II

Prawoznawstwo
mgr Adam Płusa
 Prawo i wartości
• Prawo = zjawisko kulturowe
• Wartości – coś cennego, pożądanego
• Wartości w prawie – zasady i przekonania
 Podział wartości
• 1 grupa

• Byty obiektywne
• Absolutyzm aksjologiczny -
wartości są niezmienne i tworzą
trwały, pewny układ odniesienia Wartości typu zdrowie, życie,
• Przykład filozofia św. Tomasza – bezpieczeństwo
wartości tak jak inne byty istniejące
obiektywnie mogą być przedmiotem
poznania ludzkiego
(Kognitywizm)
 Podział wartości
• 2 grupa

• Byty subiektywne
• Relatywizm aksjologiczny - wartości
są tym co jest uznawane w danym czasie
za cenne, wartościowe, nie mają stałego
charakteru, historycznie i społecznie Wartości typu duma rodzinna,
uwarunkowane
• Wartości nie mogą być przedmiotem
poznania
(akognitywizm/antykognitywizm)
• Pozytywizm prawniczy – wartości nie
mogą
• Kognitywizm - pogląd, zgodnie z którym etyka normatywna ma poznawczy,
naukowy charakter i można o jej tezach orzekać, czy są prawdziwe, czy fałszywe.
• oceny, normy i wartości mają właściwości poznawcze są poznawalne.
• Kognitywizm przypisuje sądom moralnym wartość logiczną.

• Akognitywizm/Antykognitywizm - pogląd etyczny zakładający nieistnienie

obiektywnych wartości etycznych i moralnych, uznający je za wynikające z
jednostkowego bądź zbiorowego przeświadczenia
• wypowiedzi inne niż zdania, w tym zwłaszcza oceny i normy, nie mają wartości
poznawczej, nie są ani prawdziwe, ani fałszywe. Kwestie moralne, wartości nie podlegają̨
kwalifikacji poznawczej. Tak więc człowiek nie jest w stanie poznać tego, co dobre czy
moralnie powinne.
 Pogląd pośredni
• Pewne wartości mają charakter stały i niezmienny
• Inne są zrelatywizowane do czasu, miejsca, grupy, jednostki
Preambuła do konstytucji RP

W trosce o byt i przyszłość naszej Ojczyzny,

odzyskawszy w 1989 roku możliwość suwerennego i
demokratycznego stanowienia o Jej losie,
my, Naród Polski – wszyscy obywatele Rzeczypospolitej,
zarówno wierzący w Boga
będącego źródłem prawdy, sprawiedliwości, dobra i piękna,
jak i nie podzielający tej wiary,
a te uniwersalne wartości wywodzący z innych źródeł,
 W projekcie Konstytucji…

(…) jak i niepodzielający tej wiary, a uznawane przez siebie wartości

wywodzący z innych źródeł (…)
 Preambuła

(…) w poczuciu odpowiedzialności przed Bogiem lub przed własnym

sumieniem, ustanawiamy Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej (…)
 Preambuła
Wszystkich, którzy dla dobra Trzeciej Rzeczypospolitej tę Konstytucję będą
stosowali,
wzywamy, aby czynili to, dbając o zachowanie przyrodzonej godności
człowieka,
jego prawa do wolności i obowiązku solidarności z innymi,
a poszanowanie tych zasad mieli za niewzruszoną podstawę
Rzeczypospolitej Polskiej.
 Systemy normatywne
• Kultura – zbiór reguł dostarczających społecznej, zewnętrznej ramy
odniesienia dla ludzkiej aktywności (zachowania ludzi)
• Wzory zachowań – działania godne naśladowania ze względu na
uznanie pewnych stanów rzeczy lub przedmiotów za cenne (prawo,
moralność, obyczaje)
• Charakter normatywny
• Charakter nienormatywny
 Jeden podmiot wiele ról
Członek rodziny
Człowiek

Mieszkaniec miasta
Członek wspólnoty etnicznej

Student Uczelni Łazarskiego Członek grupy formalnej

Absolwent Członek grupy nieformalnej

 Jeden podmiot wiele ról
• Istnienie grupy społecznej = formułowanie rozmaitych norm,
regulujących włączenie/wykluczenia z grupy i wyznaczających
zachowania członków
• Podleganie wielu normom jednocześnie (sieć normatywna)
• Możliwość kolizji norm np. norma moralna vs. norma prawna
 Systemy normatywne
Normy moralne
• Odnoszące się do tych zachowań człowieka i tych jego intencji i postaw,
które poddawane są ocenie z punktu widzenia szeroko rozumianej idei
dobra
• Dobre/słuszne/sprawiedliwe – ze względu na żywione przez kogoś oceny
• Społeczna gwarancja prawa
• Inkorporacja norm moralnych do prawa na zasadzie funkcjonalnej
• Ważne określenie listy wartości i ich hierarchii
Normy moralne według Marii Ossowskiej

• Obrona biologiczna istnienia

• Obrona godności
• Obrona niezależności
• Obrona prywatności
• Obrona zaufania
• Obrona sprawiedliwości
• Usuwanie konfliktów
 Systemy normatywne
• Jakie oczekiwania wobec człowieka i jego działań zawarte są w jej
normach
• Maksymalistyczny – miary moralnej doskonałości (postępowanie ludzkie
podlega moralnej ocenie tego kryterium) – moralność cnót

• Minimalistyczny – zasady dobrego, bezkonfliktowego współżycia z innymi

ludźmi
 Moralność a etyka
• Moralność – zespół poglądów, ocen, norm i wzorców osobowych
ukształtowanych historycznie i regulujących w danym
społeczeństwie całokształt stosunków międzyludzkich z punktu
widzenia dobra i zła, słuszności i niesprawiedliwości

• Etyka – dyscyplina naukowa, systematyzująca naszą wiedzę o

moralności i wskazująca na wyższym poziomie abstrakcji ideały i
zasady postępowania, kwalifikowane jako pożądane albo nie
 Normy religijne
• Dobro vs. zło, dobry uczynek vs. grzech
• Normy moralne, normy obyczajowe, normy wewnątrzorganizacyjne
Na strukturę organizacyjną Kościoła katolickiego
składają się metropolie i diecezje. Metropolia składa
się z kilku diecezji a na jej czele stoi arcybiskup
metropolita zarządzający równocześnie jedną z
diecezji
 Normy religijne
• Dobro vs. zło, dobry uczynek vs. grzech
• Normy moralne, normy obyczajowe, normy wewnątrzorganizacyjne
• Uzasadnione przez odwołanie się do autorytetu
Boga/absolutu/bogów/istoty najwyższej
• Możliwość pokrywania się norm moralnych lub prawnych z normami
religijnymi
• Separacja prawa i religii
• Teologiczne uzasadnienie, sakralne zabarwienie, są bronione przez
kościół, dysponują specyficznymi sankcjami
 Normy obyczajowe
• Odwołują się do określonej konwencji społecznej i dotyczą
zachowań ujmowanych w kategoriach „jest lub nie jest przyjęte”
albo „wypada lub nie wypada czynić” w danych okolicznościach,
danym środowisku
• mniejszy wpływ na normy prawne niż moralne
 Normy obyczajowe
Art. 105c § 1. ustawy o postepowaniu egzekucyjnym w
administracji
Licytacja odbywa się ustnie i rozpoczyna się od wywołania ceny.
Zaoferowana cena przestaje wiązać uczestnika licytacji, jeżeli inny
uczestnik zaoferował cenę wyższą, zwaną dalej "postąpieniem".
Pracownik obsługujący organ egzekucyjny udzieli przybicia
licytantowi, który zaoferował najwyższą cenę, jeżeli po trzykrotnym
wezwaniu do dalszych postąpień nie zaoferowano wyższej ceny.
 Normy obyczajowe
Art. 105c § 1. ustawy o postepowaniu egzekucyjnym w
administracji
Licytacja odbywa się ustnie i rozpoczyna się od wywołania ceny.
Zaoferowana cena przestaje wiązać uczestnika licytacji, jeżeli inny
uczestnik zaoferował cenę wyższą, zwaną dalej "postąpieniem".
Pracownik obsługujący organ egzekucyjny udzieli przybicia
licytantowi, który zaoferował najwyższą cenę, jeżeli po trzykrotnym
wezwaniu do dalszych postąpień nie zaoferowano wyższej ceny.
 Normy obyczajowe
• Odwołują się do określonej konwencji społecznej i dotyczą
zachowań ujmowanych w kategoriach „jest lub nie jest przyjęte”
albo „wypada lub nie wypada czynić” w danych okolicznościach,
danym środowisku
• mniejszy wpływ na normy prawne niż moralne
Normy obyczajowe
Art. 217 §1 k.k.
Kto uderza człowieka lub
w inny sposób narusza
jego nietykalność cielesną,
podlega grzywnie, karze
ograniczenia wolności
albo pozbawienia wolności
do roku.
 Normy obyczajowe
• Odwołują się do określonej konwencji społecznej i dotyczą
zachowań ujmowanych w kategoriach „jest lub nie jest przyjęte”
albo „wypada lub nie wypada czynić” w danych okolicznościach,
danym środowisku
• mniejszy wpływ na normy prawne niż moralne
• Państwo nie może ich tolerować, co do zasady
Normy obyczajowe

Art. 189 § 1.
Kto pozbawia człowieka
wolności, podlega karze
pozbawienia wolności od 3
miesięcy do lat 5.
 Normy obyczajowe
• Odwołują się do określonej konwencji społecznej i dotyczą
zachowań ujmowanych w kategoriach „jest lub nie jest przyjęte”
albo „wypada lub nie wypada czynić” w danych okolicznościach,
danym środowisku
• mniejszy wpływ na normy prawne niż moralne
• Państwo nie może ich tolerować, co do zasady
• Anonimowość źródła
 Normy organizacji społecznych i
politycznych
• Zależą w dużej mierze od państwa i w różnym stopniu ich
funkcjonowanie jest regulowane przez normy prawne
• Normy sankcjonujące są adresowane do członków tych organizacji i
są ustalane przez odpowiednie ich organy w statutach
• Autonomia – same rozstrzygają o własnych sprawach
• Normy nie mogą być sprzeczne z powszechnie obowiązującym prawem
 Normy moralne a prawne
• Przedmiot regulacji
• normy moralne odnoszą się nie tylko do zewnętrznych zachowań człowieka,
ale także do jego pobudek i intencji – przeżyć emocjonalnych i
intelektualnych
• Normy moralne odnoszą się nie tylko do relacji między ludźmi, ale też do
relacji wobec samego siebie, wobec Boga
• Nie wolno czynić drugiej osobie krzywdy

• Art. 148 §1 k.k. Kto zabija człowieka, podlega karze pozbawienia wolności
na czas nie krótszy od lat 8, karze 25 lat pozbawienia wolności albo karze
dożywotniego pozbawienia wolności.
• Art. 156 §1 k.k. Kto powoduje inne niż określone w art. 155 uszkodzenie
ciała lub rozstrój zdrowia człowieka, podlega karze pozbawienia wolności
od 6 miesięcy do lat 5.
• Art. 158 §1 k.k. Kto bierze udział w bójce lub pobiciu, w którym naraża się
człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo
nastąpienie skutku określonego w art. 156 § 1 lub w art. 157 § 1,podlega
karze pozbawienia wolności do lat 3.
• Art. 162 §1 k.k. Kto, będąc dotknięty chorobą weneryczną, naraża inną
osobę na zarażenie tą chorobą, podlega karze pozbawienia wolności do lat
3.
 Przedmiot regulacji
• Myślenie o zrobieniu komuś krzywdy
• Życzenie komuś jakiejś nieprzyjemności
• Pożądanie żony przyjaciela
• Czczenie innego boga będąc katolikiem
 Normy moralne a prawne
• Sposób regulacji
• Minimalistyczny sposób regulacji jest bliższy uzasadnieniu aksjologicznemu i
celom, dla których ustanawia się normy prawne (koncentruje się na
spełnieniu określonych podstawowych obowiązków wobec siebie i innych
• Maksymalistyczny sposób regulacji dla norm moralnych (dążenie do ideału)
 Normy moralne a prawne
• Geneza norm
• Normy moralne - obowiązują ze względu na nakaz jakiegoś zewnętrznego
autorytetu, któremu przypisuje się szczególną trafność ocen moralnych np.
rodziny, organizacji (heteronomiczne)
• Mogą wypływać z nakazów sumienia lub rozumu w przekonaniu o ich słuszności,
sprawiedliwości, niezbędności samego adresata tych norm (autonomiczne)
• Internalizacja norm - Normy moralne wpajane są jednostce w procesie
wychowania (poznawanie wzorców zachowań, odnajdywanie ich sensu, uczenie i
przyjmowanie za własne, uwewnętrznianie
• Normy prawne mają heteronomiczny charakter – prawo pochodzi od
prawodawcy (jest z zewnątrz)
 Normy moralne a prawne
• Sposób ogłoszenia i formalizowania norm
• Normy moralne zazwyczaj nie są spisane, uporządkowane, ogłoszone w
formie sformalizowanych zbiorów. Informacje o nich są przekazywane za
pośrednictwem przykładów osób cieszących się uznaniem, autorytetów
moralnych
• Wyjątkowo normy moralne są stanowione i ogłaszanie ich w formie
kodeksów lub podręczników
• Normy prawne wymagają formalnego ustanowienia, prawidłowej
promulgacji
Sposób ogłoszenia
Art. 119. [Proces ustawodawczy w Sejmie]
1. Sejm rozpatruje projekt ustawy w trzech czytaniach.
2. Prawo wnoszenia poprawek do projektu ustawy w czasie rozpatrywania go przez Sejm
przysługuje wnioskodawcy projektu, posłom i Radzie Ministrów.
3. Marszałek Sejmu może odmówić poddania pod głosowanie poprawki, która uprzednio nie
była przedłożona komisji.
4. Wnioskodawca może wycofać projekt ustawy w toku postępowania ustawodawczego w Sejmie
do czasu zakończenia drugiego czytania projektu.
Art. 120. [Proceduralne przesłanki ważności uchwalania ustaw]
Sejm uchwala ustawy zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów, chyba
że Konstytucja przewiduje inną większość. W tym samym trybie Sejm podejmuje uchwały, jeżeli ustawa lub
uchwała Sejmu nie stanowi inaczej.
Art. 121. [Rola Senatu w procesie ustawodawczym]
1. Ustawę uchwaloną przez Sejm Marszałek Sejmu przekazuje Senatowi.
2. Senat w ciągu 30 dni od dnia przekazania ustawy może ją przyjąć bez zmian, uchwalić
poprawki albo uchwalić odrzucenie jej w całości. Jeżeli Senat w ciągu 30 dni od dnia
przekazania ustawy nie podejmie stosownej uchwały, ustawę uznaje się za uchwaloną w
brzmieniu przyjętym przez Sejm.
3. Uchwałę Senatu odrzucającą ustawę albo poprawkę zaproponowaną w uchwale Senatu uważa
się za przyjętą, jeżeli Sejm nie odrzuci jej bezwzględną większością głosów w obecności co
najmniej połowy ustawowej liczby posłów.
 Normy moralne a prawne
• Sposób obrony wzorów określonych w normach
• Normy moralne – reakcja na naruszenie polega na potępieniu i odrzuceniu ze
strony grupy społecznej, do której należy osoba działająca niezgodnie z
powinnością (sankcja rozproszona). Sankcja w normach moralnych może
mieć również postać wewnętrznych przeżyć naruszającego normę à
wyrzutów sumienia, wstyd, żal

• Normy prawne – reakcja na naruszenie w postaci działania jakiejś

sformalizowanej instytucji (sankcja sformalizowana/skupiona)
 Związki treściowe prawa i moralności
• Moralność ma inny zakres regulacji niż prawo
• są takie zachowania, które są tylko regulowane przez moralność a przez prawo nie
• Są takie regulacje prawne, które mają pośredni związek z moralnością – zachowania
obojętne moralnie np. techniczne aspekty prowadzenia księgowości
• Są takie zachowania, które stanowią wzorzec zarówno w prawie jak i moralności

Prawo Moralność
 Związki treściowe prawa i moralności
• Moralność ma inny zakres regulacji niż prawo
• są takie zachowania, które są tylko regulowane przez moralność a przez prawo nie
• Są takie regulacje prawne, które mają pośredni związek z moralnością – zachowania
obojętne moralnie np. techniczne aspekty prowadzenia księgowości
• Są takie zachowania, które stanowią wzorzec zarówno w prawie jak i moralności

Kradzież Zabójstwo

Cudzołóstwo Zazdroszczenie
Prawo Moralność
Zgwałcenie Przejście na
czerwonym świetle
Palenie marihuany
 Prawo Moralność

Zbieżność – pokrywanie się Rozbieżność – konflikt

treści normy prawnej z między treścią norm
moralną prawnych a moralnych
 Minimum moralności
• Prawo częścią szeroko rozumianej
moralności
• Każde zachowanie regulowane prawnie jest
też regulowane przez moralność, ale nie Moralność
każde zachowanie regulowane przez
moralność jest regulowane również przez
prawo
• Relacja treści norm prawnych i moralnych Prawo
to zbieżność
• Koncepcja budząca wątpliwości
Związki funkcjonalne prawa i moralności

• Polegają na oddziaływaniu na siebie obu systemów, współkształtowaniu

się, odsyłaniu od jednych do drugich, wzajemnym wspieraniu lub
osłabianiu norm
• Proces tworzenia, stosowania, przestrzegania
• Trzeba uwzględniać zmienność norm
• Tworzenie – przekonania aksjologiczne często motywują prawodawców do
stanowienia norm określonej treści – prawo jest tworzone aby zrealizować stany
uznawane za wartościowe, sprawiedliwe, zgodne z ideą równości obywateli,
godności człowieka
 Art. 275 a §1 k.p.k.

Tytułem środka zapobiegawczego można nakazać oskarżonemu o

przestępstwo popełnione z użyciem przemocy na szkodę osoby
wspólnie zamieszkującej okresowe opuszczenie lokalu zajmowanego
wspólnie z pokrzywdzonym, jeżeli zachodzi uzasadniona obawa, że
oskarżony ponownie popełni przestępstwo z użyciem przemocy wobec
tej osoby, zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa groził.
 Opis projektu
Projekt dotyczy zapewnienia bezpieczeństwa ofiarom przemocy w
rodzinie poprzez izolację sprawców przemocy od osób
poszkodowanych, wzmocnienia roli policji, włączenia w system
zapobiegania przemocy w rodzinie sądów rodzinnych oraz powołania
Komitetu Monitorującego ds. Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie -
organu doradczo-monitorującego przy ministrze do spraw pracy i
zabezpieczenia społecznego.
Związki funkcjonalne prawa i moralności

• Ustawodawca celowo wprowadza zasady moralne do prawa w

przepisach np. kodeksu postepowania karnego – w ten sposób
normy i ideały moralne określają treść prawa oraz sposób jego
stosowania
Związki funkcjonalne prawa i moralności

Klauzule generalne - wśród norm prawnych są tez normy

świadomie niedoprecyzowane – ocena konkretnego stanu faktycznego
zostaje powierzona organowi stosującemu prawo
 ZWS
• Art. 5. [Nadużycie prawa podmiotowego]
Nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-
gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego.
Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie
prawa i nie korzysta z ochrony.
• Art. 140. [Uprawnienia właściciela]
W granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego właściciel
może, z wyłączeniem innych osób, korzystać z rzeczy zgodnie ze społeczno-
gospodarczym przeznaczeniem swego prawa, w szczególności może pobierać
pożytki i inne dochody z rzeczy. W tych samych granicach może rozporządzać
rzeczą.
 Rażąca niewdzięczność
• Art. 898 § 1. [Odwołanie darowizny z powodu rażącej
niewdzięczności]
Darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli
obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności.
 Ważne powody
• Art. 21. [Rozporządzanie zarobkiem]
Osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może bez zgody
przedstawiciela ustawowego rozporządzać swoim zarobkiem, chyba że sąd
opiekuńczy z ważnych powodów inaczej postanowi.

• Art. 990. [Zwolnienie wykonawcy testamentu z obowiązków]

Z ważnych powodów sąd może zwolnić wykonawcę testamentu.
Związki funkcjonalne prawa i moralności

• W procesie interpretacji prawa – przepisy mogą być nieostre lub

niejasne w niektórych stanach faktycznych i wtedy uznawane
społecznie wartości mogą być pomocne przy wyborze najlepszego
znaczenia przepisu
• Dorobek języka prawnego w społecznej praktyce
 Obowiązywanie prawa z perspektywy
wartości
• Co w sytuacji rozbieżności prawa z normami moralnymi?
• Odebranie mocy obowiązywania
• Stopniowe odbierania prawu cechy prawowitości (legitymacji społecznej) à
odrzucenie porządku prawnego przez społeczeństwo
• Wzajemne osłabienie à spadek gotowości adresatów do przestrzegania
 Kultura prawna
• Wąsko - wiedza jednostki i grup społecznych o obowiązującym prawie,
stosunek do tego prawa, oceny prawa i postulaty co do jego zmian
(świadomość prawna)

• Szeroko - stan prawa, doktryny prawne i nauka o prawie, źródła prawa,

stosunek norm prawnych do norm religijnych i instytucje polityczne
zajmujące się tworzeniem i stanowieniem prawa oraz to wszystko co
wchodzi w wąskie znaczenie
 Co różnicuje kultury prawne
• Rozumienie prawa – założenia pozytywistyczne albo
prawnonaturalne
• Rola i znaczenie prawa – szacunek do prawa albo traktowanie bez
respektu
 Co różnicuje kultury prawne
• Sposób tworzenia
• kraje civile law (prawo stanowione) – w drodze specjalnych procedur przez
wyodrębnienie organy prawodawcze – spisane i publicznie ogłaszane akty
normatywne
• common law (prawo powszechne) – część prawa tworzona jest w procesie
wyrokowania przez sędziów i o treści norm można dowiedzieć się ze zbiorów
orzeczeń sądowych
 Precedens
Orzeczenie sądu, które ma moc wiążącą w odniesieniu do
późniejszych orzeczeń w podobnych sprawach.
 Co różnicuje kultury prawne
Odmienne cele
• Aktualnie prawo jako regulator
granic władzy publicznej
• Prawo jako instrument
panowania politycznego, za
którego pośrednictwem ludzie
władzy skutecznie kierują
cudzymi zachowaniami i
poddają je kontroli
 Idea sprawiedliwości
• Zasadniczy wymóg prawa i instytucji/osób je stosujących
• Znaczenie sprawiedliwości nie jest jasne
• Sprawiedliwość jako kryterium oceny może dotyczyć:
• Osoby sędziego
• Normy prawa materialnego, na podstawie której wydany ma być wyrok
• Procedury wydawania wyroku
• Wyroku jako podsumowanie całego procesu
 Idea sprawiedliwości

• Sprawiedliwość to cnota doskonałości etycznej – cecha człowieka

przejawiająca się w jego postępowaniu

• żyć uczciwie nikogo nie krzywdzić, każdemu oddawać, to co jego

 Sprawiedliwość Arystotelesa

• Sprawiedliwość wyrównawcza – odpłata za dobro i

świadczenia otrzymane od innych oraz zło, które inni wyrządzają

• Sprawiedliwość dystrybutywna – dzielenie ciężarów lub

nagród między zobowiązanych lub zasłużonych
 Podsumowując

• Sprawiedliwość jest rozumiana jako dobro etyczne – cnota, postawa

• Sprawiedliwość jest rozumiana, jako uznawana przez ludzi zasada

regulująca wymianę dóbr albo przydzielania dóbr
 Materialne koncepcje sprawiedliwości
rozdzielczej
• Każdemu według jego dzieł
– ważny ostateczny efekt
działalności człowieka, bez
względu na inne okoliczności
 Materialne koncepcje sprawiedliwości
rozdzielczej
• Każdemu według jego zasług –
odnosząc do efektów działań, do
sytuacji w której powstały dokonania,
nakładów pracy, trudów, jakie
należało ponieść, przeszkód, jakie
trzeba było przezwyciężyć
 Materialne koncepcje sprawiedliwości
rozdzielczej
• Każdemu według jego potrzeb
– wyszczególnienie obiektywnych
kryteriów oceny potrzeb ludzkich i
formułowanie na ich podstawie
minimum socjalnego dla ludzi
najbardziej potrzebujących
• Art. 8. [Kryterium dochodowe] ustawa o Pomocy społecznej
1. Prawo do świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej, z zastrzeżeniem art. 40,
art. 41, art. 53a i art. 91, przysługuje:
• osobie samotnie gospodarującej, której dochód nie przekracza kwoty 701 zł 2 , zwanej dalej
"kryterium dochodowym osoby samotnie gospodarującej",

• osobie w rodzinie, w której dochód na osobę nie przekracza kwoty 528 zł 3 , zwanej dalej
"kryterium dochodowym na osobę w rodzinie",

• rodzinie, której dochód nie przekracza sumy kwot kryterium dochodowego na osobę w
rodzinie, zwanej dalej "kryterium dochodowym rodziny"

- przy jednoczesnym wystąpieniu co najmniej jednego z powodów wymienionych w

art. 7 pkt 2-15 lub innych okoliczności uzasadniających udzielenie pomocy
społecznej.
 Materialne koncepcje sprawiedliwości
rozdzielczej
• Każdemu według jego pozycji – hierarchiczne zróżnicowanie
ludzi zajmujących wyższe i niższe pozycje w społeczeństwie, z czym
wiążą się odpowiadające tym pozycjom przywileje i obowiązki
 Materialne koncepcje sprawiedliwości
rozdzielczej
• Każdemu to samo –
identyczność świadczeń lub
obciążeń
• Brak poszukiwania cech
istotnych
• Są sytuacje, kiedy znajduje
się etyczne uzasadnienie
dla takiej koncepcji
 Materialne koncepcje sprawiedliwości
rozdzielczej
• Każdemu według tego, co przyznaje mu prawo – kryteria
ustalane przez prawo
 Formalna koncepcja sprawiedliwości
• Sprawiedliwość rozumiana jako właściwość czyjegoś zachowania,
postępowania polegająca na równym traktowaniu podmiotów
znajdujących się w jednakowej sytuacji lub noszących jednakowe
cechy
• Nie przesądzamy jakie sytuacje i cechy bierzemy pod uwagę jako
kryterium rozdziału
 Koncepcja sprawiedliwości J. Rawlsa
• „Teoria sprawiedliwości”
• Sprawiedliwość jako bezstronność, rzetelności lub uczciwości
• Przedmiotem oceny nie są podmioty ale instytucje społeczne i
obowiązujące w nich procedury postępowania
1. Sytuacja pierwotna
2. Zasłona niewiedzy
Sytuacja pierwotna
Zasłona niewiedzy
 Czy chciałbyś/chciałabyś ograniczyć
prawa kobiet do głosowania?
Czy uważasz, że bogatych powinny obowiązywać
podatki w wysokości 70% dochodu, a biednych
żadne?

Czy uważasz, że kobiety powinny mieć

prawa wyborcze?
 Zasady sprawiedliwości Rawlsa
1. Każdy człowiek ma równe prawo do możliwie najszerszej wolności,
zgodnej z analogiczną wolnością innych ludzi

2. Nierówności społeczne i ekonomiczne powinny być tak ułożone

aby:
a) Były z jak największą korzyścią dla najbardziej upośledzonych (zasad
dyferencji)
b) Były związane z dostępnością do urzędów i stanowisko dla wszystkich w
warunkach autentycznej równości szans.
Wewnętrzna moralność prawa Fullera
Wewnętrzna moralność prawa Fullera
• Prawo jest ogólne
• Należycie ogłoszone
• Nie działa wstecz
• Prawo jest jasne
• Unika sprzeczności norm
• Prawo jest możliwe do wykonania
• Prawo jest względnie trwałe
• Działania urzędowe są w zgodności z
prawem
 Sprawiedliwość w stosowaniu prawa
• Sprawiedliwość – właściwość wyrokowania polegająca na
wydawaniu przez sądy orzeczeń zgodnych z normami prawa oraz
elementarnym poczuciem równości wobec prawa
 Sprawiedliwość w stosowaniu
Art. 45. [Prawo do sądu]
1. Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy
bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i
niezawisły sąd.
 Sprawiedliwość w stosowaniu prawa
• Sprawiedliwość proceduralna – zasada respektowana w procesach
decyzyjnych organów przy tworzeniu, stosowaniu, egzekwowaniu
prawa, mianowaniu urzędników itd. (rzetelne, bezstronne
postępowanie, którego efektem jest racjonalna i uzasadniona
decyzja)
Warunki prawidłowej decyzji sądowej
• Respektowanie równości stron
• Bezstronność arbitra
• Uzasadnianie decyzji
• Prawo złożenia środka odwoławczego
• Jawność procesu
• Odpowiedni czas jego zakończenia
 Równość stron
Art. 171. [Zasady przeprowadzania przesłuchania]
• § 1. Osobie przesłuchiwanej należy umożliwić swobodne wypowiedzenie
się w granicach określonych celem danej czynności, a dopiero następnie
można zadawać pytania zmierzające do uzupełnienia, wyjaśnienia lub
kontroli wypowiedzi.
• § 2. Prawo zadawania pytań mają, oprócz organu przesłuchującego,
strony, obrońcy, pełnomocnicy oraz biegli. Pytania zadaje się osobie
przesłuchiwanej bezpośrednio, chyba że organ przesłuchujący zarządzi
inaczej.
1) sprawa dotyczy tego sędziego bezpośrednio;
2) jest małżonkiem strony lub pokrzywdzonego albo ich
obrońcy, pełnomocnika lub przedstawiciela ustawowego albo
Bezstronność
pozostaje we wspólnym pożyciu z jedną z tych osób;
3) jest krewnym lub powinowatym w linii prostej, a w linii arbitra
bocznej aż do stopnia pomiędzy dziećmi rodzeństwa osób
wymienionych w pkt 2 albo jest związany z jedną z tych osób • Art. 41 § 1. [Iudex
węzłem przysposobienia, opieki lub kurateli; suspectus]
4) był świadkiem czynu, o który sprawa się toczy, albo w tej
samej sprawie był przesłuchany w charakterze świadka lub Sędzia ulega wyłączeniu, jeżeli
występował jako biegły; istnieje okoliczność tego rodzaju,
5) brał udział w sprawie jako prokurator, obrońca,
pełnomocnik, przedstawiciel ustawowy strony, albo że mogłaby wywołać
prowadził postępowanie przygotowawcze; uzasadnioną wątpliwość co do
6) brał udział w wydaniu zaskarżonego orzeczenia lub wydał jego bezstronności w danej
zaskarżone zarządzenie;
7) brał udział w wydaniu orzeczenia, które zostało uchylone; sprawie.
8) (uchylony)
9) brał udział w wydaniu orzeczenia, co do którego wniesiono
sprzeciw;
10) prowadził mediację.
 Środek odwoławczy
Art. 252. [Zażalenie]
• § 1. Na postanowienie w przedmiocie środka zapobiegawczego
przysługuje zażalenie na zasadach ogólnych, chyba że ustawa stanowi
inaczej.

Art. 444. [Podmioty uprawnione]

• § 1. Od wyroku sądu pierwszej instancji stronom, a pokrzywdzonemu od
wyroku warunkowo umarzającego postępowanie, wydanego na
posiedzeniu przysługuje apelacja.
 Odpowiedni czas zakończenia
Art. 2. [Cele kodeksu] k.p.k.
• § 1. Przepisy niniejszego kodeksu mają na celu takie ukształtowanie
postępowania karnego, aby:
• 4) rozstrzygnięcie sprawy nastąpiło w rozsądnym terminie.
Art. 5. [Tryb wnoszenia skargi] Ustawa o skardze na naruszenie…
• 1. Skargę o stwierdzenie, że w postępowaniu, którego skarga dotyczy,
nastąpiła przewlekłość postępowania, wnosi się w toku postępowania w
sprawie.
 Sprawiedliwość społeczna
• Konstytucyjna zasada – nie wyjaśniona
• Dotyczy zarówno treści jak i formy prawa
• Związek sprawiedliwości społecznej z równością obywateli
• Zasada sprawiedliwości dystrybutywnej
 Równość w prawie i wobec prawa
• Art. 32 Konstytucji „ Wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają
prawo do równego traktowania przez władze publiczne.”

• Równość w prawie – treść przepisów prawnych

• Równość wobec prawa – sposób stosowania przepisów przez
administracje i sądy
 Równość w prawie i wobec prawa
• Równość podmiotów prawa – takie samo/podobne traktowanie
osób podobnych według jakiejś relatywnej cechy oraz odmienne
traktowanie różnych adresatów
• Szczególne okoliczności ograniczające kare
• Zasada słuszności – aequitas – zasada mająca na celu łagodzenie
skutków rygorystycznie stosowanych reguł sprawiedliwości tak,
żeby nie doprowadzały do krzywdy i niesprawiedliwości
Art. 614 § 3. [Skutki orzeczenia separacji] k.r.o.
• Jeżeli wymagają tego względy słuszności, małżonkowie pozostający w separacji obowiązani są do
wzajemnej pomocy.
Art. 60. [Nadzwyczajne złagodzenie kary] k.k.
• § 1. Sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary w wypadkach przewidzianych w ustawie
oraz w stosunku do młodocianego, jeżeli przemawiają za tym względy określone w art. 54 § 1.
• § 2. Sąd może również zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary w szczególnie uzasadnionych
wypadkach, kiedy nawet najniższa kara przewidziana za przestępstwo byłaby niewspółmiernie
surowa, w szczególności:
• 1) jeżeli pokrzywdzony pojednał się ze sprawcą, szkoda została naprawiona albo pokrzywdzony i sprawca
uzgodnili sposób naprawienia szkody,
• 2) ze względu na postawę sprawcy, zwłaszcza gdy czynił starania o naprawienie szkody lub o jej
zapobieżenie,
• 3) jeżeli sprawca przestępstwa nieumyślnego lub jego najbliższy poniósł poważny uszczerbek w związku z
popełnionym przestępstwem.