڪڍًُ ـٍشيػف ٌُّػا ُياـيً حػَۿ چػٌّػػق ُػّ حػَۿ ‛ُػاڻ‬ ‫ىّـ چيّۿ ‛ىّـ کي ىٍٍِشً ذريًٓ ٻڋايّۿ حَ اڄ ةاس گِاٽي سّ ـّدق ڪيّ “ُػيۿ اٌػرػؽي‬ ‫سّکئي چيّۿ‛ ـائيً ڪِڎي چاٌَِ وئيٍػئّۿ ٌهيؽ ناضب قاري وٽري ڪُ قاري يا ڪا ٻي܁‚‬
‫حُّاـ سي ـّكهؾؿ عخو ٿي قئي “ُيه ىّـ کي سڍًُ کاـ عتؽ وئي حَ “ىػؽيػج ىػيػاَء سػي‬ ‫اـ سّ ىّڇ نطيص ٌاُيه‚‬ ‫اـ حي اٌّر ناضب زقر ـاـ کهيّ ۽ کيػؿ عػتػؽدار ڪػيػّ حػَۿ ‛ٌهػيػؽ ڊاډق ـػٍػشػيػػف نػاضػب‬
‫ُشي يا وؽقنخاري (وّرُيخً) سي “ىؽيجۿ حَ ىاـ ڪاىؽيڊـ کاـ واـيؽق ٿي قيؿه‚‪‬‬ ‫اٌّر ناضب ۽ ىٍٍِشا ـيٍئؽ دقـج ىّٽي “ياه ىّـ کي قرائي قياۿ ‛دكيًۿ حػّ کػي ڪػٍػِػً‬ ‫“ُيۿ عياؾ ڪشاـجه‚‬

‫‪7‬‬
‫“چؽ ‪ 8‬سٍّري ‪2023‬ع‬
‫ڪاقش‬ ‫تاريخ جَ هرق‬

‫ـائيً ىيؽ ىطيػ ويؽزادي سي ًُ ڪخاب ۾ كاىم ني وٍٍِشي ىّىّْاحي ةيِڪ ـاـ انڳ اضفاس اڀاري رُيا “ًُ‬
‫ڀٽائيَء جي شاعري ۽ فڪر ةاةت‬
‫تذليقي ٻَليَء ۾ لکيل ڪتاب‬
‫ـػػائ ػيػػً ى ػيػػؽ ى ػط ػيػػػ‬
‫و ػيػػؽزادق ة ػٍ ػيػػادي ٌػػّر‬
‫ُػػڪ زرْػػي ىػػاُػػؽۿ ادب‬
‫۾ ُّ اقؾ ۽ “عؽ كاْػؽ ۽‬
‫قڅ ۾ ـايػؿ ىػٍػهػّب‬
‫ٻ ػيػػّـ ڪ ػي ػخػػؽيػػّـ ئػػي‬
‫ٌفػ ػتػ ػخ ػػّـ “ُ ػػًه ُ ػػڪ‬
‫ٌفػػم سػػّ ُػػّ ٌػِػػؽيػػاحػػي‬
‫اـػخػػادۿ ىػػّـ ػي ػلػػيَء سػػّ‬
‫څايّۿ گيج سػّ ةػيػيػرػاؾ‬
‫ـ ػػؽسػ ػڻػ ػِ ػػارۿ ٌػ ػِ ػػاي ػػج‬
‫ضفػػاس كػغػػم ۽ قاڈق‬
‫ايو ايڇ وٍِّر ىّسب ـٍڋ ۾ ٻڋ ڈرؿ܀ ـّىؽـ سي ضرّىج سي “عؽ حائيً رُيّه‬
‫سيڌ ۾ ُٻڌ ڌرلۿ سيڌي ٻَليَء ۾‬
‫نرهج لفظ ُٻڌ ۽ ُٻڌ ذات‬
‫ٻڋىج ۽ اـ سي ٺهًِ ةاةج ىٍٍِشا ىييّـ ڪخاب ‛ڪاڈّ‪ُ 8‬ڪ اڀياسۿ‚ ‛دادق ائػٽ گػالٌػؿ‚ ۽ ‛اي‬
‫گهيپؿ اـ ٽَ ُفٽؽي “ؼ ـٍڋ‚ ۾ كاىم “ًُه ُج ‛ٻڋـٽ ـٍػڋ‚ ۽ اـ حػي ٻػڋ ىػج سػي ڪػشػ ػَ اذػؽ‬
‫ةاةج ىغخهؽ ةياـ ڪؽيّ “ُيه ـٍڋ ۾ ٻڋ ڈرؿ ىّريا گِؽايي سي ةادكاھ اكّڪا يا “ـػّڪػا سػي دقر‬
‫۾ حياؿ گِڻّ ڦِهيّه اكّڪا يا “ـّڪا ‪ 246‬كتم ىفيص کاـ ‪ 212‬كتػم ىفػيػص حػائػيػً ضػرػيػؽاـ‬
‫رُيّه ـٍػس دقر ۾ ـٍڋ ٻڋىج سي اُػو عػٍػً ۾ كػيػار ٿػيػٍػػي ھػئػيه ٻػڋ ڈرؿ سػّـ ڪػاٌػفػؽٌفػّـ‬
‫ڪّٺايائيًه ڪخاب ‛سٍػث انفٍڋ‚ ىّسب ُڪ ڪاٌفؽٌؿ ۾ ـٍڋ سا ڀرلّ يا كيٍي و كػؽيػڪ ٿػيػا‬
‫ُئاه ـٍڋ ۾ وّج راج گِؽايي سا ضريؽاـ܀ چٍػر ۽ ـٍػػس وػٽ ۽ ةػؽُػيػ “ةػاد سػّ ضػاڪػو ۽ ـػيػُّػ‬
‫كهٓي سّ ضريؽاـ ةَ ٻڋىج سا ويؽقڪار ُئاه ةؽھي گِؽايي ۾ ةػَ ٻػڋىػج سػّ قڊق ڦػِػالُء ُػّه ةػؽھػيػ‬
‫گِؽايي سي دقر ۾ حَ ٻڋيا وؽڳڻّ ُّۿ سيرّ ٌتي ةػغػق ةػهػّڅ نػاضػب ىػّسػب ىػّسػّدف ـػيػُّػ کػاـ‬
‫كؽقع ٿئي ويّ ۽ احؽ ٌؽؼ گٍػاقا حائيً ُّه ڪً حاريغً ىّسب ـتي حائيً ُّه‬
‫ايو ايڇ وٍِّر ىّسب ـٍڋ ۾ ٻڋ ڈرؿ܀ ـّىؽـ سي ضرّىج سي “عؽ حائػيػً رُػيػّه ـػٍػڋي ٻػّنػيَء سػي‬
‫رکيم ىّرائي‬ ‫ةِخؽيً نيکڪ سّڳي عانػ ىّسب اڄ ةَ عيؽوّر ىيؽس ۽ ىطؽاةپّر ۾ ٻڋىػج ىػؼُػب قارا رُػً ٿػاه ُػً‬ ‫ْؾيؾ ڪٍگؽايي‬
‫سّ اُّ اُو اٌرلاؼ ۽ ـٍػس ٌئيً کّج “ُي حَۿ ُيٍئؽ ةَ ـاڳي ىػؼُػب قارا ـػٍػڋ ۾ رُػائػق وػؼيػؽ‬
‫“ًُه سّڳي عانػ ىّسب عيؽوّر ىيؽس ىهٓي ۾ ٻڋ ذات رُي ٿيه عيؽوّر ىيػؽس ـػاـ حػٓػهػق رکػٍػػڋ‬

‫ىٍٍِخْ ىشاُصو ۾ آٓم آُْ جَ ُُْء ڪحاب اًٌِ ادارم حْ ٽٔتم جْ چڱّ ئاْ هكاث زىااٌاْ‬
‫غٍڌ جْ ُٻڌىث حْ اثط ُٔٺ غٍڌ ۾ ” ُٻڍه“ ٌانّ رکّٔ هڃْ ٿّ‪ .‬اُّ ٌاناّ ُٻاڌ ىاام ُٻاڌه ۽ پاِّء ُٻاڍه‬
‫حْ دز حّ عضاب غٍِصه رٍُصه ۽ ُاڻ ًُ غج حْ رهشٍْ ڏغْ هرجْ آُْ‪.‬‬
‫ةڻّٔ‪ ،‬ڇّ جَ گّجو ُٻڌ اُو ىضُتْ ششصٔاث ُاّ‪ .‬حأائاً دهده‪ ،‬درٓاا ساام هلأاطن ٌااناّ رکاٍاصا‬
‫آُّٔم‪ُ .‬ٻڍه اصم ُٻڌه حّ ةگاڙ آُْ‪ .‬غٍڌو ٻّنَْء حْ ةِحطًٓ نٔکڪ حّڳْ سانص ىّحاب ا ةاَ‬
‫ـڃايپ اُا حَ كاَُ ـاـ ـٍػس ن اُءه‬ ‫سٔطپّر ىٔطس ۽ ىرطاةپّر ۾ ُٻڌىث ىضُب هارا رًُ ٿا‪.‬‬
‫ةِخؽ ئي ٿيّ “ُي سّ كاَُ ـائيًَء ةاةػج ـػٍػػس انػڳ انػڳ ىػّىػّْػً حػي‬
‫نکيم ۽ ڪڍًُ كاَُ ـائيً سي ىيهي قاريػً حػلػؽيػتػً کػاـ ـػّاج ڪػً ٻػيػً‬
‫حلؽيتً ۾ وڎُيم ىييًٌّ سي ُيَء ـِيڎ ٌاني ‛ىّـ وػؽيػاـ ـػيػً ىػيػٍػِػً‚‬
‫ڪخاب سي نػّرت ۾ وػڋري ٿػي “ُػيه اـ ڪج اـػاـ کػي وػٍػِػٍػشػي دقـػج‬
‫ىطيػ ضٍيف ـّىؽي سّ ٿّرق كتّؾ ڪؽڻ گِػؽسػيۿ سػٍػِػً سػي سػاکػّڋ کػاـ‬
‫ـّاج ُي ني ڪخاةي كرم ىايي ٌَ ـگًِ ُاه‬
‫كاَُ ـائيًَء سي كاْػؽيَء ةػاةػج نػکػيػم ُػي ىيػيػّـ ـػائػيػً ىػيػؽ ىػطػيػػ‬
‫ويؽزادي سي ْهيي وِي سي ٌلاٌػُي ڪٍػڋ حَ “ًُ ئيۿ وؽ اٌِػً سػي ٻػّنػي‬
‫سيرا كاْؽايّ اضفاس ويػا ڪؽائي رُي “ُيۿ اـ سّ سّاب ٌَ “ُيه ٌُّئػً‬
‫ُؽ نکٍػڋ سي ٌگاَُ وٍٍِشي ٌُّػي ةَ ڪڍًُ ىّىًّْ سي ُڪ سِڎائػيۿ‬
‫ڪشَِ ٌئّـ ىطفّس ٌَ ڪؽائيٍػي “ُيۿ وؽ ـائيً ىيؽ ىطيػ ويؽزادي سي‬
‫ڪخاب ۾ كاىم ىڎئي ني وٍٍِشي وٍػِػٍػشػي ىػّىػّْػاحػي ةػيػِػڪ ـػاـ‬
‫انڳ انڳ اضفاس اڀاري رُيا “ًُۿ سًٍِ ـتب ُڪ ُػيُء ىػغػخػهػؽ ڪػخػاب ُػٌّػػي ةػَ وػٍػِػٍػشػي ـػڃػايػپ‬
‫‛نٍيف كٍاـي‚ قاري ضهي ۾ اُػيػيػج ـػاـ ُػاُػؽ ڪػٍػػقه ڈػاڪػاڻ حػَ كػاُػَ ـػائػيػًَء ةػاةػج ُػي نػکػڻػيػّـ‬
‫وٍٍِشي اـهّب ـاـ ڊٺيّـ ۽ وؽکيّـ قيٍػيّـ حَ ىٍشِائً وٍٍِشي ٌؽانپ ـػاىػِػّـ اچػي قيػٍػػيه ٻػيَء ٌػؽح‬
‫كاَُ ـائيًَء حي نکٍػڋـ سيخؽق قرساُء کاـ ڪو قرحّ “ُيۿ اـ ڪشَِ ةَ ٌئيً نک کي رقڪي ڈڍيّ “ُيه‬
‫ڪًٍِ کي ةَ اْخؽاض ٌَ ٿيٍػقۿ سيرڍًُ كاَُ ـائيًَء ـاـ ْليػحيٍػيَء سّ اُِار قري قري ڪيّ قڃيۿ وؽ‬
‫دٌيا سي اُو كاْؽـ سياـ كاَُ سي كاْؽيَء سي وؽک ڪؽڻ ۽ اـ کي حٍلػيػػي حػارازيَء ۾ حػّرڻ سػي ْػهػيػي‬
‫گِؽج اڃا قڈيم “ُيۿ سًٍِ سّ وّراُء اـ حيؾيَء ـاـ ٌَ ٿي رُيّ “ُيۿ سيخؽي حيؾيَء ـاـ ٌػيػاُء ٿػي رُػيػّ “ُػيه‬
‫اـ ـاـ گڍ ادب ۽ حٍليػ سي ٌاني ۾ عّكاىػ ٿي رُي “ُيه ْهوۿ ادبۿ حطليق ۽ حٍليػ سا ةٍياد اـػيػً ٌػيػڪ‬
‫عّاُلً حي رکي رُيا “ُيّـ يا وٍٍِشي ـياـي ىٍلػائػً حػيه ڪػيػئػً ةػَۿ ُػيُء ڪػخػاب اُػڎي عػّكػاىػػي‬
‫ڪهچؽ کاـ ٻاُؽ “ُيه ىيرً “ُي حَ اـ ـتب سي ڪؽي كاَُ ـائيًَء سي ٌانً ـػاـ ڪػو ڪػٍػػڋ ادارـ اُػّ‬
‫ٺيڪ ٌَ ـيشِيّ ُشي ًُ ڪخاب کي كايّ ڪؽائ ه سيخّييػڪ ىػٍػِػٍػشػي ىلػاُػػي ۾ “يػم “ُػي حػَ ُػيُء‬ ‫ُيؽق عاـ ٺه َۿ سُّي حٓهلّ (فّٽّ گؽافي‪ْ 8‬ؾيؾ ڪٍگؽايي)‬
‫ڪخاب اًٌِ ادارـ سي ٽيتم حي چڱّ ئي قكج زىاٌي سػي دز سػّ ْػؼاب ـػِػٍػػق رُػٍػػق ۽ ُػاڻ ُػً ـػز سػي‬
‫رقكٍي ڊـي قرحي “ُيه‬ ‫ـٍڋي ٻّنيَء سّ ةِخؽيً كاْؽ اـهو ةَ ذات سّ ٻڋ “ُيه سڍًُ حَ ةهّڅ ناضب ۽ كيظ ساقيػ ْهي ـٍڋي ىّسب ڪڋڪايي ۽ كيتؽ ‪-‬كػِػػادڪػّآ‬
‫‪ 726‬نفطً سي ًُ ڪخاب سي نٍيف كٍاـيَء ۾ ُڪ اُو ڪخاب ٌّر ىؽقر ـڃايپ ٿيڻي “ُيه‬ ‫ىهٓي ۽ سِم ىگفي ۾ ةَ ٻڋ ذات رُي ٿيه‬
‫كاَُ ـائيًَء سي كاْؽي ۽ فرؽ ةاةج ُيُء ڪخاب حغهيلي ٻّنيَء ۾ نکيم “ُػي ۽ ڪػٍػِػً ةػَ ىػٌّػشػِػاري‬ ‫ـٍڋ حي ٻڋىج سي اذؽ ُي ـٍڋ ۾ ‛ٻڌق‚ ٌانّ رکيّ قڃي ٿّه اُّ ٌانّ ٻڋ ىاـ ٻڋق ۽ وّج ٻڌق ةڻيّۿ ڈّ حَ گّحو ٻڋ اُو ىؼُتي كغهػيػج ُػّه سػيػئػً‬
‫دقدقۿ دريا عاـ قغيؽف ٌانّ رکٍػا “ُيّـه ٻڌق انم ٻڋق سّ ةگاڋ “ُيه ةػر اةڎي وٍٍِشي ُڪ ڪخاب ۾ نکيّ “ُي حَۿ ‛ـٍڋي ٻّنيَء سػّ نػفػَ يػا اَىػؽ‬
‫کاـ “سّ “ُيه ڪًٍِ ةَ كاْؽ سّ ٌرؽ ايئً ٿيٍػق “ُيۿ سيئً ًُ ڪخاب سّ ٌرؽ “ُيه ـيػتػارا وػتػهػيػرػيػلػً‬ ‫’ٻڋ‘ سًٍِ سّ ىهػر ٻڋڻ “ُي ۽ فٓم “ُي ـّ گّحو ٻڋ سي ڪؽي ـٍڋي ٻّنيَء ۾ “يّ “ُيه‚ ىاـ ـٍػس اـ راج ـاـ ُؽگػؾ ـػِػيػج ٌػَ “ُػيػاـه ىػّـ‬
‫واراـ ُي ڪخاب ڈپايّ قيّ “ُيه اقچي وٍي حي ڈپيم ًُ عّةهّرت ٽػائػيػٽػم قاري ڪػخػاب سػّ عػّةهػّرت‬ ‫ڪػً‬ ‫ةػر ناضب کي فّـ حي ىّدةاٌَ گؼارش ڪٍػي چيّ ُّ حَۿ ‛ اقُاـ سي راج ـاـ ـػِػيػج ٌػَ “ُػيػاـۿ‚ حػَ قرايػيػائػيػًۿ ‛ اُػّ اقُػاـ سػّ ضػق “ُػيه‚ ِ‬
‫ىِاڳ ڇاڪٽؽ ىطيػ ْهي ىاٌشِيَء نکيّ “ُيه ڪًٍِ ةَ ٌؽح نٍيػف كػٍػاـػيَء ۾ ُػيُء ڪػخػاب ُػڪ اُػو‬ ‫ىطللً ةػر اةڎي سي اـ راج کي ضّاني ٌّر کڻ ةشاج قري وٍٍِشي کاحي ۾ “ٌػق “ُيه اُڎي ريج ٻڋ (گّحو) ىاـ ٻڋق يا ٻڌق ٌانّ حَ ـيش ػَ ۾ اچػي‬
‫قاڈارق “ُيه ڪخاب سّ ىهَِ ‪ 222‬رويا “ُي ۽ ڪخاب سي ىِّرحي قيِڪ ـائيً ىػيػؽ ىػطػيػػ وػيػؽزادي سػي‬ ‫ٿّۿ وؽ فٓم ٻڋڻ سّ اىؽ ٻڋ ـٍڋي ٻّني ۾ نفَ ٻڋ (گّحو) ـتب “يّ ُشيۿ ـّ ـيش َ کاـ ٻاُؽ “ُي ‪ -‬۽ ٌَ ئي اُّ درـج “ُيه ىاـ غهً ُػشػاـ حػَ‬
‫اڄۿ ‪ 6‬سٍّري حي ىٍٓلػ ٿيٍػڋ قرـي حلؽيب ۾ ـرؽٌڊ ۾ ٿي رُي “ُيۿ سًٍِ ۾ ڪيخؽائي ْانوۿ اديػب ۽‬ ‫ڪّ درـج ڪؽيه سّڳي عانػ ىّسبۿ ىّسّدف قكج ۾ةَ ضيػر“ةاد ـٍڋ ۾ ٻڋ ىؼُب قارا رُػً ٿػاۿ سػً سػي عػاص ٌلػاٌػػُػي ٿػي ٌػَ ـػگػِػي “ُػيۿ‬
‫ڊاُا ًُ ڪخاب سي وؽک ڪٍػاه‪‬‬ ‫ڈاڪاڻ حَ اُي واڻ کي ُاُؽ ڪؽڻ ٌَ ٿا چاًُه ة ؽضاؾ ـٍڋ ٻڋ ڈرؿ سّ ڳڎھ رُيۿ سًٍِ سّ اذؽ ُاُؽ “ُػيۿ وػؽ ـػٍػڋي ٻػّنػيَء سػّ اىػؽي نػفػَ ٻػڋ يػا‬
‫ىهػر ٻڋڻ گّحو ٻڋ سي اذؽ ُي كٍٓي ىؽقج ٌَ “ُيه‪‬‬

‫‪8‬‬
‫“چؽ ‪ 8‬سٍّري ‪2023‬ع‬
‫نٍيف ـائيً راڳ سّ وٍٍِشّ ـؽكخّ يا اٌػاز و ىخٓارؼ ڪؽايّۿ سًٍِ کي اـيً ‛كاَُ سّ راڳ‚ ٿا ڪّٺيّـۿ سًٍِ سّ اٌػازۿ اذؽۿ نئي ڪاري حّڋي سادق ۽ ‛ـاڈٌا‚ وٍٍِشّ ىٽ واڻ “ُيه‬
‫نَسيقي ۽ لطيف ةطَر ٌڪ ىائڪ يا گيڌرها‬
‫ىشفيّ‪ 8‬ةػر اةڎق‬
‫فّٽّگؽافي‪ 8‬عػا ةغق اةڎق‬
‫ـِڻي‪‛ 8‬ىارقا‚ ٺاٺ سّ ‛اقڇق‪ -‬کاډق‚ راڳ “ُيه‬
‫ڪيڍارق‪‛ 8‬ڪهياڻ ٺاٺ سّ ‛اقڇق‪ -‬ـيپّرـ‚ راڳ “ُيه‬
‫ةالؾ‪ 8‬ٺاٺ حّڋي راڳه ُي ‛ةالقؾ‚ ٺاٺ سّ ـيپّرـ راڳ “ُيه‬
‫ـّرٺ‪‛ 8‬کياڅ‚ يا کٍڀات ٺاٺ سّ ‛اقڇق‪ -‬کاڇق‚ راڳ “ُيه‬
‫وّرب‪‛ 8‬وّرةي‚ يا ‛وّرب‚ۿ وّرةي ٺاٺ سّ ‛ـيپّرـ‚ راڳ “ُيه‬
‫سا ٻيا ٍْانؽ حّڋي نفَ ‛اىافي‚ ةڻشي قيٍػا “ًُه فلً ـؽ ٌُّػق “ُيۿ سًٍِ ڪج چػيػّ قيػٍػػق‬
‫راىرهي‪‛ 8‬ڀيؽق‚ ٺاٺ سّ ‛اقڇق‪ -‬ـيپّرـ‚ راڳ “ُيه‬
‫ةفٍج ةِار‪‛ 8‬ةفٍج‚ ـٍگيج قديا ۾ ‛وّرةي‚ ٺاٺ سّ کاډق ـيپّرـ راڳ “ُيه‬
‫۽ ‛ةِار‚ ڪافي ‛ٺاٺ سّ کاډق راڳ “ُيۿ اـ ڪؽي ةفٍج ةِار کي ‛ىلؽ‚ راڳ چئي ـگِشي ٿّه‬
‫ديفي‪“‛ 8‬ـاقري‚ ٺاٺ سّ اقډق ـيپّرـ‚ راڳ “ُيه‬
‫ـارٌگ‪ 8‬اڪرؽ ـيّرا ‛ـارٌگ‚ ۽ ‛ىهِار‚ قاري ٌػانػي قارا رٌػگ ‛ڪػافػي‚ ٺػاٺ سػا راڳ “ُػًه‬
‫اـاـ قآ ـٍڋ ۾ سيرّ ـارٌگ ڳايّ قڃي ٿّۿ اُّ ‛ـيپّرـ‚ “ُيه‬
‫ڪُّياري‪ُ 8‬يَء ىؽكػ ـائيً سً سي کياڅ ٺاٺ ۾ ىخٓارؼ ڪؽايم راڳڻي “ُيه‬
‫ضفيٍي‪“‛8‬ـاقري‚ ٺاٺ سّ ‛اقڇق‚ راڳ “ُيه‬
‫ـؽي راڳ‪ 8‬وّرةي ٺاٺ سّ ‛اقڇق‪ -‬ـيپّرـ راڳ “ُيه‚‬
‫رايّ‪ُ 8‬ي ٌز ـٍڋي راڳڻي “ُيۿ سًٍِ سّ ڪالـيػرػم ـػٍػگػيػج ۾ ذڪػؽ ٌػاُػيه ُػي راڳػڻػيۿ‬
‫‛ديفي‚ ‛ڪافي‚ ۽ ‛ٌٽ ٌارائ ‚ ٽً راڳً سي ىيالد ـاـ ىخٓارؼ ڪؽائي قيئي “ُػيۿ سػيػرػا‬
‫فلً ـٍڋ ۾ ڳائي قڃي ٿيه غانب گياـ اُّ “ُي حَ ‛رايّ‚ و ىؽكػ نٍيف سي ىخٓارؼ ڪػؽايػم‬
‫دقحاري) ُهٍػي يا ڳائي قيٍػي “ُي ۽ راڳ سػي اڳػّايػي ڪػؽڻ قاري فػلػيػؽ سػّ “ڪدۿ ‛چػّٿػيػً‬
‫راڳڻي “ُيه ُيَء راڳڻي ‛ىلؽ‚ “ُيه ائيً ئي رـاني ۾ ٻيا سيري ـؽ “ًُۿ حً سّ و ـڋي يػا‬
‫اڻ ـڋي ٌؽح ‛ـٍگيج قديا‚ ـاـ ئي ڪڳاوّ “ُيه‬
‫ىراؾ ٌّر ـفئي سي وٍشً ـؽـ ىاـ ٽً ـؽـ سّ ذڪؽ ىٿي اچي قيّ “ُيۿ ةاكي رُيم ٻػً ـػؽـۿ‬
‫يٍٓي ‛ىٓؼقري‚ ۽ ‛“ةؽي‚ ڪج چّڻ ۾ اچي ٿّ حَۿ اُي اـخاد ىطيػ سيً نفٻيػهػي قاري ْػالئػلػي‬
‫ىاـ ڳّني ڪڌيّـ ُيّـ ۽ ڳايّـ و ُيّـه اُڎي رقايج “ُي حَ ـاڳئي ىّـيػلػار اـػخػاد ىػطػيػػ‬
‫سيً ‛ـاىٌّڊي‚ ‛راڳ‚ و ڳّني ُٿ ڪيّ ُّه ـيشَِ ۾ ائػيػً ٿػّ اچػي حػَ رـػانػي سػي ةػاكػي‬
‫ـؽـ سّ ضّاني ـاـ ڪالـيرم يا نّ ـٍگيج ۾ قسّد “ُيۿ سػٍػِػً ڪج اـػخػاد سػيػً سػِػڎي‬
‫کاُّڋيَء سي ىؽقرت “ُيۿ سّ اًٌِ راڳً سي کّسا سي ىؽقرت “ُيه‬
‫ـاڳي ٌؽح نٍيف ـائيً راڳ سّ وٍٍِشّ ـؽكخّ يا اٌػاز و ىخٓارؼ ڪؽايّۿ سًٍِ کػي اـػيػً‬
‫‛كاَُ سّ راڳ‚ ٿا ڪّٺيّـۿ سًٍِ سّ اٌػازۿ اذؽۿ نئي ڪاري حّڋي سادق ۽ ‛ـاڈٌا‚ وػٍػِػٍػشػّ ىػٽ‬
‫واڻ “ُيه نٍيف سي راڳ سّ ڪياؾ اُّ “ُي حَ اـ ۾ قائي چّٿػيػً ـػتػخػڪ ۾ ڳػائػي قڃػي ٿػيه‬
‫‛رڳّـ ٿيّـ رةاب‪ -‬قڅً قيم ـڀ ڪٍِيًه‚‬
‫وډاڋڪا اکؽ‪“ 8‬ئّـ ٌَ راڳي “ُياـ ٌَ ئي ىّـيلار “ُياـۿ “ئّـ راڳ سّ ُرڎق ذقؽ ـػاـ ٻػڋڻ قارق‬
‫ييً يا سي ڪهياڻ‪ 8‬ـٍگيج قديا ۾ اييً يا ييً ڪهياڻه ُي ڪهياڻ ٺاٺ سػّ ـػيػپػّرـ (ـػج‬
‫كاگؽد “ُياـه اڄ ىّـ ُرڎق ةطد کّنيّ “ُيۿ ًُ ٌِايج ڊکئي ىّىّع حي نک ۾ ىػّـ کػاـ‬
‫وڪ ـاـ غهٍيّـ ٿي قيّـ ٌُّػيّـۿ سًٍِ ڪج ـيّرـ اـخادـ حّڋي وڎٍُػڋـ کاـ “ئػّـ ىػٓػافػي‬
‫سّ ٌهتگار “ُياـه ًُ ڊس ۾ اىيؽ ْهي عاـ ئي ڪشَِ چئي ـگِػي يػا سػيػئػً ىػٍػِػٍػشػي قڊي‬
‫حيٍا “ُي حَ عاٌهاضب اـخاد فخص ْػهػي عػاـ ضػيػػر“ةػاد ۽ عػاٌهػاضػب اـػخػاد گػهػؾار ْػهػي عػاـ‬
‫ـاٌگِڎائيۿ ىّـ سيري ‛رٌڌا‚ رقڋيا “ًُۿ حً سي اڀياس ۾ اچًه‪‬‬
‫‪9‬‬
‫ڪاقش‬ ‫سيگيت‬
‫غچ اُّ آُْ جَ ىطشص نطٔف حْ راڳ حْ غياع ۾ حڏًُ‬ ‫كاْؽيَء قاٌگي ىّـيلي سي كؽقْػات وػ ْػّاىػي ۽‬ ‫ڪالؾ‬
‫نّ ـٍص کاـ ٿي “ُيه ُؽ كػّؿ سػي كػاْػؽيَء قاري‬
‫هائْ (ساص ڪطو دهجارو) ُهٍصو ٓا ڳائْ هٍٓصو آُْ ۽‬ ‫ڀاڱي ۾ وِؽيائيً نّ گيج يا كػافػيػي ةػٍػػ چػّيػيػّـ‬
‫راڳ حْ اڳّاڻْ ڪطڻ هارو فلٔط حّ آالپ‪” ،‬چّٿًٔ‬ ‫اچي قڃً ٿيّـۿ ائيً ىّـيلي سي اقـؽ ـاڳئي ٌؽيلي ـاـ ٿي “ُيه‬
‫غتحڪ“ کْ هڃْ ڇٍِصه آُْ ۽ فلٔط جٍتّرو حْ جٍتْ جْ‬ ‫نّ ىّـيلي ۾ اٌفاٌي “ڪوً ذريٓي ڪا عاص نّرت سٍو قٺٍػي ُئػي حػَ اـ کػي ڈـ ۽ وػّج‬
‫راڳڻي چيّ قيّه اڳخي ُهي سڍًُ اـخادـ ىّـيلي سي ىِا ۽ اىؽ څػايػّ كػغػهػً اٌػِػً “ڪوػً يػا‬
‫ُهڪّ ڌڪ ُڻْ نئْ پٔصا ڪٍصا آًُ‪ ،‬جڏًُ ”غاڌٌا“ حٍو‬ ‫ـؽـ کي ىغخهف ٌاڪ ڊئيۿ اًٌِ سي ـڃايپ ذريٓي سػقؾ قاري ضفاب ـاـ ىػغػخػهػف راڳػً يػا‬
‫هٺٍصو آُْ‪ ،‬حٔڪا ىاڻَِّء کْ ُػث ه ةّد کام ةْ ٌٔاز‬ ‫راڳڻيً سّ عاص وئياٌّ يا چهج يا رقد ىلؽر ڪيّ حَ اُڎي ـائٍػفػي ـػؽكػخػي قاري ىػّـػيػلػيَء‬
‫کي چيّ قيّ ‛ڪالـيرم ىّـيلي‚ه‬
‫ڪطو ڇڏٍٓصو آُْ‪ .‬اٌَِْء غاز ”جٍتّرو“ حْ ىحعارف‬ ‫سِڎي ٌؽح ُؽ فً سّ ىاڈيو يا قـيهّ ٌُّػق “ُيۿ ىراؾ ٌّر كاْػؽيَء سػّ ىػاڈيػو نػفػَ يػا زةػاـ‬
‫ڪطائڻ هاره ُّ اغام حّ عظٔو ىطشص نطٔف‪.‬‬ ‫ٌُّػي “ُي ۽ ىهّري سّ ىاڈيو رٌگۿ نيرّـۿ ٌلٍا ۽ زقايا ُػٌّػػا “ُػًۿ ائػيػً ىػّـػيػلػيَء سػّ‬
‫ىاڈيو ٌُّػق “ُي ‛“ڪد‚ يا ‛ـؽ‚ه‬
‫ٻئي ڪًٍِ ةَ فً سي ڀيٽ ۾ ىّـيليَء سا ڪشَِ اُڎا اىخياز ةَ “ًُۿ سػيػرػي ىػّـػيػلػيَء کػي‬
‫ٻئي ُؽ فً کاـ سػا يا ىيخاز ڪً ٿاه ىراؾ ٌّر ىّـيلي سي ـکيا ڪج ڪًٍِ ىادي ذريٓي سػي‬
‫ڪا ةَ اُييج اُڎي ٌؽح ڪاٌِي سيئً كاْؽيَء يا ىهػّري قغػيػؽف ڪج رُػي ٿػيۿ سػيػئػً كػهػوۿ‬
‫ڪاغؼۿ ةؽشۿ رٌگ قغيؽفه‬
‫ىّـيلي اُڎق فً “ُيۿ سًٍِ سّ ـڋق ـٍئّـ ڪڳاوّ اٌفػاـ سػي ‛ُػؽدي‚ ۽ ضػافػِػي ـػاـ “ُػيه‬
‫اُّ فً اـخادـ کاـ كاگؽدـ کي يادداكج ذريٓي ىٍخلم ٿيٍػق “ُيه (انتج ىغؽب ۾ ۽ ةػؽنػغػيػؽ‬
‫۾ ٍُػقـخاـ سي ڊاکڻيً ْالئلً قاري ىّـيليۿ سٍِػً کػي ‛ڪػؽٌػاٽػرػي‚ ـػٍػگػيػج ڪػّٺػيػّ‬
‫قڃي ٿّۿ ىّـيليَء سي اًٌِ ٻٍِي ـؽكخً ۾ ‛ٌؽز‚ يا ‛ڈـ‚ يا راڳ سا ‛ـؽ‚ نکػي ـػگػِػتػا “ُػً‬
‫۽ نکيا قڃً ٿا)ۿ ُا وؽۿ ةؽنغيؽ سي اُا ىّـيلي سًٍِ کي ‛ٍُػقـخاٌي ڪالـيرم ـٍگػيػج‚‬
‫ٿّ چئشيۿ اُّ نک ۾ ٌٿّ اچيه اـ کاـ ـّاج اـ ۾ راڳً حّڋي راڳڻيً سّ ايڍق حَ قـػيػّ ۽ اڻ ىػيػّ‬
‫عؾاٌّ ىّسّد “ُي سّۿ ‛حِػؼيػب سػي ڪػِػايػي‚( )‪Story of Civilization‬سػي نػيػکػڪ ۽‬
‫ىلِّر ىٓؽقؼ اـرانؽ ‛قنيو ڇيّراٌٽ‚ ڪخاب سػي ٽػئػيػً سػهػػ ۾ نػکػي ٿػّ حػَۿ ‛ُػٍػػـػخػاٌػي‬
‫ىّـيلي ايخؽي حَ ويچيػي “ُي سّ اـ کي ٻػڋڻ ۽ اـ ىػاـ نػٍػف ضػانػم ڪػؽڻ يػا قٌػػرڻ ڪج ةػَ‬
‫ىّـيليَء سي حؽةيج قٺ ىؽقري “ُيه‚‬
‫ٌُّئً حَ ىّـيلي اُّ ٌاكخّر فً “ُيۿ سيرّ ىّـيلي سي ـؽكخي کػاـ ىػرػيػم ٌػّر حػي اڻ‬
‫قاكف ىايِّ حّڋي ُؽ ساٌػار حّڋي كػرحي ىِاُؽـ حي وٍٍِشّ سادقئي اذؽ ڈڍي ٿّه ڪالـيػرػم‬
‫ىّـيلي (ةؽنغيؽ سي) اُڎق فً “ُيۿ سيرّ ٌَ فلً فٍرار (گّيي) سي وػؽ ٻػڋڻ قاري سػي وػ‬
‫رقضاٌي ۽ ٌففياحي ٌّر حي ڪايا وهٽ ڪؽي ـگِي ٿّه‬
‫ُايي واڻ ىؽكػ نٍيف سي ىّـيليَء حي دـخؽس ةاةج ڳانِائيٍػاـّـه‬
‫“ُي حَ اـ کي فٍا ڪاٌِي! سًٍِ ىاـ وّج ‛قسػاـ‚ سٍو قٺٍػق “ُيه‬ ‫ًُ فً سي دٌيا ۾ ُرڎا حَ ‛ڳائڻا‚ ٌُّػا “ًُۿ سيري ٻيً سّـ حؽحيب ڊٌم ڈٌّـ ڳائيٍػا “ُػًۿ‬
‫نٍيف ـائيً سً اٌِيَء ضانج يا ڪيفيج کي ةياـ ڪٍػي فؽىائيً ٿاۿ ‛رڳّـ ٿيّـ رةابۿ قڅػً‬ ‫ٻيا ‛گّيا‚ ٌُّػا “ًُۿ سً کي ڪالـيرم ىّـيلي سي څاڻ ٌُّػي “ُيۿ سػيػرػي ڪػٍػِػً ةػَ‬
‫قيم ـڀ ڪٍِيًۿ‚ يا ‛حٍػ ڪٽارق ڪٍڋۿ ٽيئي وؽت واڻ ۾ه‚ نٍيف ـائيً حاٌپّري سي ةػٍػاقت‬ ‫راڳ ڳائ قكج ىّـيليَء سي ـيّرـ ةٍيادي ڪزىي ٍْهؽـ سّ وػٍػِػٍػشػي “قاز يػا ـػاز قـػيػهػي‬
‫۾ ٿّري حتػيهي “ييۿ اـ سي ‛ٽيئي وؽحا واڻ ۾ۿ‚ چئً حارـ ۾ ُڪ حار سػّ اىػافػّ ڪػؽيۿ اٌػِػً‬ ‫اُڎي حَ حؾ اٌػاز ـاـ ىِاُؽق ڪٍػا “ًُ سّ “س واس سّ ـارق ىٍِؽٌاىّ ضفً ۾ غؽؽ ىػطػفػّس‬
‫حارـ کي ٌاڪ ڊٌا “ًُۿ سيئً حَۿ ‛گِّرۿ ‪ 2‬۽ ‪ 1‬سػاڋيػّـ‚ ٽػيػپۿ ‪3‬ۿ زةػاـۿ اٌػِػً حػارـ ۾ ‛گػِػّر‚‬ ‫ٿي ن ٍػق “ُيه‬
‫‛کؽج‚ سّ ڪو ٿي ڪؽيه‬ ‫ىراؾ ٌّر گؼريم نڳ ڀڳ ُڪ ـؤ ـانً سي ْؽني ۾ اـخاد ْػاكػق ْػهػي عػاـۿ عػاـ نػاضػب‬
‫‛ ِـؽ سي نػا ـؽ ۾ۿ ‛گِّر‚ ُڻي گِؽٌػق‚ه‬ ‫قڊق غالؿ ْهي عاـ (وٽيانّ)ۿ اىيؽ عاـ (اٌػقر) اىيػ ْهي عاـ (گّانيار)ۿ اىػاٌػج ْػهػي عػاـۿ فػخػص‬
‫‛ساڋيّـ‚ۿ ‛ىڋؿ ۽ وٍچو‚ سّ ڪو ۽ ‛ٽيپ‚ ‛ٌکاد‚ سّ ڪو ٿيّـ ڪًۿ سخاـ ٌئيً ‛ـػتػخػڪ‚‬ ‫ْهي عاـ (وٽيانّ) ۽ فخص ْهي عاـۿ ضيػر“ةاد (گّانػيػار) چػٍػػ اُػڎا ٌػاڪ “ُػًۿ سػً کػي ىػرػيػم‬
‫كؽقع ٿيٍػي “ُيۿ يٍٓي ‛ٽيً ـتخػڪه‚ ‛زةػاـ‚ ىػاـ ‛چػّٿػيػً ـػتػخػڪ‚ ُػهػٍػػي “ُػيۿ سػٍػِػً‬ ‫گّيّ يا اـخاد سّ رحتّ ضانم “ُيه‬
‫ـٍص حي “ڪد ڪؽڻ ٌِايج ىلرم “ُيه اڅرهَِ سي دقر ۾ فلً يا حَ ٍُػـخاـ سػي ىلػِػّر‬ ‫ىّـيليَء سي سِاـ ۾ ٽػيػّـ ۽ ـػڀ کػاـ احػو درسػّ “ُػي ‛ٌػائػڪ‚ يػا ‛گػٍػڋرقا‚ سػّه ُػي اُػي‬
‫اـخاد ڳائڻي ‛وؽقيً ـهٍاٌَ‚ چّٿيً ـتخڪ حائيً ـؽ رـائي ـگِي ٿي يا فلً نػٍػيػف ىػؽكػػ‬ ‫ُفخيّـ “ًُۿ سيري راڳ ڳائ سّ ڪّ عاص اٌػاز يا اـرّؾ ىخٓارؼ ڪػؽائػيػٍػػا “ُػًۿ ڪػّ‬
‫سا راڳائي فليؽه ـي اُّ “ُي حَ ىؽكػ نٍيف سي راڳ سي ـياع ۾ سػڍُػً قائػي (عػاص ڪػؽي‬ ‫ٌئّـ راڳ يا راڳڻي ىخٓارؼ ڪؽائيٍػا “ًُ ۽ ٌّاـ ـػاز وػ ايػشػاد ڪػؽي ُػً فػً کػي قـػيػّ ۽‬
‫كاُّڪػار ڪػٍػػا “يػا “ُػًه اُػڎـ ٌػانػً ۾ ةػؽنػغػيػؽ اٌػػر اىػيػؽ عفػؽق ۽ ىػيػاـ حػاـػيػً سػا ٌػاڪ‬
‫ـتخڪ‚ کي قڃي ڈٍِػق “ُي ۽ فليؽ حٍتّري سي حٍتي حي ُهرّ ڈ ُػڻػي نػئػي وػيػػا ڪػٍػػا‬ ‫ـؽِ فِؽـج “ًُه‬
‫“ًُۿ حڍًُ ‛ـاڈٌا‚ سٍو قٺٍػي “ُػيۿ سػيػرػا ىػايػِػَّء کػي ُفػج ق ةػّد کػاـ ةػي ٌػيػاز ڪػؽي‬ ‫۽ انطيػاهلل اـاـ سّ ىؽكػ ِْيو نٍيف و قڊق ٌائڪ ُّۿ سًٍِ ىّـيليَء سا ىٿي ذڪؽ ڪػيػم‬
‫ڈڍيٍػي “ُيه اٌِيَء ـاز ‛حٍتّري‚ سي ىخٓارؼ ڪؽائ قارق ُّ اـاـ سّ ِْيو ىػؽكػػ نػٍػيػفه‬ ‫ٽيئي وؽت کّنيا ۽ اًٌِ ۾ قاڈارق ڪيّه اـخاد ْاكق ْهي عاـ ۽ عاـ نػاضػب قڊي غػالؿ ْػهػي‬
‫راڳ حي ـٍػـ دـخؽس يا ْتّر سّ اُّ ْانو “ُي سّ سيري رـاڪ حؽحيب ڊٌػا قيػا “ُػًۿ حػً ۾‬ ‫عاـۿ ٻٍِي سّ ةَ اُّ درسّ “ُيه‬
‫اٺاقيًِ کاـ اڪرؽ ڪؽي ڈٽيَِ ـؽ ڳڻيا قڃً ٿاه (ىّـ کي ُرڎق اُڎق كػهػيػي ٌفػغػّ ڊـػ سػّ‬ ‫ُخي ىّـيلي (ڪالـيرم) سي ضّاني کاـ ـڀ کاـ اُو ـاز ‛حاٌپّري‚ سػّ ذڪػؽ ڪػؽڻ کػاـ‬
‫كؽؼ ىهيّۿ سًٍِ ۾ چانيَِ ـؽ “ًُه اٌِيَء ٌفغي سي ُػرػڎي ڪػاوػي ڀػٽ كػاُػَ سػي ڀػؽـػاـ‬ ‫اڳۿ واڻ ‛ُارىٌّيو‚ سّ ذڪؽ ڪٍػاـّـه اٌػگػؽيػؾي زةػاـ سػي نػفػَ ‪Harmony‬ۿ سػٍػِػً سػي‬
‫نٍشّايي فليؽـ سي ڳّٺ ۾ كايػ راڳائي ـائيً كؽةاـ فليؽ سي فػؽزٌػػ اـػخػاد اعػخػؽ ضفػيػً قآ‬ ‫ىٍٓيٰ “ُي نهص ۽ ـاٌجۿ ىيم ىيالد ۽ ـاا قغيؽف ىاـ ًُ ـاز حي اُػّ ٌػانػّ رکػيػّ قيػّ “ُػيه‬
‫ىّسّد “ُي)ۿ اـ ٌفغي ۾ قاڈق چئً ـؽـ سا ٌاڪ و ڪالـيرم راڳً سػي ٌػانػً حػي ٻػڋؾ “ُػًۿ‬ ‫ڳانَِ ُيئً “ُي حَ ُي اُڎق ـاز “ُيۿ سًٍِ سا ـؽ ىهيم ٌُّػا “ًُۿ ةاكي ـػيػّرـ ـػازـ (ڦػّ‬
‫ىراؾ ٌّر ‛قُاڳڎقۿ‚ سًٍِ سّ ڪالـيرم ـٍگيج ۾ ٌانّ “ُي ‛ةِاڳه‚ اُػّ ‛ةػالقؾ‚ ٺػاٺ سػّ‬ ‫قارا يا حٍػ قارا) سّ ـؽ ىػالئػڻػّ وػٌّػػق “ُػيه اُػّ ڪػو اـػخػاد ڪػؽي ـػگػِػٍػػق “ُػيه اڪػرػؽ ُػؽ‬
‫‛ اقډق‪ -‬ـييّرـ‚ راڳ “ُيه ُايي اـيً نٍيف ـػائػيػً سػً سػي رـػانػي سػي ـػؽـ سػّ ذڪػؽ ةػَ‬ ‫ُارىٌّيو ۾ ‪ 14‬ـؽ يا ‪ٌُّ Key‬ػيّـ “ُػً ۽ سػيػئػً حػَ ڪػّةػَ راڳ ُػارىػٌّػيػو سػي ڪڳػيػخػً‬
‫ـٍگيج سي راڳً قاري ضّاني کاـ ڪٍػاـيًه‬ ‫ٻارًٌِ ‪Key‬ىاـ ٌرؽي ـگِي ٿّۿ اـ ڪؽي ُؽ ٻارٌِػيػً ـػؽ کػاٌػپػّج “ڪد ىػٿػيػً ‛ـػتػخػڪ‚‬
‫ـڀ کاـ وِؽيً ڪهياڻۿ سيرّ ‛ٺاٺ‚ سّ ٌانّ “ُػيۿ سػٍػِػً ـػاـ ڪػيػخػؽائػي راڳ ۽ راڳػڻػيػّـ‬ ‫يٍٓي وِؽيً ـتخڪ (ىٍػرـخاـ) ىاـ قچيً ـتخڪ (ىڋؿ ـخاـ) ۽ اـ کاـ ىػٿػي ٽػيػً ـػتػخػڪ‬
‫ڪڳاويم “ًُه‬ ‫(ٽيپ ـخاـ) ۾ ُهٍػق “ُيه‬
‫حاٌپّري کي ىّـيليَء ۾ ةٍيادي ـاز سي ضيريج ضانم “ُيۿ سٍػِػً ۾ راڳ سػّ ةػٍػيػادي ـػؽ‬
‫ـؽـ قارق) راڳ “ُيۿ سًٍِ ۾ ـػج ئػي ‛حػيػّر‚ ـػؽ ٿػا ن ػًه ‛ڀػيػؽقي‚ قاٌػگػي ُػي وػ ةػٍػيػادي‬ ‫حي راڳي سي گؽفج کي ورّ ڪٍػق “ُيه ًُ ـاز ۾ چار حارقـ ٌُّػػيػّـ “ُػًه ىػّـػيػلػيَء سػي‬
‫اُييج سّ راڳ “ُيه‬ ‫ضّاني کاـ ُڪ نفَ سّ اـخٓياؾ ٿيٍػق “ُيۿ سًٍِ کي ـؽ سي ‛ـػاڈٌػا‚ چػئػتػّ “ُػيه ‛ـػاڈٌػا‚‬
‫کٍڀات‪ ًُ 8‬کي ڪالـيرم ـٍگيج ۾ ‛کػيػاڅ‚ چػٌّػػا “ُػًۿ سػيػرػّ ٺػاٺ حػّڋي راڳ “ُػيۿ‬ ‫“ڪد کاـ اڳخي قاري ڪيفيج سّ ٌانّ “ُيۿ ‛اضفاس‚ سّ ٌػانػّ “ُػيۿ سػيػرػّ ـػيػشػِػائػ ڊاډق‬
‫سيرّ ‛کادق‪ -‬ـيپّرـ راڳ “ُيه‬ ‫ىلرم “ُيه اُا فلً ىطفّس ڪؽڻ ۽ ىً ـاـ وؽقڋڻ سي ڳانَِ “ُػيه اـ ڪػيػفػيػج ۾ ـػچػّ‬
‫ڪاىّآ‪ُ 8‬ي ڪهياڻ ٺاٺ سّ اقڇق ِـيپّرـ راڳ “ُيه‬ ‫ُفج ق ةّدۿ ازؾ اةػۿ راڳيۿ ـؽ ۽ ٻڋڻ قارق ُڪ ٿي قيٍػا “ًُه سًٍِ کاٌپّج ئػي حػاؾۿ ىػّـػيػلػيَء‬
‫“چؽ ‪ 8‬سٍّري ‪2023‬ع‬
‫ىائٽً ًُ سّ ڈٺيَء سّ ٌانّ ‛ىطيػ رضيو‚ رکيّ ُّۿ وؽ ـياـيۿ ـياسي ۽ كاْؽيَء سي دٌيا ۾ کيؿ ‛ـيف ٻٍّيَء‚ سي ٌاني ـاـ ـڃاحّ قيٍػق ُّه‬
‫سرا ’سيف‘ ڪيھو کي ىھ رھڻَ ھتي آ ‪...‬‬
‫و ىاـخؽ ي ىهي قئيه ‪ 7742‬کاـ ‪ 7752‬حػائػيػًۿ ڊُػَ ـػاؾ ىػاـػخػؽ رھػيػّه اـ دقراـ‬
‫ىيٽؽ سي كاگؽدـ کي اٌگؽيؾي وڎُائيٍػق رُيّه کيؿ اٌگؽيؾي ادب ـاـ گ ڻّ چػاُػَ‬
‫ُئّه ٻِؽاڋيَء سي رقايج سي اةخڎ ـيف ٻٍّيَء وٍ ٍشي ك ؽ ىاـ ةػني ڪؽائي سػ ػؽ‬
‫كِؽ ھهيّ قيّه ھّ ڊھ ـاؾ اـ ٌّڪؽي دقراـ ٻيً كِؽـ ۾ و رُيّۿ وؽ س ؽ كػِػؽ ـػاـ‬
‫کيؿ گ ڻي اٌفيج ُئيه‬
‫كاَُ ْتػانهٍيف ڀٽائي ـاـ كٍاـائيَء سي ضّاني ـاـ ًُ ٻڋايّ ھّ ح ۿ ‛كػؽقع كػؽقع‬
‫۾ اـاـ ةَ نٍيف سا ةيج ٌهاةي ڪخاةًۿ رـانً ۽ اعتػارـ ۾ وػڎُػيػاـػيػًۿ وػؽ سػ ػؽ‬
‫كِؽ ۾ رقايخي ڪچِؽيً ۾ نٍيف سا ةيج ٻڋايا قيٍػا ُئاه ُڪ ڀػيػؽي ڪػچػِػؽيَء ۾‬
‫اُڎق ىايِّ “يّۿ سًٍِ کي حٓػاد سي نطاظ کاـ قڈيػڪ ةػيػج يػاد ُػئػا ۽کػيػؿ (ـػيػف‬
‫ٻٍّيَء) کي سيري ةيج ياد ُئاۿ ـي کٽي قياه اـ کاٌپّج ىػّـ (ـػيػف ٻػٍػّي) سػ ػؽ‬
‫ُاج اـرّؾ سي ڪئتؽيؽي ۾ سيخؽا ةَ كاَُ ْتػانهٍيف ڀٽائي سا رـاڪ ُػئػاۿ ـػي ـػڀ‬
‫وٍٍِشي ٌاني حي ساري ڪؽاياه وّج اُي ٌَ رڳّ وڎُيوۿ وػؽ اٌػِػً سػي ـػؽـۿ وفػيػٍػِػؽـۿ‬
‫نفًِ سي ىٍٓيٰ ۽ فرؽ کي ةَ ـيش كؽقع ڪيوه ائيً ڪش َ قكػج ۾نػٍػيػف سػّ‬
‫ـيّرق رـانّ ىٌّکي ياد ٿي قيّه‚‬
‫ُّ نٍيف سي ضّاني ـاـ ْالىَ “ج “ج كاىي سي حؽحيب ڊٌم رـاني کي حفهيو ڪٍػػق‬
‫ُّ ۽ ڀٽائيَء ةاةج ْالىَ “ج “ج كاىي سي اڪرؽ عيانً ـاـ ُػو “ُػٍػگػي رکػٍػػق ُػّهُػّ‬
‫اڃا ىاـخؽ ئي ُّ سّ اًٌِ ڊيًٍِ ۾ ادةي ىاضّؾ کاـ حؽكي وفٍػ ـيػاـػي ىػاضػّؾ ٌػؽؼ‬
‫ُهيّ قيّه‬
‫ًُ ـٍڋ يٌّيّرـٽيَء ۾ ُڪ وؽقگؽاؿ ۾ ‛كاْؽ ڊاًٌِ ‚ ٍّْاـ ُي ُڪ ٌِػو وػڎُػيػّۿ‬
‫سًٍِ کيؿ حڍُّڪً كاگؽدـ ۾ قڊي وؼيؽائي ڊياري ُئيه ةػلػّؾ ـػٍػػسۿ ‛اٌػِػً ئػي‬
‫ڊيًٍِ ۾ ُّ قـ يٌّٽ عالؼ ـياـي ـؽگؽىيً ۾ و ضهّ قٺٍػق رُيّ ۽ ًُ سػّ حػؽكػي‬
‫وفٍػ ـّڅ رکٍػڋ ضهلي ـاـ حٓهق سڎي قيّ ُّه اـ کاـ اڳ ۾ ھػّ ةػؾؿ نػّفػيػاج ـػٍػڋ‬
‫سي ـائيً سي ايو ـيػ قاري كافهي ـاـ و ـٍڋ سي گ ڻً ئي ك ػؽـ ۾ ـػائػيػً سػي‬
‫ايو ـيػ ـاـ گڍ رُيّ ھّه‚‬
‫ـيف ٻٍّيَء ‪7752‬ع ۾ حػٓػهػيػو سػي ـػهػفػهػي کػي ٻػيػِػؽ سػاري رکػ سػي ڪج ـػٍػڋ‬
‫يٌّيّرـٽي ۾ اٌگؽيؾي ادب ۾ داعال قرحيه حً ئي ڊيًٍِ ۾ ُّ كاگػؽد ـػيػاـػج ۾ وػ‬
‫ـؽگؽؿ رُيّه اـ دقراـ ئػي ُػً سػي زاُػػ ىػغػػقؿۿ اىػػاد اقډيۿ څػاؿ ـػاكػيۿ ـػِػيػم‬
‫ـاٌگيۿ “فخاب ىيي ۿ ڇاڪٽؽ ٌياز سػخػّئػيۿ ـػڀػاڳػّ عػاـ سػخػّئػيۿ يػّـػف ْػهػي ىػؽزاۿ‬
‫اكؽؼ کِاقڋ ۽ ٻيً ـاـ ىالكات ٿيه ـيف ٻػٍػّي سػي ُػڪ ڪػالس فػيػهػّ ۽ قيػشػ ػي‬
‫دقـج ـيػ ىطتّب ْهي كاَُ ىٍاةقۿ ‛ اـ زىػاٌػي ۾ ىػانػي حػٍػگػيَء ـػتػب ُػً رـػاڪ‬
‫قڪڻي وٍٍِشي حٓهيو ساري رک سي ڪّكق ڪئيۿ وؽ حفؽيػطػي ىػؾاج ُػئػ ڪػؽي‬
‫ًُ کاـ اُّ ڪارقةار ٌَ ُهي ـگ يّه‚ ڪارقةار حَ ًُ کاـ ڪّ ةػ ٌػَ ُػهػي ـػگػ ػيػّۿ اـ‬
‫ڪؽي ًُ ُييلَ ـيالٌي ٿي گؼاريّه‬
‫‪7751-52‬ع ۾ سڍًُ ُّ اڃا ـٍڋ يٌّيّرـٽيَء ۾ ئي ُّ حَ عاـ ىطيػ وٍِػّر کػيػؿ‬
‫قفائي وؽٌٽٍگ وؽيػؿ ڪػؽاچػيَء ۾ ڪػو ڪػؽڻ سػي “چ ڪػئػيه ضػانػخػً ـػاـ گػِػڻػي‬
‫ىؾاضيج ٌَ ڪؽي ـگ ٍػڋ ـيف ٻٍّيَء اُا ٌّڪؽي كتّؾ ڪؽي قرحيه قفائي وػؽٌػٽػٍػگ‬
‫وؽيؿ حڍًُ ْهي ٌّاز قفائي ُالئيٍػق ُّۿ سيرّ ىّڪٌا ديً ىطيػ قفػائػي سػّ وػٽ ُػّه‬
‫حً ڊيًٍِ ۾ قفائي وؽيؿ ڪؽاچي ۾ قاضػ ـٍڋي وؽيؿ ُئيه‬
‫‪7755‬ع ۾ سڍًُ كيظ ْؾيؾ ناضب ـٍڋ ٌيّز اعتارۿ ضيػر“ةػاد اچػي ـػٍػڀػانػي حػَ ُػً‬
‫کي نطافج ۾ ويؽ وائ سّ ىّكّٓ ىهي قيّ ۽ ًُ ـٍڋ ٌيّز اعتار ۾ كػيػّنػيػج اعػخػيػار‬
‫ڪئيه ىياَء سي ىاركم ڪ عالؼ وِؽيً ىؾاضيج نطافػيػً ڪػئػي ۽ ُػّ اـ دقراـ وػ‬
‫ـؽگؽؿ رُيّه اُڎي ٌؽح نطافج سي دٌيا ۾ داعم ٿػيػ کػاٌػپػّج زٌػػگػيَء سػي “عػؽي‬
‫قكج حائيً ًُ سي گؼر ـفؽ سّ حّڋي گ ڻّ حٓهق نک وڎُ ـاـ ئي رُيػّه ُػّ ـػٍػڋي‬
‫ادةي ـٍگج سػي ىػٌّػّگػؽاؿ ىػٍػِػّر ڪػؽائػ قاري اسػالس ۾ وػ كػؽيػڪ ُػّ ۽ اـ ۾‬
‫ـؽگؽىيَء ـاـ ضهّ قرحّ ُئائيًه‬
‫اـ ةٓػ واڻ ىغخهف ـٍڋي اعتارـ ۾ ڪو ڪٍػق ڪيّه ُػً ‪7774‬ع کػاـ وػّج ٻػٍػي‬
‫كِؽ ۾ ’نٍيف عّاٌي‘ سي ضّاني ـاـ ‛نٍيف عّاٌي حٍِيو‚ سّڋي ۽ نّفيايػي ىػؾاج‬
‫کي ذًُ ۾ رکي ًُ نٍيف وڎُائ ۿ درـج اچار ڪؽڻۿ وؿ ىػٍػِػؽ ـػيػشػ ػ ۽ نػٍػيػف‬
‫کي ڳائ سي ضّاني ـاـ ُؽ چٍڊ سي ‪ُ71‬يً حاريظ حي دقـخً سّ ىيڎاڪّ ڪؽائ سػّ‬
‫فيههّ ڪيّۿ سيرّ ـهفهّ ڳي ْؽنّ ساري رُيّه زٌػگيَء سي ڪُيً چػاڋھػيػً دقراـ‬
‫ُّ ڪڍًُ ةَ ىايّس ٌَ ٿيّه ڊکي حّڋي ـکي ضانج ۾ کيؿ وٍٍِػشػي ىػطػفػم ىػچػائػ‬
‫سّ عاص فً ٌُّػق ُّه‬
‫ضياحيَء سي وډاڋڪً ڊيًٍِ ۾ ُّ ڪؽاچيَء سي ضاسي ىؽيػ ڳّٺ ۾ ىفّاڋ سػي ُػڪ‬
‫ٌٍڌڋي گ ؽ ۾ رٍُػق ُّه اـ دقراـ سڍًُ ةريً سي حرهيف ٿيؿ حَ کيؿ ايػؿ “ج يػّ‬
‫ٽي ۾ ڊيکاريّـيًۿ وؽ واڻ دقائً حي گ ڻّ ڈياـ ٌَ ڊٌائيًه ةيياري دقراـ حرهيػف ٿػيػ‬
‫حي سڍًُ کيؿ ڇاڪٽؽـ کي ڊيکارڻ ڪج زقر ڀؽيٍػا ُئاـيً حػَ وػاڻ چػٌّػػق ُػّۿ ‛“عػؽي‬
‫ـيف ٻٍّي ۽ ـيػ ىطتّب ْهي كاَُ ‪7742‬ع ۾‬
‫ڊيًٍِ ۾ ائيً ٿيٍػق “ُيه حّھاـ اـ حي وؽيلاـ ٌ ٿيٍػا ڪؽيّه‚‬
‫ًُ زٌػگيَء سي ڪًٍِ ةَ ىّڋ حي ڪني ٌَ رکيه ًُ ىهريج ىيڎڻ حي ڪػڍُػً ةػَ ڈيػاـ‬
‫ڈڍيّ ُّۿ وؽ ـياسي ىفئهًۿ ٻِؽاڋيَء سي ريخً رـيً ۽ ىاني ـرج ـٍػس اڳخي وڎُ ۾ رڪاقٽً ةػڻػشػي وػيػا ُػئػاه ـػيػف ٻػٍػّيَء سػي ةػلػّؾۿ ٌَ ڊٌّه ٌياييً کي ةَ وٽً سيخؽي اُييج ڊيٍػق ُّ ۽ اًٌِ سي كاديً دقراـ ًُ وٍ ٍشً ى ياًٌ سي سػا دّْت سّ اٌخِاؿ ڪيّ ُّه‬
‫‪ُ 71‬يً سي ىطفم دقراـ ًُ وٍٍِشي فليؽ فلؽاَء دقـخً کي ٻٍي ۾ حػفيً سي ڪج قنيػج ڪػئػي ُػئػي ۽ کػيػً اُػا وػ ُػػايػج ڪػئػي ُػئػي حػَۿ‬
‫دفٍائ دقراـ ڪّ رقڄ راڋق ٌَ ڪيّ قڃيه راڳ ۽ ـؽـ سي قرکا ۾ کيؿ دفٍايّ قڃيه ـٍػس دقـخً اـ ىّسب ئي ـٍػس حػفيً ڪئيه‪‬‬
‫ڪاقش‬ ‫‪ 5‬جيَري سيف ٻيَي صاحب جي جرائيَء جَ ڎييٍو ٌئَ‬
‫ـػيػػف ٻ ػٍػػّي ‪ 3‬س ػٍػػّري ‪ 2272‬حػػي ھػػً‬
‫سػ ػػاـ ىػػاـ ڪػػّڅ ڪػػؽي قيػػّ ھػػّه حػػػفػيػػً‬
‫ـ ػٍػػػس چػػّڻ ىػػّسػػب راڳ ۾ ۽ ـ ػٍػػػس‬
‫قنيج ىّسب ٻٍي كػ ػؽ سػي نػڳ اـ ھػٍػڋ‬
‫ٿيۿ سخي ھً وٍ ٍشّ “ـػخػاٌػّ كػائػو ڪػيػّ‬
‫ھّه ھّ غيؽ ىٓيّني كغم ھػّۿ حػڍُػً ئػي‬
‫حػػَ ـ ػٍػػػس حػػػف ػيػػً ةػ ـ ػٍػػػس دقـػخػػً ۽‬
‫ـاٿيً ىٍفؽد ٌؽيلي ـاـ ڪئيه سيئً ئػي‬
‫سٍازي ٌياز وڎُائيٍػڋ اىاؿ ـالؿ قاريػّ حػَۿ‬
‫ٻٍي ُاج اـرّؾ سي قراٌڊي ۾ فلػؽاَء نػف‬
‫سّڋي ڳائ كؽقع ڪيّ‪8‬‬
‫‛قـاىي اڪئي ڪڍًُ زٌػگيَء سّ ڊيئّۿ‬
‫ڪؽيّ كؽب ساٌي اقُيً كم سيئّههه‚‬
‫يّـف ـيف‬
‫ڪػػّرس ۾ ف ػلػػؽاَء سػػّ “ڪد ـ ػيػػاري سػػي‬
‫ُهرڎي ُّا حي ڪڍًُ گ ٽۿ حَ ڪڍًُ قڈي رُيّ ُّه سٍازي ۾ كؽيڪ ىايِػً فػّحػيَء‬
‫ىخٓهق وٍٍِشا قيچار قٌڊي رُيا ُئاه “عؽي ديػار قكج گّرٌيٍػٽ ُػاج اـػرػّؾ ٻػٍػي سػّ‬
‫قراٌڊق ڀؽسي قيّ ُّه ُؽ ڪاٌڋيَء سي ىً ۾زٌػگي ۽ ىػّت ةػاةػج ُػّرا کػّرا ھػهػي رھػي‬
‫ُئيه ُّ اـ کي ’رب سي رىا كؽار ڊئي رُيا ُئاه سيرّ سيُء سڎيّ “ُيۿ اُّ ڇُڻّ “ُػيه‬
‫ُيَء دٌيا فاٌي “ُيۿ ُؽ ڪًٍِ کي قڃڻّ “ُيه ىؽڻ وچايا ىػايػِػً سػّ ڪػؽدار ۽ ـػٍػػس‬
‫ـارقييّـ ئي رُشي قيٍػيّـ “ًُه‘‬
‫ٻٍي ُاج اـرّؾ ۾ ـّيً ىايِّ ًُ سي سٍازي کي ڪهِّ ڊي ڪج “يم ُئاه ُي اُػّ ئػي‬
‫ـيف ٻٍّيَء ُّۿ سًٍِ سّ ىائٽً ڈٺيَء سّ ٌانّ حَ ‛ىطيػػ رضػيػو‚ رکػيػّ ُػّۿ وػؽ ـػٍػػس‬
‫ـياـيۿ ـياسي ۽ كاْػؽيَء سػي دٌػيػا ۾ کػيػؿ ‛ـػيػف ٻػٍػّيَء‚ سػي ٌػانػي ـػاـ څػاحػّ‬
‫ـڃاحّ قيٍػق ُّه ُّ ‪ 27‬سّـ ‪7722‬ع حي ڪډي ـّىؽـ سي ُػڪ ُػٺػيػهػي ۽ عػّددار‬
‫كغم ىطيػ عاـ ـّىؽي سي گ ؽ ۾ څائّ ُّه‬
‫ڪڇۿ ڀڄ ۽ احي سي ْالئلي قاڳڎ ىاـ ڪٍ ً دقر ۾ نڍوالڻ ڪؽي ايٍػڋ ڪػډػي ـػّىػؽـ‬
‫سّ قڊق ضهّ اڅّڪي اٌخِاىي درسَ ةٍػي حطج ٿؽوارڪؽۿ ةػيًۿ ىٺيۿ ضػيػػر“ةػادۿ ٺػٽػي‬
‫۽ ٽٍڊي ىطيػ عاـ سي ْالئلً ۾ رُي ٿّه اٌِػً ىػاـ اڪػرػؽيػج سػّ ڪػو ُػاروػّ ڪػؽڻۿ‬
‫وّرُيّ ڪؽڻۿ ىاؾ ـاٌڌڻ يا ڪّ ىِهرّ قاوار قرڋق ڪؽڻ “ھيه‬
‫ڪډي ـّىؽـ کي قانػيً واراـ قرذي ۾ىهٍػڋ ڪو ُئاه قكج گػؼرڻ ـػاـ گػڍ ـػيػاج ۾‬
‫ڀڃ ڇاَُ ٿئي ٿيهٌّاـ كػرۿ ىاياۿ ىاوا ۽ ىٓيار ىلؽر ٿيً ٿا ۽ ٌّاـ ـياسي ركخا اڳخػي قڈـ‬
‫ٿاه ْيؽاٌيات سا ىاُؽ اـ کي ـياسي حؽكيَء سػّ ٌػانػّ ڊيػً ٿػاه ٺػٽػي ىػهػٓػي (ھػايػّڪػي‬
‫ـشاقؾ ىهٓي) سي ةٺّري حٓهلي ۾ ـٍػڋق دريػاُػَ سػي کػاٻػي ڪػٍػاري دڋقۿ ڪئػق وػّرۿ‬
‫ٻٍّـ ۽ سٍِاڻ ۿ ۽ اـ سي وفگؽدائيَء ۾ڪډي ـّىؽـ سا راڄ “ةاد “ًُۿ سػً ۾ وػ ةػؽؽ‬
‫رفخار قكج ڪش َ ـياسي حتػيهيّـ “ٌػيّـ “ًُه‬
‫ڪئق وّر نڳ ـّىؽـ سي ڳّٺ ۾ رٍُػڋ ىطيػ عاـ ـّىػؽي سػّ قانػػ چػئػً قرُػيػً سػي‬
‫څيار کي وِچ کاـ اڳ ۾ گؼاري قيّ ھّه ھڪ يخيو ٻار ٌّر ھً ضياحػي گػ ػاري ھػئػيه‬
‫ٿّرق ھّش ايٍػي ئي ھً وٍٍِشي ٻاريه ُيج ۽ ىػطػٍػج ـػاـ ْػالئػلػي ۾ وػاڻ ىػڃػؽايػّه‬
‫س ڎق قاُء قريّۿ اـ کي ىًٍِ ڊي قاري ىطيػ عاـ ـّىؽي ضانخً ـػاـ قڋُػ سػّ فػيػهػهػّ‬
‫ڪؽي ڈڍيّ ُّه ـيف ٻٍّي سّ اُّ قانػ ٻَ درسا ـػٍػڋي ىػؿ وػڎُػي ـػگػ ػيػّ ُػّۿ وػؽ ُػّ‬
‫ـٍڋي ناؼ وڎُي ۽ نکي ـگ ٍػق ُّه ـياسي ْهيً ۾ دنچفپي ٌُّػي ُئػؿه كهػا‬
‫۽ ڪِاييّـ ياد رکٍػق ُّۿ سًٍِ ڪؽي اڪرؽ ڪچِؽيً سّ ىّر ٌُّػق ُّه ـيف ٻػٍػّيَء‬
‫سي قانػ اـ قكج ة اھّ ـيش ي قرحّ ُػّ حػَ حػٓػهػيػو قڊي دقنػج “ُػيه كػايػػ اـ دقر ۾‬
‫عاٌػاـ ۾ ُّ اُّ وِؽيّـ ىايِّ ُئّۿ سًٍِ وٍٍِشً ـيّرـ ٻارـ کي وٍٍِشػي ضػاؾ ـػارق‬
‫وڎُايّ ُّه‬
‫اـ زىاٌي ۾ اُّ ُڪ ڊکيّ ڪو ُّه وٍٍِشي وگ ؽ ۽ وّرُيي ىاـ سػڍُػً ـػيػف ٻػٍػّيَء‬
‫سي قانػ کيؿ وڎُائ ڪج اـرّؾ ىّڪهيّۿ حڍًُ سيخّييڪ وٍ ٍشي ىډػي ىػاٌػي قارق‬
‫گ ؽ ٌُّػي ةَ ًُ ڪج حػٓػهػيػو سػّ عػؽڅ ڀػؽڻ ڊکػيػّ ٿػي قيػّ ُػّه اـ سػّ ُػڪ قڊق ـػتػب‬
‫حٓهييي ادارـ سي کّآ ُئيه وؽائيؽي حٓهيو ـيف ٻٍّي گّرٌييٍٽ ُاج اـػرػّؾ ٻػٍػي‬
‫ىاـ ضانم ڪئيه حً ڊيًٍِ ۾ ـائيً ـاكي ـػشػاقنػي ٌػّسػّاٌػً ۾ ادةػي ذقؽ ۽ كػّؽ‬
‫ويػا ڪؽڻ ڪج ‛ايّاـ ادب‚ ٻٍّ سّـ گڍساييّـ ٻٍي كِؽ ۾ ڪؽائيٍػق ُّه‬
‫ةلّؾ ـيف ٻٍّيَء سي حَۿ ُّ اًٌِ گڍساييً ۾ كؽڪج ڪٍػق ُػّه اُػڎي ٌػؽح ُػً سػي‬
‫ْهو ۽ ادب ـاـ قيش ڎائپ ٿيه اًٌِ ئي ڊيًٍِ ۾ وٍػِػٍػشػي قانػػ ىػطػيػػ عػاـ ـػّىػؽي‬
‫کاـ ٻڋؾ رقىاٌّي كهً کاـ ىخاذؽ ٿي ـيف ٻٍّيَء كاْؽي كؽقع ڪػئػيه ‪7742‬ع ۾‬
‫ٻٍي ك ؽ ىاـ ٽً څڻً ىيٽؽ سّ اىخطاـ ڊٌّ ُّۿ سً ىاـ نؽؼ ـيف ٻٍػّي وػاس ٿػيػّۿ‬
‫ةاكي ٻَ څڻا ـپيهيييٽ ڊئي واس ٿيا ھئاه‬
‫ُڪ غؽيب وّرُيج سي وٽ سّ ذًُ حَ ڪافي حيؾ ُّه ضافِّ ڪسّاب ُػيػؿ ۽ ىػيػٽػؽ‬
‫حائيً اٌخِائي كاةم اضخؽاؿ اـخادـ کيؿ حؽاكي ۽ گ ڎي ُػڪ ةػِػخػؽيػً كػاگػؽد ةػڻػائػي‬
‫ـائيً ـاكي ـشاقني ۽ ـائيً ضيػر ةغق نغاري کاـ ًُ حياؿ گ ڻّ فيو وؽايّه‬
‫ىيٽؽ واس ڪؽڻ کاٌپّج ىاـخؽيَء سي ٌّڪؽي ىهي قڃ قچّني ٌتلي سي ىايِّ ڪج قڊي ڳانَِ ُئيۿ ـّ ‪7742-41‬ع ۾ ـػيػف ٻػٍػّيَء کػي‬
‫‪10‬‬
‫“چؽ ‪ 8‬سٍّري ‪2023‬ع‬
‫كراروّر سا ىايِّ گِڻّ ڪؽي رات سي ىاٌي ورّڋـ ـاـ کائيٍػا ُئاه ىٍشٍِػ سي ىاٌيَء ـاـ کٽاڻ ۽ ٌيؽـ ۾ ىڱ داؾ ۽ ڊُي کائ سا كّكيً ُئاه‬
‫شڪارپَر‪ :‬اهلڻ گٍَلڻ هڃامِء‪....‬‬
‫ـاڅي واـي کاـ‪ 8‬ىلتّؾ اضيػ كيظۿ ىطيػ اىيًۿ ىطيّد ىٍگيۿ ُػايج چاٌڊيّ ۽ وّياـ ـرٍػر ْهي ىٍگيۿ ْهي كيؽ ۽ ةيػؾ ىفؽقره ىلتّؾ اضيػ كيظ‬
‫اڳخي ُهي كراروّر سّ ٌانيّارق ـياـخػاـ ةڻيّ ۽ اىخياز اضيػ كيظ ـّؾ ـؽقس ۾ اُو ِْػـ حي رُّه ىلتّؾ اضيػ كيظ ـٍػس قڊق ڀاُء “ُيه‬
‫‛گِّآ چڎُيّ گِّڋي حي‬
‫ٌاس وخّ ٻّڋيۿ‬
‫ـّا گّڋيَء سي قاـٍيۿ‬
‫ْيؽ ـچي ويّ نّڋيه‚‬
‫وّج سڍًُ كراروّر سي ٽي قي ةّـٽؽ سّ افخخاح ٿيّ حَ ىّـ كراروّر سي اـ ٽّنيَء کػاـۿ ٌػاڅ‬
‫رڪارڇ ڪؽائ سّ وؽقگؽاؿ رٿيّه ٌچ قارـ ٌچيّۿ ۽ ڪيييؽا قارـ اـ کػي رڪػارڇ ڪػيػّۿ وػؽ ٿػيػّ‬
‫ائيً حَ ڪيييؽا سي ىغخهف كاٽؿ ٺاُ سي ڪؽي اـ ۾ اُّ ىؾق ويػا ٌَ ٿػي ـػگػِػيػّۿ سػيػرػّ‬
‫انم كاديَء قكج ٿيٍػق ُّۿ اـ سّ ُرڎق ـتب اُّ ةَ ُّ حَ اُػّ نػّٽػي قارق ڪػالؿ رڪػارڇ ٿػيػم‬
‫ڪٌَّ ُّ ۽ اًٌِ کي اـ قكج ئي ڳائڻّ ٿي ويّ ۽ فهو ڪيييؽا سي ىغخهف كاٽؿ ۽ نػّڪػيػلػً‬
‫سي حتػيهيَء سي ڪؽي اًٌِ سي ڳائ سّ ٽييپّ ةَ ڇـػٽػؽب وػئػي ٿػيػّه ٻػيػّ حػَ اـ قكػج ىػٍػگػم‬
‫ڪري قاييي كهفيَء قاري کٍيّ ُّه كايػ حػڍُػً‬ ‫ورّڋائي ةَ ڪٌَّ ىهيّ ُّۿ اـ ڪؽي ـچّ ذىّ ِ‬
‫ـٍػـ ٽّنّ ةَ قکؽي قيّ ُّۿ اـ ڪؽي ڪري قايئي كهفيَء قاري قري ڪشَِ واڋي سا ڪػاـػائػي‬
‫واڻ ـاـ ڳٍڌيا ُئاۿ وؽ اُي ةَ ڪي ُئا “فيييۿ ـّ ٌچ ۾ ُڪ حَ اٌػِػً سػا ٌػغػؽا ْػشػبۿ ىػٿػاـ‬
‫ڊقڪهً سي قڅج ـاـ ىيم ٌَ کائ ـتب اڳخي وّئخي وئي ٿي قياه‬
‫ٌچ قاري اـ ـچي ٽّني ۾ ىٍگم ورّڋائي قڈيڪ چفج ٌُّػق ُّه ُيػّ ةػَ ٿػهػِػّ ىػخػارق ۽ كػػ‬
‫سّ ڇيٍڊق وؽ ڪؽحب قڊا ڪٍػق ُّه كايػ ـچي ٽّني سّ اـخاد ةَ اُػّ ئػي ُػّه ىػٍػگػم وػرػّڋائػي‬
‫ٽٍڊي ۾ رٍُػق ُّۿ گِؽ سي ٻاُؽاـ ويٽ ڪڌي حيم سي ڪڎُائيَء حي قيِي ورّڋا حؽيػٍػػق ُػّۿ‬
‫سًٍِ سي عّكتّج حي اـاـ حَ اـاـۿ وؽ اـاـ سي واڋي سا ـڀئي ٌػٍػڌا حػّڋي قڊا ـػٍػػس دڪػاـ‬
‫حي ڳاُٽ ويا ٿيٍػا ُئا‪8‬‬
‫‛اڋي ىٍگم! اُا ڀّر ٌَ قسِيؿۿ وئفا ٿّ قٺيً وّ ةَ ٻاؾ ٿّ ڦؽيًه‚‬
‫‛ڪشَِ حَ واڋي سّ عياؾ ڪؽه‚‬
‫‛ىاکي حَ ٻي “ٌي سا ىؽچائي ورّڋا ڊساـجه‚‬
‫‛ىٍگم سهػ ڪؽ ةگي ةيٺي “ۿ ىاکي اُي ٽريّـ حَ “ٌي کً سّـ ڊساـجه‚‬
‫‛وِؽياـ ىاکي ڊيه‚‬
‫اقچخّ ڪا ىائي ورّڋا قٺ ايٍػي ُئي حَ ـڀئػي وػٍػِػٍػشػي وػٍػِػٍػشػي سػاج حػاـ ُػٽػي قيػٍػػاۿ ۽‬
‫ُرػؿ ـڀئي عاىّش ٿي قيٍػا ُئاۿ وؽ سيئً ئي ىائي ورّڋا قٺي قڃ ن ػٍػػي ُػئػي حػَ قري‬
‫اُّ ئي ٻاڪؽ ڪٽّ ۽ ورّڋـ حي ىارقه‬
‫كراروّر سا ىايِّ گِڻّ ڪؽي رات سي ىاٌي ورّڋـ ـاـ کائيٍػا ُئاه ىػٍػشػِػٍػػ سػي‬
‫ىاٌيَء ـاـ کٽاڻ ۽ ٌيؽـ ۾ ىڱ داؾ ۽ ڊُػي کػائػ سػا كػّكػيػً ُػئػاۿ ۽ رات سػي ىػاٌػيَء‬
‫ـاـ نکيػر حاـ “ٌػؾ ٻرؽيَء سّـ چاواـۿ كييي سّـ ٽرػيػّـ يػا قري ىػالئػي ۽ ريػٻػڎي‬
‫ةَ کائيٍػا ُئاۿ ۽ ىّـيي ىيّا نٍِػا ُػئػا حػَ اُػي ةػَ کػائػيػٍػػا ُػئػاۿ وػؽ ٌػيػؽـ ۾ ىػڱ داؾ‬
‫کاٌفّاج څ ٌيؽـ ايپّري نيکتي ُئيه ىڱ داؾ ُايي ةَ كػرػاروػّر ۾ ىػهػي ٿػيۿ عػاص‬
‫ٌّر حي كاَُ ضفيً واڋي ۾ ڪري قاييي كػهػفػيَء قاري سػي ىػائػٽػً ىػاـ ڪػّ ٌػيػٍػگػؽ‬
‫اڃاـ حائيً ىڱ داؾ سّ ڈٻّ کڻيۿ ُاٿيػر حي اچي ةيٍِػق “ُيۿ ۽ ديؽ ئي ڪػاٌػَ ن ػٍػػي‬
‫“ُي سّ ـٍػس ىڱًۿ چڻً ۽ ىػاٌػِػَ سػي داؾ قارا ٽػئػي دي ػڎا عػانػي ٿػي قيػٍػػا “ُػًۿ اـ‬
‫ڪؽي ُايي سڍًُ ةَ ڪؽاچيَء کاـ كراروّر قڃتّ “ُي حَ وِؽيً ُػاٿػيػػر حػاـ ىػڱ داؾ‬
‫قٺتا “ًُۿ وّج گِؽ قڃتّ “ُيه‪‬‬
‫‪11‬‬
‫ڪاقش‬
‫ڪ ػػؽي قرُػ ػػاڱ ػػّ ک ِػ ػيػ ػػؽ‬
‫اڇيڎيۿ قيؽي ٿي ويا قيؽۿ‬
‫ُِػ ػٍ ػػػق ُ ػػج ُ ػػالڪ ػػيۿ‬
‫ُخڎي ىفهياـ زُيؽۿ‬
‫ديػػؿ ڈػػڍي ةػيػػّس ٿػيػػا‬
‫ـڀ وؽديؿ ۾ وٍاُگيؽ‬
‫گػيػػاٌػي ڈيػػاٌػي ىػػٌّػشػِػػَ‬
‫ى ػٍػشػِػػايػػاۿ ـػػاڈق ـ ػٍػػج‬
‫فليؽۿ‬
‫ڀػػّڳ ػ “ئػػي ڀػػاڳ سػػيۿ‬
‫ـڀ حّڋئّـ سا حلػيؽه‬
‫ُػئػػاه گػؽىػيػػً سػي راحػيػػً ۾ حػػَ ـػاري ـػػاري رات‬
‫ٌٍڌو سا اُي ڊيػٍػِػً ةػَ‬
‫ْشب ُئاه اـػاـ حػَ عػيػؽ‬
‫ٌٍڌا ُئاـيً سّ راٌػيػّـ‬
‫کيڍٌػي اًٌِ سي گِػؽـ‬
‫۾ ةػػػَ قڃػػػي نػ ػرػ ػٍػػػػا‬
‫ُئاـيًۿ كايػ اـ ڪػؽي‬
‫س ػػّ ُػ ػٍ ػػػـ س ػػّ اـ ػػاـ‬
‫ىفهياًٌ سي گِؽـ ـاـ‬
‫ةهرم ُيرڎائيَء قارق‬
‫رـػخػػّ ُػػّه ْػيػػػ ةػػؽات‬
‫سػّـ ىػتػػارڪػّـ حػػّڋي‬
‫ٌٍڍپڻ جَ ظاُط آُْ اغام حّ پٍٍِخْ پاڙو (ىٔط حْ پڌر) ۾ راٌصّٓم ڪٍصو گضرّٓ‪ ،‬ححْ ڀث ڀث غام گڏ رٍُصڙ ىٍگْ‪،‬‬
‫ڪٍڀط‪ ،‬ڪاغائْ‪ ،‬ڊکڻ‪ ،‬نُّط ۽ دآا جّڙو ىطذّل عتصانطذيام شٔز حا فطزٌص ىٔام ىلتّك اذيص شٔز ۽ ىٔام اىحٔاز اذيص‬
‫شٔز‪ ،‬حًٍِ کْ ام زىاٌْ ۾ اغام ’طارق‘ غڏٍٓصا ُئاغًٔ‪ ،‬گڏ کٔڏٌصا ُئاغًٔ‪ .‬اًٌِ راٌصًٓ ۾ اغام غام گڏ ڀطغام رٍُصڙ‬
‫ٍُصه ڇّڪطا ةَ شاىم ٌُّصا ُئا‪.‬‬
‫واکؽقـ يا واوڎۿ قڋيّـۿ ـاڳۿ داؾ يا ٻيّـ ـّکڎيّـ ڊي قٺػ سػّ رقاج حػيػاؿ گػِػڻػّ ُػٌّػػق ُػّه‬
‫ىفهياًٌ سي كاديً ۾ حَ اُي ڊقڪال کڻي ٌچٍػا ةَ ُئاۿ څ ـٍػـ ڀاُء ةؽادر سي كادي ُشيه‬
‫ڊقڪهً حي ٌاڅ گِڻّ ڪؽي ىؽد ڪٍػا ُئاه گػِػّآ گػِػّڋيَء حػي چػڎُػيػم ُػٌّػػق ُػّه ـػٍػػس‬
‫ىًٍِ حي گهً سّ ُارـ ـاـ ډڪيم ٌُّػق ُّه ٌػڪ حػي رقىػاؾ انػ رکػي قيػِػٍػػقۿ سػٍػِػً کػي‬
‫ڊـي اـاـ ٻار کهي کهي چٌّػا ُئاـيۿ ’گِّآ کي كؽؿ ٿّ اچيۿ اـ ڪؽي ٌڪ حي رقىػاؾ رکػيػّ‬
‫قيٺّ “ُيه‘ ڪّ ڈّڪؽق ـٍػس گِّڋيَء سي ريً سِهي ُهٍػق ُّۿ ۽ ڊقڪهً قارق ٽّنّ وٍػِػٍػشػي‬
‫ٌاڅ ـاـ گڍ ڳائيٍػق ةَ ُهٍػق ُّه اُي ٌاڅ گيخً ۾ گِڻّ ڪؽي ‛نّٽّ‚ ڳائيٍػا ُئا‪8‬‬
‫‛نّٽّ ىاکي “يي ڊيۿ ىٍٍِشّ ىاکي “يي ڊيۿ‬
‫دٌگ دارقـَء سّ ڊياـجۿ كيلّ كؽاب سّ ڊياـجۿ‬
‫اقن گِّن قڃاـج ـاَُ نػكي ڪياـجۿ‬
‫ىٍٍِشي کيؽ ويئ سّ نّٽّ هههه‬
‫وّج ڪٍػا ُئا ڇگِي “قاز ـاـ‪ُ‛ 8‬اههههههه‚ ۽ سيئً ‛ُػا‚ وػّري ڪػٍػػا ُػئػا حػَ قري ڊقڪػهػً ـػاـ‬
‫ڀاق ڪٍػيۿ ُه ن ٍػا ُئاه قري ُڪ ٍُڋ ةيِي ڊقڪهً حػي ڦػيػؽيػّـ وػائػيۿ وػٍػِػٍػشػي‬ ‫ىغخهف َ‬
‫ىفخي ڊيکاري اـ گيج سا ٻيا ةٍػ چٌّػا ُئا‪8‬‬
‫‛ـٌّيَء نٍػنيَء قيَِ ڋيۿ ـٌّيَء نٍػنيَء قيَِ ڋيۿ‬
‫ڊٌػڻ ڊياـج حَ گالب سّ ههه ڋي نّٽّهههه‚‬
‫ڪًٍِ دارقـَء قاري گّني ـاـ ٺراُء ةَ ڪٍػا ُئاۿ سًٍِ ىاـ رٌگيً چڻػٍػگػّـ ٌػرػؽي ـػيػّري‬
‫ىاضّؾ کي قيٍػڋ ةڻائي ڈڍيٍػيّـ ُيّـ‪ 8‬اـ رقكٍيَء دقراـ ڳائيٍػا ةَ ُئاه‬
‫‛ڀج ڀڃي ڪؽ ِقا ڋيۿ ڀج ڀڃي ڪؽ ِقا ڋيۿ‬
‫درقازا دقـخً سا ههه ڋي نّٽّههههه‬
‫وّج حَ ٽٍگؽ وئفً سي ةؽـات ٌُّػي ُئيۿ ۽ اـاـ اًٌِ وئفً ىيڎڻ ۾ ىطّ ٿي قيٍػا ُػيػاـػيه‬
‫ىهٍػق حَ ُڪ ةَ وئفّ ٌَ وؽ اُّ كغم ايخؽق حَ قيٍػڋ ٌُّػق ُّ سّ گِّٽيخا ةَ ٿػّري ٿػّري ديػؽ کػاـ‬
‫وّج گِّآ حاـ وئفا گِّري “ـياـ ڊاًٌِ اڈالئيٍػا ُئا ۽ زىيً حي وخم سي اٌػِػً وػئػفػً سػي‬
‫ڪؽڻ سي ىً ىُّيٍػڋ “قاز ـاـ اـاـ وٍٍِشي ٻػارايػي ىفػخػيَء ۾ ُػڪ ٻػئػي کػي ڈڪػا ڈقىػاـ‬ ‫ِ‬
‫ڊيٍػا ُياـيۿ حڍًُ ڳائ قارق ٽّنّ ڳائيٍػق ُّ‪8‬‬
‫‛وٍشا ويؽ وچاج ڋيۿ وٍشا ويؽ وچاج ڋيۿ‬
‫دؾ سّـ اىيػاـ هههه ڋي نّٽّهههه‚‬
‫ائيً گِڻي گِڻي ديؽ حائيً گِّآ سي ـؽگؿ وئي واڋي سي گِػٽػيػً ىػاـ گػؼرٌػػي ُػئػيه اـ‬
‫کاـ ْالقف ڪًٍِ ٍُڋ ٌچٍػي ُرڎق ىؾاضيَ گيج ةَ ڳائيٍػا ُئا‪8‬‬
‫يادهم پياريَم يادهم‬
‫اـاـ سي گِؽ سي ُڪ ڀج ڪاڪي سيٓي ڪٍػڀػؽ‬
‫سي گِؽ ـاـ ىهيم “ُيۿ حػَ ٻػئػي وػاـػي قاري ڀػج‬
‫ڊاڊي كيظ سي گِؽ ـاـ ىػهػيػم “ُػيه ڊاڊي كػيػظ‬
‫سّ انم ٌانّ ىطيػ اةؽاُيو ُّه اٌشيٍػيػئػؽ ُػّه اُػّ‬
‫ةَ ـائيً غالؿ ىهٍفيٰ كيظ ۽ ْتػانؽضياـ كيػظ‬
‫قارـ سّ قيشِّ ْؾيؾ ُّه ٌِػايػج كػػاقر ۽ ڪػڎڪػي‬
‫ـاـ ڳانػِػائػ قارق كػغػم ُػّه حػاش راٌػػ سػّ قڊق‬
‫كػػّك ػيػػً ُػػٌّػػػق ُػػّ ۽ گ ػِ ػڻػػّ ڪػػؽي ڊي ػٍ ػِػػً سػػّ‬
‫وٍٍِشي اقٌاؽ ۾ حػَ كػاؿ سػّ ٻػاُػؽ وػڋر حػي وػيػم‬
‫نٍػؾ حي قيِي حاش راٌػػ ڪػٍػػق ُػّه وػاڋي اقڋي‬
‫سا ةَ ڪيخؽائي كّكيً ـػايػؿ حػاش راٌػػ کػيػڍٌػػا‬ ‫ةيػؾ ىفؽقر‬
‫ـٍػـ ةازيّـ ُهٍػيّـ ُيّـه اًٌِ سي ىػّسػّدگػيَء‬
‫۾ واڋي ۾ رقٌق ةَ ڊاډي ٌُّػي ُئيۿ وؽ ڪّ نٍڊق نّفؽ ةَ نػٍػگػِػ کػاـ نػٍػّائػيػٍػػق ُػّۿ ۽ اـ سػّ‬
‫فائػق قٺٍػي اـاـ ةَ راحيً سّ ڪافي ديؽ حائيً راٌػيّـ کيڍٌػا ُئاـيًه‬
‫ڊاڊق ىطيػ اةؽاُيو كيظ كراروّر سي ـياسي ڪيً ۾ ةَ حياؿ گِڻّ ضهّ قٺٍػػق ُػّۿ عػاص‬
‫ٌّر گّرٌييٍٽ ُاج اـرّؾ سي ـئّ ـاؾ وّري ٿي حػي ُػڪ ْػِػيػو انلػاـ سلػً ڪج وػِػؽيػً‬
‫‛ايگؾيريّٽّ ڪاىيٽي وهيٽيٍو سّةهي‚ سي ٌاني ـاـ كائو ڪئي قئيۿ سػٍػِػً سػّ ـػؽوػؽـػج‬
‫“غا ْتػانٍتي ‛ْهيگ‚ ُّه وهيٽيٍو سّةهي اُّ سلً ‪7751‬ع ۾ ٿيّ ُّۿ اـ ضّاني ـػاـ ڊاڊي‬
‫ىطيػ اةؽاُيو كيظ ڪّكق قٺي گّرٌييٍٽ ُاج اـرّؾ كراروّر سي وؽايً كاگؽدـ کي گػڍ‬
‫ڪؽي ‛اقنڊ ةّائؾ ايفّـي ايلً‚ كائو ڪؽي قرحي ۽ گّرٌػيػيػٍػٽ ُػاج اـػرػّؾ سػي ـػئػّ ـػانػَ‬
‫سلً سي حياريً ۾ ـؽگؽؿ ٿي قيّۿ عػاص ٌػّر ڪػشػِػَ ادةػي ۽ حػاريػغػي ىيػيػّـ گػڍ ڪػؽي‬
‫ـّيٍيئؽ كايّ ڪؽايائيًه واڋي ىاـ اـاـ ـڀٍي ڀائؽـ کي وؽقگؽاؿ ۾ اڳػڀػؽق ڪػؽيۿ ىػّـػيػلػيَء‬
‫سا وؽقگؽاؿ ۽ ڇراىا اـٽيز ڪؽايائيًۿ سًٍِ ۾ ىّـ اـػرػّؾ سػي كػاگػؽدـ ـػاـ ڳػايػّ ةػَ ُػّ حػَ‬
‫ڪافي كاگؽدـ ـاـ ُارىٌّيو حي ـٍگج ةَ ڪئي ُئيۿ وؽ قڊي ڳانَِ اُا ُػئػي حػَ اـ سلػً ۾‬
‫ىّـ ىيخاز ىؽزا ناضب سّ نکيم ريڊيّ ڇراىّ ‛وٍؽق ةڊاؿ‚ اـٽيز حي ويق ڪيّ ُّه‬
‫ڊاڊي ىطيػ اةؽاُيو كيظ وٍٍِشي وؽايً دقـػخػً ۽ اـػرػّؾ اٌػخػِػاىػيػا سػي ىػػد ـػاـ ٌػَ رڳػّ‬
‫واڪفخاـ سي قزيؽ اِْو كِيػ ذقانفلار ْهي ڀٽي ناضبۿ ـٍڋ سي گّرٌؽ ىؽضّىَ رٍْا نػيػاكػج‬
‫ْهػي عػاـ ۽ ـػٍػڋ يػٌّػيػّرـػٽػيَء سػي حػڍُػّڪػي قائػيػؿ چػاٌفػهػؽ ڇاڪػٽػؽ ٌػتػي ةػغػق ةػهػّڅۿ‬
‫ـيرؽيٽؽي ايڊيّڪيلً ـائيً وٍاَُ ْهي كػاُػَۿ ڇائػؽيػرػٽػؽ اـػرػّنػؿ ـػائػيػً ضػتػيػب اهلل‬
‫ىيي ۽ “غا ىطيػ يٓلّب کاـ ويغاؿ گِؽائي ةَ ـّيٍيئؽ ۾ كايّ ڪػؽايػا ُػئػاۿ وػؽ ُػً دقـػخػً‬
‫سي ىػد ـاـ اـ قكج سي قزيؽ اْهيٰ سٍاب رئيؿ غالؿ ىهٍفيٰ سػخػّئػيَء کػي ةػَ ىػػْػّ ڪػيػّ‬
‫ُّه‬
‫ڊاڊي ىطيػ اةؽاُيو كيظ کي وٍٍِشي اقڪد ڪاٌَ ُئيۿ وؽ واڋي سي ـڀٍي ٻػارـ ـػاـ ڊاډي دؾ‬
‫ٌُّػي ُئؿ ۽ ٌُّئً ةَ واڋي قارـ سي ڊک ـ ۾ ُؽ قكج كاىم رٍُػق ُّه‬
‫ٌٍڌو حَ ُاُؽ “ُي اـاـ سّ وٍٍِشي واڋي (ىيؽ سي وڋر) ۾ راٌػيّـ ڪػٍػػي گػؼريػّۿ سػخػي ڀػج‬
‫ڀج ـاـ گڍ رٍُػڋ ىٍگيۿ ڪٍڀؽۿ ڪاـائيۿ ڇک ۿ نُّؽ ۽ دايا حّڋي ىؽضّؿ ْػتػػانػؽضػيػاـ كػيػظ‬
‫سا فؽزٌػ ىياـ ىلتّؾ اضيػ كيظ ۽ ىياـ اىخياز اضيػ كيظۿ سًٍِ کي اـ زىػاٌػي ۾ اـػاـ ’ٌػارؽ‘‬
‫ـڍيٍػا ُئاـيًۿ گڍ کيڍٌػا ُئاـيًه اًٌِ راٌػيً ۾ اـاـ ـاـ گڍ ڀؽـاـ رٍُػڋ ٍُػق ڈّڪؽا ةػَ‬
‫كاىم ٌُّػا ُئاۿ سً سا ىؽد حّڋي ّْرحّـ ايخؽا حَ ىِؽةاـ ٌُّػا ُئا سّ سڍًُ كب ةػؽات ايػٍػػي‬
‫ُئيۿ ۽ اـاـ سڍًُ گِؽـ حي ڊيئا ٻاري ۽ ُٿً ۾ ىلٓهّـ کڻيۿ ’ْيػ ْيػ ىلانّۿ ڪػافػؽـ سػّ‬
‫ىًٍِ ڪارق‘ چٌّػيۿ گِٽيً ۾ گِيٍػا ُئاـيً‪ 8‬حَ اُػي ٌػاراض ٌػَ ٿػيػٍػػا ُػئػاۿ انػٽػّ اـػاـ سػي‬
‫ىلٓهً ۾ حيم ةَ قسِي ڊيٍػا ُئاه چٌّػا ُئا‪ ‛ 8‬اةػا اـػاـ ڪػافػؽ ٿػّرقئػي “ُػيػّـۿ قايػيػا “ُػيػّـۿ‬
‫ڈ م ٌاُيّـۿ اـاـ ۽ حُّاـ سي قڅ ۾ حَ رڳّ ةهؽ سّ وؽدق “ُيه‚‬
‫ةهؽ سؽ وؽدي قاري ڳانَِ حَ اـاـ اـ قكج ةَ ٌَ ـيشٍِػا ُئػاـػيػًۿ وػؽ ُػّ ىػؼُػب سػي ٌػانػي حػي‬
‫واڋي ـاـ ڦٽائ قارا ٌَ ٌُّػا ُئاه ُي قرُاڱّ ٿيّ حَ وٍٍِشي ٻّني ڳػانػِػائػيػٍػػڋ نػڍي ُػٍػػـػخػاـ‬
‫ُهيا قياۿ سخاـ “يا ڈاري ٻّني ڳانِائيٍػڋۿ سيري اڄ حائيً ـٍڋ سا قفادار ٌػَ ٿػي ـػگػِػيػا “ُػًه‬
‫كايػ كاَُ نٍيف ڀٽائيَء ةَ اُّ ىلاُػق ڪيّ ُّۿ حڍًُ حَ چيّ ُػئػائػيػً‪ ‛ 8‬ڈريػّـ ئػي ڈاريػا ىػٽ‬
‫ىئيَء سا ٌَ ٿياه‚ ـّ ىِاسؽ ةَ ـ ـانً سي گؼري قڃ کاٌػپػّج ةػَ ڈاريػا ئػي ذػاةػج ٿػيػٍػػا رُػيػا‬
‫“ًُه قرُاڱي حي اـاـ سي ةاةا ـائيً ‛ىفؽقر‚ ةَ نکيّ “ُي حَ‪8‬‬
‫ٍُػق ىفهو چادر ُرڎيۿ قډئّـ ڊٌم ُئي کِيؽۿ‬
‫“چؽ ‪ 8‬سٍّري ‪2023‬ع‬
‫ڪاقش‬ ‫آتم ڪٿا‪99-‬‬

‫ـّډر ناضب کي اُّ اْؾاز ضانم ُّۿ سّ ًُ ـٍڋي ٻّنيَء ۾ كاَُ حي وِؽيً وي ايڇ ڇي ڪئي ُئيه‬

‫ڊاڪٽر در نحهر پٺاڻ ۽ ڊاڪٽر شاٌيَاز سَڍر‬

‫ڊاڪٽط در ىرياص پاڻااڻ ا ةاَ ردوَء ىاام جاارٓاز‬ ‫•‬
‫اـاـ اـ کػاـ اڳ ڪػڍُػً‬
‫ڪٌَّ ٻڋاه ىٍٍِػشػّ ۽ ُػً‬ ‫حّڙڻ حْ ڪو ۾ ىشغّك آُْ ۽ رهزاٌّ حْ ةٍٔااد جاْ ُاّ‬
‫سّ وؽيج سّ ٌاحػّ ُػّه وػاڻ‬ ‫ڪاهش استاار ۾ ”جاارٓاز حاْ درو کاّناْ ٿاّ“ ۽ عااناياً‪،‬‬
‫۾ ادةي ةػطػد ىػتػاضػرػا ةػَ‬ ‫ادٓتً ۽ شاعطم حْ حٍو ڏٓاٍاِاً ۽ هفااة حاّم جاارٓاشاّم‬
‫ڪػٍػػػا ُػئػػاـ ػيػػًه ٻػػّنػػيۿ‬ ‫َ‬
‫ىضيّم نکاْ ٿاّ ۽ آم الئأاً ىاشااطاب‬ ‫ٻڌائْ ٿّ‪ ،‬ڪانو ۽‬
‫گؽاىؽ ۽ نفًِ سي نطػج‬
‫حي ةػَ اڪػرػؽ ڳػانػِػائػيػٍػػا‬ ‫ٿئْ ٿّ‪ُ .‬اً حاّ عاهاياْ جاراطڪ اڃاا ساحاو ٌاَ ٿأاّ آُاْ‪.‬‬
‫ُ ػئػػاـ ػيػػًه ُػػّ ـػػػائ ػيػػً‬ ‫ىٍٍِخّ اڪثط غٍصس حّڙٓم ادارو گم ذٔاة اٌػٽٔٽأاّٽ‬
‫دنيم سي گػفػخػگػّ ڪػٍػػق‬
‫ُّ ۽ اـاـ ُڪ ٻػئػي سػي‬
‫۾ غاڻع ىهڻ ٿٍٔصه آُاْ ۽ ساّب ڪاچاِاطٓاّم ٿأاٍاصٓاّم‬
‫راج سػػّ ةػػَ اضػخػػؽاؿ ڪػٍػػػا‬ ‫آًُ‪.‬‬
‫ُئاـيًه ُڪ ـاٌّڻ سػي‬ ‫ڊاڪٽط شاُاٍاّاز غاّکر کاْ ادةاْ کاٍااکأاڙ حاْ‬ ‫•‬
‫رات ـ ػچػػم ادةػػي ىػػؽڪػػؾ‬
‫سػ ػػي ڈػ ػػج حػ ػػي قي ػ ػٺػ ػػا‬
‫هڏو عادة ٌُّصو ُئْ‪” ًُ .‬غٍڌو ثلافث ۽ شاَُ نطٔاف“‬
‫ُ ػئ ػػاـػ ػيػػًه گ ػػؽىػػا گ ػػؽؿ‬ ‫عٍّام جْ پْ آڇ ڊو حْ غٍص ذاصام ڪائاْ ُائاْ‪ .‬غاّکر‬
‫ڪػ ػچػ ػِ ػػؽي ن ػػي وػ ػئ ػػي‬ ‫صاذب کْ اُّ اعظاز ذاصم ُّ‪ ،‬حّ ًُ غاٍاڌو ٻاّناَْء ۾‬
‫ُػئػيه اـػاـ سػّ سػّكػيػهػػّ‬ ‫شاَُ جْ پِطًٓ پْ آڇ ڊو ڪئْ ُئْ‪ .‬غٍڌ ۾ کأاع ُاڪ‬
‫دقـ ػ ػ ػػج ۽ اـ قك ػ ػ ػػج‬
‫ايگؽيرهچؽ “فيفؽ فيػم‬ ‫نطٔف شٍاس هارو ذٔثٔث ذاصم ُائاْ‪ .‬غاٍاڌو ادب حاْ‬
‫اهلل حٍيّ وٍٍِػشػي س ِ‬
‫ػّش‬ ‫دٌٔا ۾ کٔع هڏو ىڃحا ىهْ‪ ًُ .‬جرلٔلْ ىلانً کام عاالهن‬
‫عٍاةج ۾ ىگً ُّۿ سػّ‬ ‫‛ْتػانلادر سّييشي ۽ ڇاڪٽؽ ضتيب اهلل نػيليَء ـاـ گڍه ُي اُّ زىاٌّ “ھي سڍًُ‬ ‫ٽْ هوَء الِء ڪخَِ غٍڌو ڊراىا پڻ نکٔا‪.‬‬
‫ـػػّډر نػػاضػػب ةػػَ اچػػي‬ ‫ىاـ ـٍڋاڪسيَء ۾ ڇوٽي ڇائؽيرٽؽ ُئؿ ۽ ـٍڋي ادةي ةّرڇ سّ ىييتؽ ُئؿه ضتيب‬
‫ـالؿ ڀؽيّه ىطفػم ىػخػم‬ ‫اهلل نػيلي ةّرڇ سّ ـيرؽيٽؽي ُّ ۽ ْتػانلادر سّييشّ ىّـ قاٌگؽ ـٍڋاڪسيَء سّ‬
‫ُ ػئػػيۿ ـػػّ و ػِػػؽيػػاـ حػػَ‬ ‫ڇوٽي ڇائؽيرٽؽ ُّه‪ ‚-‬در ىطيػ وٺاڻ‬ ‫ڇاڪٽؽ در ىطيػ وٺاڻ اڄ ةَ رديَء ىاـ حاريػظ سػّڋڻ سػي ڪػو‬
‫ْػػانػيػػي نػػّرحػطػػاؾ حػػي‬ ‫۾ ىلغّؾ “ُي ۽ رقزاٌّ سي ةٍػيػاد حػي ُػّ ڪػاقش اعػتػار ۾‬
‫‛حاريظ سي دري کّني ٿّ‚ ۽ ْانيًۿ اديتً ۽ كاْؽـ سي سٍو ڊيًٍِ ۽ قفات سّـ حػاريػغػّـ ڳانَِ ٻّنَِ ٿيٍػي رُيۿ وؽ وّج ڳانَِ قڃي وِخي ڪهچؽ ۽ ايگؽيرهػچػؽ حػيه ـػّډر نػاضػب‬
‫ىييّـ نکي ٿّ ۽ “ـ ڪئيً ىغاٌب ٿئي ٿّه ًُ سّ ْهيي حػطػؽ اڃػا سي وي ايڇ ڇي سّ ىّىّع ڪهچؽ سي ضّانػي ـػاـ ُػّ ۽ حػٍػيػّ نػاضػب ايػگػؽيػرػهػچػؽ سػّ‬ ‫َ‬ ‫ٻڋائي ٿّۿ ڪانو ۽‬ ‫ڊاڪٽر در محمد پٺاڻ‬
‫ىايِّ ُّه ٻٍِي سي قڅ ۾ اٌخِائي گؽىا گؽؿ ةطد ٿيّه فيم اهلل سػّ چػّڻ ُػّ حػَۿ ڪػهػچػؽ‬ ‫ػ‬ ‫ه‬ ‫ى‬ ‫ـايؿ‬ ‫۾‬ ‫اٌفٽيٽيّآ‬ ‫ضيات‬ ‫گم‬ ‫اداري‬ ‫سّڋيم‬ ‫ـٍػس‬ ‫اڪرؽ‬ ‫ىٍٍِشّ‬ ‫عخو ٌَ ٿيّ “ُيه‬
‫ڇاڪػٽػؽ در ىػطػيػػ وػٺػاڻ ىػٍػِػٍػشػّ ةػيػطػػ وػيػػارق‬
‫سّ ةٍياد ايگؽيرهچؽ “ُي ۽ ـػّډر نػاضػب اـ سػي ٌػفػي ۾ دنػيػم وػئػي ڊٌػاه ىػّـ ةػَ اـ ۾‬ ‫ٿيٍػق “ُي ۽ عّب ڪچِؽيّـ ٿيٍػيّـ “ًُه‬
‫دقـج ۽ رٍُيا “ُيه ًُ ـاـ ىػٍػِػٍػشػي وػِػؽيػً‬
‫وٍٍِشّ ضهّ ڳٍڌيّ ۽ قيٺم ٻيً دقـخً ةَ قيچار قٌڊيا وؽ ٻئي زقر“قر سّاـ ُئاۿ ـّ ڪٍػِػً‬ ‫ىػػالكػػات ‪7764‬ع ڈاري اـػػالى ػيػػا ڪػػان ػيػػز‬
‫ةَ ڪًٍِ سي ڳانَِ ڪٌَّ ىڃي ۽ راتۿ اڈ رات ۾ حتػيم ٿيٍػي قئيۿ ـّ ٻي ىالكات حائيػً‬
‫ةطد کي رقڪيّ قيّه‬ ‫ڊاڪٽر شاهنواز سوڍر‬ ‫ڪؽاچي ۾ ٿيۿ سخي ُّ ـػٍػڋيَء سػّ نػيػرػچػؽار‬
‫ُػػّه اـ ىػػالكػػات ۽ اـ کػػاـ وػػّج وػػي ايػػڇ ڇي ۾‬
‫گّرٌييٍٽ ڇگؽي ڪانيػز ىؾيػار ڳانَِ اُا “ُي حَ اـ کاـ وّج ـّډر ناضب سػڍُػً ةػَ ايػٍػػق ُػّ حػَ وػِػؽيػاـ ڊاڪػ قآ‬ ‫رُتؽي سّ اضّاؾ ًُ کاـ اڳ نکي چرّ “ُػيػاـه‬
‫ڪڋڪايي قاري ْؽني ۾ ن م څاريَء ىاـ س احي وائي ڊـٍػق ُّه ىّـ ُڪ ڀيؽي کاٌئؿ وډيّ حَۿ ‛وػِػؽيػاـ سػ ػاحػي‬ ‫ڇاڪٽؽ ناضب ـاـ ىٍٍِشّ حػٓػهػق رڳػّ وػي ايػڇ‬
‫ُػ ػر ػػڎـ اـػ ػخ ػػادـ ـ ػػاـ وائي ڈّٿا ڊـّ܁‚ حَ چيائيًۿ ‛يار ڊـاـ ٿّ حَۿ حٍيّ ناضب حَ ٌَ قيٺّ “ُيه‚‬
‫ىػ ػٍػ ػِػ ػٍػ ػش ػػّ ڪػ ػهػ ػي ػػگ ۽ ُؽ اٌفاـ ۾ ڪاٌَ ڪا ىٍفؽد ْادت ٌُّػي “ُيۿ سًٍِ ڪؽي اُا ـػٍػػس سػتػهػج سػّ ضهػّ‬
‫ڇي ڪؽڻ قاري ىؽضهي حائيً ئي ٌَ رُػيػّۿ وػؽ اُػّ‬
‫حٓهق اڄ حائيً كائػو ۽ دائػو “ُػيه ىػاـ ڇاڪػٽػؽ‬
‫ڇاڪٽؽ ةليؽ اضيػ كاد‬
‫ـاڳئي ـتشيػرػٽ ـػاـ ةڻشي قيٍػي “ُيه ڇاڪٽؽ ـّډر ناضب کي ةفػخػؽي حػي ـػيػِػ کػاـ وػّج سػهػػ ٌػٍػڊ اچػي‬ ‫ناضب سّ ُڪ اـخاد ٌّر سيخؽق اضخؽاؿ ڪػٍػػق‬
‫گػػڍ ادةػػي دقـ ػخػػيَء قارق قيٍػي ُئي ۽ وّج غيب سا کٌّگ ؽا ُڻي “س واس قارـ سي ٌٍڊ ڦٽائي ڈڍيػٍػػق ُػّ ۽ وػاڻ‬ ‫“ُياـۿ ـي حَ اُا ـٍػس قڊائي “ُي سّ ُّ ةَ ىٍٍِشّ واڻ کاـ ْيؽ ۾ قڊق ُش ـتب ايػخػؽق‬
‫گِؽق رـػخػّ رُػيػّۿ سػً ۾ ٌٍڊ سا عّب ىؾا قٺٍػق ُّه ادةي وؽقگؽاىً ۾ ُڪ كِؽ سا ُئ ـتب اـػاـ کػي اڪػرػؽ ُػڪ‬ ‫ئي اضخؽاؿ ڪٍػق “ُيه سيئً ىاـ کيؿ ‛ـائيً‚ چٌّػق “ُياـۿ حػئػيػً ئػي ُػً ةػَ ڪػڍُػً‬
‫ڇاڪ ػٽػػؽ كػػاُ ػٍػػّاز ـػػّډرۿ ئي ڪيؽي ۾ ساج ىهٍػي ُئيۿ سڍًُ حَ ـٍػس عّاُق ٌُّػي ُئي حَ کيؿ انػڳ ڪػيػؽق‬ ‫ىٍٍِشّ ٌانّ ٌَ کٍيّ “ُي ۽ ـػائيً ‛ـائيً‚ ڪؽي ىغاٌب ٿيّ “ُيه‬
‫ڇاڪػٽػػؽ در ىػطػيػػػ وػٺػػاڻۿ ڊٌّ قڃيۿ وؽ ىٍخِييً سي ىشتّريَء ـػتػب اڪػرػؽ ڪػؽي اـػاـ کػي ُػڪ ئػي ڪػيػؽق ڊٌػّ‬ ‫ڇاڪٽؽ در ىطيػ وٺاڻ ـٍڋي ٻّنيَء سّ ُڪ ڪئق ىطلق ۽ ْانو “ُيه ـػٍػڋاڪسػي کػاـ گػم‬
‫ڇاڪٽؽ ىيي ْتػػانػغػفػّرۿ قيٍػق ُّ ۽ ائيً نتص سّ ـٍػس وري راڳ سّ عتؽقـ ٻػڋائػتػيػّـ ُػيػّـه كػرػايػج ڪػؽڻ‬ ‫ضيات اٌفٽيٽيّآ “ريشا حائيً ًُ سّ ڪػؽدار ُػڪ ادارف ـػاز كػغػهػيػج قارق رُػيػّ “ُػيه‬
‫رزاؽ ىػِػؽ ۽ ىػطػيػػ ْػهػي حي چٌّػق ُّۿ ‛اداۿ ىاـ ڈا ڪياـۿ ىٍٍِشي ٌٍڊ اُڎي ئي ٌُّػي “ُيه‚‬ ‫حاريظ سي ـِيڎ ۽ ـييٽ سّ ڪو ڪّ ًُ کاـ ـکيه ُّ ـػػائػيػً چػٌّػػق “ُػي حػَۿ ‛ىػاـ‬
‫وٺاڻ سا ٌاڪ کڻي ـػگػ ػاـ ڇاڪٽؽ كاٍُّاز ـّډر کي ادةي کٍاکيڎ سي قڊي ْادت ٌُّػي ُئيه ًُ ‛ـٍػڋي ذػلػافػج ۽‬ ‫نئي كيٍچيَء ـاـ ـٍڋ سي حاريظ ىطفّظ ڪػؽي رُػيػّ “ُػيػاـه‚ ىػاـ وػاڻ ڪػيػخػؽائػي ڀػيػؽا‬
‫ٿّه ڇاڪػٽػؽ ـػّډر ـػچػيَء كاَُ نٍيف‚ ٍّْاـ حي وي ايڇ ڇي سي ـٍػ ضانم ڪئي ُئيه ـّډر ناضب کي اُّ اْػؾاز‬ ‫وٍٍِشي اکيً ـاـ کيؿ اُّ ڪػو ڪػٍػػي ڊٺػّ “ُػيه ڇاڪػٽػؽ وػٺػاڻ وػاڪفػخػاـ سػي کػّڋ‬
‫ـػ ػٍ ػػڋ ۾ ٿػ ػيػ ػٍ ػػػڋ ادة ػػي ضانم ُّۿ سّ ًُ ـٍڋي ٻّنيَء ۾ كاَُ حي وِؽيً وي ايڇ ڇي ڪئي ُػئػيه ـػٍػڋ ۾ کػيػؿ‬ ‫ـاريً يٌّيّرـٽيً ۾ ايپؽقق ٿيم گائيڊ “ُي ۽ اـ ضّاني ـاـ ُػً ڪػيػخػؽـ ئػي كػاگػؽدـ ۽‬
‫حػ ػل ػػؽيػ ػت ػػًۿ ىػ ػي ػػڎاڪ ػػً ۽ ُڪ نٍيف كٍاس قاري ضيريج ضانم ُئيه ـٍڋي ادب سػي دٌػيػا ۾ کػيػؿ قڊي ىػڃػخػا‬ ‫كاگؽدياييً ِسيۿ ايو فم ۽ وي ايڇ ڇي ۾ رٍُيائي ڪئي “ُيه‬
‫ڪػاٌػفػؽٌفػػً ۾ ىػٍػِػٍػشػػّ ىهيه ًُ حطليلي ىلانً کاـ ْالقف ٽي قيَء ڪج ڪشَِ ـٍڋي ڇراىا و نکياه ىػٍػهػب حػَ ُػّ‬ ‫حطليق سي دٌيا سّ ُّ گؽق “ُيه اڄ ةَ ـٍڋ ۾ ريفؽڅ ىيٿڊڪسي ۾ ىِارت رکٍػڋ سيػرػي‬
‫ُو ـفؽ رُػيػّه ـػٍػڋ سػي ُڪ ىطٍخي اـخاد ـاـ گڍ ـٺّ ىطلق و ُّه‬ ‫چٍػ ْانو ۽ ىطلق “ًُۿ اًٌِ ىاـ ڇاڪٽؽ در ىطيػػ وػٺػاڻ وػٍػِػٍػشػّ َىػٽ وػاڻ “ُػيه ڇاڪػٽػؽ‬
‫ىغخػهػف ادةػي ىػيػڎاڪػً ڇاڪٽؽ ـّډر ـاـ ىٍٍِشّـ “عؽي ىالكاحّـ ةَ اُڎيّـ ُيّـۿ سػيػرػي ڪػڍُػً ةػَ قـػؽي ٌػَ‬ ‫ڇاڪٽؽ كاٍُّاز ـّډر (حهّيؽ ضفً وٺاڻ سي ٿّرـ ـاـ)‬ ‫ػج قارق ۽‬ ‫ناضب ـاـ ىٍٍِشّ ٽَ رعّ حٓهق رُيّ “ُيه وِؽيّـ اـخاد ۽ كاگؽد قارقۿ ٻيّ دقـ َ‬
‫۾ اڪ ػ ػرػ ػػؽ گػ ػػڍ قي ػ ػٍػ ػػػا ٿيّـ ـگ ًه ڪانيز سي ةؿ ۾ ٽيچٍگ اـٽاؼ ـاـ ُڪ وؽقفيفؽ سي قانػػ سػي حػٓػؾيػج‬ ‫ٽيّـ ڪهيگ قارقه ڇاڪٽؽ وٺاڻ ناضب اٌفٽيٽػيػّآ “ؼ ـػٍػڋاڪسػي ۾ ڇوػٽػي ڇائػؽيػرػٽػؽ‬
‫ُئاـيًه ـيُّ ۾ كهٍػر كِتاز سي ادةي ڪػاٌػفػؽٌػؿ ُػشػي حػّڋي ـػچػم ـػؽىفػج سػي ڪج قارَُ کاـ ىّٽٍػي ڇاڪٽؽ ـػّډر ۽ ىػاـ ُػڪ ئػي ـػيػٽ حػي قيػٺػا ُػئػاـػي سػّ ُػً کػي‬ ‫ٌّر ڪو ڪؽڻ قارق ْؽنّ وّرق ڪؽي گّرٌييٍٽ ضيػر ةغق سخّئي ڪانيز ڊقڪػؽي سػّ‬
‫ْؽس سي حلؽيبۿ نٍيف ـائيً حي ادةي ڪاٌفؽٌؿ ُشي حّڋي ةيػؾۿ ةيرؿ ڪاٌفػؽٌػؿ وِؽيّـ ڀيؽق دؾ سّ دقرق ويّ ُّ ۽ ُّ ىٍٍِشي سِّنيَء ۾ ډرڪي ويّ ُّه دقـج ىٿاـ ِىػڎي‬ ‫وؽٌفيپاؾ ٿيّ ُّ ۽ اًٌِ ئي ڊيًٍِ ۾ ًُ “ريشً ۾ وٍٍِشي ويُء ۽ ىاُء سي ٌانً وٺيػاـ گػم‬
‫۽ ٿؽ ـيييٍارۿ واڻ سخي ڪٿي گڍ ئي رُياـيًه ٿؽ ياحؽا دقراـ ًُ ٿؽ قاـيً کاـ ٿؽ ٻاٻػيػِػي قيا ُئاه ىّـ ـٍػس ىٿي حي ويار ىاـ ُٿ ڦيؽي کيؿ دنشاج ڊٌي ُئيه رـخي حػي فػؽـػٽ‬ ‫ضيات اٌفٽيٽيّآ كائو ڪيّ ُّه ةٓػ ۾ ًُ سي گّرٌييٍٽ ڇگػؽي ڪػانػيػز ڪڋڪػايػي ۾‬
‫ايڊ قٺ ةٓػ ڪڋڪايي سي اـپخاؾ ۾ ـٍػس ْػالج ُػهػيػّ ُػّۿ وػؽ ُػً ـػاـ زٌػػگػيَء قفػا ٌػَ‬ ‫قس ڪيا ُئاه‬ ‫ةاةج ـؽةفخي ىٓهّىات قٺ ڪج قڊا َ‬ ‫ةػني ٿي حَ ُڪ ئي ڇوارٽييٍٽ ۾ ڪو ڪؽڻ سّ ىّكّٓ ةَ ىهيّۿ حَ رقزاٌّ ةٍياد حػي ـػايػؿ‬
‫ڇاڪٽؽ ـّډر حياؿ عّش ٌتّ ُّه ڳانَِ ڳانَِ حي نٍيفا ٻڋائيٍػق ُّه نٍيفا ةَ اُڎا سػيػرػي ڪئي ۽ سهػ ئي ُيَء دٌيا ڈڍي اـاـ ـڀٍي کي ڊکارق ڪؽي قيّه‪‬‬ ‫ْهيي ۽ ادةي ىّىًّْ حي ڪچِؽيً سّ ـهفهّ ةَ كؽقع ٿيّه‬

‫‪12‬‬
‫“چؽ ‪ 8‬سٍّري ‪2023‬ع‬
‫ڪيفّڊاـ وٍٍِشي ڪّحا ُڪ حَ حياؿ گِٽ رچي “ُيۿ ٻيّ حَ ٻڋائيٍػق ةَ گِٽ ھّه ڪڍًُ ڪچِؽي ىّج قاري ىچي قيئي حَ ُڪ ٻَ ـّرٺا ۽ دقُا ٻڋڻ سي ىهي قيٍػا ھئاه‬
‫ڌرتيَء جَ چارڻ‪ :‬ڪَي ڪيسَڎام ڎيٿا‬
‫ىاـ ٿّري فؽنج ىهػٍػػي ھػئػيۿ حػڍُػً ُػّ ُػً‬
‫چارڻ ڪّي ـاـ رُاڻ رچائي وډٍػق ھّ حَۿ ’وػيػار‬
‫سي وّرٌياـي ۾ ـڪ سي ـيٍڊ سي سّار ڀاٽػا‬
‫چاريي ڈٍػـ ۽ دقًُ ۾ ڪيئً ـػيػايػم “ُػي!܁‘‬
‫ـٍڋي كاْؽيَء سّ ارڊق ٌاـُء ضهيو ةاغي چػاريػي‬
‫ڪّحا ۾ اٌلالةي “دركً سي قنيً حي قيچارڻ ۽‬
‫حهّؼ ۽ قيػاٌج سي ٌلًٍ کي ٌؽقار ڪػؽڻ سػي‬
‫ڪج ڪيفّڊاـ ڊاًٌِ ُهيّ قيٍػق ھّه‬
‫ڪيفّڊاـ وٍٍِشي ڪّحا ُڪ حػَ حػيػاؿ گػِػٽ‬
‫رچي “ُيۿ ٻيّ حَ ٻڋائيٍػق ةَ گػِػٽ ھػّه ڪػڍُػً‬
‫ڪػچػِػػؽي ىػػّج قاري ىػچػي قيػئػػي حػػَ ُػػڪ ٻػػَ‬
‫ـّرٺا ۽ دقُا ٻڋڻ سي ىهي قيٍػا ھئاه‬
‫ڀارق ىم اىؽايي‬ ‫ڪػيػفػػّڊاـ سػػّ ٌػٍػػڌق ڀػاُء ڊيػػّي ڊاـ ةػػَ ٌػػاىػيػػارق‬
‫ڪّو ڪٔػّڏام هطً حْ هاٽً جْ چارڻْ ڪّجا حا ڇاٌّرا ڪٔا ۽ جارٓز‪ ،‬جِضٓب‪ ،‬عهو‪ ،‬ادب ۽ آرٽ حْ راَُ ۾ پٔط پٿّم ڪٍصڙ‬
‫پاٌڌٓئڙم کْ ٌئًٔ ڏًٍِٓ ٌئّم اجػاَُ ةششّٔ‪ ًُ .‬حْ ڪچِطوَء ىام ىعهّل ٿٍٔصه ھّ جَ‪ ،‬غٍڌ حْ راڄً ۾ را ڌڻًٔ حّم‬
‫ڪٔئً رُاڻّٔم رچٍصّٓم ُّٔم‪ .‬غگِڙم غٔاڻً حا ٻّك ڪٔئً ُٻطٌصا ُئا‪ ،‬ڳّٺً حا گُّط پٍٍِخْ ٌئًٔ ٌػم حْ ڪٔئً جطةٔث‬
‫ڪٍصا ُئا ۽ کاٽ حْ دڙم ۽ پارڪط حْ پٽً جْ چارڻً حا ڪِڙا ڳّٺ آةاد ُئا‪.‬‬
‫ڪّي “ُيه ىاٌّاري ىطلق ذقانفلار ڪهِّڋي چاريي ادب حي اٌگؽيؾيَء ۾ نکيم وػٍػِػٍػشػي‬
‫ُڪ ىييّـ ۾ ٻٍِي ڀائؽـ سي ڊات سّ حؼڪؽق ڪيّ “ُيه وػؽقفػيػفػؽ كػرػخػيػڍاـ ڪػّيػا‬
‫وٍٍِشي ’ڈرا ـؽٌگي ډاآ‘ ۾ ڪيفّڊاـ ۽ ڊيّي ڊاـ کي ىٍِّؿ ىڃخا ڊيٍػي نکػيػّ “ُػي‬
‫حَ‪8‬‬
‫ـپّت “ئيڍاـ ـج ڪيفؽ ديّ ڪّيؿۿ‬
‫ڊيٿا کارقڋي ڊيپي داکي ڈـ ڈـ ديؿه‬
‫(“ئيڍاـ سا وٽ ڪيفؽ يٍٓي ڪيفّڊاـ ۽ ديّ يٍٓي ڊيّي ڊاـ܀ ٻػئػي ڪػّي ٿػيػا “ُػًۿ سػً‬
‫وٍٍِشي ڊات ـاـ کارقڋي سي ڊيٿً ۾ وٍٍِشّ ٌانّ رقكً ڪيّ “ُيه وّري ديؿ ۾ ُػٍػً‬
‫سي ٌاني سي ٌاىياچاري “ُي ه)‬
‫ڪيفّڊاـ سا ڈَِ وٽ “ًُۿ سً سّ ةَ حؼڪؽق ڪٍػي وؽقفيفؽ كرخيڍاـ چّي ٿّ حَ‪8‬‬
‫ڪيفؽ ٍُػاـ کٽ ڪٍّر حيز ڊاـ قڊ ٌّرۿ‬
‫ىًُّ ڀيؽ ىؽار سيّـ دقنّ ڀّر دنيؽه‬
‫(ڪّي ڪيفؽ سا ڈَِ وٽ “ًُۿ سً ۾ قڊق حيز ڊاـ “ُيۿ ىٍُّڍاـۿ ڀيؽڊاـۿ ىؽاري ڊاـ ڊقنػّ‬
‫ڊاـ ۽ ڀّرڊاـ ةَ ٌانيّارا “ًُه)‪‬‬
‫‪13‬‬
‫ڪاقش‬ ‫اٌم ڪردار‬
‫ـّاؾ ڪياۿ سً ىاـ ُؽ ُڪ ـّاؾ سّ سّاب ًُ قڊي ڊاُپ ـاـ ڊٌّه اـ ڪػچػِػؽيَء‬
‫کاـ وّج کارقڋي چارڻ ڊاًٌِ ىٍٍِشّ گِاڋق گِڎسي قيّه چيهِػار ىػاـ ْػيػؽڪػّآ‬
‫اچ کاـ وّج کارقڋي چارڻ قڃ ىٓيّؾ ةڻيم رُيّه کارقڋي چػارڻ ۾ ڪػيػفػّڊاـ‬
‫ـاـ ڪچِؽيَء ۾ ڪڍًُ ىّـ ـاـ گڍ ڇاڪٽؽ ْتػانٓؾيػؾۿ ارةػاب ٌػيػڪ ىػطػيػػ ۽‬
‫كِاب ٌِڎيّ رُياۿ حَ ڪڍًُ ىٍٍِشّ س خڍاـ ۽ ڪئالش ڊاـ سي كؽب ـاـ ىيػڎق‬
‫ىخّه‬
‫ڪيفّڊاـ ـاـ ڪچِؽيَء ۾ ڪڍًُ اـاـ سّ ىّىّع ىػؽادـ سػا ڈػٍػػ ۽ سػّسػِػاڊاـ سػا‬
‫گيج ’حّـ ُي حػؽڻ حػارڻ حػّـ ُػي حػّـ ُػي حػّـ‘ رُػيػا حػَۿ ڪػڍُػً ڪػاٌػشػي چػارڻ سػي‬
‫ٌٍگؽوارڪؽ سي رايي ريډّڋ ـٍگَِ حي چيم ـّرٺا ۽ ىؽاري ڊاـ سي ىػايػِػپػي ۽ ىػؽيػادف‬
‫حي چيم ڪّت رُي ـػيػڻػي ۽ قيػٍػشػِػم سػي دقُػً ـػاـ گػڍ اسػهػي سػي ’وػيػډػّنػي‘ ةػَ‬
‫وچاريۿ ىػد عاـ وٺاڻ سي نلرؽ واراـ نٽيم ڈاڈؽي سػي انػيػٍػا ڪػِػايػي ٻػڋائػيػٍػػي‬
‫ُي اٌخِائي قڊي ڪؽب ىػاـ گػؼرٌػػق ھػّه ڪػاةػم ۾ كػيػػي ٿػيػ کػاـ وػّج ڈػاڈػؽي سػي‬
‫قيڋي چارڻ اوراري ڈٍػ قـيهي ٌٍڌي کٍڊ سي درقيلً کي داد رـائي سػي ڪج ڪػيػئػً‬
‫کػػارقڋي چػػارڻ سػػّ رُػػّاـػػي ڪػيػفػػّڊاـ ٌػػَ رڳػػّ ډاآ سػػي دڋـ سػػي چػػاريػػي احػِػػاس حػػي‬
‫چخؽائي سي ڈاد ھّۿ وؽ وٍٍِشي دقر ۾ ډاآ سي دڋـ ىػاـ گػٌّػشػٍػػڋ ـػٍػڋ سػي حػاريػظ ۽‬
‫حِؼيب سّ ـگِارق “قاز و ھئّه ڪيفّڊاـ سي ڪػچػِػؽيَء ۾ حػاريػغػي ۽ ٌػيػو حػاريػغػي‬
‫كهً ۽ ڪِاييً سي ڪؽدارـ کي ـڻي ىػطػفػّس ٿػيػٍػػق ھػّ حػَۿ ’ـػٍػڋ سػي احػِػاس کػي‬
‫ُڪ چارڻ کاـ قڈيڪ ٻيّ ڪيؽ ةَ ةياـ ٌػٿػّ ڪػؽي ـػگػِػيه‘ ڪػيػفػّڊاـ وػٍػِػٍػشػي ڈرحػيَء‬
‫سّ چارڻ ھّه ًُ سي ىً ۾ ٌَ نؽؼ وٍٍِشي ىٽيَء سػّ كػاٌػػار ىػاىػيَء ھػّۿ وػؽ قٌػً سػي‬
‫رقكً ىفخلتم سي ڪج حڎد ةَ ھئيه ًُ قًٌ سي قاٽً حي چاريي ڪػّحػا سػا ڈػاٌػّرا ڪػيػا‬
‫۽ حاريظۿ حِؼيبۿ ْهػوۿ ادب ۽ “رآ سػي راُػَ ۾ وػيػؽ وػٿػّـ ڪػٍػػڋ وػاٌػڋيػئػڎـ کػي ٌػئػيػً‬
‫ڊيًٍِ ٌئّـ احفاَُ ةغليّه‬
‫ڪّي ڪيفّڊاـ سي ڪچِؽيَء ىاـ ىٓهّؿ ٿيٍػق ھػّ حػَۿ ـػٍػڋ سػي راڅػً ۾ راڄ‬
‫ڈييً سّـ ڪيئً رُاييّـ رچٍػيّـ ُيّـه ـگِڎـ ـيػايػً سػا ٻػّؾ ڪػيػئػً ٻػؽٌػػا‬
‫ُئاۿ ڳّٺً سا گُّؽ وٍٍِشي ٌئيً ٌفم سي ڪيئً حؽةيج ڪػٍػػا ُػئػا ۽ ډاآ سػي‬
‫ورار ڪػئػي ُػئػي܁ اُػّ ڈػٍػػ ىػّـ ُػً قكػج حػائػيػً نػؽؼ ڪػيػفػّڊاـ کػاـ ئػي ٻػڋقه‬ ‫دڋـ ۽ وارڪؽ سي وٽً حي چاريً سا ڪػِػڎا ڳػّٺ “ةػاد ُػئػاه ٌػّسػّاٌػي ۾ ُػً سػي‬
‫ڪيفيّڊاـ کي ڪّي ڊياراؿ چارڻ سا ـّرٺا گِڻا يػاد ھػٌّػػا ھػئػاه كػاْػؽيَء سػي فػٍػي‬ ‫اکيً اُي چارڻ ڪّي ۽ ـگِڎ ـيايا ڊٺاۿ سيري ٌَ نػؽؼ نػّ گػيػج سػّ “ڪد‬
‫ضفٍاڪي حي ڳانِائيٍػي ڪّي ڊياراؿ سا ـّرٺا ىراؾ ٌّر ويق ڪػٍػػق ھػّه ىػّـ کػي‬ ‫ـڻ ـاـ ٻڋائيٍػا ُئا حَ ڳائيٍػڋ ڪٍّاري ڪػٍػيػا “ُػي يػا كػادي كػػف ْػّرتۿ وػؽ‬
‫ڪيفّڊاـ سّ ٻڋايم ڊياراؿ سّ ُي ـّرٺّ قيٍػق “ُي‪8‬‬ ‫سٍڊ ويٍِػڋ سّ ةَ وخّ ٻڋائيٍػا ُئاه‬
‫ىؽدي ىّٽي ىؽقڋۿ ةً ڪّڊي ةاٌرا ڦؽيۿ‬ ‫ڪيفّڊاـ سّ قانػ ناضب “ئيڍاـ ۽ چاچّ ـخيڍاـ وٍٍِشي دقر سػا ٌػاىػّر ـػگػِػڎ‬
‫ڪٍگال گِؽ ڪؽقڋۿ ڊيکي ٌِيً ڪّ ڊيارىاه‬ ‫ـيايا ۽ ىاٌشِي ىڎس ُئاۿ سً سي اذؽ ۾ ُػً سػي ةػٍػيػادي حػؽةػيػج ٿػيه ٌهػاةػي‬
‫ازني ۽ اةػي ضليلج ـاـ وغخي قاةفخگي سػّ حػؼڪػؽق ٌػرػؽڻ حػي ڪفػيػّڊاـ ڊيػاراؿ سػا‬ ‫حٓهيو ڪيفّڊاـ گِٽ قرحي ھئي وؽ غيؽ ٌهاةي حٓهيو ًُ حيػاؿ گػِػڻػي قرحػيه‬
‫ـّرٺا ـڻائي كاَُ نٍيف سي ًُ ةيج حي ايٍػق ھّ ‪8‬‬ ‫وّڋُاو سّ قائؽق ڪيفّڊاـ سي قسّد کػي گػِػيػؽي رُػيػّۿ وػؽ وػّج ةػَ ُػّ نػ سػي‬
‫ڪاڊي ڪاُياـ ڪؽُّۿ چّڊس چٽايّۿ‬ ‫ـِاري وٍٍِشً قڊڋـ کاـ قارذج ۾ ىهيم قاآ حي ُڎ ُهي ڪچِػؽي ۾ وػِػچػي‬
‫ىٍشِيً ڪا ڪرّريۿ ىٍشِيً نڊايّ‬ ‫سّاًٌ قاٌگؽ ڊات سا ڊيئا ٻاريٍػق رُيّه ـؽـّحي کي ـيؽڻ دقراـ ًُ کػاـ ڪػڍُػً‬
‫رايّ ئي رايّۿ ريَء رايي ٌاَُ ٻيّ ڪيه‬ ‫ٌيّڈّر سي ٻانّ ةؽُي سّ ٌانّ قـؽيّ ٌَ ھّۿ سًٍِ ٻاؾ اقـػٿػا ۾ کػيػؿ راىػائػ سػا‬
‫“ئّـ ُؽ ڀيؽي ًُ سي ڊاُپ ۽ ڪػيػاؾ درسػي سػي ضػافػِػي حػي ضػيػؽت ۾ وػئػشػي ىػّٽػيػّ‬ ‫ڈٍػ ياد ڪؽايا ُئاه‬
‫“ُياـه‬ ‫ڪيفّڊاـ ـاـ ىٍٍِشي وِؽيً ىالكات ’ چخػؽ ٻػّنػي چػاريػاـ‘ سػي ايػج دقراـ‬
‫ـِڻي كاْؽ ۽ ـڀاقيڪ ـياـخػاـ ـائيً ـؽدار كاَُ کي ةَ سڍًُ ـػيػاـػي ىهػؽقفػيػج‬ ‫کارقڋي چارڻ ۾ ڊيّؾ ديّي سي “ـٿاـ حي ٿيه چاريي احِاس حػي ىػّـ ڪػيػخػؽائػي‬
‫“چؽ ‪ 8‬سٍّري ‪2023‬ع‬
‫ةهّچفخاـ سي ْالئلً سا ساةهّ ىاي ّ و ـرار قارـ ڊيًٍِ ۾ وٍٍِشّ ـاىاـ کڻي ڪاڈي سي ك ؽـ سّ رخ ڪٍػا “ًُه‬
‫اُٺي کاىپَِء ڪاڇي جي سَىٍو ۽ سک سام ڪيٍو جَ نقاةلَ ىاٌي ٌَىره!‬
‫احؽ ڪاڈي سا اڪرؽ ك ؽ܀ ىراؾ ٌّرۿ قاھي واٌڋي ۽ ڇرگ َ ةاڪ کاـ گاج حائيً سّ ْالئػلػّ كػاىػم‬
‫“ُيه اًٌِ ْالئلً ۾ ٿيٍػڋ ـاقا ىؽڅۿ ةهؽۿ ٽياٽاۿ ڪػػق ۽ ٻػيػّـ ڀػاڅػيػّـ ـػيػّري ىػهػڪ سػي‬
‫ك ؽـ ـاـ گڍ ايؽاـ حّڋي افغاٌفخاـ کاـ ةَ اڳخي قڃً ٿيّـه‬
‫ةهّچفخاـ سي ْالئلً سا ساةهّ ىاي ّ و ـرار قارـ ڊيٍػِػً ۾ وػٍػِػٍػشػّ ـػاىػاـ کػڻػي‬
‫ڪاڈي سي ك ؽـ سّ رخ ڪٍػا “ًُه ـٍػـ ـاىاـ ۾ ولوۿ ڊاسۿ ىاکػيۿ اگػوۿ ـػرػم‬
‫وٍيؽۿ ديفي گي َ ۽ گگؽ قغيؽف كاىم ٌُّػق “ُيه ُػً ـػاؾ ةػَ ُِػخػاـ سػا ـػٍػگػِػارۿ قڊي‬
‫حتاُي ڊـ کاٌپّج ـکيا ٿيا “ًُه دْا “ُي حَ كػاؾ وػانػڻػ ػار ُِػٍػً غػؽيػتػً کػي ُػيػيػلػَ‬
‫ـکيّ ـخاةّ رکيه‪‬‬
‫ڪاقش‬
‫چٔٽ ۾ غطٌھً‪ ،‬ڄاٌڀّ‪ ،‬جّرّٓ ۽ ڪڻڪ؛ ھڪ ئْ رٓج ۾‬
‫ٌاڙو حْ ھط هغٔهْ کٔڙو هٍٓصو آُْ‪ ُْ .‬فصم ھڪ‬
‫پاڻَْء حْ ىصد غام‪ ،‬۽ ڪٍھً ڀاڻ ٓا زرعْ ڦّھارو‬
‫کاٌػّاِء پاڻھْ جٔار ٿْ هٍٓصا آًُ‪ .‬جڏًُ ئْ جَ ڪٔئائْ‬
‫زُط کام پاڪ ُْ فصم کائڻ ۾ حٔڪّ ىظه ڏٍٓصا آًُ‪ ،‬ام‬
‫حْ ستط رڳّ ڪاڇْ هارم کْ ئْ آُْ‪.‬‬
‫ـ ػرػػار قارـ ـػػانػػً سػػي عػػّك ػطػػانػػيَء کػػي‬
‫ڪػاڈػيػػال ـػػاري څػيػار ائػيػً يػاد رکػٍػػػا “ھػػًۿ‬
‫سيئً ڪّئػي وػٍػ ػٍػشػً وػيػارـ کػي ـػاريػٍػػق‬
‫“ھيه ھً ىّـو ۾ کيؽۿ ىک ۽ گي ػَ ةػَ گػٍػز‬
‫ٿػيػٍػػػق “ھػػيۿ سػٍػِػػً سػػّ ـػتػػب اُػػّ “ھػػي حػػَۿ‬
‫ڪچي قاري ْالئلي سػّ ـػيػّرق چػّوػايػّ ىػاؾ‬
‫ڪػػاڈػػي سػػي قس چػػؽڻ ىػػؽقر اي ػٍػػػق “ھػػيۿ‬
‫اٌرؽي ھؽ ڳّٺ ۽ ك ؽ ۾کيؽۿ ىک ۿ نفػي ۽‬
‫ديفي گي َ ْاؿ ساؿ ىهي وٌّػق “ُػيه اٌػ ػً‬
‫ئي ـانً ۾ ڪػاڈػي سػّ ٌػَ نػؽؼ ىػاؾ ىػخػاع‬
‫ـکيّ رٍُػق “ُيۿ وؽ ھً ْالئلي سّ غػؽيػب ۽‬
‫ىفريً ھاري و ىٓػاكػي ٌػّر وػاڻ ڀػؽق ٿػي‬
‫وٌّػق “ُيه حڍًُ ئي حَۿ فهػم کػڻػيۿ وػيػفػي‬
‫ڊقڪػػڎ ۾ وػػاڻ ڀػػؽا ٿ ػي ػ ـ ػتػػب ُػػي ىػػاي ػِػػّ‬
‫وٍ ٍشً ويارـ سي كاديً ۽ ٻػيػً عػّكػيػً سػا‬
‫وػػؽقگػػؽاؿ ڈاؿ ڈقؿ ـػػاـ ڪ ػٍػػػا “ُػػًه اُػػڎـ‬
‫ىّكًٓ حي ُّ دؾ کّني ى ياًٌ کي کارائيػٍػػا‬
‫ويئاريٍػا “ًُه اًٌِ ىّكًٓ حي ڪاڈيهػً سػي‬
‫عّكيَء سػا کػيػڄ ڊـػ قٽػاـ ھػٌّػػا “ھػًه ُػً‬
‫ْالئلي ۾ۿ اُڎـ ڊيًٍِ ۾ ىػيػال ىػالکػڎا ةػَ قڊا‬
‫ٿيٍػا “ھًۿ سً سي حياري ةَ ْيػ سػي حػيػاريَء‬
‫کاـ قڈيڪ ڪئي قيٍػي “ھيه‬
‫گ ؽ سػي ـػيػّرـ ٌػٍػڌـ حػّڋي قڊـ ڀػاحػيػً ڪج‬
‫ة خػؽيػً وػّكػاڪػّـۿکػؽڪػ ۿ ٽػّوػيػّـۿ ٻػَ وػڎا‬
‫ى اٌگا اسؽ ۽ ةّـريَء سا وٽرػاۿ ىػٍػهػب‬
‫حَ سيػخػؽي ىػڎـػً سػي کػيػفػي سػي ضػيػرػيػج‬
‫ھٌّػيۿ اقحؽق ُّ عؽڅ ڪٍػا “ًُه‬
‫ڪاڈي سا ڪػشػ ػَ ْػالئػلػا ٽػيػّب قيػهػً سػي‬
‫وايي حي ـؽـتؾ ۽ كاداب ةڻيم “ھًه اٌػِػً ۾‬
‫ڪاڇي جي زىرگي‬
‫سڍھً ـاٌّييَء سا ىيٍ ً وٌّػا “ًُۿ حڍھً کػيػؽٿػؽ‬ ‫حطؽيؽ ۽ حهّيؽقـ‪8‬‬
‫ساةهّ ـهفهي ىاـ ىغخهف ٌئيّـ دريػاُػي نػّرت‬
‫۾ قُي اچي ًُ ْالئلي کي ٻّڋيٍػػيػّـ ةػَ “ُػً حػَ‬ ‫ْتاس سٍگّايي‬
‫ڪاڈيهً سي نکيً ايرڎ ةٍشؽ زىيًٍ کي ـػيػؽاب‬
‫ڪؽي ىٍډؽ ۾ قڃي وٌّػيّـ “ھًه اُڎـ ڊيًٍِ ۾ ڪاڈي سي ڈرحي ـائّ قيؿ اقډي ڪػٍػّار سػّ‬
‫ڊي ڊي ن ٍػي “ھي هھؽ ٌؽؼ کيخًۿ ةؽوٽًۿ ستهً ۽ ىػيػػاٌػً ۾ ـػاق ئػي ـػاق ھػٌّػػي‬
‫“ھيه اـ ـاـ گڍ ھؽ ھٍڋ چّوائي ىاؾ سا ڈڻ چؽٌػي ٌِؽ ايٍػا “ًُه يليٍ ًا اُڎي نّرحطاؾ ڪػاڈػي‬
‫سي ىايًِ سي ڪج عّكطاني ةَ “ييٍػي “ُيه اٌ يَء ىّـو سي قـراري کاٌپّج سّئػؽۿ گػّار ۽‬
‫حؽـ سا فهم ٿيٍػا “ًُه چيٽ ۾ ـؽٌ ًۿ څاٌڀّۿ حّريّ ۽ ڪڻڪ܀ ھڪ ئػي ريػز ۾ ٌػاڋي سػي ھػؽ‬
‫قـيهي کيڎي قيٍػي “ُيه ُي فهم ھڪ واييَء سي ىػد ـاـۿ ۽ ڪٍ ً ڀاڻ يػا زرْػي ڦػّھػاري‬
‫کاٌفّاج واي ي حيار ٿي قيٍػا “ًُه حڍًُ ئي حَ ڪػيػيػيػائػي زُػؽ کػاـ وػا ُػي فهػم کػائػ ۾‬
‫سيرّ ىؾق ڊيٍػا “ًُۿ اـ سي عتؽ رڳّ ڪاڈي قارـ کي ئي “ُيه‬
‫اـ كفو سي وّکي ھؽ ريز کي نرائ ۿ زىيً کي اىاٌج ٌّر ڊي سّ ىلاىي ٌؽيلّ “ُػيۿ سػٍػ ػً‬
‫کي ‛ـٍ ّر‚ ةَ چيّ قڃي ٿّه ُيَء وّکي ڪاڈي ۾ اٌ ً ـانً ۾ ٿيٍػي “ھيۿ سػڍھػً ـػاٌػّيػيَء‬
‫سا ىيٍ ً ديؽ حائيً يٍٓي ـيپٽيتؽ حائيً قـٍػا “ًُه اًٌِ کي واڈاٽيّـ ةؽـاحّـ ةَ چػيػّ قڃػي‬
‫ٿّه ريز اىاٌج ٌّر نرائي ٻي ؽ ھؽ ھالئي چيٽي فهم وّک ڪج سيري ىٍاـػب زىػيػٍػّـ “ھػًۿ‬
‫حً ۾ ’ڈٍي‘ سي اڳياـ ىٍډؽ حائيً سّـ ھػڪ ٻػَ ىػغػهػّص ديػ ػّـ “ھػً‪ -‬يػا قري کػيػؽٿػؽ سػّـ‬
‫چّٽيّـۿ سً ۾ گّرک ستمۿ گؽق نڪ سّ ٽادۿ ڳاڋھّ ڪڇ سا ساةهّ قـػيػّ وػٽػّڋا ۽ اـ کػاٌفػّاج‬
‫ڀج ستم سّ ىٿاٌ ّـ ىيػاـ‪ -‬رٌي ڪّآۿ ةڊق ستم سػا ڪػشػ ػَ ضهػاۿ ’ڪػائػي‘ سػّـ ىػٿػاٌػِػّـ‬
‫ضهّۿ ةهّچفخاـ سي ْالئلي ’نّھي‘ سا قـيّ ىيػاـۿ ڊيؽاچ ۽ ڪخؽاچ قغػيػؽھ “ُػًۿ سػخػي اھػي‬
‫چيٽي فهم ھڪ ئي ـاٌّيي قاري وايي حي حيار ٿيٍػا “ھًه‬
‫‪14‬‬
‫“چؽ ‪ 8‬سٍّري ‪2023‬ع‬
‫ڪاقش‬ ‫يادگيريَم‬

‫ىّـ سڍھً و ؽيّـ دفّٓ عادؿ سا ڈؽ ڀؽائيٍػڋ ٌرؽي ٌِو وڎھيا ھئا حَ ىّـ کيؿ چيّ ھّۿ ‛عادؿۿ حٍ ٍشا ٌرؽي ٌِو حَ اـاـ سي ـياج کي ڈقڊي ڈڍيٍػا!‚‬

‫ٻئي جيم ۾ ةً نام دادل ةاالدي جَ دهست ٿي رھڻ پسير ڪيرس!‬

‫سادل ةاالدوَء غّشم ىٔڊٓا حْ اچڻ کام گھڻّ اڳ ۾ غٍڌ حْ پڙھٍصڙم حْ ُڪ هڏو غٍخٔصن‬
‫ذهلْ حّ ڌٓام پاڻ ڏاٌھً ڇڪائْ هرجّ ھّ‪ .‬غٍصس ٌثطو ٌظيً ۽ فهػفٔاڻً ىضيًٌّ کٔع‬
‫غٍخٔصن ادٓب ىحعارف ڪطائڻ ۾ ىطڪظو ڪطادار ادا ڪّٔ‪ .‬سادل ٿّرڙو هكث ۾ ٌثطو ٌظو‬
‫کْ اھا ٻّنْ عطا ڪئْ‪ ،‬حٍھً الِء ڪافْ هكث کام ھً صٍف هاحھآّ پئْ‪.‬‬

‫ىػډػػيَء سػػي ڪػٍػػڊي قاٌػگػؽ چػڀػػي وػٌّػػػا ھػئػػاه‬ ‫ـه اڋيم ھئؿه ىػاـ ڪػٍػ ػً اعػتػار سػي ٻػارايػي ادةػي نػفػطػي ۾ ةػَ‬
‫عادؿ سي ايپؽقڅ ىٍڌ کاـ قٺػي ھػؽ كفػو سػي ڇاگػيػيػٽػؾؿ سػي عػالؼ‬ ‫نکٍػق ھئؿهةاةا سيۿ ىّري ك ؽ ۾ عاٌگي اـپخاؾ وػ ھػئػيۿ سػيػرػا‬
‫ھئيه ـٍػس حٍليػي اـخػڪؾ ةَ ڊاډق ىٍٍلي ھٌّػق ھّه عػادؿ سػڍھػً‬ ‫ادةػيۿ ـػيػػاـػي ۽ ـػيػاسػػي ـػػؽگػؽىػيػػً سػّ اھػػو ىػؽڪػػؾ ھػئػيۿ سػخػػي‬
‫ـٍگج سي ڪالس ۾ ڪٍ ً نکڻي حي ڳان ائيٍػق ھيّ حػَ اـ نػکػڻػيَء‬ ‫ڪيخؽائي ٌاىّر اديب ۽ ـيػاـػي ڪػارڪػً رقزاٌػّ ايػٍػػا ھػئػاۿ سػً ۾‬
‫سي اھڎي ىاھؽايي اٌػاز ۾ قډ ٽڪ ڪٍػق ھػّ سػّ ٻػڋٌػڋڋ دٌػگ رھػشػي‬ ‫عاص ٌّر حي ِْيو ـػٍػڋيۿ وػؽقفػيػفػؽ ڇاڪػٽػؽ ڪئػق زرداريۿ ٌػيػايػّ‬
‫قيٍػا ھئاه‬ ‫ـٍڋيۿ رکيم ىّرائيۿ ادريؿ سخّئيۿ اضيػ ـّنٍػگػيۿ عػادؿ ٻػگػ ػيػّۿ‬
‫عادؿ ةػاڪديَء ـػّكػم ىػيػڊيػا سػي اچػ کػاـ گػ ػڻػّ اڳ ۾ ـػٍػڋ سػي‬ ‫كاھٍّاز وٍ ّرۿ ان َ ةغق راٺّڋۿ ْتيػ ْتاـػيۿ اـػػ ـػّنػٍػگػيۿ ٌػشػو‬
‫وڎھٍػڋـ سي ُڪ قڊي ـٍشيػف ضهلػي سػّ ڈيػاـ وػاڻ ڊاٌػ ػً ڈػرػائػي‬ ‫ـؽھيّۿ ىطتخي ىالحۿ عاـ ڊاھؽي ۽ ڪش َ ٻػيػا دقـػج كػاىػم ھػٌّػػا‬
‫قرحّ ھّه ـٍػس ٌرؽي ٌِيً ۽ فهففيايً ىيػيػٌّػً کػيػؿ ـػٍػشػيػػف‬ ‫ھئاه ڪڍھً ڪڍھً اـخاد ةغاريۿ ـائػيػً راكػػ ىػّرائػيۿ حػاج سػّيػّۿ‬
‫اديب ىخٓارؼ ڪؽائ ۾ ىؽڪؾي ڪؽادار ادا ڪيّه عادؿ ٿػّرڋي قكػج‬ ‫عاڪي سّيّۿ ىيؽ ىطيػ ويؽزادقۿ ـائيػً سػيػاؾ انػػيػً ىػّىػًۿ ـػائػيػً‬
‫۾ ٌرؽي ٌِو کي اھا ٻّني ٍْا ڪئيۿ سٍ ً ڪج ڪافي قكج کػاـ ھػً‬ ‫ان ٍّاز رڪڻائيۿ ضاڪو كاھ ةغاريۿ ـائيً گػا عانغيهي ۽ ضػافػَ‬
‫نٍف قاس ايّ وئيه ـٍػس اردق ۾ نکيم ُي ٌِو وڎُّ‪8‬‬ ‫ىطيػ ةغق عانغيهيَء س ڎيً كغهيخً سّ ةَ ةاةا سػي ڪػهػيػٍػڪ‬
‫حي دركً ٿي قيٍػق ھّ ‪ -‬۽ دؾ عّكيَء ىاـ ڪپڎـ ۾ ٌَ ىاوٍػي ھئػيه‬
‫اُڎي ىاضّؾ ىه سي ڪؽي ىاـ ْيػهػي ٌػّر حػي ادةػي ـػؽگػؽىػيػً ۾‬
‫ىّـ سڍھً و ؽيّـ دفّٓ ـٍػس ڈؽ ڀؽائيٍػڋ ٌرؽي ٌِو وڎھػيػا ھػئػا‬ ‫ضهّ قٺٍػق ُئؿه‬
‫حَ ىّـ کيؿ چيّ ھّۿ ‛عادؿۿ حٍ ٍشا ٌرؽي ٌػِػو حػَ اـػاـ سػي ـػيػاج‬ ‫“ھفخي “ھفخي ىٍ ٍشّ اھّ ادةي رسطاـ ىٍ ٍشي ڪػشػ ػَ دقـػخػً‬
‫کي ڈقڊي ڈڍيٍػا!‚ اڳخي ھػهػي اـػاـ کػي ٻػيػً ڪػيػخػؽـ ئػي ةػاكػٓػّر‬ ‫۾ ىٍخلم ٿي ن ّ ۽ اھي ةَ وّج ْيهػي ٌػّر ادةػي ـػؽگػؽىػيػً ۾ وػاڻ‬
‫دقـخً سّ ـاا ىهيّۿ سً ۾ عهيق ٻػگػ ػيػّ ةػَ كػاىػم ھػّه عػهػيػق سػي‬ ‫ىؽادق كاىم ٿيٍػا قياۿ سً ىػاـ عػادؿ ةػاڪدي ةػَ ھػڪ ھػّه ُػي ـػڀ‬
‫ـاا ۾ اـاـ کي ھڪ اھڎق ڊاھػّ دقـػج ىػهػيػّۿ سػٍػ ػً ـػاـ اـػاـ ھػؽ‬ ‫کاـ و ؽيً ىٍ ٍشي ـّكهفٽ عيانً کاـ ىخػاذػؽ ٿػيػّه اٌػ ػً عػيػانػً‬
‫كفػػو سػػّ ْػهػيػػي ةػطػػد ڪػٍػػػا ھػئػػاـػيػػًه عػػادؿ ڪػػڍھػػً ڪػػڍھػػً‬ ‫کيؿ ادب ڊاٌ ً ىائم ٿي ۾ رھتػؽي ڪػئػيه ائػيػً عػادؿ كػاْػؽيَء‬
‫عٍؽٌا ـّاؾ اٿاري عهيق کي ضيؽاـ ڪؽي ڈڍيٍػق ھّ ۽ عػهػيػق قڊي‬ ‫کاـ فهففي ۽ فهففي کاـ ىييّـ ٌگػاريَء ڊاٌػ ػً ْػيػهػي ٌػّر حػي‬
‫ىٓهّىيج ـػاـ کػيػؿ ُػيػٍػئػً چػٌّػػق ھػّۿ ‛حػؽسۿ ـػڀػايػي ڪػٍػ ػً‬ ‫نڎي ويّه ـي حَ اھّ قكج اھڎق ھّ سػّ اـػاـ کػي ڪػخػاةػً وػڎھػ کػاـ‬
‫ڪ ػخػػاب ىػػاـ ڳػػّڪ ڪػػؽي اـ ـػػّاؾ سػػّ سػػّاب ک ػڻػػي اچػػي حػػّکػػي‬ ‫ـّاج ٻي ھؽ كئي فيّؾ ن ٍػي ھئيه اـاـ ـػڀػئػيۿ عػاص ٌػّر حػي‬
‫ٻڋائيٍػس‚ه‬ ‫ىػئػرػػقۿ عػػادؿۿ ْػهػػي رىػػاۿ قكػػار ۽ ىػػاـ قرنػػي ڪػػّ ـػٍػػڋيَء سػػّ‬
‫ُػػً نػکػ ۾ ڪػػّةػػَ قڈاُء ٌػػَ “ھػػي حػػَۿ ةػػاةػػا܀ ڇاڪػٽػػؽ ـػهػيػيػػاـ‬ ‫ڪخاب ڈڍيٍػا ھئاـيًه اـاـ ـڀئي ٌػيػّ فػيػهػڊس قاري وػتػهػلػؽ سػا‬
‫ـّنٍگيَء کاـ وّج سً ٻيً كغهيخً اـػاـ سػي ذھػٍػً حػاـ اڻ‬ ‫ريگيّنؽ عؽيػػار ھػئػا ـػيػًه سػيػئػً ئػي ڪػٍػ ػً ٌػئػيػً ڪػخػاب سػي‬
‫څايػائػي سػي ڪػٽ ڪٿػيۿ عػهػيػق ٻػگػ ػيػّ اٌػ ػً ىػاـ ھػڪ ھػّه‬ ‫ڈپش سي عتؽ وٌّػي ھئي حَ قي وػي ڪػؽي گػ ػؽائػيػٍػػا ھػئػاـػيػًه‬
‫عادؿ ةاڪدي ۽ ىٍ ٍشي حٓهق سي قڅ ۾ يػادگػيػؽيػً سػا اڪئػي‬ ‫اُّ وػڎھػ کػاـ وػّج ىػّري ىػيػٌّفػپػانػٽػيَء سػي وػار ۾ قيػ ػي اـ‬
‫ڪيخؽا قڻ ٻّر س هيّـ ةيٺا “ھًه ڪٿاـ کاـ ھهيا ھػئػا ـػيػً ۽‬ ‫ڪخاب حي ةطد ڪٍػا ھئاـيًه‬
‫اڪئي ڪٿي قڃي و خا “ھيّـ܁ اڳخي سي حػَ ڪػا عػتػؽ ٌػَ “ھػيۿ‬ ‫عادؿ ۽ اـاـ كيظ اياز سا قڊا ىػاح ھئا ـيػًه كػيػظ ايػاز سػي كػاْػؽي‬
‫وؽ ىٍ ٍشيَء دؾ سػي اٌػػر ھػڪ ىػٓػهػّؿ عػّاھػق ـػاھ ىػؽقر‬ ‫اـاـ کي اھّ حهّر ٍْا ڪيّ سّ اـاـ ادةي ـٍػگػج سػي ڪػالػـػً ۾‬
‫کڻٍػي رھي ٿي حَۿ سيرڍًُ ٻيّ سٍػو ڪػٿػي قسػّد رکػي ٿػّ‬ ‫چّٽيَء سي اديتً کي ةطد ىتاضري ۾ ـايّ ڪؽي قس ٍػػا ھػئػاـػيػًۿ‬
‫حَۿ اـ سٍو ۾ ةَ ىاـ عادؿ سّ دقـج ٿي رھ وفػٍػػ ڪػٍػػسه‬ ‫عاص ٌّر حي عادؿ فرلًۿ فهففي ۽ سػيػ ادةي ٌِؽيػً کػي وػڎھػي‬
‫ةؿ ىٍ ٍشي ايخؽي عّاھق “ھي!‪‬‬ ‫اھڎي ايپؽقڅ ٺاھي قرحي ھئي سّ ـٍػس ـّاؾ قڊـ اديتً کي ھػاـَء ۾‬
‫سڍھً ىاـ عادؿ ةػاڪديَء‬
‫ـاـ و ػؽيػّـ دفػٓػّ ىػهػيػّ‬
‫ھئؿ حَ ىّـ کي فيػا ۾‬
‫ايؽاٌي كػاْػؽ ۽ نػطػافػي‬ ‫اىػاد ـّنٍگي‬
‫اضػيػػػ كػػاىػهػػّ سػػي ـػٽػػً‬
‫سي گٌّشػار ٻػڋڻ ۾ “ئػي‬
‫ھئي‪They want to break our lamps. 8‬عادؿ ـاـ و ؽيػً‬
‫ىالكات سّ ىٍِؽ چٽيَء ٌؽح ياد اٿػوه ڪػؽاچػي ةػار سػي اڳػّيػي سػٍػؽؾ‬
‫ـيرؽيٽؽي ۽ ىٍ ٍشي وياري دقـج سي ايو ڪّرائي ـاـ گػڍ ھػڪ‬
‫ڊيٍ ً ـٍػس ڪالس فيهّ گػڍسػي “يػّ ھػّه ىػاـۿ سػي ايػو ڪػّرائػيۿ‬
‫ڇاڪٽؽىٍّر ـياؾ ۿ ايڊققڪيٽ ْهي رىا ضبۿ ْػتػػانػؽزاؽ ( ىػئػرػق‬
‫ـّىؽق )ۿ وؽقفيفؽ سي ايو ڀٽي ۽ قكار ـػيػاؾ رقزاٌػّ ىػّري سػي وػؽايػي‬
‫ڦٽم ريهّي اـٽيلً حػي كػائػو ھػڪ ـػادي ھػّٽػم حػي چػاٌػ ػَ وػيػئػٍػػا‬
‫ھئاـيًه احي ھڪ ڊيٍ ً عادؿ ٽػؽائػّزر ۽ ٽػي كػؽآ وػ ػؽيۿ ڪػاري‬
‫رٌگ سّ چليّ وائي ۽ ٌئيًۿ زيؽق ىيٽؽ ـي ڇي ‪ 52‬ىػّٽػؽ ـػائػيػرػم‬
‫حي چڎھي ڪٍ ً اٌڊيً اداڪار سي اـٽائيم ۾ اچي نٿّ ھّه ھً ساذب‬
‫ٌِؽۿ ـ ڻي ٌّسّاـ سّ حٓارؼ سڍھً سي ايو ڪؽايّ حَۿ عتؽ وئي حَ ھػّ‬
‫اـاـ سي اـػخػاد ۽ ىػّري كػ ػؽ سػي حػيػاؿ ىػٓػؾز كػغػهػيػج܀ ـػائػيػً‬
‫ةغلم ةاڪديَء سّ فؽزٌػ “ُيه احاـ عػادؿ ـػاـ دقـػخػيَء سػّ ـػهػفػهػّ‬
‫كؽقع ٿيّۿ سٍ ً ركخي سي “ڊق اڄ ڊيٍ ً حائيػً ڪػّ ةػَ فػم اـػٽػاد‬
‫اچي ٌَ ـگ يّ “ھيه‬
‫عادؿ ـاـ دقـخي اـ ضػ حائيً قڃي و خي سّ ھػڪ ڊيػٍػ ػً اىػڎ اـػاـ‬
‫ـڀٍي ڀائؽـ کي قي اري حٍتيِ ڪٍػي چيّ ھّ حَۿ ‛اقھاـ ‪ 5‬ڀائؽ ٌػَۿ وػؽ‬
‫‪ 6‬ڀػائػؽ “ھػيػّ ‪ -‬۽ اقھػاـ سػّ اٺػّـ ڀػاُء ھػي عػادؿ “ھػيه‚ اىػاـ سػڍھػً‬
‫ڪيٍفؽ قگ ي ًُ سڳۿ سٍ ً کي كيظ ايػاز ـػپػٍػي ـػاـ ڀػيػٽ ڊٌػي‬
‫ھئيۿ ىاـ ىّڪاليّ حَۿ ىاـ ۽ عادؿ ـاٌػػُػَ ڪػيػخػؽا ئػي ڊيػٍػ ػً ھػڪ‬
‫ٻئي کي ڀاڪؽـ ۾ ڀؽي رقئٍػا رھيا ھئاـيًه عادؿ کي اىاـ سي ھػڪ‬
‫ڳان َ ةار ةار رقئاري ڈڍيّ ٿيۿ اُا ِاُا حػَۿ اىػاـ ھػً سػي ڪج ىػاٌػي رکػي‬
‫ڈڍيٍػي ھئي! عادؿ ايٍػق ھّ حَۿ ىّـ کي چٌّػي ھئيۿ ‛اةاۿ عػادؿ ڪج‬
‫ىاٌي کڻي قڃه‚‬
‫كؽقع ۾ عادؿ ةٍيادي ٌّر حي ضفاس ٌػتػيػٓػج قارق ىػؽقر ُػئػّۿ وػؽ‬
‫ھً سّ ادب ڊاٌ ً ڪّ ةَ ڪڋق ٌَ ھّۿ وؽ وٍٍِشػًۿ ىػٿػي څػايػايػم ـػڀػٍػي‬
‫دقـخً ۾ ىٍ ٍشّ ادب ڊاٌ ً ڪڋق ھيّ ۽ ىاـ اـ قكج ٻػارايػي ادب سػي‬
‫ـؽگؽىيًۿ ـاٿي ٻارڋا ـٍگج ۽ ـٍڋي ادةي ـٍگج كػاخ ىػّري ـػاـ‬

‫‪15‬‬
‫“چؽ ‪ 8‬سٍّري ‪2023‬ع‬
‫‛سيئ ‚ ڪخاب زٌػگيَء سي فهففي سّ كاْؽايّ اُِار “ُيه‬
‫زىرگيَء جي شاعري‬
‫اردق ٻّنيَء سّـ ڇڪلٍؽيّـ ةَ حيار ڪؽي كايّ ڪػؽايػّـه ‛ـػٍػڋي‬
‫‪ٌ-‬يپاني ڇڪلٍؽي‚ ۾ ًُ ٻػٍػِػي ٻػّنػيػً ۾ ىػّسػّد ـػاڳػيػا نػفػَ‬
‫ةياـ ڪيا “ًُه‬
‫ةِؽضاؾ اـ ةٓػ ىاـ ـػٍػػس كػاْػؽي ن ػاحػار وػڎُػ ن ػؿۿ سػيػرػا اڄ‬
‫ڊيًٍِ حائيً ىٍٍِشيً ٌِؽـ ىاـ گؼري دؾ سػي “ڳػؽ اچػي ةػيػِػي ٿػيه‬
‫حازق ًُِ ُڪ ٌِو ُاڪڎي ۽ ـٍڋق درياَُ حي ةَ نکيّ ُّۿ سٍػِػً ۾ ةػَ‬
‫اُّ زةؽدـج ويغاؿ ڊٌػّ ُػئػائػيػً حػَۿ‛ ُػاڪػڎق ٌػػي حػَ ىػؽي قيػئػيۿ اـ‬
‫ةػراـ سيرا ـٍڋق ٌػي سيئؽي “ُيۿ اـ کي سيئارڻ سػّـ ڪػّكػلػّـ‬
‫ڪؽيّه‚ اٌرؽي ڇاڪٽػؽ رايػي ىػم سػا ٌػِػو ىػّـ کػي ـػٍػػس وػاةػٍػػ‬
‫كاْؽيَء کاـ قڈيڪ قيٍػا “ًُۿ سً ۾ ـادي ٻّني ۽ ـادق عػيػاؾ “ُػيه‬
‫ٌػَ ڪػي عػاص حلػتػيػِػّـۿ ٌػَ ڪػػا ٻػػيۿ ٻػػّنػيَء سػػي عػػاص سػػڎاقت ۽‬
‫ـشاقآ ه ةؿ عياؾ کي کڻي ُّ ُهي ٿّۿ وٍٍِػشػي عػيػاؾ ـػاـ ڪػٿػي‬
‫ڪٿي انشِي ٿّۿ اسخيػاْػي درد ةػيػاـ ڪػؽي ٿػّۿ ـػٍػڋقۿ وػايػيۿ وػيػارۿ‬
‫وؽقفيفؽ گّوي چٍػ ٌارٌگ ۽ كيظ اياز حي ٌػِػو نػکػٍػػي ىػّسػّدف دقر‬
‫سي ڪاروّريٽ ڪهچؽۿ ـؽ ىائيػػار ۽ ْػاؿ اٌفػاـ سػي ’نػارؼ‘ قاري‬
‫ڪؽدار کي ةياـ ڪؽي قڃي ٿّه‬
‫‛کڎڪّ‚ ‛۽ اڻ ح ‚ ڇاڪٽؽ رايي ىم سي وػٍػِػٍػشػيۿ وػؽڊيػِػَ ۾ رُػٍػػڋ‬
‫وٽ ةاةج اضفاـاحي ٌِو “ًُۿ سً ۾ ُي نکي ٿّ‪8‬‬
‫کڎڪّ‬
‫در حي‬
‫سڍًُ ڪّ ٿئي ٿّ‬
‫ائيً ئي ن ي ٿّ‬
‫حَ حّـ ئي ٌُّػيً‬
‫وٽڎا حّـ ئي ٌُّػيً!‬
‫چّي ٿّۿ كايػ حڍًُ ئي ڪّ اڳخػي قڈي ـػگػِػي ٿػّه ىػاـ ڇاڪػٽػؽ‬
‫‪2‬‬
‫اڻ ح‬
‫ُؽ وم ٿئي ٿي‬
‫ىً ۾ ٿئي ٿي‬
‫حٍٍِشي ڪج ٿئي ٿي‬
‫وؽديؿ ۾ حّـ‬
‫ڪِڎـ ضانً ۾ ٌُّػيً‬
‫وٽؽا ڪِڎـ عيانً ۾ ٌُّػيً!‬
‫ويئٍػڋ کاـ قڈيڪ اًٌِ ىايًِ حي اذؽ ٿػئػي ٿػّۿ سػيػرػي ـػگػؽيػٽ‬
‫ُخي ويُء وٍِػٍػشػي قيػشػاري وػٽ ةػاةػج فػرػؽىػٍػػ “ُػيۿ ڈػاڪػاڻ سػّ‬
‫ـػٍػػس وػػٽ کػٽػيػٍػڊق ۾ رُػي ٿػػّ ۽ ُػػي ُِػخػي ڪػؽاچػيَء ۾ رُػٍػػػيۿ‬
‫څاىلّري سي نياكج ُاـپيٽم “ؼ ُيهٿ ـائٍفؾ ۾ ٌػّڪػؽي ڪػؽي‬
‫ٿّ ۽ رقزاٌّ ڪؽاچيَء ىػاـ څػاىلػّري وػٍػِػٍػشػي ڇيػّٽػي حػي نػتػص سػّ‬
‫ـاډي اٺيً قڳي وِچي اـاـ کي قكج سي كػر سّ قڊق اضفػاس ڊيػاري‬
‫قڃي ٿّه‬
‫ةِؽضاؾ ‛سيئ ‚ ڪخاب زٌػگيَء سي فهففي سّ كاْؽايػّ اُػِػار “ُػيۿ‬
‫سًٍِ ۾ ٿؽ سي كػِػؽ ىػٺػيَء ـػاـ حػٓػهػق رکػٍػػڋ اـػاـ سػي ُػً كػاْػؽ‬
‫وٍٍِشيً ـّچً سي ـػٌّػِػً اقحػي “ُػيه گػڍقگػڍ ُػيَء كػاْػؽي ُػڪ‬
‫اُڎي ىيچّئؽ اٌفاـ سي حشؽةً ۽ ىلاُػـ ىاـ سٍو قرحػم عػيػانػً حػي‬
‫ىلخيم “ُيۿ سيرا اـاـ کي ىطفّس ڪؽائي ٿي حػَ اـػاـ ڪػِػڎي‬
‫دقر ۾ رُّـ ٿاه ‪‬‬
‫(رايي ىم سي ڪخاب ’سيئ ‘ حي ُڪ راج)‬
‫ڪاقش‬
‫احَاك ٌڪ سيڌي ڪتاب جي ڎيًٍ ۽‬
‫پرڎيًٍ ۾ ٿيل نٍَرتي تقريتو جَ‬
‫‛س ػي ػئ ػ ‚ ڇاڪ ػٽػػؽ‬ ‫ٌُّئً حػَ ـػٍػڋ ۾ ڪػيػخػؽيػّـ ئػي “حػو‬
‫رايي ىم وػؽيػايػيَء‬ ‫اٌّر اةڎق‬ ‫ڪٿائّـ ڈپيّـ “ًُۿ سً ىاـ چػٍػػ کػي‬
‫سػػي كػػاْػػؽيَء سػػّ‬ ‫اُػيػيػػج ةػػَ ىػهػػيۿ وػػؽ اٌػِػػً کػػي ىػهػيػػم‬
‫ڪػخػاب “ُػيه ـػٍػڋيۿ اٌػگػؽيػؾيۿ اردق ۽ ُػٍػػيَء ۾ نػکػيػػم‬ ‫اُييج سّ ـتب نػيػکػڪ وػاڻ ۽ ـػٍػػـ‬
‫ـٍػس كاْؽي ًُ ڪخاب کي ُڪ انڳ ـڃايپ ڊئي ٿػيه‬ ‫وّرُيّ ةَ ُئّۿ سيري ـانً کاـ نکٍػػا‬
‫رايّ ىم ويلي سي نطاظ کاـ ڇاڪٽؽۿ ىٓهو ۽ ـکيا ڊيػٍػػڋ‬ ‫ويا اچً ‪ -‬۽ ىايِّ اًٌِ کي وڎٍُػا وػيػا‬
‫“ُيه ٌيپاؾ سي كِؽ کٽيٍڊق ۾ ُڪ قڊق قكػج گػؼاري “يػم‬ ‫اچًه ڪػخػاب ‛قڃػً ـػّر ـػٍػڋا ڪػيػّ‚‬
‫ًُ اٌفاـ دقـج كغم سي اٌػر ۾ ُڪ كاْػؽ ةػَ رُػي ٿػّۿ‬ ‫سي ىهٍػف ىػطػيػػ عػاـ اةػڎي سػّ ُػي‬
‫سًٍِ سا وػٍػِػٍػشػا اضفػاسۿ ـػّچػّـۿ عػّاب ۽ ارىػاـ “ُػًۿ‬ ‫وِؽيّـ كهيي وّرُيّ “ُيۿ ۽ ىاـ يػلػيػً‬
‫سيري کيؿ نػکػ حػي ىػشػتػّر ڪػً ٿػا ۽ وػّج ُػّ سػٍػِػً‬ ‫ـاـ چئػي ـػگػِػاـ ٿػّ حػَۿ ُػً ڪػخػاب‬
‫گِاڋيٽي ۾ اُي قيچار ـيائي اـاـ کي ويق ڪػؽي ٿػّۿ اـ‬ ‫کي ىهيم ىڃخا گؼريم ٻً ٽػً ڊُػاڪػً‬
‫گِاڋيٽي کي ُّ واڻ ڪّ ٌانّ ٌَ ڊيػٍػػي چػّي ٿػّۿ ’اُػّ ةػؿ‬
‫ـٍػس اُِار “ُيۿ سًٍِ کي اقُاـ كاْػؽيَء سػي وػاةػٍػػيػً‬
‫دقراـ كايػ ئي ڪًٍِ “حػو ڪػٿػا قاري‬
‫ڪػخػػاب کػػي ى ػهػػي ُػػٌّػػػيه ُػػً قكػػج‬
‫رافّ ـّنٍگي‬
‫کاـ “سّ ـيشِّ يا ٻيّ ڪشَِه‚ اُڎي ڳانَِ ُّ ًُ ڪػخػاب‬ ‫ڪخاب ‛قڃً ـّر ـٍڋا ڪيّ‚ دٌيا سػي‬
‫۾ كاىم ‛ وٍػِػٍػشػي وػاراـ‚ ۾ ةػَ نػکػي ٿػّۿ حػڍُػً ئػي حػَ ُػيُء سػڍُػً‬ ‫ڪيخؽـ ىهرً ۾ وِچي چرّ “ُي ۽ اـ سّ ِاُّ ـفؽ ساري رُڻّ “ُيه‬
‫ةٍػكً کاـ “زاد܀ حغهيلي قيچار حغهيق ڪؽي ٿّ حَۿ اُػي كػٓػّري ڈارا‬ ‫سيرڍًُ ًُ ڪخاب کي ىهيم ىڃخا سي ڳانَِ ڪشي حػَۿ اـ سػّ اٌػػازق ُِػً ڳػانػِػَ‬
‫قاريۿ ڀؽوّر ويغاؿ سي ساذةيج کڻي ٿا اچًۿ ۽ سيػرػّ ئػي ُِػً كػاْػؽ‬ ‫ىاـ ئي ن ائي ـگِشي ٿّ حَۿ ًُ اڻ ىهَِ ڪخاب سّـ ـٍڋ سي ڪػيػخػؽـ ئػي كػِػؽـ‬
‫سّ ىلهػ “ُي حَۿ ُيُء انم ۾ وٍٍِشي ڳانَِ ىايًِ حػائػيػً وػِػچػائػ‬ ‫۾ ىِّرحي حلؽيتّـ܀ ـٍڋي ادةي ـٍگج ۽ ىػغػخػهػف ادةػيۿ ـػيػاـػيۿ نػطػافػخػي ۽‬
‫چاُي ٿّۿ وّج اُا ڪِڎي كرم اعخيار ڪؽيۿ وڎٍُػڋـ حائيً وػِػچػي‬ ‫ـػيػػاسػػي حػٍػِػيػيػػً‬
‫ٿي‪ -‬واةٍػ كاْؽي قاري يا “زاد كاْؽيَء قاريۿ ِاـ فػٍػي ىػٌّػشػِػاري ۾‬ ‫حػػّڋي دقـػخػػً سػػي‬
‫ُي انشِي ٌٿّه حڍًُ ئي حَ ىاـ ـٍػس ’ عيػاؾ قاري كػاْػؽي‘– ٌػِػو‬ ‫ضػػ ػهػػ ػل ػ ػػً ٌػ ػػؽف ػ ػػاـ‬
‫يا ٌرؽي ٌِو کي قڈيڪ وفٍػ ڪؽياـ ٿػّۿ سػّ اـ ۾ ُِػً سػي زٌػػگػيَء‬ ‫ڪؽايّـ قيػّـ “ُػًه‬
‫سي ْهوۿ ـفؽۿ حشؽةي ۽ ىلاُػي سّ ىيالد “ُيه‬ ‫اٌػِػػً حػلػػؽي ػتػػً سػػي‬
‫‛ههه اي دقـجۿ‬ ‫كؽقْػات ـػٍػڋ سػي‬
‫سيّـ سيئ ڪج‬ ‫اُػو كػِػؽ ڪػػؽاچػػي‬
‫زٌػگي گؼارڻ ڪج‬ ‫ىػػاـ ـ ػٍػػڋ ذ ػلػػافػػج‬
‫گِڎيّـ گِارڻ ڪج‬ ‫کاحي سي ‛ ڪػيػفػي‬
‫ٌيًٍِ ٌڀائ ڪج‬ ‫ذلافج‚ کػاـ كػؽقع‬
‫نتؽ ةَ ڪؽيّ ٿّ وّي‬ ‫ٿػ ػػيه اـ و ػ ػِػ ػػؽيػ ػػً‬
‫ةؽداكج ةَ ڪؽيّ ٿّ وّي‬ ‫حلؽيب سي نػػارت‬
‫ڪشَِ ـِڻّ ةَ ٿّ وّي‬ ‫ـٍػڋ سػي ٌػانػيػّاري‬
‫گِڻّ ڪشَِ‬ ‫ڪ ػِػػاي ػي ػرػػار ىػػػد‬
‫ٌِؽاٌػاز ڪؽيّ ةَ ٿّ وّي‬ ‫ْهي ـٍڋي ناضب‬
‫ىٓاؼ ڪؽيّ ةَ ٿّ وّي‬ ‫ڪ ػئػػيۿ سػػڍُػػً حػػَ‬
‫گِڻّ ڪشَِ‬ ‫ىػ ػل ػػؽرـ ۾ “ن ػػف‬
‫قـاريّ ةَ ٿّ وّيههه‚ (رايّ ىم)‬ ‫ةػ ػ ػػاڪديۿ اض ػ ػ ػيػ ػ ػػػ‬
‫ڇاڪٽؽ رايي ىم سي ٌِو ‛سػيػّـ سػيػئػ ڪج‚ ىػاـ کػٍػيػم ىػٿػيػّـ‬ ‫ـّنٍگيۿ ڇاڪٽؽ ضييػ ـتؾقئيۿ رکيم ىّرائي ۽ ٻيا كاىم ُئاه ڪاررقائي ٌهيؽ ىؽزا ناضب ُالئيه ًُ ڪخاب سي ٻػي ىػِػّرحػي حػلػؽيػب وػؽيػؿ‬
‫ضهّ ـٍػس زٌػگيَء سي حشؽةً سّ ٌچػّڋ “ُػيه سػيػئػً ُػّ اـ ۾‬ ‫ڪهب ڪّٽڎي ۾ ٿيۿ سًٍِ ۾ و ڪؽاچيۿ ضيػر“ةاد ۽ ٻيً كِؽـ سي ٌاىيارـ اديتًۿ نطافيًۿ ـياسي قرڪؽـ ۽ ْاؿ كِؽيً كؽڪػج ڪػئػيه‬
‫ٽيً ۽ ْانيلاـ ىِّرحي حلؽيب ـٍڋي ادةي ـٍگج سي ـيرؽيٽؽي سٍؽؾۿ ـٍڋ سي ىلِّر كاْؽ ۽ ـائيً ىطيػ عاـ اةػڎي سػي قيػشػِػي دقـػج‬
‫رايي ىم ناضب کي ‪7772‬ع کاـ حػڍُػً کػاـ ـػڃػايػاـۿ سػڍُػً‬ ‫اضيػ ـّنٍگي سي گِؽۿ كاـو “ةادۿ ضيػر“ةاد ۾ ٿيۿ سًٍِ ۾ةَ ڪيخؽـ ئي ٌانيّارـ اديتًۿ كاْؽـۿ نطافيً ۽ دقـخً كؽڪج ڪئيه اـ حػلػؽيػب‬
‫ـٍػس وٽۿ اٌيمۿ ـٍيم ۽ راسيق ـٍڋ ىػرـػي ۾ وػڎُػٍػػا ُػئػا ۽‬ ‫۾ ىطيػ عاـ اةڎي سي ڪخاب ۽ ـٍػس زٌػگي ةاةج ڳانِايّ قيّۿ سڍًُ حَ وؽقگؽاؿ کي چار چٍڊ قري فٍرارا ريليا وؽقيً وٍٍِشي سػادقئػي “قاز‬
‫ُيُء اـ سي ڪًٍِ ٌَ ڪًٍِ ڪو سي ضػّانػي ـػاـ ـػٍػڋ ىػػرـػي‬ ‫ذريٓي ن ائي ڈڍياه‬
‫ايٍػق رٍُػق ُّه وّج احي اـاـ سّـ گِػڻػيػّـ ڪػچػِػؽيػّـ ٿػيػٍػػيػّـ‬ ‫ڪخاب ‛قڃً ـّر ـٍڋا ڪيّ‚ سي چّٿيً ىِّرحي حلؽيب ڪؽاچي وؽيؿ ڪهب ۾ ٿيۿ سًٍِ سي ةٍػقةفج ۾ وػؽيػؿ ڪػهػب سػا اڳػّاڻ ةػَ ٻػاٌػِػً‬
‫ُيّـه ىّىّع‪ 8‬اُّ ئي‪ْ 8‬هوۿ ادب ۽ اٌفػاٌػيػجه اٌػِػً ڊيػٍػِػً ۾‬ ‫ٻيهي ٿياه اـ حلؽيب ۾ واڪفخاـ ويپهؾ وارٽيَء سي اُو اڳّاڻ ۽ ىطٍج کاحي سي قزيؽ ـٓيػ غٍي ناضب ـييج ـٍڋ سي ٌانيّارـ كاْؽـۿ اديػتػًۿ‬
‫ًُِ ”‪“Passive Smoking‬حػي حػطػلػيػق ةػَ ڪػئػي ُػئػي ۽‬ ‫نطافيً ۽ زٌػگيَء سي ٻيً كٓتً ـاـ حٓهق رکٍػڋ دقـخً ۽ ْؾيؾـ كؽڪج ڪؽي ىطفم سّ ىاـ قڈايّه وٍشيً ىِّرحي حػلػؽيػب ـػائػيػً ىػطػيػػ‬
‫ٻڋايّ ُئائيً حَ ًُ ضيػر“ةاد ىاـ ڪػؽاچػيَء حػائػيػً ايػٍػػڋ اي ـػي‬ ‫عاـ اةڎي سي سٍو ڀّىي‪ -‬ـيُّ كِؽ سي وؽيؿ ڪهب ۾ ٿيۿ سًٍِ سّ ةٍػقةفج ـائيً ىطيػ عاـ اةڎي سي قيشًِ دقـخً ڪػيػّه اـ حػلػؽيػب‬
‫ڪّچؾ سي اٌػر سيرػي ـػگػؽيػٽ وػيػخػا قڃػً ٿػاۿ اٌػِػً سػّ ـػڋي‬ ‫۾ ڪخاب ۽ ىهٍف سي زٌػگي حي ىغخهف اديتً ۽ نطافيً رقكٍي قڈيه‬
‫وؽڊيَِ ۾ ٿيم حلؽيتً ىاـ وِؽيً ۽ ةِخؽيً ىِّرحي حلؽيب “ىؽيرا سي رياـج ُيّـٽً ۾ ٿيۿ سٍػِػً ۾ وػؽڊيػِػَ ۾ رُػٍػػڋ ڪػيػخػؽـ ئػي ـػٍػڋيػً‬
‫ٌٿا ويئًه حڍًُ ىّـ ـٍػس اـ حطليلي ڪػو حػي ُػڪ اـػٽػّريۿ‬ ‫كؽڪج ڪئيه ڪًٍِ ـٍڋي ڪخاب سي وؽڊيَِ ۾ ٿيم حلؽيتً قاري نفٽ ۾ ُي ڪخاب وٍٍِشي ُڪ انڳ سػاج ٺػاُػي چػرػّ “ُػيۿ سػٍػِػً سػّ‬
‫اًٌِ ڊيًٍِ ۾ ڇاـ اعتار سي كاؿ قاري اعػتػار ‛اـػٽػار‚ ۾ ةػَ نػکػي‬ ‫ىلاةهّ ايٍػڋ قكج ۾ كايػ ئي ڪّ “حو ڪٿائي ڪخاب ڪؽي ـگِيه‬
‫كايّ ڪؽائي ُئيه اـ قكج ڇاڪٽؽ رايّ ىم سٍاح اـػپػخػاؾ ۾ ڪػو‬ ‫“ىؽيري رياـج ُيّـٽً ۾ ٿيم اـ يادگار ىِّرحي حلؽيب سي ىلؽرـ ۾ ـائيً ىطيػ عاـ اةڎي سّ قيشِّ دقـج ىٍهّر ـػيػّـۿ ىػيػخػاز چػاٌػگۿ‬
‫ڪٍػق ُّۿ اڳ ۾ ۽ ةٓػ ۾ اقسِػا اٌفػٽػيػخػيػّآ “ؼ چػيػفػٽ دزيػؾ‬ ‫ْتػانفخار ىڱڻِارۿ عاص ٌّر حي ـٍڋ ىاـ ُيّـٽً “يم ـٍڋ اـييتهػيَء سػي ىػيػيػتػؽ ٌهػؽت ـػطػؽ ْػتػاـػيۿ ىػطػيػّد ڊاُػؽيۿ ْػؾيػؾ ٻػؽڋق ۽ ٻػيػا‬
‫۾ ڪػػو ڪػيػػائػيػػًه ُػػً سػػّ ُػػڪ دقـػػج ۽ ىػػّـ ڪج ڀػػاُء سػِػػڎي‬ ‫ڪيخؽائي دقـج كاىم ُئاه ُِخي ِاُّ ةَ قاىص ڪٍػق ُالـ حَۿ اضخؽاؿ ڪئق ادي ٌهؽت ڪكاريَء اـ حلؽيب سّ ىغخهؽ اضػّاؾ نػکػي ڪػاقش دٌػيػا ۾‬
‫ضيريج رکػٍػػڋ ڇاڪػٽػؽ ىػِػفػؽ کػُّػارق ةػَ اـ قكػج اقسػِػا ۾ ڪػو‬ ‫كايّ ڪؽايّ ُّۿ سيرّ و ريرارڇ سّ ضهّ “ُيه‬
‫ڪ ػٍػػػق ُػػٌّػػػقۿ اـ ڪػػؽي ةػػَ ڇاڪ ػٽػػؽ رايػػي ىػػم ـػػاـ ى ػٍ ػِ ػٍ ػشػػي‬ ‫“ىؽيرا کاـ وّج گؼريم ڪشَِ ڊيًٍِ اڳ ُي ڪخاب “ـٽؽيهيا ةَ وِچي قيّه ـٍڋ سي ٌانيّاري نيکڪ ٌاز ـػٍػائػي نػاضػب “ـػٽػؽيػهػيػا سػي كػِػؽ‬
‫قيشِڎائپ ٿيه اـ ةٓػ ُّ ٌيپاؾۿ ـار سػي ڪػٍػِػً وػؽاسػيػرػٽ‬ ‫ايڊيهيڊ ۾ ًُ ڪخاب سي ىِّرحي حلؽيب سّ اٌخِاؿ ڪيّه ًُ حلؽيب ۾ ةَ “ـٽؽيهيا ۽ ڀؽواـي ۾ رٍُػڋ ڪيخػؽـ ئػي ـػٍػڋيػً كػؽڪػج ڪػئػي ۽‬
‫۾ ُهيّ قيّۿ ۽ قڊق ْؽنّ احػي رُػيػّۿ وػؽ ىػّـ کػي اـ قكػج ضػيػؽت‬ ‫ڪخاب ةاةج وٍٍِشي دنچفپيَء سّ اُِار ڪيّه اـ کاـ اڳ ۾ ُي ڪخاب ـائيً ىطيػ عاـ اةڎي سي قيػشػِػي دقـػج ۽ ٌػانػيػّاري اديػب رکػيػم‬
‫ٿي ُئيۿ سڍًُ ‪2277‬ع ڈاراـ عػتػؽ وػيػئػي حػَ ڇاڪػٽػؽ رايػي ىػم‬ ‫ىّرائي سي ُٿاـ ٍُػ کاـ “يم ٍُػـخاٌي اديتً سي ذريٓي ٍُػـخاـ ةَ وِچي چرّ “ُيه‬
‫ناضب سّ كػاْػؽيَء سػّ ةػَ ڪػخػاب كػايػّ ٿػيػّ “ُػيه حػڍُػً ىػّـ‬ ‫ُي ڪخاب اڃا ڪيخؽا ىهڪ گِيٍػقۿ ـا حَ عتؽ ٌاُيۿ وؽ ىاـ ـيشِاـ ٿّ حَ ـائيً ىطيػ عاـ اةػڎي سػّ ُػي كػهػيػي وػّرُػيػّ ـػٍػڋۿ ـػٍػڋي ادب ۽‬
‫‛كاْؽ رايّ ىم وؽيايػي‚ ٻػڋقه ٌػيػپػاؾ ۾ رُػٍػػي ُػً ُػڪ ٻػيػّ قڊق‬ ‫ـٍڋي ٻّنيَء ڪج عّش كفيج ذاةج ٿيٍػق ۽ ُي ڪخاب ايٍػڋ ٌّسّاـ ٌفم ڪج ُڪ ـٌِّّـ و ذاةج ٿيٍػقه ىطيػ عاـ اةڎي سّ كهو اڃا ُهػي وػيػّ‬
‫ڪو اُّ ةَ ڪيّ ُّ حَۿ ًُ ٌػيػپػانػي ۽ ـػٍػڋي ٻػّنػي ۽ ٌػيػپػانػي ۽‬ ‫۽ ىّـ ـييج ـٍػس ـيّرـ وڎٍُػڋـ کي ُِڎي قڈيڪ كهيي وّرُئي سّ اٌخِار رٍُػقه‪‬‬
‫‪16‬‬
‫“چؽ ‪ 8‬سٍّري ‪2023‬ع‬
‫ڪاقش‬ ‫شاعري‬
‫ڀِػ ػ ػچ ػ ػػائ ػ ػػي ى ػ ػػا سػ ػ ػي ػ ػػاـ قڃ ح ػ ػػّـ‬ ‫چػ ػ ػي ػ ػػّ ح ػ ػػّ ڳ ػ ػػّٺ ػ ػػڎق ىػ ػ ػٍػ ػ ػِػ ػ ػٍػ ػ ػش ػ ػػّ‬
‫غزك‬ ‫اڪػ ػ ػ ػ ػيػ ػ ػ ػ ػه ػ ػ ػ ػػي رات “رُ ػ ػ ػ ػػڎ س ػ ػ ػ ػػي‬ ‫و ػ ػػؽي ػ ػػاـ ُ ػ ػػً ڀ ػ ػػٽ س ػ ػػي ڀ ػ ػػؽ ـ ػ ػػاـ‬ ‫سريکي‬
‫ةهّڅ نطتج ْهي‬ ‫سػ ػ ػػّاٌػ ػ ػػي سػ ػ ػػّـ سػ ػ ػػّ ى ػ ػ ػِػػ ػ ػي ػ ػ ػٍػ ػ ػػّ‬ ‫قچػ ػ ػػاـ ُػ ػ ػػڪ قاآ ٿػ ػ ػػي ٌػػ ػ ػرػ ػ ػػؽي‬
‫ـػ ػػؽيػػ ػکػ ػػي ـ ػ ػيػػ ػٍػ ػػڋ س ػ ػِػ ػػڎي ڪػ ػػا‬
‫سييڌ جٍڙي‬
‫ةػػ ػػڌي سػػ ػػي ةػ ػ ػيػ ػ ػػّفػػ ػػائػ ػ ػػي سػ ػ ػيػ ػ ػػاـ‬
‫اُ ػ ػ ػ ػػا “ڪ ػ ػ ػ ػػڎ اس ػ ػ ػ ػػائ ػ ػ ػ ػػي ٿػ ػ ػ ػ ػئ ػ ػ ػ ػػي‬ ‫اٌ ػ ػ ػ ػِػ ػ ػ ػػي کػ ػ ػ ػػاـ ٿػ ػ ػ ػػّرڋق اڳ ػ ػ ػ ػخػ ػ ػ ػػي‬
‫ٽػ ػ ػپ ػ ػػي اڅ ٽ ػ ػػٌّ ػ ػػڪ ُػ ػ ػر ػ ػػڎق ح ػ ػػّـ‬
‫ڪا‬
‫ٌ ػ ػ ػ ػ ػگػ ػ ػ ػ ػػاُػ ػ ػ ػ ػػّـ ٌػ ػ ػ ػ ػػاڅ ۾ “ھػ ػ ػ ػ ػػً‬
‫حػػرػػيػػاـ وػػئػػي راھ حػػٍػػِػػٍػػش ػػي ى ػػاـ‬
‫ڪػ ػ ػ ػي ػ ػ ػػڍا اٌ ػ ػ ػػڋا ٻ ػ ػ ػػّڋا ى ػ ػ ػػايػ ػ ػ ػِ ػ ػ ػػّ‬ ‫ى ػ ػ ػگػ ػ ػػؽ حػ ػ ػػّـػ ػ ػػاـ ى ػ ػ ػکػ ػ ػػا ى ػ ػ ػي ػ ػ ػهػ ػ ػػّ‬ ‫اڈقري “س سػ ػ ػ ػ ػ ػ ػػّڀػ ػ ػ ػ ػ ػ ػػً سػ ػ ػ ػ ػ ػ ػػي‬
‫ك ػِػػؽ و ػٍ ػِ ػٍػ ػشػػي ۾ حػ ػٍ ػِػػا ىػػاي ػِ ػػّ‬ ‫اڪُ ػ ػػي ُػ ػ ػيػػ ػػم ٿػػ ػػي ـػ ػ ػگػ ػ ػِػ ػ ػٍػػ ػػػق‬ ‫سفػػ ػػو سػ ػ ػػي سػػ ػػَّء سػ ػ ػػا ـػ ػ ػڀ ػ ػ ػئػ ػ ػػي‬
‫قن ػ ػ ػ ػػاؾ س ػ ػ ػ ػػي قرڻ ـ ػ ػ ػ ػػاـ ُ ػ ػ ػ ػػي‬ ‫ـػ ػ ػ ػ ػر ػ ػ ػ ػػي قڻ ٽػ ػ ػ ػ ػ قي ػ ػ ػ ػػا “ھ ػ ػ ػ ػػً‬ ‫ْتػاهلل “س ُڱّرسّ‬
‫ىػ ػ ػػً س ػ ػ ػػّ ىػ ػ ػ ػٍ ػ ػ ػػػر ڪ ػ ػ ػػارق ـ ػ ػ ػػارق‬ ‫قڈ ػ ػػّڋق ڀػ ػ ػي ػ ػػم ٿ ػ ػػي ـػ ػ ػگػ ػ ػِػ ػ ػٍ ػ ػػػقه‬ ‫رڳ ػ ػ ػ ػ ػػّ ُ ػ ػ ػ ػ ػػً رقح ک ػ ػ ػ ػ ػػي راي ػ ػ ػ ػ ػػا‬
‫وػ ػػّ ةػ ػػَ ن ػ ػِػ ػػي ٿػ ػػّ ـ ػ ػپ ػ ػٍػ ػػا ىػ ػػاي ػ ػِػ ػػّ‬
‫ى ػػّت س ػػي ىػ ػٍ ػػؾؾ ُ ػػؽ ڪػ ػٍػ ػِ ػػً “ڊق‬ ‫ضياحي ڪيخؽي ٌُّػي܁‬ ‫ى ػ ػغػ ػػػقؿ ةػ ػػالقؾ سػ ػػي وػ ػػؽ کَػ ػػم ـ ػ ػخػ ػػي ٌػ ػػَ ھ ػ ػئػ ػػي!‬
‫ڪ ػ ػِػ ػػڎا ڳػ ػػّن ػ ػِػ ػػي رـ ػ ػخػ ػػا ىػ ػػاي ػ ػِػ ػػّ‬ ‫اقُاـ ِسي ياد َسي ايٍػي‬ ‫غزك‬
‫اقُاـ کي ـارس کاٌپّج‬ ‫ىػ ػ ػط ػ ػ ػتػػ ػػج ىػػ ػػؾاج ۾ څ ػ ػ ػ رقڪ و ػ ػ ػئػػ ػػي ن ػ ػ ػػيۿ‬
‫ىػ ػػؽٌػ ػػػي ىػ ػػؽٌػ ػػػي ـػ ػػاُػ ػػَ ک ػ ػڻػ ػػّ ٿػ ػػا‬ ‫ضياحي ڪيخؽي ٌُّػي܁‬ ‫دري ػػاھۿ ٌ ػػػي ػػّـ اڪ ػػاري ڪ ػػي ٿَ ػػم ـػ ػخ ػػي ٌ ػػَ ھػ ػئ ػػي!‬ ‫ْاٌف ساٌي‬
‫س ػ ػي ػ ػئػ ػػؽي ڀػ ػػي ُػ ػػً ىػ ػػؽدف ىػ ػػاي ػ ػِػ ػػّ‬ ‫اڀاڳّ قكج وايي سيئً‬
‫ُٿً ىاـ ُارس کاٌپّج‬ ‫کهٍػي رُػي عػّكػيَء ـػاـ “ ڊات حػٍػ ػٍػشػي‛ْػاٌػف‚‬ ‫ٻ ػػَ چ ػػار راحِػ ػي ػػّـ ڈ ػػاۿ و ػػؽ ٻ ػػَ َو ػػم ـػ ػخ ػػي ٌ ػػَ ھػ ػئ ػػي!‬
‫ـ ػ ػ ػػز ازؾ ک ػ ػ ػػاـ ـ ػ ػ ػػاک ۾ “ُ ػ ػ ػػي‬ ‫ضياحي ڪيخؽي ٌُّػي܁‬ ‫ڳػػّڋُػػً ۾ ٻ ػئػػي وفػػائػػي ھػػَّء ڳَػػم ـ ػخػػي ٌػػَ ھ ػئػػي!‬ ‫ػّى ػػم ـػ ػخ ػػي ٌ ػػَ ھػ ػئ ػػي!‬
‫چ ػ ػٍػ ػػڊ ح ػ ػرػ ػػي ٿػ ػػّ ڪػ ػػّڋا ىػ ػػاي ػ ػِػ ػػّ‬ ‫ـگ ئيً حّـ ڈّ ٌَ ُي ـيشِي‬ ‫راي ػػّ رـ ػػي قي ػػّ ح ػػَ و ػػّجۿ ى ػ َ‬
‫قفائّـ قارس کاٌپّج‬
‫و ػيػػار وػػّي ػخػػؽ ڪػػّ ةػػَ ٌػػَ ـ ػي ػش ػِػػي‬ ‫ضياحي ڪيخؽي ٌُّػي܁‬ ‫هائي‬ ‫ِرڻ ۾ رن ػ ػػي رُ ػ ػػي ُػ ػ ػئ ػ ػػي ُ ػ ػػيَء ةػ ػ ػيػ ػ ػل ػ ػػؽار دن ػ ػػڎي‬
‫قنػ ػػَ حػػي ڪػػڍُػػً ةػػَ کػػّنػػي ڪػػاڪػػم ـػخػػي ٌػػَ ھػئػػي!‬
‫وػ ػػاڳػ ػػم ىػ ػػً حػ ػػي ک ػ ػه ػ ػٍػ ػػػا ىػ ػػاي ػ ػِػ ػػّ‬ ‫وٍ ٍشً سي ئي ُٿاـ ‛ْاٌف‚‬
‫ُيٍئّـ ُي ڊارس کاٌپّج‬ ‫ن ائيً سي حّـ اٌػازق‬ ‫رت ۽ رڳ ػػّـۿ ُ ػػڍا ـ ػػڀ گػ ػ ػػاي ػػي ڳػ ػيػ ػ ػػي ڈ ػػڍي ػػؿۿ‬
‫ـػػٌّ ػِػػً ـػػؽاـػػؽ ـ ػٍػػڋڋي ـ ػِ ػڻػػي‬ ‫ضياحي ڪيخؽي ٌُّػي܁‬ ‫ُشؽ ۾ گِارس کاٌپّج‬
‫ٌػ ػ ػيػ ػ ػٍػ ػ ػِ ػ ػػً ٌػ ػ ػي ػ ػػارا راي ػ ػػا ى ػ ػػايػ ػ ػِ ػ ػػّ‬
‫ٻڋايّ ۽ حاريظ ڊٌيه ھّ ٌَ “يّه ٻً ـانً کػاـ وػّج اق وػي‬
‫رت س ػػا ركػ ػخ ػػا ڪ ػػّڋا ‛ نػ ػطػ ػت ػػج‚‬
‫ڪػػّڋ سػػّـ ٿػػّي ػيػػّـ ٿ ػٍ ػڀػػا ىػػاي ػِػػّه‬
‫ڇي ۾ قري “يػّه ھػايػي ةػرػيػً ۾ گػ ػڻػّ ـػّر ُػئػؿه‬ ‫ىغخهؽ ڪِايي‬
‫ةريّـ و ؽياـ کاـ قڈيڪ ةٍػ ُئػؿه ۽ عػؽاب ةػَ ٿػي‬
‫چريّـ ُئؿه‬
‫ىظم‬
‫سڪ صريو جي‬
‫ڇاڪٽؽ وؽايا وؽچا ڊٺاۿ سٍػ ػً حػي “وػؽيلػً سػي حػاريػظ نػکػيػم‬
‫ھئي‪ -‬۽ اھا ٻَ ـاؾ وؽايي ھئيه ڇاڪٽؽ “وؽيلً ٌَ ڪؽائ سػّ‬
‫کاٌئؿ ـتب وډيّۿ حَ ىؽيو قراييّۿ ‛ھّ “وؽيلً کػاـ ڇڅػي‬
‫گُره ۽ ةُڪيَم‬
‫قيّ ۽ وٍ ٍشي گؽقَء قآ قيّۿ سًٍِ کيؿ حفهي ڊٌي حَۿ ’اھػي‬
‫وٿؽ ٌرؽي قيٍػا ۽ ھػّ ـػٍػػس اُػي وػٿػؽ ةػغػيػؽ “وػؽيلػً سػي‬ ‫“يّه ٻٍ ي ةريً ۾ وٿؽيّـ ھيؿه ةريّـ وٿؽيً سي‬ ‫وػػؽيػػوۿ گػػڎدي سػػي܀‬
‫س ػ ػٍ ػ ػِػ ػػً رات اک ػ ػيػ ػػً ۾ اقحػ ػػي ىػ ػػّـ‬
‫عخو ڪٍػقه‘ ٻَ ـػاؾ ن ػي قيػاۿ ٌػَ ـػّر قيػّۿ ٌػَ وػٿػؽ قيػا ۿ وػؽ‬ ‫ڪؽي ةٍػ ھيؿۿ چراسۿ ايرفؽي ۽ رت سا ٽيفٽ‬ ‫اقوي ڇي ۾ ٻػَ ـػاؾ‬ ‫ىؽني ڈر‬
‫ـػ ػػڪ نػ ػػػيػ ػػً سػ ػػي و ػ ػي ػ ػخػ ػػي ُ ػ ػئػ ػػي‬ ‫ةريّـ قيّـه‚‪‬‬ ‫ڪؽڻ کاـ وّج ڇاڪٽؽـ ھً کي ةريَء سي “وؽيلً ڪج‬ ‫اڳ چراس ڪؽائ‬
‫ح ػ ػٍ ػ ػِػ ػػً رات اقُػ ػػاـ سػ ػػي سػ ػػؼةػ ػػً ۾‬
‫ڈ ػػا ـ ػػؽ ڀ ػػؽي ڪ ػػا ڪ ػػاح ػػي ُػ ػئ ػػي‬
‫ح ػ ػػّ رات قکػ ػ ػي ػ ػػؽي رقڪ ػ ػػي ُػ ػ ػئ ػ ػػي‬ ‫آئهً ةيگ جَ ڳايل گيت‬
‫ى ػ ػػّـ ڊات اڇي ػ ػػڎي و ػ ػػّک ػ ػػي ُػ ػ ػئ ػ ػػي‬
‫ح ػػّ وػ ػي ػػار وػ ػکػ ػي ػػڎي ػػّ سػ ػٍػ ػِ ػػً و ػػم ُ ػػّ‬
‫۽ چ ػٍػػڊ ح ػر ػيػػّ و ػئػػي ح ػٍ ػِػػً وػػم ُػػّ‬
‫‪ 81‬لک ڀيرا ُٻڌه هيَ!‬
‫ى ػ ػ ػيػ ػ ػ ػٍػ ػ ػػارـ سػ ػ ػػي ىفػ ػ ػ ػخػ ػ ػػي ى ػ ػ ػػّـ‬
‫ى ػ ػط ػ ػفػ ػػّس ڪ ػ ػيػ ػػّ اـ قيػ ػػم ُ ػ ػيػ ػػّ‬ ‫واڪفخاٌي ڳائڻي “ئيَ ةيگ سػّ ـػاؾ ‪ 2222‬سػّ ـػپػؽ ُػٽ گػيػج ‛ڪػِػاٌػي‬
‫س ػ ػِ ػ ػػاحػ ػ ػي ػ ػػً ۾ سػ ػػا ڈ ػ ػػّن ػ ػػي ُػ ػ ػئ ػ ػػي‬ ‫ـٍّ‚ ٻيِؽ ڳائي ساري ڪيّ قيػّه ڪػِػاٌػي ـػٍػّ ُػڪ ٌػّسػّاـ ڳػائػڻػي ڪػيػفػي‬
‫ـ ػػا ڪػ ػي ػػڍي ىػ ػٺ ػػڎي ٻ ػػّن ػػي ُػ ػئ ػػي‬ ‫عهيم سّ گيج “ُػيۿ سػيػرػّ سػّـ ‪ 2222‬۾ سػاري ڪػيػّ قيػّ ُػّه اُػّ گػيػج‬
‫څ ـٍِڎي چػٍػِػٍػب سػي گػّنػي ُػئػي‬ ‫‪ 2222‬۾ يّٽيّب حي ‪ 62‬ن ڀيؽا ٻػڋق قيػّۿ سػڍُػً حػَ ىػيػّز اـػٽػؽيػيػٍػگ‬
‫وهيٽ فارؿ اـپاٽيفاج حي ‪ 42‬ن ڀيؽا ٻڋق قيػّه ڪػيػفػي عػهػيػم سػي گػاٌػي سػّ‬
‫۽ ـػ ػػاُػ ػػً کػ ػػي ڪػ ػػا نػ ػػّنػ ػػي ُ ػ ػئػ ػػي‬
‫ڪّر رنيؾ ٿي کاـ اڳ “ئيا ةيگ سّ چّڻ ُّ حَ ُػً اُػّ عػّةهػّرت گػيػج حػازق‬
‫۽ ـ ػػڪ ن ػػػي ػػً س ػػي ُ ػػّن ػػي ُػ ػئ ػػي‬
‫ئي ٻڋق “ُيه “ئيَ ةيگ گهّڪار ڪيفي عهيم سّ ةػَ كػرػؽيػّ ادا ڪػيػّ حػَ ُػً‬
‫ڈػ ػػا حػ ػػَ ڈ ػ ػِػ ػػاُء سػ ػػي ڈػ ػػّنػ ػػي ُ ػ ػئػ ػػي‬
‫کيؿ وٍٍِشي گيج سي ڪيپّزيلً اـخٓياؾ ڪؽڻ سي اسازت ڊٌيه‬
‫ىػػّـ ڊات چ ػپػػً سػػي ڳػػّن ػِػػي ُ ػئػػي‬ ‫اٌفٽاگؽاؿ حي گيج کي حياؿ گِڻّ وفٍػ ڪيّ قيّۿ وؽ ڪشَِ نػارفػيػً اُػا ةػَ‬
‫اڄ چ ػٍػػڊ ح ػرػػي ٿػػّ گ ػِػػّر ى ػٍ ػش ػِػػاـ‬ ‫كرايج ڪئي حَ “ئيا ةيػگ گػيػج کػي ڪػّ قڈيػڪ ـػٺػّ ٌػَ ڳػاحػّ “ُػيه ُػڪ‬
‫۽ گػ ػِ ػػّر قسػ ػِػػي ٿ ػػّ ٌػػّر ىػ ػٍػ ػشػ ػِ ػػاـ‬ ‫نارؼ ىٍاةق‛ ڪيفي ًُ گيج کي ةِخؽيً اٌػاز ۾ ڳايّ “ُػيۿ ۽ ُػّ ئػي انػم‬
‫ُ ػ ػػؽ “س اکػ ػ ػي ػ ػػً س ػ ػػي “ح ػ ػػي ُػ ػ ػئ ػ ػػي‬ ‫حٓؽيف سّ ىفخطق “ُيه‚ “ئيَ ةيگ ڪيخؽـ ئي گيخً ذريٓي وٍٍِشي “قاز سّ‬
‫اـ رات اک ػ ػ ػ ػيػ ػ ػ ػػً ۾ اقحػ ػ ػ ػػي ىػ ػ ػ ػػّـ‬ ‫سادق ساڳائي چري “ُيۿ سً ۾ ڪّ اـٽّڇيّ سّ ىلِّر گاٌا ’ىاُي “ ساۿ‘ ۽‬
‫ـ ػػڪ ن ػػػي ػػً س ػػي وػ ػيػ ػخ ػػي ُػ ػئ ػػيه‬ ‫’ـب سگ ـّئي‚ سِڎا گيج ةَ كاىم “ًُه‪‬‬

‫‪17‬‬
‫“چؽ ‪ 8‬سٍّري ‪2023‬ع‬
‫ڪاقش‬ ‫فلهَم‬

‫‪9199‬ع ۾ پاڪستاىي فلهو جَ ةٍتريَء جَ سفر رٌيَ‬

‫‪2222‬ع ۾ واڪفخاـ ۾ ڪيخؽيّـ ئي فهيّـ ساري ٿيػّـۿ سػً ىػاـ‬
‫ڪً ۾ كاٌػار ڪِاييّـ ۽ زةؽدـج اداڪاري و ڊـػ ۾ “ئػيه اٌػِػً‬
‫فهيً ىاـ ڪئيً اڳ ۾ ئي حيار ٿي چريػّـ ُػيػّـۿ وػؽ ڪػّقڇ‪77 -‬‬
‫قاري قةا سػي ـػتػب اُػي ديػؽ ـػاـ يػٓػٍػي ‪2222‬ع ۾ سػاري ٿػيػّـه‬
‫ٌاُؽيً ٌؽفاـ ًٍُِ فهيً سي قڊي احفاھ ـاـ “سياـ ڪئي قئيه اٌػِػً‬
‫ىاـ ڪشَِ سّ ذڪؽ ُخي ڪشي ٿّه قاىص رُي حَ ـاؾ ‪ 2222‬۾ ةػَ‬
‫ڪا ـٍڋي فهو ٌَ ٺِيه‬

‫دي ليجيڊ آف دي نوَال‬ ‫‪.9‬‬

‫جٽ‬
‫‪2222‬ع ۾ وٍشاةي ٻّنيَء سي فهو ‛ دي نػيػشػٍػڊ “ؼ دي ىػّڪ سػٽ‚‬
‫ـپؽُٽ رُيه اـ فهو کي ٌَ رڳّ واڪفخاـ ۾ وفٍػ ڪػيػّ قيػّۿ وػؽ اُػا‬
‫ٻػيػػً ىػهػرػػً ۾ ةػَ سػػاري ٿػي ۽ احػػي وفػٍػػػ ڪػئػػي قئػػيه ُػػيَء فػهػػو‬
‫ڪاىياب وػٍػشػاةػي وػاڪفػخػاٌػي فػهػو ‛ىػّڪ سػٽ حػي ٌػّري ٌػج‚ سػّ‬
‫ريييڪ ُئيه ًُ فػهػو ۾ ىهػٍػفػيٰ كػؽيلػي ۽ ـػهػٍػاـ راُػي سػِػڎـ‬
‫اداڪارـ وٍشاةي فهيً کي ُڪ ٌػئػّـ ڪڋق ڊٌػّ ُػّ ۽ ـػٍػػـ اُػا فػهػو‬
‫حياؿ قڊي ُٽ ذاةج ٿي ُئيه‬

‫ٽچ ةٽو‬ ‫‪.9‬‬

‫‛ٽي ةٽً‚ ُڪ ىؾاضيَ ۽ رقىاٌي فهو “ُيۿ سًٍِ سي ڪاـٽ ۾ ايػيػاـ‬
‫ْهيۿ فؽضاـ ـٓيػۿ ـٌّيا ضفيً ۽ فيؽقز عػاـ كػاىػم “ُػًۿ سػڍُػً حػَ‬
‫ُػايخرار كاـو ْهي ىؽيػ ۽ فهيفاز ْؽقف ضفيً “ُػيه ْػؽقف ضفػيػً‬
‫و ىلِّر اداڪارف “ُيه‬

‫يارا هي‬ ‫‪.9‬‬

‫‛يارا َقي‚ ىطتج سي ٽرٍڊي قاري رقايخػي ڪػِػايػيَء حػي ٻػڋؾ “ُػيۿ‬
‫سًٍِ سي ڪاـٽ ۾ ـػارف انلػؽيػفۿ ـػٍػشػي چػّوػڎاۿ اـػػ رىػا عػاـۿ‬
‫ـييّ عاـۿ فيياـ عّاسَ ۽ ساقيػ كيظ سِڎا اداڪار كاىم “ًُه ُػً‬
‫فهو سّ ُػايخرار ىٍيق وّار “ُيه‬

‫ُيَء كخمۿ اٌخلاؿ ۽ غػاريَء سي ىّىّع حي ٺِيم فػهػو “ُػيۿ سػٍػِػً‬ ‫زاُػ اضيػ اُو ڪؽدار ادا ڪيّ “ُيه فهو سّ ُػايخرػار ذػاكػب عػاـ ۽‬ ‫وػػؽقڇيػػّـػػؽ ُػيػػايػػّـ ـػٓػيػػػ “ُػػيه ُػػيَء ‪ 2275‬۾ سػػاري ٿػيػػم فػهػػو‬ ‫جَاِء لييڊ‬ ‫‪.4‬‬
‫سي ڪاـٽ ۾ ْػٌاـ نػيليۿ زاني ـؽضػيۿ ٌّيً قكار ۽ اـاىَ ٌػاُػؽ‬ ‫فهيفاز سييم ةيگ “ُيه ًُ فهو سّ ٌانّ واڪفخاـ سي ُڪ اڳػّيػي‬ ‫‛ وٍشاب ٌػِػيػً سػائػّـ‚ حػاـ اڈاري قرحػم “ُػيه فػهػو سػي ڪػاـػٽ ۾‬ ‫وٍشاةي ٻّني سي فهو ‛سّاج نيٍڊ‚ سيخّييڪ دٌيا ڀؽ ۾ وفػٍػػ ڪػئػي‬
‫كاىم “ًُه فػهػو سػّ ُػػايػخػرػار ڪػاكػاـ “دىػاٌػي ۽ وػؽقڇيػّـػؽـ ۾‬ ‫قزيؽاِْو سي ىلِّر سيهي کاـ ىخاذؽ ٿي رکيّ قيّ “ُيه‬ ‫ُيايّـ ـٓيػۿ ىِّش ضياتۿ ـِيم اضيػۿ ڪتؽيٰ عػاـۿ “نػف رىػا‬ ‫قئيۿ وؽ واڪفخاـ ۾ اُا حرؽاري ةػڻػشػي ـػاىػ ػّـ “ئػيۿ سػٍػِػً کػي‬
‫ڪاكاـ “دىاٌي ۽ فّاد ضئي كاىم “ًُه‬ ‫ىيؽ ۽ نتا فيهم سِڎا اداڪار كاىم “ًُه‬ ‫وِؽيً حَ ساري ٿػيػ سػي اسػازت ٌػَ ڊٌػي قيػئػيۿ وػؽ ةػٓػػ ۾ سػڍُػً اـ‬
‫پردي نيو رٌيي ده‬ ‫‪.8‬‬ ‫اسازت ىهي حَ وٍشاب ـؽڪار وٍٍِشي نػّةػي ۾ اـ فػهػو کػي سػاري‬
‫‪ .99‬رٌترا‬ ‫ُيَء ُڪ ـياسيۿ رقىػاٌػّي ۽ ىػؾاضػيػَ فػهػو “ُػيۿ سػٍػِػً سػي ىػکػيػَ‬ ‫قائر اعظم زىرن ةاد‬ ‫‪.6‬‬ ‫ٿيػ ٌػَ ڊٌػّه ُػيَء فػهػو ةػَ اٌفػاٌػي سػؼةػً ةػاةػج “ُػيه فػهػو ۾ ْػهػي‬
‫ڪاـٽ ۾ ُاٌيَ ْاىؽ ۽ ْػهػي رضػيػاـ عػاـ كػاىػم “ُػًه ُػً فػهػو سػّ‬ ‫ُيَء ُڪ ىٓؽڪَ “رائي قاري ىؾاضيَ فهو “ُيۿ سًٍِ سػي ڪػاـػٽ ۾‬ ‫سّييشّۿ راـخي فارقؽۿ “نياـ عػاـ ۽ ذػؽقت گػيػالٌػي سػِػڎـ فػٍػرػارـ‬
‫ُيَء ةَ ُڪ رقىاٌي ڪاىيڊي فهو “ُيه اُا ڳانِػَ ٌػّآ ڪػؽڻ سػِػڎي‬
‫ُػايخرار ۽ فهيفاز قساُج رقئّؼ “ُػيه يػاد رُػي حػَ ـػاڳػئػي ٌػانػي‬ ‫فِػ ىهٍفيٰۿ ىاُؽف عاـۿ ساقيػ كػيػظۿ ٌػيػؽ اْػشػاز ۽ ىػطػيػّد اـػهػو‬ ‫ڪو ڪيّ “ُيه ُػايخرار نائو نػيق “ُي ۽ فهػيػفػازـ ۾ اوػّرقا‬
‫“ُي حَ ‪2222‬ع ۾ ساري ٿيم فهيً ۾ ىؾاح حػي گػ ػڻػّ ڈيػاـ ڊٌػّ قيػّ‬
‫ـاـ اڳ ۾ ةَ ُڪ واڪفخاٌي فهو ساري ٿي چري “ُيه‬ ‫كاىم “ًُه فهو سّ ُػايخرار ٌتيم كؽيلي “ُيه‬ ‫گؽق چؽڻۿ ـؽىػ ـهٍاـ کّـٽۿ نتيطَ ذيؽ ۽ نّريً كاىم “ًُه‬
‫“ُيه ًُ فهو سي ڪاـٽ ۾ اضفً عاـ ۽ ْائلَ ْيؽ ىکيَ ڪػؽدار ادا‬
‫ڪيا “ًُه فهيفاز ـائؽف افيم ۽ ُػايخرار اىيً اكتاؾ “ًُه‬
‫چڪر‬ ‫‪.9‬‬ ‫گھتراىا ىٍيو ٌي‬ ‫‪.7‬‬ ‫ليڊم ىٍيو جائَىگا‬ ‫‪.5‬‬
‫‪ .94‬لفيگي‬ ‫ُڪ ىفٽػؽي ىػؽڇر اـػٽػّري “ُػيۿ سػٍػِػً سػي فػهػيػفػاز ٌػػا يػاـػؽ ۽‬
‫ُػايخرار ياـؽ ٌّاز “ًُه فهو سي ڪاـٽ ۾ اضفً عاـۿ ٌيهو ىػٍػيػؽۿ‬
‫ْتػانغهيق عاـ سي ُػايخً ُي ٺِيم فهيفاز ٌارؽ ضتيب رٌػػ سػي‬
‫ياـؽ ٌّاز ۽ ساقيػ كيظ كاىم “ًُه‬
‫ُيَء ُڪ ُارر ڪاىيڊي فهو “ُيۿ سًٍِ سي ڪاـٽ ۾ ـيػيػّ عػاـۿ‬
‫ـهيو ىٓؽاجۿ ىاٌيۿ ىتيً گتّؾ ۽ ٌازش سِاٌگيؽ كاىم “ًُه‬
‫‪ .91‬ڪهلي‬
‫‪ .95‬عشرت‪ -‬نيڊ ِام چائيا‬ ‫ُيَء ُػڪ ڇراىػا فػهػو “ُػيۿ سػٍػِػً سػّ ُػػايػخػرػار ـػؽىػػ کػّـػٽ ۽‬
‫فهيفاز ڪٍّؾ کّـٽ “ُيه فهو ۾ نتا كيؽۿ ذاٌيَ ـٓيػۿ ٌػيػؽف ةػهػّڅ‬
‫ُيَء ةَ ُڪ رقىاٌي فهو “ُيۿ سًٍِ ۾ ىٓؽڪَ “رائي ۽ ىؾاح ةَ كػاىػم‬
‫۽ ضيؾف عّاسَ اُو ڪؽدار ادا ڪيا “ًُه‬
‫“ًُه سيّ فهيؾ سي ًُ فهو سّ ُػػايػخػرػار ىػطػب ىػؽزا “ُػيۿ سػيػرػّ‬
‫فهيفازـ ۾ ةَ كاىم “ُيه اُّ ًُ فهو سّ ُيؽق و “ُيه فهػو سػي ٻػي‬
‫ڪاـٽ ۾ نٍو ـٓيػۿ ـارا نّريًۿ ايڇ ايؿ قاجۿ كػيػٓػّـ ْػتػاـػي ۽‬
‫دل نستم‬ ‫‪.99‬‬
‫ىاٌي كاىم “ًُه‬ ‫ُيَء رقىاٌي ۽ ىؾاضيَ فهو “ُيۿ سًٍِ سّ ُػايخرار ىطػيػػ اضػخػلػاؿ‬
‫انطق ۽ فهيفاز ْػٌاـ نػيلي ۽ اعخؽ ضفٍيً “ًُه فهو سي ڪاـػٽ‬
‫‪ .96‬ٿَڏي سيٽيگ ٿَڏا پيار‬ ‫۾ ْيؽاـ اكؽؼ ۽ اىؽ عاـ اُو ڪؽدار ادا ڪيا “ًُ ۿ سػڍُػً حػَ ىػٓػاقـ‬
‫ُيَء ةَ ُڪ رقىاٌي فهو “ُيۿ سًٍِ ۾ ةَ ىؾاح سّ ْػٍػهػؽ ضػاقي‬ ‫اداڪارـ ۾ ـِيم اضيػۿ ـهيو ىٓؽاجۿ ۽ ىّىً ذاكب كاىم “ًُه‬
‫“ُيه فهو سي ڪاـٽ ۾ ىهڪ ْلػيػمۿ ىػاريػا ةػٍػگػق ۽ ٌػٓػيػاـ‬
‫ضػتػيػػب كػػاىػػم “ُػػًه فػه ػيػفػػاز ٌػػارؽ اْػػّاڻ سػػي ُػػً فػهػػو سػػّ‬
‫ُػايخرار فياض ادريؿ “ُيه ‪‬‬
‫‪ .99‬ڪرنا‬ ‫ُيَء ايرلً ڪاىيڊي فهو “ُيۿ سًٍِ سي ڪاـٽ ۾ نػتػا كػيػؽ ۽‬ ‫ُيَء ڇراىا ڪاىيڊي فهو “ُيۿ سًٍِ سّ ُػػايػخػرػار ٌػػيػو ةػيػگ ۽‬

‫‪Email: kawishmag@gmail.com - website: www.thekawish.com‬‬ ‫‪18‬‬