Palaestra Latina 169

You might also like

Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 68

PALAESTRA

LATINA

ANN. XXX ( Fa s e . I) - N. 169


M. A. MARITO MCMLX
PALAESTRA LATINA
T rim estres litte r a r u m la tin a ru m co m m entarii BARCINONE edendi

C o n s t a t in H i s p a n i a et A m e r i c a H i s p a n i c a : 6 0 peset i s; in Gal l i a: 8 f r anc i s ; in It al i a: '.000


l ibel li s; In G e r m a n i a ; b ' 5 mar ci s ; In A n g l i a : 12*5 sol i dis; i n r e l i q u i s c i v i t a t i b u s , 2 d o l i a r i b u s .
PA L A E S T R A A D U L E S C E N T IU M : C on sfar in H is pan ia et America H is pa nic a: 20 pe setis; In Gallia: 2'5 francis;
In Itaha : 300 libellis; In G e rm ania: 2 marcis; In reliqui» c ivita tib us: 0'50 dolaris.

P re li u m m i tta tu r oportet ad ADM INISTRATOREM : l.auria, A p a r t a d o 1 0 ^ 2 - B AR C E L ON A ( 1 0 )


vel a d P R 0 CUR S T OR E S s i n gnu l a r u m n a t i o n u m
S c r i p t a a d M o d e r a t o r e m : C o n d e , 2 - BA RB AS I R 0 (II u e t c a )

D epó si to Legal L - 12 1958 Editur Ordinarii el Superiorum permissu

INDEX
ANN. XXX (Fase. I) N . 169
M. M A R T I O A. M C M L X

J. JIMENEZ, De ratione et via a d communem linguae latinae usum 1


Eminentissimi!s P. Arcadius Larraona Cardinalis . . 11
3. van d e n BESSELAAR, Philologiae oratiuncula de bonis litteris
sedulo c o l e n d i s ........................................................................................................ 12
J. EBERLE, A d p o e t a s ........................................................................................................ 19
F. ALOISE, Thgnnorum p i s c a t i o ........................................................................... 20
M. M. ECLOGARIORUM CURATOR, Epistularum eclogarii . . . 23
Sociorum quaesitis et epistulis responsa dantur . . . . 25, 27
J. IJSEUUIJN - J. M. a MIR, Epistularum inter socios commercium . . 26
J. M. a MIR, Nova et Vetera: D a c t g l o g r a p h u m ............................. 28
L. M. S AN S E G U N D O , De varia M. T. Ciceronis epistularum inscrip­
tione ........................................................................................................................... 34
J. SIDERA, Per Orbem ............................................................................................... 37
BIBLIOGRAPHIA, Phi loponus, Molina, Marqués, G o n z á l e z , Sidera, Brasero,
Aramendía . . . . 3 6 , 41
PALAESTRA ADULESCENTIUM
Lecti in triclinio sunt parati .......................................................... 53
M. MANGEOT, Latrones noctu d o mu m irrumpunt . . . 54
Alumni inter se litteras dant, F ac e te dicta, Verborum aeni gma. 56
J. M. MARTINEZ, Mei optimi amici, L. DELMAS, Ad saltum equi 57
C. Mucius S c a e v o l a ........................................................: 58
J. BELTRAN, O b s c u r a e venient rursushirundines 60
E. J. MARTIN, O r a t e fratres, J. GALLINA, De ritu . . . . 61
H. H. H U X L E y , Num b e n e p o e m a t a horatiana novisti? Verba
quadrat a e verbis Aenei dos c o m p o s i t a ...................................... 62
P. PIAZZA, D u a e sorores, CAMPS, Aenigmata, ORTIZ . . . 63
Periit gallus, pro dolor!, Solutiones, Face t e dicta . . . . 64
PALAESTRA LATINA
L I T T E R A R U M L A T I N A R U M C O M M E N T A R I I
A S O C I I S C L A R E T I A N I S EDI TI

ANN. XXX (fasc. I) - N . 169 M. M a rtio A. M C M L X

De ratione et via ad communem


linguae latinae usum

Di ff ic il em es^e v i a m , h a c n o s t r a ae ta te, a d c o m m u n e m i n t e r d o c t o s lin*


g u a e l a t i n a e u s u m , n o n e s t a m b i g e n d u m ; difficilem s a n e , s e d n u l l o m o d o
i m p e r v i a m ; i m m o v i a m e ss e e x q u a uberiores honestio resqu e fructus ad
h u m n u m c u l t u m p e r c i p i p o s s i n t , si t e m p e s t i v e e t d i l i g e n t e r o p p o r t u n a
rem edia a d h i b e a n t u r. Sed quae s u n t haec remedia?
In p r i m i s ea q u a e s u p e r i o r e A v e n n i c o C o n v e n t u magna o m n i u m con­
s e n s i o n e v o t a et s a n c i t a s u n t . I n i p s i u s C o n v e n t u s C o m m e n t a r i i s seu
A n n a l i b u s m u l t a i n v e n i e s ; sed, nisi fallor, i n h i s q u a e s e q u u n t u r paragra-
p h i s , s u m m a rei, d e q u a n o b i s s e r m o est , c o n t i n e t u r :

Í. S e r m o n i s l a t i n i pa eda gogi a n e e o r u m o p i n i o n e afficiatur q u i l i n g u a m l a t i n a m m o r t u a m


lin g u am praedicant.
II. T o t i s v i r i b u s e n i t e n d u m u t s e r m o n i s l a t i n i i n s t i t u t i o ac d i s c i p l i n a m i n u s severa
r e d d atu r, magisque psychologlcae puerorum indoli sit accommodata, quin tam e n in quoddam
levioris facilitatis p ericulum incidatur.
III. R o g a n t u r m a g i s t r i u t d i s c i p u l o s o r d i n e et r a t i o n e c o m p a r a r e c o g a n t a t q u e a m p l i f i c a ­
r e i d o n e u m v o c a b u l a r i u m q u o l ege r e s c r i p t o r e s f aci l e p o s s i n t .
IV. D o c e n d i r a t i o n e s seu m e t h o d i q u a e «activae» d i c u n t u r , in t r a d e n d o q u o q u e s e r m o n e
latino com m endantur.
V. M a g i s t r i l i n g u a e l a t i n a e r o g a n t u r u t l a t i n e c o n s c r i b a n t e t I n t e r se q u a m m a x i m e et
e t i a m c u m p u e ri s in schola latine c o llo qu a n tu r.

H a r u m rerum c o m m e n ta r iu m longius q u am par est a r g u m e n tu m nostrum


p r o t r a h e r e t . P a t e n t v e r b a et r a t i o n e s q u i b u s h a e s e n t e n t i a e clare e t l u c u l e n t e r
c o m m e n d a b a n t u r in i ps o C o n v e n t u Avennico b Liceat a u t e m mihi duo
t a n t u m p r o f e r r e r e m e d i a s e u i n c i t a m e n t a , q u a e m a x i m e a d rem p e r t i n e n t .

1. Latin v iv an t, p p . 1 6 4 - 1 6 9 ; cf. P a l a e s t r a L a t i n a , n . 1 5 8 ( 1 9 5 7 ) 6 6 - 7 1 .
2 /. Jiménez Delgado, C. M. F.

A t q u e in pr im is de li ngu ae l atinae u s u in p u e r o r u m i n s t i t u t i o n e ; d e i n d e de
s c hol a special i e r ig end a a d mag is tr os l i n g u a e l at i na e rite i n f o r m a n d o s .

I. DE U S U L I N G U A E L A T I N A E I N P U E R O R U M I N S T I T U T I O N E

N o n d e f u e r u n t in s u p e r i o r e c o n v e n t u q u i h a n c c a u s a m s t r e n u e agerent.
Dr. Eri cus Burck, in U n i v e r s i t a t e Ki el ensi in G e r m a n i a Profe ss or , m a g ­
ni s v i r i b u s cl amitabat: «Latine loqui , l at ine loqui, i t e r u m i t e r u m q u e latine
loqui» 2. H o c est e n i m p r a e c i p u u m r e m e d i u m .
Q u i a revera o m n e s artes m ax i m e e x e r ci t at i on e d i s c u n t u r . L o n g u m en im
est iter per praecepta, breve et efficax pe r e x e mp l a. Es t a d a g i u m q u o d h e x a ­
m et ro ita c o n t r a c t u m est: scribere scribendo, dicendo dicere discis. Ergo si v o l u m u s
u t docti h o m i n e s l i b e n t e r et ex t e m p o r e l in gu a latina u t a n t u r o p u s est eos
p u e r o s j am in s ch o l i s e a d e m l i ngu a exerceri col loqui is, pub li ca o r a t i o n u m
dec la ma ti on e , fabellarum e n a r r a t i o n e , canticis, sed m a x i m e s cr i p t i o n e j ug iq ue
cl as si cor um lectione.
H i s al ii sque e xe r c i t a t i o n i b u s q u i b u s olim p u e r i et a d u l e s c e n t e s l ingua
latina e x e r c e b a n t u r e a m q u e l i b e n t e r e x c o l e b a n t id e f f ec tu m est u t p l er is q ue
n o n s o l u m g ra m m a ti c e s ed et l atine l o qu i et scribere c o n t i n g e r e t et id q u i ­
d em, de o mn i re scibili, facilitate q u a d a m m a x i m a . N e c alia via ad hoc
i n v e n i r i pot est p r a et e r h a n c tri tam exe rci t at i oni s l inguae et scri pt i on is .
Si cu t en i m
»nec me d i c i ne c i m p e r a t o r e s nec oratores, quam vis artis praecepta
perceperint, q u i c q u a m magna laude dignum sine usu et e x er c it a t i o n e consequi possunt,
s i c officii c o n s e r v a n d i p r a e c e p t a t r a d u n t u r illa q u i d e m , u t f a c i m u s ipsi , se d rei m a g n i t u d o
u s u m q u o q u e e x e r c l t a t i o n e m q u e d e s i de r a t » 3.

Ergo s cr ip ti one i m p r i m i s o p u s est, q ui a revera «stilus o p t i m u 9 et prae-


s t a n t i s s i m u s est d i c en di effector a t q u e magi st er» 4. C av e t a m e n ne n i m i u m
f e s t i n a n t e r a u t i n c o n s u l t e scribas; cito e n i m s c r i b e n d o n o n fit u t b en e scri­
ba tu r, b e n e s c r i b e n d o fit ut cito 5.
Ergo u t u s u s l i n g ua e latinae i nt er d oct os —res q u i d e m m a gn i m o m e n t i —
i n s t a u r e t u r i n o m n i b u s n o n t a n t u m i n f e r i o r i b u s scholis, sed in s u p e r i o r i b u s
p r a e s e r t i m et in U n i v e r s i t a t i b u s , s c r i p t i o n e m l at i nam i t e r u m florere decet et
i n ea e xe rci t at i one j ugi te r lat ina e x e mp l ar ia n o c t u r n a v e r s a r i m a n u , versari
di ur na. P r a e c i p u u s e n i m et m a x i m u s i n d e n a s c e t u r fruct us.
N i h i l m i r u m i gi tur si magi st ri o m n e s , q u i altam l inguae l atinae co gn i­
t i o n e m p r o p u g n a n t , t an t o p e r e c o m m e n d a n t s c r i p t i o n e m lat inam; nam cognitio
linguae latinae minuitur prout minuitur scriptio. Ipse alibi t e s t i m o n i a n o n n ul l a

2. Latin vivant, p 61.


3. Cic., Off. I, 18, 60.
4 Cic., De orat. I, 33
5. Q u i n t ., 10 3, 2.
De ratione et via a d communem linguae latinae usum 3

t r a d i d i q u i b u s d o c t r i n a h a e c c o m p r o b a t u r 6. C u m v e r o hi s t e m p o r i b u s t am
parvi h a b e a tu r h u j u s exercitationis usus, q u id m iram u r de labenti linguae
i n c l i n a t i o n e et d e e x i g u o n u m e r o e o r u m q u i e am s t u d i o et a m o r e c o l a n t
ea m q u e bene calleant? S c rib e n d u m igitur q u am diligentissime et quam
plurim um.
H a e c f ui t s e n t e n t i a Dr is . J. Enk Groningensis, A vennione om nium
p l a u s u p ro l a t a :
«Si i g i t u r d e n u o u s u r p a r i c u p i m u s i n c o n v e n t i b u s v i r o r u m d o c t o r u m , q u i c u j u s v i s g e n e
ris d i s c i p l i n i s o p e r a m d e n t , p r i m u m c u r a n d u m e st u t p hi lo l og i c l a s s i c i i n o m n i b u s o r b i s t e r ­
r a r u m p a r ti b u s d e n u o c o m m e n ta ti o n e s su a s latine sc r i b a n t et deinde ut m ag is tr i in G y m n a
si i s L y c e i s q u e t al i m o d o l i n g u a m l a t i n a m d o c ea n t, u t d i s c i p u l i s e r m o n e l ar i n o s i mp l i c i o r e in
e p i s t u l i s c o m m e n t a t i u n c u l i s v e u t i p o s s i n t . Q u o d s l d i s c i p u l i t h e m a t a f ace r e n o n j a m d i s c e n t ,
n o n d u b i t o q u i n e o ru m scientia m i n o r f u t u r a sit q u a m ut postea s e r m o n e m l a t i n u m in vita
cottidiana usurpare possint* b

I p s e S a n c t i u s B r o c e n s i s , q u i t a m a c e r b e c l a m a t c o n t r a l i n g u a e l at i na e
garrulos, qui barbaro incon dito qu e s erm o n e ipsam c o r r u m p u n t latinitatem,
eos t a m e n l a u d a t q u i s c r i p t i o n e , m e d i t a t i o n e s c r i p t o r e s cl as si cos a c c u r a t e
colunt. Im m o
« q u i c u m q u e —I n q u i t — a l i q u a n d o p e r i t i a m l a t i n a e l i n g u a e e s t a s s e c u t u s , P e ­
tr u m Be m b u m , dico aut O s o r i u m , a u t n o s t r u m Pi n c ia n u m , n o n l o q u e n d o sed scribendo, m e d i ­
t a n d o et i m i t a t i o n e id s u n t a s s e c u t i * 8.

Ergo si c u p i m u s l i n g u a m l a t i n a m o m n i b u s s a p i e n t i b u s c o m m u n e m , in
p r i m i s o p u s e s t ea, q u a m p l u r i m u m , p u e r o s j am a p r i m a a e ta t e s c r i p t i o n e
m a x i m e ut i ita u t p a u l a t i m et g r a d a t i m c o l l o q u i u m l a t i n u m f aci lius i n s t i t u e r e
p o s s i n t . S e d si l at i ne l o q u e n d u m est, p r i u s n e c e s s e e s t r a t i o n e m et v i a m
linguam latinam t ra d e n d i fu n d i t u s instaurare atqu e novare. Q u o d n u n c
p o t i s s i m u m u r g e t c u m t a n t i l l i t e m p o r i s s p a t i u m l i n g u a e l a t i na e fere u b i q u e
tribuatur.
S e d u t a l a c ri t er , a c c u r a t e , f r u c t u o s e l i n g u a e l a t i n a e p u e r i d e n t o p e r a m ,
o p u s es t in p r i m i s u t h a e c tria co n si l ia m a g n a c u r a a s s e q u i c o n e m u r :

a) U t pueris lingua latina viva vigensque proponatur, e a m q u e ita s e n t i a n t ,


n o n m o r t u a m , s e d v i g e n t e m . P r o f e s s o r G. B eac h in A v e n n i c o C o n v e n t u egi t
d e r a t i o n e et vi a t r a d e n d i l i n g u a m l a t i n a m et h o c m a x i m e in p u e r o r u m i n s t i ­
t u t i o n e c o m m e n d a n d u m c e n s u i t , s e n t e n t i a m p r a v i s s i m a m q u a l i n g u a lat ina
d e m o r t u a h a b e r e t u r , e am e m e n t e o m n i u m h o m i n u m , maxime puerorum

6. J im é n e z D elgado , La traducción latina, p p . 53-55, ( M a d r i d , 1955); cf. P alaestra La t in a ,


n. 15 8 ( 1 9 5 7 ) , p. 68 , n. 41.
7. L a tin v iv a n t, p. 116.
8. S a n c t l l B r o c e n s i s , M in erva , pp. 8 5 5 - 8 6 2 ( A m s t e l o d a m i 1761), u b i n o t a n d u m e s t ul ti ,
m u m a d l i n g u a m l a t i n a m d o c u m e n t u m : « L a t i n a l i n g u a c o m p a r a n d a n o n c o l l oq u i o, a ed 9tilo».
4 J. Jiménez Delgado, C. M. F.

e o r u m q u e p a r e n t u m , e v e l l e n d a m , ex s t i r p a n d a m , f u n d i t u s t o l l e n d a m 9. E a n ­
d e m s e n t e n t i a m t u l e r u n t C u r t i u s S t e g m a n v o n P r i t z w a l d 10, Basilius H y-
p e a u 11, R e n a t u s M a r a c h e 12.
Ergo latina l in gu a non mo rt u a, sed viva s e m p e r , et vi vi da ra ti one pu er is
p r o p o n a t u r ; n a m l i n g u a m m o r t u a m eis p ra eber e i dem est ac de mort e et
f u n e r e i p s i u s agere, q u o d o m n e s , p u e r o s p r a e s e r t i m , m a x i m e terret.

b) N e diutius protrahatur puerorum in lingua latina institutio, q u a e a pri ma


aetate incipi d eb e t. P e t r u s Cai l lo n t e s t a t u r se p u e r o s sex t a n t u m vel s ep tem
a n n o s n a to s l i n gu am l a t i n a m edo c ui ss e , e o s q u e i n t e r se lat ine l oqui facile
a s s ue v is s e de c o m m u n i o r i b u s h o d i e r n a e vitae r e b u s 13.
N o b i l i s s c r i p t o r M o n t a i g n e n a r r a t se l i n gu am l at inam p u e r u l u m a p pr im e
di di ci sse, c u m p a te r e u m i n s t i t u e n d u m t radi di t m ag i s t r o c ui d am g er ma ni co ,
qui, s e r m o n i s gallici i g n ar us , n o n nisi latine c u m eo l o q u e r e t u r ; i m m o legem
p a t re m tulisse, vi c u j u s n e m i n i liceret c u m p u e r o alia l ingua loqui, q u a m
latina. Ita fact um es t ut a l i q u o t p os t a n n o s o m n e s in arce, et par ent es , et
d o me st i ci , et servi latine l oqui s c i r e n t 14.
In ipso C o n v e n t u L u g d u n e n s i socii f u e r u n t , vi r et femina, q u i domi
c u m puella saepe l atine l o q u u n t u r .
I n t e r ca us as m i n o r i s e x i t u s in h o d i e r n a p u e r o r u m de l i ngu a latina
i n st i t u t i o n e , n e q u a q u a m m i n i m a hae c, de q u a l o q u i m u r , h a b e n d a est, ipsius
sera i nst it ut i o, de q u a acerbe q u e r i t u r G u i l b e r t u s H i g h e t in op er e cui t i t ul u s
est « T h e Classical T r a d i t i o n » 15.
Et a p u d R o m a n o s c o n s t a t o m n e s doct os h o m i n e s l ingua graeca be ne
i m b u t o s esse; t este e n i m C i c e r o n e 16, graeca l e g e b a n t u r in o m n i b u s fere g e n ­
ti bus, latina suis finibus, exi gu is sane, c o n t i n e b a n t u r . U n d e Q u i n t i l i a n u s a
s e r m o n e graeco p u e r u m i nci per e mal eb at, hac ra ti one p o t i s s i m u m n i x us :

9. Latin vivant, p. 81.


10. L atin vivant, p. 88.
11. B. H ypeau, O. S. B.. « D a n s Ia m e s u r e où le l a t i n r e d e v i e n d r a u n e l an g u e vi va n t e , les
p r o f e s s e u r s d e v r o n t modi f i er l’o r i e n t a t i o n de l e u r e n s e i g n e m e n t . Il s ' a g i r a m o i n s de t r a d u i r e
d u l a t i n e n f r a n ç a i s q u e d e pa r l e r l a t i n , de lire d u l at i n , d ' écr i r e e n l at i n » , cf. L atin vivant,
pp. 220.
12. R. M arache: »Les é t u d e s l a t i n e s s o n t c o n d u i t e s a c t u e l l e m e n t e n Fr a nc e d ’a pr ès une
c o n c e p t i o n p a r f a i t e m e n t l o gi qu e et c o h é r e n t e q u i se d é d u i t à p a r t i r d ' u n p o s t u l a t f o n d a m e n t a l -
le l a t i n e s t u n e l a n g u e m o r t e . Il e st p a r c o n s é q u e n t a b s o l u m e n t i n u t i l e de le p a r l er , t o u t aussi
I n u t i l e de l ’écri re», cf. L atin vivant, p. 150.
13. P. C a il l o n , L atin à 6 a n s ( I m p r i m e r i e B r e t o n n e , R e n n e s , 1956).
14. Cf. M . Fo r n a c ïa r i, Latinorum , p. 6 6 (Edlt. G u s t a v o Gili, Ba r c e l o n a ) .
15. G. H ig h et, La Tradición Clásica, vol . 20, p. 2 8 5 9S . ( Mé x i c o , 1954); J im é n e z D elgado,

El latín, disciplina clave, » H e l m á n t i c a » 10 ( 1959) 58-59.


16. Cíe., Pro A rchia, 23.
De ratione et via a d communem linguae latinae usum 5

« quia latinum i ps e qui pluribus in usu est, vel nobis nolentibus perbibet, simul quia
disciplinis quoque gr aecis prius instituendus est, unde et nostrae fluxeru nt» ,7.
Sed quo tem pore p u e r o ru m institutio incipi debet? N o n m ulto post
d e c e m vel u n d e c i m a n n o s i n s t i t u t i o n e m — q u a n t u m in n o b i s s i t — s u m e n d a m
p u t a m u s , h. e. q u a m p r i m u m , p r o u t p u e r o r u m c o n d i c i o et r e r u m a d j u n c t a
f e r a n t . Ita fiet u t s e n s i m s i n e s e n s u e t v o c a b u l a et v e r b o r u m fl exi ones et v o ­
c a b u l o r u m n e x u s faci lius et a l t i u s a d u l e s c e n t i u m a n i m i s p e r b i b a n t in i i s q u e
penitus inhaereant.

c) Ut tantum temporis et laboris linguae latinae tribuatur quantum necesse sit


ad bene eam discendam et in communi sapientium commercio adhibendam.
A t q u e re v e r a, q u a m p a r u m t e m p o r i s t r i b u i t u r n u n c m u l t i s in n a t i o n i ­
b u s l i n g u a e l i t t e r i s q u e l a ti n is ! Q u o d q u i d e m r i d i c u l u m est , n e d i c a m m i s e r a ­
bili l a m e n t a t i o n e d i g n u m ; c u m n o n , ni s i p o s t a l i q u o t a n n o r u m s p a t i u m et
p o s t a s s i d u u m l a b o r e m , a l t am l i n g u a e l at i n a e c o g n i t i o n e m et u s u m a d i p i s c i
p o s s i m u s , p r a e s e r t i m si d e illa i n s t i t u t i o n e s e r m o n e m f a c i m u s, q u a e ex praes -
t a n t i s s i m i s s c r i p t o r i b u s in a d u l e s c e n t i u m de flui t a n i m o s e a m q u e d i c e n d i
r a t i o n e m et c o l o r e m v er e l a t i n u m n a n c i s c i v o l u m u s , q u o g r a m m a t i c e , p u r e ,
latine loquam ur.
I n a d h o r t a t o r i a E p i s t u l a S a c r a e C o n g r e g a t i o n i s de S e m i n a r i i s et S t u ­
d i o r u m U n i v e r s i t a t i b u s « De l a t in a l i n g u a rite e x c o l e n d a * 18 v a l d e c o m m e n ­
d a t u r u t a d e a m d i s c e n d a m j u s t a c o n c e d a t u r a l u m n i s f acul tas ; q u i a u t e ju s
p r a e c e p t a d o c t r i n a et u s u o p t i m e p e r c i p i a n t u r —c u m p r a e s e r t i m h a u d p a r v a e
o b s t e n t d i f f i c u l t a t e s — m u l t u m t e m p o r i s et l ab or is o p u s est .
J o s e p h u s M ar ia Mi r, c la r u s P a l a e s t r a e L a t i n a e m o d e r a t o r , ad re m h ae c
h a b e t 19:

« N u l l o I g i t u r m o d o p a u c a e t r i b u e n d a e s u n t h o r a e l i n g u a e l a t i n a e , s e d q u o d rei p r a e s t a n ­
t i a e t a d u l e s c e n t i u m p a t i t u r a e t a s er a p t a s t u d i o r u m o r d i n a t i o * .

Hoc est p rincipiu m seu axioma, quo studiorum ordo c u j u s c u m q u e


collegii, s i v e ec cl esi as ti ci s ive laici regi d e b e t .
Q u o d a d S e m i n a r i o s et R e l i g i o s o r u m Col legia s e se refert, i ps e J o s e p h u s
M a r i a M i r j u r e c e n s e t l i n g u a e l a t i n a e l i t t e r a r u m q u e s t u d i o q u i n q u e s al t em
a n n o s a s s i g n a n d o s esse, ita a p t e s c h o l i s d i s t r i b u t i s u t p e r q u i n q u e s al t e m et
t r i g i n t a h o r a s p e r i l l u d a n n o r u m s p a t i u m in h e b d o m a d a , d a to q u o q u e i d o n e o
a d p a r a n d a s s c h o l a s t e m p o r e 20.

17. Q u in t., 1, 1, 12; cf. H . I. M arro u , Histoire de l'éducation dans l'antiquité, p p . 3 4 5 - 3 5 8,


t e r t l a e d i t l o ( P a r i s 1955) : La question des langues: grec et latin.
18. A c ta A po st. Sedis. 5 0 ( 1 9 5 8 ) 295.
19. M ir , P alaestra La t in a , n 1 6 5 ( 1 9 5 9 ) 19.
20. Id., Ibidem.
6 J, Jiménez Delgado, C. M. F.

M agi s tr i anglici, q u i de h ac re c o n s u l t o e g e r u n t 22, e a n d e m fere e x p r i ­


m u n t s e n t e n t i a m . Q u i n q u e sal tem scho las in h e b d o m a d a r e q u i r u n t per ali­
q u o t a n n o s , sc. sex vel s ep t e m . De l i ng ui s e ni m dici pot est , ea t a n t u m scirj
q u a e a ss id ua e xe r ci t at i on e in a n i m u m alte p e r m a n a v e r i n t . C o gni ti o l i n g u a r u m
et u s u s h a b i t u s q u i d a m est; h a b i t u s ver o t a n t u m fit c o n t i n u a m en t i s e x e rc i ­
t a t io n e a t q u e r e p et i t i o ne . Si n u m q u a m f e s t i n a n d u m est, qui a festinatio
p es s i m o s et v a n o s gignit fr uct us , m u l t o m i n u s in l i n g u a r u m i n s t i tu t io ne .
Ha e c h a b e n t magistri illi anglici, et o m n e s — ut ita d i c a m — q u i per a n n o s
a l i qu ot l i n g u ae l atinae d i sc ip l in a m t r a d i d e r u n t .
Sed pro dolor! In dies m i n u i t u r m a g i s t r o r u m n u m e r u s q u i l i n g u am 1a ri­
ña m d oc tr in a et u s u o p t i m e p er c e p t a m h a b e a n t , q u i q u e in p u e r o r u m i n s t i ­
t u t i o n e s i n t a p p r i m e versat i. C a u s a e h u j u s rei? Forte eae ipsae s u n t q u a s
Sacra C o n g r e g a t i o de S e m i n a r i i s et S t u d i o r u m U n i v e r s i t a t i b u s c o m m e m o r a t
¡n E pi s tu la s ae pe l au dat a «De latina l ingua rite excolenda» 23:
« S u n t q u i , s e v c r i o i e m s e n t e n t i a m s e c u t i , n i m i s et t e m p o r i s et c u r ae ph l l o l og i ci s p e r v e s t i ­
g a t i o n i b u s t r i b u a n t a t q u e d o c t l s s f m i s q u i d e m ac p a e n e Inf i ni t i s e l u c u b r a t l o n l b u s d i s c i p u l o r u m
m e n t e s r e f e r c i a n t : q u i d m i r u m , si t a n t a m d o c t r i n a e c o n g e r i e m o s c i t a n t e r a c c i p i u n t alumni
atque fastidiunt?
Al i i c o n t r a , q u i b u s d a m r e c e n t i o r i b u s i n s t i t u e n d i p r a e c e p t i s i n d u l g e n d o , c e n s e n t d i s c i p u ­
lis, p a u c i s d i c e n d i s c r i b e n d i q u e l e g i bu s a c c e p t i s , q u a m p r i m u m i n l e c t i o n e m o p t i m o r u m l a t i ­
n i t a t i s A u c t o r u m e s s e i n c u m b e n d u m . Q u o fit, u t d i s c e n t e s , n e c e s s a r i i s r u d i m e n t i s h a u d i n­
s t r u c t i , o m n e g e n u s d i f f i c u l t a t i b u s p r o h i b e a n t u r , a u o m i n u s q u a e l eg a n t rect e i n t e r p r e t a r i v a ­
l ea n t ; q u a m o b r e m c r e b r o a c c i d i t , u t pu e r i , v a n i s i n f r u c t u o s i s q u e I n c e p t i s f a t i g at i , a n i m o ita
d e f i c i a nt , ut d e s p e r e n t se id q u o d c o n a n t u r a s s e q u i posse».

H o s d u o s s c o p u l o s vi tare d e b e t b o n u s magi st er. S ed ubi s u n t b o n i m a ­


gistri? D e s u n t re vera mag ist ri q u i l i ng ua m l a t i n a m b ene s c ia nt p u e r i s d o c­
t r i n a u s u q u e tradere.
Ergo si l i n gu am l a t i na m i n st a u r a r e v o l u m u s e a m q u e u s u a d o c t i o r i b u s
a dhi ber i, p r i m u m o p u s est ut de m ag i s t r i s i n s t i t u e n d i s c u r a m h a b e a m u s , u t
q u a m p r i m u m et q u a m p l u ri m i in s i n g ul is n a t i o n i b u s parati s in t qui magn o
s tud io , d oct ri na , a mo re m a g n o q u e a l u m n o r u m c o m m o d o et prof ect u hu ic
nobili labori d e n t o p er a m. Sed de h ac re, q u a m q u a m p l u r i m a dici p o s s u n t ,
c u m hae c no st ra orati o l o n g iu s q u a m p ar est p r o t r a h a t u r , p a uc i s ab sol vam.

II. DE S C H O L A ERIGENDA AD M AGISTROS LINGUAE


LATINAE RITE I N F O R M A N D O S

Si al tam v e r a m q u e v o l u m u s l in g ua e l atinae cog n it i on em et u s u m a di ­


pisci, o p u s est in pri mi s accurata m a g i s t r o r u m eftectio et i nformat io. Sicut
e n i m e xe r c i t u s s in e p r u d e n t i b u s s t r e n u i s q u e d u c i b u s ad v ict or iam n o n p e r ­

22. The Teaching o f Classics, pp. 3 1-3 2 ( C a m b r i d g e , 1954).


23. Acta Apost. Stdis 50 (1 9 5 8 ) 2 94-295.
D t ratione et via ad communem linguae latinae usum 7

v e n i t , n e q u e c i v e s s i n e vigili s a p i e n t i q u e re c to re g l o r i o s u m n o m e n c o n s e ­
q u u n t u r , ita p u e r i s i n e m a g i s t r i s rite e r u d i t i s in regia s a c r a q u e l i n g u a e
p e n e t r a l i a i n g r e d i n e q u e u n t 24. H o c ergo p r i m u m s it o p u s , hi c l abor p r a e c i ­
p u u s , u t vo ta c o n s i l i a q u e n o s t r a v i m h a b e a n t . H a e c e n i m ars p o t i o r et ratio,
t u t i o r q u e via e s t u t p u e r i l i n g u a l at i na e r u d i a n t u r . A t q u e in p r i m i s b o n u s
m a g i s t e r e n i x e c u r a t ut d i s c i p l i n a q u a m t r a d i t gra ta fiat j u c u n d a q u e discipu.
lis; u n d e i p s e b e n i g n u s est et p u e r o r u m i n c o n s t a n t i a e p a t i e n s , n o n q u e r u l u s ,
n o n p l a g o s u s , n o n t aet er. Q u o t p u e r i j a m a p r i m i s s ch o l i s t a e d i o l i n g u a e
l a t i n a e affecti s u n t m al o m a g i s t r o r u m i n g e n i o e t n a t u r a . A u d i S a n c t u m Au*
g u s t i n u m q u e r e n t e m : « Q u i d a u t e m e r a t c a u s a e , c u r g ra e ca s l itt er as o d e r a m ,
q u i b u s p u e r u l u s i m b u e b a r , n e n u n c q u i d e m m i h i s a t i s e x p l o r a t u m h a b e o » 25.
P a ul o p o s t h a e c a dd i t : « N u l l a e n i m v e r b a illa (sc. g ra eca ) n o v e r a m et sae vi s
t e r r o r i b u s ac p o e n i s , u t n o s s e m , i n s t a b a t u r m i h i v e h e m e n t e r » 26. M a g i s t e r
ille n i m i u m d u r u s a t q u e s e v e r u s , n u l l i s s a l i b u s d i s c i p l i n a m c o n d i e n s , i m m o
q u a s i felle a s p e r g e n s , S a n c t u m A u g u s t i n u m a s t u d i i s l i n g u a e et l i t t e r a r u m
g r a e c a r u m av e rt i t.
H o c e r go m a x i m e c u r a n d u m e s t n o b i s u t b o n o s m a g i s t r o s p a r e m u s .
P r o f e s s o r G. B eac h m a g i s t r i s l i n g u a e l at i nae v e h e m e n t e r s u c c e n s e t , q u i
n u m q u a m l i n g u a l at i na in s c h o l i s u t u n t u r , n e q u e l at i n e c o m m e r c i u m e p is t u-
lare f o v e n t , n e c l at ine c u m aliis m a g i s t r i s c o l l o q u u n t u r .

« Q ui q uo d m agistri li n g u a ru m h o d i e r n a r u m , q u a n d o c u m q u e c o n v e n i u n t , eos q u i ean de m


l i n g u a m profitentur, co llo que nd i gr ati a s t a ti m i n d a g a n t et odorantur?... Cen seo igitur n o n
m o J o o c u lo s ar te l egendi v e r u m e t i a m l i n g u a m a r t e l o q u e n d i au ris q u e arte se rm o n is intelle­
g e n d i e r u d i e n d a s e s s e u t l i n g u a d i s c i p u l i s v i v a v i d e a t u r » 27

D e i n d e m a g n a c u r a a d h i b e a t u r in s e l i g e n d i s l i n g u a e l at i nae ma gi s tr is .
H a e c rati o es t c u r Sacr a C o n g r e g a t i o de S e m i n a r i i s in E p i s t u l a s u p r a
l a u d a t a De latina lingua rite excolenda, c u m de r e m e d i i s agi t a d vitia r a d i c i t u s
e x t i r p a n d a , q u a e p r i u s d e n u n t i a v e r a t , in p r i m i s a c c u r a t a m m a g i s t r o r u m s e ­
lectionem p ro p o n a t his gravibus verbis:

«D u b i t a r i n o n p o t e s t q u i n ad l i n g u a m latinam in p r i s t i n u m f l or em v i g o r e m q u e r e s t i ­
t u e n d a m , p r i m u m l o c u m o b t i n e a t a c c u r a t a s e l ec t i o m a g i s t r o r u m . P e r s p i c u u m e s t e n i m n u l l u m
hu j u s disc ipl in ae pr o fe c t u m esse s p e r a n d u m u s q u e d u m magistri h a u d q u aq u a m idonei huic
o p e r i a d d i c t i f u e r i n t . N j m V i s i t a t o r e s A p o s t o l i c i c o m m u n i s e n t e n t i a a f f i r m a n t ex J ìo c potis­
s i m u m prodire valde do l e n d a co nse ctaria, q u od sc ilicet hu i c d is c ip li n ae tr ad e n d ae saepe s a e ­
pius magi str i p r a e p o n a n t u r h a u d pares. C u r e n t igitur O r d i n a ri i , ut di scipulos docti s p r aec ep­
t o r i b u s s o l u m m o d o c o m m i t t a n t , iis i n p r i m i s q u i , c u m a l t i u s ac d i l i g e n t i u s a p u d U n i v e r s i t à -

24. C f. M ir , P a la e s tra L a tin a , n. 165 ( 1 9 5 9 ) 14-16; C am pos, H elm antica 10 ( 1 9 5 9 ) 209-


21 3 ; A . C a y u e la , H u m a n id a d e s Clásicas, p. 5 9 5 ( Z a r a g o z a , ' 9 4 0 ) .
25. Con/. I, 13.
26. Con/. I, 14.
27. L atin vivant, p. 81.
8 J. Jiménez Delgado, C. M. F.

i cs s t u d i o r u m i n l i t t e r i s e l a b o r a v e r i n t , s i n t I n s t i t u e n d i d o c e n d i q u e p e r i t i ; qui si d e s i nt , o m n i
c o n t e n t i o n e eos p a r a r e e n i t a n t u r » 28.

Q u o d pl ane J o s e p h u s M. Mi r e v o lv i t et e x p o n i t h o c pacto:

• U t a u t e m a l u m n i id a s s e q u a n t u r q u o d S a c r a d e s i d e r a t et p r a e c i p i t Co n g r e g a t i o : ut l o ­
q u a n t u r et s c r i b a n t l i n g u a l a t i n a , o p u s e9t u t p r a e s t o s i n t e i s m a g i s t r i , q u i n o n t a n t u m vet e
r e m q u a n d a m et u s u t r i t a m t r a d a n t g r a m m a t i c a m , s e d u t a u c t o r e s i psi pe r l e g e r i n t et i n s c h o U
l at i n a l o q u a n t u r l i n g u a ac di l i ge nt e r , p r u d e n t e r , s a p i e n t e r c o r r i g a n t , e m e n d e n t , e x p o l i a n t
a l u m n o r u m s c r i p t a . P e r q u a m e x i t i o s a p r a e t e r e a e s t e o r u m o p i n i o qu i a r b i t r a n t u r l i n g u a e p a ­
t r i ae et l a t i n a e a l u m n i s t r a d e n d a e q u e m l i b e t i n s e r v i r e p o s s e l a i c u m h o m i n e m v e l c l e r i c u m
q u i h i s l i n g u i s se me l , c u m p u e r i t i a m a g e r e t , o p e r a m d e d e r i t . Q u o s a e p e n u m e r o m a g i s t e r ille
c o n s t i t u i t u r q u i n u l l o s s e c u m h a b e t l i br os, q u i b i b l i o t h e c a s n o n c o n v e n i t , q u i s u p e r i o r a s t u d i a
n o n e s t e x s e c u t u s , q u i c o e t u s , u b i vi ri d o c t r i n a et a r t e d o c e n d i p e r i t i s s i m i c o n g r e g a n t u r , n u b ­
los a d i i t , a u t h u j u s l i n g u a e sp e c i a l i a c u r r i c u l a n o n per fecit ; q u i nec v e r b u m s c i t n e q u e n o m e n
a u d i v i t e o r u m m a g i s t r o r u m q u i i n p a t r i a et a p u d e x t e r a s n a t i o n e s l i br os e v u l g a n t d o c t r i n a e t
s c i en t i a r e f e r t os et i n re g r a m m a t i c a u t i l i s s i m o s . Q u a r a t i o n e b i l a t i n i t a t i s m a g i s t r i a l u m n o ­
r u m anim os con forma bun t? N o n n e alu mni aegritudine preme ntur, ling ua m latinam fastidien­
tes, c u m v i d e a n t m a g i s t r u m i n d o c t u m a u t i ll i us a p t a e p r a e p a r a t i o n i s e x p e r t e m q u a or na r i
d e c e a t m a g i s t r u m ? » 29.

Q u o d si magi st ri m a x i m a cura n o n p a r a n t u r ,
« i n u t i l e p r o r s u s e9t —a d d i t i pse J o s e p h u s M . M i r — in c o n s t i t u e n d a s t u d i o r u m r a t i o n e et
o r d i n e q u i n q u e s e x q u e a n n o s in l i n g u a m l a t i n a m d i s c e n d a m i n s u m e n d o s p r a e s c r i b e r e si i d o ­
n e i d e s i n t d o c t o r e s a p t i q u e l ibri; i i que l ibri et m a g i s t r i vel m a x i m e p r i m i s I n s t i t u t i o n i s a n n i s
s u n t d e l e g e n d l c u m p r i o r e s p o s t e r i o r u m a n n o r u m 9 i nt v e r u m a c ' p r a e c i p u u m f u n d a m e n t u m ,
q u o q u i c a r e a n t m a g n a m aedificii m o l e m s u p e r i n s t r u e r e n u n q u a m p o t e r u n t 30.

Q u i d ergo? E x e m p l u m ab Ecclesia Cat hol ica s u m a m u s , in q u a R om an i


Pontifices s e m p e r de li ng uae l at i nae c ul t u v e h e m e n t e r et sollicite c u r a r u n t ,
e o q u e s t u d i o s i u s e g e r u n t q u o d e t e r i o r e m in s t a t u m eam dec idi ss e c o n sp i ci e­
b an t. H a c rati one d u c t u s P iu s Papa X I in U n i v e r s i t a t e Gr e gor ia na a n no
M C M X X I V S ch o l a m special em litteris lat inis t r a d e n d i s e r i g e n d a m curavit,
q u a m hi s pra ece pt is con fo rmar i voluit:
I. Praeceptores: Q u e m c u m q u e S o c i et a t i s v e l A t h e n a e i m o d e r a t o r e s ad t al e m u n u s , de
N o s t r o c o n s e n s u , d e l e g e r i n t , is s i b i r eli gi ose p r o p o n a t , u t a u d i t o r e s , se u p r a e s t a n t i s s i m e r u m
l a t i n i t a t i s e x e m p l a r i u m c o m m e n t a t i o n e , 9eu c r e b r i s l a t i n e s c r i b e n d i e x e r c i t a t i o n i b u s , ad e x ­
q u i s i t i o r e m o r a t i on i 9 f o r m a m e xco l at a t q u e e v e h a t .
II. A lu m n i: Sc h o l a o m n i b u s p a t e a t , n e 1a icis q u i d e m h o m i n i b u s exceptl 9. E a n d e m cele
b r a r i c u p i m u 9 a b iis e t i a m S e m i n a r i o r u m r e l i g i o s a r u m q u e S o d a l i t a t u m a l u m n i s , q u i a u t d o mi
a u t a p u d alia A t h e n a e a d o c e n t u r , i m m o —q u o d c e r t e e m o l u m e n t o vacuum n o n f o r e t — vel a
s a c e r d o t i b u s j u n i o r i b u s , q u i R o m a n a e C u r i a e o p e r a m 9 u a m n a v a n t . E p i s c o p i a u t e m I t al i ae
atque exterarum gentium rem di oec es ib us sui s u t i li ss im am N o b i s q u e p e r g ra t a m f act ur i sunt,
s< q u o9 h a b e n t c l e r i c os h e i c d iscip! in is sacri 9 i mb u e n d o 9 . e o r u m a l i q u e m , p r a e c et er i s ad l a t i ­
n i ta ti s 9tudia p r o p e n s u m , S c h o l a m p r op e di em a p e r i e n d a m f r eq ue n ta re j u s se r in t.

28 Cf. E p i s t u l a «De lin g u a l a t i n a r ite e x c o l e n d a » , .4 A . S. 50 (1 ^ 5 8 ) 293.


29. Cf. M i r , P a l a e s t r a L a t i n a n. 165 (1 9 5 9 ) 14 15.
30. Id., Ibidem, p 15.
De ratione et via ad communem linguae latinae usum 9

III. Tempus . E j u s m o d i lit t e r a r u m l a tin a r u m c u r r ic u lu m , in p r a e s e n s a t q u e in t e r i m , b i e n ­


n io c o n t i n e a t u r . A u d i t o r i b u s , q u i , p o s t c o m p l e t u m b i e n n i u m , se, p e r ic u lo fa c to, d e l e c t i s j u d i ­
c ib u s p r o b a v e r in t , t e s t i m o n i u m , se u d i p lo m a , c u r ricu li egregie peracti tradatur. Q u o d q u i d e m
t e s t i m o n i u m s e u d i p l o m a , q u i c u m q u e im p e t r a r im , i i d e m in c e r t a m i n i b u s ad q u a e v i s officia
apud S a c r a s C o n g r e g a t i o n e s , C u r ia s d io e c e s a n a s et S e m i n a r io r u m lu d o s c o n s e q u e n d a p r o p o ­
s i t i s , c e t e r i s p a r ib u s, p r a eferantur.
IV . Praemium: Q u i , d a t o po9t b i e n n i u m la t in a e s c r i p t i o n i s e x p e r i m e n t o , n o n m o d o reli­
q u i s c o n d i s c i p u l i s p r a e s t i t e r it , sed j u d i c i b u s p e c u l ia r i s d i g n u s p r a e m io c o m m u n i t e r v i s u s
erit, e u n d e m n u m i s m a t e aureo d o n a b i m u s 31.

Quicum que h u i c a lt er o d e l i n g u a l at i n a v i v e n t i C o n v e n t u i L u g d u n i
a d s u m u s , c r e d o n i h i l n o s p o s s e p r a e s t a n t i u s efficere, d e n u l l a re m a j o r i s
m o m e n t i n o s agere p os s e , q u a m de n o v a s chol a i n s t i t u e n d a et i n s t a u r a n d a ,
u bi v o t a et c ons i li a q u a e a n o b i s i n q u i s i t a , c e n s a , de c re ta s u n t , q u a m p r i m u m
et r e c t i u s a d i m p l e a n t u r ; a d q u a m s c h o l a m u n d i q u e c o n v e n i e n t n o n t a n t u m
a d u l e s c e n t e s s e d et m a g i s t r i et doct i h o m i n e s , q u i d o c t r i n a , e x e m p l o , i n c i t a ­
tione praeceptorum velint linguae l at i n a e assuescere. Praeceptores non
d e e r u n t q u i v e r b o et s c r i p t i s ad a lt am l i n g u a e l a t i n a e c o g n i t i o n e m et u s u m
a l u m n o s e x c i t e n t , ita u t p o s t a l i q u o d t e m p u s l i ngu a l at i na s it illis f a mi l i a r i s
et cara.
H u j u s s c h o l a e o r d i n a t i o m a g n a c u r a i n q u i r e n d a et d e f i n i e n d a est, t u m
q u o d a d p r a e c e p t o r u m n u m e r u m et v i r t u t e s , t u m q u o d a d a l u m n o s , t e m p u s
r a t i o n e m q u e d o c e n d i . N e g o t i u m q u i d e m a r d u u m , s ed m a g n i m o m e n t i .
C o n s u l t o n u n c ad s i n g u l a o p u s est . H a b e m u s o p t i m a c ons i li a, s e d nisi
h a n c n o v a m s c h o l a m i n s t i t u e r i m u s e a m q u e recte o r d i n a v e r i m u s , e r u n t n o b i s
i n h o r u m C o n v e n t u u m C o m m e n t a r i i s s eu A n n a l i b u s t a n q u a m i n v a g i n a
r e c o n d i t a . C o n s u l t o i gi tu r, s e d p o t i u s facto o p u s est, n e o m n i u m n o s t r u m
s t u d i a et de s i de r i a v a n a v i d e a n t u r et c o m m e n t i c i a .
N o b i s ergo i n c i t a m e n t o s i n t et s t i m u l o ad hoc, t u m R o m a n o r u m Ponti­
fi cum t e s t i m o n i a et e x e m p l a , t u m c l a r o r u m s c r i p t o r u m s e n t e n t i a e e t d o c t r i n a .
M e m o r e s s i m u s i l li us A r t u r i S c h o p e n h a u e r s e n t e n t i a e : «Qui latine nescit in ple-
bicula numerandus est, licet peritissimus sit artis physicae et chemicae». I p s e c o n t r a
m a l os l i n g u a e l a t i n a e m a g i s t r o s v e h e m e n t e r c l a ma b at , q u o r u m o pe a d u l e s ­
c e n t e s viam ingrediuntur pigritiae, ignorantiae, barbariei.
U t i g i t u r t a m f u n e s t a o m i n a a n o b i s a v e r t a m u s et ab a d u l e s c e n t i b u s
n o s t r a e ae ta t is , n o v a m s c h o l a m q u a m primum instaurare curem us oportet
ubi m ag i st ri ri te i n f o r m e n t u r et e x e r c e a n t u r s c i e n t i a e et l i n g u a e l at i na e u s u .
Ita fiet u t s e r m o l a t i n u s c o m m u n i s f a n d e n i n t e r d o c t o s v i r o s de v e n ia t .

J. J im énez D elgado , C. M. F.

31. Enchir. Cler., n *202, p t>48.


EMINENTISSIMI^ P. ARCADIUS
LARRAONA CARDINALIS
Eminentissimus P. Arcadias Larraotia C. M . F. a Joanne XX11I Pon­
tifice M ax im o Pater Cardinalis Sanctae Romanae Ecclesiae nuper creatus
est; quo quidem honore tota Hispanorum natio et Congregatio Claretiana
magnopere gaudent et amplissime honestantur.
Clarissimus vir — qui anno 1903, mense decembri, die 8, Vici (in Bar­
cinonensi provincia) vota religiosa in Congregatione Missionariorum Filio­
rum Immaculati Cordis Mariae nuncupavit et anno 1911 sacro Sacerdotii
ordine est decoratus — , duo et septuaginta abhinc annos in Nav ar ra, no­
bili Hispaniae provincia , natus erat.
Romae, in capite christiani orbis, anno 1914 studia ecclesiastica in
Athenaeo Lateranensi complet, ubi Laurea Doctorisque dignitate in utroque
Jure omnium laude potitus est; anno vero 1918 illud praestantissimum Pro­
fessoris curriculum iniit quo a d haec usque tempora, dutn Juris doctrinam
tradit, egregiam selectamque alumnorum multitudinem instituit, Commentarium
pro Religiosis una cum aliis egregiis sociis Claretianis condidit suisque elabo­
ratis commentationibus et annotationibus instruxit.
Anno 1944 vices qerit Ah actis Congreqationis negotiis Religiosorum
praepositae et ann o 194Í Ab actis efusdem Congregationis creatur. Qui
du m haec sacra munia exsequitur eos, qui se vitae religiosae votis obstrin­
xerunt singulari plane cura monitis, doctrinis, coetibus, Congressibus, prae-
ceptisque — quo vitam suam perfectius amplecterentur et viverent — instruxit
et illustravit.

PALAESTRA LATINA — commentarium a sociis Claretianis exaratum,


quod in litteras latinas vel maxime provehendas et in usum inducendas
incumbit — , est cur novo Patre Cardinali magnope gaudeat. N a m ingenuae
litterae et latinae earumque altius studium, maximum ab Eminentissimo
P. Lar ra on a adfumentum et incitamentum acceperunt; qui quidem e sede
sua in Congregatione Ro m an a stadia humaniora excitavit et provexit eaque
— praesertim ex luculentis monitis et praeceptis quae continentur in Statutis
Generalibus in Constitutionem quae Sedes Sapientiae dicitur — , in ipsutn funda­
mentum in ipsamque institutionis sacerdotalis, religiosae, apostolicae rad i­
cem certo prabatoque (udicio collocavit.
PALAESTRA ISATIN A igitur efusque moderatores Eminentissimo P.
Arcadio Larraona ex imo gratulantur eique, ut in suscepto munere m u lto s
annos in bonum totius Matris Ecclesiae laborare possit, bene precantur.
DE B O N IS LITTERIS SE D U L O CO LENDIS
vel potius

DE C O N C O R D IA D O M EST IC A TURBATA
quam scripsit

B A C A R !US VERDANUS
'Loquitur Philologia:

H o c t e m p o r e , c u m A l m a M a t e r mira q u a d a m liberali tat e h u j u s A c a d e ­


mi ae fores d e n u o reserat , n o v u m ad d i l e c t u m t i r o n u m in s i n u m g r e m i u m q u e
e x c i p i e n d u m , p e r o p p o r t u n u m , i m m o v er o n e c e s s a r i u m m i h i v i d e t u r brevi
v o s a d h o r t a t i o n e alloqui. Licet doct i s i n t m ag i st ri v e s t r i et o m n i b u s e r u di ti
litteris, e q u i d e m h a u d t e m e r e t a m e n c o n t e n d e r e a u s i m n u l l u m e o r u m magis
q u a m me decere h oc p iet at is officium e x se q ui . Illa ego Philologia, c u j u s n o ­
m e n longe l at eq ue v a g a t u r , n o n m a t e r n o s ed avito q u o d a m j u r e v o b i s c u m
v er ba facio, q u i p p e q u a e si m m a t e r o m n i u m b o n a r u m a r t i u m , q u a r u m a u c t o ­
r it at e i m p u l s i viri olim s a p i e n t i s s i m i ipsas q u o q u e U n i v e r s i t a t e s c o n d i d e r u n t .
Sed q u i fiat u t me p a n n o s a m t a m q u e d e c r e p i t a m a t q u e mi sel la m conspi-
ciatis, for ta ss e m i r am i ni . Recte id q u i d e m . Res e n i m ipsa h o r t a r i v i d e t u r
s u p r a r e pet er e ac pa uc is m ul ta mea adve rs a, u t p a u l a t i m i m m u t a t a e p u l ­
c h e r r i m a vi rgi ne m a t r e q u e n i m i s l a e t a b u n d a d ef ormis v et u l a e xi l is q ue facta
s im, di sserere. G a r r u l i t a t i anili, q u a n t u m p ot er o, m o d e r a b o r et s u m m a
s e q u a r fastigia r e r u m .
Pat ri a mea, u t i p s u m n o m e n i ndi cat , Graeci a est, q u a m m er it o o m n e s
t o t iu s o r b i s t e r r a r u m s a p i e n t e s f on tem a t q u e o r i g i n e m pol iti ori s v e n e r a n t u r
h u m a n i t a t i s . E j u s est q u o d vi vo et sp iro , regia s t i r p e nat a, pat re P h i l o p o n o
e t mat re Pai dei a, q u o r u m si n ob i l i t a t e m recordor, v i x me c o n t i n e o q u i n
l acr imem r e r u m coacta p r a e s e n t i u m p u d o r e . I gnos cat is m i h i velim, u t mulieri
e i q u e vetulae, si q u i d l ib eri us et p r o p e m o d u m a r ro ga ns di xero. V er it at em
e t s i pro be scio o d i u m i n v i d i a m q u e parere, c or am vobis, o di lect issimi j u v e ­
nes, ape r te i n g e n u e q u e e f f ut ie nd o q u o d sentio, a n i m u m l i b en t er levabo.
T a m praecl ar a, tam exi mi a formae v e n u s t a s meae erat, u t m u l t i cives adve-
n a e q u e me u t i ps am p r o r s u s V e n e r e m religiosis c ol er ent a d o r a t i o n i b u s , et
Philologiae... oratiuncula. 13

o m n e s j u v e n e s , e t i am si q u i s H i p p o l y t o f a st i d i o s i o r e ss e t m u l i e b r i s p u l c h r i ­
t u d i n i s , p a r e n t e s m e o s c e r t a t i m b ea to s p r a e d i c a r e n t , s e d magi s e u m c ui
a l i q u a n d o c o n t i n g e r e t me d o m u m d e d u c e r e . A t t a m e n m o r e s m ei casti, q u c s
n overat aurem qui modo non habebat Batavam, re tu n d e b a n t linguas h o m i ­
n u m e t i a m m a l e d i c e n t i s s i m o r u m f a l s u m q u e e s s e m ag ni fi ce p r o b a b a n t q u o d
ille c o n v i c i a t o r J u v e n a l i s c o n t u m e l i o s e d i x i t ra r am e ss e c o n c o r d i a m f o r m a e
atque pudicitiae.
N e m o v e s t r u m n e s c i t me, j a m d u d u m v i ro m a t u r a m , p a r e n t e s in matri*
m o n i u m d e d i s s e , n o n c u i v i s mo rt al i , s e d ipsi M e r c u r i o , s ol lert i a d m o d u m
a t q u e f o r m o s i s s i m o deo. N a m in o m n i u m fere m a n i b u s , credo, v e r s a n t u r
libri illi d i s e r t i q u o s M a r t i a n u s Ca pe ll a, vi r d o c t i s s i m u s m e i q u e a m a n t i s s i -
m u s , De N u p t i i s P hi lo l og i ae et M e r c u r i i s cite e d e p o l c o m p o s u i t . Di i m m o r ­
tales! U t V e n u s n o b i s l e n i t e r a r r i d e b a t ! Q u o t o s c u l a c a r p e b a m u s , q u o t v e r b a
b l a n d a d a b a m u s et a c c i p i e b a m u s ! Q u a m unice am abam us, quam suaviter
vivebamus, quam cupide amplectebamur! Septem equidem filias, e a s q u e
pulcherrim as, amanti marito uxor am ans genui: Gram m aticam , Rhetoricam,
Dialecticam, A rith m eticam , Geometriam, Musicam, A s t i o ncm iam . V ideb a r
m i h i c u n c t i s q u e , u t e r am , felix et f o r t u n a t a : q u o t i e s c u m q u e in p u b l i c u m
p r o d i b a m , m a g n a s t i p a n t e c a t e rv a n a t a r u m , l a u d a b a n t me m a t r o n a e , r e v e r e ­
b a n tu r juv enes virginesque, praedicabant senes. C u m u la ta m h onoribus inso­
litis, m a g n a g a ud i a me p e r t e m p t a b a n t , a d e o u t n i hi l o m n i n o r e b u s m e i s
prosperis deesse videretur.
G r a m m a t i c a , j a m a e t a t e p r i m a d i l i g e n s ac p r u d e n s , p e r v o l u t a b a t l i bro s
p o e t a r u m , o r a t o r u m , h i s t o r i c o r u m ; ex q u i b u s n o n s o l u m leges recte l o q u e n d i
a t q u e s c r i b e n d i i n q u i r e b a t , s e d e t i am , si q u i d o b s c u r i u s in iis d i c t u m i n v e ­
n er at , h o s locos o m n i o p e a t q u e o p e r a e n i t e b a t u r u t rite e x p l a n a r e t et e n a r ­
ra ret , a ux i l i o u s a a b u n d e e a r u m d i s c i p l i n a r u m q u a e l u c e m afferre p o s s e n t .
R h e t o r i c a a u t e m , p u e l l a b o n a d i c e n d i p er it a, m i s c e n s utile dul ci , i m p e n s e
o p e r a m d a b a t u t s u i s o r a t i o n i b u s q u o s l i b e t a u d i e n t e s , q u a m v i s a g r es t es e s ­
s e n t vel r u d e s , a c c o m m o d a t e a p t e q u e do ce ret , flecteret, d e l e c t a r e t , c o m m o ­
ver et . Quacum consentiens atque conspirans, austera g r a vi s Dialectica
a r g u m e n t a l o c o s q u e i n d a g a b a t , n e v e r b a s o r o r i s t a n t u m m o d o f u c a t a m s p ec i e m
p u l c h i t u d i n i s p ra e se f e r r e n t . A r i t h m e t i c a et G e o m e t r i a , g e m i n a e l ab or io sae
et f or t a s s e n i m i s d i l i g e n t e s , i n v e s t i g a b a n t s e d u l o sec ret a a b s t r u s a r e r u m
n a t u r a e , id sibi p e r s u a s u m h a b e n t e s i l l u m J o v e m O p t i m u m M a x i m u m o m n i a
t e r r e n a in m e n s u r a et n u m e r o et p o n d e r e d i s p o s u i s s e . J am v e r o M u si c a, mea
q u i d e m s e n t e n t i a o m n e s g e r m a n a s s u a s facili s u p e r a n s et v e n u s t a t e et ele­
g an t i a m o r u m , t a m p e r i t e lyra c a n e b a t u t c o m m o t o s a n i m o s e o r u m q u i
a u d i e b a n t m i r o q u o d a m d e s i d e r i o v e r a e p a t r i a e et cael es ti s afficeret. A s t r o n o ­
mi a d e n i q u e , alta et s u b l i m i a u s q u e s p e c t a n s , leges h u j u s m u n d i q u i p e r p e ­
t u o se m o v e t s u a q u e p e r p e t u a v o l u b i l i t a t e A e t e r n i t a t e m s e m p e r s t ab i le m
u tc u m q u e imitatur, assidue perquirebat, ad m o n en s mortales ne spem suam
14 Josephus van den Besselaar

in r ebu s variis c a d u c i s q u e r e p o n e r e n t . Q u a r u m o m n i u m op er a ad id u n u m
t e nd eba t , ut s ci nt ill am illam, q ua e n o bi s beneficio d e o r u m data est et a
G ra eci s logos v o ca tu r , in fl ammam q u a n d a m b e n i g n a m ac cend er en t, q u a e non
s o lu m luce sua cali gi nem a m e n t i b u s n o s tr is e xpe ll er et , v e r u m et iam calore
s u o cor da n os t ra r efoveret . Di s pa r ia q u i d e m s i n g u l i s m u n e r a , sed o m n i b u s
a n i m u s i de m erat, ut q u a e con c or di a firma c o n j u n c t a e e s s e n t . N a m idem
velle a t q u e i dem nolle, ea d e m u m vera amiciria est.
Profecto m at e r felix et l a e t a b u n d a m a j o r q u e q u a m cui F o r t u n a nocere
posset! Profect o prol es j u c u n d a et formosa d i g n a q u e q u a e ab o m n i b u s l aud a­
r e t u r et a ma r e t u r ! J am jam s u b l i m i vertice si dera ferire v idebar , c u m mul ta
acerba me e d o c u e r u n t u s u q u e r e r u m ipsa vidi nefas esse m o rt al es confidere
r e b u s suis. Fleu q u a m celeri v e r s a t u r F o r t u n a levis o r be rotae! Q u o d ut in am
v i d i s s e n t p a r e n t e s mei, q u i obcaecati i m a gi n e speciosa g e n e r i di vi ni, mi hi et
i psi i ns ipie nti , m a t r i m o n i u m a u c u p a b a n t u r s u p ra c on d i c i o n e m h u m a n a m ,
q u a m v i s recte m o n e n t i b u s P it taco et C al l i m a ch o ut sua q u i s q u e sorte c o n ­
t e n t u s vi vat . Dul ce e n i m m a t r i m o n i u m m i x t u m solis i n e x p e r t i s , id q u o d et
ego, mu lie rcul a s i mp l e x , c u m mea i g n o mi ni a t a n d e m a l i q u a n d o comper i.
S c i u n t me Io et Semel e et E u ro p a, u t de aliis taceam, v e r u m dicere. Q u i d
i n c o n s t a n t i u s deo? N e flamma q u i d e m de s t i p u la b r e v i o r est q u a m iste a m o ­
ris s u p e r o r u m a e s tu s fugax, q u i s olet in f u m u m et c i ne r em eva nes ce re. C o n ­
j u n x m eus , h o d i e t am f r ig i d u s et l a n g u i d u s q u o d ad me q u i d e m a t t i n e t , pro
dolor! —q u a n t u m m u t a t u s est ab illo M e r c u r i o a r d e n t i a t q u e flagranti, q ui
me a m p l e x i b u s f ovebat mollibus, m i s e r e q u e me u n a m d e p e r i r e v i d e b a t u r et
m e sol am se in deliciis h a b e r e j ur aba t! Sed q u o d mul ieri c u p i d u s di ci t a m a ­
si us, in v e n t o et rapida s cr ibere o p o r t e t aqu a. Q u a m v el lem T h e r s i t a e cujus-
d a m u x o r esse ac n o n illius pul chel l i asoti et n e b u l o n i s mulierosi! Praetereo,
n e ves tr as t en er as a ur e s o ff endam, s e x c e n t a ad ul t er ia ejus, t o t i d e m i nj uri as
meas: m ax ima e n i m pu er is d e b e t u r r evere nti a. S uffe ceri t referre illum ex m a ­
rito raihl d e d i t i s s i m o ac, p a e n e dixi, u xo ri o, n e q u i s s i m u m c o r r u p t o r e m e v a ­
sisse s ine ulla reli gi one et fide. Q u e m t r i s t e m e x i t u m infitias n o n eo me jam
m u l t o ant ea a n i m o d e b u i s s e praeci pere, c u m h a u d i gnara e s s e m q u a e furta
f r a u d u l e n t a ve te r es poët ae meo viro forti a d s i g n a v i s s e n t , n e q u e id me, quae
i n d u s t r i e q u i d q u i d l i b r o r u m A n t i q u i t a s v e n e r a n d a r e li qu it l egerem, p ra e te ri ­
re pot ui t. Sed n i m i s mei s v i r i b u s confisa s t u lt e me a r b i t ra b ar de h ar e n a , q u o d
a j u n t , r es ti cul as nec te re posse. N o n n e legeram e u m q u o die n a t u s es se t ille
t an ti ll us p u e r et t a n t u s peccat or, A p o l l i n i clam bo ves A d m e t i s u r r i p u i s s e ?
N o n n e luce cl ar i us v i d eb a m e u m n on s o l u m ab artificibus et a t hl et i s religio­
se i mplorari , v e r u m et iam a m e r c a t o r i b u s et fu r ib us t r e p i d e invocati? Q u a m ­
q u a m q u i d i n t e re s t i n t e r m e rc a to re m et furem? U t e r q u e e ni m pari modo
saccis i m p r u d e n t i u m i n h i a n s a t q u e i n s i d i a n s n e m i n e m n u d u m t ran smi t ti t ,
nisi qu i forte t u r p i rana n u d i o r m e n d i c u s p raet eri t. U t rem m i s e r a n d a m p a u ­
cis ab sol vam: o cu lo s h a b e b a m et n o n vi debam.
Philologiae... oratiuncula. 15

Sed n o n satis id p o e n a e v i s u m est s u p e r i s . Q u i d q u o d e t i am n a t a e meae


t a m eg re gi ae s p e i me fef el l er unt ? I n c i p i t hic s e c u n d u s a c t u s t r a g o e d i a e a e r u m ­
n a r u m m e a r u m , i s q u e m u l t o a t r o c i o r et l u c t u o s i o r q u a m illa perfidia d i v i n i
mei c o n j u g i s . C u p i t i s n e ex m e scire q u o m o d o h a c q u o q u e s p e p a u l a t i m e l a p ­
sa s i m ? Q u a m q u a m a n i m u s m e m i n i s s e h o r r e t l u c t u q u e r e fugi t, e x o r d i a r :
p r a e b e t e i g i t u r a u r e s et a n i m o s o m n i a v o b i s o r d i n e n a r r a t u r a e ! A d v e n e r u n t
a d u l e s c e n t u l i n o v i , b a r b a t u l i i n s o l e n t e s , q u i b u s m a g n o p e r e r o g a n t i b u s et
dulcem S ire n u m c a n tu m c a n e n t i b u s filiae meae, —n o l l e m , et i lli us !— s u c c u ­
b u e r u n t F a c i l i u s a r c e a s l u p u m v o r a c e m ab ovili q u a m p r e c u m a v i d u m a
p a r t h e n o n e . M i l i t a t o m n i s a m a n s , et q u o facilius a r c e m d e s i d e r i i s u i e x p u g ­
net , in e a m, et i p s a m arsurientem ( s i t v e n i a ver bo!), faces a r d o r i s s u i i m m i t t i t ;
in tam vasto incendio frustra praesidium exp e ditissim um ponas ut vim o p ­
p r i m a t f l a m m a r u m ; a r x se t r a d i t p o s i t i s q u e a r m i s s u a s p o n t e se d e d i t o p p u g ­
n at ori , n o n q u i a r e s i s t e r e n e q u e a t , s e d q u o d se capi g a u d e t . Q u i d pl ura?
N u p s e r u n t n a t a e m e a e vi ri s o b s c u r i s u n i u s diei, q u o r u m atria n o n s t e m m a ­
ta, n o n t i t u l o s , n o n i m a g i n e s m a j o r u m h a b e b a n t , s e d t a n t u m m o d o arcas
n u m m a r i a s e a s q u e t a m c o n s p i c u a s , u t n e caeco q u i d e m a p p a r e r e n o n pos-
s e n t . A u r i sacra f ames, q u i d n o n p u e l l a r i a p e c t o r a cogis! J a c e b a t m e a spes,
m ea di li ge nt ia , m e a gloria! V i r t u s p o s t n u m m o s , et n u m m i h o di e , q u a m v i s
s o r d i d e par ti , n o n o l e n t .
G r a m m a t i c a mea, q u a n u l l a m e a r u m fi l iar um m u l t i p l i c i o r e d o c t r i n a o r ­
n a t a erat, i n s a n o c a p ta es t a m o r e p le be ji h o m i n i s c u j u s d a m , c ui n o m e n Mi-
c r o l og u s . N o m e n e s t o m e n : e r a t e n i m pu s i l l i a n g u s t i q u e a n i m i a r g u t a t o r ,
cui p a t e r n e s c i o q u i s H y t h l o d a e u s et m a t e r P a n o m a l i a , a m b o orti, ni fallor,
m u n i c i p i o o b s c u r o A n a r c h i a . H o d i e M i c r o l o g o r u m d o m u s , vel p o t i u s pes ti s,
m i r u m q u a n t u m n u m e r o s a est: S o c i o m o r b u s , A p o d i d r a s t i c a , P s y c h o l a l o l o g i a
( h o r r i b i l i s dictu!), P a e d o c r a t i a , G l o t t o m a n i a et alii n e p o t e s n e p t e s q u e mei
q u o s o m n e s e n u m e r a r e l o n g u m est. C u i p l e b e c u l a e n i h i l p r o r s u s p o t i u s est
q u a m u t r e l a x e n t i l l u d c o m m u n e v i n c u l u m , q u o o m n e s a r t e s q u a e ad h u m a ­
n i t a t e m p e r t i n e n t q u a s i c o g n a t i o n e q u a d a m i n t e r se c o n t i n e n t u r , s t u p i d e
m e h e r c u l e c a u s a n t e s sic s o l u m s c i e nt i as p r o g r e d i po ss e: r e l i q u i i s g a u d e n t e p u ­
l a r u m , e p u l a s i p sa s v e n t r i c u l i isti i mb e c i l l i f a s t i d i u n t ! Inf ect i v e n e n o t a b i d o
P a n o m a l i a e , i n c r e d i b i l i q u a d a m v o l u p t a t e f l uc tu q u e m d i c u n t d e m o c r a t i c o
j a c t a n t u r , q u i h o c h a b e t p er i c u l i q u o d o m n e s et o m n i a a b r i p e r e t e n d i t in
q u a n d a m a e q u i t a t i s p l a n i t i e m , s i m i l l i m a m t r i s t i b u s illis c a m p i s p e r q u o s
u m b r a e v a g a n t u r H o m e r i c a e . U s q u e a d e o o m n i a a m a n t ut n i h i l a m e n t , om-
n ib u s q u e perniciem foedam q u id em , sed quae vulgo im p ru d e n ti cerni n e ­
q u e a t , c o m p a r e n t a t q u e m o l i a n t u r . Q u o s ego! S ed p r a e s t a t v o b i s afferre n o n ­
n u l l a v i l i t a t i s e o r u m e x e m p l a , ne d u b i t e t i s q u i n h a u d t emer e, v e r u m j u s t a
ira e x a r d e s c e n s h a e c v e r b a a s p e r a p r o t u l e r i m . O l i m p a r e n t e s l i beros s u o s fere
b e n e e d u c a b a n t n o n p a r c e n t e s f e ru lae, a t q u e eos m a g i s t r i s s ev e r i s i n s t i t u e n ­
d os t r a d e b a n t , b e n e s c i e n t e s l i t t e r a r u m r adi ces a m a r a s , s ed f r u c t u s dul ces
16 Josephus van Jen Besselaar

esse, n e m i n e m q u e nisi p e r a r d u a et a spe ra ad ast ra p er v e n i r e posse. T u m


v er o n e q u e al i ud alio terri n e q u e m u t a r i ac misceri o m n i a c e rn er e s, et a e q u a ­
biliter et c o n s t a n t e r sese res h u m a n a e h a b e b a n t . U t j ura pra eci pua ac s i n g u ­
laria o m n i b u s h o n o r i erant, ita officia q u o q u e et m u n i a a q u o v i s religiose
o b s e r v a b a n t u r , n ul l o a u d e n t e a sacro r e r u m o rdi ne cedere, q u a n d o q u i d e m
o m n e s ad u n u m a ss e n si o n e c o m p r o b a b a n t n o n licere bovi, q u o d liceat Jovi.
H o d i e a u t e m u s q u e q u a q u e impii l at ratores au re s vul gi o b t u n d u n t , s ae vit er
voci fe ran tes : «Ite ad p u er o s , n o l u m u s q u e ad libros!» et: « I n d u l g e a t u r o m n i ­
no t en er a e aetati! » et hoc a b s u r d i u s : « N i hi l o p u s e s t p u e r o s p u e l l a s q u e d e ­
s u d a r e in iis re bus q u a s magistri j ej uni , s u b s i d i o fulti l i b r o ru m taedio p l e n o ­
r um , i n i q u i l a ud at o re s t e m p o r i s acti, t rac tare solent; s u n t res et i ns ip ida e et
q u a e n im is n o c e a n t v a l e t u d i n i p u e r o r u m ; s u n t p u e r i puer i, puer i puerilia
t ra c ta nt , et t ract are d e b e n t ; q u i n i m m o isti magi st ri u m b r a t i c i et lucifugi o m ­
n es ner vos s uo s seni les c o n t e n d a n t , ut l i b r u m i n s i g n e m N a t u r a e s t u d i os e l e ­
gant , et t a n d e m i n c i p i a n t d i s c i p u l o r u m ima corda pe r sc ru t ar i, q u ae mul to
di gni ora s u n t qu ae cog a o s c a n t u r q u a m isti libri e x s a ng ue s! ». C o n j u r a v e r u n t
Psychol al ol ogia (l ingua ec as tor labi tur, c u m res me c o g u n t e j us n e pt i s m e n t i o ­
n e m facere) et Paedocrat i o m n e m ad t o l l e n d u m p u d o r e m , p r o t er v e p er v e r t e n t e s
r a ti o ne m rectae h o n e s t a e q u e vitae, c u j u s par te s s u b e u n d a e s u n t a p p e t i t i o n i ­
b u s m t u r a e et di ri s l i bi di ni bu s. P r o p t e r q u a r u m e ffrena tam d e m e n t i a m res
h u c d e v e n i t u t jam nihil i n t er si t magi st er sit an di sc ip u lu s , a d u l e s c e n t e s s e ­
n u m sibi p o n d u s a s s u m a n t , s ene s a u t e m ad l u d u m a d u l e s c e n t i u m d e s c e n d a n t .
O l i m j u v e n e s o pe r am d a b a n t u t a uc to res graecos et l at i nos l eger ent nec m i ­
n u s i nt ellegerent; h odi e a u t e m in q u a e s t i u n c u l i s l e v i bu s t am diu m o r a n t u r
u t n e m o e o r u m perlegat C i c er on i s o r a t i o n e m i n t e g r a m vel c a n t u m d ivi ni
Vergilii. S t u d e n t e b l a n d i l o q u a G l ot t o m a n i a , d is ci pul i q u o s o p o r t e t i mme r gi
u n d i s e l o q u e n t i a e et poeaeo3, o c c u l t a n t e s i n s o l e n t e r i mpe ri t ia m, ig navi am,
i n h u m a n i t a t e m , p e r d u n t o l e u m et o p er a m in r adic ibus, q u a s d i c u n t , e t y m o l o ­
gicis e x t r a h e n d i s et in l egi bus l ing uis ti ci s i n ep t is d e c a n t a n d i s . Jam v er o a p u d
i ps os m ag is tr os p l u r i m u m valet obesae n ar is A p o d i d r a s t i c a , c u j u s fallacibus
c o n c l u s i u n c u l i s usi magis l a b o r a n t hisce t e m p o r i b u s q u o m o d o id q u o d ipsi
n e s c i u n t alios doce re v i d e a n t u r q u a m ut d i s ci p u l o s l abore i m p r o b o assuefac­
t os solida e r u d i a n t d oct ri na; q u o r u m ^ d o c t a I gnor ant ia , vel p o ti u s i n s i p ie n s
e r u d i t i o a p u d o m n e s b o n o s in odio est. N e c m i n u s t ae te r S o ci o m o r b u s , q u i p ­
pe cui Clio v er idi ca et magi st ra vitae t am infest a sit ut eam i n e r m e m c o m ­
pellere c o n e t u r i m p u d e n t e r ad m e n t i e n d u m u n a c u m s e n t i n a Mi crol og oru m;
q u i h o m i n e s s in g ul o s t am p es s im e od it u t eos d em e r s o s velit in foetida q u a ­
d a m colluvie, cui bel lum n o m e n Societatem indit. I t a qu e e f o n t i b u s liquidi s
e a r u m r e r u m quae a m o e n i t a t e sua m en t e s d el ec tar e c o n s u e v e r a n t et s u b l i m i ­
tate sua e o r u m a n i m o s c o nf o rm ar e a t q u e excolere v al eb a nt , cloacae factae
s u n t i m m u n d a e , in q u i b u s solis illis porculis, q u o s n e p o t e s meos dicere e r u ­
Philologiae... Oratiuncula . 17

besco, b e n e est. I n d i g n a t i o —n e q u e e n i m vo s fefel li t— d i s e r t a m m e fecit; et


s a n e difficile es t de iis s a t i r a m n o n s c r i be r e .
D e r e l i q u i s g e n e r i s b r e v i faciam, q u o n i a m unum cum noritis, om nes
noritis.
R h e t o r i c a illa e l o q u e n s et faceta, altera l u x o c u l o r u m m e o r u m , n u p s i t
i n s t i t o r i call ido et dol os o, q u e m caeca F o r t u n a a u x e r a t . Q u i n a t u s D e m a g o g o
e t P l e t h o p h i l a , C o l a x j u r e ac m e r i t o v o c a t u r , Q u i d q u i d veri h o n e s t i d e c or i
est, v a l d e n e g l i g e n s m o d o q u e v a n i s p o p u l i f a v o r i b u s s t u d e n s , o m n i a p r o m i s ­
c u e v e n d i t a t a d n u t u m l i c e n t i u m . C u j u s filii E p h e m e r i d e s , R a d i o p h o n i c u s ,
C o n c i o n a t o r et p r o p e d i e m m i n i m u s n a t u T e l e b l e p o n ( u t a n i m u s m e u s
p r a e s a g i t e u m in c u m u l u m m e o r u m m a l o r u m a c c e s s u r u m ! ) s u m m i s v i r i b u s
et op ibu s auram c a p ta n t popularem , m entiendo, ad uland o, incitando, p e r tu r­
b a n d o , e x a g i t a n d o , d e n i q u e o m n i a m i s c e n d o . D u m falsa p i et a t e s i m u l a n t se
v u l g i m i s e r i r e b u s a n g u s t i s m e d e r i velle, re ver a s u i s v e n t r i b u s s t u d e n t
r e g i a m q u e p o t e s t a t e m a f f ec t a n t e a m q u e m u l t o m a g i s h o r r e n d a m q u a m q u a e
a b illis a m b i c i ó s e i m p u g n a t u r . C a n i n a f a c u n d i a et m o r d a c i t a t e q u i d q u i d e s t
sancti integrique, dilacerant atque dilaniant.
Dial ect ica a u t e m a u f u g i t c u m v i ro p e r d i t o ac nef ar io, P y r r h o n e m dico,
h o m i n e m e l e g a n t i u m q u i d e m m o r u m h a u d i m p e r i t u m , s e d molli ef femi nat a-
taque vitae c o n s u e tu d i n e dep rav atum . Q u i impia sophism ata praetend en s
ju v en es v e h e m e n t e r in stim u lat ut scelesto conatu ipsam divam P hilosophiam
a u t s t r a n g u l e n t a u t j u g u l e n t ; r u r s u s a u t e m , h a u d sibi c o n s t a n s , p e r t i n a c i t e r
a s s e v e r a t e a m n u l l a m e s s e n e c u m q u a m f u i s s e ni si il lam o p i n a t a m , q u a e
t a m q u a m v a n a c o g i ta ti o p r o g n a t a sit c e r e b r o i n fi r m o h o m i n u m v e t e r n o s o r u m .
H o r r e o e q u i d e m re f er r e q u a n t a s s t r ag e s P y r r h o n i c u s f u r o r e d i d e r i t ; at v e r o
ri su n o n p o s s u m t e m p e r a r e , c u m m e c u m c o n s i d e r o , q u a m s u p e r b a m v i r i u m
f i d u c i a m o s t e n t e t i ste i n e r s a d u l e s c e n t u l u s de c a p s ul a , q u i i m p r i m i s p i n g u e
o t i u m et a m a t et terit. M i r o r p l a n e u n d e illo die a tr o i m p i g e r n o n a m p l i u s
q u a m s em el , n e r v o s et v i r e s s ibi c o m p a r a v e r i t ad se in f u g a m p r o r i p i e n d u m
c u m m ea Dialectica! N u m q u a m ei vacat , s ci l icet n e g o t i o s a a g e n t i otia, C a t e ­
g o r i a s m ei A r i s t o t e l i s s t u d i o s i u s p e r l e ge r e , e t si f or te in a n i m u m i n d u c i t , id
q u o d r a r i s s i m u m est, u t d i a l o g u m P l a t o n i s c a r p t i m p e r c u r r a t , p r o d i t i n s ci t i a m
t a m c r a s s a m u t p e r s p i c u e a g n o s c a m u s a s i n o l y r a m s u p e r f l u e c a ne re .
N e c m i n u s m i s e r a e A r i t h m e t i c a e t G e o m e t r i a a b i e r u n t , illa q u i d e m
Pluto, haec autem S y m p h o r o consociata. Eximias ingenii dotes prostitu un t
in n u m m u l i s d i n u m e r a n d i s , in f e n u s c u l i s c o m p u t a n d i s , in vi tae c o m m o d i s
s u p e r v a c a n e i s s u b m i n i s t r a n d i s , p o s t r e m o in o m n i b u s r e b u s h u m a n i s , et i am
i n iis i m p o n d e r a b i l e s q u a e v o c a n t u r , r e d i g e n d i s ad n o r m a m ac r e g u la m
p e c u n i a e . Solas eas res s p e c t a n t q u a e b e n e s u c c e d a n t s o l o s q u e eos a d m i r a n t u r
in q u o r u m m a n i b u s p l u m b u m a u r u m fiat. Mi l le i n s t r u m e n t a vi t ae h o m i n i b u s
a c c o m m o d a n t , s ed id c u j u s c a u sa iis u t i d e b e a m u s , c o n s u l t o n o s ce la n t, u t
s i m il e s s i m u s n a v i g a n t i b u s in g u r g i t e v a s t o q u i b u s n u l l u s o m n i n o p o r t u s
18 Josephus van den Besselaar

app ar ea t, finis et p r a e m i u m o m n i u m l a b o r u m . Q u a r u m filiae A e s c h r o c e r d e i a


et T e c h n o c r a t i a , haec S y m p h o r o , illa P lut o nata, t o t u m g e n u s h u m a n u m se
s e r v i t u t e infami o p p r e s s u r a s jam d u d u m t r u c u l e n t e r m i n i t a n t u r .
j a m vero Mus ica, lepida m e h e r c u l e puella d u m m e c u m vi vebat , t r a n s ­
ver sa acta est a T r y p h e r o q u o d a m , ort o n o n illa caelesti Ve ner e, q u a m Plato
m e ri t o s u m m i s l a u d i b u s e x t u l i t , sed ista vul gari P a n d e m o . Q u i d quaeritis?
mat ri s lascivae filius l as ci vi or est. N a t a mea. q u a e olim s e n s u s h u m a n o s
al t iu s erigere sol ebat in caelestia loca, n u n c h u m i l i a t q u e s o r d i d o oper e
d el ec tat ur . Psal lens et s al t an s e l e ga n t iu s q u a m necesse est probae, meretricie
o m n e s s u as abjicit c o g i ta ti o ne s ad e x c i t a n d a s l i b i di n es j u v e n u m . C ui s t r e n u i
•n perfidia d u o nati o p i t u l a n t u r , P a n n y c h i u s et C a c o p h o n u s , filii nul lius,
nisi ver o hui c tristi fabulae s ine a u c to r e spar sa e c r e d e n d u m est q u a e vul t
jllum l e n o n e Pa ri s ie ns i , h u n c m a n g o n e s i l v a r u m incola Africae n a t u m esse.
P o s t r e m o A s t r o n o m i a A u t h a d e n n esc io q u e m s e c u m m a t r i m o n i o con
j u n x i t , h o m i n e m p e t u l a n t e m ac p e r ti n ac em , si mo d o h o m o ille d i c e n d u s est
ac n o n p o t i u s f u n g u s a u t s t ip es vel t r u n c u s . N a t a est p ro le s ridi cul issima,
gregula h e b e s et ferrea, ca r en s ani mi et celeri tat e et s u b ti li t at e. Stul ti s tul ti s
p e r s u a d e r e c o n a n t u r nul la m e n t e di vi na h u n c m u n d u m c o n d i t u m a tq ue
c o m p o s i t u m esse n e q u e u l l um d e u m agere c u r a m r e r u m h u m a n a r u m , sed
o mn i a a d a m a n t i n i s , u t d i c u n t , ca te ni s colligata a t q u e c o ne x a esse, s o l a m q u e
d u r a m Ne c e s s i t a t e m r e r u m o m n i u m n a t u r a e praeesse, ne h u m a n i s q u i d e m
e x c ep t i s . D i g ni q u i ipsi v i n cu l is ferreis, u t olim i m p i u s P r o m e t h e u s , s u m m o
C auca si c a cu m i n i al l igent ur, u bi per me licet i n s a n o ga udi o i n d u l g e a n t q u od
sibi a d e m p t a sit libertas, q u a m q u i d e m no n m e r u e r u n t .
H a b e t i s mi seri as meas. Q u i d mi rami ni si v i t a e t a e d i u m me cepit? Simi l­
lima m i hi v i d e o r Sibyl lae C u m a n a e , q u a m A g a m e m n o n ille P e t r o n i a n u s
v i di s se se affirmat, in a m pu l la p e n d e n t e m a t q u e p u e r i s per l u d i b r i u m rogi­
t a n t i b u s : « Q u i d vis?» i d e n t i d e m r e s p o n d e n t e m : «Mori volo!». Sed qu id
bl at er o et deliro? Ecce a n t e oculos m eo s n ov a seges! Ecce a b u n d a n s spes
pat ri ae et Philologiae! E n i m v e r o ne mort i s meae di ro d e s i d e r i o t enear, i m p e ­
di t ac p r o h i b e t avita erga vos pi et as mea, q ua e c u m n u m q u a m p e n i t u s me
deficit, t u m i n e u n t e A n n o A c a d e m i c o ad s u m m u m c u l m e n veni t . C um
m e c u m r e p u t o q u a m s int p r o m p t i vest ri a ni mi ad ul c i s c e n da s meas injurias,
m a g n a m d u l c e m q u e in s p e m a d d u c o r fore ut a l i q u a n d o c o n v a le s c am et r evi ­
rescam, j u c u n d i t a t e s q u e vitae d e n u o ar r ider e mi hi i n c i p i u n t . Bis puellae
a n u s . Sed ne i t e r u m t am exi mi a spe d es t it ua r, v o s o m n e s e n i xe o p er a m
date; et u t Philologia ad p r i s t i n u m j u v e n i l e m q u e vi gorem q u a m celerrime
revocet ur, me m ax i ma o b s e r v a n t i a vel im v e n e r e m i n i , colatis, ametis. Hoc
solacio a e r u m n a r u m m e a r u m q u a e f u e r u n t utor. V e s t r u m est, o disci pul i
carissimi, di st ract as di sci pl ina s q u a e ex una familia s u n t r u r s u s in priscam
c o nc o rd i am r educer e. Reconciliate, obsecro vos, m e c u m filias meas et r e s t a u ­
rate felicem a l i q u a n d o pac em d o me st i ca m, q u a e n ef ast is consiliis Mercurii
Philologiae... O ratiuncula. 19

p r o c a r u m q u e t e m e r a r i o r u m p e r t u r b a t a est! S e d t e m p u s e s t fi n em l o q u e n d i
facere, v o b i s q u i d e m ut o m n e m d i l i g e n t i a m a d h i b e n t e s o p u s t am p r a e c l a r u m
a g g r e d i p o s s i ti s , m i h i a u t e m u t e x l abore d i c e n d i m e reficiam. V o s ergo,
v al e t e , s t u d e t e , p l au di t e !
Dixi.

Scripsi Sancti Pauli in Brasilia


a d. X Kalendas Januarias A n n o Salutis M C M L I V
Prof. Dr. Jo s e p h u s van den B essalaar

AD P O E T A S

A b H e l v e t i c o q u o d a m e d i t o r e l i b r o r u m i n v i t a t u s ad l i bel lu m c a r m i n u m
l a t i n o r u m h u j u s a e t a t i s c o m p o n e n d u m o m n e s a p p e l l o p oët as , u t me a d j u ­
v e n t . G r a t a s u n t c a r m i n a c u j u s v i s a r g u m e n t i , a u t v e t e r i s a u t no vi , c u j u s v i s
f o r m a e , a u t m e t r i c a e a u t r h y t h m i c a e , si a n g u s t u m u t i q u e m o d u m n o n e g r e ­
d i u n t u r , q u i s i n g u l i s p a r t i b u s in c o r p u s c u l o circa c e n t u m p a g i n a s c o m p r e -
h e n t e i m p o s i t u s est.
Laudandus atque m utua om nium o p er a d i g n u s e s se m i h i v i d e t u r ille
r e d e m p t o r l i b r o r u m h i s t e m p o r i b u s p r o m p t u s ad tale o p u s p r i v a t i s s u m p t i b u s
e d e n d u m et p e r v u l g a n d u m . Q u o m o d o h u m a n i t a t i s et c u l t u s o c c i de n ta li s
u n i t a s e l e g a n t i u s n o b i l i u s q u e tali li bel lo significari po ss i t?
O m n e s i g i t u r h a e c l e g e n t e s v e l a u d i e n t e s p oë ta s a t q u e l a t i n i t a t i s a mi co s
ro go , u t a u t p r o p r i a c a r m i n a m i t t a n t a u t p o et a s l at i no s, q u o r u m n o m i n a
o p e r a q u e i n c e p t o n o s t r o d e c or i fore p u t a n t , n o m i n e n t illi, q u i j am n u n c
g ra t i a s m a x i m a s a g e n s s u b s c r i p s i t

Jo s e p h u s E berle

S tuttgart - Frauenkopf
Rosengartenstr 9
in G e r m a n i a .
THYNNORUM PISCATIO

E x c e l l e n t i s s i mo Viro

PHI LI P PO AMANTHEAE MANNELLI O


Doctorum Consentinorum Academiae P r a es i di

Aurae, vere n o v o , zephyri cum leniter afflant,


Atque silet pelagus, ventis nimbisque fugatis,
O c e a n u m l o n g o fugientes ag mi ne thynni,
In mare N a p e t i a e veniunt, ubi Bruttia tellus,
Collibus extensis, portum curvatur in amplum.
N o n locus est t oto felicior alter in orbe,
S eu mare tranquillum, seu cae l um lumine puro
Ridens a s p i d a s, vel dites frugibus agros.
S a e p e hic, e me d i o dum Pho e bus fulget o l y m p o
Di maris undosi, Glaucus, Proteusque, P a l a e mo n ,
Tritonesque citi, Phorci, Portumnus, et ipse
Neptunus, p lacido c o m p o nu n t lumina somno;
Ac tersis in aquis Nymp he G a l a t e a lavatur,
Pallias at que Ephyre, N is ae aq u e, C y m o d o c e q u e ,
Laetae diffundunt celeri va da salsa natatu.

Hic labyrintheo circumdant a e q u o r a gyro,


Et l o n g o n a u t a e di sponunt ordine casses,
Curva quibus capiant radentes litora thynnos
Huc autem veniunt immania monstra gregatim.
Et l o n g e lateque maris spatiantur in undis;
At cum, m a n e n o v o , Siren Col omel i s et ore
Purpureo, glaucis oculis, flavisque capillis,
Ex undis surgit, m a g n a comit ant e caterva
Delphinum, thynni passim, formidine capti
Ad litus fugiunt et q u a e sub marmoris undis
Retia vasta latent, ut ne capiantur ab illis.
Interea jam fervet o pus s ubli tore, n a m q ue
Pectora nudati juvenes pariterque lacertos
Nunc laeti ludunt, nunc exercentur in armis:
Idem o m ne s simul ardor agit: transfigere pisces.
Impiger interea cymbas navarchus et arma
T h y n n o r u m piscatio

Inspicit; e x n um er o n a u t a s tum seligit ipse


Aptos ad pugnam; dat cunctis ultima jussa;
Lintrem c o n sc e n d i t , p el ag us percurrere ga u de t ,
Ut q u o t sint v i d ea t pisces in c a r c e re clausi.

Sibilus auditur: «Propere consurgit e, n a ut ae !


Fest inate omne s; remis, d a t e brachia remisi...»
(Alto d e s c o p u l o , u n d e o m n e m metitur apert e
Ponti planitiem) — c l ama t s p ec u l a t o r — : «Eundum
O m n i b u s e x t e mp l o : pl enum jam rete scaturit!...».
Ad c y m b a s n a u t a e currunt, transtrisque s e d e nt es
Incumbunt remis: p o n t us jam lintribus albet!
Fluctus purpurei r e s o n a n t l a m bu n t q u e carinas.
Innume rae veluti p l e n o cum lactis ovili
Muscarum g en t e s i n c u mb un t ver e s e r e no
Ac volitant mulctras ingenti murmure circum,
Sic n a u t a e ci ngunt t hynnorum retia plena;
Dein artis c l aud un t aditus c o m p a g i b u s omnes;
Circuitu stans in m e d i o n av ar c h us ad astra
Attollit p a lma s et supplice v o c e precatur:
«Audi, qui terras cingis, N e p tu n e , prec a nt em:
N e prius h e s p é r i d a s P h o e b u s d e c l i ne t in undas,
Q u a m e v a d a t victrix e p u g n a Bruttia pubes,
I ncol umi sque d o m u m redeat: tua t empl a p et emus
Vespere sub terso, s o l l e m n i a d o n a ferentes,
Atque tibi, lauro redimitus t e m p o r a mysta,
Anniculum, N um e n , vitulum m a c t a b i t ad aram».
C l a m o s a interea pagi plebs occurrit a d actas,
Vocibus et mani b us stimulat j u v e n u m q u e virumque
Be l l ac es a ni mo s. Veluti l e o mont ibus altis
Degressus fremit et v e n t o s percussus et imbres
Excutiens c e rv i ce f horos et viribus a u d a x
S e furiis agit at t o t o q u e ardentis a b ore
Scinti llae obsistunt, o cul i s mi cat acribus ignis,
S i v e inter vitulos, sive inter ovili a gressu
Impavidus fertur, l a n i a t a q u e c o r p o r a tabo:
C o g i t enim m a l e s u a d a f a me s v e n te r qu e furentem
Ire gre ges inter p rop i us q u e a c c e d e r e ovile,
Q u o d b e n e pastores ramis t exe re recisis,
N o n aliter n a u t a e t hy n no s grassantur et hastas,
U nc os , tela, plagas, cu rv os t rifidosque tridentes
C o n i c iu n t in e o s ut o b um br e n t a e t h e r a circum.
Franciscus Aloise

Undique dant saltus, re deunt que sub a e q u o r a pisces


Emergunt iterum, nautas aspergine rorant,
Et terebrare student mortis retinacula. Frustra!...
Ingens est c a e d e s , f u s o q ue cruore rubescunt
S p u ma nt es late fluctus. Col omel i s ab undis
Exsurgens iterum Sirenes a d v o c a t omnes;
Accitae veniunt illae, glomerant ur in or b e m,
Et roseis t hynnos digitis attingere g au de nt
Et festos vitreo cel ebrant in marmore ludos.

Navita dat reditus signum: de more p ha s e l um


Navarchi lauro juvenes et floribus ornant;
Thynnorum p l e n a e sulcant v a d a salsa carinae^
Invadunt litus gent es ex urbe ruentes
Verbis et nutu nautis gratantur, et o m n e s
Auxilium praebent illis, qui litore praedam
Di sp o nan t et aquis multis def ormi a tergant
Vulnera thynnorum, q uo s ce ns et et impiger ipse
Navarc hus tradit nautis ut, ne vitientur,
Igne co qua nt , o l e o fundant, cervi ce resecta.
O m n e s d ei n d e petunt f anum de marmore structum
Q u o d patres q u o n d a m N e p tu no rite dicarunt,
Ut tenerum mact ent vitulum N u m e n q u e precentur.
Mysta m o l a s spargit, setas cervicis in ignem
Iniciens, jugulat vitulum: m o x viscera nudat;
Crura in frusta s e ca n t l a et o nidore tegent es
Tum j uvenes et terga parant a t qu e ignibus urunt:
Crura vorant flammae, n a u t a e lustralibus extis
Vescuntur, reliquum c a e d u n t et cuspide figunt:
Accumbunt epulis t andem m e n s a qu e fruuntur.
Ante fores templi cuncti tum carmina dicunt
Et faciles ludunt; luna radiante, p uellae
Exercent choreas, dextra dum c ymb al a pulsant...

Tellus et pelagus l ae t o c l amo re resultant.

Tropien. a. 1959.

FRANCISCUS ALOISE
EPISTULARUM ECLOGARII

J a m s a e p e m i h i c o g i t a n t i q u a m scite et o p p o r t u n e vi ri d oct i i i d e m q u e
l a t i n i t a t i s s t u d i o s i s u p e r i o r e C o n v e n t u L u g d u n i h a b i t o de l i n g u a l atina egi s­
s e n t t a n q u a m d e r a t io n e ac m o d o a p t i s s i m o n e c e s s i t u d i n i et c o m m e r c i o i nt er
q u a r u m v i s n a t i o n u m h o m i n e s , p e r p l a c u i t n o n n u ll a in re q u a s i s p e c i m i n a et
e x e m p l a e x c e r p e r e de q u a m p l u r i m i s e p i s t u l i s q u a e n o b i s , q u a m v i s e d i v er si s
o r b i s t e r r a r u m r e g i o n i b u s , a vi ri s t a m e n u n o l a t i n i t a t i s v i n c u l o et a m o r e c o n ­
j u n c t i de v ar ii s r e b u s d a t a e e r a n t . U t i n a m l e g e n t i b u s s i n t o b l e ct a ti o ni .

P. C a e l e s t i s O S B . M o n a c h i o l i t t e r a s M o d e r a t o r i n o s t r o d a b a t q u a m j u ­
cu n d e comm entarium E p i s t u l a e S ac r a e C o n g r e g a t i o n i s d e l i n g ua latina i n
S e m i n a r i i s et U n i v e r s i t a t i b u s p r o v e h e n d a et ca nti ca f a be l l a s q ue i n Palaestra
Adulescentium a c c e p i s s e t .
[am Dridem c h a r tu la tua c u r s u a l l s m ih i d e ntu r, q u o r u m n o n s o l u m verba ip sa l a t in e
allata e s t , qua P a la e s tra e L a tin a e f a s c i c u lu m red d ita afferuntur, se d e t ia m n o t a e m u s i c a e
p r i m u m h u j u s a n n i p r a e n u n t ia s t i. Q u e m li- a p p o n u n t u r . Praeterea c o n s i l i u m fa b u la r u m ,
b e ilu m m e n s e aprili accepi Q u i m ih i d u a b u s ut « H a n s e l i et G re tula e» in la t in u m v e r t e n ­
de c a u s i s pe r p lacu it, p r i m u m q u o d illa m e p i s ­ darum m ih i m a gnop ere l a u d a n d u m v id e t u r
t u la m Sacrae C o n g r e g a t io n is , qu ae e s t s t u ­ e s s e . E st a u t e m h a e c pr im a natratio h u ju s
d io r u m u n i v e r s i t a t i b u s et s e m i n a r i i s pr a e po ­ g e n e ris ab e i s G e r m a n o r u m lib r is, q u i pueris
s i t a m o d e r a n d is, no n solum com m em orasti p r o p o n u n t u r legend i, d e p r om p ta. T a m e n v i x
c o m m e m o r a t a m q u e e x p l a n a s t i , se d e t ia m c o ­ q u i9 q u a m n o s tr a t iu m e9t, q u i n d e lec tetu r,
piosissim e adnotasti, deinde quod P a la e s­ c u m a u d it h a n c f a b e l la m e tia m a so c i e t a t e
tra m qu ae d ic it u r A dulescen tiu m , c o m m o d i s s i ­ r ad iop b o n ica A n g li c a s u s c e p t a m e s s e q u a m v i s
m e c u m a u x i s t i t u m e x o r n a 9 ti. Q u a in re illa c o a r t a ta m qu in e t i a m dec u r ta tam .
potissim u m c a n t ic a l a u d i b u s e x t o lle n d a vi-

J o s e p h u s F l o r e n t i n u s M a r q u e s Leite, c i m u s . P r of e ss o r, Palaestrae L a ­

t i n a e M o d e r a t o r i b u s h a e c p r a e t e r alia de P r i m o C o n v e n t u a d l at i nas et grae-


cas l i t t e r a s p r o m o v e n d a s i n m a g n a « a e th e r i s r a s o r u m » u r b e S a n c t i P au li
h a b i t o s c r i ps i t.
Anno transacto M CM LVIII p o s t idus L a tin a ). Q u o in c o n v e n t u s o c i e t a s de l3 tiu s
s e x t i l e s , in B r asiliae urbe S a n c t i Pa uli, certe modi Stu diis fo v e n d is prom ovendisque nata
pr in c ip e in m a c h i n i s a tqu e o m n i b u s reb us ad e st, q u a e n o s tra lin g u a « U nico N a c io n a l de
vita e u t i l it a t e m c o n f i c i e n d i s , p le n a q u e i n g e n ­ C ultura G reco-L atina» , a p p ella ta e st. S o c i e t a s
t i u m ac n o v a r u m a e d iu m ( q u a s s e p t e n t r i o n a ­ a u t e m h a e c Ephem eridem , cui « Graeca et Latina*
les a m e rica n i « aetheris rasore9» nuncupant), In sc rip tio data fuit, edere i n s t i t u i t . D u o q u i ­
viarum p e n i t u s et a p p rim e strata ru m , p o n ­ d e m parva v o lu m in a jam e d ita h o s an te a n n o s
tiu m , te m p lo r u m , «Prim us de C ultu L a tin a ru m fuerant: « A c e n tu a ç a o Latina» a tq u e «Em-
et G raecarum L itterarum Congressus» h a b i t u s p r é s t i m o s G rego s».
e s t (1.° Congresso Brasileiro de C ultura Greco-

P a l a e s t r a e L a t i n a e M o d e r a t o r e s e x i m i o P r of e ss o ri V i c t o r i o D ' A g o s t i n o

g r a t u l a n t u r q u o d c o m m e n t a r i o s q u i b u s i n d e x Rivista di Studi Classici c u m


24 M. M. Eclogariorum Curator

c o m m e n t a r i i s n o s t r i s ùltro c i t r o q u e c o m m u t a n d o s vo lui t. En ver ba cimi.


M o d e r a t o r i s Victorii D ' A g o s t i n o ex ep is tu la M. M o l i n a e data excerpta:
Pe r a r a t a mihi fue runt v e r b a q u i b u s tu, pro P a la e stra L a tin a , c u ju s laudabilem m e n ­
humanissim e Magister n u p e r me a l l o c u t u s tion e m jam saepe legi d u m lib ros ad nostram
C9; ex eis e n i m a p p a r e t q u a n t i t u faci as c o m ­ disc ip lin a m p e r tin en tes e v olv o, c om m entarios
mentarios meos , q u o s o c t a v u m a n n u m pr o m eos, qu ibus • R i v i s t a di S tu di c la s sici» no­
m e i s v i r i b u s edo. m en est, ipse m ittam .
Q u a r e , c u m i d e m n o b i s p r o p o s i t u m sit, ut Q u o d autem hu jus litterariae c o n s u e t u d i ­
l it t er ae lat inae, q u a r u m cognit io s u a v i ss i m a nis gratia a m icitia inter nos contrahatur et
est , d i l i g e n t i u s e x c o l a n t u r a vi r i s docti 9, q u i ­ quam d i u ti s s i m e servanda v id e atu r v e h e m e n ­
c u m q u e in t o t o o r b e t e r r a r u m v e r s e n t u r , c o n ­ ter gaudeo.
d i c i o n e m a te o b l a t a m l i b e n t i s s i m e a cc i pi o et

A b u r b e N o g e n t - s u r - M a r n e (Seine) egregi us Prof. M a u r i c i u s Lefaure lit­


t eras ad nos dedi t, q u i b u s , se m i t t e n d u m c ur av is se o p u s cui i n d e x •Mentor
L a tin » n o s fecit certiores.
Q u od tanta ln nos b e n l v o l e n t ia , sp ec ta ­ N a m si q u is lin gu a e latin ae et h u m a n i o ­
t i s s i m i viri, usi e9tis, ut C o m m e n ta r io s v e s ­ rum litterarum s t u d i o s i s s i m u s ad eas pro­
tros, qu i P a la e stra L a tin a inscrib un tur, m o v e n d a s , im m o ad r e n o v a n d u m c u ltu m La­
ultro n ob is offerretis, neque mediocri la etitia t in ita t is o m n i ope nititur, eum q u a cu m q u e
s u m u s affecti, et, ut o p ta s tis , duo exemplaria ortus est n a tio n e , n o b isc u m eju sd em amoris
operis nostri, cui in d ex M. 311 Mentor Latin, v i n c u l o c o n ju n ctu m h a b e m u s .
ad v o s m itten d a curam us.

Q u i b u s litteris n os in vicem re scr ip si mus :


Optimam viam ac r a t i o n e m tradendae graphicis im a g in ib u s q u e q u am p lu r im is prae­
linguae latinae eamque puer is amo en iss im am ditae co nficiendae im p e n se vacam us; qu am
e99e p r o c e r t o h a b e m u s , i d q u e q u a m p l u r i m u m nob is qu aed am apud H is p a n o s haud ignobilis
g a u d e m u s v os c e r t i o r e s f acer e n o s de v e s t r o lin g u i s e x ter is tradendis A c a d e m i a c o m m e n ­
o p e r e «Mentor Latin » j u d i c a n d o o m n i n o c o n ­ davit. Q u o d op u s in du os dl9petitur cursus,
v e n i r e c u m s e n t e n t i a Dn i . J Pe r r et , vi r i n o ­ quorum prim us brevi in lucem prodibit.
bi l i s et b e n e de r e b u s pa eda gogi c i s Jarinis N o s qui. ut e9t In epi9tula tua, linguam
mer i t i , c uj u9 epistulam vos nobis p a r i t er la tin a m et h u m a n io re s litteras s t u d io siss im e
ml s i s t i 9. promovere et renovare o m n i ope, ut tu, niti
M‘>s e t i a m m e t h o d o l a t i n a e , di s c i s p h o n o mur, tecum amore c o n ju n c to s sem per habeto.

D u a e t a n d e m e pi s tul ae q u ae l eg e n t i b u s q u i d e m o bl ect ati oni e r u n t , cum


viri docti in l at i ni ta te p r o v e h e n d a indefessi de n o vi s m e t h o d i s l inguae lati­
nae t r a d e n d a e c o l l o q u e n t e s i n d u c a n t u r .
joannes H. Oerberg Josepho M. Mir q u a e u t r i q u e n o s t r u m c u r ae s u n t , u t i q u e de
C. M. F. s. d. p. linguae latinae instituendae r ati one, et de
M axim e delec ta tu s sum et epi9tula tua n e c e s s i t a t e s i m p l i c i u s 9 c r i b e n d i et l o q u e n d i
h u m a n i s s im a et fa sc icu lls n i t i d i s qu o s b e ­ ut a b iis q u o q u e q u i phi l ol ogi cl a s s i c i n o n
nign e ad me m isi9ti, ex q u ibus o p u s c u lis , s u n t faci le i n t e l l e g a m u r . N e q u e e n i m o m n i ­
s ic u t jam ex eloq uentia quam in C o n v e n t u bus placet oratio o r n a t a atque artificiosa
L u g d u n e n si n o b is o ste n d is t i, plan e apparet neque qu o d q u a m est g e n u s d i c e n d i n u d u m
te adm irabilem in m odu m lin g ua m la tin a m e t s i mp l e x q u o d n o n d e b e a t es9e e m e n d a t u m
callere. M o le ste fero quod m ih i non contige purumque.
rit Lugduni tecu m colloq-ii de rebus n o n n u llis Gratias tibi h a b e o quod m entio nem a tque
E p is tu la ru m Eclogarii 25

aestim ation em l ib e l l o r u m m e o ru m In c o m ­ in p r i m is p e r ju c u n d a m i h i s o c i is q u e f u e i u n t
m e n t a r iis t u is n o b i l i s s i m i s f a c ie n d a m curare tua o p u s c u l a , q u i b u s « s e c u n d u m natu ra e ra
v e li s , q u a m o b rem e d i t o r i b u s s u a s i ut tibi t io n e m » q u ivis alum nu s lin g u a m l a tin a m
e x e m p la r m i t t a n t . H o c t a m e n addere n e c e s s e d isc e r e p o t e s t q u i n prlu9 e x ter a s n o v e r it l i n ­
e st h o s l ib e l l o s apud b ib li o p o l a s n o n v e n ir e , g u a s n e q u e s in g u la r e m m a g istr i operam et
se d p e t e n d o s e s s e ab I n s t i t u t i s qu ae a p p e lla n ­ d o c tr in a m a d h i b e r e debeat.
tur « N a t u r a e R a t i o n i s » ( A n g l i c e « The N a t u r e R a t i o n e m v e s t r a m n o strae h u ic aetati m a ­
M e t h o d I n s t i t u t e s » ) et i n v e n i u n t u r in du ode x i m e ap ta m h a b e m u s , n a m ii qui illam Inse-
c im Europae u r b ib u s , id e s t A m s t e l o d a m i , quentur g r a m m a t ic a m et l in g u a m l a t in a m
Bruxelli9, H a u n ia e , H e l s i n g i i , H o lm i a e , L e n ­ i p s u m q u e R o m a n o r u m c u l t u m a m p l i s s i m o et
d in i, M e d io l a n i , M o n a c h i i , O s l o a e , P arisii9, j u c u n d i s s i m o m o d o p e r c ip ie n t et e d is c e n t .
T u r ic i, V in d o b o n a e . H o c a n n o praeter e d i t i o ­ Quod tanta d i l ig e n t i a , so lle r tia ac rei
nem D a n ic a m p r o d ib it e d i t io G e r m a n ic a , t r acta n d ae periria lin g u a m c u lr u m q u e l a t in i m
H o l l a n d i c a , S u ec ica . V a le , vir d o c t i s s i m e . a l u m n o r u m c a p tu i f a c ile m j u c u n d u m q u e effi­
S c r ib e b a m H a u n i a e pridie N o n . O ct. a n n o c it is vel m axim e g a u d em u s voblsq ue gratula­
M DCCCCLIX. mur. V a l e , h u m a n i s s i m e vir.
Scr. a. d V III k a l. n o v . a. M C M L I X .
J. M. M ir C. M. F. J o a n n i H . O erberg,
d o c t i s s i m o l a t in a t is m a g ist r o , s. p. d. M . M. E c lo g a rio ru m C u rato r
Quam ad me m i9i9ti e p i s t u l a m die VI
m e n s e o c to b r i d a ta m lib en ti a n i m o legi. Sed Barbastro.

SO CIORUM Q U A ESITIS ET EPISTULIS RESPONSA DANTUR

M onforte de Lemos. G. 1. — G r a t i s s im a e F o r c e l l in l —Perin h ab es: «F la viobrica v . F la ­


n o b i s fu e r u n t e t litterae tu a e et a l u m n o r u m vio b r ig a (<l>/.aouü>ßpqa P tol.)... h o d ie Castro
scrip ta . —In p r o p o s it i o n ib u s c o n s e c u t i v i n o n U rd ía le s»; e a d e m q u e referuntur in libro M.
s e m p e r vera in t e r e s t t e m p o r u m consecutio, B e s n le s , Lexique de géographie ancienne, Paris,
q u o d s c i s , se d illu d t e m p u s sa e p e a d h i b e t u r 1914 . A m p li o r e m ta m e n de h a c v o c e de q u e
qu od «oratio a b so lu ta« p o s t u la r e t e jus s i g n i fi c a t i o n e e d id it com m entationem
M ancunium ( i n A n g l i a e U n i v e r s i t a t e ) . H . J. Goro9tlaga ( H e lm á n tic a , 5 ( 1 9 5 4 , 8): «Fla*
H. H. — Q u a e m is ( 9 t i jo c u la ria , l ib e n t i a n i ­ vióbriga c o lo n ia romana, h o y Forua-G uernica
m o, u t tib i m orem g e re re m u s , e v u l g a v i m u s . en V i z c a y a » H a c igitu r vo ce B ilbaum o p p i ­
Palaestram L a tin a m tibi s o l a c io et g a u d i o fu i9se d u m sig n if ic a r i n e q u it, ut m u l t i s a r g u m e n tis
et n o s g a u d e m u s . in illa l u c u b r a tio n e v id e tu r comprobari.
Celsonam. J. C. — D e v o c e F laviobriga h a e c H e u sy - V. ( i n B e lg i o ) A . G — Q u o d adeo
habeto: In P t o le m a e i s c r ip t is F la viób r lga et n o s t r i m e m o r es, n o b i s g a u d em u 9 . Proposita
F la v io b r ig a a c c e n t u n ota n tu r ; apu d P l i n i u m et v ota tua in b o n is i n g e n u ls q u e litte ris a m ­
F la v io b r ica m s c r ip t u m leg im u 9 . S c i m u s t a m e n p l i s s im e propag an dis plane c o m p le a n tu r o p ­
h a u d p a u c a s v o c e s q u a e in h u n c e x it u m —b ri­ ta m u s .
ga d e s i n u n t , in ha c s y l l a b a acui. In l é x i c o
EPISTULARUM INTER SOCIOS

COMMERCIUM

Josepho M. Mir, viro reverendissimo, J. Ijsewijn, S. P. D.

In e p h e m e r i d e *Societatis Latinae» M o n a c e n s i s , 7 (1939), p 47, J. A.


P a d b e r g - D r e n k p o l , v i r d o c t u s n e c n o n poeta l a t in u s Br as il i an us , haec de
lat inis m o l a r u m n o m i n i b u s scripsit:
« ( N o n p r ob a b it ) i u d e x b e n e v o l e n t i s s i m u s « ve nt i mo la m »... S a n e q ui dem
molae a qui s actae vel a q u a r i ae ex n o n o fere saecul o v o c a n t u r i n t e r d u m *aqui
mola» vel et iam « aq ua emol a», q u o d n i hi l a l i u d est nisi «aquae mola». Haec
a u t e m iam a V i t r u v i o ( X, 5. 2) ehydraletes» a p p e ll a tu r , q u a e v ox o m n i n o
p r o b a n d a est. S ed nihil o b s t a t q u o m i n u s ex Graeco vul gari ehydromyla» vel
thydromylus» s u b s t i t u a t u r . Mol ae v e n t o versatae, cu m m u l t o posr, circiter
saecul o X I I u s u recept ae s in t, m i r u m n o n est q u o d n o m i n e vetere carent.
A e t a t e m edi a m u l t a v oca bu la t en t a t a s u n t : tmolendinum ad ventum» ( no n
a u t e m v e nt i , nec v e n t i mola!) vel *ventosum, ventorium, venticium, ventile», etiam
taurerium», q u a e o m n i a ut b ar bar a s u n t reicienda. Ex G ra e co a u t e m medio
et r e c en t i p r o r s u s c o m m e n d a t u r eancmomyla» vel p o t i u s *anemomylus» at que
ita no s dicere q u i s vel q u i d vetat».
Ha e c h ac t e n u s . N o s t r â v e r u m s en t e n t i â n o n e graeco font e voces novae
d e t o r q u e n d a e s u n t ad mol as si ve a q u a r u m si ve v e n t o r u m vi mo tas latine
d e n o m i n a n d a s . E t e n i m *aquimolinam» v oce m l at i na m p r o b a t a m fuisse satis
d e m o n s t r a t r e s c r i p t u m C o n s t a n t i n i I mp e r a t o ri s circa a n n u m 3 2 5 ad Abla-
bi u m, pr aef ect um praet ori o O r i e n t i s , de r e b u s O r c i s t a n o r u m m i s su m . Orci s-
ti, u rb i s P h r y g i a e ori ent al is p r o pe fines Galatiae, c o m m o d a I m p e r a t o r his
v er bi s describit:
«Ita en im ei s it u a d q u e i ngeni o locus o p p o r t u n u s esse p e r h i b e t u r u t ex
q u a t t u o r p a r t i b u s eo t o t id e m in sese c on f l u a n t viae, q u i b u s o m n i b u s publicis
m a n s i o t a m e n utilis a d q u e accomoda esse di cat ur , a q u a r u m ibi a b u n d a n t e m
afluentiam, labacra q u o q u e pub li ca p r i v a t a q u e , t or um (i )s tat ui s v e t e r u m
p r i n c i p u m o r n a t u m , p o p u l u m c o m m a n e n t i u m ade o c el ebr em u t sedilia quae
i bi dem s u n t facile c o m p l e a n t u r , praet erea ex d e c u r s i b u s p r a e t er f lu e nt i u m
a q u a r u m aquimolinarum n u m e r u m c o pi o s u m. . . » . ( M o n u m e n t a A s i ae Mi nori s
A n t i q u a , VII, 30 5 11. 20-31).
Licet i gi tur n obi s, C o n s t a n t i n i a n u m e x e m p l u m s ecuti s, n o n t a n t u m
« hy dr a le t em » — q u a e v ox esse v i d e t u r t ec hni c a s e r m o n i s a r c h i t e c t o r u m —
s ed et iam «aqui mol in am» latine dicere. A t q u i d ergo e t i a m n u n c obstat
E p istula rum inter socios commercium 27

q u o m in u s alterum m olarum g e n u s recentius • v e n t i m o l i n a m » vel et iam


« v e n t i m o l a m » v o c e m u s ? Vale!
S c r i p s i A n t v e r p i a e , die 8 m. d e c e m b r i a. 195 9.
P l o e g s t r a a t 10 - A N T W E R P E N (i n Belgio).
J. Ij s e w i j n

S i n g u l a r e m ce p i v o l u p t a t e m , o p t i m e vir, c u m l i tt er ae t u a e m i h i s u n t
r e d d i t a e q u i b u s a p t i s s i m e m o n s t r a s t i q u o m o d o v o c e s molino de viento - moulin
à vent, molino de agua - moulin à eau i n l a t i n u m e s s e n t r e d d e n d a e .
In t h e s a u r u m i g i t u r l i n g u a e l a t i n a e « a q u i m o l i n a » et, u t V i t r u v i o r e v e ­
r e n t i a m h a b e a m u s , f o r t a s s e « hi d r a l ë t e s , ae, m.» a d v o c e m molino de agua
l a t i n e d e s i g n a n d a m r e c o n d i d e b e n t , et ad e x p r i m e n d u m molino de viento « v e n ­
timolinam, ventim olam » indu cam u s.
C e te ru m «ventimolam» in o p u s c u l o c ui N o va et Vetera e s t i n d e x , p.
39-40 olim ad hib ueram .
U t a d h u c fecisti, ci me, vi r, l i n g u a m l i t t e r a s q u e l a t i n a s i m p e n s i u s i n v e s ­
t i g a re p r o s e q u e r e , q u o et a n i m u s t u u s h u m a n i s s i m a r e p l e b i t u r v o l u p t a t e
n o s q u e t u i s i n v e s t i g a t i o n i b u s et t u a d o c t r i n a d u c e s ac r ecreabi s.
Scr. m. d e c e m b r i , a n n o 1 95 9, B ar b a s t r o .
J. M . “ M i r , C. M . F.

SOCIORUM Q U A E S IT IS ET EPISTULIS R E S P O N S A D A N T U R
A rtaxonem . C. A . — Q u o d t a n t u m laborem m ilia e x p r im e b a n tu r ; aqu ila ve ro erat «sig
I m p e n 9 a m q u e operam in c o n f o r m a n d o 9 a l u m ­ num » totius legionis. « V e x illu m » —quod
n o s t u o s c o n t u l i s t i q u o d q u e et i llis et t ib i q u a s i q u a n d a m cru cem referebat c u m p a n n o
g r a t u s fu it n o v u s C u r s u s C C C l in g u a e la t in a e qu adro p r a e p o s i t o — e q u i t a t u s erat proprium.
a d d i s c e n d a e m iru m in m o d u m g a u d e m u s . U t fa c itis, littera s l a t in a s am are e t e xcolere

Tropeam . F. A . - M. P. — A m i c o s et poëtas pergite.

r ev e re n te r s a l u t a m u s . C r e s c i t e in m ilia , c im i , M a rs a n is in M o n te (in G a llia ). C. D. —


s o c i i, et qu i e x adverso sunt ro m a n o r u m N e s c i s q u a n to p e r e tu is lit te r is, s c r ip tis , Ima
p o ê ta r u m fa m i li a m —i n t i m a m q u e eoru m v e ­ g in i b u 9 a te d e l i n e a t i s s im r ec re a tu s. C o n a tu s
n a m — n o n d u m nostra a e t a te e x s t i n c t a m e9se tui o m n i laud e et c o m m e n d a t i o n e 9 u n t d i g n i
I n te lle g a n t... U t i n a m et ali/ c o n s t a n t i s 9 i m i e x su r g a n t viri
S alernum . R. A. — L eg isti in su periore q u i toto a n i m o , vel confirm ata jam aetate,
f a s c í c u lo V o t a C o n v e n t u s L u g d u n e n s is . «Can lin gu a e la t in a e d i s c e n d a e d e n t operam. M a cte
t ic u m fratris s o lis» la u d a m u s ; se d illam tu am tu anim o! et ex n u p e r e d ito Cursu la tin o C C C
p e rfecta m e lo q u e n d i r a t io n e m desideram us, m a x i m a m per cip ia s u t i l it a t e m .
q u a m p lu r i m i f a c im u s . Q u o d s i a «biblico» H ig h c liffe ( i n A n g li a ) . A l u m n i s — Sc r l p-
se r m o n e parum reced eres et p o litio r e m e x q u i t i u n c u l a s v e s t r a s e d e n d a s c u r a v im u s , qua9 ln
reres, m u l t i s , m ih i crede, j u c u n d io r fieret illa Palaestra A dulescentium legetis; idque v o b is
In te r p r e ta tio la tin a. i n c i t a m e n t u m s i t . Q u a m d e l in e a v i t i m a g u n ­
Celsonam. M. B. — Q u a e r i s q u o d n a m in ­ c u la m H. P aic e d o le o qu od in lucem dari n on
te r s i t d i s c r i m e n in te r «signu m » et » v e x il l u m » . q u ea t cum atram entum va lid e nigrum 9it
«Signa» s u n t m a n i p u l i et c o n o r t is propria, in oportet ut im a g o e x p r im i p o s sit .
q u o r u m su periore p arte m a n u s , an im a lia , s i ­
N O V A ET V E T E R A

D A C T Y L O G R A P H U M

1. F u i t olim t e m p u s c u m pauc i a d m o d u m h o m i n e s l it ter as exarare


s c i e b a n t et p r o b e legere, ac libri, m u l t i s c ur is d es c r i p t i et h a u d copi osi sane,
fere a p u d m a g i s t r o s e r a n t a u t in b i b l i ot h ec i s r e c o n d e b a n t u r ; viri t a n t u m lit
terati, i i q u e n u m e r o p auc i, m a g n o a r g e n t i p o n d e r e p r i v a t a s d o mi c u r a b a n t
bi bl iot hec as.
2. Ex q u o vero G u t t e m b e r g i u s m a g n a sollertia et i n g en i o a r te m typo-
g r a p h i c a m perfecit, a d i t u s in l i tt er a s f aci lli mus est r e d d i t u s o m n i b u s q u e
p a t u i t a n i m i c u l t u s . Ex eo e n i m t e m p o r e m ul ti pl i ca r i coepti s u n t libri cum
ex u n o a r c h é t y p o 1 q u a m p l u r i m a e x c u d e r e n t u r e x e m p l a 2.
3. A t h o m i n u m i n v e n t i o n e s i n di es p r o c e d u n t ac mel iores fiunt: et
n os t ra ae ta te illa i n v e n t a e s t m ac h i n a s cript ori a 4 q u a q u i s q u e d o mi s ede ns
s ua i ps e m a n u q u a s i l i b r u m , t y p i s o p t i m e con fo rmat i s, ede re possit.
4. A c m e c u m certo g au d eo q u i male me d u c t u r u m l itt er as s e m p e r p u ­
t ara m, c u m t a n d e m d o m i s e d e n s ita celeri ter, el egant er, p e r s p i c u e scribo ut
s c r i pt a mea facillime ab o m n i b u s p e r l e g a n t u r o m n i b u s q u e arte scriptoria
p r a es t em c a l l i g r a p h i s 3.
5. N a m n u p e r c u m negot iol a mea recte p r o c e s s i s s e n t et n o n ni hi l
s u m p t u i c o t t i d i a n o p ep e r c i s s e m , d a c t y l o g r a p h u m 4 bene emi, q u o u s u s et

1. a rc h e ty p o [molde, original}: « a r c h é t y - e sse v i d e t u r q u o d ad i m i t a n d u m n o b i s p r o p o ­


p us» a d j e c t i v u m ( d e m e s t ac « p r i m i g e n i u s » n i m u s : h o c e s t e x e m p l u m q u o d p r a e t e r cetera
seu 'primo factus' ex vocibus gr a ec i s àpynrt e m i n e t ( = modelo); s a e p e t a m e n c u m exempl o
( ' p r i n c i p i u m ' ) et tútcoi; ( ' f or ma, I mago' ); e x q u o p r o m i s c u e u s u r p a t u r (cfr. F o rcell> n iu m ).
nativo sensu «archetypon, ar chetypum» de ­ 3. c a llig ra p h is: « c a l l i g r a p h u s » e s t qu i
d u c t u m est , e t e x e m p l a r (el original, molde) e l e g a n t e r l it t e r a s c o n f o r m a t (xaXXôç-fpdçpuj).
si gni f i cat . C u m q u e « t yp u s » s i t ' figura, imago, 4. d a c t y l o g r a p h u m (máquina de escribir -

f o r ma , effigies rei, ex q u a s i m i l i a m u l t a facile machine à écrire - macchina a scrivere]: confer


efficere p o s s u m u s ' , i deo « a r c h e t y p o n » rect e q u a e de h a c voc e In P a la e stra L., 26 (1956)
v o c ar i p o t e s t illa v e r b o r u m ac l i n e a r u m ser i es l "71 n. 6 s c r i p s i . P r a e t e r s c r i p t o r e s ibi c om
a p t e c o m p o s i t a et c o n s t r i c t a qua typotheta m e m o r a t o s , C.M a r i a n o (Dizionario ital. - lat.),
p a g i n a m efficit, ex e a q u e a t r a m e n t o e t pr e l o T em p in i ( Manuale de conversazione lat. 5 ed.
a d h i b i t o m u l t a e x p r o m i t s c r i p t i e x e mp l a . p. 171) a l l i qu e « m a c h i n a m s c r i p t o r i a m * a d h i ­
2. e x e m p la (ejemplar, copia j: «exempl a» b e n t . C e t e r u m q u a e d e e x i t u vocis ( « d a c t y l o ­
d i c u n t u r p r a e s e r t i m de s i n g u l i s r e b u s e m u l ­ g r a p h u m - d a c t y l o g r a p h i u m» ) i b i d e m d i s p u t a v i
titudine deductis; «exemplum» est etiam quod c o n f e r e n d a s u n t c u m iis q u a e s u b voce «stilo-
ex a l i o d e s c r i b i t u r , d r ó f p a^pov; « e x e mpl a r » ve r o graphum» in P a la e stra L., 2 6 ( 19 5 6) 169
N o v a et Vetera 29

e p i s t u l a s ad a m i c o s r a p t i m s c r ib o et q u a e ad n e g o t i u m et officium m e u m
spectant q u am celerrime expedio.
6. C u m p r o p o s i t u m m e u m e m e n d a e m a c h i n a e s c r ip t or ia e e x s e q u i v e l ­
l em, a d d a c t y l o g r a p h o r u m d o m u m m e c o n t u l i , u b i o m n i b u s s a l u t e dat a, ad
rei c u r a t o r e m 5 accessi, q u i m a g n a me h u m a n i t a t e e x c e p i t et v a r i a m a c h i n a ­
r u m g e n e r a 6, d o m o r u m i n s i g n i a 7 e a r u m q u e e x e m p l a r i a 8 m o n s t r a v i t ; e x q u i ­
b u s m i h i a d m o d u m p l a c u i t a d res off ic ii 9 p er f i c i e n d a s q u a e H i s p a n o - O l i v e t -
t i a n a i n s c r i b i t u r . D u m a u t e m c o l l o q u i m u r m u l t a ille m e m o n u i t m a n d a t a q u e
dedit ut m ach ina m scriptoriam tractarem diligenter.
7. Q u a e v e r o p r a e c e p t a m e n t i i n h a e s e r u n t , h a e c s u n t p r a e c i p u a :
—p u l v i s c o t t i d i e p e n i c u l o p l u m e o 10 a m a c h i n a e s t e x c u t i e n d u s ; n e a u t e m
p u l v e r e c o n s p e r g a t u r , d a c t y l o g r a p h u m i n t e g u m e n t o 11 s e m p e r e s t c o o p e r i e n ­
dum.

h a b e n t u r , et praesertim cu m i is de q u i b u s q u a e i n l a b o r i s e t officii s e d e p e r s t a t (máquina


d e i n d e ( Ibidem, 27 ( 1 9 5 7 ) 8 8- 90) subtilius de oficina), a u t » m a n u a l i s » (portátil); d i c e t i a m
disserui. Ita ut eae voces q u a n q u a m —ut « d a c t y l o g r a p h u m officii; d a c t y l o g r a p h u m m a ­
p r e s t a n t i s s i m i v i r i ( Ba cc i , S p r i n g b e t t i , cet . ) n u a l e , p o r t ab i l e » .
v o l u n t u s u q u e t e n e n t — per i emolliri q u o d a m 9. o ffic ii [oficina): d e h a c v o c e lege q u a e
m odo p o s s u n t et scribi: » s t i l o g r a p h i u m , tele- in P a la e stra L., 2 6 ( 1 9 5 6 ) 167 di xi ; cfr.: «In
g r a p h i u m , d a c t i l o g r a p h i u m » —e a q u e d e s i n e n d i o f f i ci or u m sedibus usitatur» ( Latinitas , 6
ratio q u a m plurimis c o m p r o b a tu r s u b s ta n t iv i s ( 1 9 5 8 ) i n o p e r cu l i s ) .
l a t i n i s —, a t t a m e n ut composita ex graphio 10. p e n ic u lo p lu m eo ¡plumero): ita C.
(substantivo) n ullatenus haberi possunt, ut M a r i a n o ( Dizionario s. v. piumino) e t alii; P.
s u p e r i o r i b u s l oci s p r o b a v i ; s e d h a e c v o c a b u l a I. G o n zalez (P a l. L a t. 3 ( 1 9 3 3 ) 72) , h a b e t
sunt composita ex v e r b o g r a e c o fpdcptu, ut t a n t u m « p e n i c u l u m » , e t P. J o v é ( P a l . L a t., 4
recte m o n e t C o ro m in as ( Diccionario crítico eti- ( 1934) 72-73) « p l u m a r i u m » : q u a e t a m e n v ox
mológ. de la leng. castell., 1 954, s. v. estilo estilo­ h o c s e n s u n e q u e i n l exi ci s n e q u e i n g l o s s a r i i s
gráfico, tele-telégrafo), c u j u s t a m e n f o r m a et invenitur; cfr. D u can g iu m : «plumarium»:
s c r i b e n d i r a t i o in c o m p o s i t o lat in o adjecta 'pulvinus plumis fartus'; neque novandus
littera i a li q u a te n u s mollescit. S c r i b a m u s v i d e t u r hic n o v u s vocis se ns us , q u a n q u a m
i g i t u r dactylographum, q u i n t a m e n dactylogra- ceterum verbum ad rem sig ni fic a nd am non
phium r e j i c i a m u s . displiceret.
5. cu rato rem [empleado): d i c « cu rato rem » 11. in te g u m e n to ¡cubierta): « i n t e g u m e n ­
vel « m in istru m » . t u m » e s t id q u o a l i a i n t e g i m u s , i n v o l v i m u s .
6. M A C H I N A R U M GE N ER A / clases) : Ut SUnt 12. m a lle o li [teclas - touches - tasti)'- q u a
m a c h i n a e scriptoriae, m a c h i n a e calculatoriae, voce multi lique prestantissim i vi r i usi
s c r i p t o r i a e e l e c t r i d e a c t a e , cet. s u n t : C o g n a s s o (Il latino, s. v. tasto), A v e n a ­
7. d om orum in sig n ia [marcas]: cfr. d e h a c r i u s m j u n i o , a. 1941 (Juventus, H u n g a r l c a ,
voce « in sig n e » P a l. L a t., 29 (1959) 147; 25.10,95), M a r i a n o , Ba c c i (Lexicon, s. v.),
sin g u la e d o m u s effec tric es p ro p riu m et sin ­ Latinitas, 5 ( 1 9 5 7 ) IV . 6 (1958) í II. IH in
g u la re h a b e n t « in sig n e » , q u o e a ru m m a c h in a e o p e r c u l i s ; e a q u e v o x ex p r o p o s i t i s omnium
a b a liis s im ilib u s d o m ib u s d iffe ru n t ac segre­ aptissima videtur. — V a lla u ri, h a b e t : »r e­
g an tu r. g u l a » ; C. M a ria n o : « p i n n a , l in g u a , m a l l e o l u s
8. ex e m p la ria [modelos) : c f . hanc vocem (de o r ga n o ) ; Juventus, H u n g a r l c a (a 21, fase.
s u p r a s u b n . 2, e t s u n t : « m a c h i n a o ffic ii» seu 6, p. 82, 8 3 et 21, 6, 86): «l i g ul a »; P. I. Gon-
Josephus M. Mir, C. M. F.

—m a l l e o l i 12 et p i n n u l a e 13 ni chelio 14 o b du c t a a ut e n c a u s t o 15 (seu maltha)


picta villoso p a n n o 16 c o n t i n g a n t u r ;
—ut t y p i 17 s e m p e r n it idi in scr ipt i s a p p a r e a n t d u r i o r e penicillo, a dhi bi t a
i n t e r d u m b e n z i n a 18, d e t e r g e a n t u r ;
—m em or ia t e n e l i t t e r a r u m o r d i n e m in m a l l e o r u m s er ie 19 d e s c r i p t u m et
ita t e n e a s ut, d u m mal leol os p ul sas , litt eras n on i nspicias;
—si ex d a c t y l o g r a p h o m a x i m u m p er c ip er e vis p r o v e n t u m et fr uct um
o m n e s m a n u u m di gi tos m o v er e d e b e s e i s d e m q u e s e m p e r digi ti s ad eosdem
malleolos p e r c u t i e n d o s uti;

zález, (P ai . L a t ., 2 ( 1 93 2 ) 28) et E m . Jov é (Ibidem , 11 ( 1 9 2 1 ) 44) « m e t a l l u m v e t e r i b u s Ig


(Ib id ., 4 ( 1 9 3 4 ) 72). « t u d i c u l a» Sed l o v e u s In notum» nicelum v o c a v i t , sed i pse J acobelli

Candidato L atino (1 ( 1 9 28 ) 21) « t ecl a m» p r o ­ (Ib id ., 11 ( 1 92 4 ) 64) i ll ud, m kelium (nikelina


p o s u e r a t a d h i b e n d a m ; q u a m d e i n d e , ut i p a t e t , pecunia, nikelia) in l a t i n u m c o n v e r t i t ; q u a m
r e j e ci t , et a. 1932 (P al. L a t ., 3 ( 1 9 3 3 ) 3 3- 34) vocem deinde scriptores a d h ib u e r u n t mutata
lucubrationem edidit: «Vocabulum «tecla» t a m e n s c r i b e n d i r a t i o n e in nichelium (ita C
u n d e n a m d u c a t o r i g i n e m » : in q u a «tudicu­ M a r i a n o , Bacci): « n i ch e l i o o b d u c t u s , obt ec
l am» p r o p o n i t v o c i s (tecla) n o t a t i o n e m ( tu d i­ t u s » ( = niquelado). Q u i de voce d i s p u t a r u n t .
cula - tudecula - tudecla - tecla). A t C o r o m in a s eju9 o r i g i n e m m u l t i m o d i s s u n t interpretati
(D iccionario, s. v. tecla) v o c a b u l i o r i g i n e m f u ­ (cfr. A lm am Romam, 11 ( 1 9 2 4 ) 4 4 ; 64; Bacci,
sius uberiusque investigat, et mirum est C o r o m i n a s , cet.).
i l l u m e r u d i t i s s i m a e d i s p u t a t i o n i s ita f i nem 15. encausto seu maltha pic t a [pintado
f ace r e —q u a c u m P. Jové et G o n z á l e z q u o d a m al fuego, esmaltadoj: « e n c a u s t o p i ng er e » (d ip in ­
modo in n o v a m vocem latinam convenit: gere al fuoco) cfr. Bacci (Lexicon s. vv. bulino
« C o m o n o m b r e de la t ecl a es p o s i b l e q u e se et sm alto); C. M a r ia n o , C og na sso ( I l latino,
e mp l e a r a e n l a t í n m o d e r n o tudicula ( d e r i v a d o s. v. sm altare),
m a l f o r m a d o de tudes, -itis, ' m a r t i l l o ' ) , p u e s 16. v illoso panno [gamuza]: q u a e vox
así lo a f i r ma n B l u t e a u y A n t. ( a u n q u e n a d a h i s p á n i c a gam uza h i c n o n « r u p r í c a p r a m py-
de e s t o e n c u e n t r o , e n D u C.), pe r o e s t á cl ar o r e n a l c a m » (camoscio) n e q u e ej us p e l l e m s i g ­
q u e de a h í n o p u e d e s a l i r tecla f o n e t i c a m e n ­ nificat, s e d p a n n u m a l i q u e m v i l l o s u m se u la
t e». N o t a t a m e n tudiculam a C o l u m e l l a (12, n e u m ad r es d e t e r g e n d a s ; q u a n q u a m o m n e s
52, 3) l icet al i o s e n s u a d h i b e r i . hi s e n s u s e a d e m v o c e h i s p á n i c a gam uza e x ­
13. pin n u l a e : q u a n q u a m om nes dacty- p r i mi p o s s u n t .
l o g r a p h i « t u d i t e s » a p p e l l a r i p o s s u n t ma l l e o l i , 17. typi [riposj: s u n t i p s a e l i t t e r a r u m for­

tamen sunt nonnulli quibus «pinnulae» no ­ m ae; v o c a b u lu m 9 u m im u s ab arte ty p o g ra -

men aut «gl obuli » indere po ss umus . «Mal­ p h ic a.

leoli» e r u n t ii q u i b u s l i t t e r a s c h a r t a e p a n g i ­ 18. b e n z in a [bencina]: d e h a c voc e cfr.


m u s se u inscribimus; «pinnulae» v e r o se u q u a e ali bi di xi (P al. L a t ., 29 ( 1 95 9 ) 87 n. 36
«gl obuli » q u i n o n p u l s a r i 9ed qu a 9 i d e p r i m i —in no t a «benzi na» s c r i b e n d u m e r a r —).
t a n t u m videntur, neque iisdem litteras scri­ 19. malleorum serie ]teclado]: Va l l a u r i
b i m u s . — «Gl o bu l o s » ex rei s i m i l i t u d i n e , « p i n ­ ha bet : « r e g u l a r u m s er i es »; Luc i a n o: «ma l l e o ­
n u l as » ex C a es a r e e t p r a e s e r t i m ex V i t r u v i o r u m ser i es, ma l l e ol i »—q u a e Bacci p r o b a t - ; C.
dicimus. Ma r i an o : « p i n n a r u m , l i n g u a r u m , m a l l e o r u m
14. n ic h e lio [níquel]: h a n c v o c e m nickel o r do vel ser i e?» ( i n o r g a no ) ; n e s c i o a n «a b a ­
H. Jaco b elii ( A lm a Roma, 11 (1924) 26) in cus* ex rei 9 i m i l i t u d i n e p r o b a r i poss i t ; «tasta-
c o n t r o v e r s i a m a d d u x i t et A lm am Romam le­ t u r a m , t a s t a r i u m » ( i n o r ga n o ) n e s c i o q u i s in
g e n t e s r o g a vi t u t s e n t e n t i a m f e r r e n t q u o m o ­ Societate Latina (4 ( 19 3 6) 59) i n n o v a r e vol ui t ,
do l at i n e v o x r e d d e n d a e s s e t ; et J. T asset q u e m f o r t as s e p a u c i s e q u e n t u r .
N ov a et Vetera 31

—u n o s e m p e r t e n o r e et u n a i m p u l s i o n i s vi m al l eo los p u l s a e o s q u e l e n i ­
t er d e p r i m e .
8. C u m a u t e m d o m u n i m e c o n f e r r e m M a r c u s a m i c u s m i hi o b v i u s f a c ­
t u s est, cui c u m l aetitia g e s t i e n s d a c t y l o g r a p h u m m e e m i s s e d i x i s s e m —ipse
v e r o c u m n o n t a n t u m m a c h i n a e t r a c t a t i o n e m n o s s e t s e d et m a c h i n a r u m esset
r e p a r a t o r —, in s i n g u l i s d e s c r i b e n d i s et e x p l i c a n d i s m a c h i n a e s c r ip t o ri a e p a r ­
t i b u s d u c e m et m a g i s t r u m se fore p e r a m i c e p r o m i s i t . D o m u m i g i t u r i n g re ss i
a d d a c t y l o g r a p h u m a s s e d i m u s e j u s q u e d e s c r i p t i o n e m ita di ges si t :
9 H a e c est m a c h i n a s c r i p t o r i a H i s p a n o - O l i v e t t i a n a 20—n o v u m q u i d e m
exemplar Domus, « L ex i co n 80» d i c i t u r , q u a e uti v i d e s v er e c a t a p h r a c t a 21
e s t —; l i t t e r a r u m t y p o s in e x t r e m i s v e c t i b u s 22 m o b i l i b u s c ael at os h a b e t ; q u i
v ec te s, c u m hi mal leol i c o m p r i m u n t u r , s t a t i m e x c i t a n t u r et t y p i in c h a r t a d e ­
s c r i b u n t u r o p e t a e n i a e 23 co lo re i n t i n c t a e . S i n g u l i s d i g i t o r u m p u l s a t i o n i b u s
c y l i n d r u s 24 et t a en i a u n o s p a t i o ad s i n i s t r a m p r o c e d u n t , c u m a u t e m v e r s u s
c o n s c r i p t u s est, c a r r u l u s 25 a d l aev am d e f e r t u r u t alia d u c a t u r linea.
10. M a l l e o l o r u m v i d e s et p i n n u l a r u m s e r i e m (lj, et in i nfima p a r t e s p a ­
t i o r u m v e c t e m M; c u m a u t e m p r i m a l itt er a g r a n d i b u s l itteris es t s c r i b e n d a
p i n n u l a , q u a e ad s i n i s t r a m *2 et a d d e x t e r a m *25 est, d e p r i m i t u r : q u o d si v o x ,
i n d e x , s e n t e n t i a g r a n d i b u s li tt eri s s c r i b e n d a s i nt , alia j u x t a es t s t a t i v a « m a ­
j u s c u l a r u m » p i n n u l a *3; h a b e s e t i a m r e d i t i o n i s p r e s s o r i o l u m *4 ut, si q u i d

20. H isp a n o -O liv e ttia n a : D o m u s i t a l i c a c i o l a m , v i t t a m » d i x e r u n t —; «colore i n t i n c t a » :


O l i v e t t i p r o p r i a m co n f i c i t m a c h i n a m scripto­ si m a v i s « c o l o r a t a » ; « c o l o r i u s » v e r o e s t v a r i i s
riam e am q u e variis formis instruit: sunt coloribus pictus; neque opus videtur ut t a e ­
e n i m m a c h i n a e officii, p o r t a b i l e s , m a n u a l e s , n i a m «colorlferam, color if ica m » faciamus.
electricae. In H is p a ni a ab e a d e m d om o vo­ 24. c y l in d r u s [rodtllo]: est «l a p i s a u t
cantur Hispano-Olivetti: quam in l a t i n u m lign um a u t q u i d v is aliud, ob long um q u o d sit
c o n v e r t a s « O l i v e t t i a n a », u t s a e p i u s i n Lati­ ac r o t u n d u m i n s t a r c o l u m n a e , a e q u a l e t a m e n
nitate V a t i c a n a leges. o m n i b u s p a r t i b u s . . . » (cfr F o r c e l lin iu m , s . v.);
21 c a ta p h ra c ta [ blindada, acorazada ]: q u a e v o x rei a p t i s s i m e a p t a t u r .
per translationem «cataphracta» dicitur, est 25. carrulus [carro]: f o r t a s s e i ta d i c t u m
e n i m vere ferreis l am in is cons ert a tec ta q ue . qui a m ov et u r , seu ab u na in aliam partem
22. v e c t ib u s [palanca]: « v e c t i m , v e c t i c u - m a c h i n a e decurrit.
l u m » o p t i m e i n h a c re p e r t r a n s l a t i o n e m di­ * 3. sta tiv a m a ju sc u la ru m p in n u la ]tecla
c i m u s , cfr. A lm a Roma, 24 ( 1 9 3 7 ) 45. fijam ayûsculas]: « s t a t i v u s » e s t ' q u i s t a t , fixus,
23. ta e n ia e co lo re in tin c ta e [ cinta de immobilis' Li cet v e t e r e s d i x e r i n t «gr andes,
color]: « t a e n i a m » u s u r p e m u s —q u a m alii e t i a m gr an dio re s litteras», nos «majusculae» voce
« l e m n i s c u m (cfr. A lm a R ., 2 4 ( 1 9 3 7 ) 4 5 ) , f a s ­ c l a r i t a t i s et b r e v i t a t i s c a u s a non nunquam

(I) L e c t o r e s h u m a n i s s i m i id a n i m a d v e r t a n t rogamus num ero s, q u i b u s stellula praepo


n i t u r , a d I m a g i n e m m a c h i n a e d e l i n e a t a m et ad v e r b o r u m I n d i c e m , q u a e in a d v e r s a pagina
p r o s t a n t , referri
P a u c a f a c i m u s ve r b a d e v o c i b u s et l o c u t i o n i b u s q u a e a d i p s i u s m ach in ae parte s subtili
r a t i o n e d e s i g n a n d a s s p e c t a n t u t si q u i s e l e g e n t i b u s alia p r o t e r r e et p r o p o n e r e veli t v o c a b u l a ,
i n p r o x i m i s f a s c i c u l i s id f a c i at l i b e n t e r .
32 J o s e p h u s M .J Mtr, C. M. F.

* 1 s p a t i o r u m ve c t i s barra de espacios
* 2 pinn ula g r a n d iu m litterarum tecla de las m ayúsculas
* 3 pinnula majusc ularu m stativa tecla fijam ayúsculas
* 4 r e d i t i o n i s [ r egr e ss us] , p r e s s o r i o l u m tecla de retroceso
* 5 c l a v i c u l a col or i s t a e n i ae indicador del color de la cinta
* 6 c a l cu l a t o r i s d e c i m a n i r e t i n a c u l u m fijatopes del fabulador
* 7 m a n u b r i o l u m l i n e a r u m , m. I n t e r s p a t i o r u m palanca espadadora interlineal
* 8 caput laevum cylindri cabeza izquierda del rodillo
* 9 o r b i cu l u s c onexi oni s botón del embrague
* 10 cla vi cul a s ta t i v a i n t e r s p a t i o r u m palanca del cambio de interlineación
* 11 vecticulus solvendo carrulo palanca para soltar el carro
* 12 vecticulu9 m a r g i n u m a u t o m a t o r u m palanca de los m arginadores automáticos
* 13 m arg in um retinacula marginadores
* 14 spa tiorum indiculus indicador de espacios
* 15 chartae sustentaculum apoyo, repisa del papel
* 16 cylindrus rodillo
* 17 pressorium p ri u s chartae aprietapapeles delantero
* 18 vect icul us m a r g i n u m palanca de los marginadores
* 19 caput d e x tr u m cylindri cabeza derecha del rodillo
* 20 ve c t i s s o l v e n d a e c h a r t a e palanca sueltapapel
* 21 v ect i s p r e m e n d a e c h a r t a e barra pisapapel
* 22 g l o b u l u s c a l cu l a t o r i d e c i m a n o a u f e r e n d o anulador de los topes del tabulador
* 23 globulus marg inib us auferendis sueltamargen y párrafo
* 24 c a l c u l a t o r i s d e c i m a n i g l ob u l i teclas del tabulador decimal
* 25 pinnula dextra majusc ular um tecla dcrecha de las m ayúsculas
N ova et Vetera 33

p e r p e r a m s c r i p s i s t i a u t m u t a r e vis, d el ea s a u t cor r iga s. N o n n u n q u a m t a e ni a


d u p l i c i col ore a p p o n i t u r ; u t a u t e m c ol o r e m in s c r i b e n d o sel i gas h a n c col ori s
c l a v i c u l a m * 5 c o n v e r t e s . S u n t e t i a m c a l c ul at o ri s d e c i m a n i g l o b u l i *24 a d r a t i o­
n es c o m p u t a n d a s et c a lc u la to ri s r e t i n a c u l u m *6. C u m v e r o linea a b s o l u t a es t
h o c i n t e r s p a t i o r u m m a n u b r i o l u m *7 l e n i t e r m a n u c o m p r i m e s , q u o c h a r t a u n u m
s p a t i u m s u p r a a s c e n d i t et l o cu s ad a li am l i n e a m s c r i b e n d a m d a t u r ; j u x t a es t
c a p u t l a e v u m c y l i n d r i *8, c ui d e x t r a p a r t e c a p u t d e x t r u m *19 r e s p o n d e t , et
c o n e x i o n i s o r b i c u l u s * 9.
11. Li n ea e u n o s p a t i o vel d u o b u s i n t e r se s e p a r a n t u r , q u o d facile hac
s t a t i v a c l a v i c u l a i n t e r s p a t i o r u m *10 a s s e q u e r i s ; u t a u t e m l i n e a e e o d e m s e m ­
p e r i n c i p i a n t et f i n i a n t loco seu in u n o c o n s i s t a n t c h a r t a e m a r g i n e e s t vec-
t i c u l u s s o l v e n d o c a r r u l o *n e t a d l ae va m et a d d e x t e r a m s u n t m a r g i n u m
a u t o m a t o r u m v e c t i c u l i *12*18 e t m a r g i n u m r e t i n a c u l a " 13.
S u n t e t i a m s p a t i o r u m i n d i c u l u s * 14 —si s pat i a c o m p u t a r e v i s — et c h a r ­
t ae s u s t e n t a c u l u m *15; c y l i n d r u s *16 in q u o c h a r t a i m p l i c a t u r et p r e s s o r i u m
p r i u s c h a r t a e *17. I n v e n i e s t a n d e m v e c t e m s o l v e n d a e t2° a u t p r e m e n d a e c h a r ­
t ae *21, g l o b u l u m a u f e r e n d o c a l c u l a t o r i d e c i m a n o *22 et m a r g i n i b u s a u f e r e n ­
di s *23 ( s e u e m a r g i n a n t e m ) .
12. Q u o d si n o n n u l l a e p i 9 t u l a e t u a e vel s c r i p t i e x e m p l a e x c u d e r e vis,
i n p r o m p t u e s t c h a r t a t r a n s c r i p t i c i a 26, q u a a d h i b i t a h a u d p au c a h a b e b i s
t r a n s c u s a e x e m p l a 27.
13. Praecepta et explicationem machinae s c r ip t or ia e , q u a s a M a r c o
p e r h u m a n i t e r a c ce pi —c u i q u e m a x i m a s egi g r a t i a s —, m e m o r i a t e n e b o u t fa­
cilius in d ac ty lo g rap h o tractando in posteru m me expediam.
J o s . M . a M i r , C. M. F.

uti p o ss umu9 , n a m et Cicero « m aju s c u lam tur', r e m q u e apte e x pr im er e videtur. —Fo r s i­


c u r a m » a d h i b u i t e t P l i n i u s «folia m a j u s c u l a » . t a n a l i q u i b u s « t o l l e n o » p l a c e a t . —« I n t e r s p a ­
* 4. r e d i t i o n i s PR ES S OR IO LU M [tecla de re­ t i u m » s i gn i f i c a t ' i n t e r v a l l u m ' e t e s t a p u d
troceso]: « r e d i t i o » e s t ' r e d i t u s , r e g r e s s u s ' e t T e r t u l l i a n u m , O rat., 25.
a d h i b e t u r a C a e s a r e et a Ci cerone; «presso- * 9. C O N E X I O N I S O R B I C U L U S [botón del em ­
r i o l u m » e s t « p a r v u m p r e s s o r i u m i. e. i n s t r u ­ brague|: « c o n e x i o » e s t 'conjunctio, actus
m e n tu m quo aliquid p r e m it ur ». Dic etiam c o n e c t e n d i ' e t embrague e s t ' a c t u s c o n e c t e n d i ,
« p r e s s o r i o l u m , p in n u l a regressûs, retro agens». c o m m u n i c a n d i c u m axe mo tor i o' . - « O r b i c u ­
* 24. CA LCU LA TO RIS D E C I M A N I GLOBULI [ te­ l us» e s t ' p a r v u s o r b i s , c i r c u l u s , r o t u l a ' .
clas del tabulador d ecim a l]: « g l o b u l u m * a d h i b u i 26 CH A RT A T R A N S C R I P T I C I A [papel de calco

in h i s m a l l e o l i s d e s i g n a n d i s q u i a ex s i n g u l a r i (d e copias)]: « t r a n s c r i p t i c i u s » e s t ' p e r t r a n s ­
eorum forma globulos exprimere videntur- c r i p t i o n e m t r a n s c r i b e n d o , e x s c r i b e n d o f a c t u s ’.
« D e c i m a n u s » est ad d e c i m u m n u m e r u m p e r ­ 27. t r a n s c u s a e x e m p l a (ejem plares, copias
t i n e n s ; V a l l a u r i , M a r i a n o , Ba c c i a l i i q u e i t a calcadas, sacadas a calco]: c u m « c u d e r e » si t
decim al i n t e r p r e t a n t u r : « d e c i m a n u s , d e c u m a ­ 'pulsare, tundere', «t ran sc us a ex empla» e r u n t
n us ». — «Calculator» es t qui r a tio ne s confi­ i l l a fol ia, i l l ae c h a r t a e q u a e u n o i c t u , d u m i n
cit , e a q u e v o x a M a r t i a l e u s u r p a t u r e t re| dactylographo sc r i b i s , t u n d u n t u r et ope
bene consonat. tr an s c ri p ti c ia e c h a r t a e t r a n s c r i b u n t u r (de his
* 7. M A N U B R IO L U M I N T E R S P A T I O R U M {palan­ v o c i b u s cfr. F o r n a r i u s - A v e n a r i u s , A lm a
ca espadadora in te rlin ea l]: « m a n u b r i o l u m » e s t Roma, 2 4 ( 1 9 3 7 ) 4 5 e t J o v e u s , Ibidem, 14
'p a r v u m m an u b ri u m : quo aliquid m a n u t e n e ­ ( 1 9 2 6 ) 49).
De varia M. T. Ciceronis
epistularum inscriptione

H a u d v ana q u i d e m et i nu ti li s erit Palaestrae Latinae l ec to r ib u s haec de


i n s c r i p t i o n i b u s , q u a e in e p i s t u l i s C i c er on i s i n v e n i u n t u r , c o m m e n t a t i o . Enim-
vero, a p e rt e c o n s t a b i t o r a to r em ex o m n i m em o r i a p r a e s t a n t i s s i m u m , c u m ad
h o m i n e s a mi c i s s i m o s li tt eras daret, s a l u t a t i o n e m o p p i d o q u a m br e vi ss i ma m,
in epi st ul is ver o publ ice datis, et p l e n i o r e m et u b e r i o r e m fere s e m p e r a d h i ­
b ui s se . Q u o d q u i d e m ab ocu lat o lectore, cui el eg a nt io r es T u l l i i e pi s t u l a e in
a m o r e s u n t n o n p o t e s t n o n clare a n i m a d v e r t i .
A t q u e n o n s o l u m initio, v e r u m e ti am in fine e p i s t u l a r u m , c u m q u i s
e u m ad q u e m s c r i b i t s a l v u m esse j u b et , d i s c r i m e n a l i q u o d in o r a t io ni s forma
d e p r e h e n d a s . Sed ne d i u t i u s l ect or em t en e a m , d i ca mu s :

1. De varia salutationis forma in epistulis publice datis. — In h i s scriptis,


q u a e m a x i m u m in re vel p ubl ica vel pri vat a s u m m i ora to ris m o m e n t u m
h a b e n t t u m ex r e r u m p o n d e r e et gra vi ta te de q u i b u s agi tur, t u m ex v i ro r u m
p r a e s t a n t i a ad q u o s d a n t u r , pl ena h a b e t u r i n s c r i p t i o v e r b i s et h o n o r i b u s
addi ti s. Sed e xe m p l a p r o m a m u s opo rt et : in e p i s t u l a ad c on s u l es , praetores
e. q. s. data —id est, Farn. X , 8 — haec fere l e gu n t ur : « P la n c u s i mpera tor
cos. des. s. d. coss pr. tr. pl. s e n a t u i p o p u l o p l e b i q u e R o m a n a e » . Similia
h a b e n t u r in epist. X , 35 et X V , 1 et 2.
In has e pi s t u l a s publ ice dat as et iam e a r u m m ag na p ar s referenda est,
q u a r u m ex e mp l a i n t e r d u m Ci cero c u m e pi s t u l i s ad A t t i c u m mi tt it , ut:
Att. VIII, 11 A-D; 12 A-D; IX, 6 A; IX, 11 A; 16, 2. X, 8 B; X I V , 13
A et B

2. Epistulae ad familiares et amicissimos datae. — N e m i n e m latet, T u l l i u m


in e pi s t u l i s ad A t t i c u m mi ssi s, s e m p e r in s a l u t a t i o n e p re sse s cr ip si ss e h oc
pacto: «Cicero At t i c o s a l u t e m » . U n a t a m e n e x c ip i tu r, n e m p e III, 20, q uam
satis u r b a n e sic i n s cr i b e r e vol ui t: «Cicero s. d. Q . Caeci li o Q . F. P o m p o n i a n o
At t ico» . H a c u n a t a m e n exc e pt a, eam o m n i n o ra ti on em s e r va vi t, etiam in
e p i s t u l i s ad eos familiares datis, q u i b u s c u m n e c e s s i t u d i n e , v e l u t cu m Q u i n t e
fratre et c u m T e r e n t i a uxore, c o n j u n c t u s erat, a u t q u i b u s am ic is s ime u te ba ­
tur, ut Ser. Rufo, Caelio, Paet o, Cassio, Brut o.
Sed in e pi s tu l is , q u a s ad h o s mi sit , m u l t a e o c c u r r u n t in q u i b u s praeter
b re v em illam f a m i li ar e mq u e i n s c r i p t i o n e m etiam p l e ni o r et gravior, additi?
De varia M. T..

praeno m in ib us h o n o rib u s q u e supra memoratis appaiet posito verbo «dicen­


di »: sic s c r i p s i t l i tt er as IX, 15, 16, 21 i n s c r i p t a s «Ci cero P a et o sal.», 17.
20, 22, 23, 2 5 «Ci cero Paet o», s ed 18, 19, 24, 26 i n sc r i p t a s » C ic er o P a et o
s. d . ». Q u a s Ser. S u l p i c i o Ru fo m i s i t e p i s t u l a s IV, 1-6 et XI I I 17, i n s c r i p s i t :
« M. C i c e r o s. d. Ser. S u l p i c i o » ; s ed XIII, 18*28 b: «Ci cero S e r v i o sal». In
e p i s t u l i s ad T e r e n t i a m d a t i s X I V , 1-6 et 10-24 v e r b u m «di cendi » a d d i t u m
est, e p i s t u l a e 7-9 c a r e n t v e r b o . O m i s s u m v e i b u m et i am es t in e p i s t u l i s ad
T i r o n e m X V I , 2, 10, 13, 14. 15. 17, 18. 19, 20, 21 («Cic. f. ad. T i r . » ) , 22-24,
2 5 («Ci c. f. ad. T i r . » ) ; s e d 12 i n s c r i p t a est: « T u l l i u s S. D. T i r o n i s u o » . In
1, 3-9 ( e x c e p t a ep. 8, q u a e a. Q . fr. ad T i r . dat a est ) et 11, f or t a s s e q u i a a
c o m p l u r i b u s m i s s a e s u n t (a Cic. p a t r e e t filio, et a Q . p a t r e et filio, a T e r e n t i a
e t T u l l i a ) , v e r b u m « di ce nd i » a d d i t u m est.
M o n e n d u m est, s a e p i u s ab iis, a d q u o s C i c e r o pl ena i n s c r i p t i o n e l i t t er a s
d a b a t , c u m i ps i a d C i c e r o n e m s c r i b e b a n t , b r e v e m illam f o r m a m u s u r p a t a m
esse; u t a Ma r ce ll o , ad q u e m C ic er o IV, 7-9 l i tt er a s m i s i t i n s c r i p t a s : «M. C i c e ­
ro s. d. M .» . M a r c e l l u s a d C i c e r o n e m s c r i p s i t , ep. 11, « Ma r c e l l u s C i c e r o n i
sal. p l u r i m a m ». Sic l e g i t u r VI , 5 et 6: «M. C i c e r o s. d. A . C a e c i n a e » , s ed
VI, 7: « Ca e c i n a C i c e r o n i p l u r . sal.». C a e l i u s , c u m ad C i c e r o n e m l itt er as d a ­
bat, fami li ari s e m p e r i n s c r i p t i o n e : « C a e l i u s C i c e r o n i sal.» u s u s est, h ic v e r o
i n l itt er is ad i l l u m dat is, II, 8 - 16 et 19, p l e n i o r e et g r a v i o r e , v e l u t II, 9: «M.
C i c e r o p r o c o n s u l s. d. M. C ae li o aedil i c u r u l i d e s i g n a t o » .
Ex h is j a m e x e m p l i s a p p a r e t , u t r a m q u e o r a t i o n i s f o r m a m u s i t a t a m f u i s s e
e t b r e v i o r e m et u b e r i o r e m . Ita t a m e n , u t ibi, u b i b r e v i o r u s u r p a t a es t for ma,
p r a e n o m e n p l e r u m q u e o m i s s u m est: n e q u e id t a m e n c e r t u m est: l e g i m u s
e n i m i n e pi s t . ad Fam. XI, 29: « Ci cero O p p i o s. d .», et c o n t r a XIII, «M.
C i c er o R. Gali io».
Q u a e c u m ita s i n t , p r o ce rt o id t a n t u m af firmari p o t e s t i n t e r h o m i n e s
a m i c i s s i m o s u s i t a t a m e ss e f o r m a m el l i p t i c am ( « C i c e i o A t t i c o sal.)», i n e p i s ­
t u l i s p u b l i c e d a t i s p l e n i o r e m et u b e r i o r e m ( « M . C i c e r o I m p. s. d. C n . P o m ­
p ej o M a g n o P r o c o n s u l i » ) , s e d i n t e r d u m e t ia m a b am ic is h a n c u b e r i o r e m
f o r m a m u s u r p a t a m esse.
B en e n o t a n d u m e s t T u l l i u m , c u m d e s u a i p s i u s re g r a v e s ad C a e s a r e m
l i tt er as d a r e t , Cas i n s c r i p s i s s e , A tt. I X, 11 A: « Ci cer o i mp . s. d. C a e s a r ;
i m p . » , et s i m i l i t e r in ea, q u a C. T r e b a t i u m C a e s a r i c o m m e n d a b a t , Fam. VII,
5: «Ci cero C a e s a r i i m p . s. d .» . F am i l i ar i v e r o a l l o c u t i o n e e s t u s u s in ep. Fam.
XII I, 1 5 et 16: « Ci cero C ae« ar i i m p . sal.», q u i b u s P r e c i l i u m et C r a s s u m illi
commendabat.

3. De verbis quae Cicero adhibet cum in epistulis valedicit. — R e l i q u u m est,


u t de v e r b i s q u a e in fine e p i s t u l a r u m p l e r u m q u e C ic er o u s u r p a t , s t r i ct i m
ag am.
In e x e m p l i s ex e p i s t u l i s collectis, t o t i d e m fere i n v e n i u n t u r l u c u t i o n e s
36 Leo ¿M. Sansegundo, 0 . S. B.

ellipticae di ct i oni s, t o t i d e m q u e plenae. U n d e j am ap pa ret , u t r a m q u e for mam


a e q ue fere u s i t at a m fui sse. Sed si q u a e r a s , n u m q u a re h ae l o c ut i o n es i nt er
se di fferant, id f or tasse a l i qu o j u r e affirmare n o b i s licet, in pl en a ora ti one
p aul o pl u s i n e s s e v i d er i v e r a e ami ci ti ae et cari tat is q u a m in elliptica: q u o d
i n t e l l e gi tu r ex i psis s e n t e n t i i s , v e l u t Att. VI, 4, 3: «Piliae et puel lae Caeciliae
bel li ss imae s a l u t e m dices». VI, 5, 4: «Va le bis i g i t u r et p uel lae s a l u t e m A t t i ­
culae dices n o s t r a e q u e Piliae». Et cetera, ut in VI, 8, 5; XII, 42, 3; X I V , 19, 6
et 21, 4; X V I , 3, 6, ubi e x a n i m o di xi t: « At t i c a m n o s t r a m c u p i o suavi ari: ita
m i h i dul ci s s a l u s v is a est p er te mi ssa ab illa: referes i g i tu r ei p l u r i m a m
i t e m q u e Piliae dicas v el i m» .
O m i s s i verbi «dicendi» e x e m p l a si r e q ui r i s, haec fere l e g u n t u r : Att. II,
9 . 4 : « T e r e n t i a tibi s a l u t e m » ; VI, 3, 10: «Piliae et filiae s a l u t e m » , et sic
b re v i s s i m e et iam s c r ip s it : XII, 17 «Piliae s a l u t e m » . H u j u s m o d i vale d i c en di
fo r mu l ae r e p e r i u n t u r q u a m p l u r i m a e . P a u l o u b e r i u s scr ipsi t: XII, 3, 2: « T u
A t t i c a m , q u a e so , cur a, et ei s a l u t e m et Piliae, T u l l i a e q u o q u e ver bi s, p l u ri ­
m a m » . V i d e et iam XIII, 22, 5: XIII, 49, 1. X I V , 20, 5.
Sed hae c ver bi d i c e n d i ellisio a n s a m m i h i p r a e b e t u t n o n n u l l a in p ro x i­
m u m n u m e r u m a t t e x a m de i s t i u s m o d i ellipsi ci ce r oni ana , q u a e i d e n t i d e m in
ejus e p i s t u l i s occ urri t .
L eo M. S anseg undo , O . S. B.

B I B L I O G R A P H I A
T o f fa n in . G iuseppe — L 'A rca d ia . Sa gg i o S t o ­ M a n fre d i) (pp. 4 3 -4 8 ). VI. Il solo moderno
rico, 3 e d i z i o n e . N i c o l a Z a n i c h e l l i Ed i t o r e , d'Italia: Francesco M o n ta n i (pp. 4 9 -5 6 ). VII.
Bol ogna, 1958. Risposta al M o n ta n i (G irolam o B aru ffa ld i (pp.
5 7 -6 2 ). V ili. I grandi A rca d i (I l G ravina) (pp.
V e l u t c o m p e n d i u m et s u m m a hi st oria e 6 3 -7 2 ). IX . I grandi A rcadi (Scipione M a ffe i)
l i t t er a r i a e de A r c a d i a o p u s hoc. C l a r u s i n re (p p . 7 3 -8 4 ). X . I grandi A rcadi (L . A . M u r a ­
h i s t o r i c a vi r G. T o f f a n i n q u i i n v u l g u s j a m tori) (p p . 8 5 -9 6 ). X I . Girolamo T agliazucchi (Il
e d i d e r a t l i b r u m Storia d e ll’Umanesimo, e t q u i ­ genio delle lingue e l'idea dell' ottim o) (pp. 97-
d e m simil e a l iu d o p u s L'E redità del R inasci­ 104). X I I . Del latino (p p . 105-116). X l l l . Due
mento in A rcadia, n u n c t a n d e m h a n c s c r i p t i o ­ Italiani non sedentari (L 'A b a te Conti ' (pp. 117-
n e m L 'A rca d ia t e r t i u m edidit. Edit io a u t e m 124). X I V . Due Italiani non sedentari (P. 1.
h a e c n o b i l i o r a t i o n e d e S c i p i o n e Maf f el , d u o . M artello (p p . 125-136). X V . La scoperta della
bus ab ejusdem obitu interjectis saecuiisi letteratura italiana (G iulio Cesare Becelli) (pp.
adaucta. 137-144). X V I . La scoperta della letteratura ita­
In duodeviginti capita totu m opu s a p t i s ­ liana ( Il B aretti) (pp. 145-150). X V IJ . Lo scio­
s i me , h a c ver o r a t i o n e , d i v i s u m a p p a r e t : I. pero della lingua (p p . 151-158). X V I I I . Il grande
Italia e Francia nel Classicismo del Seicento (pp. A ssente (pp. 159-164).
5-2 1 ). U. Il Padre Bouhours (pp. 2 3 -3 2 ). IH. Il C o n c l u s i o ( pp. 165- 178) e t a p p e n d i x (pp.
Padre Ettorri (pp. 0 3 -3 6 ). IV . La rivolta degli 179-208), de S c i p i o n e Maf f ei o r a t i o , t a n q u a m
A rca d i M inori ( I l M archese O rsi) (pp. 3 7 -4 2 ). operi9 h u j u9 m o d i f a s t i g i u m .
V. La rivolta degli A rcadi M inori (E ustacchio P hiloponus, C. M. F.
PER O R B E M

P. A n d r e a s l o q u u n t u r et s c r i ­
H a b e r i , S V . D. bunt.
— Hoc vertente L e c t o r e s ne
a n n o P. A n d r e a s u n u m fere l ib el ­
H a beri, S. V. D. lum P a l a e s t r a e
— q u e m l eg en t es Latinae legant
Palaestram L a t i ­ ubi Avenarius
nam A v e n a r i u m non ad si t , si ve
norunt— com ­ nova verba c u ­
mentariorum nos­ d e n s , s iv e ab al i ­
trorum assiduus is p r o p o s i t a ad
et i l l u s t r i s s c r i p ­ obrussam exi­
tor, ab i n i t o S a ­ g en s , s iv e aliis
cerdotio diem a n ­ proponenda re­
niversarium qua­ q u i r e n s , si ve n a r ­
dragesimum m e n ­ ra tiu nc u la m aut
se f e b r u a r i o c e l e ­ historiolam e x h i ­
b r a v i t . Et es t s a n e bens. His o m n i­
quod omnes ve­ b u s a l i i s q u e de
h e m e n t e r c u m illo ca u si s, q u i a A v e ­
e x s u l t e m u s et n ariu s non modo
gaudeamus. I ps e s c r i p t o r e s t te-
enim S acerdotium ministerio optim e c u n d u s et in l i t t e r i s vel m a x i m e v e r ­
t u n g e n s c o m p l e v i t et l i n g u a m l a t i n a m s a t u s , s ed q u i a o m n i b u s a m i c u s es t
— « gl or iam s a c e r d o t u m » — s e d u l o e x ­ c a r i s s i m u s et S a c e r d o t u m e x e m p l u m
c o l e n s mirifice d e c o r a v i t . d i g n i s s i m u m , a. d. VIII i d u s f e b r u a ­
In A l m a R o m a ev u lgand a m a g ­ ri as i l l u m m e n t e et a n i m o pie c o m i ­
nopere laboraverat eosque c o m m e n ­ t at i s u m u s , c u m e o q u e g r a t i a s Deo
t ar io s e x s t i n c t o s a u t n e m o a u t si q u i s m a x i m a s r e f e r e n t e socii f r a t r e s q u e
ille deflevit. Q u a n t a v e r o af fec tu s e s t libentibus animis conjungem ur.
l aet it ia c u m h a n c Palaestram Latinam C u m etiam n u n c L X X V an n o s
n a s c e n t e m p la ci d o l u m i n e vidit, q u a n ­ n a t u s s a t i s val ea t, s p e r a r i licet ah
ta c u m a d u l t a m ! . . . Pa uc is e n i m l i n g ua o p t i m o a mi c o et b e ne m e r e n t i de
l at ina t am es t c o r d i q u a m A v e n a r i o ; l i tt er i s l a ti n is et i am in p o s t e r u m ej us
p a u c i t am v i v a c e m c r e d u n t et e x e m ­ i n g e n i i h a u d p a u c o s f r u c t u s , si D e u s
plo s u o d e m o n s t r a n t ; p a u c i ita l at i ne i l l um i n t e r m o r t a l e s c o n s e r v a v e r i t ,
38 Jacobus Videra, C. M . F.

q u o d ex a n i m o o p t a m u s et a D o m i n o , q u i est t o t i u s vi tae et s al ut i s Fons,


p e t i m u s et o b s e c r a m u s .

Rvmus. P. Arcadius Larraona, C. M. F. in C o l le g i u m P a t r u m S. R. E.


C a r d i n a l i u m est c o o p t a t u s . M a x i m u m h ic n u n t i u s a t t u l i t g a u d i u m Palaestrae
Latinae s cr i p t o ri b u s , q u o d P. Lar raon a F rat er n o s t er c a r i s s i m u s est —Clare-
t i a n u s et C o r d i s Mariae F i l i u s —, q u o d q u e ej us merita pra ecl ar is si ma publice
recognita s u n t et sacra P u r p u r a decorat a. Emmi. P. A. L a r r ao na opera cum
in aliis t u m p r a e s e r t i m in iis q u a e ad s t a t u m r e li gi os um s p e c t a n t , elucet.
C u m m u n e r e a bec ret i s Sacrae C o n g r e g a t i o n i s Religiosis p ra ep os it ae fu rg e-
r e t u r m i r u m q u a n t a q u a n t i q u e m o m e n t i in b o n u m Ecclesiae et Rel ig ios or um
perfecerit. Sufficiat ej u s pa r te s significare in illis C o n s t i t u t i o n i b u s Apo st ol i ci s
s t a t u e n d i s c o n d e n d i s q u e q u ae Provida Mater, Sponsa Christi, Sedes Sapientiae
inscribuntur.
A t E m m o P. C a r d i n a l i Lar raona p r a ec ip ua s in e d u b i o d e b e t u r et o b v e ­
ni et l aus ex n o va s t u d i o r u m Rel igi os or um s o d al i um o r d i n a t i o n e ab eo digesta
et s u p r e m a a u c to r it at e ab A p os t o l i c a Sed e r obo rat a et san cit a. In q u a q u i d e m
s t u d i o r u m r a ti on e p r a e c i p u u s h o n o r a t u s q u e — u t fas e s t — h u m a n a e i n s t i t u ­
tioni t r i b u i t u r locus a l u m n o r u m m e n t i b u s c o n f o r m a n d i s a t q u e l a t i n a r u m et
gra eca ru m l i tt e r a r u m a s s i d u u m a l t u m q u e s t u d i u m i t e r u m i t e r u m q u e praeci­
pi t ur .
N o v o Patri C a r d i n a l i bona o m n i a ex a n i mo p e r o p t a m u s

V Colloquium cultorum linguarum ex omnibus gentibus, Romae


h a b i t u m est, in q u o agitata est q u ae s ti o : «lingua l atina h od ie, l ing ua latina
cras»... E d u o d e c i m E u r o p a e n a t i o n i b u s c e n t u m fere viri c o n v e n e r u n t ab
I n s t i t u t o q u o d « M e t h o d u s n at ura e* n u n c u p a t u r i nvi tati ut e x p e n d e r e n t
a g e r e n t q u e q u o mo do l ingua l atina t ra d a t u r , q u a vero r ati one in p o s t e r u m
neces sari o sit t r a d e n d a .
Pos t Doc to rem D e v o t o , pr a es i de m, o r a t i o n e m h a b u i t cl. Dr. S c h i l l i n g ,
A r g e n t o r a t e n s i s (Strasbourg), q u a c o m m o n s t r a v i t l i n g u am l at in am ex s t u d i o ­
r u m o r d i n a t i o n i b u s r a t i o n i b u s q u e p e r i t u r a m nisi vi vax et v i g en s et « ho d ie r­
na» r e d da tu r.
Pro fe ss or v er o H a n s l i k , V i n d o b o n e n s i s , id m a x i m e c o m m e n d a v i t ut
magistri in s cho li s latine l o q u e r e n t u r et lat ine l o q u e n d o d o c e r e n t l in gu am
l atinam, n o n s ec u s ac magi st ri r e c en t es l i n g u a s t r a d u n t . H a n c u n a m esse
v i am et o p t i m a m q u a s al vam l i n g u am l at i na m in hoc r e r u m di scri mi ne
conservemus.
Dr. P a r a t o r e , R o m a n u s , p r a e c i p u a m ca us am q ua s t u d i a l at ina c on ci de ­
r i nt in eo esse p o n e n d a m , q u o d magistri a u t i mperi ti a u t i m p a r a t i s in t, asse­
ruit. Q u a r e pl ane n e c e s s a r i u m d u c i t m ag is t ro s et prof es sores p r i u s p ar an do s
et i n f o r m a n d o s o p t i m a d oct ri na esse, u t ex pe rt i m u l t o s — q u a m p l u r i m o s —
Per Orbem 39

s c r i p t o r e s l at i n o s n o s c a n t et p e r s c r i p t o r e s l i n g u a m q u a illi usi s u n t . Q u a m
l i n g u a m — p e n i t u s ex i ps is s c r i p t o r u m libris p e r c e p t a m — d e i n d e t r a d a n t ,
i n f l a t a m i llam et m er e « t h e o r i c a m » g r a m m a t i c a e c o g n i t i o n e m d e v i t a n t e s .
M a g n i t a c i t e x e r c i t a t i o n e m illam q u a e x l i n g u i s v e r n a c u l i s sel ect ae o r a t i c n e s
in la tin u m c o n v e r t u n t u r Q u a m exercitationem o m nin o necessariam aestimat
illi q u i p e n i t u s h a n c l i n g u a m c o g n o s c e r e c u p i a t .
E a d e m t ere d i x i t S o r b o n n e n s i s D o c t o r L e j e u n e , q u i et a s s e r u i t t u m
d e m u m d i s c i p u l u m d i f f ic ul t at em a u c t o r e s l at i n o s l e g e n d i s u p e r a t u r u m c u m
l a t i n e c og it ar e di d i c er i t . Q u o d a u t e m u t flat n o v a p r o r s u s i n g r e d i e n d a s u n t
i tinera.
E t i a m de l itteris l at inis a p u d E u r o p a e g e n t e s a p p e l l a n d i s q u a e s t i o a gi ­
t at a est.
D o c t o r e s o m n e s l ae t i s s i m i e x c e p e r u n t n u n t i u m l a t i n u m q u e m S u m m i
P on ti f ic is J o a n n i s X X I I I n o m i n e m i s i t E m m u s . C a r d i n a l i s T a k d i n i :

«Beatissimus Pater valde gavisus quod nem, priscae lu cu l e n ti ss im a e sapientiae cusio


Pontificia Gregoriana S t u d i o r u m Universitas dem, perspicuorum Ingeniorum probatem
ho spi tio ex cipit eximios ex o m n i b u s ge n ti b u s a r t i f i c e m, v e r i n o m i n i s h u m a n i t a i i s a l t o i t n ,
Lat in itat is cultores, s u b ductu auspicioque aureum populorum v i n c u l u m ; ac p l u r i m u m
The N a tu re M e th o d In stitu te s R o m a e c o n v e n t u m cupiens ut eorum nisus opimum pariant
agentes; l a u d a t consilia la bo re sq ue d o c to ru m f r u ct u m , solacia m e r i t a q u e pro gig nan t, hu ju s
v i r o ru m qui, insidiis aetati s tec hnlca e ra tionis rei c a u s a i p s i s e t i p s o r u m i n c e p t i s De i O m n i -
studiosioris obsistentes, perdiscunt tuentur po t en t i s op em suppli ci prece orat»,
evulgant nobilissim um Romanorum sermo- C a r d in a ijs T a r d i n i .»

Victor in Certamine Poetico H oeufftiano — q u o d singulis annis


A m s t e l o d a m i in Bat avi a c e l e b r a t u r — d i s c e s s i t a n n o M D C C C C L V I I I I cl. vir,
F erdinandus M.a B rign oli, n a t i o n e I tal us , c ui i t e r u m a u r e u m v i c t o r u m nu­
m i s m a c o n c r e d i t u m es t ob p o è m a c ui es t i n d e x E m eriti. In eo s e n e x q u i d a m
m u s i c u s e f fi n gi tu r c u m v e t e r a n o A u g u s t i a e ta t i s t i b i c i n e c o l l o q u e n s c u m
e o q u e de m u s i c i s i n s t r u m e n t i s et m o d u l a t i s f o r m i s ag e ns . F. M. B r i g n o l i
u n u s e s t ex illis p a u c i s s i m i s vi r i s q u i bis ex h o c c e r t a m i n e vi ct o re s d i s c e s ­
serunt.
In c e r t a m i n e a n n i M D C C C C L V I I I m a g n a l a u d e c a r m i n a o r n a t a e r a n t
Olyndi Pasqualetti ( Pellicientis lunae dolus), F. M. B rignoli (Homullus) ,
J o a n n i s A m b r o s i (Iter peractum), Jac ob i P o r c e l l i (Castaneas, castaneas tostas).
Q u o t a m e n a n n o n e m o p r i m u m t u l i t p r a e m i u m . In C e r t a m i n e e n i m H o e u f ­
f ti an o n o n b o n u m , n e m e l i u s q u i d e m , s ed o p t i m u m , p e r f e c t u m , e x q u i s i t u m
ta n tu m praemio m axim o donatur.

Certaminis capitolini X victor, q u i p r i m u m t u l e r i t p r a e m i u m , n e m o


i n v e n t u s est. A t a l t e r u m e x a e q u o d i s t r i b u t u m est i nter A l b e r t u m A l b e r t a n i
(Syracusae captae), A l d o B a r t a l u c c i (Sermocinatio m a tutina), J o a c h i m P e t r o l l i
( Qua ratione quibusque artificiis quaedam mihi nota animalia hominesque sibi victum
40 Jacobus Sidera, C. M . F.

apparent). Laud is m e n t i o n e di gni habi ti s u n t D i o n y s i u s A l t a m u r a , J o s e p h


M o r a b i t o , O l y n d u s P a s q u a l e t t i , J. P e t r o l l i , Felix S á n c h e z V a l l e j o , S. J.,
q u i *Bruxellensis Expositionis triduanam perlustrationem» d es c r i ps i t .

Natalicia Dom ini laetantes egimus, nostroque gaudio socii et lecto­


res consociati sunt. — In hac Palaestrae Latinae S e de B ar b a s t r e n s i q u a m p l u -
rima, d i e b u s D o m i n i n a t a l i b u s a n n o q u e i n e u n t e n o vo a mi c o r u m gr a tu la ti one s
a c ce pi mu s , q u i b u s gr a ti a s r e f er im u s m a xi m as . N o n n u l l i et g r a tu l at io n em
m i s e r u n t et g r a t i s s i m o m o d o m i s e r u n t : «latine». J u v a t a m i c o r u m verba
referre: J o s e p h u s E b e r l e , nobilis poeta, ( q u i q u i d e m c u m u xo re h i n c inde
ad g e n u a C i c e r o n i s —filii c a r i s s i m i — a s s i d e n t depi ct i) h ae c scribit:
• G r a t i a s a g i m u s ! Felix f a u s t u s q u e
p r o x i m u s a n n u s et v o b i s s i t u s q u e » .

J . H o l z e r haec ha be t: « O p t o ex a n i mo , u t tibi o m n i b u s q u e B ar ba st ren-


s i b u s ami ci s festa Natalicia p r o s p e r r i m e p r o c e d a n t I n f a n s q u e D i v i n u s c o n f e ­
rat d o n a caelestia. Faust a q u a e q u e in a n n u m n o v u m ! » .
Dr. A l f o n s u s I s n e n g h i et D . a Me la ni a I s n e n g h i « m o d e r a t o r i b u s Palaestrae
Latinae grati as a g u n t et iis q u o q u e a n n u m D o m i n i 1 9 60 b o n u n f a u s t u m feli
c em f o r t u n a t u m q u e j u b e n t esse».
G e o r g i u s S t o l z , N e o b o r a c e n s i s (N e w York): «Xti. S al vat or is Natales
s o l l em n es ac felicem t o t iu s a n n i d e c u r s u m p re co r t ibi, D o m i n e r e v e r e n d i s s i ­
me, v i r h u m a n i s s i m a e r u d i t i o n e , l at i ni ta ti s c ol e n t i s s i m e . De u s O p t i m u s
M a x i r n u s q u e b e n e f o r t u n e t t u a m et t u o r u m c o m m i l i t o n u m o p e r a m » .
Lege B o n a m i c i A c t e n s i s (Goodwin Beach) ve r ba s ua vi s si ma :

«O, D o m i n e Je s u , q u o n a s c e n t e , b e n e v o l l 9 Odiis l abo ra ntu m , mala perpetientlum,


Ca el es tis a ngel i c ec in e r u n t h o m i n i b u s H u m i l e s , i s t a m r o g a m u s , p a c e m, i nf un d i t o ».
I n t e r r a p a c e m, j a m n u n c h o m i n u m i n p e c t o r a

S u n t q u i M u s a r u m melos p e r c e p e r u n t et o r a t i o n e ad st ri ct a a n i m i sensa
r e t t u l e r u n t . Dr. X a v e r i u s E c h a v e - S u s t a e t a ita d u l c i s s i m e c a n i t n a t u m nobis
Dominum:
« O m n i a r i d e n t : c a e l e s t i m u n e r e t el l us,
as pi ce , fit c a e l u m . Est tibi n a t u s A m o r » .

Ja c o b u s S idera , C. M. F.
B I B L I O G R A P H I A

G S o b e ja n o . — FI epiteto en la lirica española. d i l u c id e e x p r im i t a tq u e sig n ific a t, ita q u o q u e


Biblioteca Románica Hispánica, Edi t . s e c ta r u m se u s c h o l a r u m litte ra r ia ru m haud
i n c e r t u s v id e t u r in d ex . U n d e fa cile in t e ll e g a s
G r e d o s , M a d r i d , 195b, p. 5 0 2 .
p o n d u s et a u c t o r it a t e m a l t e r iu s p a r tis operis
A liu d v o lu m e n q u o «Bibliotheca R o m a n i ­ de e p i t h e t o apud poëras l y r ic o s h is p a n o s ; G.
ca H i s p a n i c a » m e r i t o n o b i l i t a t u r ; q u a e l u c u ­ Sob eja n o e n im p r a ecipu a ac 9 u m m a q u a s i
b r a t i o D o c t o r l s G. S o b e j a n o u t t h e s i s d o c t o - c u l m in a poëseo9 l y r i c a e h l s p a n l c a e percurrit
r ali s ad F a c u l t a t e m P h i l o s o p h i a e et L i t t e r a ­ ubi peram pli ad cam pos litterarum pate n t
rum in Universitate M a t r i t e n s i d i e 30, 4, p r o sp ec tu s : Berceus, J o an n e9 R u iz , M en a e p i ­
1 9 5 5 a ll a ta est. t h e to n ut a h e g o r ia e In s e r v i e n s a d h ib e n t ; apud
G arclla 9um e p i t h e t o n p l s n e na tu ra m rei seu
L i b e r t u m rei n o v i t a t e tum m o d o q u o G.
p r o p r ieta te m i n d ic a t ju x ta q u o d d a m q u a s i
Sobejano illum exaravit litterarum hispani-
e x e m p la r jam Inde a ntea m e n t e d e p i c t u m et
c a r u m c u lto res no n potest n o n delectare. U n o
e x c o g ita t u m ; apud divum vatem Herrera
q u as i c o n s p e c t u ro tu m op us lec to rum gratia
e a n d e m in d o le m h a b e n t e p i t h e t a , 9ed abun-
i n t u e a m u r . P r i m u m i n p r o o e m i o h i s t o r i a vo
cis «e p it h et i» a p u d Graecos, R o m a n o s , me- d an tio ra, a c cu ra tiore l e x i c i s e l e c t i o n e a d h i b i ­

di iqu e aevi g r a m m a t i c o s prost at. Deinde fu­ ta, s u m m a q u e vi et e m p h a s i praedita; Gón-

sius in v estigatur quo pacto interpretati sint gora fere e a n d e m s e q u itu r v i a m q u a m v i s s u ­


p e r io r ib u s p o ë tis i n g e n i o et n o v i t a t e poètica
et e x p l i c a v e r i n t h a n c v o c e m et g r a m m a t i c i et
p r ae stet; a p u d M enéndez V aldés epitheton
rhe to res ut Aristo tele s, D em et ri us , Q u i n t i l i a ­
q u a n d a m t e n e r a m , v o l u p ta r i a m a n i m i m o l l i ­
nus, Do n atu s, Sacerdos, C h a r is iu s , Diomedes,
S. I s i d o r u s , Be da, e t r e c e n t i u s M a t t h a e u s de t ia m significat; v a t e s rerum I n s o l e n t i u m s t u ­

Vendôme. G o d e f r i d u s de V i n s a a f, Joannes d io si se u « r o m a n tic i» , ut v u lg o d ic a m , e p i­

de G a r l a n d e , et in r e n a t u q u i d i c i t u r l i t t e r a ­ th e ti ope i n pr im i9 h o n o r e m , a n i m i m o t u s ,

rum Belley, Ronsard. S c a l i g e r u s , G. F a b r i ­ t r istia , incerta, m y s t e r ii p le n a v i v i d e e x p r i ­

cius, G. Sabinus, Revisius Textor, Gómez m u n t; r ec en rio res vate9 et c l a s s i c o s et ro­


m á n t i c o s form a li ve rb o ru m s e l e c t i o n e l o n g e
He rm os ill a c et er i qu e p r i m a e notae scriptores.
In prima parte, q u a m d i s t i n g u i o p o r t e t , G. su pe ran t; p o ë ta e q u i v u l g o «puri» ut G eo r gius
G ulllén dicun tu r, suggerentibus ep ith e tis
Sobejano n a t u r a m epithe ti, ut adje cti vi, mor-
s c a t e n t, d u m p o ë m a ta n ovissim orum vatum
phologica, semantica, syn tactica, stilistica
• 9 u b r e a lis m u m » ( p a r c as i n s o l e n t i v o c i) s e c ­
ra tio n e ac via pe r sc r u t a tu r . S u b s t i li s t i c u m
t a n t i u m e p i t h e t is s e c u m r e p u g n a n t ib u s , m ale
asp e ctu m quod venit, id s a t is a r r i d e t q u o d
c o h a e r e n t ib u s, e x c e d e n t i b u s v e r i t a t e m a b u n ­
i ta s u b t i l i t e r d i s t i n g u u n t u r et d i s t r i b u u n t u r
ep it h e ta v e lu t ve rba sig nificanti vi pr aed ita dan t.

q u i b u s m u n d i r e r u m q u e c o n s p e c t u s s i v e i ma - Quod hujusmodi opere s t u d i o r u m syn-


g i n a t i v u s s i v e a f f e c t i v u 9 s i v e i m a g i n a t i v u s et t a c t i c o r u m et 9 t i l i s t i c o r u m p r o v i n c i a m dita­
affectivus os te n di tu r: e pi th eta u t p o t e propria, v i t , eo m a g i s s a n e l a u d a n d u s D t o r . G. S o b e ­
accidentaba, com m unia, m etaphorica, dina jano quo co n cin n o dicendi genere primus
mica, s ta tic a, objectiva, s u b j e c t i v a ceteraque; in hanc regionem litterarum hi9panicarum
quorum juxta frequentationem magna ill a a d h u c nostra aetate investigatoribus imper­
ge ner a litteraria (poêsis n e m p e lyrica, epica, v i a m a u d a c t e r ac f o r t u n a t e s e s e I n t u l i t .
d r a m a t i c a ) r e d i g u n t u r et o r d i n a n t u r .
M. M oiina, C. M. E.
U t e p ith e to n quod cujusque proprium e 9 t
42 Bibliographe

San A g u st ín . — La C iudad de Dios. Libros I I I - B l e m e n k r a n z B e r n h a r d : A u g u stin u s et Ju


V. Traducción de L o r e n z o Ri ber , de la daei - A u g u stin u s et Judaism us (p. 225). Ca d i e r
Real A c a d e m i a E s p a ñ o l a ; t ex t o r e v i s a d o l ea n: Sanctus A u g u stin u s et « R eform a» (p. 370).
p o r J u a n B a s t a r d a s , P r of e s o r de la U n i ­ C h a i x R u y Jul es: A n ti-historicism us et Theolo­
v e r s i d a d de B a r c e l o n a . Vol . II, B a r c e l o n a , gia historiae (p. 287). Co u r c e l l e Pierre: Proposita
E d i c i o n e s « A l m a M a t e r , S. A. » , 1958. antichristiana a Divo A ug u stin o relata (p. 149).
M a n d o u z e A n d r é : Sanctus A u g u stin u s et religio
Novum, í dq ue e l a b o r a t u m , v o l u m e n in
romana ( p. 187). M o h r m a n n C h r i s t i n e . Sanctus
e o c o r p or e « Co l e c c i ó n h i s p á n i c a d e a u t o r e s
A u g u stin u s scriptor (p. 43). O ' M e a r a J o h n J.:
gr i egos y l a t i n o s » : q u o d l i b r u m t e r t i u m , q u a r ­
A u g u stin u s et N eo-platonism us (p. 91). Pe l l e gr i ­
t u m , q u i n t u m a m p l e c t i t u r , ex l a u d a t i s s i m o
n o M i c h e l e : Sanctus A u g u stin u s anim arum p a s­
o p e r e S . A u r e l i i A u g u s t i n i Epi s co p i , «De C i ­
tor (p . 3 1 / ) . P é p i n J e a n : S a n ctu s A u g u stin u s et
v i t a t e Del» c o n t r a paganos, l ibr i X X I I : In allegoriae prototypus ( p. 243). Pe r l er O t h m a r :
o m n e s J a m f ere o r b i s t e r r a r u m l i n g u a s c o n ­ Itinera Sancti A u g u stin i ( p. 5). De Plinval
ve r s o . Ge or g es : Prosperus A quita n ien sis D ivi A ug u stin i
T e x t u m ver o l a t i n u m i t e r u m r e c o g n o v i t , interpres (p. 339). Rondet Henri: Theologia
atque s c ito a p p a r a tu critico exornavit, cla ris­ gratiae in commercio epistulari Sancti A ugustini
s i m u s vir Joannes Bastardas, in U ni ve rsi tat e (p. 303). S o l l g n a c A i m é : Doxographiae et m a ­
Barcinonensi Pr o f e s s o r , cui quidem i n re nualia in institutione D ivi A u g u stin i (p. 113).
o p i t u l a t a e s t n o b i l i s d o c t r i x M a r i a C. C a t a l á , V e r b e k e G é r ar d : A u g u stin u s et stotcism us (p.
eadem in Universitate adjutrix Cathedrae 67).
Phil ologi ae Lat inae .
P h il o po n u s, C. M. F.
Conversio autem in linguam bispanicam
a b e m e r i t o s c r i p t o r e L a u r e n t i o Ri b e r , ex R e ­
g a l i A c a d e m i a H i s p a n a , e x a r a t a fui t. Ex A u c ­ C allo n i C e rre tti G io v a n n a — Tertulliano:
t o r u m I g i t u r a s s i d u o s t u d i o et d i l i g e n t i c u r a V ita - Opera - Pensiero. T i p . E d i t r i ce I m m a ­
sa t is pa ten t h uj u s operis vir tute s, q uod culto­ colata Concezione. Modena. P r e z z o L.
ribus scientiae p h i l o s o p h i c a e et h i s t o r i c a e 1.000.
atque latinarum litterarum m axi m o opere
C o m m o d u s d e v i t a et o p e r i b u s T e r t u l l i a n i
commendatum volumus.
l ib e l l u s a pr a e c l a r a m a g i s t r a J. C a l l o n i e x a r a ­
A. M arqués, C. M. F. t u s , c u i q u i d e m et ali a s c i t a o p e r a «Luci fero
V e s c o v o d i C a g l i a r i ed il s u o M o r i e n d u m e s ­
se p r o De i Filio», «Donne e Tempi», «L'Ar­
Recherches A ugustiniertnes. Volume I. Pa r i s ,
c h i v i s t a L. A . M u r a t o r i Fi l osof o p r o v v i d e n ­
E t u d e s A u g u s t i n i e n n e s . 8, r u e Fr a n ç o i s I er
zi al e d el l a st or i a» d e b e m u s .
- V I I I e . 1958.
Et ve r o v l t a m , o p e r a , m e n t e m mag ni il­
H o c v o l u m e n r e b u s et q u a e s t i o n i b u s ma l i us v i r i Q . S e p t i m i i F. T e r t u l l i a n i c u r s i m,
x i m e d e n s u m s u p p l e m e n t u m e st e p h e m e r i d i s sed j ud i c i o c r i t i c o e t a n i m o b e n e v o l o et h u ­
« Re v u e d e s E t u d e s A u g u s ti n i e n n e s» , quod m a n o ibi i n v e n i e s . L e pi d a lect io a n i m u m a l l i ­
q u i d e m et alia deinceps vo lu min a subsequen- cit; notulae a d c a l ce m h i s t o r i c a e , crit i cae,
t u r , u b i In v u l g u s l u c u l e n t i o r a et a m p l i o r a de e xeget i cae, et a b u n d a n t e s et e r u d i t a e ; biblio-
re A u g u s t i n i a n a e d a n t u r s c r i p t a . g r a p h i a c o p i o s a et se l ec t a ; t y p o g r a p b i c a d e n i ­
Hoc primo in v olum ine n on nullae pro­ qu e a rs a cc ur at a.
s t a n t l u cu b r a ti o n e s , a c l a r i s s i m o viro J o a n n e E n t i b i o p e r i s t o t i u s i n d e x : La vita (pp. 9-
Pépin suscitatae atque in unum redactae. 27). Letteratura nuova per un mondo nuovo (pp.
Quattuordecim admodum nonnullarum Fa­ 27-39). Sincerità dello scrittore e brevi lineamenti
c u l t a t u m et n a t i o n u m P r o f e s s o r e s ad v o l u m e n del pensiero dottrinale-teologico, negli scritti m ag­
evulgandum operam sociarunt. Cujus p r a e s­ giori (pp. 3 9 56). In contrasto con la Chiesa (pp.
tantiam et r e r u m m o m e n t u m ex I n d i c e facile 57-68). Opere e pensiero dopo il passagio all'eresia
p e r c i pi e s : di M ontano o circa ( pp. 68-76). Considerazion1
Bibliographia 43

varie, in particolare sull'Apologeticum ( p p . 77- Probato sane judicio de re Romanorum


8 0 ) Importanza storica dell’opera di Tertulliano historica a c l a r o D o c t o r e Prof. F. A l t h e i m
( pp. 8 1 - 8 2 ) Il «sacrilegium» (Apoi., 10) ovvero disser itu r, idque a b so l u ta a rte critica; libro­
il «crimen laesae romanae religionis » ( pp . 83-87). r u m vero lect io c o m m o d l s ä l m a , a c c u r a t o r u m
Arresti e condanne. Persecutori e martire ( pp. 87- ope i n di c um , re d d it u r Bibliographia c o p io s a
95) . I cinque martiri di Thuburdo Minus e la et se lec ta . A r s d e n i q u e g r a p h i c a , q u o d solet
« Passio Perpetuae et Felicitatis » ( p p . 9 6 98), in bibliotheca «Sammlung Goeschen*, opti­
Conclusione ( pp. 9 8 104). Bibliographia (pp. 105- ma.
107). I. G onzález , C, M. F.
A. M arqués, C. M. F.
— Ornatus muliebris. 1 gioiel­
B arin i C o n c e tta .
li e le antiche romane. L o e s c h e r e d i t o r e .
Prof. Dr . A lth e im F r a n z . — Roemische Ges­
T o r i n o , 1958
chichte I, II, III W a l t e r d e G r u y t e r e t C O . ,
v o r m a l s G. J G o e s c h e n ' s c h e V e r l a g s h a n d ­ En ha bes l ib r u m e x po lit um e u m q u e vere
l u n g - J. G u t t e n t a g , V e r l a g s b u c h h a n d l u n g c r i t i c u m de o m n i b u s q u a e o r n a t u m f e m i n a r u m
- G e o r g R e i m e r • K a r l J. T r u e b n e r . V e i t et r o m a n a r u m , h i s t o r i a t es t e , c o n s t i t u e b a n t . Re s
C o m p . B e r l i n , 19 5 6 - 1 9 5 8 . autem singulae non tan tu m technica ratione
d e s c r i b u n t u r , s e d e a r u m e t i a m o r i go, e v o l u t i o
En tres tibi l i br o9, c o m m o d i s s i m a e q u i ­
decursu tem porum in historia lltterisque po ­
de m molis, de R o m a n o r u m hist or ia, qui n o ­
puli romani erudite investigantur.
b i l i i n illa « S a m m l u n g G o e s c h e n » b i b l i o t h e c a ,
S p e c t a t a m a g i s t r a , C. B a r i n i , e t a l i a o p e r a
numero 19, 6 7 7 , 6 / 9 notantur. Cul tandem
co ns c rip s er a t de scriptoribus classicis, ut :
a d d e n d u 9 l ibe r q u a r t u s , i n serie 684. P r i m u 9
« R e s g e s t a e d i vi Augusti ex monumentis
liber est de R o m a n o r u m h i s t o r i a u s q u e ad
A n c y r a n o A n t i o c h e n o Apolloniensi», « T r i u m ­
p u g n a m a d P y d n a m ( 1 6 8 a. Ch r . ) .
phalia», « I n t r o d u c t i o et commentarium ad
H o c v e r o t en o r e : 1. Das vorroemische Ita­
l ib ru m X X X I et X X X I I I H is to r ia e T . Livii»,
lien ( p p . 4 19) 2. Italische und roemische Form
« I n t r o d u c t i o et c o m m e n t a r i u m a d o r a t i o n e s
( pp . 20- 29) . 3. Das alte Rom ( p p . 30- 51) . 4. Pa­
D e d o m o s u a et De h a r u s p i c u m r e s p o n s o , M .
triziat und Plebs ( pp, 5 2 - 60 ) . 5. Sturz und W ie­
T . C i c e r o n i 9 » , « I n t r o d u c t i o et c o m m e n t a r i u m
deraufstieg ( p p . 60- 76) . 6. Die Einigung Italiens
a d D e Ira et D e t r a n q u i l l i t a t e a n i m i , L. A .
( pp . 7 6 84). 7. Karthago ( pp . 84-101 ). 8. Rom
S e n e c a e » , cet.
und die hellenistische Welt ( 10 2 - 1 2 2 ) . Register P o s t e r u d i t i s s i m a m de re i n t r o d u c t i o n e m
(pp 123-12«»).
( p p . 1 24), l i b e r t o t u s i n s e p t e m c a p i t a d i s p e r ­
Liber a u te m s e c u n d u s ad bellum ad A c ­
t i t u r : I. Ornamenti del capo ( pp. 25- 36) . II.
t i u m p e r d u c i t u r (31 a. C h r . ) . H a c r a t i o n e : 1.
Inaures ( pp . 37 48). III. Moni l e ( p p . 49- 64) . I V .
Krise ( p p . 4-37). 2. Ausgang del Republik ( pp. Armillae ( pp. 6 5 76). V. Anulus ( p p . 77- 97) .
37-66). 3 Gemeindestaat und Reichsstaat ( pp. 66 - V I . Fibula ( pp . 97 - 10 4 ) . V I I , Periscelides ( pp.
77). 4. Caesars Alleinherrschaft (pp. 7 7 - 1 0 0 ) . 5. 105- 110) . S e q u i t u r c o n c l u s i o ( pp . 1 1 1- 1 16 ) .
Consensus universorum ( pp. 1 01 - 12 8 ) . Register t o t i u s l i b r i 9Cita s u m m a , a t q u e i n d e x t r i g i n t a
(p. 129).
pictarum tabularum quae textum maxime
D e n i q u e liber te rt iu s h is t o r ia m protrahit
o rn a n t atque explicant.
usque ad bellum ad Pontem M i l v i u m (312
A. M arqués, C. M . F.
p o s t Ch r . ). H o c q u i d e m Ursachen
c u r s u : 1.
der Groesse Roms (pp. 4-18) . 2. Folgen der Groes-
S a lv a to re , A n to n io . — Studi Prudenziani. Li ­
se Roms ( pp. 18 34). 3. Augustus: Beschraenkung
b r e r i a Sc i e n t i f i c a E di t r i ce . N a p o l i , C o r s o
und Ordnung ( pp. 3 4 55). 4. Ausbau des Reichs
U m b e r t o I, 3 8 40. 1958.
( pp. 55- 79) . 5. Die Adoptivkatser ( pp. 7 9- 102) .
6. Soldatenkaiser und Tetrarchie ( pp. 1 0 2 139). T o t a I t al i a , c i v i t a s c u l t u s h u m a n i t a t i s q u e ,
7. Literaturnachweis (pp. 13 9 141). Register ( pp. m u l t i s a r g u m e n t i s , h a b e r i d eb et ; e u m q u e h u ­
142- 148) . manitatis c u l t u m c o r p o r a ill a s e u s c r i p t o r u m
44 Bibliographia

c l a s s i c o r u m e dit iones p e r h i b e n t q u a e p e rp et uo Textus l ibri tertii Argonauticorum ibi


a p u d I t al os In v u l g u s d a n t u r . N o v u m mo d o a d h i b i t u s v a l d e c r i t i c u s a c c u r a t u s q u e ; i ntei
corpus n u n t ia m u s cui nomen « Co l l a n a di p r e t a t i o It al a f ac i l i s l ect u ac pe l l uc i da ; n o t u
S t u d i La t i n i » a p r a e c l a r i s v i r i s V i c t o r i o de lae g r a m m a t i c a e , r h e t o r i ca e , h i s t o r i c a e , geo
Fa l co e t A r m a n d o S a l v a t o r e m o d e r a t u m . g r a p h i c a e , c o p i o s a e a t q u e s e l ec t i s s i n ae, editio
D u a s a u t e m in p a r t e s d i v i d i t u r o p u s : h i n c typographlca pe rq uam commoda. Ad m od u m
s t u d i a de « c l a s s i c i s m o » p o ë t a e P r u d e n t i i , i nd e c o m m e n d a n d u s i g i t u r lis liber, q u i de a l e xan-
s o l u t i o n e s ad c r i t i c a m t ex t u 9 P r u d e n t i a n i . Eo d r i n a a e t a t e a l t e s a p e r e in l i t t e r a r u m c u l t u r a
v e r o m a t e r i a r u m c u r s u : I. Varietà di atteggia­ cupiunt.
menti e di aspetti del classicismo prudenztano ( pp. P H iL o ro N u s, C. M F.
11-34) II. O vidio cristiano ( pp. 35-57). III.
C hristianorum Flaccus ( pp. 59-77). I V. A rcadia
Prudenziana (79*1 15). V V arianti d'autore nel C o ser iu E u g en io . — La Geografía Lingüistica
Cathemerinon ( pp . 119 66). VI . Refluo in Salo — Logicismo y A ntilogicism o
C o sE R iu E u g e n io .

(C a th . V. 8 6 ) ( p p. ¡ 6 7 173). VI I . L 'A d d ita ­ en la Gram ática, 2 a e d i c i ó n .


m entum di U a d H am . 8 5 8 ( p p . 175 ¿05). Z a n n ie r G u id o . — Ensayo paleogràfico sobre las
Expoli ta a d d i t u r a p p e n d i x de d i m i n u r i v i s abreviaturas latinas de la edad romana.
subtiliter significantibus apud Prudentium U n i v e r s i d a d de la R e p ú b l i c a , F a c u l t a d de
( p p . 207- 222) . A t q u e m e m o r a t o r u m l o c o r u m H u m a n i d a d e s y C i e n c i a s . I n s t i t u t o de Fi ­
I n d e x ( pp . 2 2 3 240). Apparatus crit icus in l ología. Departamento de Li n g ü í s t i c a
i nf i ma p a g i n a u b e r r i m u s ; p e l l u c l d u s e t f aci l i s Montevideo.
l e c t u l iber; i n g e n i i a c u m i n i s q u e u b i l i b e t c o ­
T r i a h a e c e x p o l i t a o p u s c u l a ad n o s usqu e ,
pia: p a u c i 9, m o n u m e n t u m insigne i n longe
a b U n i v e r s i t a t e Rei p u b l i c a e U r u q u a r i a n a e , in
praec lar iss im um poëtam c h r ls ti a n u m priorum
q u i b u s v i r i do c t i e t i n l i t t e r i s v e r s a t i o p e r a m
a e t a t u m i n o c ci d e n t e .
studi ose a d m o v e r u n t , delata sunt.
P h il ipo n u s, C. M. F.
Elucubratio «La g e og r a f i a l i ng ü í s t i c a » ,
septem et q u i n q u a g i n t a p a g e l l a r u m , a clar o
A pollonio Rodio - Le A rgon.iutiche, l i b r o III. vi r o E u g e n i o C o s e r i u e x a r a t a : q u i c u r s i m, at
Te s to , t r a d u z i o n e e c o m m e n t a r i o a cura m a g n o a c u m i n i s ingeni o, de h u j u s m o d i ar gu ­
di A nthos A r d iz z o n i. Adriatica Edi t r i ce- m e n t i s d i s s e r i t : 1. Geografía y lingüistica. 2. La
Bari. T i p o g r a f i a P U . G. • R o m a 1958. «geografía lingüistica» como método glotológtco.
E n tibi h u j u s o p e r i s c u r s u s : D e d i c a t i o (p. 3. La geografía lingüística antes de Gilliéron. 4.
VI I ) . Scriptoris praefatio (pp. I X - X X ) . Manu- E l «A tla s linguistique de la France» y el desarro­
scripta A rgonauticorum ( p p . X X I - X X I I ) A rgo­ llo de la cartografía lingüística hasta la a ctuali­
nauticorum editiones ( pp. X X I I I X X I V ) . Nota dad. 5. Im portancia de los atlas lingüísticos. 6.
bibliographica ( pp. X X V - X X V I I ) . T extus libri La obra histórica y teòrico-critica de Gilliéron. 7.
tertii A rgonauticorum una cum itala conversione M . Bartoli y la «lingüística espacial». 8. Conclu­
( pp. 1-105). Commentaria ( pp. 107-244). Voca­ sión: alcance y límites del método geolingüístico.
bulorum index rerumque praecipuarum ( p p . 245* A l t e r u m o p u s c u l u m , a b e o d e m s cr i pt or e
255) . e d i t u m , est de « Log i c i s mo a t q u e An t i l o g l c i s -
V o l u m e n h o c in illo c o r p o r e e d i t u r cui mo» in re g r a m m a t i c a . A r g u m e n t u m purum
n o m e n «Bi bl i ot eca de L e t t e r a t u r e C l as s i ch e » putumque, duas tantum et v i g i n t i pa gel l as
a c l a r i s s i m i s viri9 A n t o n i o T a g l i a e t C a r o l o minutarum litterarum c o m p l e c t i t u r : intei
F. R u s s o m o d e r a t a . A l u m n i s p r a e p r i m i s lit d u m h a u d ita facile, i n t e l l e c t u , ni ni ult um
terariarum Facultatum h i c l í be r a b egregi o fallor. Pl u s m i n u s a u t e m res m e n t e a t t i n g i
p r of e s s or e A. A r d i z z o n i d i c a t u r , de l it t e r i s t ur .
gr a e c i s e t l a t i n i s b e n e me r i t o , d e q u e A p o l l o n i l T e r t i u s d e n i q u e f a s c i c u l u s egregio p r e l i s
s c r i p t i s m e r i t i s s i m o : a n n o e n i m 1930 j a m in sori V i d o n l Z a n n i e r a d s c r i b l t u r : et l i bel li In
vulgus dederat praeclarum opus: « Ap o l l o n i o scriptio pr orsus scriptoris p r o p o s i t u m ostm
Ro di o , S t u d i o E d i t o r i a l e M o d e r n o , C a t a n i a » . dit. In de x vero h u j u s m o d i : Introducción: 1
fíibiiographia 45

Las abreviaturas ( pp. 1-5). 2) Importancia del nio p r o p o n e n d o et in co n ve rt en d o, n ihil modo


estudio de las abreviaturas ( p p . 5-8). Capítulo a d d e n d u m p u t o n i s i q u o d O l y m p i a VI a d X I V
único: Llasificación de las abreviaturas: 1) »Lit optimis praefationibus instructa secundo hoc
\trae S in gu lares» ( pp. 8 - 13 ) . 2) F o ta s T iro nia nas volumine continentur
(pp. 13-25). 3) . N otae j u ris» ( p p . 25- 37) . 4) Ja c o b u s S id e r a , C'. M . F.
«N o m i n a Sacra» ( p p. 37- 52) .
C o n s e q u i t u r Index co d /c um et a uct oru m.
1) C o d i c e s e V a t i c a n i s s e l e c t i p h o t c t y p i a t x- M a rtin A lo n so . — Enciclopedia del Idioma.
p r e s s i ( P a r i s , 1929) . 2 ) E. A . L o w e : C o d i c e s Diccionario histórico y moderno de la
Latini A ntiquiores (Oxford, 1934 / 1935 / l e n g u a e s p a ñ o l a , e t i mo l ó g i c o , t e c n o l óg i c o
1 9 3 8 ) ( p p . 53- 57) . e h i s p a n o a m e r i c a n o . Edic Aguilar, 1958,
I. G onzález , C M . F. Madrid.

M a g n u m vere v i d e t u r op us quo d lectoribus


Beckby, H e r m a n n . - Anth ologia graeca. B u c h nunc praebemus. In hoc enim vocabulario
XII - X V I mit N a m e n — und Sachverzeich s e n s u s et e v o l u t i o u n i u s c u j u s q u e v o c i s h i s p a -
nis u n d a n d e r e n v o l l s t ä n d i g e n Registern. n i c a e e x p o n i t u r a c l a r i s s i m o l e x i c o g r a p h o M.
Griechisch Deutsch. Erns Helmeran Alonso, qui auctoritate nixus est adm odum
V e r l a g i n M ü n c h e n , 1 9 5 8 . Pg. 7 4 5 . 15C0 s c r i p t o r u m medii aevi, renascentium
litterarum, recentioris nostraeque aetatis,
M a g n i h u j u s o p e r i s v o l u m e n q u a r t u m et
s e x a g i n t a l ex i c i s p r a e a c a d e m i c i s , D i c c i o n a r i o
u l t i m u m e d i t u m e s s e n u n t i a r e t a n d e m l i cet .
quoque quod A u c to ritatu m ab H isp a n is v o ­
Q uae sint hujus editioni s virtutes propriae
catur, duodeviginti editionibus Dictionarii
cu m v o lu m e n primum lectoribus superioribus
A c a d e m i c i , p l u s q u i n g e n t i s l e xi c i s e t g l o s s a ­
fasciculis legendum praebui, subtiliter de­
riis q u i b u s s i n g i l l a t i m de s i n g u l a r i b u s r e b u s
scripsi. De h o c v o l u m i n e q u a r t o d i c a m eo
agitur.
libros XII-X V I contineri, in quibus epi­
Operis su n t tria volumina, q u o ru m pri­
g r a m m a t a de puer is v a rii sq ue rebus, a r i t h m e ­
m u m A - C H v o c e s c o m p l e c t i t u r , a l t e r u m D M,
t i c a e t a e n i g m a t i c a , v a r i i s m e t r i s i n c l u s a , et
tertium N Z. Tria quidem volumina 4258
e p i g r a m m a t a ex A n t h o l o g i a P l a n u d e a colli­
p a g e l l a r u m , s o l i de e t e le g a n t e r l igata, c o ri o i n
guntur. V o lu m en compì etur copiosissimi»
t er g o t e c t a , n i t i d i s s i m i s t y p i s e x c u s a . J u d i c e s
n o t u l i s q u i b u s s i n g u l a f ere c o l l u s t r a n t u r epl
critici qui de opere ju d ic i u m sententiamque
gramm ata, deinde conspectu quo confertur
p r o t u l e r u n t c o m m u n i c o n s e n s u t e n e n t L ex i co n
Anthologia Palatina cum Planudea. A p p o n i­
n o v i s s i m u m u t l l i s s i m u m q u e esse. N e m i n e m
t u r denique rerum n o m in u m q u e index locu­
f a c i l e f ug i e t q u a n t a s i t a u c t o r i t a s e t m o m e n ­
p l e t i s s i m u s et i n d e x e p i g r a m m a t u m et poèta,
tu m in lexicographica provincia h u j u s M.
rum, litteraru m ordine compositus. Dignissi­
A l o n s o Voc abu larii, cui e x a r a n d o au ct or c o t ­
m u m hoc h a bendu m volumen quod tantum
t i d i e d e c e m h o r a s p e r d u o d e c i m a n n o s pa
o p u s c o m p l e a t et a b s o l v a t .
tientis sim e, pa tie nti a q u a m b e n e d i c t l n a m dici­
/ mus, o p e ram navaverit.
P in d a r. — Odes. Volum 11, Olimpiques. T e x t T u m er go p u b l i c a e t u m p r i v a t a e b i b l i o t h e ­
revisat i traducció de Jo an T riad ú . Fun- cae d e e s s e n o n p o t e s t h o c l e x i c o n h i s p a n ! -
d a c i ó B e r n â t M e t g e . B a r c e l o n a , 1 959. cum; maximo erit commodo et adjumento
q u i b u s l ib e t scri pto ribus , professoribus, juris
Joannes T riad ú in lucem ediderat anno
peritis j u d i c i b u s , t a b e l l i o n i b u s , s c r i b i s offi­
1957 p r i m u m O l y m p i c o r u m Pindari C a rm i­
ciorum, interpretibus, oratoribus, scholasticis
n u m volumen. M odo alteru m in lucem pro­
in U nive rsita tibus studentibus, medicis, a r­
d i d i t . C u m de illo p r i m o v o l u m i n e i n P alaes

tra L a t in a ( X X I X (1959), in ope rcu lis ) qu i d chitectis, o m n lb u sq u e viris in qualibet disci­

s e n t i r e m ex posuerim, et in altero v o l u m i n e plina rerum versatis.


e a d e m r a t i o s e r v e t u r et v i a, i n t e x t u p r i m i g e ­ H e r m in iu s M o l in a , C. M . F
46 Bibliographia

Lexicon mediae et infimae latinitatis Polonorum, torum c la s s ic o r u m aberrantes accurare cclll


vol. I, fase. 3-8: Aquatorie-Brolla, — V arso- gantur.
F ascic uli 3-8 qui p e n e s nos sunt ab A -
vi ae, Pol s k a A c a d e m i a N a u k , 1855- 1958,
quatorie us q u e ad Brollam voces c o n tin e n t
c o l u m . 3 01 - 12 1 4.
Unum quodque vocabulum lin g ua polona et
A c a d e m i a S c i e n t i a r u m P o l o n a q u a e Va r - la tin a exp lic atu r et illu stratu r; quo u t i l i s s i ­
soviae principem sedem h a be t ad nos comiter m u m o m n i la t in it a t i s cultori redditur i n s t r u ­
m i s i t f a s c í c u l o s 3 8 Lexi ci m e d i a e e t i nf i mae m e n t u m . S t u d i u m et cura p e n i t u s inquirendi
l a t i n i t a t i s P o l o n o r u m ; q u i f a s c i c ul i v o l u m e n et c o ll i g e n d i q u a m p lu r lm a s voce9, maxime
p r i m u m c o n s t i t u u n t a c la r is s im o viro M a r i a ­ laudanda; iterum iter u m q u e videre laeto ani
n o Pl e z l a r e c o g n i t u m e t m o d e r a t u m . N o n n i ­ m o licet uberrimam lin guae latin ae Indolem
hil t a m e n a n im o dolemu9 h a u d inte gr um inde et naturam; quae, cum m i n i m e obsoleverit et
a f a s c í c u l o p r i m o , ub i c o n s i l i u m et r a t i o t a n t i c o n s e n u e r i t apud P o lo n o s, q u a m p lu r im a d e ­
operis i n st it ui tu r , ad nos p r e v e n i s s e . Qu a * rivata verba peperlt ac m u lt is n o v i s q u e sen
p r o p t e r , q u o m e l i u s s u p p l e r i p o s s i t rei c o g n i ' s i b u s la tin ita te m c la s sico r u m scriptoru m c u ­
t lo q u a m ex ip90 p r i m o f a s c í c u l o h a b e r e m u s , m u lav it, ar gu m e n tu m h a u d i g n o b il e praebens
c o m m e n t a r i o s q u i b u s i n d e x «Revue des Études q u a n t u m in hac Europae regione lingua latina
L atines», t. V X X I , p. 5 1 3 - 5 1 4 m a n u ve r s emu s « viguerit,
ubi clarissimus philologus latinus Dnus. A c a d e m ia e igitur S c ien tia r u m Polonae

J u l i u s M a r o u z e a u l u c u l e n t a m Lexici n o t i t i a m V a r s o v ie n s i gratulam ur qu o d adeo p h ilo lo ­

praebet. gia m l a t i n a m d i t a v i t opere quod m axim o erit

Ortu9 hujus operis exarandi ab anno a d ju m en to iis in prim is qui in latin itatem

M D C C C C X X e s t r e p e t e n d u s , c u m So c i et a s i n v e s t i g a n d a m i m p e n se in c u m b u n t .

A c a d e m i c a I n t e r n a t i o n a l i s , i n c o n v e n t u Bru- M a r ia n u s M o l in a , C. M. F.
x e l l i s h a b i t o , L e x i c o n D u C a n g e refici const i*
t u i t . O p e r a m bel l o i n t e r r u p t a m r e d i n t eg r a r i
l i c u i t a u s p i ci i s »Offi ci nae Lexi ci m e d i i et i nfi­ L eg lise P a u l . — Une oeuvre de pricinema,
mae lat initatis Polonorum», Academiae Scien­ l'E nfide. Les N o u v e l l e s E d it io n s Debre9se,

t i a r u m P o l o n a e et c u j u s d a m Co n9 i l i i o p e r i b u s Pari9, 1958.
e d e n d i s cul J. S a f a r e w l c h , p r a e s t a n t i a u c t o r i ­ Q u i V e r g iliu m poëtam am ant, inter se
t a t e v i r p r a ee s t . gratulari d e b e n t opere q u o d P. Legli9e, vir in
D i s s i m i l i s r a t i o ac v i a n e c e s s a r i o i n e u n d a c in em a to g r a p h ic a arte h u m a n a r u m q u e lit t e ­
e r at a b illa Lexici D u Ca n g e , in q u o a b a n n o rarum d isc ip lin a sc i te ve rs a tu s, eisdem offert.
C C C C X X V ad M t a n t u m scripta latina re­ Sim p le x ac m o d e s tu s ind ex, q u em operi auctor
cognoscuntur, d u m in novo Léxi co o m n e s adjunxit: «Essai d ' a n a ly s e film ique», ne in
fere t e x t u s pol oni l at i n e c o n s c r i p t i a n n o M sp eciem q u a n d a m rei e x tem p o r a lis et neco­
a e t a t e p o s t e r i o r e s c o n t i n e n t u r . Ve r b a n a m q u e pinatae nos ind ucat. N i h i l longe aliud: op us
e t d o c u m e n t a ab a n n o M u s q u e ad M D V I sa n e scien tiftc u m , d lu tisslm ae m editationi
i n v e s t i g a n t u r , e t s i me di i s a e c u l i X V I voc es o b n o x iu m , q u a m v is n o v u m et audax. N a m
q u o q u e c o l l i g a n t u r . O m n e s t e x t u s In P o l on i a Dnus. P. Leglise p r im u s in ana ly9im seu
et a P o l o n i s s c r i p t i examini subjiciuntur, i n q u isit io n e m cln a m ato grap hicam , tanquam
q u o r u m i n d e x i n pag. V - X X 1 V p r o s t a t . i n st r u m e n tu m in v e st ig a t io n is ae sth e tica e et
R a t i o ac vi a F o r c e l l i n i a n t e o c u l o s h a b e ­ criticae textuum litterariorum, prim um A e
t u r , c u j u s Lex i con , c u m o p u s e st , T h e s a u r o neldos librum s u m m is it .
Latinitatis Mo nacensi c o m pl e tu r atque locu­ H ac ratione c in em atog raph ice inquirendi
p l e t a t u r . M e t h o d u s se u r a t i o h u j u s o p e r i s i n et e x plica nd i opera scriptorum, V ergilius
eo c o n s i s t i t ut n o n o m n i a e x e m p l a c u j u s q u e d ilucid e videtur m o tu m 9eu prospiciendi m o­
v ö c i s s u p p e d i t e n t u r , sed p r a e c i p u o r u m e x e m ­ d u m c u ju s d a m narratoris ex more servavisse;
plorum op e omnes vocabulorum sensus, qui prosp ec tu s persim iles su n t m o tib u s ma
st r uc tu r a s verborum, locutiones ab usu sc ri p ­ c h in a e c in em a togr a p h ic a e, c u m haec profecto
Bibliographia 47

nlhll aliud exster q u a m m a g n u s quasi ocu lus vivum, studia et curas superantem hujus
arte aftabre factus. Quam ob rem auctor saeculi vicesimi in quo artes mechanicae
Ae ne id a appellare n on d u b i ta t o p u s «pr aecl - conspirare videntur ut h o m in u m animi ab
nematographicum» A r d u u m s a n e m u n u s P. o m n i societate veteris c ul t u s classici fa ces­
Le gl i se s u s c e p i t in explicanda in dole artis sant.
• visualis» vergilianae, q u a m cln a m at o g r ap h i - Dni. P. Legl i se o p u s in de li cii s er it et
c a r a v o c a t , c u m h a n c re v e r a I n t e l l e g a t p e c u ­ bonarum litterarum c u l t o r i b u s e t c r i t i c i s et
liarem virtutem seu ingenium poëtae ad p r o f e s s o r i b u s e t Iis q u i i n a r t e m e t r e m c i n e -
c r ea n d as et fingendas sc a en a s eas que o m n i b u s matographicam incumbunt. Et utinam in
vi sus opibus et m ed iis q u a m vivissimis p in ­ viris litteratis inveniantur qui analysim
g e n d a s et e x p r i m e n d a s , v a r i i s « p l a n i s » , u n d e cinematographicam fortunate applicent reli­
prospectus oculorum pateant scite juxta q u i s A e n e i d o 9 l i b r i s et o p e r i b u s v e r g i l i a n i s .
naturam «plasticam et psychologicam» cu- M a r ia n u s M o l in a , C. M. F.
jusque scaenae distributis.
I n c i p i t i b u s III X t auctor subtilissim am
E. M a r t ín e z M árquez , S. J. — Vigencia del
e xp lic ationem seu c o m m e n ta r iu m p r i m i Ae-
Ratio Studio rum de la Compañía de jes ú s. —
neidos libri exhibet: Prooemium (v. 1-11);
Co l eg i o d e B e l é n , La H a b a n a , 1 9 5 7.
A e o l i a n t r u m (v. 12-87); C o o r i t u r t e m p e s t a s
(v. 88- 156) ; L y b l a e l i t u s ( v . 157-222); A e n e a s E n t h e s i s s e u a r g u m e n t u m q u o d a u c t o r ad
Venerem parentem invenit (v. 2 2 5-417); F a c u l t a t e m P h i l o s o p h i a e et L i t t e r a r u m P o n t i ­
A e n e a s i n u r b e C a r t h a g i n e (v. 4 l 8 - 4 3 8 ) , J u n o ­ ficiae U n i v e r s i t a t i s C a t h o l i c a e X a v e r i a n a e i n
n i s a e d e s ( v . 4 5 9 508) ; A e n e a s D i d o n e m a d i t urbe Bo go t a rettulit ut «Rationem Studio­
( v. 5 0 9 656); R e g i n a e c o n v i v i u m (v. 6 3 7 756) . ru m » Societatis Jesu t a m q u a m o p t i m a m v ia m
A b s i t —i n q u i t a u c t o r — u t e x h a c e x p l i c a ­ seu m eth o d u m ad rite er u d ie n d o s et i n s t i ­
tione cinematographica nimis celeriter et tu e n d o s a lu m n o s proponeret atq u e vindicaret.
in co ns ul te in u n i v e r s u m q u a s i t h e o r i a stili Thesis dividitur in partes t res, q u a r u m
Ve r g i l i i deducatur; tamen hu ju sm o d i ratio in prima de o r i g i n e «Rationis Stud iorum »
a r c e m v e r g i l i a n a m , q u a e o c u l o r u m a c i e e t vi agit a u c t o r j a m r e m i n d e a l t i u 9 r e p e t e n s a b
nititur, satis demonstrat. Hoc enim velut illo saeculo XVI p e r s c r u t a n d o i n d o l e m 'et
tentamine translationis cinematographicae c o n d i c i o n e m s c h o l a s t i c a e i n s t i t u t i o n i s S. I n ­
ostenditur rerum aestheticarum comprehensio n a t i ! Lo y ol a ; a l t e r a p a r s q u a s i e x a m e n exst Rt
et expres si o vergiliana pe rsi m ilis esse arti totius «Rationis Studiorum», cujus natura
c i n e m a t o g r a p h i c a e H a c r a t i o n e e t vi a P. Le- m i n i m e «sc i en t i f i c a» v i d e t u r —c u m e r u d i t i o
gl i se a c u t e s i g n i f i c a r e a u d e t q u a e f r a g m e n t a p r a e s e r t i m n o n i n t e n d a t u r — se d p o t i s s i m u m
n o n d u m per fecta et a b s o l u t a p u t a v e r i t V e r g i ­ «practica», c u m vere h u m a n a animorum In­

lius; h a c m e t h o d o i m p l i c a t i s s i m a illa q u a e s t i o s t i t u t i o petatur; in tertia t a n d e m parte «Ratio


de singu lari et propria Vergilii n o v i ta t e d i ­ S t u d i o ru m » Societatis Jesu t a m q u a m c la ris si ­
cendi, q u a e oculos m e n t e s q u e c rit ic o ru m jam- m um exem plum luculenter o stenditur q uanta
dudum excruciavit, nova luce illustratur, gratia et auctoritate valeat nostra quoque
quippe qui Vergilius, homéricos l ocos s i b i aetate haec methodus scholastica, quae in
assu m en s multoties, adeo mirae accom m oda­ illis re g io n i b u s a m e r ic a n is ut in primis ln

t i on i c i n e m a t o g r a p h i c a e operam dederit ut Collegio H a b a n e n s i Be th le he m q u o d Patres


p¿riti9simus scaenarum cinamacographicarum S. J sapienter moderantur, optimos quosque
artifex a ce rr im is q u i b u s q u e j u di c i bu s criticis f r u c t u s i n e r u d i e n d i s et instituendis juveni­
no st ra aetate jure vi d ea tu r bus centum jam annos reportaverit.
H a e c r a t i o —ex a n i m i s e n t e n t i a l o q u i m u r — T h e s i m P. M a r t í n e z M á r q u e z m a g n a e u t i ­
cr it ici s l i t t e r a r i i s p r a e b e b i t n o v u m i d q u e u t i ­ litatis p utam us; quam certo u t i l i ta t e m n o n
l i s s i m u m in in ve s tig a nd is s c ri pt or u m op er ibu s a e s t i m a r e n o n p o t e r u n t M a g l 9 t r i et Pr of ess o
i n s t r u m e n t u m . Eo m o d o P. Legl i s e V e r g i l i u m r es bonarum litterarum seu H u m a n it a tu m
p e n i t u s n o v u m , q u a s i m i r u m in m o d u m r e d i ­ Cl as si ca ru m , q u a r u m in pr ovincia haec »Ka-
48 Bibliographia

tio Studiorum » S ocietatl9 Jesu perenni v i et PiGHl, G. B. — / ritm i e i metri della poesia lati­
virtu te tot a liis m e t h o d i s - q u a m v is recen- na. La Scuola Editrice, Brescia, 1958, 2 2 0 p
t i o r l b u s — merito longe praestabit.
O p u s q u o d l e c t o r i b u s no s t r Í 9 h o d i e m a n i
H erm in iu s M o lin a , C. M. F. b u s v e r s a n d u m p r o p o n i m u s , o b r a t i o n i s ac
viae novitatem, studiosos m e t r i c a e l at i n ae
r e c o g n o s c e r e et r e t r a c t a r e c o g i t m o d u m h u j u s
De R o m illy J a c q u e l in e . - La crainte et l'an-
d i s c i p l i n a e ex i n s t i t u t o e t m o r e t r a d e n d a e et
goise dans ija théâtre d'E schyle. — Les Belles
ediscendae.
Lettres, Paris, 1858.
E x i m i u s Prof. B o n o n i e n s i s J. B. P i g h l rem
P le niorem et d octiorem d is q u is it io n e m e x o r d i t u r a d i s t i n c t i o n e r h y t h m i et ve r si f i c a ­
lectorum c o g n i tio n i praebem us, a u s p ic iis t i o n i s: « R h y t m u 9 d u n t a x a t u n u s , ve r s i f i c a t i o ­
Officii N atIonali9 I n v e s t ig a t io n is Scientificae n e s q u a m p l u r i m a e » . S u b h u j u s f o r m u l a e luce
in lucem e d ita m et a c la r issim a Magi9tra et novitate, auctor c u r s u m versificationis la­
S o r b o n n e n s i J. de R o m i l ly de «timore» exara­ t i n a e pr o s c h o l i s t r a d e r e c o n t e n d i t et in p r i mi s
tam . T im o r - hic a n im i m o t u s — praeter c e ­ v e r s i f i c a t i on i s p o ê t a r u m q u i f r e q u e n t i u s in
teros s a e p i s s im e su b varia sp ec ie s o l l ic i t u d i ­ a u l a l e g u n t u r , q u a m q u a m h a u d i gnobi l i s l o­
n is, m etu s, a n x i e t a t is , angoris, form id in is, c u s m e t r i c a e g r ae c a e r e l i n q u i t u r , i m m o et
pa v o r is in operib us A e s c h y l e i s interest. r e c e n t i or i .

P rimum op e r is c aput — nam in tria d i s . E n t o t i u s o p e r i s c o n s p e c t u s . P a r s p r i ma :


p e r t i t u r - dicatur tim ori e ju sq u e v a r iis g e n e ­ E l e m e n t a 9eu p r i n c i p i a g e n e r a l i a . P a r s altera:
ribus p s y c h o lo g i c ls d e sc r ib en d is, quorum R h y t h m u s s y l l a b i c u s . P r a e c i p u i r h y t h m i eol i ­
A e s c h y l u s in d o le m atqu e na tu ram su b tilite r ci l a t i n i a p u d C a t u l l u m e t H o r a t i u m . Pars
ad e x tre m u m d isp ic it si m u l atque, quo prae­ t er t i a: R h y t h m u s q u a n t i t a t i s . M o d i se u me t r a
v a lid o i n g e n io poético praestat, n o v i s s i m i s poê tarum graecorum a C a t u l l o e t Hor a t i o
e is q u e a u d a c is s im is utitur verborum tr a n sla ­ usurpata, quibus a dduntur p r a e c i p u i modi
tionibu s. aliorum poétarun latinorum. Pars quarta: Ve r­
bi et l o c u t i o n i s r h y t h m u s . U b i de v e r s u s a t u r ­
In altero c ap ite de tim oris significatione
ni o, d e o r a t i o n e 9ol u t a q u a e « c o mma t i ca » ,
d ise r te agit D n a. [. de R o m i l ly , qu ae probare
m e t r i ca , r h y t h m i c a d i c i t u r , n o v a s u b t i l i q u e
c o n te n d it the a tru m A eschyleum praecipue
r ati one a git ur . Pars q u i n ta : Br ev is si ma v e r si ­
r eligio sum e sse , cum hu jus modi m o t u s a n im i
f i ca t i oni s g r ae c a e et l at i n a e h i s t o r i a . Pars
tim or n e m p e , su b jicitu r v o l u n t a t i deorum
s e x t a : R h y t h m i e t v e r s u s a n t i q u i o r e s mus i ci s
qui humanas res p r o v id e n t atque perci­
n o t i s e x ce p t i .
p iu n t.
I n t e r p l u r a e t n o v a q u a e n o t a t u d i gn a v i ­
C aput tertium est b r e v is s u m m a de tim o
d e n t u r , h a e c l ec t o r i b u s 9l gn l f i c amu s : n o t a t i o ­
ris utilitate; na m profecto in h o m i n i b u s timor
n e m m u s i c a m m e t r o r u m e t r h y t h m o r u m qui
i n e s t q u a si rem e d iu m qu odd am immoderatio*
i n o p e r i s p a g e l l i s I n s c r i b u n t u r , q u o f acilius
n is adve r sus deos (Gßptc) e jusq ue ille ce b r a ru m ’
varia r h y t h m o r u m genera perci pian tur; novi­
tum quo ad so c ia le m tum quo ad p r iv a tu m
tatem q u o r u n d a m vocum metricarum; novam
h o m in e m sp ec ta t.
et a s c r i p t o r i b u s In re c l a s s i c i s u t H a v e t et
P u lch ra s pagellas qui legerit hujus sc itae
N o u g a r e t d i v e r s a m v e r s u 9 s a t u r n i ! e j us que
d i s q u i s i t i o n i s , facile in te lle get pe r en n e m in.
structurae metricae explicationem, in qua
dolem , adeo a e t i t i nostrae e tia m a c com m od a ­
Prof. Pi gh l , q u a n t i t a t e m et a c c e n t u m syl l abae
tam, theatri A e s c h y l e i ejusq ue v im et v i r t u ­
i n s o l i t o mo r e p r a e t e r m i t t e n s , v i n d i c a t t a n t u m
tem p s y c b o lo g ic a m , na m tragicus poèta grae.
v e r b u m vel s e r i e m v e r b o r u m t a n q u a m u n i t a ­
c us om nia fere genera seu formas a n lm j
t e m r h y t h m i c a m s a t u r n i ! . Se d q u o d in p r i mi s
• in c o n sc i!» , quod d ic im u s, o b s c u r a s q u e vires
novissimum p l a n e v i d e b i t u r ei q u i librum
h u m a n a e nostrae naturae describ it.
v o l u t a v e r i t , i l l ud e r i t c a p u t i n q u o a b a u c t o r e
H. M olina , C. M. F. s u b i nd i c e « R h y t h m i et v e r s u s a n t i q u i o r es
Bibliographia 49

m u s i c i s n o t i s e x c e p t i *, l u c u l e n t a r e c e n s i o n e Lu c r e z io . De Rerum N a tu ra , l ib r o III. I n t r o d u ­
cr it ica et b l b l l o g r a p h i c a p r a eb i t a , t r i g i n t a t res z i o n e , v e r s i o n e , t es t o, c o m m e n t o , a c u r a
scriptio ne s m usi ca e coll ig u n tu r Tritoni, H o f ­
di O n o r a t o T e s c a r i . S o c i e t à E d i t r i ce I n t e r ­
haimer, G r i e g , C h o p i n , J. W a g n e r ipsiusque
j . B. F i g h i . n a z i o n a l e , T o r i n o , 1958.

O p u s q u i d e m q u o d m ag n o opere c o m m e n ­ Lepidus hic libellus a clarissimo viro H o ­


d a m u s , p r a e s e r t i m o b m i r a m i n e x p l i c a n d a re n o r a t o T e s ca r i, l a t i n a e l i ng u ae Pr of essor e in
n o v i t a t e m et p u l c h r a m accuratamque libelli Universitate Romana, exaratus est suisque
speciem t y p o g rap h ica m ; q u a m ob rem s t u d i o ­
discipulis benign e a n n o a c a d é m i c o 1 9 4 6- 47
si m e t r i c a e c l a s s i c a e g r a e c a e et l a t i n a e , h o c dicatus.
o p u s c u m legerint, m a g n a m pe r c i p ie n t v o l u p ­
A m p l a e a q u e d o c t r i n a p l e n a d e re p r a e f a ­
tatem.
tio pr ae it (pp. VII-XXXI). Itala inde l ibr i
H. M o l in a , C. M . F
t e r t i i «De R e u m N a t u r a » , c o n s e a u i t u r t r a n s ­
l at i o, q u a e c o m m o d e i n p a r t e s d i v i d i t u r et
F k e ir e , A n t o n io , S. J. - Retroversao Latina, Li-
sin g ul ae i n s t r u u n t u r a r g u m e n to (pp. 1-39).
vraria Aposcolado da Imprensa, Porto,
T u m l a t i n u s T. L u c r e t i i C a r i t e x t u s , q u i u t
19 58 , 2 3 5 p.
p l u r i m u m i dem est, a t q u e t e x t u s a d h i b i t u s ab
Q u i q u e C o n v e n t u i «U s u i linguae latinae e x i m i i s a u c t o r i b u s H . D i e l s ( Be r o l i n i , 19 2 3 )
instaurando« superiore aestate Lugduni h ab i­ e t A . E r n o u t ( P a r i s i i s , 1924). A p a g i n a v e r o
to interfuerunt id rarum nostris quidem 41 a d p a g i n a m 9 8 e v o l v i t u r .
t e m p o r i b u s n o n p o t u e r u n t n o n m i r a r i P. A n ­ G r a m m a ti c ae , rhetoricae, historicae, poéti-
t o n i u m Fr ei r e, S. J. i n q u a m p l u r i m i s q u a e s t i o ­ cae notu lae ad infimam pa gin am co mp lu res
n i b u s ' i bi t u m a g i t a t i s , u t t r i b u n u m c l a s s i c a e m a x i m e c o m m o d u m et ut il em r e d d u n t l i b r u m
aetat is r o m a n a e c as tig ati ss im o dicendi genere De c on cep tu a u te m Epicureae ph i los op hia e
Ciceroniano ve rba fa cientem. m a x i m e i n p r a e f a t i o n e , i n g e n i o q u i d e m a cr i a
Ho di e n o b i s licet l e c to ri bu s n o s t r i s prae­ praeclaro scriptore et magistro disseritur.
b e r e o p u s c l a r i s s i m i Prof, l u s i t a n i P. A . Fr ei r e; Quod quidem libellum latinitatis studioso
opus plane m atu ru m , fructus nempe diuturni c o m m en d atu m volumus.
in tr a d e n d a lingua latina m u r e r i s . G r a m m a
I. G onzález , C. M . F.
t ica L a t i n a q u o n d a m e d i t a , i n l u c e m q u o q u e
postea vulgavit n o v u m volumen ut re gu la e
gram m aticae exercerentur atque confirmaren­ U E. P a o li. — Vita Romana. La v i e q u o t i
tu r ope 287 exercitiorum retro verslonis de diènne dans la Rome antique. Edition
Morphologia, S y n t a x i , Prosodiae, Metricae,
f r an ç a i s e r e v u e et a u g m e n t é e p ar J a c q ue s
jux ta e u n d e m o r d i n e m q u o res in G r a m m a t i c a
R e b e r t a t. P r é f a c e d e J Marouzeau, De s-
L ati na d i s t r i b u u n t u r . Exercitia q u i n q u e a n n i s
cu rri cu li classici a c c o m m o d a n t u r . H a s vero clée de Brouwer, 1955, pg. «»68.
« l u c u b r a t i o n e s , —a u c t o r i s v e r b a p r o f e r o — v i ­
G e n u s e s t h u j u s l ibri , n i f a l l i m u r , u t p u l ­
s u m est conscribere, q u a e ad d i sc ip u lo r u m
chro stilo a n i m u m delectet, m ag na e rudi ti one
e x e r c i t a t i o n e s , c u m de s c r i pt o , t u m vi v a voce
m e n t e m i n s t r u a t , va rii s i m a g i n i b u s i psos o c u ­
e ti a m faciendas, linguae lat in ae m ag i st r i s a r ­
l os i l l u s t r e t .
gum entum suppeditarent«.
U t i n a m a u ct o r is e x p le a n t u r vota: «Faxit In d u a s praecipuas partes liber di spertitur,
D e u s O . M. u t h a e c themata, q u a e s u m m o c u m q u a r u m u n a de U r b e —d e e j u s h i s t o r i a , a b o r t u
s t u d i o in m ag i st r or um d i s c ip u l o r u m q u e c o m ­ a d o c c a s u m - , a lt era de R o m a n o r u m v i t a . d e
m o d u m e x a r a n d a c o n s t i t u i , a b o m n i b u s ea, d o m o , vi l l a r u s t i c a , s u p e l l e c t i l e , c u l i n a , l udi s . . .
quae par est benevolentia excipiantur, pro ­ Quadraginta tabulis et CXII imaginibus
bentur, adhibeantur*. Quod ita f or e non ornatur.
dubitamus. C e r tu m p o n i m u s et affirmamus H. He nr i
H. M o l in a , C. M. F. c u m Pa ol i l a t l n i s l i t t e r i s m a x i m u m afferre h o c
50 Bibliographia

l i br o e m o l u m e n t u m . P r a e c i p u a v e r o e j u s v i r ­ c og i t a t u i u l t r o n e o p o p u l o r u m , q u a m e t t e s t a ­
tus n o s t r a s e n t e n t i a h a e c e s t ut , i n t e r t o t t u s e9t s a e p e s a e p i u s in Evangelio jesús
d i v e r s a s q u e n o t a s h i s t o r i c a s , t op o g r a p h i c a s , Chrí9tus.
b i o g r ap h i ca s , p h i l o l o g i c a s , l e c t o r i n o n deficiat j a m vero, c l a r u s vi r J. S t a u d i n g e r ho c n o ­
s t u d i u m d i s c e n d i a t q u e u l t e r i us i n l i br o l e ­ bi s o p u s offert, q u o d c o n c e p t u u m a l t i t u d i n e
gendo prosequendi. Neque vero hoc causa licet abundet, haud s c i l i c et tractatus est
caret: a u c t o r e n i m p r a e t e r i l l u m, q u e m d i x i ­ scientiae metaphy9icae, ne q u e in auctoris
mus, p e r ju c u n d u m stilum, m en t e m praebet m e n t e p r o p o s i t u m f ui t u l t r a m u n d a n a s excu
satis a cu t am atque in rebus h u m a n i s bene t ie ndi t ene br as , ope s t u d i o r u m s ci en ti ae reli­
versatam. gionu m c om pa rat ar um . Eidem potiu s prop o­
Nam in doctrina tradenda non tantum s i t u m e st id e x p l i c a n d i lectori, q u o d p r a e c i ­
e m in e t claritate, eruditione r e ru m q ue s c i e n ­ p u u m a t q u e p r i m a r i u m n e g o t i u m c a p i t i n ea
tia, s e d i n s i n g u l i s e x p l i c a n d i s s u u m e f f u n d i t quaestione, q u a m sapientes vocant D as Jen-
anim um suamque in dicendo urbanitatem. seit qu od ul tra e9t (el más allá): i d est,
V e r u m p 9 y c h o lo g u m e t q u a s i p h i l o s o p h u m ostendendi f i nem ubi humana terminatur
H. Paoli a p p e i l e m . Q u o d q u o f a c i li u s p e rsp i- exsistentia.
ciam us, haec sin t e x e m p l o , ex c a p i t e cui E n t i bi libri i nd e x : I. El hecho del más allá
i n d e x « A c e t u m I ta lic u m » d e c e rp ta , v e r b a d i l i ­ ( pp. 9-63). II. La vida terrena proyectada a la
g e n t e r p e r p e n d a m u s : »Le sel i t a l i q u e e s t l'e x ­ luz del más allá ( pp. 64- 104) . Il i. Entre dos
p r e s s i o n n a t u r e l l e de l ’e s p r i t d ' u n p e u p le q u i , mundos ( 1 05 - 15b). I V. La vida eterna ( pp. 157-
a y a n t v é c u 9 0us les a rm e9, n ' o u b l i e pa9 q u e 220). V. La muerte eterna (pp. 221- 287) VI.
la p a r o le a u s s i e s t u n e a r m e ... C h a q u e p e u p le El misterio de la predestinación ( pp. 289-363).
se r é v èle l u i- m é m e d a n s sa m a n i è r e de p l a i s a n ­
ter: l’e 9 p r i t f r a n ç a is , u n é t r a n g e r p e u t le 9aisir,
F e lic ia n o S p e ra n z a . — Per la tradizione testua­
m a i s n o n l 'a s s i m i l e r . . . L ’e s p r i t de R o m e se
le e scoliastica dell’Achilleide di Stazio. Es­
mêm e est rom ain».
t r a t t o dagli »At t i » d e l l ' A c c a d e m i a Pont a-
A l o isiu s Brasero, C. M . F.
n i a n a , N u o v a Se r i e - V o l u m e V i l i .

S ta u d in g e r, Josef. — La Vida Eterna, Misterio F e lic ia n o S p e ra n z a . — Note sulla Cronologia


del alma. V e r s i ó n e s p a ñ o l a p o r Lui s A lb i di P. Papimo Stazio. E s t r a t t o da A n n a l i
z u , O . F. M. 3 6 3 págs. 14' 4 x 2 2 ’2 c m. d e l l a Fa c o l t à di Le t t e r e e Fi l osof i a de N a ­
Rústica, 120 ptas. Tel a, 150 Editorial pol i, voi . V I I • ‘ 95 7. I s t i t u t o Edi t or i al e
H e r d e r . Ba r c e l o n a , 1959. del M e z z o g i o r n o . N a p o l i .

I m m o r t a l i t a t i s cer t e d e s i d e r i u m tanquam En tibi d u a e l u c u b r a t i o n e s , a pr aecl ar o


m e n t i h o m i n u m i n n a t u m e9t. I m m o p a g a n a e v i r o F e l i c i an o S p e r a n z a , o r d i n a r l o i n sc hob?
i p s a e rel i gi ones , cum implicatarum earum m e d i i s Pr of e ss or e, e x a r a t a e H i n c a u t e m cr i ­
superstitionum impedimentis, necessitatem ticae n o t a e n o n n u l l a e , de » t e x t ua l i et scho-
c r e d e n d i i n a l i q u i d s e m p i t e r n u m d o c e n t , ne l i a s t i ca t r a d i t i o n e » i l l i u s p o e m a t i s A c h i l l e i ­
que reductioni totius h u m a n i c o m p o s i t i ad di s, a l a t i n o s c r i p t o r e P. P a p i n i o S t a t l o . d e
n ih ilu m adquiescere valent. A c h i l l i s vi t a l ibri d u o , ad n o s u 9que t r a n s ­
V i t a i gi t ur a e t e r n a h o m i n i s o p t a t a me t a ; mi s s i .
se d a d e a m c o n t i n g e n d a m felici e x i t u n o b i s I n d e al i a e n o t u l a e c r i t i c a e de Chr o n ol og i a
q u i d e m i n n i t e n d u m pr inci pi is ve rit at is i m m u ­ P. P a p i n i St a t i i . LUr oque o p u s c u l o , q u a n q u a m
t a b i l i b u s r e ve l a t a e . H i n c illae p r e m e n t e s i n ­ de s u b t i l i b u s a u c t o r agit q u a e 9 t l o n i b u 9 , l at i ­
ter rogati ones: Q u i d n a m e s t homo? U n d e n a m n i t a t i s t a m e n 9 t u d i o s i s s o l l er t i o r i b u s h a u d
ve n i t ? Quonam va di t ? Responsio eisdem p a r v a m , ni fallor, u t i l i t a t e m afferet. Et pa r va
quaestionibus i d est , q u o d rationem atque et m a g n a m a g n i f ac i e n d a si illi, q u i in c u ­
v i a m et cogitandi et operandi in hom ine j u s v i s d i s c i p l i n a e p r o v i n c i ae f a c e m h o m i n i ­
c o n s t i t u i t . Fi de9 a u t e m id a l i u m »mundum», b u s in a n i m o pr aef er r e mo l i t u r .
q u i e s t u l t r a r es s e n s i b i l e s , i n n i x a r a d i c i t u s A. M a r q u é s , C. M. F.
Bibliographia 5!

Bornem ann . — Lateinische Sprachlehre, v i e r t e 3-5). C o n s p e c t u s d e re l e c t i o n e q u e g r a m m a t i ­


Auf l age. 1959. ca ( p p . 6-10). L e c t i o n i s f r a g m e n t a ( pp. 11-50)
E x e r c i t a t i o n e s e t t h e m a t a ( pp. 51- 72 ) D e le
Born em ann . — Lateinisches Unterrichtswerk. xi col o g i a l e g e n d o r u m f r a g m e n t o r u m ( p p. 7 3
A u s g a b e B, Le s e - u n d U e b u n g s b u c h u n d 111) . V o c a b u l a r i u m a l p h a b e t l c u m ( p p. 112-
k u r z g e f a s s t e l a t e i n l s c h e S p r a c h l e h r e . 19 5 7. 116). I n d e x p r o p r i o r u m n o m i n u m (p. 117). De
c o n v e r s i o n i s a d m i n i c u l i s ( p p . 1 18 119). T a n
Born em ann . — Lateinisches Unterrichtswerk.
dem explicatio b r e v i s , se d scita, de ta b u l i s
A u s g a b e C f ue r L a t e i n als z w e i t e F r e m d ­
p i c t i t t o t o o p e r e a d h i b i t i s . M a x i m e l ect ori
s p r a c h e , T e i l I, f u e r d a s e r s t e U n t e r r i c h -
bus P alaestrae L a t in a e hunc cursum Lin­
stsja hr . H i r s c h g r a b e n - Verlag, Frankfurt
guae Latinae c o m m e n d a m u s , a bene m erenti
a m M a i n . 1959.
Latinitatis magistro concinnatum.

T r ia haec v o l u m i n a e m i n e n t in di sciplina I. G onzález , C. M . F.


et arte la tinae linguae tr ad e n d ae et a d d is c e n ­
d ae, ab egregio Pr of ess or e D o c t or e E d u a r d o
M. T raval y R oset , S. J. — Prodigios E ucaris-
B o r n e m a n n , bono qu i d e m omine, exarata. In
ticos. N u e v a e d i c i ó n a m p l i a d a c o n d e v o ­
primis, Grammatica Latina haec amplior
q u a r t u m n u n c in lucem edit ur, in q ua apte c i o n a r i o . E d í t . T i p . C a t . C a s a i s , Ba r c e l o n a ,
digerenda maximam curam et d i l i g e n t i a m 1958, p. 207.
auctor adhibuit.
H i c p u l c h e r l i b e l l u s , p e r e l e g a n t i a r t e ty-
Duplicem In p a r te m est divisa: M or p h o -
pographica ab E d it o r i b u s d o m u s Ca sa is in
l o g i a m ( pp . 1 88) , a p r a e c l a r o P r of e s s o r e D o c ­
l u c e m d e n u o v u l g a t u s eo t e n d i t u t m a g i s ma-
t o r e F. A f a m i c o n c i n n a t a m ; e t S y n t a x i m ( p p
g i s q u e a d f i d em J e s u C h r i s t i i n s a c r a t i s s i m a
89-254) a Do ct or e B o r n e m a n n . M a t e r i a e d i s p o ­
E u c h a r i s t i a v e l a t i a n i m o s a c c e n d a t f i de l i um
s i t i o a t q u e t r a c t a t i o n i s r a t i o u b i q u e l oc u p l e s .
qui Cordis Divini maj o r et t i h a b e b u n t f i d u ­
Syntaxeos autem cursus magni apud n o s­ ciam ferventioreque amore prosequentur, haec
trates aestimandus, quorum Grammaticae p r o d i g i a c u m l eg e r i n t .
Latinae a liq u a n tu lu m adhuc obsoletae vi­
L i b e l l u s iis i n p r i m i s e m o l u m e n t o e r i t q u i
d e a n t u r . H a e c l i br i d i v i s i o : A . Die Satzteile
ad S a c r atis sim am E u ch a r is ti a m p r i m u m sus
( pp . 89- 177) ; B. Der einfache S a tz ( p p . 17 7- 1 98 ) ;
cipiendam accedunt; qui quidem, q u a m v is
C. Die Satzgruppe ( p p . 199- 254) : p r a e c e p t a a d
rite m a g n a d o c t r i n a e c o p ia a n i m u m paratum
scientiae rationem i n v es ti g a n tu r et a p ti s s i ­
i n t e n t u m g u e h a b ea n t, tamen, eo q u o d tenera
ma doctrinae via traduntur.
a d h u c f i des i n e i s i n v e n i a t u r , n e vi c o n t r a r i o ­
I l l u d v e r o « R e g i s t e r s u r S y n t a x » ( pp. 255- r u m v e n to ru m o m n i n o e xst in gua tur, necesse
275) mihi q u i d e m sy n t h e s i s o p tim a, s u m m a e s t e a m v a l i d i o r e m effici et c o n f i r ma r i ; q u e m
aptissim a videtur. Absolvitur opus verborum ad finem m a g n o op er e proderit haec «Irodi-
a p p e n d i c e e t s y n t a x e o s ( pp. 277- 2 91 ) . giorum Eucharisticorum» s e r i e s ac s u m m a ;
Deinde librum habes, eum que amplissi­ q u a m si p u e r i pi e l e g e r i n t , f i r m i o r e m S a n c ­
m u m , l e g e n d i s s c r i p t o r i b u s et a d h i b e n d a e la t is si m a e Eu cha ris tia e s a c ra m e n t o fidem pra e­
t i n a e l i n g u a e . N o v a h i c et v e t e r a l e p i de i n be b un t. Sed no n t a n t u m pueris v e r u m etiam
u n u m a p ta n t u r. H o c vero in vo l u m i n e et c l a ­ om n ib u s sacerdotibus qui curam animarum
r i s s i m u s l i t t e r a r u m l a t i n a r u m Pr of ess or D o c ­ h a b e n t e s piis c o n s o c i a t i o n i b u s e u c h a r i s t i c i s
t o r K. E. P e t z o l d s o c i a m o p e r a m c o l l o c a v i t . p r a e s i n t vel q u o q u o modo sacris c o n ti o n i b u s
M agno opere s u m m a Latinae Gram maticae christifideles ad E u ch a ris ti a e devoti one m ad.
h u i c l ib r o a d j u n c t a a e s r l m a n d a ho r t en t u r , erit p e r u til is hic l ib e l l u s «Prodi­

Denique tertium volumen am b itu m latin i­ g i o r u m E u c h a r i s t i c o r u m » ; q u i q u o q u e finit ur


t a t i s a m p l i f i c i a t et e x o r n a t , c u i e t a l i u s l i b e r brevi praecipuarum precum c oll ect ione ad
a Doctore B o r n e m a n n p r o m ittitu r in vulgus c h r i s t i a n a m f i d el i u m p i e t a t e m f o v e n d a m .
e d e n d u s . E n s u m m a t i bi o p e r i s : P r a e f a t i o ( pp. M. M o l in a , C. M F.
52 Bibliographia

M . V a lsa . — M a rc u s Pacuvius, poète tragique. S ó fo cle s. — Tragédies. Vol . II. A i a x . E di p Rel.


— Soci ét é d ' E d i t l o n s «Les Bel l es L e t t r es « . T ext révisât I t r a d u c c i ó de C a r i e s R iba

Pa r i s , 95, B o u l e v a r d Ra s p a l i . F u n d a c i ó B e r n â t M e t g e . B a r c e l o n a , 1959.

H a u d faci l e cr ed a 9 de a n t i q u o quodam A n n o 1951 C a r o l u s R i b a primum Sopho­


s c r i p t o r e — c u j u s o m n i a f ere o p e r a pe r i e r e, cli s v o l u m e n tragoediarum f or as emiserat.
cujus fragmenta t a n t u m r em an ent eaque bre­ Su p e r i o r e a u t e m a n n o h o c a l t e r u m volumen
v i s s i m a — j u d i c i u m f err e et s c r i b e r e . Q u o d edidit in q u o l egas Aiantem et O e d i p u m
s a n e a g g r e s s u s e s t n o n s i n e a r t e e t s t u d i o M. T y r a n n u m t e x t u g r a e c o et c a t a l a u n i c o . Ho c
V a l s a i n h o c 1i beIl o ( 1 1 9 p a g i n i s c o n s t a t ) de v o l u m e n , c u m po9 t m u i t a e r u d i t o r u m s c r i pi o
Pa c uv io po èta tragico. r u m op e r a si t e c i t u m , a l i q u a n t o pr i o r i voi u
In p r i mi s de ejus vi tae d i ss e ri t b r e v i s s i ­ mini - i p s o C. Ri b a t e s t e — p r a e s t a t : n e m o
me, c u m e t b r e v i s s i ma e s i n t n o t i t i a e p a c u v i a- e n i m e st q u i i gnor et q u a n t u m So p ho c l e 9 s u ­
na e. D e i n d e s i n g u l a o p e r a p e r p e n d i t argu­ perioribus a n ni s a u c t o n b u 9 r e c e n t i o r i b u s sit
m e n t u m p r o p o n e n d o vel s u s p i c a n d o f o n t i b u s i n v e s t i g a t u s et d e c l a r a t u s .
l i t t e r a r i i s f u l t u s f r a g m e n t a q u e o m n i a fere a d ­ Magni ponderis sunt in hac editione
hibendo. Etiam incognitarum tragoediarum p r o o e mi a 9eu i n t r o d u c t i o n e s a C. R i ba s c r i p ­
fragmenta exquirit, q u a e n a m q u e t r ago e d i a e ta, q u i s u m m u s est p o è t a et s u m m u s l i t t e r a ­
ali i s a u c t o r i b u s a d s c r l p t ae , Pacuvio nostro r u m g r a e c a r u m h u m a n a r u m q u e et c u l t o r et
sint adscribendae. Deinde interrogat num e x i s t i m a t o r et c o g n i t o r . S e u p o t i u s f ui t, n a m
P a c u v i u 9 alia o p e r a , c o m o e d i a s p r a e s e r t i m vel c l a r i s s i m u s vi r e v i t a e x c e s s i t e o d e m a n n o
s a t u r a s s c r i ps e r i t . q u o h o c v o l u m e n f o r as e m i s e r a t . Dolendum
A r g u m e n t o o p t i m e c o n f e r t q u i d v e t e r es e r i t m a g n o p e r e si o p u9 i m p e r f e c t u m relique­
— Ci cero, Quintilianus, Tacitus. Martialis r i t . N e m o e n i m i ll o u t r i u s q u e l i n g u a e c o g n i ­
c e t . — d e P a c u v i o 9 e n s e r i n t . V i t i a et v i r t u t e s i p ­ t or, n e m o a d t a n t u m o p u s p e r f i c i e n d u m a pt i cr .
si a v e t e r i b u s e x i s t i m a t o r i b u s a t t r i b u t a c o l ­
l i g u n t u r i n pag. 8 3 85. V i r t u t e s v i t i i s l o n g e W. B ra n d e n ste in . Griechische Sprachwissen­
praestant. schaft. II W o r t b i l d u n g u n d Fo r m e n l e h r e.
Deinde investigat q u i n am fuerint P a c u ­ Sammlung Göschen, Band 1 1 8 / 11 8 a.
v i a n i f o n t e s po t i o r e s , q u o s E u r i p i d e m f ui sse W a l t e r de G r u y t e r & Co., Ber l i n, 1959.
et S o p h o c l e m a s s e r i t et e v i n c i t . O p t i m a for j a m p r l d e m libelli h u j u s v o l u m e n p r i m u m
ta99e m a x i m i q u e t o t i u s o p e r i 9 m o m e n t i si t e d i t u m e9se i n P a l a e s t r a L a t i n a n u n t i a t u m
q u a e s t i o de a r t e Pa c u v i i , p r o u t e f r a g m e n t i s est e j u s q u e d e s c r i p t a e 9 u n t v i r t u t e s . I n h o c a l ­
e r ui l icet. I bi a f f e r u n t u r o m n e s m o d i q u i b u s t er o v o l u m i n e v e r b o r u n c o n f o r m a t i o et f or mae
P a c u v i u s u s u s n a t u r a e i n s p e c t o r a t t e n t u s , qui t r a d u n t u r s e u m o r p h o l o g i a . O p u s c u l u m i on
et p i c t o r f ui t et p o è t a m e n t e m s u a m a p e r u i t d i c a t u r i llis a l u m n i s q u i p r i m u m l i n g u a m
Dolendum quod de t a n t o o p e r e Pacuviano g r a e c a m d i s c e n d a m ag g r es s i s u n t , s e d U n i v e r ­
s i t a t u m a l u m n i s . H a c de c a u s a o m n i a et s i n ­
9 5 V 0 t a n t u m ad n o s per vener it .
g u l a « p h a e n o m e n a « p h o n e t i c a ad s c i en t i a e
Hoc op u scu lu m M. Va l s a e de Pacuvio
r a t i o n e m e x p l i c a n t u r , p e r p e t u a q u e ad i nd o
Poeta m ax i mi f a ci e n d u m esse a e s t i m a m u s europaea9 l i n g ua s r elati one. M i n i m e t ame n
hic q ua er a s m a g n u m n o t a r u m b ibli ogr aphica
T u c id id e s. — Història de la Guerra del Pelopo- r u m vel e r u d l c i r u m a p p a r a t u m . A u c t o r e n i m
nés Vol . IV. T e x t r e v i s a t I t r a d u c c l ó de o p us m a n u a l e a l u m n i s n on d o c t o r i b u s d e st i ­
jaume B eren g u er A m enós. F u n d a c i ó Ber­ n avit . Pr oi nde u b i q u e e r u d i t i o n e m s u a m o s t e n ­
n â t Me t g e . B a r c e l o n a , 1958. d i t o p t i m o illo m o d o ac r a t i o n e q u a e m a g i s ­
t r u m decet : cl ar e et s i m p l i c i s s i m e et pe r s pi cu e
Lectoribus pr aebemus IV hoc T h u ci di di s
s i n g u l a p r o p o n e n d o . Ve r i h a u d s i m i l e v i d e t u r
v o l u m e n e u m t e x t u p r i m i g e n i o et c o n v e r s i o n e t a m p l u r a b r e v i s s i m o 192 p a g e l l a r u m s p a t i o
in l i n g u a m c a t a l a u n l c a m a cl. v. ] Berenguer e v ol ve r e . Q u o d 9a ne ita f a c t u m e9t. Q u a r e
edit um . Q u o d vo lu me m , IV librum T h u c i d i ­ h o c o p u s c u l u m s u m m a e e r i t e t a l u m n i s et
d i s H i s t o r i a r u m c o m p r e h e n d i t , e odem m od o m ultis magistris utilitati.
ac r a t i o n e q u o s u p e r i o r a p r o d i e r a n t v o l u m i n a . J a c o b u s S i d e r a , C. M. F,
SCHOLARES LING UAE LA T IN A E COM M ENTARII
S c rip ta m itta n tu r ad M o d erato rem : C o n d e, 2, B A R B A ST R O (H u e sc a )
P re tiu m ad A D M IN IS T R A T O R E M : L au rla, 5, A p 1042 - B A R C E L O N A
C o n s ta t (n H is p a n ia e t A m erica H is p a n ic a : 20 p e se tis; In G allia: 2 50 fran c is; In Ita lia : 300 lib e llis, ln G erm an ia:
2 m arcis; ln re liq u is c iv ita tib u s : 0 '5 0 d o la ris .

A N N . VI - (FA SCI) - N. 21 M. M A R T I O A. M C M L X

LECTI B THIU.h
muni

Triclinium intremus —
hortatur n o s F l a v i u s — q u o d
a m p l u m videtis es se c o n c l a v e .
Tres hi lecfi tricliniares v o c a n t u r et ad latera m e n s a e q u a d r a e apponuntur; unum
latus liberum est — ut videtis— q u o datur locus m e n s a e ministrantibus.
summas, ad dext ram imus, medius in medio;
Ad Ia e v a m intrantibus est lectus
summus, medius, imus. Lectus medius
tres q u o q u e sunt loci in u n o q u o q u e lecto:
— qui advers us n os es t — m a x i m o in h o n o r e h abe t ur et in e o locus imus « c o n s u ­
laris» vocat ur: q u e m qui inter c o n v i v a s di gni tat e excellit, oc c up at ; in aliis lectis l o ­
cus summus p raes tanti or esse s o le t qui ad c a p u t lecti — ad fulcrum— est. Lecfi to­
ris seu culcitis instruuntur, quibus pulvini et stragula singulis c o n v i v i s imponunt ur.
In lectis tricliniaribus n e q u e s e d e m u s n e q u e prorsus j ac e mu s , sed ita corpus
c o n f o r m a m u s ut pars corporis inferior j ac e at , superior v er o supra pulvinum cubito
sinistro i nni xa a l i q ua n t um sublevet ur et dext ra ad c a p i e n d u m cibum sit libera.
Nu n c a u te m — narrat Fl a vi us— in mo r e s nostros induct um est stibadium seu
sigm a — lect us lunatus f ormam medii circuli h a b e n s — q u o quidem h a ud pauc i
utuntur pro triclinio seu tribus l e c ­
apponere cenam presentar la cornila tis e x q u o m e n s a e r o t u n d a e magni
dare cenam A u lo ofrecer una comida a A ulo in Urbe aestimantur. O r d o ve r o in
triclinium sternere preparar el comedor
stibadio a c c u m b e n d i alius est a t ­
accumbere recostarse, reclinarse
q ue in triclinio; nam honoratior
accubare estar reclinado, recostado
locus in cornu d ex tr o est, s e c u n ­
praebere c e n a m t r ib u s ferculis
presentar una comida cotí tres platos dus in cornu sinistro primus, d ei n d e
C u m s a t u r est v e n t e r , c a n t a t q u i c i i m q u e l i b e n t er proximus huic sequuntur tertius,
bien canta M a rta , después de harta quartus, ceteri. Quorum d i s cu m­
C u m s a t u r e s t teles, se t o t u m l a m b e r e g a u d e t bentium numerus multiplex, secus
bien se lame el gato después de harto
a t q u e in triclinio, esse solet.
54 LA TR O N ES N O C T U D O M U M IRRUMPUNT
Vobi s a d u l e s c e n t i b u s , q u i b u s c u m e a d e m mi hi s e r m o n i s
l at i ni s t u d i a c o n j u n g u n t , v e r a m h i s t o r i u n c u l a m n a r r o -

Cum bello p roxi mo t ota fere Europa san gui n e junctos». C o m m o t a mulier p u e ­
orderet, in horreo vini pyrobolis semiruto rum orbum, frigentem et f ame fere e n e c ­
mater q u a e d a m j a c e b a t vili t e g u me nt o tum d om u m invitat ac materna fovet
c on t ec ta. Una cum tot aliis miseris, re­ cura. Sed Vilfridus e am vix habere, unde
licta d o mo , per nives et frigus hibernum prolem suam alat animadvertens , gratias
in Ge rmani am o cc i de nt e m prof uga ad agens: «Inveniam certe rusticum, apud
n o v a m patriam q u a e re n da m vel ae g r ot a quem m a n e a m et cui operer. N o l o libi
emigraverat. Nemo m o r i b u n da e adest amplius oneri esse».
nisi Vilfridus filius d u o d ec i m annorum. Cum se v i ae dedisset, incidit forte
«Or a mecum», inquit ae g r e respirans, in a d ul e s ce nt em natu majorem, quem in
«ut Deus mihi iter extremum, q uo d sum fuga p a ul o ante c og no r a t . Q u i subsistens
ingressura, facilius placidiusque reddat». quaerit: « Q u o tendis, puer?». — « Q u a e ­
Vilfridus suppresso d o l o r e orat cum c a ­ ro, cui o p er a m l oc em» respondet Vilfri­
rissima parente. Q u a e subito eum intuita dus. At ille: «Melius quid novi». Admiratus
m a nu q u e ap p r eh en sa voce interclusa puer sciscitatur, quidnam h o c melius in­
leniter dicit: «Fili, cras orbus eris. Cum tellegat. — Q u i d ad te? infert. Prose­
mortua fuero, cl a u d e mihi oculos, ora quitur igitur Vilfridus iter, frustra januas
pro me et c o n f u g e ad materteram, q u a e multas pulsat... C a d e b a n t nives, aura
tui curam habebit». 3am inter singultus frigebat. «Mater carissima», orabat, «mit­
et gemitus: «Nate», inquit, «mane pius et te q u a es o , qui me domi excipiat. Ecce
probus, cave, c a v e seductores». Illacri­ nox incubat n ec mihi est refugium».
mans Vilfridus: « M a n e b o , m a n e b o , m a ­ Jamque auxilii spe fretus proximam pul­
ter, pius et probus, c a v e b o seductores». sat portam. Egressus c ol o n u s et puerum
Tum moritura: «Deus tibi b e n e dicat»: frigentem intuitus perhumaniter: «Quid,
e a q u e cum dixisset, dum frigentes capiti puer, quaeris n o ct e instante?» Narrat
nati manus imponit, placidissime exspi­ sincere Vilfridus, quid mali sibi acciderit.
ravit. Tum c o l o n u s vere christianus: «Intra»,
Quid faciat orbus? Quis matrem inquit, «mane domi meae et sis mihi
prorsus incognit am sepeliat? Sed grato l o c o filii, quem bellum absumpsit». M a n ­
fortunae b en ef ici o accidit, ut homi nes sit igitur Vilfridus, c o l o n u m in horreo et
misericordes inveniret, qui matrem terrae stabulo adjuvit. Q u o d a m die vidit inter
inhospitali mandarent. Co nt in uo orbus opera a d ul e s ce nt em supra memorat um
viam ingressus in urbem secessit, ubi stantem a nte portam et quaerentem:
matertera habitaret. Sciscitabatur e m u­ «Estne rustica intus?». «In culina», res­
liere forte praetereunte, ubi matertera p o nd et Vilfridus. «Ubi rusticus?», instat.
J oa n na incoleret. Responsum accepit — «Equum in urbe vendit». Jam iste:
e am ruinis sepultnm. Jom totus conster­ «Hem! Certe ma g n a m p ec u ni ae vim d o ­
natus Vilfridus: «Nescio», inquit, «quo mum referet?». — «Quid ad te», indig­
con f ugi am, q uo ni am non habeo hic nans Vilfridus. «Hercle» ringens iste,
55

« t a n t u m m o d o q ua e re r e volui*. Vilfridus aperias*. R e m o v e t vec t em, intrant l at ro­


suspicatus: «Parum*, inquit, «tibi fido*. nes tres. Vix in cubiculum intrarunt, cum
— Iste: «Vita nostra h a c a e t a t e dura et subito l ume n el ectricum fulget et v o x
rarus panis. Videndum igitur, ut ad n u m ­ imperi osa intonat: «Sursum b racchi a*.
m o s facile perveni amus. Cet erum tu n o s Ilico turma s celest a ab o c t o viris publicis
adjuvabis. H a c enim n o c t e v eni e mus, tu cingitur, opprimitur et quamvis reluctans
p o rt am aperies, m e r c e d e m accipies . S e d acc er ri me vincitur. S ol us ille irruptionis
scito*, addi t minaciter, «si n o s prodide* n o c t u r n a e a uc t or pessi me e x se c ra ns ci­
ri s, cras certe e x s t a g n o h o c extraheris tissime in Vilfridum insilit et b a c u l o s a e v e
mortuus. Estne planum?*- — «Longe istud capiti i mp a ct o, humi prosternit.
absit a me*, infert puer territus. — «Fa­ Puer f acie cruore o p p l e t a sensibus
cies, alioquin...*. Q u o di ct o abiit. destitutus in valetudi narium p rox i me
Vilfridus paul um c e n a t u s cubiculum situm defertur. Bi duo post cum sensus
petit, inscius quid a ga t . Si rem rustico recepisset, c o l o n u m l e ct o assi de nt em vi­
aperiret, a s a e v o l a tr o ne interficeretur. dit. « Remne bene feci* parva voce
Si minus, c o l o n u s optimus d a m n u m pa­ quaerit. « O p t i m e . N am n o n modo do­
teretur. Tande m n e g o t i um aperire c o n s i ­ mum ab i n ce nd i o , sed n o s et iam a c a e d e
lium iniit. D es c en di t, colonum vigilem servasti. Noli timere. Latrones c a r ce re
of fe nd i t , periculum i mmi ne ns detegit. Ille: detinentur, te a u t e m, cum filio c a ream,
«Cur m e h o c c e l a re voluisti? N o n n e scis bodie adopto. S e m p e r n obi s c um eris*.
bis diebus lat rones n o c t u in d o m o s al i ­ Subridet vulneratus et: «Mater*, inquit,
quot irrupisse et c a e d e s es se factas?*. «me certe c o n t e n t a est*.
— «Timebam*, v o c e incerta Vilfridus, «ne
N. MANGEOT, e S. J.
ille nefarius me interficeret. Se enim
facturum dixerat. Cum anxius
in l e c t o c u b a r e m, subito putavi
m e matris f aci e m pallidam et
ru g o s a m cerner e et ejus v o c e m
audire: « C a v e s educt ores*. Tum
demum te certiorem f ace re
constitui*. — «Noli timere, n e ­
q u a m ille h o m o te n o n interfi­
ciet* —. Protinus t e l e p b o n i o rem
cum urbis p r o x i m a e securitatis
p ub l i c a e p r ae f e c t o communi­
cat. Brevi post currus a u t o m a t u s
cum viris publicis advehitur.
Placet, ut Vilfridus port am a p e ­
riat et l at rones intromittat. M e ­
dia n o c t e port a pulsatur v o x -
q u e sonat: «Adesne, Vilfride?*.
Q u i : «Adsum*, inquit. — «Fac
Alumni inter se litteras dant FACETE DICTA

Caecus rite m ori n o n potest


J o a n n e s Lupus C a r o l o a m i c o s. p. d.
S e x t u s ol i m, c u m 9e m o r i e n t i
Accepi litteras tuas et laetissimus sum: i ma g i­
a mi c o cae co a d f u i s s e n a r r a r e t , r o ­
n em tuam super m en s a m posui et q u o ti es cu mq ue
gatus e9t num i ps e o c u l o s ej us
h a nc vi deo, tui memini. In Mo n a s t er i o Calcot ensi clausisset. At ille r e n u e n s : Quo
ferias scholarum feliciter egi e os q u e, qui magistri mo d o , i n q u i t , id p o t e r a m ?
mei fuerunt, vidi. E r a t e n i m a p u e r o caecus!

Per m o n t em q u o q u e qui prope Monasterium


T h e sa u ru s absconditus
est, ambulavi; sunt enim pulcrae silvae et in his
Staphyla: C u m m o d o t a p e t e c o n ­
n o n n um q u a m lapi'des sculpti inventi sunt.
c u t e r e m , forte s e s t e r t i u m I nv e n i .
Nunc Lutetiae sum et laboro; vita o p er o s a
Euclio: Euge! I t e r u m er go i i l ud
est, et sicut in Hispania dicitis: ¡La vida de P a­ c oncu te, i te ru m, S ta p hy la !
ris e stá n animada!... Ut p l a ce ant joca!
Vale. Scrib. a. d. XI Kal. Februarias.

J o a nn i a m i c o Carolus s. d. p.
Hodie maximo cum g au di o , q uo d promisi,
c o m p l e b o tuisque desideriis, certo scio, p l ac e bo .
Litteris superioribus dixi me longius scripturum
cum Ce l s o n a m ( hispanice Solsona) advenissem.
Nunc, t empore q uo gessi feliciter Novitiatum

— Si anim u m ille advertisset ubi


VERBORUM AENIGM A
poneret pedem!
1 2 3 4 S 6 7 8 9 10 11 12 13

C o n s o n . T i m o r ; 8. D a s j u s j u r a n d u m . A d v e r ­
b i u m ; 9, Vocal l 9. Vi r . C o n 9 o n . Illis. C o n s o n . ;
10, P r a e p o s i t i o . V o c a l i s ; A e q u u s . C o n s o n a n s .
P r o n o m e n ; 11, M a r i s Ae g a e i insula. Cub o .
Praepositio; 12, Di l i ga s. F a c t u m . Agr i ; 13,
Disciplinae. C o n s o n a n s . Bestias
In perpendiculum: 1, Habuere. Vo c a l i s .
G e m m a m ; 2, P r o n o m e n . I. N o n a l i q u i ; 3, F a c ­
ta. N o n s u m . P r o n o m . ; 4, L i t t e r a e ver bi «Ire».
C o n 9 o n . G e n t e9 l n d i a r u m . P r o n o m e n ; 5, V o ­
cal i s. P e c u n i a . Vi r . A d i . C o n s o n a ; 6, Ar d e r e
(P erf.). C o n s o n . A e q u u s ; 7, I n s t r u c t u s . Fi ni s
b e l l i ( A c i n . ) ; 8, Scio. C o n s o n . F a c t u m ; 9, V o ­
cal i s. H i e r o s o l y m a ( deest littera). Por co. V o ­
cal i s. Consona; 10, A d v e r b i u m . Vocalis
In transversum. — 1, I r a. Vo c a l i s . G i g n i t ;
Oblectamentis. Pronomen; 11, A d v e r b i u m .
2, Venter. Altar ia Flumen Dalmatiae; 3,
C o s t a . A e q u u s ; 12, a d e r a s . F a c t u m . F i n i s ; 13,
Domini. Membra. Vi r; 4, Nomen Lit ter ae
F l or i bu s . C o n s o n . V e s p e r a s .
gr a ec ae . P i g r i t i a . C o n j u n c t i o ; 5, V o c a l i s C o n ­
s o n a n s . S i t i m h a b e o . C o n s o n . C o n s o n . ; 6, P e ­ D o m in icu s M.a G u im e rà, C. M P.
cunia. Pronomen ( abla t.). D e u s ; 7, Adsto. Barbas tri.
57
pera c t o, o mni um p an d un tu r disciplinarum libri. M EI O P T I M I A M I C I
Hic enim erit nobi s l abo r per a n n o s tres. S u n t amici q u o r u m g r a ti s s im a
Res n o v a s multas h a b e o narrandas: Apud nos est sodalitas. Mihi a d s u n t a prima
esse Patrem q u e n d a m n ostr ae C o n g r e g a t i o n i s qui a e t a t e i n o m n i loco S i m u l i n aci e

ex re gi oni bus Gallicis a d v e ni t nosque linguam et i n s i l e n t i o m e c u m adoleverunt


atq ue ex d i sc ip l i n ar um cognitione,
g al l i ca m d ocet .. . Cantica etiam l a e ta n te s c a n i ­
magnos honores obtinuerunt-
mus q u o facilius et lingua et auditu v er ba c a p i a ­ Fa c i l e a d i l l os a d i r e possum,
mus; d e i n d e Gal l ia v o l d e loquimur. nam mihi cum semper sint obn o­
D ec im o septimo Kal. Aug. mei psum Christo xii, l i b e n t e r e x s p e c t a n t . I l l os e x c i ­

c o n j u nc t u m Deo ferventer obtuli. Fort asse ubi pi o a u t d i m i t t o . N u n q u a m m o l e s t i ,


q u a es ti o n ib u s respond en t. Alii cla­
eras D o r n i a e M o n a c h o r u m P ro f e s si on e m religi o­
rorum hom inum f a ct a r efer unt ,
sam vidisti; e g o m e t i dem feci, q u a m q u a m minore al i i abd/ta n aturae explicant. Hi
sol l emni t at e, e o d e m t a me n certe a n i m o et v o l u n ­ v i v e r e , illi m o r i m e d o c e n t .
tate. P os t er o die o m n e s qui m e c u m P rof es si one m Alii sua festivitate curas meas

p ere g er ant , C e l s o n a m profecti sumus. Urbis c o n s ­ remittunt et a n i m u m l a e di f i c a n t ;


v i r t u t e s u a m e r o b o r a n t , c e l er i t er
p ect um v id en t e s m a g n a afficimur laetitia; ibi ad
o m n i u m a r t i u m et s c i e n t i a r u m a b s ­
j a n u a m Collegii ab omnibus tum alumnis tum condita revelant suisque te s tim o ­
magistris op ti me recipimur. C o l l e gi um m a g nu m n i i s fi der e p o s s u m .
est a t qu e juxta o p pi d um exstructum. Prospicimus His solaciis a d h i b i t i s tantum

m o n t e s quampluri mos; h a e c enim urbs p ro p e Py­ h u m il e h a b it a c u l u m , ubi re qu ie sc e ­


re p o s s i n t , appetunt, nam magis
r e n a e o s est.
quam hominum s t r e p i t u et fre­
H o d i e satis. Vale. Scrib. Kal. Aug. C e l s o n a e . qu en tia , pace dele cta ntur.
C a r o l o L a t o r r e F r a n c i s c u s S a l a s , I U C. alum nus. H i a mi c i mei . . . s u n t l i br i
C a r i s s i m e : u t o p t i m e s i s , e g o b e n e . L a e t i t i a f ui t m a g ­ Jesus M . M a r t ín e z C. M. F.
na m e a c u m e p i s t u l a m a c c i p e r e m t u a m , e t te o p t i m u m Celsonae.
esse vidi.
« C a s t r a a e s t i v a » r e l i q u i m u s di e v i c e s i m o p r i m o m e n ­ Ancilla: Ei mi h i ! S t r a g u l a in
s i s a u g u s t i et h o r a n o n a c u m c o m i t i b u s n o s t r i s A l a b o - quibus Paetulus noster dormire
nae er am us. C u r s u m i n c i p i e m u s die vi cesimo pr im o pro­ s ol e t , casu per fe n e st ra m cecide­
ximi m en sis ; q u e m no s ut Incipi at valde jam o p t a m u s runt!
ut ad A ram M ater: V i d e t a m e n , s t u l t i s s i m a ,
S anctam pro­ ne tua opera frigeat n u n c i n f a n t u ­
AD SALTUM EQUI pius acceda- l u s m e u s et a e g r o t e t !
mus. Ancilla : D e ea re, D o m i n a , n ol i
U HA ' fl HA ES Vale, nam a n x i a esse; P a e t u l u s e n i m i n s t r a ­
lingua latina g u l i s er at !
PA MI NA SIG DEN di f f i ci l i s est. Jo a n n es Lupus D elm as,

Philosophiae a lum nus


IA A Gl IN SED
Lutetiae Parisiorum.
DO LIS HI TI RA
In Institutis, Collegiis, Semi­
TU fl Ll CER NOS nariis ubi a lum ni socii seu subno-
tatcres sint numero saltem decem,
BEL TA TRI NE pre tium P. A dulescen tium erit:
15 pese tarum.
Invenit: J osephus A. C osta , Celsonae
58

c. M U C I U S
C. Muc i us , a d u l e s c e n s n o b i l i s cui
indignum videbatur po pul um roma-
n u m , t um l i b e r u m, a b Etruscis o b s i ­
deri, q u o r u m e x e r c i t u s s a e p e R o m a n i
fuderant, magno audacique aliquo
facinore dedecus ci v i u m vi ndi car e
cons t i t ui t .

S en atu m cum adi i sset : «Transire


Tiberim, i nqui t , pa t r e s , e t i nt r a r e, si
po s s i m, castra hostium volo; non
praedae s t ud i o neque ul ci sc endi
Etruscorum populationes: ma j u s , si
di a d j u v a n t , in a n i m o est f aci nus»
A p p r o b a n t p a t r e s . A b d i t o i nt r a v e s ­
t em f er r o, pr of i ci s ci t ur .

Ubi in c a s t r a h o s t i u m veni t, in
c o n f e r t i s s i ma t u r b a p r o p e P o r s e n n a e
regis t r i b u n a l cons t i t i t . Ibi c u m sti­
pendium f o r t e mi l i t i bu s d a r e t u r , et
sc r i ba, cum r e g e s e d e n s , par i fere
ornatu, multa ageret e u m q u e milites
a d i r e n t , C. M u c i u s n e s c i e n s u t e r Por -
s e n n a esset, se f o r t u n a e c o mm i t t e n s ,
scri bam p r o r eg e o b t r un ca t.

A regiis s at el l i t i bus c o m p r e h e n s u s :
« R o m a n u s sum, i nqui t , civis; C. M u ­
c i u m m e v o c a n t . Hos t i s h o s t e m o c c i ­
dere vol ui ; n e c ad mortem mi nus
paratus sum quam ad caedem. Et
facere e t pat i f or t i a r o m a n u m est
Ne c u n u s in te e g o hunc animum
gessi: l o n g u s p o s t me o r d o est i d e m
petentium de c u s . Proinde in hoc
d i s c r i me n acci nger e; f er r um enim
hostemque in vestibulo regi ae h a ­
bebi s».
59

S C A E V O L A

C u m rex, si mul i ra i n f e n s u s per i -


c u l o q u e c o n t e r r i t u s , c i r c u m d a r i i gn e s
j u b e r e t nisi p r o p e r e exponeret illas
insidiarum minas, t um C. Mu c i u s :
«En tibi, i nqui t , ut s e n t i a s q u a m vile
c o r p u s sit iis qui magnam gloriam
appetunt.

Dextramque accenso ad sacrifi­


c i u m f o c u l o injicit; q u a m c u m velut
alienato a sensu a n i m o C. M u c i u s
t er rer et , rex e o a t t o n i t u s m i r a c u l o , a
s e d e s ua prosiliens: « J u be r em , inquit,
t e m a c t e v i r t u t e esse, si p r o m e a p a ­
t r ia i sta vi r t us staret. Tu v e r o abi;
n u n c j u r e bel li l i b e r u m te, intactum
i n v i o l a t u m q u e bi ne dimitto».

Tum Mu ci us, quasi remunerans


m e r i t u m : « Q u a n d o q u i d e m , i n qui t , es t
a p u d te h o n o r virtut i , s c i t o t e b e n e ­
f i ci o l a t u r u m es s e a me q uod mi ni s
nequivisti: tr ecenti c o n j u r a v i m u s p r i n ­
cipes j uvent ut is romanae, ut in te
hac vi a grassaremur. Mea prima
s o r s fuit; c e t er i , s u o q u i s q u e tempo­
re, a d e r u n t » .

Porsenna Romam legatos misit.


A d e o m o v e r a t e u m et pr i mi p e r i c ul i
casus et subeunda dimicatio dum
c o n j u r a t i s u p e r e s s e n f , ut pacis c o n ­
diciones ultro f er r et Romanis, et
exer ci tu a Janiculo deducto, agro
r o m a n o excederet. Patres C. M u c i o ,
vi rtut is c a u s a , t r ans Tiberim agrum
d o n o dederunt.
60

Ilii singulari un;i liiiialiiiiiii


V olverá» los oscuras golondrinos
M a r c u s , p u e r o p t i m a e i ndo li s, ad om ni a
(in te rp re ta tio c a rm in i9 G A. Bécquer) t a m e n c r e d e n d a f a c i l l i m e a d d u c i t u r . Ej us pa

Obscurae venient rursus hirundines t er v e n a t o r est , q u e m i n m o n t e s n o n n u n q u a m


comitatur.
nidos ex podio quae luteos tuo
Q u o n d a m e 9chol a e g re 9 9 U 9 , cum Antonio
suspendant citoque alis
a e q u a l i se d a d m o d u m g a rru lo , domum con­
pulsabunt iterum vitra. veniebat. Usu doctus A n t o n i u s h a e c fecit
Quae, cursu celeri paulo coercito, verba:
perspexere domos nostraque nomina —Q u o . in q u it, h e ri ab sch o la absens pro

nos laetosque canebant fectu 9 es?

illae... non venient dehinc. —In m o n t e s , at..., m i h i c r ede , p e r a r d u u m


e s t et in ancipiti ursi venatio, e ti a m n u n c
Ascendent hederae moenia denuo
—p l a n e t i b i —, d e f e t i s c o r et aegr e a n h e l i t u m
densatae rigui mox viridarii;
du c o ; u r s u m ve r o n u s q u a m i n v e n i mu s . . .
rursum vespere blanda
—A n i m u m a d v e r t e ; r a t i o n e m e t s i a l i q u a n ­
pandent florea germina. t u l u m i m p l i c a t a m s e d c e r t i s s i m a m , mi Mar ce,
Illae verum hederae roribus umidis n o v i . O p u s e s t f a r i n a e s a r c i n a et n o n n u l l i s
tectae, quae ex folio, sicuti lacrimae g e l u f r u s t i s et s p e c u l o ; j u x t a a r b o r e m fossa
e t i n e a m f a r i n a i n f o d i e n d a r a m i s q u e t e g e n da
maestae, lene cadebant,
In arbo re s p e c u l u m s u s p e n d i t o . A r b o r i a d ­
hae... scandent minime dehinc. j u n c t u m g e l u i n s t a r l ect i c o n f o r m a b i s . De i n
Inflammata sonos auribus in tuis v e n i t u r s u s , r a m o s i n s p i c i t —«ut olet!» — , tn
reddent verba iterum grataque batbytos. farinam procumbit eamque miratur, neque
Somno discutietur q u a r e id fiat i n t e l l e gi t , se d sese in e a m v o l u ­
t a t . M a g n i s e g r e d i v u l t c o n a t i b u s , sed in a r ­
forsan cor tenerum tuum.
bor e r e m a s p i c i t m i r a m . Se i n a r b o r e c o n t e m ­
Sed mutus, genibus nixus uti rogant p l a t u r c a n d i d u m e t u r s u m a l b u m se ex polo
mortales Dominum, crede mihi bene, s t u l t e a r b i t r a t u r . P r o i n d e q u e ge l u i t e r u m a c ­
te per saecula, sicut c u m b i t e t —m i r a b i l e v i s u ! — , u t n u n c tecum
dilexi, nemo diliget. l oquor , frigore riget. T u m c o m m o d e i l l u m do
m u m a s por tas .. .
Lat ine r e d d i d i t — Res p e r p l a c e t , g r a t i a s t ib i , A n t o n i , p a ­
t rem a cc ur ro d e l a t u m .
Jo se p h u s B eltrán
* *
Barbastri V J Cur. Alum. *
A n t o n i u s paulisper c u n c t a t u s secum co­
gitat illusum M a r c u m m in u s habendum...

Ju liu s A n d ré s M a rq u é s

tertium perficit Cursum

A l a b o n a e , i n Col l e gi o C l a r e t i a n o .

— Falleris, fili; haec belua non esi!

G e o r g iu s B ernet

Ce l s on a e .
61

ORATE, FRATRES... DE RITU FUNERIJM OL1 M A P U D


VETERES ROMANOS
XXV ANNIVERSARIUM
H u m a n i d r a m a t i s p o s t r e m u s a c t u s morte t er
ORD INATION IS SACERDOTALIS m i n a t u r , e a m q u e s e q u i t u r Tunus. S u t r . mo auterft
( R o m a e 15-1V - 1 9 3 3 ) s t u d i o ve t e r e 9 f u n u s c u r a b a n f quia' credebant
R. P. E u s t a s i i J o a n n i s M a r t i n a n i m a s i n s e p u l t o r u m ad s e d e s q u i e t a s n o n ad*
a V. d e C o l u m n a O. R. S. A. mitti, vel s a l t e m c e n t u m annos juxta Stygiam
di e f e s t o 59. I n n o c e n t i u m a. 1 9 5 8 pa u d e m oberrare, a n t e q u i m eam transmittere
i n opp . N ovallas (in pro. Caesaraugusta) p o s 9 e n t ; u n d e si ip9is c a d a v e r i b u s p o t i r i n o n p u s ­
sollemniter celebratum sent, tum ulum tamen inanem, s i ve cenotaphloii
( q u o d t a m e n l o c u m r e l i g i o s u m n o n f a c i eb a r ) i p9t s
Quos legis versus oculis amitis, 9tatuebant a u t , si c a d a v e r i n h u m a t u m viderant,
g l e b a s s a l t e m ei i n f e r e b a m t a u t lapidabant, i. e.
hos tibi finxi, placida quiete
l a p i d i b u s o b r u e b a n t ) , q u i q u e i l l ud n e n f e ci ss et ,
noctis, ingentes meditatus ignes piaculum commisisse- credebatur, et porcam
Cordis lesu. p r a e c i d a n e a m Ce r er i m a c t a b a t : u n d e n u l l u m g e ­
His enim tantum violenter uri nus mortis aeque abhorrebant ac nauftagium.

corpus et mentem volo Sum sacerdos! E x ephem eride'cui titulus T I R O N E S , an. ¡I,
et Sacerdotem peramabo summum 1959, p. ¡V, Paulae, in Italia.

pectore grato. Joh ann es G a l iin a , anne V o

N on meis certo meritis, Dei sed


gratia sacro sum oleo perunctus,
urbe cum Roma, metuens, recepi
presbyteratum.
Dulcis o Jesu! T uus esse tvtus
jamdiu voto triplici spopondi:
hac die fausta pariterque totum
me tibi dedo.

F r . Eustasius J M artín

a V. de Columna O. R. S. A

— Q u o m o d o vis pisces h a m o educere


s l e x illo malum pendet? Verm iculum
s u s p e n d a s o p o r t e t ..
— I t a ver o, s e d v e r n i c u l u s i n t u s est ! — Da m i h i c o n v o l v o l u m t a b a c e u m ( ciggarro).*
A n t o n iu s Luna H a b e 9 n e pl ur es ?
Barbastri. I V C.. — M i ni m e , n u n c pauciores s u n t mihi.

— Q u a r e, puer, 9cholam non petis?


C u m d u a e d o m i n a e in a è r ó p l a n o a v o ­ — P e t o , n o n n e v i d es ?
l a r e n t , a ë r o n a u t a m v o c a v e r u n t e l q u e di — M e r i d l e 9 j a m e s t et n o n d u m i n e a m in
xerunt: «Ne aèroplanum celerius sono trastl.
d uxer i9; l oqui e n i m v ol umus .. .. » — Ego s c h o l a m pet o. . . , s e d n o n i n t r o !
S tephanus Es o n o , I V C. I. B onet

A l u m n u s Guineensis. Barbastri. C.
62

EX ANGLIA J O C O R U M
Infra sunt d e c e m ex c er pt a ex operibus
MANIPULUS
Horatii Flacci, quorum cui que deest unum v e r ­ P a r r i c i d a confitetur. Patrem
bum sex litterarum. Prius dimidium omnium necavi...
q u a e absunt verborum ( e x c e p t o primo!) idem C onfessor: O r a sexies «Pater
est q uo d alterum dimidium verbi prioris; ita noster et Ave Maria» et c a v e ne
fit hujusmodi series: HOSTEM , 77JMNIT, h o c iterum facias.
• N/7ENS.
Highcliffe, F. J. H a m m e s
1. Q u i s i b i fidit, / d u x r egit x x x x x x .
2. Ille d a p e s l a u d e t x x x x x x b r e v i s . P ra ec ep to r anglus e l o q u e n ­
3. Q u i d h o c v e n e n i x x x x x x in p r a e c o r d i i s? tiae peritis5Ìmus: Q u i s h oc dixit
4. D a v u s , a m i c u m / m a n c i p i u m d o m i n o , e t frugi,
«Venio ut Ca e s ar em sepeliam»?
quod sit satis; hoc est, / ut xxxxxx putes.
5. Si c u i p r a e t e r e a v a l i d u s m a l e filius i n re
D is c ip u la s : Libitinarius, n o n ­
P r a e c l ar a s u b l a t u s x x x xx x , ne m a n i f e s t u m ne?
C a e l i b i s o b s e q u i u m n u d e t te, l e n i t e r i n s p e m Highcliffe, V. M c G u c k i a n
A d r e p e of fi ci osus.
6. Mi lesne Cra ssi conjuge barbara Julius: Cur umbellam tuum
xxxx xx m a r i t u s vixit?
a p pe l l as «Adamum»?
7. C o nt ra c ta xxxxxx aequora s e n t i u n t
J a c t i s in a l t u m m o l i b u s
T itus: Q u i a una e costis ei
8. Im p o si tu s man nis , agrum cae lum que S abi num deest.
N o n xxxxxx laudare. Highcliffe, J. Sch lich
9. S u n t q u i b u s In x x x x x x v i d e o r n i m i s acer.
10. R o m a e n u t r i r i m i hi c onti gi t, a t q u e doceri
x x x x x x G r a i s q u a n t u m n o c u i s s e t Ac h i l l e s .

V E R B A Q U A D R A T A E VERBIS A E N E I D O S
COMPOSITA

Vestigia: l , H o c a e d i f i c i um p l a n g o r i b u s f e m i n e i s
IN M A G N A H O M IN U M
ul ulat .
FREQUENTIA
2, Huic rei, q u a m praebet L u ca bos, m a n u s
a d d u n t decus. —H e u s , t u, a s i n e , vi de q u i d faci as,
3, L etum h o s p i t i s Ar gi . n a m m e p e d i b u s cal cast i !
‘ 4, Cuju s ad umb ras descendit v i r p i et a t e i n- —I g n o s c e m i h i , obse c r o; in t a n t a
si g n i s . multitudine nihil quidem mirum si
5, Q u i d f e r t S i r i u s a r d o r m o r t a l i b u s aegr i s? alius altum pe de p r e m i t .
H erbertus H. H uxley M odestus F ernández
ex Universitate M ancuniensi Samis.
63

DUAE SORORES A ENIG M ATA


1. Q u o m o d o f e l e m, q u a e i n
Fuerunt d u a e s orores virgines quarum alteram,
p u t e u m i nci di t, e x t r a h e s ?
natu minorem, adulescens nuptum petiit. At v e r o
2. Q u a n d o q u i s p o n d e r o s i o r
major, rem n o n a e q u e ferens q u o d se, q u a e prior
et g r a v i o r est ?
n a t a esset, priorem d e b e r e in matr i moni um c o l l o c a ­
3. Q u i d n a m agit pa ni s c u m
ri e xi sti mabat, sorori invideFe c oe pi t. Quae in re dividitur?
tanti m o me n t i sibi n o n defuit. 4. Fortissimus gigas sum:
Parentes autem, d e utraque a e q u e solliciti, cum duodeci m natos,
illae dies n o c t e s q u e inter se jurgarent n e q u e qui d ­ ex u n o q u o q u e t r i g i n t a
n e p o te s habeo,
q u a m domi nisi per iram dicerent aut f acerent, m o ­
e t ex n e p o t i b u s
d o uni m o d o alteri a c c i t a e p e r s u a d e b a nt ut soror
alii s u n t albi alii ni gr i
sorori l o cu m cederet; diu sed frustra id co na t i , pos­ aequis partibus.
tremum consil ium inierunt litem f ort un a e dirimen­ 5. Si h o r o l o g i u m q u a t t u o r d e ­
d a m co mm i t t e re ut ipsi c o l l o c a r e vel lent alterutram c im e mltrere t sonos, qu o t a e s ­
cujus olla, igne s u p p os i t o , prior efferbuisset. set hora?

Hac co^icione accepta, extemplo duo parati 6. Q u o d n a m s e c r e t u m t e n e n t


semper mulieres?
arida stipula a sororibus foci bisque duae, cum
7. O m n e s a d s a c r a c o n v o c o ,
a q u a q uanti t at e pari, i m p o s i t a e ollae. Q u i b u s e o d e m
ego vero n o n in te rsu m .
temporis m o m e n t o a d mo t i s flammis, cerner es virgines
8. Quisnam l n c ae l i s m a n ­
inflatis genis a c rubentibus s u d o r e q u e m a n a n t e s in
ducat?
suum q u a m q u e uti folles exsufflare: v e t ue r ant enim
Q u a e aen igm ata exarata et
pa r e n t es q u o m i nu s flabellis uterentur. perpolita su n t a
S e d major magis a n i m o agit abat ur a t q u e t a n t o ­ Joseph o M. * C am ps

p ere d e rei exitu a n x i a erat ut num sua a q u a ebulli­ Philosophiae alumno


ret, r e m o t o o p e r c ul o, crebrius inspiceret; minor vero, Celsonae.

f emi na m e n t e p a ca t i o r et ej usmodi rei prudentior,


id f ace re co n su l t o absti nebat .
Q u i d plura? Hujus o lla prior efferbuit et virgo,
c e rt a m i ne victrix, juveni petenti d e s p o n s a est.
PIUS PIAZZA, O . C. Legisne?
M e s s a n a e in Italia

— Au di, puer, q u o t a n n o s n a ­

Italiae portus t u s es?


— Eg o n o v e m a n n o s n a t u s s u m .
Novi — Et q u o t s u p e r i o r e a n n o egi st i ?
— O c t a v u m a n n u m egi.
Urbs maritima Bithy­ — E r go s e p t e n d e c i m annos na­
n i a e ( dat.) t u s es, n o n n e ? Q u i a , si n o ­
v e m ad octo a d d as , s u m m a
I n a c h i Fi l i a s e p t e n d e c i m fiet a n n o r u m . . .
M a r ia n u s O r t iz
Interjectio
fíar has tri. I V c.
M

PE R IIT GALLUS, PRO DOLOR!


Pue r i / n q u a t t u o r c h o r o s d i s t r i b u u n t u r et u n u s q u i s q u e c h o r u s
a d s i n g u l a s l i t t e r a s A- B C D ex o r d i n e c a n e r e i n c i p i t

ÍI Kl - kj -rl ¡ti -
*
¡su. iti - ta - ■ti I
Le - ri - it ¿ai - la», -irò - da - lori

& c

J ;.f I r J = tr IL

Ko—k o - n - ko - ko - ro -r.o -k o ko! k i - k i - r i - k i. - la . - k l - r t - k l - k i - n -


P # -ri - it ¿al - lo s p rò i o - io r! Suaquam i » - œ t » j o : k i —r i - ’x i - k J - n . -

v
— i — r ■ — c— _ v ■
V . .. - H H - F
- 4 - J b :<6
— e— . j
— “ — y
* *• *
kJ ! Ko -ko -ko - n - ko ! Ko - r i - ko -k o -k o - Ko!
ki ! N*c so - o a —b j t voz: Ko - f i " ko -* o -ito - Ko!

Dixic l u s c u s h o m i n i g i b b e r o q u e m , alben-
S OL UTI ONES te caelo, a d v i a m vi di t :
— M u l t o m a n e , a m i c e mi, o n e r e o n u s t u s
(cfr. P a l . L a t ., 1959, IV, p. 230, 251, 232,
It er taci9
P. A d u l e s c e n t i u m , n. ¿0, p. 38, 39, 40)
— Multo quidem mane, alter respondit,
yERBORUM AENIGMA. - ln trans­ esse v id et ur c u m tu u n a m t a n t u m fenestram
versum: 1 l axo, sica; 2 in, r e g i a , ac; 3 n, Sar si - apertam habeas.
na, u; 4 ora, g. b, lis; 5 Ar g o , abeo; 6 de, no Io a n n e s G rau
(o n ) ; / exil (iixe), Si na; 8 n o n , n, u, isa; 9 a, Basbastri. I V c.
a s s i d e s , c; 10 t u, I e s u s t u; 11 ot i s , cra9.
In perpendiculum: 1 l ino, n a t o ; 2 a n , r a di o;
ut; 3 X, s a r c i n a , ’ i; 4 ora, g, x, si s; 5 ergo, ense;
— Ma t er , e s t n e v e r u m o m n e s p o s t m o r t e m
6 g, s, si ( i s ) ; 7 abi i (iib a); u d u s (stidu ); 8
i n p u l v e r e m c o n v e r s u m iri?
s a n , b, i, esc; 9, a l e o ni â , r; 10 ac (c a ), l on a s ,
— It a v e r o , fili
a t (ta ); 11 a c u s , a c u s .
— O, q u o t er go m o r t u o s s u b l ect o h a b e ­
AD SALTUM ECULEL Puras, Deus, mus!
n o n p l e n a s , a s p i c i t m a n u s (P S YR US ) .
Jo a n n es Soci a s
TRIANGULUS MAGICUS: l I t al i a; 2 Barbastrt. V c.
t al i s ; 3 alis; 4 lis; 5 is; 6 a.

—Q u i d feci t Christophorus Columbus


— C u r ' h o c a u t o c i n e t u m f u r a t u s es? c u m i n A m e r i c a n i p e r v e n i t p o s t q u a m de n a v i
— C u m c u r r u s e s s e t ad c o e m e t e r i i j a n u a m , descendens pedem h u m i posuit?
a u t o c i n e t i d o m i n u m m o r t u u m e s s e p u t av i . . . — A l t e r u m p o s u i t et pe dem!
A l o isiu s G a r c ía C arm elus López
Barbastrt. I V c. Artaxone. III c
B I B L I O G R A P H I A
R ahner , H ugo . — Griechische M y t h e n in Christ­ aetat e in a eta te m migraverit, exquirit. In q u o
licher Deutung. M i t 11 K u n s t d r u c k t a f e l n . miram eruditionem o n n iu m q u e rerum cogni­
R h e i n - Ve r l ag . Z ü r i c h , 1957. tionem , exim iam exhibet. D ei nd e «9 y m b o I i »
Q u a n t a e s i n t utilitatis lit te ra ru m graeca- p erpetuitatem perpendit prout a Patribus Ec­
rum l a t i n a r u m q u e c o g n i t i o n e s p a t e t ex h o c c l e s i a e d e r i v a t u m e s t a d v e r i t a t e s fidei e x p l i ­

libro c u m ad de le ct a tio ne m a pt i ss im o t u m ad c a n d a s iis g e n t i b u s q u a e m y t h o r u m veterum


r e m v a l d e p e r t i n e n t i . E t e n i m q u a m r e m i n eo a n im u m saturum habebant.

e v o lv e n d a m suscepit, auctor, tam plene e v o l ­ Haec omnia cum penitus investigavit,

vit atque enucleavit ut animus sincerus copiosa d oc tri n a litteris m a n d a v i t . Q u o fac­


t u m est ut op u s perfectum sc ripserit q u o j a m
r e c o g n o s c e r e t e n e a t u r q u a m recte H. R ahner
t e r t i o e d i t u m , et q u o d i n posterum edatur
a f f i r m a v e r i t et e v i c e r i t n o s b a r b a r o s ef f e c t o s
dignissimum e s t et quod in alias linguas
e s s e , b a r b a r o s d i c o h o d i e r n o s , eo b a r b a t i o r e s
convertatur.
q u o s c i e n t i a et c o g n i t i o n e et «t ec hne» plenio­
r e s n o s p r o f i t e m u r et g l o r i a m u r .
A uctor explicat quom odo veteres Eccle­
A. B a d ia , A. G h ie r a , F. U d in a . — V I I Con­
siastici Scriptores antiquorum «symbola»,
greso Internacional de Lingüística Románica.
fabulas m ythosve novae doctrinae tradendae
U n i v e r s i d a d de B a r c e l o n a , 7 - 1 0 a b r i l d e
et proponendae accommodaverint, quibus m y ­
1 953. T o m o II: A c t a s y M e m o r i a s , p u b l i ­
t h i s eo l i b e r i u s e t u t i l i u s s u n t u s i q u o eo
c a d o por.. . V I I C o n g r è s I n t e r n a t i o n a l d e
t em p or e a p u d h o m i n e s m a g i s Invecti e ss e n t
L i n g u i s t i q u e R o m a n e . . . Vol . I, pg. 5 2 8 .
et ab o m n i b u s facilius capi pos se nt . N e q u e
Vo l . II, pg. 9 7 2 . A b a d í a d e S a n C u g a t d e l
A u c t o r e o r u m o p in io ne s pr ob a t qui Ecclesiam
V a l l é s . B a r c e l o n a , 1955.
ve r it at e s religionis et c u l t u m ex p a g a n i s m o
m utuasse asseverarunt, neque apologistarum A n n o 1 9 5 3 a d i e 7 a d 10, m. apr i l i , B a r c i ­
s. II q u i a j e b a n t m y s t e r i a p a g a n a a M o y s e e t n o n e m c o n v e n e r u n t « r o m a n i s t a e » ex o m n i b u s
Prophetis m u tu a ta tem p o ru m cursu a philo­ g e n t i b u s q u i q u a e s t i o n e s de l i n g u a c a t a l a u n i c a
sophis poëtisque esse deformata. Q u od cu m I t e r u m e v o l v e r e n t et d i s p u t a r e n t . C u j u s C o n ­
rite d e m o n s t r a v i t , cruci s m y s t e r i u m et b a p ­ v e n t u s A ct a et D o c u m e n t a a n n o 1955 edita
tis mi, solisqu e m y s t e r i u m et luna e enucleat, s u n t et evulgata, quae t a n d e m ad m a n u s c u m
q u o d lun ae et solis m y s t e r i u m ad c o n v e n i e n ­ p e r v e n e r in t , lect ori bu s pe rlibenter offerimus.
t i a m c o n j u n c t l o n e m q u e C h r i s t i c u m Ec c l e s i a En d u o g r a n d i o r a v o l u m i n a , i n q u i b u s c oll ec­

c la r iu s c o m m o n s t r a n d u m o p t im e Inservit. De ta s u n t pra ecipua quae r e ce n te s r om an ic arum

h i s i n p r i m a p a r t e : M ysterio n. l i n g u a r u m s t u d i o s i viri i n v e n e r u n t et e x i s t i ­
I n a l t e r a p a r t e (Seelenheilung) a g i t d e s y m ­ marunt de lingua catalaunica amplissimo
bolis M ol y et m a n d r a g o r a r u m , qu a e sy m bo la s e n s u accepta, quod ad historiam, linguae
sunt vegetalfa et instrumenta cantionibus «dom ini um » seu u s u m , q uo d ad poësim, ad

a p t a , q u i b u s P a t r e s E c c l e s i a e s e n s u m ascet i* textus editos edendosve, praecepta, syntaxim ,

c u m et m or al em i n d id e ru nt . q uo d ad e le m en t a p r a e r o m a n a , mozarabica,

T e r t i a p ar s de « S a n c t o H o m e r o » (Heiliger ecclesiastica, q uo d ad « r o m a n i s t l c a m » , q u a m

H o m e r ) agit , q u i , d e Re P u b l i c a a Platone di cu n t , gener ale m, ad e le m en ta n o n latina,


q u o d ad n e x u s i n t e r d i a l e c t o s r o m a n a s , ge o­
exclusu» ab Stoicis aute m pu rg a tu s , t em po re
evenit animorum dux atque magister in g r a p h i a m l i n gu i st l ca m ; de l i n g u i s P yr en ai ci s ,

O d y s s e a pr aesertim, c um in Ulixis erroribus de toponymia et anthroponymia, cet. Ut


patet am plissim um cam pum haec volumina
patefecerit hanc vitam ad vi ta m ulteriorem
complectuntur. Q u i p r o i n d e de lingua c a t a ­
p e r e g r i n a t i o n e m e sse. M a l u s n a v i s O d y s s e i
l a u n i c a p r o u t r o m a n i c a e s t in p o s t e r u m a l i q u i d
nonne crucem Christi adumbrare potuit cui
d i s p u t a r e v o l u e r i t , n e c e s s a r i o in h i s d e n s i s
allig atu s heros a sv r e n l s e9t liberatus?
voluminibus multa inquirere t e n e b i t u r si
H. R ahner ln h i s o m n i b u s e v o l v e n d i s ita
n o c t u a s A t h e n a s f e r r e n o l ue r i t .
procedit: ex Homeri fragmento symbolum
se l i g i t , e t q u o m o d o d e g e n t e In g e n t e m et ab Jacobus Sidera, C. M E.
Cursus linguae latinae Polyglonhonus C C C
Nuper in lucem est editus C u rsa s l i n g u a e l a t in a e P o lg g lo p h o n u s CCC.
Magistri et alumni n o v a m in promptu h a be nt rationem qua facilius, jucundius,
altius linguam latinam assequantur.
Praecipua autem virtus hujus n o v a e rationis in e o est posita ut lingua latina
tradatur et ediscatur sicut al i a e hujus aetatis l inguae patriae p e r s o n u m et i m a g i ­
n e m , id est et d i a l o g o s a u d i e n d o et res inspiciendo. Inspicies autem mirificas pul-
chras que picturas quibus tota Roman o ru m vita privata et publica in singulis fascicu-
lis a n t e o c u l o s proponitur et evolvitur; verborum autem lexicon, rerum depictarum
index, illis picturis praeponitur. Audies etiam discos p h o n o g r a p h i c o s quibus arbitratu
tuo e a d e m repetens et in memoriam reducens, verba et l o c ut ion es p e r c o m m o d e
me n t e percipies.
Gr ammat i ca vero ratione quasi auxiliari traditur ac, q u a e in disco sunt p r o l a ­
ta, subinde c o mm em o r a n t u r et secundum leges grammati cas explicantur.
Atque illud s a n e praecipuum in h a c n o v a latinitatis e d i s c e n d a e via q uo d
alumnus statim in ipsos Romanorum mores inducitur: nam picturis et dialogis id effi­
citur ut alumnus altam percipiat animi institutionem, non tantum e l é xi c o latino,
sed ex ipsis rebus quibus Romani litteras arfesque nobis tradiderunt, quibusque
cultus et humanitas viri eruditi constituitur.
Si vis er go in l e xi co n latinum, in verborum origines, in leges grammaticas, in
Ro ma no r u m vitam penetrare; si jucunde, sine multo mentis labore, optas ut prae­
ce pt a l inguae latinae menti inhaereant, hac n o v a utere via et ratione.
In nullo Collegio, Instituto, Lyceo, Seminario d ee s se d eb e t no vus C u rsus l i n ­
g u a e l a t in a e P o l g g l o p h o n u s CCC.
PRIMA PARS
co n st a t 6 discis minutis sulcis incisis ( m icro su rco - m ic ro s illo n ),
aut 12 d i s c is grandibus sulcis incisis ( n o r m a l e s ) ,
12 libellis in quibus picturae, dialogi, leges grammati cae, verborum ori go
seu e f / m o l o g i a , monit a et p ra ec e pt a proponuntur quibus syntaxim
percipias et scriptores classicos convertas.
12 folia a d n e x a quibus exercit ati ones cujusque libelli perficias; has vero
exe rc i t at i one s ad M o d e r a to r e s P o lg g lo p h o n i CCC mittes qui ad te
recte e me n d a t a s iterum d ef er en da s curabunt.
PRETIUM, PRIMA PARS:
12 libelli cum discis in capsul a chart ae crassae ( c a r t o n ) venit 1325 pesetis.
in theca «plastica» (p lá s tic o ) venit 142 5 »

fle om nibus te eertiorcm lacient PALAESTRAE L \T i\TAE M oderatores: Cenile, 2, BARII ASTRO [H uesca-España|
CU RSU M LINGUAE LATINAE P O L Y G L O P H O N U M C C C
e di di t C o n s o c i a t i o a d a n im i C u l t u m C o m m e r c i o e p i s t u la r um CCC
adipispendum L L L

CENTRO DE CULTURA P O R CORR ESPO N D EN CI A C C C


Apartado 108 - SAN SEBASTIAN (España)

Ex officina t y p o g r a p h i ca : F C a m p s C a l m e r — T a r r e g a e (ln H l s p a n M )

You might also like