Download as pdf
Download as pdf
You are on page 1of 161
TRAN QUOC VUONG (Chi bién) 10 NGQC THANH - NGUYEN CHi BEN LAM THY MY DUNG ~ TRAN THUY ANH CO SG VAN HOA VIET NAM (P65 bain Lin thie muti b5n) NHA XUAT BAN GIAO DUC VIET NAM LOIN! BAU [hing nam gin dy, whan Ute vf vai to cia wn hod 3 mute ta dupe nang len ding vd gid tri dich thye cia nd. Nehi aust [Hoi nghi lan thi 4 eda Ban chip hank Trang wong hod VIE da hiding dink odn hod la nén ting tink thén cia xa i, thé hién td cao vd chi edu vd tinh dé phat tridn eta mot dan te, las et tinh ning gid tr t6t dep nhit trong quan We gita ng vat uti, wi i ws vd Chien nin, NG vita Ta mg dg le thie dy vita mge mye tiéu phe erin hink t= hpi cc china ta Ging vi the, vide git gin, phit huy vd chin hug win hod dan the due dt ra mt ich ep bch, doi hii st tham gia cia nhidu gin, nhide gid Giita thing 12 nam 1994, Hi nghi lén th 8 eka Uy ban qué sia vd Thap bi Quéé uf phat trién vdn hod cia Viee Nam do Phd ‘This tung Neuyén Khdnh lam chi tich hop. Hoi nehi sep strung thdo ludn chi: dé: Bio va phat huy di ain ode hod Viet ‘Nam, dic bit li di sn win hod phi ogt thé. HOt nghi nay d3 c6 nhidu high nghi odi Bang, Nha nut, ede BS, nganh, trong d5 cb itn nghi: “Bp Gido due va Dao tgo dita vao chuong trink gidng day 3 ede trudng hoe nfi dung bio vf ve phat huy edz di sén vn hod, gido due cho thank nign vd hoe sink of gié tri ela win hod dan te vd di sén win hod Vigt Nam, nang cao long t hao dé the va tite bdo vf di sd odin hod”. Nedy 10 thing 1 ndm 1988, 16 Gio dve v8 Daa tao df, hi cong vdn 96 173/VP vé vie ting cing gido duc Ede gi tri win hod dn teva di win vn hod Vitt Nam, yeu edu ode ca quan chudn bi hé thong gio trink, dita min ‘Van hod hoe vaca s3 vin hod Viet Nam vao chuong trink dai oe, cao ding, dé pve vy vie hoe tip cia sinh vin. "Nhén tréch nhiém trude B§ Gido duc va Dito too, ching t6i ‘bien soan gido trinh man Co 6d win hod Vite Nam. 3 Khoa Van hod hoe nét chung vd min Ca 3 vs hod Viet Nam di ridng 06 § nghia rt quan trong Khong chi trong nha tring ‘ma con d ngodi x8 Adi. Tuy thé, udi nha truing dat hoe w2 cco ding, Van hod hoe lg man hoe con rdf md me. idm ta, con cb ahiu cich hida bhde nhaw of lich nd va die dim edn hod Vie Nam, cing nhu cin niu eich hidu,cich tinh bay vé mon Cad ‘in hod Vigt Nam. Chink oi wy, ching ti thd rg, cin tink bay cho sinh vién hide ed hai mit lick dai wa ding dai cla vn shod: Viet Nam ldn nhing de dim vcd mhing high tie oo bin ‘od min Vain hod fie. ‘Sau tin xudt bin dd tién, phye ox cho hi gh tp hugh vd bs min Vin had hoe do BS Gido due ud Bao ta t che tai Ha NO vd Thanh pho HE Chi Minh, ching 0 dd nhén dupe nhidu y ign ding {850 qu bi ca ce dng nghit, ec thdy gio, cb gio vd ban doe de noi (nhut PGS, TS. Neuyin Xun Kink, TS. Nguyén Thi Mink Thai, ng Nauyén Hod, Ong Le Dinh Bich, ng Trin Man Ho trén ‘ap chi Van hod dan gian, Tap san Kign thie ngty nay, bdo The ‘thao wé win hod, béo Van nghd). Ching 26 xin t3 lng cfm on. O {én xudt bin nay, ching 10 da chia va bd sung cho hotin thién don trén co 3 ede 5 hith dng gp. Tuy nhién, ching ti nght ring 4805 cut gio trinh vf Vin had hoc hon chink, bd than ebe te Aid con phi nghien ctu nhidu vd cn o6 thir whidu § i thio ‘adn, ap fea de gid. Vi wy rt mong ode dng nahiep vt ban doe £693, phd binh dé cut sich ngty mt thon. Voi hi wong man Van hod hge vd Co ad vn hod Vite Nam sf hae nhau, tay thufe vao van dé tip can. Diéu 46 cong bit nguén ty tinh da dung v6 cing cla con ngui trong sy thong bit hién nbign eda gig loai, IL - CON NGUGI VIET NAM, CHU - KHACH THE CUA VAN ‘HOA VifT NAM Di c6 rt mhiéu nhan xét (theo tinh ci, theo If ts tit quan diém trayén thong, hign dai, tH cdc p60 4B mhin thie dan the, thé gi... vé con ngubi Vigt Nam tit xua ti nay. Song 2 cho tdi nay nbn tite v8 con ngubi Vigt Nam thye svt chita dy da. Tit gée d6 1a cht thé ofa van hoa, con ngusi Viet Nam ‘Gt mat Ia con new ed nha, m@t khe mang t&i trong minh. tinh dan the trayéa thdng. "Con nguii phai ob tink din the ceang nhut phai ob mdi, o6 tai. Va tinh dit the duge trao cho ‘con nguaf tt hic sinh ra va e@n Iai mt cach bat bién suét cuge ai neu fy. N6 eding tn tgi chic chin trong ta chang han bus Ia gigi tinh. GS. Dao Duy Anh da chit § cée die diém khi chat cia gui Vigt Nam Kkhi éng viét eudia Vigt Nam odin hod sit evong, tuy hién theo éng, nhitng tinh cht dy Khong phdi 1a bat di bit dich. Ong cho ring: "V6 tinh chét tinh than thi ngudi Vit ‘Nam dai khai théng minh, nhuing xia nay thay it mgudi ob tri tug Ibi lge phi thumg. Sic kf de thi phat dat ldm ma gid tri rngh® thudt hon tei khoa hg, gitu trye giée hon lug If. Phan nhigu ngubi o6 tink ham hee, Song thich van chitomg phi hoa ‘han thye hoe, thich thank sfo va hinh thie hon 1a tt tung host dong. Nao tuéng tong thing bj nao thye tién hod hon bat, nén dan the Vigl Nam it ngudi mgng tung ma phn dodn thuting 6 vé thiét thye lim. Sie lam vige khé nhge, mbit Ia ngudi & mién Béc thi st din tfe bi kip, edm gide hoi cham chap, cong gidi chju dau ddn eye khé va hay nhdin nhye. Tink ixhi cling hoi néng néi, khéng bén chi, hay that vong, hay khoe khoang trang hoang bé ngoai; ua hu danh va thich choi cd ba ‘Thudng thi nhit nhét va chung hod bink, song ngd sy thi cfng bidt hi sinh vi dgi nghia. Nao séng téc thi it, nhung ma bt chude thich tng va dung hod thi rit tai. Ngwdi Viet Nam Iai rat trgng IS gido song cling e6 niio tinh vat, hay bai bic ché ‘© Dn theo Pham Bich Hep, Tam If dan te, tink edch wa bin se, [Nib TP. H6 Ch Minb,1998, tr. 80. 3 nnhgo"®. PGS. Phan Ngge trong edng trinh Vén hod Vigt Nam 8 cdch tie cén mdi, khang dinh: *Van hod la mét quan hg. 'N6 la méi quan hé gita thé gidi biéu tugng va thé gidi thye ‘gi. Quan he iy biéu hign thinh mét kidu Iya chon ring ee ‘Gt te mgudi, mét cd nhén so v6i mbt te ngudi Khée, mbt cf han khéc’. Trén nén dy, Ong cho ring: "Bin sée vin hod, do 46, khong phai ~ 1a m@t vat ma 1A mgt kiéu quan he. Kidu quan hé két hep, ching n6i tit nbigu gée rét khée nhau, nbting tao nén mét thé thong nhit hau ea ki digu. Tai tam ding cha Dricolage... ngudi Vigt Nam la bae thdy vé nghé thugt bricolage®. Thue ra ¥ nay déu tién 1a eda nha sit hoe - nha bdo Jean Lacouture. GS. Ha Van Tin khi viét vé ow hinh'thanh ban sée dan Ye Vigt Nam cing Khang dinh ey tén tai cla tinh cfch dain (ge va tam If din tfc. "Tam If dan te bigu bign trong phong ch tu duy, 16i dng xit (hay hanh vi), ddng thai biéu ign ra trong tinh cim din the. Né bi ché ube bdi cde diéu ign ty nhién ma trong d6 eng dng dang tén tai, diéu kign x8 hoi digu kign lich str. Cée yu t6 nay bao gém cd bin 36 va hing 96, chinh vi vay tinh céch dan te va tam If dan te 66 bign chuyén. Vi thé, khi tim hidu tam If dan te hay tinh céch an the (cd mat tich eye va tidu yc), phai xem xét vai trd te ong, si chi phéi cila od ba y6u t6 ty nhign, xd hoi va lich si. Comhu vay, ta méi e6-thé If gidi mét ech efi ka, khoa hoe, I © Dao Day Anh Vit Nam on hod weg, i bn, Sab TPH 1 Khoo St tudng DHSP. TPS Chi Miniog 2k ® Phan Ngoe, Vain hod Vidt Nam va céch mdi, Nat ‘thing tin, Ha Noi, 1999, tr. 24. ‘echo mit, Nav Vo bok ‘© Ha Van Tan: Vé sy hinh thank bin sde dan the Vigt Nam, tro} cudn Gido su Sit hoc, Nhé gido Nhdn dan Ha in, Nxb E ad ‘Ha NGi, tr. 110-116, “e eee pee “4 tinh nang véu Utd trong tinh céch, thm li, bm abe din te, bin sfe vin hod cia nguai Vigt Nam trong lich sit v8 cd gi dogn ign nay. Trong cfng tinh nghién eta *Cée gid tr truyén thong va con nguii Vigt Nam hign nay" thuge dé tai K-07, ef td gid dbu thing nhs trong nhing akin shin vé id tri tinh thio, tinh edch din tge Vigt Nam ma din hinh 1a tinh thin yeu mu, kin ewig gdn bé v0i qué hudng xi 8, co thé 18 v6i lang va née, véi nh, lam té bdo chung; § thde sau she va ving bén vé ban nga; tinh thén of két cng ding; fn ef ehiu thung, chu kh6,gii chiu dung gian khé, tinh neh; {ing xt Tinh hogt mém déo; dB thich nghi, hi nbgp... Mat khdc, do nhing diéu kign mi tring tw nbign Khée nghiet, that thuing, diéu kign xi gi dm ehign tranh cing véi nbiing than eh cha mot nén sin xual ning nghiep (iéu néng) truyén théng chi y6u dya vio kinh nghifm, ném cin tinh néng din Gi nhng mit tidu oye cia n6' but tm 1 bin quan ~ cic bang: tée phong thy tiga, "én x6i" ; tim 1 edu an, od may: thi: caus gia trading”... d va dang anh hung khéng ‘tt dng cube xy dying vi phét trién mot nén vin hod Vigt Nam tien tin mang dim da bin she dan te ‘Tom lai, 9 Vigt Nam tir xa xu e6 con ngui of nbn trén én ting tiga ning, tay nhién do tu tung dng xk phutong Déng bao trim nén vai t® ef nhdn khéng duge phat huy. Ludn luén eé nbn duge dt trong vi dudi dng ddng. Hang 96 vin hod Vigt Nam of truyén vé mt chi thé la nguii ndng dan Vigt Nam véi tt of nbtng tinh ehét tich eve va han ché cha 1, Trén nén ea ban Ta n6ng dn, song nei néng dan 46 lat tup thuge vio ting ving (xd, mign) van hod khie nhau ma Iai ‘© Phan Huy Lé, Va Minh Giang (Chit bin: Cie gid tr truydn thing con nguat Vigt Nam hién nay, Ha Ni, 1996 it. 96-99. 15 mang ning nét udi, riéng trong tinh each. Vugt 16h of v8 Ikhéng/thi gian lad dim duy tinh. duy nghia, duy cdm cba con ngui Vigt Nam trong mi quan 8 mgd ~ ngs. ng — ‘af bin: ngui tam fins thd Tinh va hat a thai d6 teach nnhigm véi nhiing thé h sau thé hign qua Khai nim phic dé. {nl - KHAL NIM VAN HOA VA CAC KHAI NUBM KHAC Day 1a nhitng dng cu ~ khéi nigm hay cing cy ~ nhiin thie ding é tip cfm mhing vin dé nghién edu, Ching thuing hay bj, hay duge sit dung ln Wn, dit mBi mgt khéi nigm déu 6 nhiing dfc trung riéng cia minh, 1. Khai nig van hos Van hod 18 sin phim do con ngudi sing tgo, e6 ti thud bbinh minh cia x hoi loai ngudi. O phudng Ding; ti van ho a o6 trong dai s6ng ngén ng tit rit sém. Trong Chu Dich, ‘qué Bi da o6 tit vin va hod: Xem ding vé eon nguti, lity 46 ma. sifo hod thién he (Quan h6 nban van dT hod thank thign he). ‘Neuti sit dung ti van hod em mht o6 1é 1a Law Hudng (nim 71-6 tude céng nguyén), thai Tay Han v6i nghfa nhit mat phuong thie gido hod con ngui ~ vin tri gido ho. Van hod 3 ay duge ding d6i lap vai vi Iye (pham dy vige v6 18 vi Khong phyc ting, ding vin hod ma khéng sita déi, sau d6 méi thm chém giét). GO phuong Tay, dé chi déi tugng mA ching ta ghién citu, ngudi Phap, ngutdi Anh o6 tr culture, ngudi Dite 66 tit Kultur, ngvdi Nga 6 tit kultura. Nhitng chit ny Iai c6 chung géc Latinh 1a chi cultus animi Ia tréng trot fink thén, Vay chat cultus la vin hod véi hai khia eqnh: tring trgt, thich ‘ang véi ty nbién, Khai théc ty nbién va gio dye dao tao c& thd bay dng ding dd ho Ling cdn fh conve nin, hp 6 nhaing phim cbit t6t dep. 16 ‘Tuy vy, vige xée dinh va sit dung khii nigm vin hos khong don gidn va thay déi theo thai gian. Thugt ngd vin hos vai nghia “ean tée tink thén" duce sit dung vao thé kei XVI XVIII bén canh nghla gée 1 quin If, eanh tée néng nghiép. ‘Vao thé kd XIX thugt nga "van hoa” ditge ning nha nhin Jogi hoe phuong Tay ait dyng nhut mot.danh wt chink. Nhing hoc gid nay cho ring vin hoa (vin minh) thé gidi ob thé phan loai ra tit trink 49 th’p nhat dén cao nbit, va van hod cia ho chidm vj tri cao nit. Bai vi ho cho ring bin ch&t vin be |udng vé tet lye va sf vuan len, su phat trién tgo thinh vin minh; E.B. Taylo (B.B. Taylor) la dai dign cia ho. Theo éng, ‘vn hod 1a toan bg phite thé bao gém hidu biét, tin newang, ‘nghé thugt, dgo dé, lugt phap, phong tye, nhiing kha nang vA tap quén Ikhée mA con ngudi e6 duge voi tat eéch 1a mot thinh vién ela x8 bei, 6 thé ki XX, ehdi nigm “vin hoa" thay déi theo F.Boa (F Boas), § nghia vin hod duge quy dinh do khung gii thich Hiéng chit khong phii bét nguén ti cif ligu cao siéu nb “tri Ive", vi thé ey khde nhaw vé mgt van hod ting din tge cing khong phii theo tiéu chudin tef lye. D6 cdng la "tung d6i ludn ca van hod". Van hod khéng xét 3 mie d6 thap cao ma 8 gée dp kh bgt ALL Kroib (AL. Kroeber) va CL Khichén (CL Kluckhobn) ‘quan nidm vin hod 18 Jogi hanh vi rd rang va ém thi da duge Ge két va truyén lai bang bidu tuong, va n6 hinb thinh qué be dao cia nhiin logi khée véi ede logi hin khée, trong 46 bao géim c& dé tgo tée do con ngudi Vim ra 2. Khai nigm vin minh Yan minh 18 danh ti Hin ~ Vigt (van 1a v8 dep, minh fa sing), chi tia sing ofa dgo ade, biéu hign d chinh tri, phép 7 Jgt, van hoc, nghé thugt, rong tiéng Anh, Php, tit civilisation v6i ngi him nghia vn mink, ott e&n gfe La tinh 1a civita véi nghta gée: 40 thf, thanh ph, va eée nghta phai sink: thi din, cing W. Duran (W.Durrand) sit dung kh6i nigm van minh 4 chi ay sing tgo vin hos, nh mgt tr ty xf hoi gly'ra va fc thich. Van minh duge ding theo nga té chi xa hei, té chic Jul If va host dng vin bod. “ ‘Van minh trong tiéng Dit 1a d8 chi cle x8 hi da dgt ge tdi gia dogn 18 che do thi va cha vit. ‘Theo F. Angghen, vin minh Ichich trj Khoanh van hos Jai va soi day lign Két vin minh la NbA nue. Nhu vay khéi nim vin minh thuiing bao him béa yu t6 ea bin: 46 thi, nh ‘nue, chi vit, eéc big phép Ki thuft edi thin, xp d&t hop I, ign Ig eho cuge ong ca con ngusi “Tuy vay, neuii ta vin hay si dong thust nga van minh dng nghia véi vin hod. Cée hoe gid Anh va Php thiting si ung Min Yn bai kh6i nigm van hod (culture), van minh (civilisation) €€ chi toan b§ su sng tao va e&e tgp quén tink thdn va vat chat ring cho mei tp doa nguti. ‘Thye ra, vin minh 1a trinh d6 phét trién nhat dinh cha ‘vin hoa v6 phuong dign vat chét, dje tring cho m@t khu we ng lén, Qt thdi dai, hoge edt nhén logi. Nhu v8y, van min khée v6i vin hoé & ba dim”: The nhét, trong khi vin hod eb D6 day cla qué Kitt thi vin minh chi IA met lat oft ding dei ‘That het, trong ki van hoi bao gm ed vin hos vat chat lin tinh thén thi van minh chi thién v8 Khia eanh vOt chit, kt ‘thugt. Thi ba, trong khi vin hod mang tinh dn te x8 n9t tht © Tedin Nage Them: Ce sé vdn hod Vite Nam, trudng DHTH, TP HS ‘ChE Minh, 1995, 25. 18 ‘van minh thung mang tinh sigu dan the — quée t. Vi du nén ‘van minh tin hgc hay vin minh h§u cng nghigp vi vin hod, ‘Vigt Nam, vin hos Nhat Ban. van hod Trung Quée... Mie dd, ida vin hoa va van minh 06 mt diéin gap g@ nhau d6 1a do ‘con ngutdi séing tora. ‘3, Khdii nigm vin hién 0 phuong Dong, trong 6 06 Vill Nam, tt xa nan 48 pd bign khai nigm van hign. C6 thé hiéu van hign la van hoa theo e&ch ding, céch hidu trong lich si. TH 43i LY (1010) ngudi ‘Vigt 4a ty hao nude minh 1A mot "van hign chi bang”. Dén dai ‘Lé (thé ki XV) Nguy&n Trai viét “Duy nga Dai Viét chi quée thyc vi vin hién chi bang" (Duy nude Dai Vigt ta thye sy 1 mét nude vin hién). TH van hién ma Nguyén Trai dang 3 day ‘a mOt khéi nigm rong chi mt nén vin hod cao, trong 46 nép s6ng tinh thin, dao dite duge chit trong. Vn hin (hi = i i) truydn thing van ho du di vA wh dep. GS. Dao Duy Anh hi gid eich tt vin iar Khing djnh: "Ia séch vd" va nhdn vat t6t trong mét dai. Noi cach khée vin 1a vin hod, hién la hién tai, nhut vay vin hin thién vé nhing gif tr] tinh thén do nhiing ngudi o6 tai dite chuyén eit bin ta dn te, ih i 4, Khai nigm van vat (vit = vat chat) ‘Truyén thdng vin hod tot dep biéu hién 6 nhidu nhan tai ‘trong lich sit va nhiéu di tich lich sit. “Ha Noi nghin ndm vin vat", Van vat cdn 1A khéi nigm hep dé chi nhiing ebng tinh ‘i vito pe tr ng thuft va ch i, kd nig van vit efing thé hign sau sée tinh dan téc va tinh lich sit. Khai nigm © Fin Vie te in, Tring Thi xust bi, Séch in Min th, 1967, 527. 9 van hign, vin vat thudng gin vai phutong Ding ndng ngbiey trong khi khai migm vn minh thutdng gin vdi phuong Tay do thi. Nhu vay, cho dén nay, chua phaii moi ngudi da déng ¥ vot nnhau tit ed vé dinh nghia eta, van hod. Tit nim 1952, hai nha dn the hoe Mi A.L. Kroibs (A.L. Kroeber) vit C.L. Khichdn (C. LL. Kluckhohn) da trich Ine duge trén dui ba tram dinh nghia, ma cée tée gid khée nhau cia nhidu nude timg phat ra tir trude na cho dén hic bay gid”. TH d6 dén nay, chic chin s6 lugng dinh nghia.tidp tue tang len va duong nhién, khéng phai lic no cfc dinh nghia dua ra cing 06 thé théng nhét, hhay hoa hgp, bé sung cho nhau. Chiing ti xin trich dn mot 6 dink nghia di duge cing bé trong nhiing gido trink va cong trinh nghién edu vé Van hod hye hay Ca #8 van hos Vigt Nam. ‘Theo mét 96 hoc gid Mi "Van hod la tm guong nhiéu mat phan chiéu dai séng va np sting cia mOt cong ding dan tc". 6 trung tam cia van hod quyén Ia he tu ting eang duge xem 1A mot he van hos” 6 Vigt Nam, Chi tich Hé Chi Minh 4a n6i="Vi Is sinh tn. ‘ding nhu mye dich ela cuge séng, loai ngui méi séng tgo va phét minh ra ngdn ng, chit viét, dao dite, phép luat, Khoa hhge, tén gio, van hoe, ngh@ thudt, hang edng eu cho sinh host hing ngdy vé mit fn, 3 va efe phuong thac sit dung. ‘Ton bd nhing sing tgo va phét minh 46 tte 1a van hoé™. Cu thi tuting Pham Van Déng viét: "Noi tai vin hod 1a, 1néi tdi mét Tinh vye v6 cing phong phi va rng Idn, bao gém © Din theo Nguyén TW Chi: Tu dink nghla cia win hod. Trong cut Van hod hoe dei cum vd co 89 vin hod Viet Nam, Nub Khoa bye xi 1b, HA Néi, 1996, tr. 69. Din theo GS. Trin Que Vumg, 10 nm giao thon win hod Dong Tay. © Hd Chi Mink, Todn tap, in Win 2, Neb Chinh tri Quée gia, HA NQi, 1995, tap 9, tr. 431. 20 tit ed nhimg gi khéng phi la thign nbién ma cé lign quan én con new trong sust qua trinh tén tai, phat trién, qué trinh ‘con ngudi Jam nén leh si. e6t Ii cha site séng dn tge Ia van hod véi nghia bao quét va eao dep nh cia nd, bao gm cé be théng gid tr tu tung va tink cdm, dgo dite vi phiim chit, tri tug vA tai nding, sy nhay cim va sy tigp thu edi méi tir bé ‘ngoai, § thd bio vé tai san va ban Vinh cia cng déng dan tee, sie dé khéng va ste chién du dé bo vg mink va khong ngitng Ian manh"®. PGS. Phan Ngoe dita ra mt dinh nghia vin hod mang tinh cht thao tée ludn, khée v6i ning dinh nghia true 46, theo 6ng déu mang tinh tinh thin Iugn®. "Khéng o6 ei vét fi goi l& van hod cd va nguge lai bt ki vat 2 cting €6 efi mat ‘vn hod. Vin hos 1a mét quan hé. N6 1A m6i quan he gida thé ici bidi tong va thé gidi thyc Lai. Quan he fy bidu hign thanh mét kigu Iva chon signg cla mot toe ngudi, mot cd ‘nhan so véi mt te ngudi khée, mt eé niin khde. Nét khée Digt giita efe Kiéu Iya chon lam cho ching khée nau, tao thanh nh@ng nén van hod khée nhau 1a 49 khée x0®, Tét cf moi edi ma te ngudi tigp thu hay sing tgo déu e6 mot dd Ikhie x@ riéng ¢6 mat & moi link vue va rét khée d@ Khiie xa 8 mgt te ngudi khéc". ‘Trén co 58 phan ich cfc dink nghia vin hod, PGS. TSKH. ‘edn Nege Thém di dua ra mét dinh nghia vé van hod nhs sau: "Van hod Ta mot hé théng hu od ede gia tri vét chat va tinh thin do con ngui séng teo va tich luy qua qué trink hoat © Van hod va dt mek, Nxb Chinh te} Quée gi, H., 1994, t.16. © Phan Neve, Sad, tr 105. The za 9 nay céc GS. Cao Xun Huy va Trdn Quée Vuong cing da hit bidu it du ehgp ki 70 Khi bin w6 tinh din te. Trin Que Vues: [Nhs nh bn ade ca win hod Vise Nam, T8 quée 21980, 28, 2 dong thye tifn trong sy tuong te gia con neu voi mei tring ta nhin va x4 h6i cia minh’. Dinh nghia nay di néu bat 4 dic trang quan trong cia van hod: tinh he thing, tinh gid tri, tinh lich si, tinh nbn sink". Ching t6i cho ring, trong. v8 van each hidu, eich dink nghia v6 van hos, ta e6 thé.tam quy vé hai logi. Van hod hiéu theo nghla rong nh Iéi sing, 1 suy nnght,16t ting xt. Van bod hiéu theo nghia hep nh vin hoc, vin nehe, hoe vn. va tuy theo timg truting bgp cy thé ma ob nohitg dinh nga khée mbau. Vi dy x6t tirkhia eanh ty nhién thi van hod la Yei tt mhién dug bid d3i bi con ngudi"® hay “tat cd nbitng gt khOng phai la-thién nhién déu la van hod, Gain day nhét, trong mt bai vit cia minh, PGS. Nguydn TW (Chi a quy ofc kidu nhin khée nhau vé van hod vito hai ged: = Gée rong, hay gée nhin "dan te hoe” day 1a gée chung ca nhiéu nginh khoa hee x8 bi ~ Gée hep, e6e thong dung trong cube s6ng hang ngdy, cdn iI be bao ‘Theo eéch higu g6e rng ~ vin hod Ta todn bg cuge (op tag, ng) vt cit sk va tn hbo eke Se cng déng. Vi du: nghién cau vin hod Vigt Nam IA nghién ecu Ii séing cia cae dan the Viet Nam. Van hoa tit ge nhin "béo chi” tuy eting of nhing céch hidu rong hon hay hep hon, nhung truée day thuting gin véi kkign thie cia con nguti, ca x8 hoi. Ngay nay, vin hod dui 6c "bdo chi" A hung vé Iti sng hon la vé kigh thie ma theo Me et 116i sng gp, ding sau nhing bign dong nhanh eda © Ten Ngoe Them, 844, 20. va Din theo Nguyén TW Chi, Sd, tr. 64 2 IV-DINH NGHIA VAN HOA CUA UNESCO ‘Trong § neha rong nbd, "Van hod hom nay o6 thé coi 18 tdng thé nhong nét rigng bigt tinh than va vat chat, tri tud va. xe cm quyét dink tinh edch cia m@t xi hoi hay ea mot nnhém ngudi trong xa h6i. Van hod bao gm ngbé thuat va vin chuong, nhing Ii sting, nhiing quyén ed ban eda con ng, hang ¢ thing ede gid tri, nhing tap tue vA nhiing tin ‘nguéng: Van hoé dem Igi cho con nguii kha nang suy xét v6 ‘bin than, Chinh vin hod 1am cho ching ta trd think nhing sinh vit dic bigt mhén bin, of If tinh, o6 6c phé phan va déin than mgt cféch dao If. Chinh nb vin hod ma con ngufi ty thé ign, tu ¥ thie duce ban than, ty biét minh la mgt phutong 4n, chia hodn thinh égt ra dé xem xét nhing thanh twu cha bin thé, tim t2i khong biét mét nhing ¥-nehia méi mé va séng tao nén nbing edng trink vugt trdi lén bin than". Nhu vay, vin hod Khing phai 1A mOt link wwe riéng biét Van hod 1a Wng thé néi chung mhing gid tr] vat chat va tin than do con ngudi sing tgo ra. Van hod 18 chia khot ela sy phat trién. ‘Theo quan nigm eta UNESCO 6 2 logi di sin vin hos: M@t 1a, nhang di sin vin hoé hu thé (Tangible) nw inh, dén, chia, miu, lang, m6, nb sin vx... Hai 1a, nhing di sin van hod v6 hink (Intangible) bao gém cée bidu hign tugng trung va "Khong 68 thily duge" cba vin hoé duge lu truyén va bién a6 qua thai gian, véi mot =o qué trinh t4i t9o, "tring tu’ cia efng déng ring rai... Nhiing i san vn hod tgm ggi lA v6 hinh nay theo UNESCO bao gém (© Tuya b6vé hang chinh sich vin hod ~ Hi gh que t& do UNESCO chai tr Hf 26-7 dn 6-8-1982 tai MEbied 2B cd am nhac, méa, truyén théng, van chung. truyén mine, ngon ng, huyén thoai, ts thé (tu thai), nghi thite, phong tuc, 8p quan, y duge 8 truyén, vige nflu an va cfc mén an, 18 hoi, bi quyét va quy trink eding neh cia céc nghé trayén théng. Cai hau thé va efi v6 hinh gdn b6 hit oo voi nhaw, 1éng vio nhau, nbt than xée vA tim tri con nud. chu HOT 1. Trinh bay mét s6 khéi nigm v8 con ngubi véi ti eéch 1a chit — khach thé eba vin hod. 2. Trinh bay khéi nifm vin hod qua cfc giai doan. Phan bigt kai nigm van hod, vain mink, van hign, vin vat, 8, Néu mét sf eéch hiéu khée nhau vé vin hoa. Dinh nghia ‘vin hod ea UNESCO. Buz VAN HOA VA MOI TRUONG TY NHIEN I-TYNHIBN LA CAI CO TRUGC Con ngudi tén tai trong ty nhién, bdi vay, mdi quan he sia con ngudi vA ty nbién cfing IA mot mit ed bin cba di sng vin hod. Ty nhién 18 eéi duong nhién tn tei, Khong phat do ¥ mud, hiéu bigt va séng tao... cia con ngubi, nhu su gidi thich tit nay ella GS. Dao Duy Anh: "tao hod, va try, khing hai ete nguti lam, khong min eudng duge™®, (© Wein Vie tie did, Trubng Thi xust in, in In 8,8. 1957, te. 942. m ‘TM nhién bao gém hai'nhan 16: hau sinh (biotic) vA phi sinh (abiotic. Trong ty! nhién, ban du khong ¢6 si sng. Sit séng xust hin trén trdi dat, efch day trén 3 ti nam, bao gém ba'nhém: Nh6m sinh vat san xust; nhém sinh vt tiéu thu va inhém sinh vt phan hily. ‘ThE gidi hu sinh lun Iuén t8n tai (6ng trong, sCng ccang, sng véi) thé gid phi sinh. Diéu quan trong nhat trong ty nhign 1 nbimng méi tuong tée (thong ohét, mau thuln) sta cée quin x8 sinh vat (hdu sin) va phi sinh (méi trudng ‘vt li, hod hge-.) tao thank hé sinh thai, ‘Ty mbién la ty nbién cha khOng phdi nhOng gi ngoai ta. Con ngudi cing 18 sin phim cia ty nhién hay 1a ofm phim cca chubi din hod eita tt nhién (F. Angghen). N6i céch khéec, ‘con ngudi vin sink ra tit bf nbién, cfn o6 ty nbién dé tén tai, hung khae hin dng v§t, con ngwdi khong chi edn dén ty inbign nh nguén tu Higa s6ng, ma trude hét nhu nguén te liga lao dong, Con ngudi tén tei trong méi trudng tf nhién, eng phét ‘rid vi moi tring ty nhién. Vat chit trong oo thé con next 1A do moi tring ty nbién eung ep, Khong Kit con ngubi hit thd, ‘nude con ngudi udng du lay ti moi trudng ty nhien, thie dn cba con nguti cing vay... Nhing khu vue trong méi trugng ty nhién ‘hia mot nguyén W hod hoe no dé thi neu sting 8 46 cong ‘thiga chat tuong ty, gdy ra én tat va anh hung tdi sy phat trign vé thé chat cing nutri tug, tinh cdm cita con ngudi. ‘Tu nhién dang thay 46i chim chap va diéu €6 e6 lién quan teve tip dn con ngudi trong moi Hn vue hoat ding. Vén dé 9 ban Ia xée dink vj tri eda con ngui trong ty mbién va moi quan hé eka con ngudi véi ty nhién, Con nguii cting 1a te nhién, trong con ngui cfing of mét ty nhién (ban nang, biim sink..) va con gui bao gid eGing phai sing véi ty mhién 25 Chting ti cho ring, trong thé img xit gida con ngudi va ty nhién truée thé ki XX, gitta phuong Déng va phuong Tay o5 it bat mt sy khac nhau. Nhiing nén vin minh phuong Tay (Hiy-La o8 dai, Thién chia giéo trung dai, Tw bin chi nghia ein dai) déu xem thién-ty nhign 1a tha dich va do vay cdn phai chinh phye, théng tr, bign 46i ty nhién. Céc nén vin minh phusng Déng, nhu van minh Phat giéo ~ Hoa, vin minh Nho giée Dong A, van ho& Lao - Trang ‘Dong A, van minh Thin giéo Nhit Ban (trong a6 phai ké ed ‘vin minh Déng Son ~ Dong Nam A, vin minh Dai Viet - Vigt Nam) déu 06 de hiéu sinh (Nho gido), ciim hay tiét kigm sét sinh (Ph§t gido) hay "hod déng véi ty mhién™ (Lio gido) ‘Mot trong mudi dic diém cia van héé thé gidi hign dai theo gidi It lugn van hod Trung Hioa, 1a vin hod ti ché quid tu tin vo site manh cia con ngudi chuyén dn ché biét stte manh cia thién mhién va ché yéu cia con ngwi. Vin hod cdng nghiép IA vin ho& chink phye thién nhién, sau euge phye hhung vin hod, con ngudi thoit khdi sy mé tin thin thénb, ‘song Igi mé tin chinh ste mank cia minh. Trong qué trinh ci ‘go thién nbién, nay nhin lai con ngudi da thay trong 46 sf ccan thigp thé bgo vao thién nhién Id c6 hei cho minh. Chinh vi véy tir gia thé'ki XX phuong Tay day Jén phong trao "tim vé phuong Déng". Nguoi ta dy béo ring ti thé ki XI, eon -nguidi sé biét sting hod digu hon véi ty nhién, hon la pha phéch ‘ty nbién va trigt i cia thé ki XXTIa trigt If tn ty nhién, Il-TYNHIEN NGOAI TA: MOI TRUONG ‘Moi trudiig 1 mét phiin cia ngogi enh, bao gdm nhiing thu thé — hifn tugng ty mhidn ma es thé, qui thé, loai (quiin tn Le Sing. MOC wien dU lun vn ho 3 Trung Qué ign nay, Tap chi Van hod Nghé thugt 9 (123), 1994, tr. oe 6 xd) 06 quan hé trye tip, true hét bing ede méi quan he thich ‘ghi, r8i sau 46 mai a bin ‘Thudt ng moi tring: hign nay ngui ta thudng sit dung ong rai khdi nigm “mdi trung len" gdm moi tung ty nhién, réi trudng nhin tgo va cd nbing méi tring khéo nhut méi tung 43 eng, moi trung van hos, méi trudng sinh thai. 6 mi tring ty nhién, of m6i tring nhdn té-tgo Méi trudng ty nién 1A mot bp phn trong "mdi trang Jon", Ia tdng thé ee nhin 66 ty mbién mung quan ching ta nhy bu khf quyén, nude, thyc vat, dng vat, thé nhwng, ham thgch, Khodng sin, bde xa mit t..v.v Gi trudng tx nhién tée ~ tao (méi trung nha vi, mhn vn), ef nguti ggi dé TA mi tring vin hod. Ki thuat va td che xi bi cia con ngudi tgo nén mot moi trudng méi,e6 ste te ding nguge td lei ti méi tring ty nhitn. Mai trvdng moi ny bé khuyét cho thién nhign trong mét s6 trudng hp nio 46 hung lai cin ted nbiing hifu qua thong thudng cia thién nin trong mt a6 trating hop Khe mi con ngudi da khong d phing ding mde. Nhu vty méi trudng nin técltgo Ia 8 théing ri trong duige tgo ra do con nw Igi dung tw mhién, edi to tut nhién. Vi méi trutng nan téctigo duge sing. tao va phat tridn trén o0 08 mei trung tu nin, béi vay moi tring nbn t4e-tgo bj mbi trang ty nhin chi phéi va neue Iai n6 cling anh budng t6i mi trudng ty mien. Iit- CAI TY NHIBN TRONG TA- BAN NANG C6 mgt dinh nghia vé vin hoa ma theo PGS. Nguyén Ta Chi 1a ngén gon nbét: Tat ed nhing gi khong phdi 1a thién nhién déu 1a van hod. Bin ning Ig *vén o6°, do 46 oting 1a ‘thin nbién. C&i "vn 6" may moi sinh vat déu 6. 2 Die dim ea Jodi vat 1A chiing chiu sy chi phéi cia ban nang ty nhién, Sy phén biét gida tinh ngudi va tinh sinh vét 16 gid tri vé mat dng vt hge va khoa hoe. Loai vét khong cé lich sit ty thie. Khée véi.con ngui 1a dng vat s6ng trong cd hhign tai, qué khit va twang lai, cée xa hoi loai vat nhut x8 hoi Joli kign, loai méi hay lo&i ong ~ a khong thay déi tt, hang gin ndm nay, bai vi dai sdng eta ching, dai edng c& thé hay ‘tp thé tudn theo nhang nguyén téc khong thé vi pham, quy the cia ty nbién, ofa ban ning. Lodi newdi cing e6 ban nang, vi con ngudi eng 1A ty nhién, Song 8 con ngudi, nhang bin rng ny luén luén bj dat dudi out kiém sodt cia xX hoi (cée exfing ché x8 hoi, cde chudn mye x4 hgi) bing nhing bign php khée nhau, Can ning ban ning khong thé nio chan ding duge, vi ching gin qué ch&t véi sy adng, nhut an ubng, giao hop. 0& ebét nia, thi ting eOng déng “van ho&hod" ching lén bang nbn nghi thie ~ xa hi hay ton gido, ma higu qui cuéi can 1a kim tod chting Igi trong vong eng déng chip nban duge. Van hod la sy ché ngy bin ning, Van ho, vin minh e6 mye dich nhigm vy bat ching ta ‘chip nbn nhitng cung ché xa hi bling efch bi Igi nbting the «vu tinh thdn, Nhu vay vin hod 6 nbigm vy diéu hoa va gidi ‘quyét gita ning ham muéin c4 nhén va cdc euing ché x hoi®. Nhu vy khée véi loai vat, dc didm eta loai nguii 1a kha nding vugt Ién trim sy thong tri cia ban ning. Bing eéch a6 ce hge gid cho ring loi ngudi bude vao mot qué trinh hai ‘mt. Qué trin eda tinh si va qué trinh cia tinh todn edu. (© Niguyén TH Chi: Tie dink nghta cia wén hod. In trong cub Van hod hoe dat cong v8 co 98 vin hod Vise Nam, Sad, tr. 55. © J, P. Charvier Phin tam hoe. Tré xutt bin, SAi Gdn, 1972, tr. 14 28 ‘Tinh sit chinh la kha néng truyén Iai di sin cia thé hé nay cho thé hé sau ~ di truyén xi héi, di truyén van hod. Tinh todn edu do kha nang con ngudi biét dén nhiing nén van hod khéc, hoe hdi nbiing tha tiéng Khde, gap g3 nbiing hinh thc hae cha nghé thu@t hay chin tej so véi nhiing hinh thie cia minh va qua 46 nh§n biét ning con ngudi khée bit ké thude nén vin hod nto nhw nbing déng loai cia minh, ahd vay kham phé ra lo&i nguéi. Con ngudi bao gém phén xi boi va phan sinh vgt (ban nding) ~ Con-neuii. veel) connie ; retina Tl Lae aon “Tray — han dng = 8 in chon whi tech ahi gb ogi .ché go cng oy Tio x in nag con ngeti IV- THICH NGHI VA BIEN DOI TY NHIEN ‘Ting nén van hos, xét cho cig, déu 1a btu qua cia vie tang obng dng dé tn tai, phai eich ting ve thién nhién bao quan n6%. ‘Mi quan he cla con ng véi ty nign 1a mdi quan he niu chiu, mdi quan he Ufeh ngbi, Khong thich nghi vA bide 6: (og hid, xB hgi va chin minh). © Nguybn TH Chi: Ti dink nga cba wan hod, Sa, t. 56. » Con ngudi ta mot sinh vat: nbin vé phia trude, mat hudng v6 tuong lai. Con nguii xua nay vin séng trong nguy hiém ké Air thdi 18 tién xa xva nbét cia Toai ngwit. dt nhang mée das ‘Gen trén con duting tin hod cla giéng ni Ké tix budi binh minh cia lich si, con ngudi dd khong nngung vugt Ién trén ede kha ning va cée gidi han cia minh. C5 thé coi dae dim a6 chinh 1a dong co tin hod ed loai gui. Xu hung chung cia con ngui 1a thich nghi véi cd, hing digu kign sng mA méi trudng ty nhién ép dat tin anhing théch thie ma con ngubi ty dat ra. Lodi nevi xudt ‘ign mun trén tréi dét, tuy vay ban tay va kh 66, con tim. con ngubi da gay ra ning bign di réng khép — trong khéng Ikhi, nude va dat, trong cfc gidi sinh vat Whée, trong toan bo hé théng cée yéu t6 tée ding qua lai va lién quan chit ché véi hau tgo thanh méi trudng eng. Cé bén gia dogn sinh thai trong lich sifin6i quan ho gita con nguai vi méi truing, ed vé tae dng cia xX hoi d6i v6i moi trudng ty nhién Tin diéu kign séing cia con ngui. DS 1a giai doan thu lugm, giai doan du néng nghiép, giai dogn du d6 thi, giai dogn céng nghigp hign dei”, ‘Trong giai doan I, thoat dd t6 tién con nguidi hod nhép vio moi tring sting rit gidng cdch eta cée loti déng vat khic. Sau 46, efch day gn 500.000 ndm, con ngudi biét sit dung lia. Day Th sy kign 06 tée déng sink thai quan trong, lia démh dia mot su thay déi vé chit trong quan hé gita con ngudi véi moi trudng. Song anh hung sinh théi chi git han 3 sit pha 1hoai cia lita vi moi trutng a8 dang hap thy nhing hod chit do 46 chy sinh ra ma khéng bj anh huong bao nbitu. Tx day, © Stephen Boyden, Malcolm Hadley: Ban fay con nev, tong thin tin UNESCO, 1966 35-38. aed 30 ‘con nguii (rd thimh mét thé Iye sinh théi ding ké va céng ding con ngudi khéng hod nhgp vao he sinh thai Khu vye cb minh giging nbc nbiing déng vat khéc nia. Ngodi Wa, sy ban trudng cia con ngudi eding I mgt tée dng sinh thai néi bat trong giai doan nay. Giai dogn TI (céch dy Khodng 12 nghin nam). Day 1b gai ‘dogn thuin hos stic vat va cfy tring. Con ngui trd thanh met sinh vat da 6 thé did Khin 06 chi ¥ efe qua trinh sinh hoe 48 phge vy minh, Ban tay con ngudi da Tam bin 4éi bé mat tréi it, thay 4éi thim chye vat, gly ra x6i min, thay d6i od ofa fy, con... LA ing dinh ext lam thay déi bin chat méi quan be sia con ngui vi ede loti sinh vat khée... gy nén nhing bénh gt méi ma trong I6i sting truée 6 da khéng thé 06. Ci hai giai dogn du Aéu o6 hai dae diém sinh thai ma ce sx hoi hign dai lehdng 6. Dé 1a ti 18 sit dung nding lugng ngoai thé (chi yéu 1a Hae) thay 4éi gong eong véi ti If phat trién dan 96; hogt ding cia con ngwii tée ding khéng dang ké vao chu trinh Sinb—Dia-Hod. Giai dogn III (eéch day khong 5 nghin nim). Mot lost thay déi quan trong lign quan ti vige té chite x8 hoi va 16 96g ‘cba cfc thanh vidn xd hei, Sy hinh thinh do thj va I6i sng 6 sm thay di ea efu thie dn, vige chuyén mén hod lao dng. rd thanh théng 19. Tuy vay sinh quyén va phi Tén cfc bé sinh thai ofa con ngudi du 6 trong trang thai cn bang déng. Giai dogn IV: Ti 1e gia ting mée sit dung nang Iueng khong odn song eong véi ti Ig phét trién dain 66. Mae tigu thy ning lung tng nhanb gp d6i ti lf tang dm 66, ea chu trink ‘Sink-Dia~ Hof 8 nhiéu ving khOng cin nguyén ven nila, The coin bing 43 bj pha v8 4 nhigu noi trén trai dat. ‘Dé tén tei, cde dan the, cfc cOng déng new phi vugt qua 3 si(cin trd ma thién nhién gay ra. Song khée vdi leai vat, con nguéi khong thé thudn tdy bing bin nang vugt qua nhut eée dong vat khic, ma phai dang nhing bign phép ki thudt khée nhau aé thich nghi, bién déi ty nhién, buge-né khong odn 1a thién nhién nhu cd nia, bat n6 phue vg Iai minh. Nhing bign phap 46 e6 thé goi la: Chién luge thich nghi. Chinh két qui hay hgu qué cia chién luge thich nghi nay tie dong khong nbd ti vic hinh thanh nhang nét dge tha eda mbt bin sée van hod, mé thie ing xit cia mot tGe neu. Sy khée nhau vé vin hod gia céc din te hay eée nhém, ong déng ngudi duge quy inh bai nhidu y6u 16 trong 46 o6 nguyén nhin do con ngudi 1a mgt sinh vat of tx duy, 06 ¥ thie, 66 ngén nga va kha nang bidu tugng hod, o6 mé hinh hanh dng duge ya chon (tong {Gi ta do) chit khong chi o6 mé hinh anh dng theo ban nang hw phiin Ién ede dong vat khée va do sit kde nhau vé méi sinh. Chinh tit sy khée nhau vé moi sinh nay da gidp cho efe nh nghién citu vin hod Vigt Nam trong va ngoai nude khéing inh si hign hau eda mgt nén vin minh va vin hod Vigt Nam bén canh nén vin minh Hoing Ha, van hod Trung Hoa. Ban sée van hod ela timg cOng déng, ting dan tge duge khée hog bai nbGng digu kin lich si, xi hGi va tim If dan tc, Theo iia rOng, viin hod 18 e4i ty nhién duge bign déi bdi eon ‘gud, bao ham ed kd thuat, kinh t.. dé tir 46 hinh thanh mgt Gi sding, mot thé tng xi, mBt théi dé téng quit cba con ngudi d6i véi va try, thin nbién vA x8 héi, 1A vai tr ca oom ngudi trong vi tra d6, véi mgt hé théng nhing chun mule, nhtng si tri, nbing biéu tugng, nhitng quan nigm... tao nén phong ccéch din ta tri thitc va nghé thuat cia con nguti. Nhu vay, ‘thi phai xudt phat tit nhing didu kign ty nhién, ri sau dé nhing digu kign lich et dé nhan nhin v6 ofi nguén va ban she ‘van hod Vigt Nam. Trong nhiing diéu kign 46, vin hod Viet 32 Nam khae vit khéng phai 18 ban sao cia vin hod Trung Quée. Van hoa Vigt Nam, vin minh song Héng va van hos Trung Quée khée nha tH edn ban. Céi nguén eda van hod Vigt Nem Ta nang di6u kign cia ving nhigt dim ~ gi6 mba, Coi nguén cia van hoa Trung Quée lai I diéu kign cia dai Ine Tan, Kho, Jugng muta i, lugng bée hoi ao. V ~ pic DIEM MOI TRUONG TY NHIBN, HE SIN THAT ‘vig? NAM VOI VAN DB BAN SAC DAN TOC, BAN Shc VAN HOA vir NAM Vigt Nam 1A mgt quée gia nim trong khu vite Dong Nam A. Vang Dong Nam chéu A nly bao gém mién chan nai Himalaya va Thign Son: Cée ding song ln eda khu ve déu bat nguén ti hai diy ni nay. Ha Iww cia cfe ding sing Sy ~ Duong TN, song Héng, MéCong, Chaophaya... déu 1 nhang ‘ving déng bing miu md, day phi ea, Déc trung tidu biéu cia vang ny 1A syf chénh Ich khé 1én gia binh nguyén va nGi ring, sy chénh Igch tong d6i nbé gida binh nguyén va mat didn. Chink nét dje tring ndy cing véi diéu kign khi haw ‘néng, dim, mia nhiéu va o6 gié mia IA co 68 thud Igi cho vige phat sinh nghé ndng tring hia mide ti rit som, véi vin hod ‘Hoa Bink, vin hoa Bée Son. ‘Vigt Nam “nim gita Déng Nam A* (lye dja hai dito) (Yves Lacoste) "lA nga tit duting cia ede eu dén va ede nén van mink" (Olov Janse). Vigt Nam ~ Bin dio Déng Duong la déu edu dé mi vio Dong Nam A tit huéng An D9 va Trung Quée. ‘Tinh chit ban dio rd nét cba Vigt Nam thé hign 3 khf hu néng, dm, mua nhiéu va ¢6 hai mba gi6 ro rét. Dia hinh Viet [Nam tri dai (khoiing 15 vf d@); mi riing chiém 2/3 dign tich, ‘96ng ngbi nbiéu va phan b6 du khip. Déng bing chi chiém mgt ti Ig Kehiém tn (chua dm 1/8 dign tich). Ngoai ra, bao ~— 3 quanh huéng Déng vi Nam la bé bign khodng hon 2000 kim. ‘Tay va Bée bi chin béi ndi ring, trong d6 quan trong nhit 1a day ni Hoang Lién Son va day nai Trudng Son. Cang vi vy ma vige phan bé hé théng dng vat cing nhu tap quén canh tée dn toe Vigt Nam la kha tidu biéu va dic tho. Ta 06 thé vach ra phé tx nhién Vigt Nam (hay hing 66 ty nhién Vigt Nam) nhut sau: Nhigt — Am — Gio maa. ‘Trong 46 efn bing bie xa 4 Vigt Nam quanh nam dong, 46 dm giin nbut thing xuyén 100%. Déng Nam A Vigt Nam duge dic trung bdi hé sinh thai phén tap (mét trong hai loai hinh hé sink thai ty nhién cia thé s6i). Trong h@ sinh théi phén tap chi s6 da dang git 06 gidng loai va of'cd thé rat cao, thye vat phat trign han so vi dg vat (dong vat d& bi dich bénh do nbigt dm gi6 mia). Trong kkinh t thu Iugm, hai hagin (phé rng) vugt trBi hon san bin (bit), sit dung dam thiy edn 18 chinh. (Trong cfc di chi ko 8 hhge chi yéu IA du tich quid, hat c€y va ede dong vat séng dus nutée nbit vb 2, v8 6c, xuong cé... Xusmg dong vat him ma phin nhiéa Ib dng vat vita va nbd). Thdi kinh té ndng nghiép, tréng trot (da anh) vugt trGi hon chin nui. Trong m@t he sinh thai phén tgp Iai od nhiéu ving sinh thai khée nhau. Theo GS. Dio Thé Tun, Vigt Nam 6 10 ving: Déng Bée Vigt Nam, Tay Bae Vigt Nam, trung tém Béc Vigt Nam (chéu thé song Héng), Bae Trung B6 Vigt Nam (Thanh — Ngh@ — Tinh), Trung Trung 'BG Vigt Nam (Binh — Tri ~ Thién), Nam Trung BG Vigt Nam (Quang Nam = Ninh Thugn - Binh Thun), Bde Tay Neuyén, ‘Nam Tay Nguyén, Dong Nam B va Tay Nam BQ. Cdn theo GS. Mai Dinh Yen o6 19 ving. Vi dy: vang dam phi ven bién Trung 1BG, wang hii dio ven’ ba, xa ba, ving nti, ving déi, ving HA NGi, ving thanh ph6'Hé Chf Minh. 4 ‘TY gbe a dia Wf van hod, ching ta c6 thé ki quét dia ‘hinh Vigt Nam — dai Bae ~ Nam, hep Tay - Dong: di tir Tay sang Déng ¢6 Nui - Déi - Thung - Chau thé ~ Ven bign - Bién ‘vi Hai dio, Di ti Bde v6 Nam la cdc déo oft ngang Téy Dong. Sy da dang cia méi trudng sinh théi, diéu kign ey nhién 1a yéu t& g6p phin tgo nén sy da dang van hoa. Trong v6 van yeu tS tae ding dén cuge sting hang ngly tir gée 49 ty nhién, ‘eéc nha nghién ettu trong va ngoai nude hdu nhu déu néu bat hai tinh tréi cia vin hod Vigt Nam truyén théng: sng nuée va thye vét. Van mink Vit Nam ~ nén vin minh thye vat (chai nigm cita hge gid Phap P.Gourou) hay vn minh thén 8, ‘vin hod lite mu6e tinh chét thye vat (ma. edt 16i 1a ey Ia) in difu tin dim nét trong di sng hang ngdy cia con ngudi Viet Nam nhut 8, di Igi, mfe va an. Baa an (bia cdm) duge mé kink ‘hod Com — Rau ~ C4 ong véi khdng o6 théi quen an sia vi cde sin phim tY aa dng vat, khong 06 truyén théng chan nubi dai gia sc ly thit, chan nudi gin v6i tréng trot, phye vu tréng trot, Tinh chit thye vat edn thé hign 18 nét trong 435 sng tm Tinh ma didn hink Ia tue thd e@y. Moi trudng sing — ide duge eoi Ia mot yBu t6 Ade bigt quan trong khi xem xét vé hing vén 4é vin hod, con ngudi Viet Nam. C6 thé néi de trung nude chinh 1a két qua téng thé cia nhiing dic didm vé dia If, dja hinh eng nb kh hau. Yeu w née mang tinh chét phé quét va die tha nay 4a tgo nén sf thai riéng biét trong tap quén Ki thudt eanh tée (48, 20, kénh, rach..), ou tra (ang ven sing, trén sng *van chai, tit chg béa, bén" toi nhing d6 thi ven song, bign hay nga ba, ngd ti sing..), 3 (nha sin, nha ‘mdi hinh thuyén, nba ~ a0, nha thuyén...), an (c& mude nggt, ‘nue mfn, c&e logi nhuyén thé..), t6i tim If ng xit Giinh hoat, sm mei nif née ~ chit ding cia GS. Cao Xuan Huy), sink hogt ofng déng (dua thuyén, boi chi...), tin ngwing, tn giéo 35 (thd crf, thiy thin... hong tye tp qué, thanh nga, tye ngii, ca dao, nghé thuat (chéo, tudng, réi nude, hd, li...) vd truyén thing. ‘Bon conb nhing tu dAi,thién nbién cng dt ra cho con neudi Vigt Nam, dan tGc Vide Nam vi khéng st, kh6 khan, ‘thach thie bing nhing tai bign bat ngd, khi hau that thing, 1G Tat, bi ¢6, &m thé gay v6 vin dich beni cho nei, cho dng vit, ma ming. Cuge déu tranh kin dng, chéng choi ‘hang ng’in nim véi nbing thit thach nay cia thiéi nhién dd ‘hun die nén tinh céch kién cutdng, tinh thin of két ong déng_ cia ng Vigt ma dién hinh 1A qué trinh chink phuc va khal pha chau thd Bée BO. cAu HOT 1. Thé nao Ja moi trudng ty nhidn ? Moi trudng nbin técltgo. Die dim hé sinh thai Vigt Nam. 2, Anh, chi hidu thé ndo vé bin ning va bign php vin hos xa hid kim ché bin nang. 8 Quan hé cha con ngudi Vigt Nam véi moi tring ty nhién Vigé [Nam thé hign ning efe thai gi trong nda vin hoé din te. Bais VAN HOA VA MOI TRUONG XA HOI Con ngudi 18 ef nhin khéng thé chia oft duge, dng thai 1 sinh vat o6 tinh x& hoi cao nhl. ‘Con ngudi khong chi sting cing, sOing voi tt nhién ma cin. phi sdng cling nhau, séng v6i nhau tgo thinh nhing eng 36 éng xd b6i. Con nguii khong phéi chi of nhang quan hé v6i fg nbign va thé gidi ofc bidu tuong cia ty nhién. Gitta con gui vA con ngudi nay sinh nbing quan hé ngay edng phic tap. Loai ngvii da trai qua nhiing hinh thie t8 che x8 hoi Khe uhau, ma mite a} phite tap cia n6 khéng thé biéu thi bing mét mai tén thang di lin. Khi nghién eu moi. truéng x8 hi, chiing ta edn Iu § cde kai nigm saw: 1X4 quyén: Ton b6 ede thé ché php lf, chinh tri, kinh (6, xii gi va nghé nghigp tgo nén x8 hoi loai ngudi. Xé quydn sit yng truyén bé cdng nghé, chiu trich nhiém vé sy Iya chon nahiing hinh thie phat trién théng qua vige quée #8 hod kinh i va thuong mai dé din dan ap dat mét hé thong quan If toan ef. han téc quyén: Cée vin 48 duige quyét dinh thé nao trong xi quyén? Day 1A mét Tinh vue mo hé hon, kin do hen, ikhéng phai bao gid cing c6 thé phin tich duy If va thuge vé imét quyén Kkhae ntia, tite thé gidi eée ¥ tung ma ta 06 thé epi a nhén tée quyén hay dn goi Ia quyén tinh than. TH nhdn tic ‘quyén sinh ra cde nén vin hod, tin gido, cée nén vin minh. Chink & mae d9 nay hinh thanh mQt eéch bf hiém vé nhén thie ede t@p tinh cia ching ta, cic khat vong ofa ching ta voi ‘méi tru@ng va phét tridn sinh thai ge van hod, nghién ctu mot ‘uteng téc, nbip difu gid méi trang ~ com ngui ~ vin hod. Con nguéi khéng chi sting trong mdi trudng sinh théi ma ‘edn sing cf trong mgt méi tring khiéc. Mgt méi tring a duige hinh thank ti ngin xua, d6 1 moi truéng van hod ma ngwdi ta odn gai la sinh thai van hod. ‘Moi truiang vin hod: Van hos mot khi da hinh thm, cing 1a méi trading sng eta con ngudi. N6u mbi trudng ty nbién vA ‘m6i teufing x4 h6i JA digu kign sy hinh chan va phét trig 37 cca mi Urving van hod thi nguge Iai m6i trudng vin ho& méi Ikhi da xudt hign lai e6p phén rat lén trong vige tao ra thé ing sxi vA 16i ding xf elia con ngudi trong viée khOng ngiing edi thign méi trang ty nbién va moi trudng x8 hii Gi trudng vin ho& quen thuge cia mét ong ding ngwii, bao gid cing gan véi cée truyén thing da 6 9 ngbla trvting tén cla mot cing dng &y va véi he'théng cée gid tr] duge toan thé cOng déng cing nhin. I-XAHOETO cHUC CAC QUAN HE NGUOI-NGUGI XA hoi 1A todn b9 ning nh6m nguti, nhing tap doan, hang link vue hogt ding, nhing y6u w hgp thinh mot 16 chife duige diéu Ichién bing nhing thé ebé nhit dink. Theo Cée Mie, trong tinh hign thuc eta n6, con ngudi la téng hoa cée ‘quan hé x8 hoi. Xi hi duge hidu nbs nhing oo effu va nhiing chite ning. Co cifu thé hign che tuong quan gida cdc thanh phiin tgo nén x8 hoi, nhing ting lép, nhing giai efp, nhing nhém ngudi. Chie ning thé hign ede hogt dong dap dng nhu edu cia xi hoi, ede hogt dong ay nim trong mot he théng. Xa hoi thay di — thay a6i vé ea edu va chute nang”. Co thé dy vi dy vé 9 effu va chite nang cia gia dink: Quan nigm chung duge nhidu ngudi nghién ettu dng tinh: Gia inh la t bao cia xa hoi. Thy ra, gia dink cing da 1a xd hoi, mt x4 hOi thu nhd ma quan hé ngudi — nguii trong dé dita trén mt logt nhtng nguyén tic tinh cdm, dang méu, Iuén Ii, go die, kinh té... Moi quan hé ngudi — ngubi trong gia din fing ¢6 ett thay déi theo thdi gian, phy thuge vo efe hinh thite hén nhén ep thé, ‘Trong xi hoi lots newti, ede huydn thoai eding thé ludn va © Pham Bich Hop, Tm Ié dn te, tinh each vd bin sde, Nxb TP HE Chi Minh, 1998, t.110, 38 Khée nhau déu ging nhau d ch8 sing tzo ra mot c&p nam —n@ Adu tién 3 budi sc khai cla loai ngudi. Mgt ngudi dn ng, mgt ngudi dan BA vA con efi tao nén hinh dnb gia dinh. ‘Tuy vay, U8 nguce dang lich sit ta thay 6 nhiing eu trie gia inh rong lén hon, phite tap hon ob thé goi la “gis inh md ‘rng’, nhwt béy, thi tho, ting te... Theo nghia ring nhat, gis inh Ta oi ngudn va chon nung néu eda mi nguai, mgt thiét cbé 06 If lust va tén ti trét ty. Tir bao di nay, chinh gia dinb 48 tao nén méi Bin bé xa boi én viing nh, noi duy tr va. ew truyén nlbiing nét dc tring cia vn hod dan the, truyén thong gia dink, truyén thong dang ho va sv di truyén van hod. ‘Mai lign hé gia dinh @ mhiéu muée trong xi hoi ngay nay 6 Khuynh huéng ling Ido va hign o6 nhiéu déi thay. Gia dink bj thu hep dan va thay adi tinh ehst. Gia dinb hat nan véi tt ccéch lé don vj sin xudt din thay thé bing mngt m6 hink Khée. ‘Trong x& hi xust hign nhing gia dink "thiu" hoge chi e6 me, hoje chi e6 cha. Giai dogn hign dai o6 xu hudng dung hoa méi quan hé gia gia dink va ty do ed nhan. Co edu va chite nang vita gia dink eting phy thude vao igu kign lich si ev thé cia timg dan te, timg cng ding ngudi. Vi dy gia dinh ola mot ef din tge Dong A o6 nén chung Ta Nho gio. Gia dink of truyén cia ngudi Hoa 1a m@t thé ché xé hei, ehinh tri, 18 Minh thée gia dink Tén "ts dai, nga dai déng dung" va ay phuc ting tuydt déi cba ngudi phy nit déi véi an 6ng "tam tang, tit de". Gia dink (gia te) ngudi Nhat of truyén Iai 18 mot thé ché xi hoi kinh thon 1A mt ofng déng vé huyét thdng, n6i khée i, 46 14 mét don vj kinh doanh”. Gia dinh eS truyén cia © Din thoo Pham Bich Hp, Sat. 85. 39 gui Vigt da e6 la gia dink hot edn. ngudi phy nit 6 vai tri ‘quan trong", IL- CANHANVAXA HOT Xa hoi Vigt Nam trong hang ngan ném la mot x8 hoi néng, inghigp. nén van hod cia né cling lA nén van hod nong nghiép. ‘Trong xa hoi &y, gia dink, ho hang va cing véi gia dinh ho hang la lang mge tao thanh adn vj xa hoi od <6, Digu nay én inh mgt nguyén the ngan nim gn abu bit di, bat dich ~ cée «gid tr gia dink va cng déng due dat trén cde gié tri c& nhén, Cé mhan bj hoa tan trong dng déng, téch riéng ra, e& nhén khong 06 may may ¥ nghia. "0 xf Oi ta, c& nhan chim dim 3 trong gia the cho bat thigt nhiing ludn Wf dgo dit, ché d§ van vat, ehinh tr} phap luét, déu lay gia the chi nghia lim gfe Gia phuong Dang (bao gém ed Vigt Nam) va phutong Tay 6 sy khée bigt v6 céch nhin aban vai trd cba ef nhan trong x8 Ii. Phuong Déng coi trong vai tré cia ong déng, phuong Tay coi trong vai trd.e& nan, Go ba nguyén Hed bin tap hgp con ngudi thanh xa hei, hin con ngudi ted thinh sink vt xf héi®. Neuyén If eting oi nguén hay nguyén i cing dng méw: Day Ia "euong inh te nbién” eda Jodi ngudi, JA nguyén Ii tidn nghiém xudt hién ngay tir budi du cia lich sit oi ngudi. C6 thé goi nguyén If cing © Nguydn Ti Chis Nhfn xét Bude du of gia dinh eta nguoi Viet. Ta trong edn Vin hod hoe dei cing ua ea ad win hod Viet Nam, Sad, 1 525-644, © Dao Duy Anh: Vigt Mam win hod ai?cuomg,t4i bin, Nxb TP H6 Chi ‘Mink, 1992, t. 358. © Trin Quée Vuong chi bid. Tim hid di sin van hod dan gian Ha [Ngi, Nab Ha Noi, 1894, tr, 193.~ 194 40 dong méu trong lich ait lod; nga 1a. moe nguyén Ii Lien da hhay a6 la mot hang 98 eda vin hoa dan gian. Nguyén If nay, vi thdi gian, duige md rOng tit pham vi gia dinh, gia te Fa phem vi te ngudi va thai chf trong truding hgp & Vit Nam, ‘rad phar vi quée gia-din te. Nguyen If edng ehd: hay trong. win hoa Vigt Nam ngudi ta thudng goi I& quan hg hang xém ling giéng. Nguyén If ny déng vai Led quan trong tif Undi dat da mdi hay thii Céch mang néng nghigp (eéch day khodng 10,000 nam), ki con ngudi ¢6 nhu cdi sng dinh eu va chuyén mén hod lao dng. Trong vin hod 6 truyén Vigt Nam, cting véi nguyén If eang fi nguén, nguyén If eang chd IA hai nguyén Ii nén ting ofa ee quan hé xf hi, eae 08 chite x hi ma ta o6 thé gin véi gin dinb (gia tée) va lang xdm. Nguyen If cang Igi seh: day 1€ nguyén Ki ella cée quan he ‘ing lop, giai ep, nghé nehigp, gi tinh, H1I-SY'XA HOI HOA CA NHAN VA SU NHAP THAN VAN HOA, Con ngudi — sinh vit xa gi ngodi di truyén sinh hige (abu moi loai ela thé gidi sinh vat) obn thita hung mgt logi di truyén khae — dé la di truyén van hoé thong qua giéo duc (giéo dye hiéu theo nghia rOng JA sy trayén dat vin hod ngo’i nha trvng va trong nha tring). Trong trudng hgp may, gia dinh Ta indi tring vin hod du tién 46 e4 thé ngubi tiép nbn van hoa cela ong déng, Con ngudi nhgp thin van hod trude hét ngay tit Ichi cdm trong bao thai me. 6 Viét Nam vige giéo due con tré tit trong triéng nude 1d di truyén truyén théng van hod léu dai va t6t dep. Nhitng digu kiéng of, e&im kj d6i voi phy nit mang thai gu nhiim mye dich tgo cho dia tr mot méi trving van hoa anh man va trong sng. Ngay ti thd ki XVI Vigt Nam da 6 séch vé Thai gido (cia ba ngogi chia ‘Trini Tréng). ‘Data teé vita sinh ra 4a duge oding va cm thy, b6i nhép vin 4a hod trude ht I 8 gia din, wb sau a6 8 gia dinh md rong, Hing xém...Vigt Nam 06 cfu "Cha me sinh con, tai sinh tinh’. “Tink o6 mat bia sinh, Tinh eéch con neu duge hinh thanb, rit fm. Vi vfy U6 tit dng b& ngudi Vit xt coi trong vibe eiéo Gye vin hod. "Day con ti tia obn tho". Gia dinh dng vai trd ‘quan trong trong vige hin thinh mhin efch va trong vige truyén dat cf gi ti vn hod: "Con hut tai me, cha hu tai ba [Nhut vay bi cd moi sin gia dinh ~ te fg ~ 6m Yang Ta ‘nai con ngudi nhap than van hod x hoi hod ef nhan du tién. Iv- PHO HE (CO CAU) XA HOI VIBT NAM CO TRUYEN 1, Ph6 xd hOi va trudmg hoat dong cé nhin Phé (Spectre) hay oc cilu x hgi ciia ede nha nube, ofc dan the, ofc ofng déng tuy déu dya trén ba nguyén If ed bin n6i trén va thuge vio efe hinh théi kinh té xi hoi nbat dinh tay vvao tiing giai doan lich ait ey thé ma c6 ning de that rigng. Bhi xem xét moi truing x4 hgi Vigt Nam, diéu du tien phai née tdi; Vigt Nam Ia qué gia o6 vj thé dia chinh tri, dia ‘van hod die bigt, nim & giao diém cia cée nén van hod lén, 1a cdu n6i Dong Nam A lye dia va Déng Nam A hai dao. Didu thd hai, lich sit Vit Nam Ia lich ett du tranh chdng xii luge phuong Bic, md rng bd obi vé phueng Nam. Diu tha ba, vin hod Vigt Nam 18 mét nén van hod thong nat trong da dang. Da dang trude hét 1a da dang toe nud (64 dan te), TW lau Vigt Nam da 1a mt quée gia ob nhiéu ‘ebng ding sie te véi nhiing die trung van hoa khée nhau. Va ngudi Viet (Kinh) déng vai tro cha thé. Van hoa Vigt Nam o6 truyén thing da dang trong vin hod nhung hung tém vao ‘van hod chi thé — vin hod Viee™. Va Minh Giang, Noi dung ea trayén théng Vide Nam trong of gis ‘rj truyén thdng 08 con ngudt Viet Nam hign nay, TIL. H, 1996, te.16. 2 igu thet tu, van hod Vigt Nam o6 dae trung vin hod nog. nghiép kia nuée, mang tinh chat tiéu ndng, duy tinh véi co cof tinh (tuong 46%). Day 18 mot nén vin hod cia kinh w néng nnghiép chi y6u theo phutong thie 6 truyén mang sic thai tig hod (chit ding cba Quang Dem). ‘Twede céng x8 thi the, ong x4 ndng thén dén t6 chéte nha nude hign nay Ia mgt qué trinh dién bién Iau dai, qua eée giai doan nhit inh, Digu edn hin § khong phai din te ndo, nha nude nio cing trdi qua ddy di cfc giai doan, efe thdi ki hay fe hinh thé kinh té xa h6i nhtt nhau. Nhiéu khéi nigm +8 ‘chite, ¢6 ou x4 hi cha chau Au khé of thé ap dung y nguyén Ichi gidi thich cg edfu xa hi Vigt Nam. ‘Vi dy vé ché 5 phong kién: Phong kign phutdng Téy ob thé duge éifn gidi bing 20 48 cc méi quan hé sau: ‘S: Linh cha Nog 98 Ruin at hin vio @ay ta thi’y Linh chia niém todn b§ nong no va rugng dit. ‘Thai tign quan chi Vigt Nam ~ Quan bé ca ting 1ép thong trj 8 Vigt Nam théi 6 dai véi néng dan va dit dai loi ‘theo m6 hinh sau: n Tm oh —™ NO: Wing in No=—>"bo (9: Dit da ‘Ting Iép théing tri khong phai 1A ngubi chi sd hia rudng at ma I ngudi phn chia. Quan he véi dat dai khOng bao gid 1a quan hé vinh vidn’ Bai, 38 hia dé dai trong lang Vigt 3 chau thé Bae BS la quan he cho phép ngudi nOng dn, min 1a dan ehinh ex dbu duge quyén thué ragng cba Tang. 43 ‘Trong xa hoi Vigt Nam truyén thing, efe tang lap. giai clip cfing khong theo ed ché Iehat Ihe, phan biét nghiém ngét 8 rang. MO hinh xi h6i Vigt Nam truyén thing duai dy cho thify duige si khée nhaw gidta co ef ting lép giai ving xa hoi Vig Nam of tryén vA nha Bh phone Kit eh Au, chau eo ee eceasce AN | pais ‘Va d lang ~ co edu kinh t6, x8 h6i chink y6u trong x8 hii Vigt Nam of truyGn, nét cv ban nhét eda kinh t6 lang 18 quan hg dia chi vA néng dan ty do cha khéng phi eée dién trang sia t9c Trung Hoa vi tng lop qué tfe va cling khong phai cée ign chi va eée dén dién kiéu chu Au, Phé xd hoi Vigt Nam c6 thé duige vach ra nhit sau: C4 nbn ~ Gia dinh ~ Hg bing ~ Lang xém — Ving (mién, xi) — Dit née Nha ~ Ho ~ Lang ~ Nude, o6 phan bigt ma cling 6 hoa hgp, y nw quang phé, tuy phan tech ra thi e6 bay mau song chung Igi noi anh sfng tring. Trong tam thie dan gian, lang xm nhif cdi gia dink md rng va nude nhu mt lang Ién, nén ngén ngit xi hoi vin 1a ngon nga kidu gia dinh va xu thé chinh ei tam Ki nguti Viet Ia kéo xi hei vé vi gia dinb®. Hau hét cée nha nghién cau Khi 46 o§p t6i eg eft xf di © Ten Quée Vugng ehi bién: Tim hid died wan hod dn gion Ha [Noi Neb Ha Noi, 1994, t. 133-184, “ Viet Nam ef truyén déu dgt Ui mot sé didm chung nbu sau: ‘Xa hoi Vigt Nam Ia xi hi ndng nghigp, van hod Vigt Nam 1a tign van hof nng nghigp. Trong x4 hoi d6, gia din (va gia inh md rong ~ the ho), Tang 1a don vi x& Oi od 38, 18 bai y6u 16 ca ban chi phoi toan bg hg thdng xi boi Viel Nam. Déc trung cia oo effu x8 hoi Vigt Nam truyén thdng 1a nbiing gia {inh tidu néng trong ning lang xa tiéu néng. 2. Dae diém gia dinh cia ngudi Vigt Gia dink ngudi Vigt, trong dgi da s8 trudng hop (theo 86 higu digu tra ti 2/3 dén 9/4) 1d gia dinh hat nan (b6 me va con cdi chia truting thank). Ngoai ra cdn ob hink thie gia inh nbd (b6 me va gia-dinh m9 con trai, thing 1a con trai ‘tring), Tay véy trong timg ling, mot "gia dinh nhé* chi 18 thidu 8 ban canh rit nhiéu gia dinh hat nhdn. PGS. Nguyén ‘Tit Chi khi xem xét o ou 28 hOi— van hod cita gia dinh ngudi ‘Vite tir gde dB thd cing t6 tidn dX cho ring quan nigm gia truting cla Nho gido, ché 46 phy quyén cba né khong dit dé sidi thich ed edu gia dink Vigt trong thye t6. Gia dinh nay 4a ceffu tgo theo bai kigu King vo nhat trong quan he than the. 16 18 kidu gia dink nbd, tit dé téch ra thanh nbing gia dink “hat nhdn hos" va e@ thé ma tip didn mai mai. "Sy tap bgp ‘che gia dinh "nh" va "hat nhdn’ thanh don vj “chung te dank v8 phia bé* khéng deo duéi mt muc dich kinh té 18 rang nio. IN6 chi nhim gidi quyét hai vin €6, bio dam ché 9 ngoai hén trong ling timg “don vj chung tfc danh vé phia bé* vA thd phyng ¢tign é mie 49 rong rai nhat™. © Xem NeuySn Ti Chi: Nh xf Bude du od gia dink cia ngut Viet, in trong tap Van hos hoe dot eng ud ea 68 win hod Viet Nam. Nab ‘Khoa hig x8 i, 1996, te. 252-544, 45 Gia dinh hat nha ela nevi Vie a ed edu kinh t6 ty cung ‘af ep theo m6 hinh “chdng cy, we ey, com tru di bite" Khi ban vé anh hudng eda Nho gito véi ddi s6ng van hod cia gia dink, gin toe ngudi Viét, che oh nghién cfu déu di 4én lugn diém chung, Nho giéo chi ta 1ép phit ben ngoai va néu khong di su nghién eitu céc gid tri van hoa truyén thong thi kh6 mA gli Unfch duige nhiing dic diém o3 of ndi tai cia gia dinh ngudi Vigt. C6 gifo su da sit dyng hinh anh *vé Tau, 16i Vigt" 48 néu bat die this cia gia dink Vigt of truvén, 3.Lang Lang la mot dan vj cOng ext o6 mat ving dat chung cia ct din néng nghiép, mbt hinh thie t8 chitc xi hdi néng nghiép tidu nding ty ed ty tic, mat khée 1a miu hinh x4 hoi phit hop, 1a cd ch6 thich ting véi adn xudt tida nong, véi gia dinh ~ téng te gia trufing, dim blo su ein bang va bén ving cia xf héi néng nghiép 4y. Lang duge hinh than, duge t6 chite cht y6u dua vao hai nguyén I efi ngudn va cing ch3. Mgt mat, lang ob stic fing man ligt, mat Khéo, xét v6 ofu tr, ling la mot fu trie ding, khéng cb lang bét bign. Sy bin déi ela lang 1A do sy bign ai chung ela dat nude qua téc dong cba nhiang moi ign hg Tang va siéu lang”. Do nhimng dae thi cia ty mhién va ‘x4 hdi ma 3 mién Trung, mién Nam tuy gic gic efing lA ngudi Vit tir mign Bie di eu vao, nhuing véi méi tring sing méi, inh thie ed clu lang x4 va quan hé x8 hgi da thay déi nhiéu Kkhdng cin nhiing die diém nhu lang Bée BO. Lang Vigt 3 chdu thé Bée BO la hinh thie edng x8 néng thon véi nbiing die thd ring eia minh, hinh thie cing xi nong thon “nita kin, nita hd" (cha ding bia GS, Trin Quée © Ha Vin Tin: Lang, lén lang v8 seu lang - mdy suy nght vd phuong php, Sa, tr. 180. 6 Vuong) nhiing de tht ring cba lang thé hign 6 ché do rugng at, chE db odng din, céc logi hinh va nguyén Le &6 chtte xB gi, 18. luQt eye, tin nguting, 16 hOi cba Lang. Khi néi vé van hhoé lang va lang van hod. mot sO nha nghién eitu da néu b&t bing dic trung lang Vigt Nam. Dé la thite ong déng lang, § the tt quan ~ quyéa quin Ii Wing x duge thé hign trong” ‘huang ude elia Tang ~ va Uinh die this dée déo rét riéng eta mdi Tang tong tap quan, nép sting, tin ngudng, t6n gido, thém chi gigng ni va cd céch ing xit®, Gida ba die tring trén o6 moi lién hg hu ed, tgo cho ling mgt vi tri de bist tao nén nhitng je trung van hoé lang, vin hod dan the Nehién edu vin hod lang ~ vin hod ngén ti, vin ehuong truyén migng, phong tye tap quén, 18 gi, tin ngwing, ton ‘fo; nghién cfu od edu x8 hoi, méi trutng’xa hoi Vit Nam trong vin hoa Vigt Nam, nhiéu hgc gid cho rng chinb "chit ghia gia te" 1A efi gidi thich tinh thdn trong dgo die cia gui Vigt Nam, Ta sy quy ehiéu moi gid tri, chun mye. Trong "chit nghia gia the" &y lg ob de trug ea bin la duy tinb, trong 46 cSt Iai, 1a ¥ thite téch nhigm lau dai va to’n ven déi véi ce th8 ho tidp theo. La m@t dan vj xi héi eda van hod Vigt Nam, ling cia ngudi Vigt 8 m6t mai trudng van ho6. G 6, moi thanh 6, mi hhign tong vin hoa duge sinh thanh phét tridn, lau gift va trao truyén t6i moi of thé. 4.38 th ‘DO thj must hign 3 Vigt Nam chim va it va cding khong. hon toin mang n6i dung ging nbw dé thi 3 Trung Hoa hay © Nguygn Duy Quy, Thinh Duy, VO Ngoe Khnk: Vain hod lang vf lang win hod, Sad, t, 508 ~ 513. 47 phucng Tay. D8 thj truyén théng Vigt Nam trvée ét 18 trung. im chin tx), x6i tix dé mdi IA kinb 18 vA van hod, cho dn thé Ki XVI, Dai Vigt chi 6 mgt dé thi, me trung tam chioh tr] — kkinh tf — van hod 1A Thang Long (Ké Chg) ma vf tri chinb tri ;m bio cho kinh t6. Ty sau thé ki XVI. xudt hidn thém mot 26 d8 thj ma chit y6u gn véi ngosi thuong (Ph Hign, Thanh Ha, Hi An, Nude Man, Sai Gén...). 6 Vigt Nam 06 sf hoa tan cia thanh th trong néng thén (theo GS. Phan Dai Doin) do phan cOng lao dng khong rd rang, khong trigt dé. Nong thon mang tinh chit ap dio, vi vay tu duy néng nghiép, c&n tinh néng din anh hudng rit In ti eu din dé thj Vigt Nam. Vigt Nam e6 hign tvgng néng thén hod d6 thj m& ching ta thy hign nay vin 1a nhdng van dé gay nhiéu kh6 khan cho vige quan Ii, xdy dung nép song 48 thi. 5, Tit Lang dén Nude Lang ~ nhu trén da trink bay 18 mgt dom vj oo 68 va 1a kkhéng gian sinh hogt vin bod chinh yéu cia ngwdi Viet, 18 mot thiét ché phe hgp, vita chiéa nhiing yu td khéi nguyén ciia cing x4, vita chju tic dng cia nhimng thay déi ché a6 xi hi. Lang ~ m@t hg théng rigng (kinla 16, xA hgi..) gdm nhing yéu t6 hp than. H@ théing nay o6 nhing quan hé ngi tei, ben trong (déng kin), song cfing ¢6 nhiing quan hé bén ngoat (m3, hha) ma theo GS. Ha Vin Tn ning quan hé nay 06 thé chia am hai logi: Lién lang — méi lién hé gia céc he théng tong dung; Siéu lang ~ méi lién he gia lang véi cdng déng hay hu ve rong lén hon, Khi ofng déng tc ngudi di tin 16 ‘rin d6 dn te thi cOng aéng Situ ling lén mhét 18 mite, 1a dan te. Con ngudi Vigt Nam trong lich oi, ti rat itu di 1a © Ha Van Tin: Lang, lien Lang vd atu lang, Sad, tx. 126 a con ngui vita eta lang, vita eda nude. dA mang trong minh # thie ofng déng Kang va ¥ thie cOng déng réng Jon hon mién (sit, ving). mide. Gia hai yéu W lang. nude 1a nbitng tae dng fqua Igi hitu co, b6 sung, hi tre (A6i khi dé King) trong sudt nahing giai dogn lich sit tgo nén ning efi chung clin van hod an te, nhang efi riéng eda vin hod ting lang, tig mign (xi hay ving). V- BIEN DOI XA HOE VA BIEN DOI VAN HOA Mgt nét ni tpi vugt ln Khéng thé nao duge quyén x20 ling cia van hof Vigt Nam 46 18 sy dan xen (hn dung, Be bin = acculturation) d6 1a sy gio thoa van hod. (Moe trong nbng dfe tring cba van fod Vigt Nam 1 tn phong phi da deng trong mot chinh thé van hod fing nhs nén tang TA truyén théng Viet, Van hod Viet Nam 6 nhiéu 6s t6 nd sinh ma eng 6 Khéng ft yu tS ngog si, ei BE phuong tdi Déng A, Nem A, Thai Binh Duong "Tay gi dfn va din din duge hoi nhgp vio vin ‘Van hoé Vigh Nam tit thai tién si cho tdi giai dogn cing nigbigp hign dai da trit qua nhiéu bigh a6, song sfc th dB thi ofa vin hos Vigt Nam la sit hén dung van hos. hang bitin d6i vin hod &y ma ding hon TA ay dng biéh (@hich ang va bién €6i) cia van hos Vigt Nam thé hign rt tim thie Viét~ las Khoen hod. Hay ban tinh van bos Viet ‘Nam, theo J. Feray, 1d sy "khong chi ct vé vin hoé trong vie hip thy che yéu 18 ngosi sinh hang bigin d6i vin hod time thdi ki, ting giei dogn di mang nbing We 9, sie théi khde nhau thi wan eb mgt mat bing van hos chung cho moi thdi dei van hod ~ van minb. DS 1 Nong dfn — Nang nghigp va Xom lang 9 cAU HOI 1. Xa hoi la gi? Nhang nguyén li t6 chide x€ hoi 2. Co clfu xi hoi Vigt Nam of truyén. 8 Thé no la nhép than van hod vA x8 hi hod of nhan. 4. Neu nhiing higu biét eda anh (chi) vé gia dinh va lang cia gui Vigt Bald TIEP XUC VA GIAO LUU VAN HOA I~ KBAI NIM ‘Thugt ngi tig xe va giao Iuu vin hod duge sit dung kha Ong ri trong nhi6u nginh Khoa hoe x8 hoi nhu khdo of hoo, din te hoe, x8 hdi hee, vn hos hoe v.v. te 18 nbiing nganh hoa hoe 6 déi tugmg nghin eitu 1 con newt va x8 h6i, nhiin vin, Khai nigm tiép xc va gino Iu van hod. duge dich tit mhiing thugt ngt nhu cultural contacts, cultural exchanges, ‘acculturation cha céc nude phutong Tay. Nhuing ngay bin than 8 cée mute phutong Téy, cée khéi nigm nay cing duge ding bai nnhing tx khée mhau, Neudi Anh thich ding chit Cultural Change (6 thé dich Ia trao d6i vin hod), ngui Tay Ban Nha dang chit Transculturation (66 nghia 18 di chuyén van bot), nngudi Phip e6 thuat-ngtt Interpénétration des civilisations (05 nghia 18 sy hod nhgp gida eée nén van minh), ngudi Hoa Ky ‘ding thudt ngt acculturation. Duong nhién, ngi him cia cée thudt nga trén 3 cée nuée o6 gid hen chung, nbing cée thust ‘ngit du o6 nding nét khéc nhau nat dinh v6 ade thsi 50 Khéi nigm acculturation dvige céc nha nghién itu 3 Viet Nam djeh khong théng nhst. C6 ngudi dich 18 van hod hod, 6 hnewii dich la dan xen van hod, e6 ngu dich la hn dung vin hod. ¢6 ngudi dich IA gino thoa vin hod. CAch dich duge nhiéu gui chip nh@n 18 giao hau van hoa, tip (xc) va big (ai van hof. Theo GS. Ha Van Tén, ode nha Khoa hee Mg: R. Ritdiphin (R. Redifield), R. Linton (R. Linton) va M. Heckdvich (ML Herkovits) vio nim 1936 da dinh nghia khéi nigm nay obit sau: "Dui tit acculturation, ta hiéu 1a hign twgng xy ra khi nhiing ah6m ngvi o6 vin hoa khée nheu, tip wie lau dai va true tip, giy ra ey bin dé mé thie (pattern) vin hoé ban au cia mot hay e& hai nhém". Nhu vy, giao luu. va tigp ate van hod 18 oy vin dong thudng xuyén ofa x8 h6i, en b6 v6i tin hod x8 hoi mhung cing pin b6 voi sy phat trién ea vin hod, 18 oy van Ong thudng xuyén ola van hod. Con ngxi sng thin ong déng vi da 1a con mgudi th at ceang 06 ning nhu ef trong euge s6ng gén nhu nhau. Dé dép ting va thoi man nbu ed 4, ho da eh tao nbitng cong ca sin xudt cfm thiét vio buéi ban dau. Trai qua nam théng, s6ng trong ning hoan eénh dia If va lich sit khée mau, ting nnhém dn ett khée nhau & tgo nén nhitng nén van hoa rigng bigt, in dm dia dn cia ho. "Mot hogt dong 06 $ nehia die biét 46; v6i,giao iu vin hod la trao déi kinh t8. Gita cée ofng ding odng trén cée dja bin khée nhau thuing ob su trao déi nguyén ligu bode sin phim v6i nhau ma sau nay TA. sf tra0 di hang hos”. Sit trao.d6i kinh t6.thutng duge tién hanb bing nhiing cuge tip xée tap thé hay e& nhan tai cle dia aim © Ha Vin Tin: Gio lua win hod 3 ngudt Viet od, in trong tap Van hod hoe dai edong v0 ed od win hod Viet Nam, Relp Khoa hoe x8 boi, Ha Nei, 1996, tr 161 31 quy dint trén duting bign gii gia inh thé (@ Ige hay mét nhém 6 lee.) ‘Tren bude diting phat tridn ofa x8 hei Toki ngudi, co <8 kkinh w 1a hin t6 quyét dink. Su bign déi nay duge dy nhanh thém do giao liu vin hod, ban du gida eée te ngut sein gai nhau, cing tinh d9 va v6 sau, Ib gita ede te neu hay dn te 6 trinh d@ phat trién xi hoi khée nhau. Sy bign 46; eta ban se van hod dan tfe chju sy chi phot cia nhigu han t. Nhing nétIgc hau, 18 thoi 68 dln mat di 8 thay thé Ding nhing gi duge khing dinh 1a vin minh, hign dei. Ngodi boat déng trao déi kinh t6 edn 6 nhitng hoat dng trao di “phi kinh t6* ma nh hung cia ching dn giao Iau vin hod khong nhé (oy trao déi tang phim, vat phim tén gido..). Sy tip nic vin hod edn ob thé c6 duge nh’ nhiing oy tiép nic Ikhie nbw quan hg hon nhin, quan hé ngoei giao... Cée cuge thign di lén nhé, ludn luGn ady ra trong thdi nguyen thiy va of trung dai lam cho ofc tap doan nguti c6 van hod khéc nhaw 4a tin dén ben nhau hoge séng xen ké vao nhau. D6 cag la mot yu t6 quan trong tgo ra sy tip nc va giao lau van hod. Giao vu van hod vie iA két qué cia trao dé, vita 1 chinh Din than ey trao déi. Co hidu nu vay moi thay hét tm quan trong cia giao liu van hod trong Tich sit nhan ogi, vi sin rut, trao déi 1a. mgt ding Iue thie dy oy ph wridn cba lich ss, nhutnhin dinb cia Méc va Angghen: "Ngudi ta luén luén hai inghin cine va vide ich si lai ngudi gn hin véi lich st ia cing nghigp va cia trao 461", va *Nhitng Ive lugng sin sxult, nhSt IA nhting phét minh 4@ dat due & mée dja phuong 6 mit di hay Whéng mit di d&i v6i oy phat eridn sau nay, dif 46 chi phy thuBe vBo su ma réng ci trao d6i thoi." sia ode obng déng (© va Mic-Rngahen: Hert Bae, Neb Si thit, HA NO, 197,96. 32 Noi c&ch khée, giao Iuu va tip bidn vin hod 1A sy Liép rnhgn van hod nuée ngoai bai dan te chi thé. Qua trinh nay Iugn luén dae mai ge ngudi phi xi If est mdi quan hé bin ching gia yéu 15 ngi sinh va yu w ngoai sinh. Hai yéu nay Tuén ¢6 Kh& ning chuyén hos cho nhau va rét kh6 tach bigt trong mot thute thé van hod. C6 yu t 6 giai dogn nay 1a ‘yu t6/ngoai sink nhung d&n giai doan sau, nhting tinh chét cela yéu 16 hgogi sinh Ay khéng obn hoc nht din dén ni ngudi ta tvdng ring dé IA y6u t6 ni sinh. Hon nia, két qua ca auf tong tée gid hai yéu t6 nay thuting dién ra theo hai trang thai: mgt 1A yu t6 ngoai sinh In at, trigt tiéu you 1 indi sind; hai 1a 06 sit ofng hudng lin nhau, yéu t6 ngoai sinh ddan dan trd thanh y6u t6 ndi sinh hoge bi phai nhet én tinh cea y6u 18 ngosi sink. Nhin 3 phuong dign thai d6 cia toe gui chi thé, su tigp nhén cae yu t0 ngoai sinh efing ob hai dang thé hign: mgt lA ty nguyén tip nbén; hai la bj ewdng bate tip nhin, Mae €8 eda sy tip nbn trong giao Iau cting Khac hau: 66 sy tiép nh§n don thudn va st tiép nhan sing tao. Sit ‘ip nhin dom thudn khi nhin 8. ngbta tusng di la phé bién trong moi ngwdi 3 te ngudi chi thé. Trong khi d6, su tiép ‘ban 66 séng tao Iai lA ay tip nhfn o6 sy kiém sodt cba Ii tri, ‘Va, si tip nhin o6 aang tao nay cing e6 ba mc: = Thit nhat la khéng tiép nbn todn bj ma chi chon lee ky nbiing gif tri thich hgp cho te ngudi minh. — Thd hai 1a tip nhgn ed h@ thong nhung da o6 su sip xp Igi theo quan niém gid tri cla toe ngudi chit thé. ~ Thi be 1a m6 phang va bign thé mot 66 thinh tyu cia ‘van hoé the ngudi Khe bai tfe nguai cba thé, Nhu thé, quan hg bign ehsing gitta y6u t6 ngi sinh va yu 8 ngogi sinh dat ra di hdi véi chink te ngudi ché thé 18 nbi Ie eda chinh n6, hay néi céch khée 1a ban sfc va truyén 3 thong vin hod cha t9e ngubi tiép nhiin. Trén edi hin Hich sit, bn sfc va truyén théng khong phii la yéu t@ nhat thanh bit bign, Sy vin dOng eda mbi nén van hod trong khéng gian va trong thdi gian lun ludn la sif van dong ciia cée yéu 16 bit bin va kha bién, gida edi o6 hau va efi edch tan. Cai kha bién phat trign dén mae d§ nto d6 e lam thay déi chinh thye thé van hod dy, nhw quy lust lueng adi, chat d6i. Ney nay, ching ta di nbgn thite duge ring tip bién va siao lun vin hod la quy lust phat trign clia vin hod, quy lust tat y6u cia di sng, mt nhu cd ty nhién eda con ngudi hign ta. I- GIAO LUU VA Tip BIEN TRONG VAN HOA VIBT NAM, 1 Tit eo téing vin ho Déng Nam A Musa nghin ei sy giao Iva va tit bin trong van hos Vigt Nam cfm hidu nén ting tao ra nhimg yu Wndi sinh cia vin hof Vigt Nam, Nén ting fy chfnh 1A os ting van hos Dong Nam A. Khéi nifm ving Dong Nam A trong thugt nga nay rng hon nhiéu so v6i ving Dong Nam A theo quan niém cia eée nha dia i ign dei, BBi Ig, hign tai ving Dong Nam A c6 11 née: Vigt Nam, Tao, Campuchia, Thai Len, Myanma, Malaixia, Indénéxia, Philippin, Brundy, Xingapo, Ding Timor. Nhung 8 vio thai tién st, ving Dong Nam Al vting dt 06 rank gidi pha bée tdi bd sing Duong Ti (Trung Qué), phia nam dén tin qudn dio Nam Dusng (Ind®néxia), phia téy kéo Gn tan bien gi6i bang At Xam cla An BO, phia déng la cd mot ‘thf gidi ban do va dio nim canh chau Dai Duong. Dya vio ci igu ea ce nginh nhén loai hoe, dn te hoe, ngon ng Inge, nein khoa hoe nhin vin 4X xe dinh duge ving Dong Nam A o6 mot c ting van hod ring biét, phi Hoa, phi An, 34 ikhéng phi nbwt hoe gid Anh Anthony Christie trong Dawn of Civilisation: Dong Nam A ching of gi sing 120 dang ké.. ngoai tring dng va o6 thé ké thém ci ndm up ed! Trén ving Ding Nam A thdi tién ait, ngudi HOmésapigns, hau dug cia evr dan Pithropoid, khéng 1 khi nao, 4% phén hod thank efe dai ching Mengéléit va Oxtraléit. Cée dai ehiing nay ofing trén dai luc chau A. Vang Dong Nam A Ia nei dai ching Oxtraléit eu tri. Nhiing ef din nay di séng tao nén nén vin hod cia minh. “Nén van hod 46 06 ofi nguén va bin sfc riéng, 48 phat trién lién tue trong ljeh ei, D6 1a phte thé vin hod hia nude voi ba yéu t6: van hod ni, van hod dng bang va vin hod bidn, trong 6 yu 18 dng bing tuy 06 sau nung déng vai tr8 chi dao Ca téng van hoa chung dy duge tao ra tt nhiéu yéu t8, Trude ‘nét, eu dan o6 vang Déng Nam A da chuyén tit tréng cf sang tséng lia ti Khodng thé Id VI, V, TV trude cing nguyén. Toy theo dja ban dinh ex m& ngubi ta tréng Ia nude hay Nia can. ‘Tri bo, nha Ta trau dB duge thud hoa va duge diing 48 thm site k6o. Kim kh, chi yéu 1A déng va sit d& duge ding a8 ché tao cOng cv, va khi, dung oy nghi 18. Cu dan thanh theo trong rghé di bidn, Ngudi phy nf c6 vai tro quyét diah trong moi hhogt déng cita gia dink, mQt eOng déng x8 hoi nbd. Dai sting tinh thin cia cu din vin 3 dang bai vat gio vél vige thd cfc than: thin dat, thn nuée, thin Iéa. Ngoai ra la tue thd mat ‘rdi, thd efy, thd 44, thd hé, th’ cf sifu v.v.. TS tit duge thd phyng. Dang Inti IA quan nigm vé tinh chit Iudng phan, Jung bop cia thé giéi eda ex dn thai ki nay; dng thoi 1A vige ‘sitdung ede ngdn ngit dom 16 e6 kha nang phét sinh phong phi bing tidn 15, hau to va trung t.. © Pham Dae Duong. Tip xi, giao liu vd phat trim vin hod: quan 1 gta vd hod Viet Nam vd thé gid. Tap chi NVghien ctu Dong Nam 4.88 4-1994, tr 94 55 Nhitng y6u t nb sinh eta vin hod Vigt Nam mang nhang Ae diém chung oBa eo tng vin ho’ Ding Nam A, nhu vay, trong chime mye nio dd § kién cin GS. Pham Die Duca la chinh xéc vi hia canh nay. "Vigt Nam 18 mot Dong Nam A thu nhé o6 dit ba yéu té van hoa néi, déng bang va bién, o6 di che sic the thuge cdc ngit hé Autroasiatique. Tibeto-birman CCang nh cfe nude Ding Nam A, Vige Nam Ia mbt ae gia da dan the, nhung & day, ngudi Vige déng vai tré chi thé. D6 la mét cing déng te ngudi lam rudng nude duce hinh thanh: trong qué trinh Khai phé ving chu thé song Héng" 2. Giao hitu va tigp bign véi vin hoa Trung Hoa Khi nhin van ho Trung Hoa, trong sy déng ding voi vin hod Vigt Iai phi ché §, ranh gidi ctia vin hoa Trung Hoa khéng tring véi dia gioi Trung Hoe hign tai, Khong 600 nm teude efing nguyén trd v6 trude, Hoa Nam chua thuge vé inh, thé cita d& ché Trung Hoa. Chu ~ Tin ~ Hin. Gio st Mi W.Bberhand ki viét vé cc nén van hod dja phusng Nam va Déng Trung Hoa, d6 c&p dén Hoa Nam thai 6, ong a8 goi 1A Prechinese China (Trung Hoa trie ngudi Hos). Diy la dia bin ela ede te ngudi phi Hoa, qué huong cia che the neti nei tigng Tay ~ Thai, Méo ~ Dao, Tang ~ Mitn, Mon ~ Khome, ni khac di la dja ban cia cu dn Béch Vie Sy giao htu tiép bin gia van hod Vigt Nam va vin hod ‘Trung Hoa 1a su gio hau, tigp bign rt dai trong nhiu thai ki cia lich sit Vigt Nam. Cho dén hién nay, khéng mot nha van hho hoe nao Igi phi nhgn anh hung Jén cia van hoé Trung Hoa d6i vti van hod Vigt Nam. Qué trinh giao lu tip bin dy in ra od hai trang théi: giao luu cung bie vA gino Iu khéng ceding bee. © Pham Bie Duong. Bai da din, tr. 56 ‘Trude hét 1a giao Iuu vin hoi mét efich eutng bite. Vige nay xy ra vio nbiing giai dogn Ifeh sit ma nguti Vigt bi d6 ho, ‘bj xk Ice: ti US Mi din the i X va iy 1407 An 1427. Sudt trong thién nién ki thie nhdtt sau e®ng nguyén, hay thdi ki ma efe nha viét sit goi la thdi ki Be thuge. nguéi Han 1 chite duge nén 48 hf, ngoai vide bée lot d Giao Chau vé moi huang dign, bg may cai tri eda ngudi Han thye hign chinh sich dBng hod, tu digt van hof cha cu dan bin dia. Cau héi én nhat cia lich sit d8t ra cho ngudi Viét 1a gitt gin ban sie van hof dan tge, Trong mot thién nién ki Han hoa. day qua Va mot vige khdng dB dang b&i ké xm lige thi mudn déng hod, nngudi bj xm luge thi chéng déng hod. Vain hod Vigt ludn ating rude mt thit Undch 1dr lao va gay gat w6i cfu hai tn tei hay kkhOng tén tai. Chée li ngudi Vigt da ch6ng lai mot edch quyét tigt chinh séch ddng hos ci quan lai nguii Han. Giao-lta vain od evdng bite cin xily ra Kin that hai tht 1407 480 1427. Diy 1A giai-dogn nha Minh xm luge va eai tr} Dai Vigt. Trong 96 ede ké tha xdm luge tit phtong Béo, gif Minh 1 kd thd xm luge tan bgo nhét déi-véi van hod Dai Vigt. Lénh cia Minh Thanh 18 vi Truong Phu khi vin tudng nay vio xim luge Dai Vigt la bang ching titu biéu cho diéu nay. Chéng Igi chit tracing déng hod ngudi Viet cia nba Minh Iqi 1A efing vvige khong dan gidn cha cd din tge Viet giai doan nay. ‘Mat Ihe, giao Iau, tip bign vin hos mot edch ty nguyen, Iai 1A dgng thae thi hai cia quan hé gida van hod Vigt Nam va vin hod Trung Hoa. ‘Trong nén vin hod Dong Son, ngubi ta dé nhin thay Kha nhigu di vat ofa vin hod phuong Bée nim eanh nhiing hign vvat eda vin hod Déng Son. Ching han nbting déng tién thai ‘Tin Han, tién Ngb thi d@i Han, cée dyng oy sinh host cia 37

You might also like