MAT103U-GENEL MATEMATİK

Ünite 5: Yüzde ve Faiz Hesapları

şeklinde verilen dizi de, ortak çarpanı 10 olan bir

Bu ünitede yaşantımızın bir parçası olan yüzde ve faiz
hesapları incelenip, bileşik faiz uygulamalarından söz geometrik dizidir. Bu dizinin ilk bir kaç terimi a1 = 101 =
edilecek ve sonrasında bankaların kredi kullanırken işin en 10, a2 = 102 = 100 ve a3 = 103 = 1000 şeklindedir.
önemli öğesi olan borç amortismanı formülünden söz Aritmetik ve geometrik dizilerin ilk n adet terimlerinin
edilecektir. toplamını bulmak için kullanılan yöntemler şu şekildedir:
Yüzde Hesapları 1’den 100’e kadar olan sayıların toplamı S olsun. Bu
Yüzdeler büyüklük değil, yalnızca orandır! Yani bir sayılar formüle edildiğinde 1 + 2 + 3 + … + n =
büyüklüğün ne kadarından bahsettiğimizi ifade eder. 𝑛(𝑛+1) 100.101
formülünden hareketle, S = olduğu
Yüzde hesaplarında, hatta genel olarak oranlarda, her 2 2
zaman değilse de büyük çoğunlukla birden küçük görülmektedir (ayrıntılı bilgi için kitabınızın
sayılardan bahsederiz. Bundan dolayı 0,20 demek yerine 115.sayfasındaki gauss yöntemini inceleyiniz). 1’den
20 100’e kadar olan dizimizde 100 adet sayı olduğundan
ya da %20 deriz. Yani bu yüzde gösterimi paydası 𝑛.(𝑛+1)
100
genel bir ifadeyle bu değer olarak ifade edilir. Bu
100 olan bir bayağı kesirden başka bir şey değildir. Bir 2
büyüklüğün %60’ı demek, eğer o büyüklük 100 birim formülü kullanarak aritmetik bir dizinin ilk n teriminin
3 toplamı şu şekilde yazılabilir:
olsaydı 60 birimini kastettiğimiz demektir. kesirli sayısı
5
hem "üç bölü beş" olarak hem de "beşte üç" olarak
60
okunur. Bu kesri 20 ile genişletirsek 100 olur. Bu durumda
𝑝
bu ifade %60’tır. Yani 100 demek %p demenin başka bir
yoludur.
𝑝
Bir sayının %p’si sayı x 100 sayısıdır. Örneğin bir sayının Benzer basitlikte bir toplam ifadesi geometrik diziler için
%25’i dediğimizde bu sayıyı
25
=
1
kesri ile çarpmamız de yazlacak olursa; an dizisi ortak çarpanı k olan bir
100 4 geometrik dizimiz olsun. Bu durumda ilk n terimin
1
gerektiği sonucu çıkar. Buna göre 12’nin %25’i 12 x 4 = toplamı:
3’dür. Bir sayı %p kadar artırıldığında yeni sayı, sayı +
𝑝 𝑝
sayı x 100, %p kadar azaltıldığında ise, sayı - sayı x 100
olur. Başka bir ifadeyle bir a sayısını %p kadar artırırsak
𝑝 𝑝
sonuç (1 + 100)𝑎, %p kadar azaltırsak ta (1 − 100)𝑎 olur. şeklinde bulunur. Eğer 1+ k + k2 +· · ·+ kn−1 = T dersek,
Yüzde hesapları yaparken hangi sayının yüzdesinin T·k = T + kn-1, yani T(k-1) = kn-1 olup, buradan T =
alındığı çok önemlidir. Çünkü yüzde değişim o
büyüklüğün kendisiyle orantılı bir değişimdir. Örneğin
elde edilir. Eğer k sayısı 1’den küçükse bu formül
maaşı 50 tl olan birinin maaşını %20 azalttıktan sonra
daha estetik olsun diye T = şeklinde de yazılır.
tekrar %20 oranında artırırsak o kişinin maaşında bir
değişim olmayacağını söyleyemeyiz. 50 tl %20 oranında
Demek ki a1 + a2 + … + an toplamını a1 · şeklinde
azaltıldıktan sonra 40 tl, 40 tl %20 oranında artırıldıktan
sonra ise 48 tl olur. ifade edebiliriz.

Aritmetik ve Geometrik Diziler Bileşik Faiz

Belli orandaki artışların tekrar tekrar gerçekleştiği
durumlar için dizi kavramına değinmek gerekir. Dizi
denilen şey her n doğal sayısına, belli bir kuralla, bir sayı
karşılık getirme işidir. Eğer n doğal sayısına karşılık
getirilen sayıyı an ile gösterirsek, bazı dizilerde n ne olursa
olsun an+1 − an sayısı sabit olabilir. Hiç değişmeyen bu
sayıya ortak fark ve böyle bir diziye de bir aritmetik dizi
denir. Örneğin an = 3n+2 ¸seklinde verilen dizi, ortak farkı
3 olan bir aritmetik dizidir. Bu dizinin ilk bir kaç terimi a1
= 3·1 + 2 = 5, a2 = 3·2 + 2 = 8 ve a3 = 3·3 + 2 = 11
şeklindedir. Benzer bir şekilde de n ne olursa olsun
oranı sabit olabilir. Bu sabit orana ortak çarpan ve böyle
bir diziye de bir geometrik dizi denir. Örneğin an = 10n
Bileşik faiz terimi kitabınızda üstel ve logaritmik
fonksiyonlar başlıklı konuda tanımlanmıştı. Bu
hesaplamanın nasıl yapıldığını bir örnekle tekrar
hatırlayacak olursak 5000 TL’nin %15 yıllık bileşik faizle
15 t
bankaya yatırıldığında t yıl sonra 5000·(1+ ) TL’ye
100
ulaşacağını söyleyebiliriz. Genelleme yapacak olursak
5000 TL yerine P TL ve %15 faiz oranı yerine %r diyecek
olursak formülümüz P·(1+r)t şeklinde olacaktır. Burada
hesaplanan faiz yıl baz alınarak hesaplanmıştır. Yıl yerine
dönem terimini kullanarak ilişkiyi ifade etmek istersek,
paramızın n dönem sonra ulaşacağı değeri Pn ile
gösterirsek, yeni formülümüz Pn = P(1+r)n olur.
Gösterimler sözcüklerin İngilizce karşılıklarının ilk
harflerinden gelmektedir. P "principal" sözcüğünden, r

1
 MAT103U-GENEL MATEMATİK
Ünite 5: Yüzde ve Faiz Hesapları

"rate" sözcüğünden ve t de "time" sözcüğünden Her dönemin sonunda B TL taksit ödeyeceğimizden,

gelmektedir. k’ıncı dönem sonunda kalan borç Ak = (1+r)Ak-1 – B olur.
Borç Amortismanı Buradan hareketle her bir k için,
Borç amortismanı uygun bir faizle borç alınan bir paranın,
taksitler halinde geri ödenmesidir. Eskiden bu ifadeye
borcun itfası denilirdi. İtfa terimi borç söndürmek
anlamını taşır. Günümüzde yangın söndürmek için olur. Biz An = 0 olan n değerini aradığımız için;
kullanılan İtfaiye teriminin kökeni itfadır. Borç
amortismanı hesaplanırken her ay ödememiz gereken faiz ilişkisine ulaşmış oluruz.
tutarı, her defasında kalan borcumuz üzerinden dönem İşte bu denklem borç amortismanına hükmeden
faizi hesaplanarak bulunur. Her ay ödenen faiz miktarı eşit denklemdir. Bu denklem görüldüğü üzere dört değişkene
değildir ve aydan aya ödenen faiz miktarları bir önceki aya bağlıdır. Bunlar A, B, r ve n’dir. Bunlardan üçü bilindiği
göre daha az olacaktır. Durumu basit bir örnekle takdirde dördüncüsü denklemden bulunabilir. Eğer bizim
kavramaya çalışalım. Bankadan aylık %1,37 faizle 5000 için önemli olan aylık taksit miktarı ise, anapara, faiz oranı
TL kredi aldığımızı varsayalım. Bu borcu aylık 1000 TL ve dönem sayısı verildiğinde bu denklemden aylık taksit
eşit taksitlerle bankaya geri ödemek istersek bu borcun hesaplanabilir:
kaç ayda biteceğini hesaplayalım. Borcu aldıktan bir ay
sonra aldığımız borç için aylık bir faiz uygulanacak ve bu
faiz de 5000 x 0,0137 = 68,50 TL olacaktır. 1000 TL
taksit ödendikten sonra kalan borç miktarı 5068,50 – 1000
= 4068,50 TL olacaktır. Bankaya birinci ay için ödenen
1000 TL’nin 68,50 TL’si faiz 931,50 TL’si ise anaparadır.
İkinci ay sonu itibariyle devreden borcumuz olan 4068,50
TL’nin faizi 4068,50 x 0,0137 = 55,74 TL’dir. Dolayısıyla
ödenen 1000 TL’nin 55,74 TL’si faiz ödemesi 944,26
TL’si anaparadır. Kalan borcumuz ise 4068,50 + 55,74 –
1000 = 3124,24 TL’dir. Hesaplamalar bu şekilde
yapıldıktan sonra görülür ki 5.ay sonunda kalan borcumuz
213,12 TL’dir ve altıncı ayda 213,12 TL’nin faizi olan
2,92 TL ile beraber 216,04 TL ödenerek borç kapatılır.
Son ay ödenen 216,04 TL bu borç için fazladan ödenen
para, yani ödenen toplam faiz oldu. Faiz miktarı da borç
azaldıkça azaldığı için ilk aylarda en yüksek seviyelerde
olan faiz, zamanla gittikçe azalmıştır.
Genel durumu anlayabilmek için şu örnek üzerinden işlem
yapalım. Bir bankadan A TL borcu dönemlik r faiz oranı
ile alalım. Eğer bankaya bu borcu her dönem B TL’lik eşit
taksitlerle ödemek istersek borcu hangi dönemde amorti
etmiş olacağımızı öğrenmek için uygulamamız gereken
yaklaşım şu şekilde olacaktır. Her dönemin sonunda B TL
miktarı bankaya ödüyor ve borcumuzu bir miktar
azaltıyoruz. Yani her dönemin sonunda borç miktarımız
değişime uğruyor. n dönem sonra borcumuzun
sıfırlanacağını varsayalım ve k = 1,2, . . . , n olmak üzere,
k’ıncı dönem sonundaki borcumuzu Ak ile gösterelim.
Yani,
A1 = Birinci dönemin sonunda kalan borç miktarı
A2 = İkinci dönemin sonunda kalan borç miktarı
…

Ak = k’ıncı dönem sonunda kalan borç miktarı

…

An = 0