Professional Documents
Culture Documents
Palaestra Latina 169
Palaestra Latina 169
Palaestra Latina 169
LATINA
INDEX
ANN. XXX (Fase. I) N . 169
M. M A R T I O A. M C M L X
1. Latin v iv an t, p p . 1 6 4 - 1 6 9 ; cf. P a l a e s t r a L a t i n a , n . 1 5 8 ( 1 9 5 7 ) 6 6 - 7 1 .
2 /. Jiménez Delgado, C. M. F.
A t q u e in pr im is de li ngu ae l atinae u s u in p u e r o r u m i n s t i t u t i o n e ; d e i n d e de
s c hol a special i e r ig end a a d mag is tr os l i n g u a e l at i na e rite i n f o r m a n d o s .
I. DE U S U L I N G U A E L A T I N A E I N P U E R O R U M I N S T I T U T I O N E
N o n d e f u e r u n t in s u p e r i o r e c o n v e n t u q u i h a n c c a u s a m s t r e n u e agerent.
Dr. Eri cus Burck, in U n i v e r s i t a t e Ki el ensi in G e r m a n i a Profe ss or , m a g
ni s v i r i b u s cl amitabat: «Latine loqui , l at ine loqui, i t e r u m i t e r u m q u e latine
loqui» 2. H o c est e n i m p r a e c i p u u m r e m e d i u m .
Q u i a revera o m n e s artes m ax i m e e x e r ci t at i on e d i s c u n t u r . L o n g u m en im
est iter per praecepta, breve et efficax pe r e x e mp l a. Es t a d a g i u m q u o d h e x a
m et ro ita c o n t r a c t u m est: scribere scribendo, dicendo dicere discis. Ergo si v o l u m u s
u t docti h o m i n e s l i b e n t e r et ex t e m p o r e l in gu a latina u t a n t u r o p u s est eos
p u e r o s j am in s ch o l i s e a d e m l i ngu a exerceri col loqui is, pub li ca o r a t i o n u m
dec la ma ti on e , fabellarum e n a r r a t i o n e , canticis, sed m a x i m e s cr i p t i o n e j ug iq ue
cl as si cor um lectione.
H i s al ii sque e xe r c i t a t i o n i b u s q u i b u s olim p u e r i et a d u l e s c e n t e s l ingua
latina e x e r c e b a n t u r e a m q u e l i b e n t e r e x c o l e b a n t id e f f ec tu m est u t p l er is q ue
n o n s o l u m g ra m m a ti c e s ed et l atine l o qu i et scribere c o n t i n g e r e t et id q u i
d em, de o mn i re scibili, facilitate q u a d a m m a x i m a . N e c alia via ad hoc
i n v e n i r i pot est p r a et e r h a n c tri tam exe rci t at i oni s l inguae et scri pt i on is .
Si cu t en i m
»nec me d i c i ne c i m p e r a t o r e s nec oratores, quam vis artis praecepta
perceperint, q u i c q u a m magna laude dignum sine usu et e x er c it a t i o n e consequi possunt,
s i c officii c o n s e r v a n d i p r a e c e p t a t r a d u n t u r illa q u i d e m , u t f a c i m u s ipsi , se d rei m a g n i t u d o
u s u m q u o q u e e x e r c l t a t i o n e m q u e d e s i de r a t » 3.
t r a d i d i q u i b u s d o c t r i n a h a e c c o m p r o b a t u r 6. C u m v e r o hi s t e m p o r i b u s t am
parvi h a b e a tu r h u j u s exercitationis usus, q u id m iram u r de labenti linguae
i n c l i n a t i o n e et d e e x i g u o n u m e r o e o r u m q u i e am s t u d i o et a m o r e c o l a n t
ea m q u e bene calleant? S c rib e n d u m igitur q u am diligentissime et quam
plurim um.
H a e c f ui t s e n t e n t i a Dr is . J. Enk Groningensis, A vennione om nium
p l a u s u p ro l a t a :
«Si i g i t u r d e n u o u s u r p a r i c u p i m u s i n c o n v e n t i b u s v i r o r u m d o c t o r u m , q u i c u j u s v i s g e n e
ris d i s c i p l i n i s o p e r a m d e n t , p r i m u m c u r a n d u m e st u t p hi lo l og i c l a s s i c i i n o m n i b u s o r b i s t e r
r a r u m p a r ti b u s d e n u o c o m m e n ta ti o n e s su a s latine sc r i b a n t et deinde ut m ag is tr i in G y m n a
si i s L y c e i s q u e t al i m o d o l i n g u a m l a t i n a m d o c ea n t, u t d i s c i p u l i s e r m o n e l ar i n o s i mp l i c i o r e in
e p i s t u l i s c o m m e n t a t i u n c u l i s v e u t i p o s s i n t . Q u o d s l d i s c i p u l i t h e m a t a f ace r e n o n j a m d i s c e n t ,
n o n d u b i t o q u i n e o ru m scientia m i n o r f u t u r a sit q u a m ut postea s e r m o n e m l a t i n u m in vita
cottidiana usurpare possint* b
I p s e S a n c t i u s B r o c e n s i s , q u i t a m a c e r b e c l a m a t c o n t r a l i n g u a e l at i na e
garrulos, qui barbaro incon dito qu e s erm o n e ipsam c o r r u m p u n t latinitatem,
eos t a m e n l a u d a t q u i s c r i p t i o n e , m e d i t a t i o n e s c r i p t o r e s cl as si cos a c c u r a t e
colunt. Im m o
« q u i c u m q u e —I n q u i t — a l i q u a n d o p e r i t i a m l a t i n a e l i n g u a e e s t a s s e c u t u s , P e
tr u m Be m b u m , dico aut O s o r i u m , a u t n o s t r u m Pi n c ia n u m , n o n l o q u e n d o sed scribendo, m e d i
t a n d o et i m i t a t i o n e id s u n t a s s e c u t i * 8.
Ergo si c u p i m u s l i n g u a m l a t i n a m o m n i b u s s a p i e n t i b u s c o m m u n e m , in
p r i m i s o p u s e s t ea, q u a m p l u r i m u m , p u e r o s j am a p r i m a a e ta t e s c r i p t i o n e
m a x i m e ut i ita u t p a u l a t i m et g r a d a t i m c o l l o q u i u m l a t i n u m f aci lius i n s t i t u e r e
p o s s i n t . S e d si l at i ne l o q u e n d u m est, p r i u s n e c e s s e e s t r a t i o n e m et v i a m
linguam latinam t ra d e n d i fu n d i t u s instaurare atqu e novare. Q u o d n u n c
p o t i s s i m u m u r g e t c u m t a n t i l l i t e m p o r i s s p a t i u m l i n g u a e l a t i na e fere u b i q u e
tribuatur.
S e d u t a l a c ri t er , a c c u r a t e , f r u c t u o s e l i n g u a e l a t i n a e p u e r i d e n t o p e r a m ,
o p u s es t in p r i m i s u t h a e c tria co n si l ia m a g n a c u r a a s s e q u i c o n e m u r :
e o r u m q u e p a r e n t u m , e v e l l e n d a m , ex s t i r p a n d a m , f u n d i t u s t o l l e n d a m 9. E a n
d e m s e n t e n t i a m t u l e r u n t C u r t i u s S t e g m a n v o n P r i t z w a l d 10, Basilius H y-
p e a u 11, R e n a t u s M a r a c h e 12.
Ergo latina l in gu a non mo rt u a, sed viva s e m p e r , et vi vi da ra ti one pu er is
p r o p o n a t u r ; n a m l i n g u a m m o r t u a m eis p ra eber e i dem est ac de mort e et
f u n e r e i p s i u s agere, q u o d o m n e s , p u e r o s p r a e s e r t i m , m a x i m e terret.
« quia latinum i ps e qui pluribus in usu est, vel nobis nolentibus perbibet, simul quia
disciplinis quoque gr aecis prius instituendus est, unde et nostrae fluxeru nt» ,7.
Sed quo tem pore p u e r o ru m institutio incipi debet? N o n m ulto post
d e c e m vel u n d e c i m a n n o s i n s t i t u t i o n e m — q u a n t u m in n o b i s s i t — s u m e n d a m
p u t a m u s , h. e. q u a m p r i m u m , p r o u t p u e r o r u m c o n d i c i o et r e r u m a d j u n c t a
f e r a n t . Ita fiet u t s e n s i m s i n e s e n s u e t v o c a b u l a et v e r b o r u m fl exi ones et v o
c a b u l o r u m n e x u s faci lius et a l t i u s a d u l e s c e n t i u m a n i m i s p e r b i b a n t in i i s q u e
penitus inhaereant.
« N u l l o I g i t u r m o d o p a u c a e t r i b u e n d a e s u n t h o r a e l i n g u a e l a t i n a e , s e d q u o d rei p r a e s t a n
t i a e t a d u l e s c e n t i u m p a t i t u r a e t a s er a p t a s t u d i o r u m o r d i n a t i o * .
v e n i t , n e q u e c i v e s s i n e vigili s a p i e n t i q u e re c to re g l o r i o s u m n o m e n c o n s e
q u u n t u r , ita p u e r i s i n e m a g i s t r i s rite e r u d i t i s in regia s a c r a q u e l i n g u a e
p e n e t r a l i a i n g r e d i n e q u e u n t 24. H o c ergo p r i m u m s it o p u s , hi c l abor p r a e c i
p u u s , u t vo ta c o n s i l i a q u e n o s t r a v i m h a b e a n t . H a e c e n i m ars p o t i o r et ratio,
t u t i o r q u e via e s t u t p u e r i l i n g u a l at i na e r u d i a n t u r . A t q u e in p r i m i s b o n u s
m a g i s t e r e n i x e c u r a t ut d i s c i p l i n a q u a m t r a d i t gra ta fiat j u c u n d a q u e discipu.
lis; u n d e i p s e b e n i g n u s est et p u e r o r u m i n c o n s t a n t i a e p a t i e n s , n o n q u e r u l u s ,
n o n p l a g o s u s , n o n t aet er. Q u o t p u e r i j a m a p r i m i s s ch o l i s t a e d i o l i n g u a e
l a t i n a e affecti s u n t m al o m a g i s t r o r u m i n g e n i o e t n a t u r a . A u d i S a n c t u m Au*
g u s t i n u m q u e r e n t e m : « Q u i d a u t e m e r a t c a u s a e , c u r g ra e ca s l itt er as o d e r a m ,
q u i b u s p u e r u l u s i m b u e b a r , n e n u n c q u i d e m m i h i s a t i s e x p l o r a t u m h a b e o » 25.
P a ul o p o s t h a e c a dd i t : « N u l l a e n i m v e r b a illa (sc. g ra eca ) n o v e r a m et sae vi s
t e r r o r i b u s ac p o e n i s , u t n o s s e m , i n s t a b a t u r m i h i v e h e m e n t e r » 26. M a g i s t e r
ille n i m i u m d u r u s a t q u e s e v e r u s , n u l l i s s a l i b u s d i s c i p l i n a m c o n d i e n s , i m m o
q u a s i felle a s p e r g e n s , S a n c t u m A u g u s t i n u m a s t u d i i s l i n g u a e et l i t t e r a r u m
g r a e c a r u m av e rt i t.
H o c e r go m a x i m e c u r a n d u m e s t n o b i s u t b o n o s m a g i s t r o s p a r e m u s .
P r o f e s s o r G. B eac h m a g i s t r i s l i n g u a e l at i nae v e h e m e n t e r s u c c e n s e t , q u i
n u m q u a m l i n g u a l at i na in s c h o l i s u t u n t u r , n e q u e l at i n e c o m m e r c i u m e p is t u-
lare f o v e n t , n e c l at ine c u m aliis m a g i s t r i s c o l l o q u u n t u r .
D e i n d e m a g n a c u r a a d h i b e a t u r in s e l i g e n d i s l i n g u a e l at i nae ma gi s tr is .
H a e c rati o es t c u r Sacr a C o n g r e g a t i o de S e m i n a r i i s in E p i s t u l a s u p r a
l a u d a t a De latina lingua rite excolenda, c u m de r e m e d i i s agi t a d vitia r a d i c i t u s
e x t i r p a n d a , q u a e p r i u s d e n u n t i a v e r a t , in p r i m i s a c c u r a t a m m a g i s t r o r u m s e
lectionem p ro p o n a t his gravibus verbis:
«D u b i t a r i n o n p o t e s t q u i n ad l i n g u a m latinam in p r i s t i n u m f l or em v i g o r e m q u e r e s t i
t u e n d a m , p r i m u m l o c u m o b t i n e a t a c c u r a t a s e l ec t i o m a g i s t r o r u m . P e r s p i c u u m e s t e n i m n u l l u m
hu j u s disc ipl in ae pr o fe c t u m esse s p e r a n d u m u s q u e d u m magistri h a u d q u aq u a m idonei huic
o p e r i a d d i c t i f u e r i n t . N j m V i s i t a t o r e s A p o s t o l i c i c o m m u n i s e n t e n t i a a f f i r m a n t ex J ìo c potis
s i m u m prodire valde do l e n d a co nse ctaria, q u od sc ilicet hu i c d is c ip li n ae tr ad e n d ae saepe s a e
pius magi str i p r a e p o n a n t u r h a u d pares. C u r e n t igitur O r d i n a ri i , ut di scipulos docti s p r aec ep
t o r i b u s s o l u m m o d o c o m m i t t a n t , iis i n p r i m i s q u i , c u m a l t i u s ac d i l i g e n t i u s a p u d U n i v e r s i t à -
i cs s t u d i o r u m i n l i t t e r i s e l a b o r a v e r i n t , s i n t I n s t i t u e n d i d o c e n d i q u e p e r i t i ; qui si d e s i nt , o m n i
c o n t e n t i o n e eos p a r a r e e n i t a n t u r » 28.
Q u o d pl ane J o s e p h u s M. Mi r e v o lv i t et e x p o n i t h o c pacto:
• U t a u t e m a l u m n i id a s s e q u a n t u r q u o d S a c r a d e s i d e r a t et p r a e c i p i t Co n g r e g a t i o : ut l o
q u a n t u r et s c r i b a n t l i n g u a l a t i n a , o p u s e9t u t p r a e s t o s i n t e i s m a g i s t r i , q u i n o n t a n t u m vet e
r e m q u a n d a m et u s u t r i t a m t r a d a n t g r a m m a t i c a m , s e d u t a u c t o r e s i psi pe r l e g e r i n t et i n s c h o U
l at i n a l o q u a n t u r l i n g u a ac di l i ge nt e r , p r u d e n t e r , s a p i e n t e r c o r r i g a n t , e m e n d e n t , e x p o l i a n t
a l u m n o r u m s c r i p t a . P e r q u a m e x i t i o s a p r a e t e r e a e s t e o r u m o p i n i o qu i a r b i t r a n t u r l i n g u a e p a
t r i ae et l a t i n a e a l u m n i s t r a d e n d a e q u e m l i b e t i n s e r v i r e p o s s e l a i c u m h o m i n e m v e l c l e r i c u m
q u i h i s l i n g u i s se me l , c u m p u e r i t i a m a g e r e t , o p e r a m d e d e r i t . Q u o s a e p e n u m e r o m a g i s t e r ille
c o n s t i t u i t u r q u i n u l l o s s e c u m h a b e t l i br os, q u i b i b l i o t h e c a s n o n c o n v e n i t , q u i s u p e r i o r a s t u d i a
n o n e s t e x s e c u t u s , q u i c o e t u s , u b i vi ri d o c t r i n a et a r t e d o c e n d i p e r i t i s s i m i c o n g r e g a n t u r , n u b
los a d i i t , a u t h u j u s l i n g u a e sp e c i a l i a c u r r i c u l a n o n per fecit ; q u i nec v e r b u m s c i t n e q u e n o m e n
a u d i v i t e o r u m m a g i s t r o r u m q u i i n p a t r i a et a p u d e x t e r a s n a t i o n e s l i br os e v u l g a n t d o c t r i n a e t
s c i en t i a r e f e r t os et i n re g r a m m a t i c a u t i l i s s i m o s . Q u a r a t i o n e b i l a t i n i t a t i s m a g i s t r i a l u m n o
r u m anim os con forma bun t? N o n n e alu mni aegritudine preme ntur, ling ua m latinam fastidien
tes, c u m v i d e a n t m a g i s t r u m i n d o c t u m a u t i ll i us a p t a e p r a e p a r a t i o n i s e x p e r t e m q u a or na r i
d e c e a t m a g i s t r u m ? » 29.
Q u o d si magi st ri m a x i m a cura n o n p a r a n t u r ,
« i n u t i l e p r o r s u s e9t —a d d i t i pse J o s e p h u s M . M i r — in c o n s t i t u e n d a s t u d i o r u m r a t i o n e et
o r d i n e q u i n q u e s e x q u e a n n o s in l i n g u a m l a t i n a m d i s c e n d a m i n s u m e n d o s p r a e s c r i b e r e si i d o
n e i d e s i n t d o c t o r e s a p t i q u e l ibri; i i que l ibri et m a g i s t r i vel m a x i m e p r i m i s I n s t i t u t i o n i s a n n i s
s u n t d e l e g e n d l c u m p r i o r e s p o s t e r i o r u m a n n o r u m 9 i nt v e r u m a c ' p r a e c i p u u m f u n d a m e n t u m ,
q u o q u i c a r e a n t m a g n a m aedificii m o l e m s u p e r i n s t r u e r e n u n q u a m p o t e r u n t 30.
Quicum que h u i c a lt er o d e l i n g u a l at i n a v i v e n t i C o n v e n t u i L u g d u n i
a d s u m u s , c r e d o n i h i l n o s p o s s e p r a e s t a n t i u s efficere, d e n u l l a re m a j o r i s
m o m e n t i n o s agere p os s e , q u a m de n o v a s chol a i n s t i t u e n d a et i n s t a u r a n d a ,
u bi v o t a et c ons i li a q u a e a n o b i s i n q u i s i t a , c e n s a , de c re ta s u n t , q u a m p r i m u m
et r e c t i u s a d i m p l e a n t u r ; a d q u a m s c h o l a m u n d i q u e c o n v e n i e n t n o n t a n t u m
a d u l e s c e n t e s s e d et m a g i s t r i et doct i h o m i n e s , q u i d o c t r i n a , e x e m p l o , i n c i t a
tione praeceptorum velint linguae l at i n a e assuescere. Praeceptores non
d e e r u n t q u i v e r b o et s c r i p t i s ad a lt am l i n g u a e l a t i n a e c o g n i t i o n e m et u s u m
a l u m n o s e x c i t e n t , ita u t p o s t a l i q u o d t e m p u s l i ngu a l at i na s it illis f a mi l i a r i s
et cara.
H u j u s s c h o l a e o r d i n a t i o m a g n a c u r a i n q u i r e n d a et d e f i n i e n d a est, t u m
q u o d a d p r a e c e p t o r u m n u m e r u m et v i r t u t e s , t u m q u o d a d a l u m n o s , t e m p u s
r a t i o n e m q u e d o c e n d i . N e g o t i u m q u i d e m a r d u u m , s ed m a g n i m o m e n t i .
C o n s u l t o n u n c ad s i n g u l a o p u s est . H a b e m u s o p t i m a c ons i li a, s e d nisi
h a n c n o v a m s c h o l a m i n s t i t u e r i m u s e a m q u e recte o r d i n a v e r i m u s , e r u n t n o b i s
i n h o r u m C o n v e n t u u m C o m m e n t a r i i s s eu A n n a l i b u s t a n q u a m i n v a g i n a
r e c o n d i t a . C o n s u l t o i gi tu r, s e d p o t i u s facto o p u s est, n e o m n i u m n o s t r u m
s t u d i a et de s i de r i a v a n a v i d e a n t u r et c o m m e n t i c i a .
N o b i s ergo i n c i t a m e n t o s i n t et s t i m u l o ad hoc, t u m R o m a n o r u m Ponti
fi cum t e s t i m o n i a et e x e m p l a , t u m c l a r o r u m s c r i p t o r u m s e n t e n t i a e e t d o c t r i n a .
M e m o r e s s i m u s i l li us A r t u r i S c h o p e n h a u e r s e n t e n t i a e : «Qui latine nescit in ple-
bicula numerandus est, licet peritissimus sit artis physicae et chemicae». I p s e c o n t r a
m a l os l i n g u a e l a t i n a e m a g i s t r o s v e h e m e n t e r c l a ma b at , q u o r u m o pe a d u l e s
c e n t e s viam ingrediuntur pigritiae, ignorantiae, barbariei.
U t i g i t u r t a m f u n e s t a o m i n a a n o b i s a v e r t a m u s et ab a d u l e s c e n t i b u s
n o s t r a e ae ta t is , n o v a m s c h o l a m q u a m primum instaurare curem us oportet
ubi m ag i st ri ri te i n f o r m e n t u r et e x e r c e a n t u r s c i e n t i a e et l i n g u a e l at i na e u s u .
Ita fiet u t s e r m o l a t i n u s c o m m u n i s f a n d e n i n t e r d o c t o s v i r o s de v e n ia t .
J. J im énez D elgado , C. M. F.
DE C O N C O R D IA D O M EST IC A TURBATA
quam scripsit
B A C A R !US VERDANUS
'Loquitur Philologia:
o m n e s j u v e n e s , e t i am si q u i s H i p p o l y t o f a st i d i o s i o r e ss e t m u l i e b r i s p u l c h r i
t u d i n i s , p a r e n t e s m e o s c e r t a t i m b ea to s p r a e d i c a r e n t , s e d magi s e u m c ui
a l i q u a n d o c o n t i n g e r e t me d o m u m d e d u c e r e . A t t a m e n m o r e s m ei casti, q u c s
n overat aurem qui modo non habebat Batavam, re tu n d e b a n t linguas h o m i
n u m e t i a m m a l e d i c e n t i s s i m o r u m f a l s u m q u e e s s e m ag ni fi ce p r o b a b a n t q u o d
ille c o n v i c i a t o r J u v e n a l i s c o n t u m e l i o s e d i x i t ra r am e ss e c o n c o r d i a m f o r m a e
atque pudicitiae.
N e m o v e s t r u m n e s c i t me, j a m d u d u m v i ro m a t u r a m , p a r e n t e s in matri*
m o n i u m d e d i s s e , n o n c u i v i s mo rt al i , s e d ipsi M e r c u r i o , s ol lert i a d m o d u m
a t q u e f o r m o s i s s i m o deo. N a m in o m n i u m fere m a n i b u s , credo, v e r s a n t u r
libri illi d i s e r t i q u o s M a r t i a n u s Ca pe ll a, vi r d o c t i s s i m u s m e i q u e a m a n t i s s i -
m u s , De N u p t i i s P hi lo l og i ae et M e r c u r i i s cite e d e p o l c o m p o s u i t . Di i m m o r
tales! U t V e n u s n o b i s l e n i t e r a r r i d e b a t ! Q u o t o s c u l a c a r p e b a m u s , q u o t v e r b a
b l a n d a d a b a m u s et a c c i p i e b a m u s ! Q u a m unice am abam us, quam suaviter
vivebamus, quam cupide amplectebamur! Septem equidem filias, e a s q u e
pulcherrim as, amanti marito uxor am ans genui: Gram m aticam , Rhetoricam,
Dialecticam, A rith m eticam , Geometriam, Musicam, A s t i o ncm iam . V ideb a r
m i h i c u n c t i s q u e , u t e r am , felix et f o r t u n a t a : q u o t i e s c u m q u e in p u b l i c u m
p r o d i b a m , m a g n a s t i p a n t e c a t e rv a n a t a r u m , l a u d a b a n t me m a t r o n a e , r e v e r e
b a n tu r juv enes virginesque, praedicabant senes. C u m u la ta m h onoribus inso
litis, m a g n a g a ud i a me p e r t e m p t a b a n t , a d e o u t n i hi l o m n i n o r e b u s m e i s
prosperis deesse videretur.
G r a m m a t i c a , j a m a e t a t e p r i m a d i l i g e n s ac p r u d e n s , p e r v o l u t a b a t l i bro s
p o e t a r u m , o r a t o r u m , h i s t o r i c o r u m ; ex q u i b u s n o n s o l u m leges recte l o q u e n d i
a t q u e s c r i b e n d i i n q u i r e b a t , s e d e t i am , si q u i d o b s c u r i u s in iis d i c t u m i n v e
n er at , h o s locos o m n i o p e a t q u e o p e r a e n i t e b a t u r u t rite e x p l a n a r e t et e n a r
ra ret , a ux i l i o u s a a b u n d e e a r u m d i s c i p l i n a r u m q u a e l u c e m afferre p o s s e n t .
R h e t o r i c a a u t e m , p u e l l a b o n a d i c e n d i p er it a, m i s c e n s utile dul ci , i m p e n s e
o p e r a m d a b a t u t s u i s o r a t i o n i b u s q u o s l i b e t a u d i e n t e s , q u a m v i s a g r es t es e s
s e n t vel r u d e s , a c c o m m o d a t e a p t e q u e do ce ret , flecteret, d e l e c t a r e t , c o m m o
ver et . Quacum consentiens atque conspirans, austera g r a vi s Dialectica
a r g u m e n t a l o c o s q u e i n d a g a b a t , n e v e r b a s o r o r i s t a n t u m m o d o f u c a t a m s p ec i e m
p u l c h i t u d i n i s p ra e se f e r r e n t . A r i t h m e t i c a et G e o m e t r i a , g e m i n a e l ab or io sae
et f or t a s s e n i m i s d i l i g e n t e s , i n v e s t i g a b a n t s e d u l o sec ret a a b s t r u s a r e r u m
n a t u r a e , id sibi p e r s u a s u m h a b e n t e s i l l u m J o v e m O p t i m u m M a x i m u m o m n i a
t e r r e n a in m e n s u r a et n u m e r o et p o n d e r e d i s p o s u i s s e . J am v e r o M u si c a, mea
q u i d e m s e n t e n t i a o m n e s g e r m a n a s s u a s facili s u p e r a n s et v e n u s t a t e et ele
g an t i a m o r u m , t a m p e r i t e lyra c a n e b a t u t c o m m o t o s a n i m o s e o r u m q u i
a u d i e b a n t m i r o q u o d a m d e s i d e r i o v e r a e p a t r i a e et cael es ti s afficeret. A s t r o n o
mi a d e n i q u e , alta et s u b l i m i a u s q u e s p e c t a n s , leges h u j u s m u n d i q u i p e r p e
t u o se m o v e t s u a q u e p e r p e t u a v o l u b i l i t a t e A e t e r n i t a t e m s e m p e r s t ab i le m
u tc u m q u e imitatur, assidue perquirebat, ad m o n en s mortales ne spem suam
14 Josephus van den Besselaar
in r ebu s variis c a d u c i s q u e r e p o n e r e n t . Q u a r u m o m n i u m op er a ad id u n u m
t e nd eba t , ut s ci nt ill am illam, q ua e n o bi s beneficio d e o r u m data est et a
G ra eci s logos v o ca tu r , in fl ammam q u a n d a m b e n i g n a m ac cend er en t, q u a e non
s o lu m luce sua cali gi nem a m e n t i b u s n o s tr is e xpe ll er et , v e r u m et iam calore
s u o cor da n os t ra r efoveret . Di s pa r ia q u i d e m s i n g u l i s m u n e r a , sed o m n i b u s
a n i m u s i de m erat, ut q u a e con c or di a firma c o n j u n c t a e e s s e n t . N a m idem
velle a t q u e i dem nolle, ea d e m u m vera amiciria est.
Profecto m at e r felix et l a e t a b u n d a m a j o r q u e q u a m cui F o r t u n a nocere
posset! Profect o prol es j u c u n d a et formosa d i g n a q u e q u a e ab o m n i b u s l aud a
r e t u r et a ma r e t u r ! J am jam s u b l i m i vertice si dera ferire v idebar , c u m mul ta
acerba me e d o c u e r u n t u s u q u e r e r u m ipsa vidi nefas esse m o rt al es confidere
r e b u s suis. Fleu q u a m celeri v e r s a t u r F o r t u n a levis o r be rotae! Q u o d ut in am
v i d i s s e n t p a r e n t e s mei, q u i obcaecati i m a gi n e speciosa g e n e r i di vi ni, mi hi et
i psi i ns ipie nti , m a t r i m o n i u m a u c u p a b a n t u r s u p ra c on d i c i o n e m h u m a n a m ,
q u a m v i s recte m o n e n t i b u s P it taco et C al l i m a ch o ut sua q u i s q u e sorte c o n
t e n t u s vi vat . Dul ce e n i m m a t r i m o n i u m m i x t u m solis i n e x p e r t i s , id q u o d et
ego, mu lie rcul a s i mp l e x , c u m mea i g n o mi ni a t a n d e m a l i q u a n d o comper i.
S c i u n t me Io et Semel e et E u ro p a, u t de aliis taceam, v e r u m dicere. Q u i d
i n c o n s t a n t i u s deo? N e flamma q u i d e m de s t i p u la b r e v i o r est q u a m iste a m o
ris s u p e r o r u m a e s tu s fugax, q u i s olet in f u m u m et c i ne r em eva nes ce re. C o n
j u n x m eus , h o d i e t am f r ig i d u s et l a n g u i d u s q u o d ad me q u i d e m a t t i n e t , pro
dolor! —q u a n t u m m u t a t u s est ab illo M e r c u r i o a r d e n t i a t q u e flagranti, q ui
me a m p l e x i b u s f ovebat mollibus, m i s e r e q u e me u n a m d e p e r i r e v i d e b a t u r et
m e sol am se in deliciis h a b e r e j ur aba t! Sed q u o d mul ieri c u p i d u s di ci t a m a
si us, in v e n t o et rapida s cr ibere o p o r t e t aqu a. Q u a m v el lem T h e r s i t a e cujus-
d a m u x o r esse ac n o n illius pul chel l i asoti et n e b u l o n i s mulierosi! Praetereo,
n e ves tr as t en er as a ur e s o ff endam, s e x c e n t a ad ul t er ia ejus, t o t i d e m i nj uri as
meas: m ax ima e n i m pu er is d e b e t u r r evere nti a. S uffe ceri t referre illum ex m a
rito raihl d e d i t i s s i m o ac, p a e n e dixi, u xo ri o, n e q u i s s i m u m c o r r u p t o r e m e v a
sisse s ine ulla reli gi one et fide. Q u e m t r i s t e m e x i t u m infitias n o n eo me jam
m u l t o ant ea a n i m o d e b u i s s e praeci pere, c u m h a u d i gnara e s s e m q u a e furta
f r a u d u l e n t a ve te r es poët ae meo viro forti a d s i g n a v i s s e n t , n e q u e id me, quae
i n d u s t r i e q u i d q u i d l i b r o r u m A n t i q u i t a s v e n e r a n d a r e li qu it l egerem, p ra e te ri
re pot ui t. Sed n i m i s mei s v i r i b u s confisa s t u lt e me a r b i t ra b ar de h ar e n a , q u o d
a j u n t , r es ti cul as nec te re posse. N o n n e legeram e u m q u o die n a t u s es se t ille
t an ti ll us p u e r et t a n t u s peccat or, A p o l l i n i clam bo ves A d m e t i s u r r i p u i s s e ?
N o n n e luce cl ar i us v i d eb a m e u m n on s o l u m ab artificibus et a t hl et i s religio
se i mplorari , v e r u m et iam a m e r c a t o r i b u s et fu r ib us t r e p i d e invocati? Q u a m
q u a m q u i d i n t e re s t i n t e r m e rc a to re m et furem? U t e r q u e e ni m pari modo
saccis i m p r u d e n t i u m i n h i a n s a t q u e i n s i d i a n s n e m i n e m n u d u m t ran smi t ti t ,
nisi qu i forte t u r p i rana n u d i o r m e n d i c u s p raet eri t. U t rem m i s e r a n d a m p a u
cis ab sol vam: o cu lo s h a b e b a m et n o n vi debam.
Philologiae... oratiuncula. 15
p r o c a r u m q u e t e m e r a r i o r u m p e r t u r b a t a est! S e d t e m p u s e s t fi n em l o q u e n d i
facere, v o b i s q u i d e m ut o m n e m d i l i g e n t i a m a d h i b e n t e s o p u s t am p r a e c l a r u m
a g g r e d i p o s s i ti s , m i h i a u t e m u t e x l abore d i c e n d i m e reficiam. V o s ergo,
v al e t e , s t u d e t e , p l au di t e !
Dixi.
AD P O E T A S
A b H e l v e t i c o q u o d a m e d i t o r e l i b r o r u m i n v i t a t u s ad l i bel lu m c a r m i n u m
l a t i n o r u m h u j u s a e t a t i s c o m p o n e n d u m o m n e s a p p e l l o p oët as , u t me a d j u
v e n t . G r a t a s u n t c a r m i n a c u j u s v i s a r g u m e n t i , a u t v e t e r i s a u t no vi , c u j u s v i s
f o r m a e , a u t m e t r i c a e a u t r h y t h m i c a e , si a n g u s t u m u t i q u e m o d u m n o n e g r e
d i u n t u r , q u i s i n g u l i s p a r t i b u s in c o r p u s c u l o circa c e n t u m p a g i n a s c o m p r e -
h e n t e i m p o s i t u s est.
Laudandus atque m utua om nium o p er a d i g n u s e s se m i h i v i d e t u r ille
r e d e m p t o r l i b r o r u m h i s t e m p o r i b u s p r o m p t u s ad tale o p u s p r i v a t i s s u m p t i b u s
e d e n d u m et p e r v u l g a n d u m . Q u o m o d o h u m a n i t a t i s et c u l t u s o c c i de n ta li s
u n i t a s e l e g a n t i u s n o b i l i u s q u e tali li bel lo significari po ss i t?
O m n e s i g i t u r h a e c l e g e n t e s v e l a u d i e n t e s p oë ta s a t q u e l a t i n i t a t i s a mi co s
ro go , u t a u t p r o p r i a c a r m i n a m i t t a n t a u t p o et a s l at i no s, q u o r u m n o m i n a
o p e r a q u e i n c e p t o n o s t r o d e c or i fore p u t a n t , n o m i n e n t illi, q u i j am n u n c
g ra t i a s m a x i m a s a g e n s s u b s c r i p s i t
Jo s e p h u s E berle
S tuttgart - Frauenkopf
Rosengartenstr 9
in G e r m a n i a .
THYNNORUM PISCATIO
E x c e l l e n t i s s i mo Viro
Tropien. a. 1959.
FRANCISCUS ALOISE
EPISTULARUM ECLOGARII
J a m s a e p e m i h i c o g i t a n t i q u a m scite et o p p o r t u n e vi ri d oct i i i d e m q u e
l a t i n i t a t i s s t u d i o s i s u p e r i o r e C o n v e n t u L u g d u n i h a b i t o de l i n g u a l atina egi s
s e n t t a n q u a m d e r a t io n e ac m o d o a p t i s s i m o n e c e s s i t u d i n i et c o m m e r c i o i nt er
q u a r u m v i s n a t i o n u m h o m i n e s , p e r p l a c u i t n o n n u ll a in re q u a s i s p e c i m i n a et
e x e m p l a e x c e r p e r e de q u a m p l u r i m i s e p i s t u l i s q u a e n o b i s , q u a m v i s e d i v er si s
o r b i s t e r r a r u m r e g i o n i b u s , a vi ri s t a m e n u n o l a t i n i t a t i s v i n c u l o et a m o r e c o n
j u n c t i de v ar ii s r e b u s d a t a e e r a n t . U t i n a m l e g e n t i b u s s i n t o b l e ct a ti o ni .
P. C a e l e s t i s O S B . M o n a c h i o l i t t e r a s M o d e r a t o r i n o s t r o d a b a t q u a m j u
cu n d e comm entarium E p i s t u l a e S ac r a e C o n g r e g a t i o n i s d e l i n g ua latina i n
S e m i n a r i i s et U n i v e r s i t a t i b u s p r o v e h e n d a et ca nti ca f a be l l a s q ue i n Palaestra
Adulescentium a c c e p i s s e t .
[am Dridem c h a r tu la tua c u r s u a l l s m ih i d e ntu r, q u o r u m n o n s o l u m verba ip sa l a t in e
allata e s t , qua P a la e s tra e L a tin a e f a s c i c u lu m red d ita afferuntur, se d e t ia m n o t a e m u s i c a e
p r i m u m h u j u s a n n i p r a e n u n t ia s t i. Q u e m li- a p p o n u n t u r . Praeterea c o n s i l i u m fa b u la r u m ,
b e ilu m m e n s e aprili accepi Q u i m ih i d u a b u s ut « H a n s e l i et G re tula e» in la t in u m v e r t e n
de c a u s i s pe r p lacu it, p r i m u m q u o d illa m e p i s darum m ih i m a gnop ere l a u d a n d u m v id e t u r
t u la m Sacrae C o n g r e g a t io n is , qu ae e s t s t u e s s e . E st a u t e m h a e c pr im a natratio h u ju s
d io r u m u n i v e r s i t a t i b u s et s e m i n a r i i s pr a e po g e n e ris ab e i s G e r m a n o r u m lib r is, q u i pueris
s i t a m o d e r a n d is, no n solum com m em orasti p r o p o n u n t u r legend i, d e p r om p ta. T a m e n v i x
c o m m e m o r a t a m q u e e x p l a n a s t i , se d e t ia m c o q u i9 q u a m n o s tr a t iu m e9t, q u i n d e lec tetu r,
piosissim e adnotasti, deinde quod P a la e s c u m a u d it h a n c f a b e l la m e tia m a so c i e t a t e
tra m qu ae d ic it u r A dulescen tiu m , c o m m o d i s s i r ad iop b o n ica A n g li c a s u s c e p t a m e s s e q u a m v i s
m e c u m a u x i s t i t u m e x o r n a 9 ti. Q u a in re illa c o a r t a ta m qu in e t i a m dec u r ta tam .
potissim u m c a n t ic a l a u d i b u s e x t o lle n d a vi-
J o s e p h u s F l o r e n t i n u s M a r q u e s Leite, c i m u s . P r of e ss o r, Palaestrae L a
P a l a e s t r a e L a t i n a e M o d e r a t o r e s e x i m i o P r of e ss o ri V i c t o r i o D ' A g o s t i n o
aestim ation em l ib e l l o r u m m e o ru m In c o m in p r i m is p e r ju c u n d a m i h i s o c i is q u e f u e i u n t
m e n t a r iis t u is n o b i l i s s i m i s f a c ie n d a m curare tua o p u s c u l a , q u i b u s « s e c u n d u m natu ra e ra
v e li s , q u a m o b rem e d i t o r i b u s s u a s i ut tibi t io n e m » q u ivis alum nu s lin g u a m l a tin a m
e x e m p la r m i t t a n t . H o c t a m e n addere n e c e s s e d isc e r e p o t e s t q u i n prlu9 e x ter a s n o v e r it l i n
e st h o s l ib e l l o s apud b ib li o p o l a s n o n v e n ir e , g u a s n e q u e s in g u la r e m m a g istr i operam et
se d p e t e n d o s e s s e ab I n s t i t u t i s qu ae a p p e lla n d o c tr in a m a d h i b e r e debeat.
tur « N a t u r a e R a t i o n i s » ( A n g l i c e « The N a t u r e R a t i o n e m v e s t r a m n o strae h u ic aetati m a
M e t h o d I n s t i t u t e s » ) et i n v e n i u n t u r in du ode x i m e ap ta m h a b e m u s , n a m ii qui illam Inse-
c im Europae u r b ib u s , id e s t A m s t e l o d a m i , quentur g r a m m a t ic a m et l in g u a m l a t in a m
Bruxelli9, H a u n ia e , H e l s i n g i i , H o lm i a e , L e n i p s u m q u e R o m a n o r u m c u l t u m a m p l i s s i m o et
d in i, M e d io l a n i , M o n a c h i i , O s l o a e , P arisii9, j u c u n d i s s i m o m o d o p e r c ip ie n t et e d is c e n t .
T u r ic i, V in d o b o n a e . H o c a n n o praeter e d i t i o Quod tanta d i l ig e n t i a , so lle r tia ac rei
nem D a n ic a m p r o d ib it e d i t io G e r m a n ic a , t r acta n d ae periria lin g u a m c u lr u m q u e l a t in i m
H o l l a n d i c a , S u ec ica . V a le , vir d o c t i s s i m e . a l u m n o r u m c a p tu i f a c ile m j u c u n d u m q u e effi
S c r ib e b a m H a u n i a e pridie N o n . O ct. a n n o c it is vel m axim e g a u d em u s voblsq ue gratula
M DCCCCLIX. mur. V a l e , h u m a n i s s i m e vir.
Scr. a. d V III k a l. n o v . a. M C M L I X .
J. M. M ir C. M. F. J o a n n i H . O erberg,
d o c t i s s i m o l a t in a t is m a g ist r o , s. p. d. M . M. E c lo g a rio ru m C u rato r
Quam ad me m i9i9ti e p i s t u l a m die VI
m e n s e o c to b r i d a ta m lib en ti a n i m o legi. Sed Barbastro.
COMMERCIUM
S i n g u l a r e m ce p i v o l u p t a t e m , o p t i m e vir, c u m l i tt er ae t u a e m i h i s u n t
r e d d i t a e q u i b u s a p t i s s i m e m o n s t r a s t i q u o m o d o v o c e s molino de viento - moulin
à vent, molino de agua - moulin à eau i n l a t i n u m e s s e n t r e d d e n d a e .
In t h e s a u r u m i g i t u r l i n g u a e l a t i n a e « a q u i m o l i n a » et, u t V i t r u v i o r e v e
r e n t i a m h a b e a m u s , f o r t a s s e « hi d r a l ë t e s , ae, m.» a d v o c e m molino de agua
l a t i n e d e s i g n a n d a m r e c o n d i d e b e n t , et ad e x p r i m e n d u m molino de viento « v e n
timolinam, ventim olam » indu cam u s.
C e te ru m «ventimolam» in o p u s c u l o c ui N o va et Vetera e s t i n d e x , p.
39-40 olim ad hib ueram .
U t a d h u c fecisti, ci me, vi r, l i n g u a m l i t t e r a s q u e l a t i n a s i m p e n s i u s i n v e s
t i g a re p r o s e q u e r e , q u o et a n i m u s t u u s h u m a n i s s i m a r e p l e b i t u r v o l u p t a t e
n o s q u e t u i s i n v e s t i g a t i o n i b u s et t u a d o c t r i n a d u c e s ac r ecreabi s.
Scr. m. d e c e m b r i , a n n o 1 95 9, B ar b a s t r o .
J. M . “ M i r , C. M . F.
SOCIORUM Q U A E S IT IS ET EPISTULIS R E S P O N S A D A N T U R
A rtaxonem . C. A . — Q u o d t a n t u m laborem m ilia e x p r im e b a n tu r ; aqu ila ve ro erat «sig
I m p e n 9 a m q u e operam in c o n f o r m a n d o 9 a l u m num » totius legionis. « V e x illu m » —quod
n o s t u o s c o n t u l i s t i q u o d q u e et i llis et t ib i q u a s i q u a n d a m cru cem referebat c u m p a n n o
g r a t u s fu it n o v u s C u r s u s C C C l in g u a e la t in a e qu adro p r a e p o s i t o — e q u i t a t u s erat proprium.
a d d i s c e n d a e m iru m in m o d u m g a u d e m u s . U t fa c itis, littera s l a t in a s am are e t e xcolere
D A C T Y L O G R A P H U M
e p i s t u l a s ad a m i c o s r a p t i m s c r ib o et q u a e ad n e g o t i u m et officium m e u m
spectant q u am celerrime expedio.
6. C u m p r o p o s i t u m m e u m e m e n d a e m a c h i n a e s c r ip t or ia e e x s e q u i v e l
l em, a d d a c t y l o g r a p h o r u m d o m u m m e c o n t u l i , u b i o m n i b u s s a l u t e dat a, ad
rei c u r a t o r e m 5 accessi, q u i m a g n a me h u m a n i t a t e e x c e p i t et v a r i a m a c h i n a
r u m g e n e r a 6, d o m o r u m i n s i g n i a 7 e a r u m q u e e x e m p l a r i a 8 m o n s t r a v i t ; e x q u i
b u s m i h i a d m o d u m p l a c u i t a d res off ic ii 9 p er f i c i e n d a s q u a e H i s p a n o - O l i v e t -
t i a n a i n s c r i b i t u r . D u m a u t e m c o l l o q u i m u r m u l t a ille m e m o n u i t m a n d a t a q u e
dedit ut m ach ina m scriptoriam tractarem diligenter.
7. Q u a e v e r o p r a e c e p t a m e n t i i n h a e s e r u n t , h a e c s u n t p r a e c i p u a :
—p u l v i s c o t t i d i e p e n i c u l o p l u m e o 10 a m a c h i n a e s t e x c u t i e n d u s ; n e a u t e m
p u l v e r e c o n s p e r g a t u r , d a c t y l o g r a p h u m i n t e g u m e n t o 11 s e m p e r e s t c o o p e r i e n
dum.
—u n o s e m p e r t e n o r e et u n a i m p u l s i o n i s vi m al l eo los p u l s a e o s q u e l e n i
t er d e p r i m e .
8. C u m a u t e m d o m u n i m e c o n f e r r e m M a r c u s a m i c u s m i hi o b v i u s f a c
t u s est, cui c u m l aetitia g e s t i e n s d a c t y l o g r a p h u m m e e m i s s e d i x i s s e m —ipse
v e r o c u m n o n t a n t u m m a c h i n a e t r a c t a t i o n e m n o s s e t s e d et m a c h i n a r u m esset
r e p a r a t o r —, in s i n g u l i s d e s c r i b e n d i s et e x p l i c a n d i s m a c h i n a e s c r ip t o ri a e p a r
t i b u s d u c e m et m a g i s t r u m se fore p e r a m i c e p r o m i s i t . D o m u m i g i t u r i n g re ss i
a d d a c t y l o g r a p h u m a s s e d i m u s e j u s q u e d e s c r i p t i o n e m ita di ges si t :
9 H a e c est m a c h i n a s c r i p t o r i a H i s p a n o - O l i v e t t i a n a 20—n o v u m q u i d e m
exemplar Domus, « L ex i co n 80» d i c i t u r , q u a e uti v i d e s v er e c a t a p h r a c t a 21
e s t —; l i t t e r a r u m t y p o s in e x t r e m i s v e c t i b u s 22 m o b i l i b u s c ael at os h a b e t ; q u i
v ec te s, c u m hi mal leol i c o m p r i m u n t u r , s t a t i m e x c i t a n t u r et t y p i in c h a r t a d e
s c r i b u n t u r o p e t a e n i a e 23 co lo re i n t i n c t a e . S i n g u l i s d i g i t o r u m p u l s a t i o n i b u s
c y l i n d r u s 24 et t a en i a u n o s p a t i o ad s i n i s t r a m p r o c e d u n t , c u m a u t e m v e r s u s
c o n s c r i p t u s est, c a r r u l u s 25 a d l aev am d e f e r t u r u t alia d u c a t u r linea.
10. M a l l e o l o r u m v i d e s et p i n n u l a r u m s e r i e m (lj, et in i nfima p a r t e s p a
t i o r u m v e c t e m M; c u m a u t e m p r i m a l itt er a g r a n d i b u s l itteris es t s c r i b e n d a
p i n n u l a , q u a e ad s i n i s t r a m *2 et a d d e x t e r a m *25 est, d e p r i m i t u r : q u o d si v o x ,
i n d e x , s e n t e n t i a g r a n d i b u s li tt eri s s c r i b e n d a s i nt , alia j u x t a es t s t a t i v a « m a
j u s c u l a r u m » p i n n u l a *3; h a b e s e t i a m r e d i t i o n i s p r e s s o r i o l u m *4 ut, si q u i d
* 1 s p a t i o r u m ve c t i s barra de espacios
* 2 pinn ula g r a n d iu m litterarum tecla de las m ayúsculas
* 3 pinnula majusc ularu m stativa tecla fijam ayúsculas
* 4 r e d i t i o n i s [ r egr e ss us] , p r e s s o r i o l u m tecla de retroceso
* 5 c l a v i c u l a col or i s t a e n i ae indicador del color de la cinta
* 6 c a l cu l a t o r i s d e c i m a n i r e t i n a c u l u m fijatopes del fabulador
* 7 m a n u b r i o l u m l i n e a r u m , m. I n t e r s p a t i o r u m palanca espadadora interlineal
* 8 caput laevum cylindri cabeza izquierda del rodillo
* 9 o r b i cu l u s c onexi oni s botón del embrague
* 10 cla vi cul a s ta t i v a i n t e r s p a t i o r u m palanca del cambio de interlineación
* 11 vecticulus solvendo carrulo palanca para soltar el carro
* 12 vecticulu9 m a r g i n u m a u t o m a t o r u m palanca de los m arginadores automáticos
* 13 m arg in um retinacula marginadores
* 14 spa tiorum indiculus indicador de espacios
* 15 chartae sustentaculum apoyo, repisa del papel
* 16 cylindrus rodillo
* 17 pressorium p ri u s chartae aprietapapeles delantero
* 18 vect icul us m a r g i n u m palanca de los marginadores
* 19 caput d e x tr u m cylindri cabeza derecha del rodillo
* 20 ve c t i s s o l v e n d a e c h a r t a e palanca sueltapapel
* 21 v ect i s p r e m e n d a e c h a r t a e barra pisapapel
* 22 g l o b u l u s c a l cu l a t o r i d e c i m a n o a u f e r e n d o anulador de los topes del tabulador
* 23 globulus marg inib us auferendis sueltamargen y párrafo
* 24 c a l c u l a t o r i s d e c i m a n i g l ob u l i teclas del tabulador decimal
* 25 pinnula dextra majusc ular um tecla dcrecha de las m ayúsculas
N ova et Vetera 33
in h i s m a l l e o l i s d e s i g n a n d i s q u i a ex s i n g u l a r i (d e copias)]: « t r a n s c r i p t i c i u s » e s t ' p e r t r a n s
eorum forma globulos exprimere videntur- c r i p t i o n e m t r a n s c r i b e n d o , e x s c r i b e n d o f a c t u s ’.
« D e c i m a n u s » est ad d e c i m u m n u m e r u m p e r 27. t r a n s c u s a e x e m p l a (ejem plares, copias
t i n e n s ; V a l l a u r i , M a r i a n o , Ba c c i a l i i q u e i t a calcadas, sacadas a calco]: c u m « c u d e r e » si t
decim al i n t e r p r e t a n t u r : « d e c i m a n u s , d e c u m a 'pulsare, tundere', «t ran sc us a ex empla» e r u n t
n us ». — «Calculator» es t qui r a tio ne s confi i l l a fol ia, i l l ae c h a r t a e q u a e u n o i c t u , d u m i n
cit , e a q u e v o x a M a r t i a l e u s u r p a t u r e t re| dactylographo sc r i b i s , t u n d u n t u r et ope
bene consonat. tr an s c ri p ti c ia e c h a r t a e t r a n s c r i b u n t u r (de his
* 7. M A N U B R IO L U M I N T E R S P A T I O R U M {palan v o c i b u s cfr. F o r n a r i u s - A v e n a r i u s , A lm a
ca espadadora in te rlin ea l]: « m a n u b r i o l u m » e s t Roma, 2 4 ( 1 9 3 7 ) 4 5 e t J o v e u s , Ibidem, 14
'p a r v u m m an u b ri u m : quo aliquid m a n u t e n e ( 1 9 2 6 ) 49).
De varia M. T. Ciceronis
epistularum inscriptione
B I B L I O G R A P H I A
T o f fa n in . G iuseppe — L 'A rca d ia . Sa gg i o S t o M a n fre d i) (pp. 4 3 -4 8 ). VI. Il solo moderno
rico, 3 e d i z i o n e . N i c o l a Z a n i c h e l l i Ed i t o r e , d'Italia: Francesco M o n ta n i (pp. 4 9 -5 6 ). VII.
Bol ogna, 1958. Risposta al M o n ta n i (G irolam o B aru ffa ld i (pp.
5 7 -6 2 ). V ili. I grandi A rca d i (I l G ravina) (pp.
V e l u t c o m p e n d i u m et s u m m a hi st oria e 6 3 -7 2 ). IX . I grandi A rcadi (Scipione M a ffe i)
l i t t er a r i a e de A r c a d i a o p u s hoc. C l a r u s i n re (p p . 7 3 -8 4 ). X . I grandi A rcadi (L . A . M u r a
h i s t o r i c a vi r G. T o f f a n i n q u i i n v u l g u s j a m tori) (p p . 8 5 -9 6 ). X I . Girolamo T agliazucchi (Il
e d i d e r a t l i b r u m Storia d e ll’Umanesimo, e t q u i genio delle lingue e l'idea dell' ottim o) (pp. 97-
d e m simil e a l iu d o p u s L'E redità del R inasci 104). X I I . Del latino (p p . 105-116). X l l l . Due
mento in A rcadia, n u n c t a n d e m h a n c s c r i p t i o Italiani non sedentari (L 'A b a te Conti ' (pp. 117-
n e m L 'A rca d ia t e r t i u m edidit. Edit io a u t e m 124). X I V . Due Italiani non sedentari (P. 1.
h a e c n o b i l i o r a t i o n e d e S c i p i o n e Maf f el , d u o . M artello (p p . 125-136). X V . La scoperta della
bus ab ejusdem obitu interjectis saecuiisi letteratura italiana (G iulio Cesare Becelli) (pp.
adaucta. 137-144). X V I . La scoperta della letteratura ita
In duodeviginti capita totu m opu s a p t i s liana ( Il B aretti) (pp. 145-150). X V IJ . Lo scio
s i me , h a c ver o r a t i o n e , d i v i s u m a p p a r e t : I. pero della lingua (p p . 151-158). X V I I I . Il grande
Italia e Francia nel Classicismo del Seicento (pp. A ssente (pp. 159-164).
5-2 1 ). U. Il Padre Bouhours (pp. 2 3 -3 2 ). IH. Il C o n c l u s i o ( pp. 165- 178) e t a p p e n d i x (pp.
Padre Ettorri (pp. 0 3 -3 6 ). IV . La rivolta degli 179-208), de S c i p i o n e Maf f ei o r a t i o , t a n q u a m
A rca d i M inori ( I l M archese O rsi) (pp. 3 7 -4 2 ). operi9 h u j u9 m o d i f a s t i g i u m .
V. La rivolta degli A rcadi M inori (E ustacchio P hiloponus, C. M. F.
PER O R B E M
P. A n d r e a s l o q u u n t u r et s c r i
H a b e r i , S V . D. bunt.
— Hoc vertente L e c t o r e s ne
a n n o P. A n d r e a s u n u m fere l ib el
H a beri, S. V. D. lum P a l a e s t r a e
— q u e m l eg en t es Latinae legant
Palaestram L a t i ubi Avenarius
nam A v e n a r i u m non ad si t , si ve
norunt— com nova verba c u
mentariorum nos d e n s , s iv e ab al i
trorum assiduus is p r o p o s i t a ad
et i l l u s t r i s s c r i p obrussam exi
tor, ab i n i t o S a g en s , s iv e aliis
cerdotio diem a n proponenda re
niversarium qua q u i r e n s , si ve n a r
dragesimum m e n ra tiu nc u la m aut
se f e b r u a r i o c e l e historiolam e x h i
b r a v i t . Et es t s a n e bens. His o m n i
quod omnes ve b u s a l i i s q u e de
h e m e n t e r c u m illo ca u si s, q u i a A v e
e x s u l t e m u s et n ariu s non modo
gaudeamus. I ps e s c r i p t o r e s t te-
enim S acerdotium ministerio optim e c u n d u s et in l i t t e r i s vel m a x i m e v e r
t u n g e n s c o m p l e v i t et l i n g u a m l a t i n a m s a t u s , s ed q u i a o m n i b u s a m i c u s es t
— « gl or iam s a c e r d o t u m » — s e d u l o e x c a r i s s i m u s et S a c e r d o t u m e x e m p l u m
c o l e n s mirifice d e c o r a v i t . d i g n i s s i m u m , a. d. VIII i d u s f e b r u a
In A l m a R o m a ev u lgand a m a g ri as i l l u m m e n t e et a n i m o pie c o m i
nopere laboraverat eosque c o m m e n t at i s u m u s , c u m e o q u e g r a t i a s Deo
t ar io s e x s t i n c t o s a u t n e m o a u t si q u i s m a x i m a s r e f e r e n t e socii f r a t r e s q u e
ille deflevit. Q u a n t a v e r o af fec tu s e s t libentibus animis conjungem ur.
l aet it ia c u m h a n c Palaestram Latinam C u m etiam n u n c L X X V an n o s
n a s c e n t e m p la ci d o l u m i n e vidit, q u a n n a t u s s a t i s val ea t, s p e r a r i licet ah
ta c u m a d u l t a m ! . . . Pa uc is e n i m l i n g ua o p t i m o a mi c o et b e ne m e r e n t i de
l at ina t am es t c o r d i q u a m A v e n a r i o ; l i tt er i s l a ti n is et i am in p o s t e r u m ej us
p a u c i t am v i v a c e m c r e d u n t et e x e m i n g e n i i h a u d p a u c o s f r u c t u s , si D e u s
plo s u o d e m o n s t r a n t ; p a u c i ita l at i ne i l l um i n t e r m o r t a l e s c o n s e r v a v e r i t ,
38 Jacobus Videra, C. M . F.
s c r i p t o r e s l at i n o s n o s c a n t et p e r s c r i p t o r e s l i n g u a m q u a illi usi s u n t . Q u a m
l i n g u a m — p e n i t u s ex i ps is s c r i p t o r u m libris p e r c e p t a m — d e i n d e t r a d a n t ,
i n f l a t a m i llam et m er e « t h e o r i c a m » g r a m m a t i c a e c o g n i t i o n e m d e v i t a n t e s .
M a g n i t a c i t e x e r c i t a t i o n e m illam q u a e x l i n g u i s v e r n a c u l i s sel ect ae o r a t i c n e s
in la tin u m c o n v e r t u n t u r Q u a m exercitationem o m nin o necessariam aestimat
illi q u i p e n i t u s h a n c l i n g u a m c o g n o s c e r e c u p i a t .
E a d e m t ere d i x i t S o r b o n n e n s i s D o c t o r L e j e u n e , q u i et a s s e r u i t t u m
d e m u m d i s c i p u l u m d i f f ic ul t at em a u c t o r e s l at i n o s l e g e n d i s u p e r a t u r u m c u m
l a t i n e c og it ar e di d i c er i t . Q u o d a u t e m u t flat n o v a p r o r s u s i n g r e d i e n d a s u n t
i tinera.
E t i a m de l itteris l at inis a p u d E u r o p a e g e n t e s a p p e l l a n d i s q u a e s t i o a gi
t at a est.
D o c t o r e s o m n e s l ae t i s s i m i e x c e p e r u n t n u n t i u m l a t i n u m q u e m S u m m i
P on ti f ic is J o a n n i s X X I I I n o m i n e m i s i t E m m u s . C a r d i n a l i s T a k d i n i :
S u n t q u i M u s a r u m melos p e r c e p e r u n t et o r a t i o n e ad st ri ct a a n i m i sensa
r e t t u l e r u n t . Dr. X a v e r i u s E c h a v e - S u s t a e t a ita d u l c i s s i m e c a n i t n a t u m nobis
Dominum:
« O m n i a r i d e n t : c a e l e s t i m u n e r e t el l us,
as pi ce , fit c a e l u m . Est tibi n a t u s A m o r » .
Ja c o b u s S idera , C. M. F.
B I B L I O G R A P H I A
de G a r l a n d e , et in r e n a t u q u i d i c i t u r l i t t e r a th e ti ope i n pr im i9 h o n o r e m , a n i m i m o t u s ,
Ortu9 hujus operis exarandi ab anno a d ju m en to iis in prim is qui in latin itatem
M D C C C C X X e s t r e p e t e n d u s , c u m So c i et a s i n v e s t i g a n d a m i m p e n se in c u m b u n t .
A c a d e m i c a I n t e r n a t i o n a l i s , i n c o n v e n t u Bru- M a r ia n u s M o l in a , C. M. F.
x e l l i s h a b i t o , L e x i c o n D u C a n g e refici const i*
t u i t . O p e r a m bel l o i n t e r r u p t a m r e d i n t eg r a r i
l i c u i t a u s p i ci i s »Offi ci nae Lexi ci m e d i i et i nfi L eg lise P a u l . — Une oeuvre de pricinema,
mae lat initatis Polonorum», Academiae Scien l'E nfide. Les N o u v e l l e s E d it io n s Debre9se,
t i a r u m P o l o n a e et c u j u s d a m Co n9 i l i i o p e r i b u s Pari9, 1958.
e d e n d i s cul J. S a f a r e w l c h , p r a e s t a n t i a u c t o r i Q u i V e r g iliu m poëtam am ant, inter se
t a t e v i r p r a ee s t . gratulari d e b e n t opere q u o d P. Legli9e, vir in
D i s s i m i l i s r a t i o ac v i a n e c e s s a r i o i n e u n d a c in em a to g r a p h ic a arte h u m a n a r u m q u e lit t e
e r at a b illa Lexici D u Ca n g e , in q u o a b a n n o rarum d isc ip lin a sc i te ve rs a tu s, eisdem offert.
C C C C X X V ad M t a n t u m scripta latina re Sim p le x ac m o d e s tu s ind ex, q u em operi auctor
cognoscuntur, d u m in novo Léxi co o m n e s adjunxit: «Essai d ' a n a ly s e film ique», ne in
fere t e x t u s pol oni l at i n e c o n s c r i p t i a n n o M sp eciem q u a n d a m rei e x tem p o r a lis et neco
a e t a t e p o s t e r i o r e s c o n t i n e n t u r . Ve r b a n a m q u e pinatae nos ind ucat. N i h i l longe aliud: op us
e t d o c u m e n t a ab a n n o M u s q u e ad M D V I sa n e scien tiftc u m , d lu tisslm ae m editationi
i n v e s t i g a n t u r , e t s i me di i s a e c u l i X V I voc es o b n o x iu m , q u a m v is n o v u m et audax. N a m
q u o q u e c o l l i g a n t u r . O m n e s t e x t u s In P o l on i a Dnus. P. Leglise p r im u s in ana ly9im seu
et a P o l o n i s s c r i p t i examini subjiciuntur, i n q u isit io n e m cln a m ato grap hicam , tanquam
q u o r u m i n d e x i n pag. V - X X 1 V p r o s t a t . i n st r u m e n tu m in v e st ig a t io n is ae sth e tica e et
R a t i o ac vi a F o r c e l l i n i a n t e o c u l o s h a b e criticae textuum litterariorum, prim um A e
t u r , c u j u s Lex i con , c u m o p u s e st , T h e s a u r o neldos librum s u m m is it .
Latinitatis Mo nacensi c o m pl e tu r atque locu H ac ratione c in em atog raph ice inquirendi
p l e t a t u r . M e t h o d u s se u r a t i o h u j u s o p e r i s i n et e x plica nd i opera scriptorum, V ergilius
eo c o n s i s t i t ut n o n o m n i a e x e m p l a c u j u s q u e d ilucid e videtur m o tu m 9eu prospiciendi m o
v ö c i s s u p p e d i t e n t u r , sed p r a e c i p u o r u m e x e m d u m c u ju s d a m narratoris ex more servavisse;
plorum op e omnes vocabulorum sensus, qui prosp ec tu s persim iles su n t m o tib u s ma
st r uc tu r a s verborum, locutiones ab usu sc ri p c h in a e c in em a togr a p h ic a e, c u m haec profecto
Bibliographia 47
nlhll aliud exster q u a m m a g n u s quasi ocu lus vivum, studia et curas superantem hujus
arte aftabre factus. Quam ob rem auctor saeculi vicesimi in quo artes mechanicae
Ae ne id a appellare n on d u b i ta t o p u s «pr aecl - conspirare videntur ut h o m in u m animi ab
nematographicum» A r d u u m s a n e m u n u s P. o m n i societate veteris c ul t u s classici fa ces
Le gl i se s u s c e p i t in explicanda in dole artis sant.
• visualis» vergilianae, q u a m cln a m at o g r ap h i - Dni. P. Legl i se o p u s in de li cii s er it et
c a r a v o c a t , c u m h a n c re v e r a I n t e l l e g a t p e c u bonarum litterarum c u l t o r i b u s e t c r i t i c i s et
liarem virtutem seu ingenium poëtae ad p r o f e s s o r i b u s e t Iis q u i i n a r t e m e t r e m c i n e -
c r ea n d as et fingendas sc a en a s eas que o m n i b u s matographicam incumbunt. Et utinam in
vi sus opibus et m ed iis q u a m vivissimis p in viris litteratis inveniantur qui analysim
g e n d a s et e x p r i m e n d a s , v a r i i s « p l a n i s » , u n d e cinematographicam fortunate applicent reli
prospectus oculorum pateant scite juxta q u i s A e n e i d o 9 l i b r i s et o p e r i b u s v e r g i l i a n i s .
naturam «plasticam et psychologicam» cu- M a r ia n u s M o l in a , C. M. F.
jusque scaenae distributis.
I n c i p i t i b u s III X t auctor subtilissim am
E. M a r t ín e z M árquez , S. J. — Vigencia del
e xp lic ationem seu c o m m e n ta r iu m p r i m i Ae-
Ratio Studio rum de la Compañía de jes ú s. —
neidos libri exhibet: Prooemium (v. 1-11);
Co l eg i o d e B e l é n , La H a b a n a , 1 9 5 7.
A e o l i a n t r u m (v. 12-87); C o o r i t u r t e m p e s t a s
(v. 88- 156) ; L y b l a e l i t u s ( v . 157-222); A e n e a s E n t h e s i s s e u a r g u m e n t u m q u o d a u c t o r ad
Venerem parentem invenit (v. 2 2 5-417); F a c u l t a t e m P h i l o s o p h i a e et L i t t e r a r u m P o n t i
A e n e a s i n u r b e C a r t h a g i n e (v. 4 l 8 - 4 3 8 ) , J u n o ficiae U n i v e r s i t a t i s C a t h o l i c a e X a v e r i a n a e i n
n i s a e d e s ( v . 4 5 9 508) ; A e n e a s D i d o n e m a d i t urbe Bo go t a rettulit ut «Rationem Studio
( v. 5 0 9 656); R e g i n a e c o n v i v i u m (v. 6 3 7 756) . ru m » Societatis Jesu t a m q u a m o p t i m a m v ia m
A b s i t —i n q u i t a u c t o r — u t e x h a c e x p l i c a seu m eth o d u m ad rite er u d ie n d o s et i n s t i
tione cinematographica nimis celeriter et tu e n d o s a lu m n o s proponeret atq u e vindicaret.
in co ns ul te in u n i v e r s u m q u a s i t h e o r i a stili Thesis dividitur in partes t res, q u a r u m
Ve r g i l i i deducatur; tamen hu ju sm o d i ratio in prima de o r i g i n e «Rationis Stud iorum »
a r c e m v e r g i l i a n a m , q u a e o c u l o r u m a c i e e t vi agit a u c t o r j a m r e m i n d e a l t i u 9 r e p e t e n s a b
nititur, satis demonstrat. Hoc enim velut illo saeculo XVI p e r s c r u t a n d o i n d o l e m 'et
tentamine translationis cinematographicae c o n d i c i o n e m s c h o l a s t i c a e i n s t i t u t i o n i s S. I n
ostenditur rerum aestheticarum comprehensio n a t i ! Lo y ol a ; a l t e r a p a r s q u a s i e x a m e n exst Rt
et expres si o vergiliana pe rsi m ilis esse arti totius «Rationis Studiorum», cujus natura
c i n e m a t o g r a p h i c a e H a c r a t i o n e e t vi a P. Le- m i n i m e «sc i en t i f i c a» v i d e t u r —c u m e r u d i t i o
gl i se a c u t e s i g n i f i c a r e a u d e t q u a e f r a g m e n t a p r a e s e r t i m n o n i n t e n d a t u r — se d p o t i s s i m u m
n o n d u m per fecta et a b s o l u t a p u t a v e r i t V e r g i «practica», c u m vere h u m a n a animorum In
tio Studiorum » S ocietatl9 Jesu perenni v i et PiGHl, G. B. — / ritm i e i metri della poesia lati
virtu te tot a liis m e t h o d i s - q u a m v is recen- na. La Scuola Editrice, Brescia, 1958, 2 2 0 p
t i o r l b u s — merito longe praestabit.
O p u s q u o d l e c t o r i b u s no s t r Í 9 h o d i e m a n i
H erm in iu s M o lin a , C. M. F. b u s v e r s a n d u m p r o p o n i m u s , o b r a t i o n i s ac
viae novitatem, studiosos m e t r i c a e l at i n ae
r e c o g n o s c e r e et r e t r a c t a r e c o g i t m o d u m h u j u s
De R o m illy J a c q u e l in e . - La crainte et l'an-
d i s c i p l i n a e ex i n s t i t u t o e t m o r e t r a d e n d a e et
goise dans ija théâtre d'E schyle. — Les Belles
ediscendae.
Lettres, Paris, 1858.
E x i m i u s Prof. B o n o n i e n s i s J. B. P i g h l rem
P le niorem et d octiorem d is q u is it io n e m e x o r d i t u r a d i s t i n c t i o n e r h y t h m i et ve r si f i c a
lectorum c o g n i tio n i praebem us, a u s p ic iis t i o n i s: « R h y t m u 9 d u n t a x a t u n u s , ve r s i f i c a t i o
Officii N atIonali9 I n v e s t ig a t io n is Scientificae n e s q u a m p l u r i m a e » . S u b h u j u s f o r m u l a e luce
in lucem e d ita m et a c la r issim a Magi9tra et novitate, auctor c u r s u m versificationis la
S o r b o n n e n s i J. de R o m i l ly de «timore» exara t i n a e pr o s c h o l i s t r a d e r e c o n t e n d i t et in p r i mi s
tam . T im o r - hic a n im i m o t u s — praeter c e v e r s i f i c a t i on i s p o ê t a r u m q u i f r e q u e n t i u s in
teros s a e p i s s im e su b varia sp ec ie s o l l ic i t u d i a u l a l e g u n t u r , q u a m q u a m h a u d i gnobi l i s l o
n is, m etu s, a n x i e t a t is , angoris, form id in is, c u s m e t r i c a e g r ae c a e r e l i n q u i t u r , i m m o et
pa v o r is in operib us A e s c h y l e i s interest. r e c e n t i or i .
m u s i c i s n o t i s e x c e p t i *, l u c u l e n t a r e c e n s i o n e Lu c r e z io . De Rerum N a tu ra , l ib r o III. I n t r o d u
cr it ica et b l b l l o g r a p h i c a p r a eb i t a , t r i g i n t a t res z i o n e , v e r s i o n e , t es t o, c o m m e n t o , a c u r a
scriptio ne s m usi ca e coll ig u n tu r Tritoni, H o f
di O n o r a t o T e s c a r i . S o c i e t à E d i t r i ce I n t e r
haimer, G r i e g , C h o p i n , J. W a g n e r ipsiusque
j . B. F i g h i . n a z i o n a l e , T o r i n o , 1958.
l i br o e m o l u m e n t u m . P r a e c i p u a v e r o e j u s v i r c og i t a t u i u l t r o n e o p o p u l o r u m , q u a m e t t e s t a
tus n o s t r a s e n t e n t i a h a e c e s t ut , i n t e r t o t t u s e9t s a e p e s a e p i u s in Evangelio jesús
d i v e r s a s q u e n o t a s h i s t o r i c a s , t op o g r a p h i c a s , Chrí9tus.
b i o g r ap h i ca s , p h i l o l o g i c a s , l e c t o r i n o n deficiat j a m vero, c l a r u s vi r J. S t a u d i n g e r ho c n o
s t u d i u m d i s c e n d i a t q u e u l t e r i us i n l i br o l e bi s o p u s offert, q u o d c o n c e p t u u m a l t i t u d i n e
gendo prosequendi. Neque vero hoc causa licet abundet, haud s c i l i c et tractatus est
caret: a u c t o r e n i m p r a e t e r i l l u m, q u e m d i x i scientiae metaphy9icae, ne q u e in auctoris
mus, p e r ju c u n d u m stilum, m en t e m praebet m e n t e p r o p o s i t u m f ui t u l t r a m u n d a n a s excu
satis a cu t am atque in rebus h u m a n i s bene t ie ndi t ene br as , ope s t u d i o r u m s ci en ti ae reli
versatam. gionu m c om pa rat ar um . Eidem potiu s prop o
Nam in doctrina tradenda non tantum s i t u m e st id e x p l i c a n d i lectori, q u o d p r a e c i
e m in e t claritate, eruditione r e ru m q ue s c i e n p u u m a t q u e p r i m a r i u m n e g o t i u m c a p i t i n ea
tia, s e d i n s i n g u l i s e x p l i c a n d i s s u u m e f f u n d i t quaestione, q u a m sapientes vocant D as Jen-
anim um suamque in dicendo urbanitatem. seit qu od ul tra e9t (el más allá): i d est,
V e r u m p 9 y c h o lo g u m e t q u a s i p h i l o s o p h u m ostendendi f i nem ubi humana terminatur
H. Paoli a p p e i l e m . Q u o d q u o f a c i li u s p e rsp i- exsistentia.
ciam us, haec sin t e x e m p l o , ex c a p i t e cui E n t i bi libri i nd e x : I. El hecho del más allá
i n d e x « A c e t u m I ta lic u m » d e c e rp ta , v e r b a d i l i ( pp. 9-63). II. La vida terrena proyectada a la
g e n t e r p e r p e n d a m u s : »Le sel i t a l i q u e e s t l'e x luz del más allá ( pp. 64- 104) . Il i. Entre dos
p r e s s i o n n a t u r e l l e de l ’e s p r i t d ' u n p e u p le q u i , mundos ( 1 05 - 15b). I V. La vida eterna ( pp. 157-
a y a n t v é c u 9 0us les a rm e9, n ' o u b l i e pa9 q u e 220). V. La muerte eterna (pp. 221- 287) VI.
la p a r o le a u s s i e s t u n e a r m e ... C h a q u e p e u p le El misterio de la predestinación ( pp. 289-363).
se r é v èle l u i- m é m e d a n s sa m a n i è r e de p l a i s a n
ter: l’e 9 p r i t f r a n ç a is , u n é t r a n g e r p e u t le 9aisir,
F e lic ia n o S p e ra n z a . — Per la tradizione testua
m a i s n o n l 'a s s i m i l e r . . . L ’e s p r i t de R o m e se
le e scoliastica dell’Achilleide di Stazio. Es
mêm e est rom ain».
t r a t t o dagli »At t i » d e l l ' A c c a d e m i a Pont a-
A l o isiu s Brasero, C. M . F.
n i a n a , N u o v a Se r i e - V o l u m e V i l i .
Pa r i s , 95, B o u l e v a r d Ra s p a l i . F u n d a c i ó B e r n â t M e t g e . B a r c e l o n a , 1959.
A N N . VI - (FA SCI) - N. 21 M. M A R T I O A. M C M L X
LECTI B THIU.h
muni
Triclinium intremus —
hortatur n o s F l a v i u s — q u o d
a m p l u m videtis es se c o n c l a v e .
Tres hi lecfi tricliniares v o c a n t u r et ad latera m e n s a e q u a d r a e apponuntur; unum
latus liberum est — ut videtis— q u o datur locus m e n s a e ministrantibus.
summas, ad dext ram imus, medius in medio;
Ad Ia e v a m intrantibus est lectus
summus, medius, imus. Lectus medius
tres q u o q u e sunt loci in u n o q u o q u e lecto:
— qui advers us n os es t — m a x i m o in h o n o r e h abe t ur et in e o locus imus « c o n s u
laris» vocat ur: q u e m qui inter c o n v i v a s di gni tat e excellit, oc c up at ; in aliis lectis l o
cus summus p raes tanti or esse s o le t qui ad c a p u t lecti — ad fulcrum— est. Lecfi to
ris seu culcitis instruuntur, quibus pulvini et stragula singulis c o n v i v i s imponunt ur.
In lectis tricliniaribus n e q u e s e d e m u s n e q u e prorsus j ac e mu s , sed ita corpus
c o n f o r m a m u s ut pars corporis inferior j ac e at , superior v er o supra pulvinum cubito
sinistro i nni xa a l i q ua n t um sublevet ur et dext ra ad c a p i e n d u m cibum sit libera.
Nu n c a u te m — narrat Fl a vi us— in mo r e s nostros induct um est stibadium seu
sigm a — lect us lunatus f ormam medii circuli h a b e n s — q u o quidem h a ud pauc i
utuntur pro triclinio seu tribus l e c
apponere cenam presentar la cornila tis e x q u o m e n s a e r o t u n d a e magni
dare cenam A u lo ofrecer una comida a A ulo in Urbe aestimantur. O r d o ve r o in
triclinium sternere preparar el comedor
stibadio a c c u m b e n d i alius est a t
accumbere recostarse, reclinarse
q ue in triclinio; nam honoratior
accubare estar reclinado, recostado
locus in cornu d ex tr o est, s e c u n
praebere c e n a m t r ib u s ferculis
presentar una comida cotí tres platos dus in cornu sinistro primus, d ei n d e
C u m s a t u r est v e n t e r , c a n t a t q u i c i i m q u e l i b e n t er proximus huic sequuntur tertius,
bien canta M a rta , después de harta quartus, ceteri. Quorum d i s cu m
C u m s a t u r e s t teles, se t o t u m l a m b e r e g a u d e t bentium numerus multiplex, secus
bien se lame el gato después de harto
a t q u e in triclinio, esse solet.
54 LA TR O N ES N O C T U D O M U M IRRUMPUNT
Vobi s a d u l e s c e n t i b u s , q u i b u s c u m e a d e m mi hi s e r m o n i s
l at i ni s t u d i a c o n j u n g u n t , v e r a m h i s t o r i u n c u l a m n a r r o -
Cum bello p roxi mo t ota fere Europa san gui n e junctos». C o m m o t a mulier p u e
orderet, in horreo vini pyrobolis semiruto rum orbum, frigentem et f ame fere e n e c
mater q u a e d a m j a c e b a t vili t e g u me nt o tum d om u m invitat ac materna fovet
c on t ec ta. Una cum tot aliis miseris, re cura. Sed Vilfridus e am vix habere, unde
licta d o mo , per nives et frigus hibernum prolem suam alat animadvertens , gratias
in Ge rmani am o cc i de nt e m prof uga ad agens: «Inveniam certe rusticum, apud
n o v a m patriam q u a e re n da m vel ae g r ot a quem m a n e a m et cui operer. N o l o libi
emigraverat. Nemo m o r i b u n da e adest amplius oneri esse».
nisi Vilfridus filius d u o d ec i m annorum. Cum se v i ae dedisset, incidit forte
«Or a mecum», inquit ae g r e respirans, in a d ul e s ce nt em natu majorem, quem in
«ut Deus mihi iter extremum, q uo d sum fuga p a ul o ante c og no r a t . Q u i subsistens
ingressura, facilius placidiusque reddat». quaerit: « Q u o tendis, puer?». — « Q u a e
Vilfridus suppresso d o l o r e orat cum c a ro, cui o p er a m l oc em» respondet Vilfri
rissima parente. Q u a e subito eum intuita dus. At ille: «Melius quid novi». Admiratus
m a nu q u e ap p r eh en sa voce interclusa puer sciscitatur, quidnam h o c melius in
leniter dicit: «Fili, cras orbus eris. Cum tellegat. — Q u i d ad te? infert. Prose
mortua fuero, cl a u d e mihi oculos, ora quitur igitur Vilfridus iter, frustra januas
pro me et c o n f u g e ad materteram, q u a e multas pulsat... C a d e b a n t nives, aura
tui curam habebit». 3am inter singultus frigebat. «Mater carissima», orabat, «mit
et gemitus: «Nate», inquit, «mane pius et te q u a es o , qui me domi excipiat. Ecce
probus, cave, c a v e seductores». Illacri nox incubat n ec mihi est refugium».
mans Vilfridus: « M a n e b o , m a n e b o , m a Jamque auxilii spe fretus proximam pul
ter, pius et probus, c a v e b o seductores». sat portam. Egressus c ol o n u s et puerum
Tum moritura: «Deus tibi b e n e dicat»: frigentem intuitus perhumaniter: «Quid,
e a q u e cum dixisset, dum frigentes capiti puer, quaeris n o ct e instante?» Narrat
nati manus imponit, placidissime exspi sincere Vilfridus, quid mali sibi acciderit.
ravit. Tum c o l o n u s vere christianus: «Intra»,
Quid faciat orbus? Quis matrem inquit, «mane domi meae et sis mihi
prorsus incognit am sepeliat? Sed grato l o c o filii, quem bellum absumpsit». M a n
fortunae b en ef ici o accidit, ut homi nes sit igitur Vilfridus, c o l o n u m in horreo et
misericordes inveniret, qui matrem terrae stabulo adjuvit. Q u o d a m die vidit inter
inhospitali mandarent. Co nt in uo orbus opera a d ul e s ce nt em supra memorat um
viam ingressus in urbem secessit, ubi stantem a nte portam et quaerentem:
matertera habitaret. Sciscitabatur e m u «Estne rustica intus?». «In culina», res
liere forte praetereunte, ubi matertera p o nd et Vilfridus. «Ubi rusticus?», instat.
J oa n na incoleret. Responsum accepit — «Equum in urbe vendit». Jam iste:
e am ruinis sepultnm. Jom totus conster «Hem! Certe ma g n a m p ec u ni ae vim d o
natus Vilfridus: «Nescio», inquit, «quo mum referet?». — «Quid ad te», indig
con f ugi am, q uo ni am non habeo hic nans Vilfridus. «Hercle» ringens iste,
55
J o a nn i a m i c o Carolus s. d. p.
Hodie maximo cum g au di o , q uo d promisi,
c o m p l e b o tuisque desideriis, certo scio, p l ac e bo .
Litteris superioribus dixi me longius scripturum
cum Ce l s o n a m ( hispanice Solsona) advenissem.
Nunc, t empore q uo gessi feliciter Novitiatum
C o n s o n . T i m o r ; 8. D a s j u s j u r a n d u m . A d v e r
b i u m ; 9, Vocal l 9. Vi r . C o n 9 o n . Illis. C o n s o n . ;
10, P r a e p o s i t i o . V o c a l i s ; A e q u u s . C o n s o n a n s .
P r o n o m e n ; 11, M a r i s Ae g a e i insula. Cub o .
Praepositio; 12, Di l i ga s. F a c t u m . Agr i ; 13,
Disciplinae. C o n s o n a n s . Bestias
In perpendiculum: 1, Habuere. Vo c a l i s .
G e m m a m ; 2, P r o n o m e n . I. N o n a l i q u i ; 3, F a c
ta. N o n s u m . P r o n o m . ; 4, L i t t e r a e ver bi «Ire».
C o n 9 o n . G e n t e9 l n d i a r u m . P r o n o m e n ; 5, V o
cal i s. P e c u n i a . Vi r . A d i . C o n s o n a ; 6, Ar d e r e
(P erf.). C o n s o n . A e q u u s ; 7, I n s t r u c t u s . Fi ni s
b e l l i ( A c i n . ) ; 8, Scio. C o n s o n . F a c t u m ; 9, V o
cal i s. H i e r o s o l y m a ( deest littera). Por co. V o
cal i s. Consona; 10, A d v e r b i u m . Vocalis
In transversum. — 1, I r a. Vo c a l i s . G i g n i t ;
Oblectamentis. Pronomen; 11, A d v e r b i u m .
2, Venter. Altar ia Flumen Dalmatiae; 3,
C o s t a . A e q u u s ; 12, a d e r a s . F a c t u m . F i n i s ; 13,
Domini. Membra. Vi r; 4, Nomen Lit ter ae
F l or i bu s . C o n s o n . V e s p e r a s .
gr a ec ae . P i g r i t i a . C o n j u n c t i o ; 5, V o c a l i s C o n
s o n a n s . S i t i m h a b e o . C o n s o n . C o n s o n . ; 6, P e D o m in icu s M.a G u im e rà, C. M P.
cunia. Pronomen ( abla t.). D e u s ; 7, Adsto. Barbas tri.
57
pera c t o, o mni um p an d un tu r disciplinarum libri. M EI O P T I M I A M I C I
Hic enim erit nobi s l abo r per a n n o s tres. S u n t amici q u o r u m g r a ti s s im a
Res n o v a s multas h a b e o narrandas: Apud nos est sodalitas. Mihi a d s u n t a prima
esse Patrem q u e n d a m n ostr ae C o n g r e g a t i o n i s qui a e t a t e i n o m n i loco S i m u l i n aci e
c. M U C I U S
C. Muc i us , a d u l e s c e n s n o b i l i s cui
indignum videbatur po pul um roma-
n u m , t um l i b e r u m, a b Etruscis o b s i
deri, q u o r u m e x e r c i t u s s a e p e R o m a n i
fuderant, magno audacique aliquo
facinore dedecus ci v i u m vi ndi car e
cons t i t ui t .
Ubi in c a s t r a h o s t i u m veni t, in
c o n f e r t i s s i ma t u r b a p r o p e P o r s e n n a e
regis t r i b u n a l cons t i t i t . Ibi c u m sti
pendium f o r t e mi l i t i bu s d a r e t u r , et
sc r i ba, cum r e g e s e d e n s , par i fere
ornatu, multa ageret e u m q u e milites
a d i r e n t , C. M u c i u s n e s c i e n s u t e r Por -
s e n n a esset, se f o r t u n a e c o mm i t t e n s ,
scri bam p r o r eg e o b t r un ca t.
A regiis s at el l i t i bus c o m p r e h e n s u s :
« R o m a n u s sum, i nqui t , civis; C. M u
c i u m m e v o c a n t . Hos t i s h o s t e m o c c i
dere vol ui ; n e c ad mortem mi nus
paratus sum quam ad caedem. Et
facere e t pat i f or t i a r o m a n u m est
Ne c u n u s in te e g o hunc animum
gessi: l o n g u s p o s t me o r d o est i d e m
petentium de c u s . Proinde in hoc
d i s c r i me n acci nger e; f er r um enim
hostemque in vestibulo regi ae h a
bebi s».
59
S C A E V O L A
Ju liu s A n d ré s M a rq u é s
A l a b o n a e , i n Col l e gi o C l a r e t i a n o .
G e o r g iu s B ernet
Ce l s on a e .
61
corpus et mentem volo Sum sacerdos! E x ephem eride'cui titulus T I R O N E S , an. ¡I,
et Sacerdotem peramabo summum 1959, p. ¡V, Paulae, in Italia.
F r . Eustasius J M artín
a V. de Columna O. R. S. A
A l u m n u s Guineensis. Barbastri. C.
62
EX ANGLIA J O C O R U M
Infra sunt d e c e m ex c er pt a ex operibus
MANIPULUS
Horatii Flacci, quorum cui que deest unum v e r P a r r i c i d a confitetur. Patrem
bum sex litterarum. Prius dimidium omnium necavi...
q u a e absunt verborum ( e x c e p t o primo!) idem C onfessor: O r a sexies «Pater
est q uo d alterum dimidium verbi prioris; ita noster et Ave Maria» et c a v e ne
fit hujusmodi series: HOSTEM , 77JMNIT, h o c iterum facias.
• N/7ENS.
Highcliffe, F. J. H a m m e s
1. Q u i s i b i fidit, / d u x r egit x x x x x x .
2. Ille d a p e s l a u d e t x x x x x x b r e v i s . P ra ec ep to r anglus e l o q u e n
3. Q u i d h o c v e n e n i x x x x x x in p r a e c o r d i i s? tiae peritis5Ìmus: Q u i s h oc dixit
4. D a v u s , a m i c u m / m a n c i p i u m d o m i n o , e t frugi,
«Venio ut Ca e s ar em sepeliam»?
quod sit satis; hoc est, / ut xxxxxx putes.
5. Si c u i p r a e t e r e a v a l i d u s m a l e filius i n re
D is c ip u la s : Libitinarius, n o n
P r a e c l ar a s u b l a t u s x x x xx x , ne m a n i f e s t u m ne?
C a e l i b i s o b s e q u i u m n u d e t te, l e n i t e r i n s p e m Highcliffe, V. M c G u c k i a n
A d r e p e of fi ci osus.
6. Mi lesne Cra ssi conjuge barbara Julius: Cur umbellam tuum
xxxx xx m a r i t u s vixit?
a p pe l l as «Adamum»?
7. C o nt ra c ta xxxxxx aequora s e n t i u n t
J a c t i s in a l t u m m o l i b u s
T itus: Q u i a una e costis ei
8. Im p o si tu s man nis , agrum cae lum que S abi num deest.
N o n xxxxxx laudare. Highcliffe, J. Sch lich
9. S u n t q u i b u s In x x x x x x v i d e o r n i m i s acer.
10. R o m a e n u t r i r i m i hi c onti gi t, a t q u e doceri
x x x x x x G r a i s q u a n t u m n o c u i s s e t Ac h i l l e s .
V E R B A Q U A D R A T A E VERBIS A E N E I D O S
COMPOSITA
Vestigia: l , H o c a e d i f i c i um p l a n g o r i b u s f e m i n e i s
IN M A G N A H O M IN U M
ul ulat .
FREQUENTIA
2, Huic rei, q u a m praebet L u ca bos, m a n u s
a d d u n t decus. —H e u s , t u, a s i n e , vi de q u i d faci as,
3, L etum h o s p i t i s Ar gi . n a m m e p e d i b u s cal cast i !
‘ 4, Cuju s ad umb ras descendit v i r p i et a t e i n- —I g n o s c e m i h i , obse c r o; in t a n t a
si g n i s . multitudine nihil quidem mirum si
5, Q u i d f e r t S i r i u s a r d o r m o r t a l i b u s aegr i s? alius altum pe de p r e m i t .
H erbertus H. H uxley M odestus F ernández
ex Universitate M ancuniensi Samis.
63
— Au di, puer, q u o t a n n o s n a
ÍI Kl - kj -rl ¡ti -
*
¡su. iti - ta - ■ti I
Le - ri - it ¿ai - la», -irò - da - lori
& c
J ;.f I r J = tr IL
v
— i — r ■ — c— _ v ■
V . .. - H H - F
- 4 - J b :<6
— e— . j
— “ — y
* *• *
kJ ! Ko -ko -ko - n - ko ! Ko - r i - ko -k o -k o - Ko!
ki ! N*c so - o a —b j t voz: Ko - f i " ko -* o -ito - Ko!
Dixic l u s c u s h o m i n i g i b b e r o q u e m , alben-
S OL UTI ONES te caelo, a d v i a m vi di t :
— M u l t o m a n e , a m i c e mi, o n e r e o n u s t u s
(cfr. P a l . L a t ., 1959, IV, p. 230, 251, 232,
It er taci9
P. A d u l e s c e n t i u m , n. ¿0, p. 38, 39, 40)
— Multo quidem mane, alter respondit,
yERBORUM AENIGMA. - ln trans esse v id et ur c u m tu u n a m t a n t u m fenestram
versum: 1 l axo, sica; 2 in, r e g i a , ac; 3 n, Sar si - apertam habeas.
na, u; 4 ora, g. b, lis; 5 Ar g o , abeo; 6 de, no Io a n n e s G rau
(o n ) ; / exil (iixe), Si na; 8 n o n , n, u, isa; 9 a, Basbastri. I V c.
a s s i d e s , c; 10 t u, I e s u s t u; 11 ot i s , cra9.
In perpendiculum: 1 l ino, n a t o ; 2 a n , r a di o;
ut; 3 X, s a r c i n a , ’ i; 4 ora, g, x, si s; 5 ergo, ense;
— Ma t er , e s t n e v e r u m o m n e s p o s t m o r t e m
6 g, s, si ( i s ) ; 7 abi i (iib a); u d u s (stidu ); 8
i n p u l v e r e m c o n v e r s u m iri?
s a n , b, i, esc; 9, a l e o ni â , r; 10 ac (c a ), l on a s ,
— It a v e r o , fili
a t (ta ); 11 a c u s , a c u s .
— O, q u o t er go m o r t u o s s u b l ect o h a b e
AD SALTUM ECULEL Puras, Deus, mus!
n o n p l e n a s , a s p i c i t m a n u s (P S YR US ) .
Jo a n n es Soci a s
TRIANGULUS MAGICUS: l I t al i a; 2 Barbastrt. V c.
t al i s ; 3 alis; 4 lis; 5 is; 6 a.
h i s i n p r i m a p a r t e : M ysterio n. l i n g u a r u m s t u d i o s i viri i n v e n e r u n t et e x i s t i
I n a l t e r a p a r t e (Seelenheilung) a g i t d e s y m marunt de lingua catalaunica amplissimo
bolis M ol y et m a n d r a g o r a r u m , qu a e sy m bo la s e n s u accepta, quod ad historiam, linguae
sunt vegetalfa et instrumenta cantionibus «dom ini um » seu u s u m , q uo d ad poësim, ad
c u m et m or al em i n d id e ru nt . q uo d ad e le m en t a p r a e r o m a n a , mozarabica,
T e r t i a p ar s de « S a n c t o H o m e r o » (Heiliger ecclesiastica, q uo d ad « r o m a n i s t l c a m » , q u a m
fle om nibus te eertiorcm lacient PALAESTRAE L \T i\TAE M oderatores: Cenile, 2, BARII ASTRO [H uesca-España|
CU RSU M LINGUAE LATINAE P O L Y G L O P H O N U M C C C
e di di t C o n s o c i a t i o a d a n im i C u l t u m C o m m e r c i o e p i s t u la r um CCC
adipispendum L L L
Ex officina t y p o g r a p h i ca : F C a m p s C a l m e r — T a r r e g a e (ln H l s p a n M )