Matematyczne zadania retro w nowej odsłonie Kinga Gałązka

..............................................................................................................................

Moduł 1
Zadania arytmetyczne

O czym będzie
 O starych polskich zadaniach
 O zadaniach znanych od starożytności

O starych polskich zadaniach

Jeszcze w połowie XII w. nauka w szkołach
polskich stała na bardzo niskim poziomie.
Matematyka na przykład miała za zadanie
przygotować uczniów do zrozumienia tylko
rachuby czasu i podstawowych zjawisk
zachodzących na nieboskłonie. Na wyższych
szczeblach nauczania, uczono się na pamięć kilku
najważniejszych twierdzeń Euklidesa.

W tym okresie matematycy polscy, np. Erazm Witelo wydawali

dzieła naukowe za granicą.
Dopiero w 1364 r., gdy król Kazimierz Wielki założył w Krakowie
uniwersytet, nastąpił rozkwit nauki. Matematykę wykładaną
w Akademii cechuje ten sam poziom co i na innych uczelniach
europejskich.
Studenci uczą się geometrii Euklidesa oraz działań na liczbach
całkowitych i ułamkach. W latach 1360 - 1500 powstaje wiele dzieł
matematycznych, głównie w języku łacińskim, tworzonych przez
takich uczonych jak Marcin Król z Żurawicy, Jan z Głogowa,
Marcin Bylica z Olkusza.

W okresie odrodzenia nastąpił w Polsce rozkwit postępowej myśli

i kultury naukowej. Ukazały się pierwsze dzieła pisane w języku
polskim, w tym także w zakresie literatury matematycznej.
Ich autorami są Tomasz Kłos, Bernard Wojweódka

str. 1
oraz Stanisław Grzepski ( Geometya to jest miernicka nauka -
1566 r. ).
Od tej pory, zdobywanie wiedzy matematycznej stało się znacznie
łatwiejsze, gdyż większość podręczników była już pisana po polsku.

W XIV - XVII w. wielu Polaków studiowało za granicą. Również

nasza Akademia w Krakowie cieszyła się dużą popularnością wśród
studentów z innych krajów europejskich. Przepływ myśli naukowej
był zatem swobodny i matematycy polscy mogli czerpać z dorobku
uczonych całej Europy i odwrotnie.

Stąd pochodzą też zadania, które można rozwiązywać z

dziećmi i w szkole podstawowej i z młodzieżą w szkole
ponadpodstawowej.
Zachęcajmy uczniów do rozwiązywania tych zadań
różnymi sposobami :
 przez zgadywanie i sprawdzanie poprawności
przypuszczeń,
 arytmetycznie,
 układając proporcje (jeśli się da),
 graficznie,
 układając równanie,
 rozwiązując układ równań (w szkole ponadpodstawowej).
A może jeszcze innymi sposobami, o których dorosłym nawet się nie
śniło.
Jednak preferowane sposoby, to arytmetyczne i graficzne – uczą
rozumowania .

I. Rozmaite rachunki dla szkolnej młodzi

Zadanie 1 z 1916 r.
Książka z oprawą kosztuje 40 rubli. Wartość oprawy
stanowi 10% wartości książki z oprawą. Jak jest wartość
książki bez oprawy ?

Zadanie 2 z 1916 r.
Krawiec użył na 2 surduty 5 łokci sukna. Ile sukna użyje na
uszycie 9 takich surdutów ?

str. 2
Zadanie 3 z 1662 r.
Jedna zacna matrona,
Wiele ucieszona
Tanio 20 łokci płótna kupiła
I tylko 5 grzywien zapłaciła.
Dowiedziała się o tem sąsiadka i wnet do
kramarza bieży,
Niech i jej 4 łokcie płótna odmierzy.
Jeszcze do tego 3 sztuki skór wołowych chciała.
Każda skóra po grzywnie stała,
Pytam młodą brać,
co za wszystko przyszło sąsiadce dać.

Zadanie 4 z 1778 r.

Kawaler za powrotem z cudzych krajów zapytany,

wiele mil ujechał powrotnej drogi, tak odrzecze:
Jazda moja morzem to szósta część całej drogi, jazda
zaś lądem to ćwierć drogi. Wszystko to 400 mil
czyni, a wtem i 10 mil rzeką płynąć miałem honor.
Pytam - ile mil jechał lądem, a ile morzem.

Zadanie 5 z 1775 r.

Homer do Heizoda spytany, sił a Greków pod

Troie, odpowiedział :
- Był o kuchni 7, z których na 50 stoł ów
zastawiono potrawy, przy każdym stole był o 900
Greków.
Zgadni sił a był o tych Greków.

Słowniczek terminów staropolskich

Łokcie, mile - dawne jednostki miary długości

Grzywna - siedemnastowieczna moneta. 1 grzywna to 93 groszy.
Stać - kosztować
Surdut - wierzchni wizytowy ubiór męski w postaci długiego
kaftana z ciemnego sukna zapinanego z przodu na guziki,
noszony w XIX i XX w.
Młodź - młodzi

str. 3
 II. Ciekawe kwestye

Zadanie 1 z 1778 r.
Felicyan i Dyonizy wygraną w karty 1250
czerwonych złotych podzielili między siebie.
Dyonizy od razu utracił w karty 120
czerwonych złotych, a Felicyan 529
czerwonych złotych i wtedy Dyonizemu
zostało 4 razy więcej niż Felicyanowi.
Pytam zatem jaka suma każdemu z podziału się dostała ?

Zadanie 2 z 1760 r.
Funt pieprzu kosztuje 7 groszy, a funt imbiru 5 groszy. Chciał
jeden kupić 24 funtów pieprzu i imbiru, pod tą kuratelą, żeby się
kramarzowi należały równe pieniądze tak za pieprz, jak i za
imbir. Wiele jednemu się dostało pieprzu, a wiele imbiru ?

Zadanie 3 z 1775 r.
Kawaler z wizytą do dam przyszedłwszy,
widząc ich znaczne grono rzekł: kłaniam
damy, których dwa razy tyle ile nas
kawalerów mam honor zaoczyć.
Jedna z nich na to odpowie: gdyby nas o 10
mniej było, to bez waćpana byłoby nas tyle,
ilu kawalerów.

Pytam ile dam onych, a ilu kawalerów było, jeśli wszystkich 21 się
naliczyło.

Słowniczek terminów staropolskich

Kwestya - tu zadania, problemy
Felicyan, Dyonizy - Felicjan, Dionizy , imiona męskie
Imbir- bylina po wysuszeniu używana jako przyprawa o silnym
korzennym zapachu i smaku oraz jako surowiec farmaceutyczny
Funt - dawna jednostka wagi
Pod kuratelą - pod warunkiem
Kramarz- handlarz
Waćpan - pan
Czerwony złoty - dawna jednostka monetarna

str. 4
 III. Problemma dla każdego zrozumienia
przystosowane

Zadanie 1 z 1778 r.
- Połowa mych służących w polu robi,
Trzecia część ryby łowi.
Trzech na polowanie wysłałem.
Pytam: wiele służących miałem ?
Zadanie 2 z 1916 r.

Z dubeltówki trzy razy strzelono

I szybko obliczono:
Na odległość sążni 340 pierwsza kula wypadła,
Druga o 6 sążni dalej spadła.
Trzecia wylądowała w lesie,
Bo na przeciętną odległość 362 sążnie dubeltówka
niesie.
Pytam dziatwo mała, wiele więcej od drugiej trzecia
kula wylądowała.

Zadanie 3 z 1775 r.
Ma ojciec 38 lat własnie,
A jego syn lat 11.
Siła lat im potrzeba żyć, niech kto odpowie,
Aby syn miał ojcowskich lat połowę.

Zadanie 4 z 1662 r.

Kupił stado owiec handlarz jeden,

Za każde 5 sztuk płacił złotych reńskich siedem.
Stado zaraz przedał -
Za każde 12 sztuk owiec 17 złotych reńskich
otrzymał.
Zarobił na wszystkich owcach 28 złotych
reńskich i kwita.
Wiele było wszystkich owiec, ja pytam.

Zadanie 5 z 1779 r.
Co to jest za liczba, która by dwiema ze czterech częsci uczynił a
120?

str. 5
Zadanie 6 z 1780r.
Przyniósł jeden do kotlarxa miedzi starey po 53 ¼ funktów, każdy
po 14 groszy. Wziął na to od kotlarza miedzi nowey po 47 ½ funta,
każdy funnt po 18 groszy. Który z nich ma dopł acić drugiemu?
I ile?

Zadanie 7 z 1785r

Ma pan roczney intraty 35900 zł otych. Ta, żeby mu

na rok starczył a , chce wiedzieć, ile na każdy dzień
może ekspensować?

Zadanie 8 z 1785r
Co to jest za liczba, która by dwiema ze czterech części
uczynił a 120?

Słowniczek terminów staropolskich

Pronblemma - problem
Wiele, siła - ile
Sążeń - dawna jednostka długości równa 3 łokcie
Dziatwa - dzieci, młodzieź
Złoty reński - dawna jednostka monetarna
Dubeltówka - dwururka, najpospolitsza broń myśliwska śrutowa o
dwóch gładkich ułożonych obok siebie lufach, co umożliwia szybkie
oddanie dwóch strzałów.

Zamiast podsumowania – przysłowie

Trzy po trzy, a po żadnej nic.

str. 6
O zadaniach znanych od
starożytności

Motto
Kto ma wszystkiego dość, jeszcze więcej chce.

Platon i Sokrates

Uczeń Platona i Sokratesa wybrał takie

dwie liczby naturalne większe od 1,
których suma jest mniejsza od 20.

Platon poznał sumę tych liczb,

a Sokrates ich iloczyn. Każdy z nich
znał tylko swoją liczbę i obaj wiedzieli, że
mają sumę i iloczyn pewnych liczb.
Potem Platon i Sokrates przeprowadzili następującą rozmowę:
Sokrates: Nie wiem jakie to liczby.
Platon: Wiedziałem, że nie będziesz wiedział.
Sokrates: A teraz to już wiem.
Platon: A teraz to ja też wiem.
Jakie liczby wybrał uczeń Platona i Sokratesa?

Zadanie prawnicze
Ktoś umierając pozostawił żonę oczekującą przyjścia na świat
dziecka. Zrobił Tedy zapis, mocą
którego w razie przyjścia na świat
potomka płci męskiej miał
On otrzymać 2/3 spadku, matka zaś
1/3, w razie przeciwnym córka miała
odziedziczyć 1/3, a matka 2/3 majątku.
Urodziły się bliźnięta. Jak wypełnić
wolę zapisodawcy?

str. 7
Zadanie Fibonacciego
7 kobiet idzie do Rzymu. Każda kobieta prowadzi 7 mułów. Każdy
muł dźwiga 7 worków.
W każdym worku jest 7 chlebów. W każdym chlebie jest 7 noży.
Każdy nóż jest w 7 pochwach.
Ile jest przedmiotów?

Zadanie Alkuina
Trzech zazdrosnych mężów pragnie
przeprawić się ze swymi żonami przez
rzekę.
Mają do rozporządzania łódkę bez
wioślarza, przy tym tak małą, że może ona
pomieścić tylko dwie osoby.
Należy rozstrzygnąć, w jaki sposób mają się
przeprawić, żeby żadna z pań nie została
w towarzystwie innych panów podczas nieobecności swego męża

Zadanie Alkuina
Wieśniak musi przewieźć przez rzekę
wilka, kozę i kapustę. Łódka jednak jest
tak mała, że może się w niej zmieścić
tylko wieśniak i jedno z tych trojga.
Jeśli zostawi wilka z kozą, to wilk zje
kozę. Jeśli zostawi kozę z kapustą, to
koza zje kapustę. Jak poradzi sobie wieśniak z transportem?
Oczywiście nie można zostawić kozy i kapusty ani wilka z kozą.
W jaki sposób farmer powinien przeprawić się z dobytkiem przez
rzekę?

Chart i zając
Chart ujrzał zająca w odległości 150 stóp i ruszył w pogoń. Skok
zająca ma 7 stóp, a skok charta wykonany w tym samym czasie 9
stóp.
Po ilu skokach chart dogoni zająca?

Zadanie Poissona
W beczułce znajduje się 12 pintów wina
burgundzkiego (pinta – dawna francuska
miara objętości, 1 pinta = 0,568 litra).

str. 8
 Barman chce odmierzyć dokładnie połowę ilości wina
znajdującego się w beczułce, ale nie dysponuje naczyniem o
pojemności 6 pintów.
Posiada on jednak dwa puste naczynia o pojemności 8 pintów i 5
pintów.
W jaki sposób może on za pomocą tych naczyń odmierzyć dokładnie 6
pintów wina

Zadanie Einsteina
Pięciu ludzi mieszka w pięciu różnych domach,
z których każdy ma inny kolor.
Wszyscy palą pięć różnych marek papierosów i piją
pięć różnych napojów. Poza tym jeszcze hodują
zwierzęta pięciu różnych gatunków.
– Norweg zamieszkuje pierwszy dom
– Anglik mieszka w czerwonym domu
– Zielony dom znajduje się po lewej stronie
domu białego
– Duńczyk pija herbatkę
– Palacz Rothmansów mieszka obok hodowcy kotów
– Mieszkaniec żółtego domu pali Dunhille
– Niemiec pali Marlboro
– Mieszkaniec środkowego domu pija mleko
– Palacz Rothmansów ma sąsiada, który pija wodę
– Palacz Pall Malli hoduje ptaki
– Szwed hoduje psy
– Norweg mieszka obok niebieskiego domu
– Hodowca koni mieszka obok żółtego domu
– Palacz Philip Morris pija piwo
– W zielonym domu pija się kawę
Pytanie: Kto hoduje rybki?

Kapelusze
W pudle znajdują się kapelusze: 2 białe i 3
czarne. Trzy z tych kapeluszy włożono na
głowy trzech panów A, B, C, którzy byli
ustawieni gęsiego w ten sposób, że pan A
widział przed sobą panów B i C, pan B
widział tylko pana C, a pan C nie widział
ani pana A, ani pana B.
Żaden z nich nie widział swego kapelusza, nie odwracał się ani
nie widział dwóch kapeluszy, które zostały w pudle.

str. 9
Zapytano pana A, jaki ma kapelusz: odpowiedział, że nie wie.
Zapytano pana B: odpowiedział również, że nie wie.
Wtedy pan C oświadczył: Wobec tych odpowiedzi panów A i B już
wiem, jaki mam kapelusz na głowie.
Jakie jest rozumowanie pana C?

Fortel Józefa Flawiusza

Józef Flawiusz pochodził z kapłańskiego

rodu. Urodził się w Jerozolimie 37 r. Był w
Rzymie za panowania cesarz Wespazjana,
potem powrócił do Judei i brał udział w
powstaniu Żydów przeciwko panowaniu
rzymskiemu.

Po stłumieniu powstania i zburzeniu

Jerozolimy żołnierze rzymscy wyłapywali
powstańców i brali ich do niewoli. Flawiusz
z garstką powstańców (41 osób) umkną i
ukrył się w grocie.
Nie widząc żadnego wyjścia, Flawiusz zaproponował zmęczonym,
goniącym resztą sił wojownikom, aby się poddali Rzymianom.
Ale Żydów ogarnęła wściekłość. Postanowili raczej wzajemnie się
uśmiercić niż oddać w ręce wrogów.
Nie pomagały żadne perswazje. Żydowscy wojownicy zagrozili
Flawiuszowi, że wzajemne uśmiercanie rozpoczną właśnie od
niego.
Ale mądry Flawiusz obmyślił pewien fortel, w który wtajemniczył
tylko swojego przyjaciela.

W krytycznym dniu Flawiusz ustawił wszystkich wojowników (w tej

liczbie siebie i swego przyjaciela) w jednym szeregu i oznajmił, że
zabijany będzie kolejno każdy trzeci wojownik, licząc od
pierwszego z lewej strony szeregu.
Po pierwszym przeliczeniu nastąpi drugie, potem trzecie, aż
wszyscy będą wymordowani.
Na którym miejscu w szeregu postawił Flawiusz swego przyjaciela,
a na którym siebie, jeżeli w żadnym przeliczeniu nie wypadła im
śmierć, chociaż przypadła wszystkim pozostałym 39 wojownikom?

str. 10
Zadanie Luca Paciolli
Na szczycie drzewa, 60–łokciwej wysokości siedzi mysz. Przy pniu
drzewa na ziemi siedzi kot.
Mysz złazi co dzień o ½ łokcia w dół, a
co noc o 1/6 łokcia włazi z powrotem do
góry.
Kot wspina się w ciągu dnia o 1 łokieć w
górę, a w ciągu każdej nocy złazi o ¼
łokcia w dół.
Drzewo rośnie tak, że każdego dnia jest o ¼ łokcia wyższe, zaś w
ciągu nocy kurczy się w swej
wysokości o 1/8 łokcia. Kiedy kot dojdzie do myszy i jaką wysokość
będzie wówczas miało drzewo?

Zamiast podsumowania – przysłowie

Doczekała się świeca wieczora

str. 11