Univerzitet u Novom Sadu

Tehnički fakultet „Mihajlo Pupin“

Zrenjanin

PREDMET: MAŠINSKE KONSTRUKCIJE I MEHANIZACIJA

SEMINARSKI RAD
Tema: MOSNA DIZALICA

Profesor: Student:

Zrenjanin, 2018.
 Mašinske konstrukcije i mehanizacija 2018.
SADRŽAJ
PROJEKTNI ZADATAK..................................................................................................4
1. PRORAČUN I IZBOR OPREME MEHANIZMA ZA DIZANJE.............................5
1.1.Polazni podaci.............................................................................................................5
1.2. Donja koturača...........................................................................................................6
1.2.1.Opšti podaci..........................................................................................................6
1.2.2. Izbor užeta...............................................................................................................6
1.2.3. Izravnavajući kotur..............................................................................................7
1.2.4. Glavne mere koturača..........................................................................................7
1.3. Proračun doboša.........................................................................................................8
1.3.1. Mere omotača doboša..........................................................................................9
1.3.2. Izbor ležajeva....................................................................................................10
1.4. Elektromotor.............................................................................................................10
1.4.1. Merodavna snaga za izbor motora........................................................................10
1.4.2. Pogonske karakteristike motora........................................................................11
1.5. Elastična spojnica.....................................................................................................12
1.6. Kočnica sa hidrauličnim podizačem........................................................................12
1.6.1. Mere dvopapučne kočnice.................................................................................12
1.6.2. Hidraulični podizač...........................................................................................13
1.6.3. Provera kočnice.................................................................................................14
1.7. Prenosnik snage (reduktor).......................................................................................15
1.8. Dinamika mehanizma za dizanje..............................................................................16
2. PRORAČUN I IZBOR OPREME MEHANIZMA ZA KRETANJE ...........................
ELEKTRIČNOG VITLA.................................................................................................17
2.1. Polazni podaci..........................................................................................................17
2.2. Izbor vrste mehanizma za kretanje...........................................................................17
2.3. Izbor točka................................................................................................................18
2.4. Određivanje otpora i potrebne snage........................................................................19
2.5. Izbor elastične spojnice:...........................................................................................20
2.6. Izbor vertikalnog reduktora......................................................................................20
2.7. Izbor zupčaste spojnice............................................................................................21
2.8. Proračun vremena ubrzanja......................................................................................22
2.9. Proračun vremena zaustavljanja...............................................................................22
3. PRORAČUN I IZBOR OPREME MEHANIZMA ZA KRETANJE DIZALICE...23
3.1. Polazni podaci..........................................................................................................23
3.2. Izbor točkova............................................................................................................24
2
 Mašinske konstrukcije i mehanizacija 2018.
3.3. Određivanje otpora, proračun snage i izbor motora.................................................26
3.4. Elastična spojnica.....................................................................................................28
3.5. Kočnica sa EHT- podizačem....................................................................................28
3.6. Prenosnik snage (reduktor).......................................................................................28
3.7. Izbor zupčaste i krute spojnice, dimenzionisanje vratila..........................................29
3.8. Dinamika mehanizma za kretanje............................................................................30
4. GRAFIČKA DOKUMENTACIJA...............................................................................32
LITERATURA...................................................................................................................33

3
 Mašinske konstrukcije i mehanizacija 2018.

PROJEKTNI ZADATAK

Projektovati Mostovsku dizalicu opšte namene, koja učestvuje u tehnološkom

procesu proizvodnje u mašinskoj hali.

Karakteristike dizalice su:

- nosivost........................................................................m=5 (t)
- brzina dizanja.............................................................Vd= 20 (m/min)
- brzina kretanja vitla....................................................Vv= 50(m/min)
- brzina kretanja dizalice...............................................Vm=100(m/min)
- visina dizanja................................................................H=25 (m) - raspon
dizalice...............................................................L=32(m)

Prema uslovima rada (režima) i zadatog srednjeg radnog ciklusa dizalice, sama
dizalica-noseća konstrukcija i njeni pogonski mehanizmi su svrstani u treću pogonsku
klasu (teški uslovi rada) prema JUS M.D1.020.

Potrebno je uraditi sledeće:

1.Proračunati mehanizam za dizanje i izvršiti izbor standardne opreme,
2.Proračunati mehanizam za kretanje električnog vitla i izvršiti izbor standardne opreme
3.Proračunati mehanizam za kretanje dizalice i izvršiti izbor standardne opreme, 4.Dati
sklopni crtež dizalice.

4
 Mašinske konstrukcije i mehanizacija 2018.

1. PRORAČUN I IZBOR OPREME MEHANIZMA ZA DIZANJE

1.1.Polazni podaci

- Nosivost:................................... m = 5 (t) = 5000 (kg)

- Sila težine tereta:......................Q = m · g = 5 · 9,81 = 49,05 (KN)
- Brzina dizanja:.........................Vd = 20 (m/min) = 0,3333 (m/sec)
- Visina dizanja:..........................H = 25 (m)
- Pogonska klasa:........................3 (teška)

Pošto je dizalica opšte namene usvaja se jednokraka kuka, kao univerzalni uređaj za
zahvatanje tereta u sklopu donje dvojne koturače. Oba kraja užeta namotavaju se na doboš,
čiji je pogon ostvaren pomoću zupčaste spojnice specijalne izvedbe.
Komponente mehanizma za dizanje su: kliznokolutni motor, elestična spojnica u
kombinaciji sa dvopapučnom kočnicom sa hidrauličnim podizačem, horizontalni reduktor i
doboš.

- Šema mehanizma za dizanje tereta

Pošto je dizalica opšte namene usvaja se jednokraka kuka, kao univerzalni uređaj za
zahvatanje tereta u sklopu donje dvojne koturače. Oba kraja užeta namotavaju se na doboš,
čiji je pogon ostvaren pomoću zupčaste spojnice specijalne izvedbe.

Slika 1. Šematski prikaz mehanizma za dizanje tereta Oznake

pozicija:
1. Elektromotor
2. Elastična spojnica
5
 Mašinske konstrukcije i mehanizacija 2018.
3. Dvopapučna kočnica
4. Reduktor
5. Doboš
6. Čelično uže
7. Donja koturača duge konstrukcije
8. Kotur za izravnanje

1.2. Donja koturača

Za nosivost m = 5 (t) i treću pogonsku klasu (teški uslovi rada) usvojena je

standardna koturača (redni broj 03 iz tabele I) sa dva kotura, koja se u mehanizmu za
dizanje koristi kao dvojna koturača.

1.2.1.Opšti podaci

Broj krakova užeta: n = 4

gde je: ηo = 0,98 – stepen iskorišćenja jednog kotura sa kotrljajućim ležajevima

1.2.2. Izbor užeta

Maksimalna sila u užetu:

Sila kidanja u užetu:

S = k · Fumax = 6,3 · 12,386 = 78,0318 (KN)

gde je: k = 6,3 – stepen sigurnosti užeta na kidanje prema JUS M.D1.070
za 3 pogonsku klasu.(Tabela 10, Praktikum, str.24)

Na osnovu sile kidanja usvaja se desnohodo unakrsno predeno uže:

d 12 (6x37 = 222) Tip B – DIN 655

sa jačinom kidanja jedne žice σM = 1570 (N/mm2) (160 kp/cm2) čija

je računska sila kidanja So= 84,5 (KN) ˃ S = 78,0318 (KN)

6
 Mašinske konstrukcije i mehanizacija 2018.

Stvarni stepen sigurnosti:

Karakteristike užeta:
- prečnik žice δ = 0,55 (mm)
- površina poprećnog preseka F = 52,7 (mm2)
- težina dužnog metra q = 5 (N/m) = 0,5 (kg/m)

Ukupna težina užeta ( 80 m dužine) Gu = 40kg. (Tabela 11, str.26)

1.2.3. Izravnavajući kotur

Prečnik izravnavajućeg kotura:

Odnos (D/d)ik = 12 za treću (3) pogonsku klasu prema JUS M.D1.070. (Tabela
12,
Praktikum, str.30)
Usvaja se standardni kotur. D = 320 (mm)
Ukupna težina izravnavajućeg kotura: Gik = 91 (kg). (Tabela I, Praktikum, str.
129)

1.2.4. Glavne mere koturača

Glavne mere koturača su usvojene iz standarda (Tabela I – dodatak) za koturaču 3.

Prečnik kotura:

Standardni prečnik je D =320 (mm) što odgovara vrednosti d1 usvojene koturače.

7
 Mašinske konstrukcije i mehanizacija 2018.

Slika 2. Donja koturača duge konstrukcije

1.3. Proračun doboša

Konstrukcija doboša je zavarena sa cilindričnim omotačem na kome su narezani

žljebovi (levi i desni navoj).
Krajevi užeta za omotač doboša su vezani pomoću pločica i zavrtnjeva. Za jedan
kraj užeta predviđene su tri veze.
Obrtni moment sa izlaznog vratila reduktora na doboš se prenosi pomoću izvedene
zupčaste veze.
Omotač doboša je od Č.0361, a osovine od Č.1530.

8
 Mašinske konstrukcije i mehanizacija 2018.
Slika 3. Konstruktivni prikaz doboša u sklopu
1.3.1. Mere omotača doboša

- Nazivni prečnik doboša

Usvaja se standardni prečnik D = 320 (mm)

- Dimenzije žljebova:

Za prečnik užeta d = 12 (mm) usvojene su sledeće dimenzije

žljebova: S = 15 (mm) r = 7 (mm)
a1 = 1.5 (mm) (Tabela 14, Praktikum, str.40)

Slika 4. Dimenzije žljebova doboša

Dužina doboša:

Ld = 2b + 2Lnar + Lq (mm)

b = 34 (mm) (Tabela 7, Praktikum, str 135)

Ukupan broj žljebova:

Lnar = z · S = 51·15 = 765 (mm)

Lq = 175 (mm) (Tabela 7, Praktikum, 135str.)
Ld = 2 · 34 + 2 · 765 + 175 = 1773 (mm)
Odnos Ld/Dd = 1773/320 = 5,540 ˂ 6

- Debljina omotača doboša:

9
 Mašinske konstrukcije i mehanizacija 2018.

usvaja se vrednost: h = 7 (mm)

Dozvoljeni napon za Č.0361 iznosi σdoz = 12,5 (KN/cm2)

1.3.2. Izbor ležajeva

- Broj obrtaja doboša:

- Proračun rastojanja između oslonaca A i B L 1 = Ld+c-a= 1773+58-26 = 1805 mm

c=58
a=26, (Tabela 7, Praktikum, str.135)

- Sile reakcije u osloncima osovina doboša

U osloncu A je usvojen prstenasti bačvasti dvoredni podesivi ležaj oznaka 223:

Dimenzije: d = 90 (mm); D = 190 (mm); B = 64 (mm)
Nosivost: C = 510 (KN) (Mašinski elementi, Miltenović)

U osloncu B je usvojen prstenasti bačvasti dvoredni podesivi ležaj oznaka 231:

Dimenzije: d = 120 (mm); D = 200 (mm); B = 62 (mm) Nosivost:
C = 530 (KN)

1.4. Elektromotor

1.4.1. Merodavna snaga za izbor motora

- Snaga dizanja:

- Stepen iskorišćenja prenosnog mehanizma:

η = ηk · ηd · ηr = 0,99 · 0,98 · 0,93 = 0,90
10
 Mašinske konstrukcije i mehanizacija 2018.

, gde je :
- ηr- stepen korisnosti reduktora,
- ηd- stepen korisnosti doboša,
- ηk- stepen korisnosti koturače.

- Relativno trajanje uključenja (stvarna intermitenca)

- Broj radnih ciklusa na čas:

- Broj uključenja motora na čas:

z = ( zn + zk ) · c = [4 + (2 ÷ 4)] ⋅ 20 = 120 ÷ 160 (uklj/h)

gde je: zn = 4 – normalni broj uključenja motora mehanizma za dizanje u toku
jednog radnog ciklusa dizalice

zk = 2 ÷ 4 – korektivni broj uključenja motora

- Potrebna snaga motora sa standardnom intermitencom ED 40%

- Izbor elektromotora:

Iz odgovarajućeg kataloga za vrstu pogona S 4, standardnu intermitencu ED 40%

i
broj uključenja z = 150 (uklj/h) usvaja se:

Kliznokolutni dizalični motor tipa:

ZPD – 225Mk – 6 – „SEVER“ – Subotica (Praktikum, Tabela 9, str.142)

Nominalna snaga Pn = 21 (KW); broj obrtaja n 1 = 965 (m-1) = 15,07 sec-1;

moment
inercije rotora motora Ir = 0,88 (kg/m2); prevrtni faktor preopterećenja ψ m = Mm/Mn=3
Težina elektromotora: Gm = 390 kg.

11
 Mašinske konstrukcije i mehanizacija 2018.
1.4.2. Pogonske karakteristike motora

- Ugaona brzina pogonskog vratila

- Nominalni moment motora

- Moment upuštanja (zaletanja) motora – srednja računska vrednost

Mu = ψsr · Mn = 1,6 · 207,82 = 332,512 (Nm)

gde je:

Usvaja se:

1.5. Elastična spojnica

- Moment tereta pri ustaljenom kretanju tereta

Pošto se deo elastične spojnice koristi kao kočioni doboš dvopapučne kočnice iz
tabele 13 za nazivnu snagu motora Pn = 21 KW pri 40 % ED i broj obrtaja motora n 1 = 965
min-1 usvaja se prečnik kočionog doboša Dk = 250 mm.

Na osnovu izloženog usvaja se elastična spojnica: (str 160.)

Ø 250 JUS M.C1.516 koja može da prenese obrtni moment M = 320 (Nm)
• širina kočionog doboša Ls = 95 (mm)
• težina elastične spojnice Ges= 32,8 (kg)

1.6. Kočnica sa hidrauličnim podizačem

1.6.1. Mere dvopapučne kočnice

12
 Mašinske konstrukcije i mehanizacija 2018.
- Prečnik i širina kočionog doboša

Dk = Des = 250 (mm); ls = 95 (mm)

Obloge papuča su od presovanog azbesta sa provučenim mesinganim žicama, čiji je

koeficijent trenja μk = 0,4.
Obuhvatni ugao obloga je β = 60 - 70 0, β = 700 (usvojeno iz Praktikuma, str.58), a širina B
= ls – (5÷10) = 95 – 5 = 90 mm.

- Površina obloga:

- Dimenzije poluga i prenosni odnos kočnice

Dimenzije poluga:

a = 2,5 · b = 2,5 · 125 = 312,5 (mm)

c = 4,2 · d = 4,2 ·32 = 134,4 (mm)

Prenosni odnos polužja kao kinematska karakteristika kočnice:

13
 Mašinske konstrukcije i mehanizacija 2018.

Slika 5. Dvopapučna kočnica sa hidrauličnim podizačem

1.6.2. Hidraulični podizač

- Moment kočenja kočnice

Mk = υ · M ·η2 = 2,5 · 179,52 · 0,92 = 363,528(Nm)

gde je: υ = 2,5 – usvojena vrednost stepena sigurnosti kočenja kočnice (Praktikum,
str. 57)

- Sila kočenja

gde je: ηk = 0,93 – stepen korisnosti polužja

kočnice

Na osnovu sile kočenja usvaja se hidraulični podizač:

14
 Mašinske konstrukcije i mehanizacija 2018.
EHT – 375 F – „Elektrokovina“ – Maribor čija
je:
• povratna kočiona opruga jačine Fk = 700 (N)  sila podizanja Fp = 750
(N)
• visina u neukočenom stanju H = 480 (mm)
• hod podizanja hp = 50 (mm)
• iskorišćena vrednost hoda h = 50 – (10÷20) ≈ 30 (mm)
• visina podizača u ukočenom stanju Hk = H – (10÷20) = 480 -20 = 460
(mm)
• težina podizača G = 30
• ukupna težina kočnice Gk = 91,6 (kg)

1.6.3. Provera kočnice

Stepen sigurnosti

- Normalna sila na kočionom dobošu

Fn = Fk · ik · ηk = 372,27 · 10,5 · 0,93 = 3635,216 (N)

- Stvarni moment kočenja kočnice

Mk = Fn · μk · Dk = 3635,216 · 0,4 · 0,2 = 290,82 (Nm)

- Stvarni stepen sigurnosti kočenja kočnice

.
Provera kočionih obloga

- Specifični pritisak

.
- Kritična brzina kočenja na obodu kočionog doboša

gde je:
K = 1,1 ÷ 1,2 – stepen sigurnosti.

15
 Mašinske konstrukcije i mehanizacija 2018.
- Specifična snaga kočenja kočnice

Na osnovu ovog približnog (toplotnog) proračuna, obloge papuča zadovoljavaju.

1.7. Prenosnik snage (reduktor)

- Prenosni odnos reduktora

Izbor standardnog reduktora za treću pogonsku klasu (3):

• ulazni broj obrtaja n1 = 965 (min-1),
• prenosni odnos ir = 25, i
• ulazna snaga Pn = 21 (KW)

Usvaja se standardni trostepeni horizontalni reduktor:

H2.50.00/III MIN – NIŠ

Koji može da prenese snagu P = 28 (KW), pri broju obrtaja n = 1450 (min -1) i ima
stvari prenosni odnos ist = 25.
Gabaritne mere reduktora date su u odgovarajućoj tabeli standarda. Ukupna težina
reduktora Gr = 1050 (kg).

- Provera odstupanja brzine dizanja:

- stvarni broj obrtaja doboša:

- stvarna brzina dizanja:

- odstupanje brzine:

Odstupanje brzine je u granicama dozvoljenog ± 8% prema JUS M. D1. 023.

1.8. Dinamika mehanizma za dizanje

Elementi kretanja pri kočenju spuštanja tereta

16
 Mašinske konstrukcije i mehanizacija 2018.
- Vreme kočenja
,
J 1 32 101
k
gde je:
- redukovani moment inercije pri kočenju

gde je:
M, - moment tereta na prvom vratilu u periodu kočenja

Mk = 363,528 (Nm) – moment kočenja kočnice

- Usporenje

- Zaustavni put

Specifikacija težina elemenata mehanizma za dizanje:

1. Elektromotor...................................................390 (kg)
2. Elastična spojnica...........................................32,8 (kg)
3. Kočnica............................................................91,6 (kg)
4. Reduktor......................................................1050 (kg)
5. Doboš...........................................................1600 (kg)
6. Uže.................................................................40 (kg)
7. Donja koturača...............................................91 (kg)
8. Izravnavajući kotur..........................................91 (kg)

Gm = Gu = 3386,4 (kg)
2. PRORAČUN I IZBOR OPREME MEHANIZMA ZA KRETANJE
ELEKTRIČNOG VITLA

2.1. Polazni podaci

- nosivost:....................................m = 5 (t) = 5000 (kg)

- sila težine tereta:........................Q = m · g = 5 · 9,81 = 49,05 (KN)
- brzina kretanja vitla:................Vv = 50 (m/min) = 0,8333 (m/sec)
17
 Mašinske konstrukcije i mehanizacija 2018.
- pogonska klasa:...................................3 (teška)

Ukupna približna masa:

Mv = (0,3 ÷ 0,4)m ± 10 % = (0,3 ÷ 0,4) · 5 ± 10 % ≈ 1,65 (t)

Slika 6. Srednji radni ciklus mehanizma za kretanje električnog vitla

2.2. Izbor vrste mehanizma za kretanje

Kako je mehanizam namenjen srednjoj nosivosti dizalice to je pogodno usvojiti

centralni pogon sa dva slobodna i dva pogonska točka.

Sastavni podsklopovi mehanizma za kretanje električnog vitla su sledeći:

1. Elektromotor (KZK)
2. Elastična spojnica (JUS M.C1.515)
3. Vertikalni reduktor
4. Pogonsko vratilo prenosa
5. Zupčasta spojnica
6. Pogonski točak (JUS M.D1.110)
7. Slobodni točak (JUS M.D1.111)

Širina konstrukcije vitla B i raspon točka L određuje se prema gabaritu mehanizma

za dizanje električnog vitla.

18
 Mašinske konstrukcije i mehanizacija 2018.

Slika 7. Mehanizam za kretanje električnog vitla

2.3. Izbor točka

Ekvivalentni pritisak po točku električnog vitla:

gde je:
N = 4 – Ukupan broj točkova električnog vitla.

Prema T.17. za uslovnu nosivost točka Fur = 54 (KN) ˃> F usvojen je točak
prečnika D = 200 (mm) i širine b =55 mm sa radijusom zaobljenja r = 4 (mm).

Provera prečnika točka:

Iz T. 18. Pdr = 0,75 (KN/cm2)

Iz T. 18. K1 = 1,0

Broj obrtaja točka:

19
 Mašinske konstrukcije i mehanizacija 2018.
Iz T. 19. K2 = 0,87 – za broj obrtaja točka prethodno izračunat Iz
T. 20. K1 = 0,9

Provera prečnika točka:

Usvojen:

Pogonski točak Ø200 JUS M.D1.110 (kom.2)

Slobodni točak Ø200 JUS M.D1.111 (kom.2)
Težina točka G = 52 (kg)
Potrebne dimenzije: l = 195 (mm), b2 = 265 (mm)

2.4. Određivanje otpora i potrebne snage

Otpori ustaljenog kretanja:

f = 0,05 (cm) μ = 0,01 β = 2,5 d = 40 mm – iz
T. XXI (prilog) za točak Ø200.
Odnosi se na rukavac vratila na mestu ležaja.

Snaga za savladavanje inercionih otpora kretanja pretpostavljajući vreme ubrzanja

električnog vitla:
tu = 2,5 (s) i moment inercije motora Ir = 0,05 (kgm2)

20
 Mašinske konstrukcije i mehanizacija 2018.

Ir = 0,05 (kgm2) – pretpostavljena vrednost momenta inercije rotora motora

Ukupna snaga potrebna za izbor motora se izračunava, pretpostavljajući: ψsr = 2

Usvojen elektromotor KZK – 112 M-6 („Sever“ – Subotica) T. XI, sa

karakteristikama:
Pn = 2,2 (KW), n1
= 935 (min-1)
GD2 = 0,02 (kgm2)
Ir = 1/4·GD2 = 0,005(Kgm2)
Ψp = Mp/Mn = 2,5

Moment kočenja u motoru: Mkmax = 0,05 (KNm)

S obzirom na veličinu kočionog momenta vađenjem polovine opruga prepolovljuje

se efektivni kočioni moment. Ovo je iz razloga što se za brzine kretanja manje od 25
(m/min) ne mora ugrađivati kočnica:

Pogonske karakteristike motora:

- Nominalni moment:

- Srednji moment upuštanja motora:

- Ugaona brzina:

2.5. Izbor elastične spojnice:

Mn = 22,47 (Nm). Na osnovu nazivnog momenta motora usvaja se elastična

spojnica Ø100 (JUS M.C1.515).

21
 Mašinske konstrukcije i mehanizacija 2018.
2.6. Izbor vertikalnog reduktora

Potreban prenosni odnos reduktora:

Za treću pogonsku klasu (3) i broj obrtaja (n 1≈935 (min-1), a potrebnu snagu i
prenosni odnos (iR) usvaja se:

V2.32/II sa karakteristikama: (Tablica 27, Praktikum, str.176)

Pmax = 10 (KW), iR = 12,5 n

= 950 min-1

Konstruktivne mere:

(G + 2L) = 300 + 2 · 90 = 480; E = 320;

(G1 + l) = 160 + 60 = 220 (mm) d = 28
(mm); D = 55 (mm); 𝑎 = 625 (mm)
Masa reduktora: 110 (kg)

S obzirom na razliku potrebnog i stvarnog prenosnog odnosa reduktora nastupiće

odstupanje u brzini kretanja kolica, što se izračunava:

2.7. Izbor zupčaste spojnice

Moment na izlaznom vratilu reduktora:

Mi = Mn · iR · η = 22,47· 12,5 · 0,9 = 252,79 (Nm)

Moment na zupčastoj spojnici mehanizma za kretanje vitla:

Zadovoljava zupčasta spojnica: Br.01 sa M tmax = 500 (Nm). Iz konstruktivnih

razloga zbog prečnika izlaznog vratila reduktora D = 55 mm, usvaja se zupčasta spojnica
Br.03.

22
 Mašinske konstrukcije i mehanizacija 2018.
Konstruktivne mere:

Prečnik rukavca vratila...............................................d4 = 50 ÷ 63 (mm);

Spoljašnji prečnik........................................................D = 200 (mm);
D1=145 (mm);
D2=100 (mm);
Dužina...........................................................................l = 166 (mm); Masa
spojnice...............................................................G = 16 (kg);
2.8. Proračun vremena ubrzanja

Redukovani moment inercije svih masa na prvom vratilu:

Moment statičkih otpora na prvom vratilu:

Fw=Fst – ukupan otpor ustaljenog kretanja (statički otpor)

Moment ubrzanja motora: Mu = 32,47 (Nm)

Koristeći izraz:

Vreme ubrzanja:

2.9. Proračun vremena zaustavljanja

Maksimalno vreme zaustavljanja vitla se izračunava kada su najmanji otpori

kotrljanja točkova, tj. kada nema zakošenja vitla u odnosu na stazu (β=1).U tom slučaju:

Moment inercije svih masa redukovan na prvom vratilu za period kočenja:

23
 Mašinske konstrukcije i mehanizacija 2018.

Moment usled statičkih otpora redukovan na vratilo elektromotora:

Iz osnovne - ravnotežne jednačine momenata na prvom vratilu:

gde je:
Mk = 25 (Nm) – moment kočenja motora

Sledi vreme zaustavljanja:

Zaustavni put:

3. PRORAČUN I IZBOR OPREME MEHANIZMA ZA KRETANJE

DIZALICE

3.1. Polazni podaci

- nosivost:...............................................m = 5(t) = 5000 (kg)

- sila težine tereta:...................................Q = m · g = 5 · 9,81 = 49,05 (KN)
- brzina kretanja dizalice:.....................Vm = 100 (m/min) = 1,66 (m/sec)
- raspon dizalice.......................................L = 32 (m)
- pogonska klasa:.........................................3 (teška)
Pretpostavljene mase vitla i mosta:

mv = 1,65 (t) i mm = 23,8 (t) odnosno sile težine:

Gv = 16,18(KN); Gm = 233 (KN)

24
 Mašinske konstrukcije i mehanizacija 2018.

Slika 8. Srednji radni ciklus mosta dizalice

Za kretanje dizalice usvaja se centralni pogon sa sporohodnim vratilima.

Mehanizam za kretanje dizalice se sastoji iz:

1. Kliznokolutnog motora
2. Elastične spojnice sa kočionim dobošem
3. Dvopapučne kočnice sa EHT – podizačem
4. Horizontalnog reduktora
5. Zupčastih spojnica uz reduktor i točkova kom.4
6. Krutih spojnica
7. Vratila sa ležajevima
8. Dva kretna točka

Slika 9. Mehanizam za kretanje dizalice

3.2. Izbor točkova

25
 Mašinske konstrukcije i mehanizacija 2018.
- Šeme opterećenja:

Pretpostavlja se rastojanje e = 2 (m).

- Pritisci po točkovima:

Iz tabele T.17. usvaja se točak D1 = 500 (mm), čija je površinska tvrdoća nagazne
površine 430 HB (45 RC) i šina sa ravnom površinom glave, čija je širina b = 65 (mm) i
radijusom zaobljenja r = 6 (mm).

Provera izabranog točka vrši se prema izrazu:

26
 Mašinske konstrukcije i mehanizacija 2018.

K3 = 0,9 za treću pogonsku klasu iz tabele 20

D = 37,34(cm) ˂ DT = 50 (cm)

Usvojena su dva kretna točka Ø500 JUS M.D1.110 i

dva slobodna točka Ø500 JUS M.D1.111

Težina točka G = 391 (kg)

3.3. Određivanje otpora, proračun snage i izbor motora

- Otpor ustaljenog kretanja

gde su
koeficijenti:

- otpor kotrljanja f = 0,05 (cm), - otpor trenja u ležajevima μ = 0,01,

- zakošenje β = 2,5
- d = 110 (mm) – prečnik rukavca

Snaga za savladavanje inercijalnih otpora:

27
 Mašinske konstrukcije i mehanizacija 2018.

U prvom proračunu je usvojeno ubrzanje oko koje zahteva vreme

ubrzanja tu = 4 (sec), a moment inercije rotora motora je pretpostavljen: Ir = 0,547
(kgm2).

- Snaga ustaljenog kretanja:

gde je:
η = 0,9 – stepen iskorišćenja prenosa

- Ukupna snaga:

gde je:
ψsr = 1,8 – pretpostavljen srednji faktor preopterećenja.

- Relativno trajanje uključenja:

- Broj uključenja motora na čas:

Dizalica ima C = 20 (cikl/h), a prosečno se može uzeti da je broj uključenja

motora
u toku jednog ciklusa Zu = 4

Z = C · Zu = 20 · 4 = 80 (uklj/h)

- Potrebna snaga motora sa standardnom intermitencom ED 25%

- Izbor elektromotora

Za vrstu pogona S4, standardnu intermitencu ED 25% i broj uključenja Z 0

= 150 (uklj/h) usvaja se:

28
 Mašinske konstrukcije i mehanizacija 2018.
Kliznokolutni dizalični motor:
ZPD – 250 –M6 – „Sever“ – Subotica – B3

Nominalna snaga Pn = 42 (KW), broj obrtaja n1 = 972 (min-1), moment inercije

rotora motora Ir = 1,71 (kgm2), prevrtni faktor preopterećenja ψ m = Mm/Mn = 3,8. Težina
motora Gm = 600 (kg)

- Pogonske karakteristike motora:

- ugaona brzina:
3 14 972

- Nominalni moment motora:

- Moment upuštanja (zaletanja) motora:

Mu = ψsr · Mn = 1,8 · 412,45 = 897,771 (Nm)

gde
je:

usvaja
se:
ψmin = 1,1; i ψmax = 2,5 ˂ ψm = 3.

3.4. Elastična spojnica

Na osnovu nominalne snage motora Pn = 42 (KW) za intermitencu ED 25% i broj

obrtaja n1 = 972 (min-1) pri brzini kretanja dizalice V m = 100 (m/min) iz tabele T.16
usvojen je prečnik kočionog doboša Dk = 315 (mm).

Prema tome usvaja se elastična spojnica:

Ø315 JUS M.C1.516
koja može da prenese obrtni moment Mn = 635 (Nm),
širina kočionog doboša ls = 120 (mm). Težina
spojnice Ges = 63,7 (kg).

29
 Mašinske konstrukcije i mehanizacija 2018.
3.5. Kočnica sa EHT- podizačem

- Mere dvopapučne kočnice

Dk = Des = 315 (mm); ls = 120 (mm); B = ls – (5÷10) (mm) = 120–10=110 (mm)

- Prenosni odnos kočnice:

- Moment kočenja kočnice:

Mk = υ · Mn · η2 = 1· 635 · 0,92 = 514,35 (Nm) ≈ 515 (Nm)

- Sila kočenja:

Usvaja se hidraulični podizač:

EHT – 50F – „Elektrokovina“ – Maribor
Sila povratne opruge..........................................Fk = 470 (N) Visina
podizača..................................................H = 420 (mm)
Težina podizača..................................................G = 19,2 (kg)
Ukupna težina kočnice.......................................Gk= 83 (kg)

- Stvarni moment kočenja kočnice:

Mk = Fk · ik ·ηk ·μk · Dk = 470 · 10,18 · 0,93 · 0,4 · 0,315 = 560,65 (Nm)

3.6. Prenosnik snage (reduktor)

- Prenosni odnos reduktora:

Za treću pogonsku klasu, ulazni broj obrtaja n1 = 972 (min-1), prenosni odnos
ir = 15,259 i ulaznu snagu P = 42 (KW), usvaja se standardni horizontalni reduktor:

H2. 50.00/IV – S MIN – Niš koji može da prenese snagu P = 45

(KW) (jer snaga ustaljenog kretanja iznosi
Pst = 33,057 (KW)) pri ulaznom broju obrtaja n = 1450 (min -1) i ima stvarni prenosni odnos
i = 16.
Težina reduktora Gr = 400 (kg)

30
 Mašinske konstrukcije i mehanizacija 2018.
- Provera odstupanja brzine kretanja:

- stvarna brzina kretanja:

- odstupanje brzine:

,
što je u granicama dozvoljenog od 8%.

3.7. Izbor zupčaste i krute spojnice, dimenzionisanje vratila

- Moment na izlaznom vratilu reduktora:

Mi = Mn · i · η = 635· 16 · 0,9 = 9144 (Nm)

- Raspodela izlaznog momenta na kretnim točkovima

gde je:

Usvaja se jednostrana zupčasta spojnica (kom 4):

Ø300– S MIN – Niš (Tabela 14, Praktikum, str. 161)

koja može da prenese obrtni moment M = 7700(Nm). Težina

spojnice G = 50kg

31
 Mašinske konstrukcije i mehanizacija 2018.

Usvaja se kruta spojnica (kom 6)

Ø315 – S MIN – Niš (Tabela 15, str.162, Praktikum)

koja može da prenese obrtni moment M = 8000 (Nm). Težina

spojnice G = 101 kg

- Prečnik vratila

za Č.0545 τdoz = 10 (KN/cm2)

dužina vratila L = 3055 (mm). Ukupno ima 8 kom.

težina vratila G = 67,8 (kg)

3.8. Dinamika mehanizma za kretanje

- Određivanje vremena ubrzanja:

Mu = 897,771 (Nm)

- Vreme kočenja za najnepovoljnije uslove zaustavljanja (β = 1)

32
 Mašinske konstrukcije i mehanizacija 2018.

Mk = 515 (Nm)

- Usporenje

- Zaustavni put

Specifikacija težina elemenata mehanizma za kretanje:

1. Elektromotor.................................................600(kg)
2. Elastična spojnica...........................................63,7(kg)
3. Kočnica...........................................................83(kg)
4. Reduktor.......................................................400(kg)
5. Zupčasta spojnica..........................................4x50(kg)
6. Kruta spojnica...............................................6x101 (kg)
7. Vratilo...........................................................8x67,8
..........................................2x391(kg)
8. Kretni točak........ 3277,1(kg) ≈ 3300 (kg)

4. GRAFIČKA DOKUMENTACIJA

33
 Mašinske konstrukcije i mehanizacija 2018.

Slika 10. Električna mosna dizalica

1.Pokretno električno vitlo (kolica); 2. Pogon kretanja dizalice; 3. Noseća

konstrukcija dizalice; 4.Korpa oduzimača struje; 5. Ormani elektro-opreme;
6.Zahvatni uređaj; 7. Kabina.

34
 Mašinske konstrukcije i mehanizacija 2018.
LITERATURA
[1] Mijajlović, R., Marinković, Z., Jovanović, M., Praktikum iz transportnih uređaja,
Mašinski fakultet, Niš, 1988.
[2] Dedijer, S., Osnovi transportnih uređaja, Građevinska knjiga, Beograd, 1983.
[3] Tošić, S., Proračun mašina neprekidnog transporta i dizaličnih uređaja, Mašinski
fakultet, Beograd, 2001.
[4] Tolmač, D. : Projekat dizalice - pretovarnog mosta, nosivosti Q=5t (Autorizovani
rukopis za stručni ispit), Biblioteka: Tehnički fakultet „M. Pupin“, Zrenjanin.

35