1.

HAFTA
AC-AC Dönüştürücüler
AC kıyıcılar, genellikle frekans ve faz sayısını değiştirmeden, sinüsformundaki şebeke
gerilimini belirli aralıklarla keserek, çıkışgeriliminin efektif değerini kontrol eden devrelerdir.

Ac-DC DÖNÜŞTÜRÜCÜLERİN TEMEL ÖZELLİKLERİ

. Doğal komütasyonludur.
•Tristör, triyak ve diyotlar ile gerçekleştirilir.
• Faz kontrol yöntemi ile kontrol edilir.
• Efektif olarak çıkış gerilimi ayarlanır.
• Hem şebeke hem de yük tarafında yüksek değerli harmonikler oluşur.
• Omik yüklerde bile şebekeden önemli ölçüde reaktif güç çekilir.

AC-AC dönüştürücülerin farklı açılardan sınıflandırılması:

A) Faz sayısı açısından,
a) Tek fazlı AC kıyıcılar
b) Üç fazlı AC kıyıcılar
B) Kontrol açısından,
a) Tam kontrollü AC kıyıcılar
b) Yarı kontrollü AC kıyıcılar
C) Üç fazlı yükün bağlantı şekline göre,
a) Yükü Y bağlı AC kıyıcılar
b) Yükü A bağlı AC kıyıcılar

AC-AC dönüştürücülerin kontrolü:

•Bu devreler, faz kontrol yöntemini kullanır.
•Faz kontrol yönteminde genellikle faz gerilimlerine, bazen de fazlararası gerilimlere göre
kontrol sinyalleri üretilir.
•Bu pozitif ve negatif sinyaller ilgili pozitif ve negatif elemana uygulanır.

Bu yöntemde, faz veya fazlar arası bir AC gerilimin sıfır noktaları ile pozitif ve
negatif aralıkları algılanır. Her bir yarı periyotta bir testere dişi sinyal üretilir. Bu
sinyal bir kontrol gerilimi ile karşılaştırılarak, Pozitif ve Negatif olmak üzere 2
çıkış sinyali üretilir.
α=V kont. 180°
Vtdmax

Doğrultuculara benzer bir şekilde, AC kıyıcılarda da faz kontrol açısı a genellikle 0

ile aralığında kontrol edilmektedir. α=0 için, efektif olarak çıkış gerilimi
maksimumdur ve giriş gerilimine eşittir.αaçısı arttıkça çıkış gerilimi azalmakta ve
α= için çıkış gerilimi 0 olmaktadır.
α büyüdükçe çıkış gerilimi küçülür.

AC-AC dönüştürücülerin yapısı:

AC kıyıcılar faz başına ters-paralel bağlı 2 tristör ya da bir triyakkullanılarak gerçekleştirilir.
Not: Triyak belirli güç değerlerine kadar kullanılabilir. Ancak kullanıldığıdevrede, maliyeti
düşürür ve kontrolü kolaylaştırır. Triyak yüksek güçlerde dezavantajlıdır. 3 fazda 6 tristör
kullanılır

Tek Fazlı Temel AC Kıyıcı

Prensip olarak, AC akımın pozitif yarımdalgasını T₁ ve negatif yarım dalgasını T4
geçirmektedir.
Uygulamalarda, genellikle ters-paralel bağlı iki tristör yerinebir triyak kullanılmaktadır.
Bu durumda, akımın her iki yarım dalgasını da triyak üstlenir.

0 (0<wt<α) aralığı, iletim yok

Vg(α<wt<n) aralığı, T, iletimde
0 | (n<wt<(n+α)) aralığı, iletim yok
Vg | ((x+α)<wt<2π) aralığı, T₁ iletimde
Bu devrede, giriş ve çıkış akımları birbirine eşittir. Şebekeden çekilen akımda, DC
bileşen oluşmaz, ancak önemli ölçüde harmonik mevcuttur. Ayrıca. bu akım
kontrol açısına bağlı olarak gerilime göre geri kalmaktadır. yani yük omik bile olsa
α kontrol açısına bağlı olarak şebekeden bir reaktif güç çekilmektedir.

2. HAFTA

Endüktif yükte;
yük akımının grafiğine bakıldığı zaman yük akımının, gerilimin sıfır olduktan
belli bir zamandan sonraya kadar sıfır olmadığı görülür. Bu yükün
indüktansından kaynaklanmaktadır.
Endüktif yüklerde gerilim ileri fazda, akım geri fazdadır.

Çıkış geriliminin efektif değeri;Tek fazlı ac kıyıcı

Soru: 110V, 3 k W, α=60° (1. örneği, bu değerlere göre çözünüz.)
R=? Vç= P=?

P= V²/R R=V²/P R=110²/3.10³ = 4,033 ohmα=180/60= π/3

Vç= 110√1/π(π-π/2 +1/2 sin 2α)

Vç =98,655 v

P= V²/R P= 110²/4,033 = 2413 w = 2,4 kw

İntegral dalga kontrol

Yükün gücünün kontrolunda iki temel metot kullanılabilir. Birincisi, belirli sayıda tam
dalgayı iletime geçirir. Daha sonra yine belirli sayıda tam dalganın iletimi engellenir.
Böylece, iletim ve kesimdeki tam dalgaların sayısı ile yüke giden ortalama güç
ayarlanabilir. Şekil 6.2 de böyle bir kullanıma ait tipik bir dalga şekli görülmektedir.

İki adet uygulama yeri olarak, (1) bir haznedeki sıvıyı belirli bir
sıcaklıkta sabit tutmak için ısıtmak, (2) hava kanalına yerleştirilmiş bir ısıtıcı ile
kanaldaki havayı ısıtmak. Her iki uygulama da kapalı-döngü şeklinde olup, tam
dalgaların iletim ve kesimdeki sayılarına bağlı olarak istenilen sıcaklık kontrol
edilebilir.

Bu işlem bazı uygulamalarda kullanışlı değildir ve faz kontrolunun periyottaki her

yarım dalga için yapılması gereklidir. Şekil yükün omik olduğu durumları
göstermektedir. Bu işlem, bazı uygulamalar için uygun olan faz kontrollu bir bir çıkış
üretir. Işık karartma ve motor hız kontrolu buna bir örnektir. Motor hız kontrol metodu,
tork'un hızın karesi ile değiştiği fan'iar ve pompalar gibi sadece değişken torklu
yükler.

Şayet yüke giden dalgaların şekil 6.2 de görüldüğü gibi iletimi ve kesımı yapılırsa,
yükün ortalama gücü değişebilir. İletim paterninin tekrarlandığı, iletim zamanının,
toplam dalga zamanına oranı; yükün ortalama gücünü kontrol eder. Şekil 6.2 de, k
yükün enerjili olduğu dalga sayısı ve n ise operasyonun tam periyodundaki dalga
sayısıdır. k süresince anahtar iletimde ve güç maksimumdur. Kalan (n-k) dalga
süresince, anahtar iletimde değil ve güç sıfırdır. Omik yük durumunda ortalama güç
6.1eşitliği ile verilir:

Kapalı bir döngü sistem. x değerini ayarlanan bir noktada veya noktaya yakın
tutmaktakullanılabilir. Böyle bir sistem, kontrolun tabiatından gelen açık ve kapalılığın
birsonucu olan değişimleri düzeltmek için kontrol edilen sistemde yeterli
enerjidepolamaya bağlıdır. Bu kontrol metodunun bir avantajı, omik yüklerde sıfır
gerilimdeanahtarlama oluşmasıdır. Yük akımının değişim oranı sistemin frekansı
tarafından idareedilir ve bu değişim oranı, diğer kontrollar ile elde edilen oranla
karşılaştırıldığındaküçük olabilir. Sonuçtaki elektriksel gürültü diğer metodlara göre
küçük olabilir.
Close loopcontrol : hata oranını kontrol ederek referans değeri ile karşılaştırıp
çıkıştaki dalga sayısını dengeler. Çıkışta istediğim değeri kullanmak için kullanılan
sistemdir

Open loopcontrol: sistemin çıkışını kontrol altında tutamadığımız sistemdir.

 a) √2 = 1,414 Im = V.√2/R =61,5 AIrms = V/R = 230/5,29
Irms = Im/√2 = 61,5/√2 = 43,5 A = 43,47 A
Diğer tek fazlı AC kıyıcı devreleri
Endüstriyel uygulamalarda montajı basitleştirmek, kontrolü kolaylaştırmak, fiyatı
düşürmek vb.amaçlarla geliştirilen farklı AC kıyıcı devreleri de kullanılmaktadır.

E de pozitif alternansta t1 d2 çalışıyor. Negatif alternansta t3 ve d4 çalışıyor.

F de pozitif alternansta d1 ve d2 çalışıyor. Negatif alternansta d4 ve d3 çalışıyor.

3.hafta

Üç Fazlı Temel AC Kıyıcı

AC kıyıcılar, yaygın olarak ısıtıcı ve fırınlar gibi omik yüklerin güç kontrolünde
kullanılır. Faz başına ters-paralel bağlı 2 tristör kullanılarak gerçekleştirilen, omik
yükü Y ve A bağlı olan üç fazlı AC kıyıcılara ait temel devre şemaları Şekil 4.5'te
görülmektedir. Y bağlı her bir yük direncine çıkış faz gerilimi ve A bağlı her bir
yük direncine ise fazlar arası çıkış gerilimi uygulanır. Y bağlı dirençler faz ve A
bağlı dirençler fazlar arası gerilime göre tasarlanır. Her bir faza ait AC akımın
pozitif ve negatif yarım dalgalarını ilgili pozitif ve negatif tristörler geçirir ve
kontrol eder. Uygulamalarda, ters-paralel bağlı iki tristör yerine bir triyak
kullanılır. Bu durumda, bir faz akımının her iki yarım dalgasını da ilgili triyak
üstlenir. Yüke bağlı olmaksızın üretilen üç fazlı AC kıyıcılarda, Şekil 4.5'ten de
görüldüğü gibi, güç elemanları genellikle AC şebeke tarafına yerleştirilir.
Yükü yıldız bağlı;

Yükü üçgen bağlı;

Tek fazlı yüklere uygulanan faz kontrol metotları, çok fazlı sistemlere de ygulanabilir.
Şekil daki devre düzenlemesi, üç fazlı omik yükü besleyen gücü değiştirmek için
kullanılabilir. Triyaklar, iletimin normal başlangıcından ötede a açısı ile sırayla
geciktirirler. Sonuç dalga biçimi şekil de gösterilmektedir. Her fazdaki anahtar, ters
bağlanmış iki SCR kullanılarak da yapılabilir.
Dengeli olduğu kabul edilen yükü omik ve Y bağlı olan üç fazlı bir AC kıyıcıda,
elemanların iletim ve kesime girme işlemleri ile çıkış faz gerilimlerinin
oluşumunda karşılaşılan genel durumlar aşağıda sıralanmıştır.
1. Sadece bir eleman iletime giremez ve iletimde kalamaz. Birlikte iletimde
olan diğer bir eleman kesime girdiğinde bu da kesime girer.
2. Aynı faza ait 2 eleman birlikte iletimde olamaz. Bunlardan birisi iletimde
iken, diğeri iletime giremez.
3. Sadece pozitif veya sadece negatif elemanlar iletime giremez ve iletimde
kalamaz, bunlar üzerinden bir akım devresini tamamlamaz.
4.Her bir faz kolundan birer adet olmak üzere 3 eleman iletimde iken, her bir
çıkış faz gerilimi ilgili giriş faz gerilimine eşit olur.
5. Herhangi 3 eleman iletimde iken, normal iletim süresi dolan veya sinyali
kesilen bir eleman, içerisinden geçen akım 0 olacağından kesime girer.
6. Herhangi 2 faz kolundan birer adet olmak üzere 2 eleman iletimde iken, bu 2
faza ait çıkış faz gerilimleri, bu fazlara ait fazlar arası gerilimin yarısına eşit
olur, ayrıca 3. faza ait çıkış gerilimi 0 olur.
7. Herhangi 2 eleman iletimde iken, normal iletim sırası gelen veya sinyali
verilen 3. faza ait bir eleman, içerisinden akım geçeceğinden iletime girer.
8. Yine herhangi 2 eleman iletimde iken, bu elemanlar ancak içlerinden geçen
akımın 0 olmasıyla birlikte kesime girerler.
CEVAP
A) I=V/R P=3I².R
I=110/40 =3(2,75)².40
I=2,75 A = 907,5 W

B) Vç = 102,19 V Pç= 3. Vç²/R = 783,209 W

4.HAFTA

DC-DC
DÖNÜŞTÜRÜCÜLER
5.1. GİRİŞ
5.1.1. TEMEL ÖZELLİKLER VE SINIFLANDIRMA

DC-DC Dönüştürücü (DC Kıyıcı veya DC Gerilim Ayarlayıcı), genel olarak bir
DC gerilimi yine bir DC gerilime dönüştürür. DC-DC dönüştürücülerin temel blok
şeması Şekil 5.1’de verilmiştir. Burada, vd giriş gerilimi, vdç çıkış gerilimi, id giriş
akımı, idç çıkış akımı ve DSG serbest-geçiş diyodudur.
Şekil 5.1. DC-DC dönüştürücülerin temel blok şeması