2023- 9 - 24

XXI. urtea.
6.293. zenbakia
1,80 €

Adimen artifiziala patroi

2 Lan harremanetan ere gero eta leku gehiago du adimen artifizialak;
kontratazioan, kaleratzeetan eta langileen kontrolean, esaterako.
Aditu gehienek uste dute gizakien kontrola behar duela.
BERRIA

N Donostiako Zinemaldia. Nikouren eta Eklofen lanek abiatu dute lehia

Sail Ofizialean; Evolek jendaurrean aurkeztu du ‘No me llame Ternera’
23

Martin Aramendi Sortu Futbola Enrique Ballent

«Udalerri euskaldunek Madrilen nazio auzia jorratu Osasunak eutsi dio Sevillari, «Ardiek agintzen didate
benetako lege babesa ahal izateko unea dela ebatzi baina ate aurrean asmatu erritmoa. Haiek egokitu
behar dugu» dute VI. Nazio Konferentzian ez, eta 0-0 berdindu dute behar lirateke gurera?»
Elkarrizketa b 7 8 21 Elkarrizketa b 38
 IGANDEKO BERRIA

2 Harian d
Lan harremanak
eta digitalizazioa
Algoritmoak eta AA
2023ko irailaren 24a

Imanol Magro Eizmendi Bilbo

Z
ientzia fikzioa
dirudi, baina

AURPEGIRIK
aurpegirik ga-
beko ugazabek
aspaldi utzi zio-
ten etorkizun
urrunean oinarrituriko filmetako
pertsonaia izateari. Aro digitale-

GABEKO
an, enpresa askotako erabaki har-
tzaileek ez dute bulego propiorik,
ezta izenik edo bihotzik ere. Adi-
mena baino ez, adimen artifizial
(AA) ustez neutral eta objektiboa.
Kalkuluetan eta ekoizpenari era-

UGAZABA
giten dioten aldagai ugariren
neurketetan pilaturiko datuetan
oinarritzen dira langileak hauta-
tzeko, txandak antolatzeko edo
nor kaleratu erabakitzeko. Algo-
ritmoen garaia da, eta adituek us-
Langileen datuekin elikaturiko algoritmoak eta adimen te dute gizakien kontrola behar
dutela.
artifiziala bete-betean sartu dira lan harremanetan. Baina, lehenbizi, oinarrizko gal-
Zein langile hartu, zein kaleratu eta halako erabakiak dera: zer da algoritmo bat? «Meto-
do bat da, jarduteko kode bat. Me-
programa informatiko baten ondorioen menpe egon daitezke. todo horretan zuk datu batzuk
Ikerlariek diote haien ustezko objektibotasuna ez dela erreala. sartzen dituzu, inputa, eta emaitza
edo ondorio bat ematen dizu para-
metro batzuen arabera, output
delakoa. Kontua da programa in-
formatiko bat erabiliz gero, milioi-
ka datu eta parametro gurutza
daitezkeela. Eta, egun, enpresek
langileen inguruko datuekin era-
biltzen dituzte». Azalpena Adrian
Todolirena da. Lan Zuzenbideko
irakaslea da Valentziako Uniber-
tsitatean, eta Algoritmo emanko-
rrak eta erauzketakoak (Aranza-
di, 2021) liburuaren idazlea.
«Lan eskaintzetara bidaltzen
diren curriculumen %72 ez ditu
gizaki batek irakurtzen», gehitu
du: «Testuak interpretatzen da-
kien algoritmo batek irakurtzen
ditu, eta hark egiten du lehen gal-
bahe handia. Hark badaki zein
hitz baztertu behar dituen, nor-
baitek hala agindu diolako».
Langileen hautaketan nola dihar-
duten ulertzea erraza da, baina
nabarmendu du erabaki gehiago
hartzeko ere erabiltzen direla
egun: «Arropa denda handietan,
esaterako, txandak osatzeko
agintzen diote. Zenbat jende be-
har den erabakitzeko, kontuan
hartzen dute zer eguraldi egingo
duen, hirian ekitaldi handiren bat
dagoen edo iragan astean zenbat
saldu den. Eta, horren arabera, bi,
lau edo sei orduko lanaldiak eska-
tuko ditu, eta langileak horretara
egokitu behar du».
Juan Carlos Garcia Quiñones
Lan Zuzenbideko irakaslea da
Madrilgo Unibertsitate Konplu-
tentsean. Aurten, lan harrema-
nen eta adimen artifizialaren arte-
ko interakzioari buruzko 52
orrialdeko artikulu mamitsua ar-
BERRIA
IGANDEKO BERRIA
2023ko irailaren 24a d Harian 3
Lan harremanak
eta digitalizazioa
Algoritmoak eta AA
gitaratu du. «Lan eremuari dago-
kionez, zehaztasun erabatekoa-
rekin neur daiteke zer eskatu da-
kiokeen langile bati, eta, era bere-
an, zenbateko errendimendua
duen. Informaziohori izugarri ba-
liagarria da ugazabarentzat», ze-
haztu du. Esan bezala, sektore
guztietako enpresetan erabiltzen
dira teknologia horiek,
baina,«oraingoz», plataforma di-
gitaletan —Glovo, Uber..—,dei zen-
troetan, bankuetan eta, oro har,
telelanean oinarrituriko sektoree-
tan erabiltzen dira gehien. Adi-
tuak, dena den, bat datoz urte gu-
txian hedatuko direla gizarteko
eremu askotan.
Baina gauza bera al dira algorit-
moak eta adimen artifiziala? Ez.
Argi azaldu du aldea Javier Arrieta
Deustuko Unibertsitateko Lan
Zuzenbideko irakasleak: «Oro
har, bat egin ohi dute, baina algo-
ritmo orok ez du zertan eratu AA
sistema bat. Algoritmo bat jarrai-
bide matematikoen multzoa da,
ondoz ondoko pauso batzuk ema-
nez emaitza edo kalkulu bat lor-
tzea helburu duena. Aitzitik, AAe-
ko sistemetan, algoritmoek jaso-
JUAN CARLOS CARDENAS / EFE
tako informazio guztia ikasi egi-
ten dute, eta ezagutza sortzen. pixka bat hitz egiten aritu direla- ondo edo gaizki erabil daitezkee- ko batzuetan, hiru hilabetez gu-
Bestela esanda, AA emaitza edo ko atzeratu dira». la: «Zuzendaritza, kontrol, dizi- txien ekoizten duten langileen
kalkulutik haratago doa, eta ho- Hotel batzuetan ere antzeko sis- plina eta saritze ahalmenak balia- %10ean kokatuz gero, kalera zoaz.
rregatik da arriskutsuagoa». temak daudela azaldu du: «Logela tzeko lanabes gisa erabil daitezke. Glovoren kasuan, jakina da apli-
garbitzaile askok eskumuturreko Horrenbestez, erabilerak askota- kazioa itzaltzen dietela langile ba-
Informazioa lehengai bat eramaten dute, eta logela bat rikoak izan daitezke: lanpostura- tzuei. Amazonen, esaterako, tarte
Haien lana ondo egiteko, baina, «Lan eskaintzetara garbitzeko kalkulatu zaien den- ko baldintzarik onenak betetzen horretan bazaude, mezu bat jaso-
algoritmoek bi gauza behar dituz- bidalitako curriculumen bora baino gehiago ematen badu- dituzten langileak hautatzea; lan- tzen duzu, eta horrek langilea be-
te: datu asko eta parametroak. %72 ez ditu gizaki batek te lan horretan, eskumuturreko- gileen errendimenduari jarraipe- re burua gehiago estutzera era-
Beste modu batera esanda, lehen- irakurtzen. Algoritmo ak dardara egiten du. Algoritmoak na egitea, zuzenketa egokiak egin maten du, tarte horretatik irtete-
gaia, eta harekin zer egin agindu batek baztertzen ditu» ez daki logela hori askoz zikinagoa ahal izateko; lanaldia erregistra- ko». Todolik AEBetan ezagun
diezaiotela. Eta nola biltzen ditu Adrian Todoli dagoen edota langilea gerriko mi- tzeko betebeharra gauzatzea; lan- egin zen beste kasu bat aipatu du:
datuak? Langileen jarduna moni- Lan Zuzenbideko irakaslea nez dagoen. Algoritmoak ez du bide arriskuak prebenitzea... eta, «Langile batek bere kaleratzearen
torizatuz. Todoli: «Dena neur ‘zergatik?’ galdetzen». kasurik txarrenean, kaleratzea aurkako epaiketa bat irabazi zuen.
daiteke: langile batek zenbat aldiz Luze hitz egin da AAk sortuko justifikatzeko». Algoritmoak ez zekien haren aita-
sakatzen duen teklatua, zenbat edo deuseztatuko dituen ogibide- Orduan, gakoa erabilera da, ren hiletara joateko hartu zuela jai,
denbora egiten duen sagua ukitu ez. Algoritmoen kasuan, baina, ezta? «Bai», erantzun du: «AA eta kaleratu egin zuen».
gabe, langile multzo jakin bat lanpostu bat bainoago, langile eta algoritmoak langileen kalte-
txanda berean jarriz gero zenbat profil bat ordezkatzen dute: rako izan daitezke baldin eta en- Eremu grisetan barrena
saltzen duten... Eta, batez ere, lan «Txanda edo sail arduraduna, presaburuek zuzen erabiltzen ez Hiru adituek nabarmendu dute
jakin bat egiteko behar duen den- «Algoritmoak eta AA tarteko kargua delakoa», labur- badituzte. Legeriak dioena ez ba- erabat legezkoa dela enpresen ku-
bora. Hezur haragizko giza balia- lanabesak dira, eta haien bildu du Garcia Quiñonesek. «Al- dute errespetatzen, eta, batik bat, deaketa hobetu dezaketen datuak
bideetako arduradun batek inoiz erabilera da gakoa. goritmoen erabakiek enpresako langileek herritar gisa dituzten oi- biltzea eta erabakiak hobeto har-
ezingo luke halakorik lortu». Lan ikuskaritzak ere buruen eta langileen artean dago- narrizko eskubideak urratzen ba- tzeko erabiltzea algoritmoak.
Azken horren harira, medi- erabiltzen ditu» en botere tartea handitzen dute. dituzte». Deustuko irakasleak «Arazoa, baina, zera da, oso opa-
kuntzarekin lotura duen eredu Javier Arrieta Zubi lana egiten duen pertsona azaldu du Gizarte Segurantzak koak direla», gehitu du Todolik.
bat aipatu du: «Hainbat klinika Lan Zuzenbideko irakaslea desagertu egingo da, langilea eta eta lan ikuskaritzak ere erabiltzen «Oso zaila da jakiten enpresa ba-
pribatutan, erizainek taula infor- haren egoera pertsonala ezagu- dituztela, esaterako: «Arau haus- tek zertarako erabili dituen. Ezin
matiko batean dituzte eguneko tzen duena. Lan harremanen des- te bateko akta automatizatuak lu- da jakin. Esaterako, algoritmoek
zereginak, eta, lan bat bukatu humanizazioa da, eta ugazaben zatzen ditu, eta lan istripuak iza- langile baten sare sozialak irakur
ahala, klik egin behar dute hu- botere ahalmena indartzen du. teko arriskuak aurreikusteko sis- ditzakete. Detektatzen badu lan-
rrengoarekin hasi aurretik. Lan Haientzat mesedegarria da; bes- temak garatu ditu». posturako hautagai batek sare so-
hori egin dutela baieztatzeko da, teak beste, zehaztasun handiagoz «Kaleratzeak» ere aipatu ditu zialetako bere lagunen artean sin-
baina, era berean, zenbat denbora zukutu dezaketelako langilea». Arrietak. Horretarako ere erabil dikatuekin harremana duen jen-
behar duten kronometratzen du «Algoritmoak ez dira daitezke algoritmoak? Todolik dea duela, kostata egingo du haren
programak». Eta informazio hori neutralak eta Dena al da txarra? eredu argi pare bat eman ditu. alde».
gorde egiten da: «Hurrengo bate- objektiboak; enpresak Algoritmoen eta AAren erabilera- «Algoritmoekin ekoizpenaren Legezkoak diren ala ez epaitu
an lan bera egiteko askoz denbora agindutako parametroen ren aldekoek haien onurak gora- araberako langileen sailkapenak aurretik, baina, Garcia Quiñone-
gehiago behar badute, azalpenak arabera jokatzen dute» tzen dituzte, izan badituztelako. egin ditzakezu, gehien ekoizten sen ustez, lan eremuetan nola
eskatuko dizkiete. Eta, agian, bes- Juan Carlos Garcia Quiñones Arrietak azaldu du «lanabesa» duenetik hasita gutxien ekoizten
terik gabe, gaixoetako batekin Lan Zuzenbideko irakaslea direla, eta, lanabes guztiak bezala, duenera arte. Enpresa teknologi- (Hurrengo orrialdean jarraitzen du)

4 Harian
(Aurreko orrialdetik dator)
sartu diren aztertu behar da. Kri-
tiko mintzo da, gainera. «Ekono-
mia beti doa zuzenbidearen au-
rretik. Ekonomia ondo mugitzen
da zuzenbidearen eremu grise-
tan. Eremu gris horietan ez dago
ez araurik, ezta debekurik ere. Ur-
teak pasatu daitezke lanean hasi,
abusuak egin, eta langileen lehen
salaketak iritsi arte. Garbi ikusi
dugu plataformetako langileekin.
Zenbat urtez aritu dira lanean iru-
zurpeko autonomo gisa?».
Konplutentseko irakasleak bere
artikuluan defendatzen duen te-
siaren arabera, algoritmoak ez di-
ra inpartzialak. «Ustez neutralak
dira, teorian arduradunaren sub-
jektibotasuna desegiten duelako.
Orain, ondo bidean, ez zaituzte
kaleratuko arduradunarekin
gaizki moldatzen zarelako. Baina
ez da horrela». Nola da, bada, or-
duan? «Algoritmoak ezarri diz-
kioten aginduen arabera jokatuko
du. Ugazabak diskriminatzaileak
izan daitezkeen joera batzuk agin-
du badizkio, algoritmoak haien
arabera jokatuko du. Algoritmoa,
gainera, oso ona da agindu dioten
hori betetzen».
Todolik beste eredu on bat eman
du; Uberrek bere plataforman ge-
nero arrakalarik ez zegoela era-
kusteko egindako ikerketa baten
emaitza da: «Emakumeek %27
gutxiago irabazten zutela azalera-
tu zuen. Uberrek kasua ikertu
zuen, eta ondorioztatu zuen ema-
kumeek gauez lan gutxiago egiten
zutelako zela, eta arazoa ez zela ge-
neroa, baizik eta ez zutela gauez
lan egin nahi. Erabaki horren zer-
gatia galdetu gabe». Datu horre-
kin, Todolik galdera hau egin du:
«Hori jakinda, algoritmoak ez al
die lan gutxiago emango emaku-
mezko gidariei?».
AA, «arrisku handikoa»
Arrietak halakoak eragozteko
markoa ezarri du: «AAk eta algo-
ritmoek nahitaez errespetatu be-
har dituzte legeriak ezarritako
bermeak; batik bat, langileen oi-
narrizko eskubideak berma daite-
zen. Hortaz, lan harremanetan ere
erronka da bereizkeria algoritmi-
koa saihestea eta berdintasun al-
goritmikoa erdiestea. Kontuan
hartu behar da Europako Batasu-
nak AA arrisku handiko sistema-
tzat jo duela, besteak beste, enple-
guan eta langileen kudeaketan
eragina dutenak».
Lege markoaren inguruko
azalpena luzatu du. Nabarmendu
du hainbat lege daudela berme
horiek arautzeko, besteak beste,
datu pertsonalak babestekoa, es-
‘‘
Garrantzitsua da azken
erabakia gizaki batek
hartzea, baina ausartuko
al da algoritmoa
auzitan jartzen?»
Adrian Todoli
Lan Zuzenbideko irakaslea
«Enplegu erregulazio
batean kaleraturiko
langileak hautatu dituen
algoritmoa azaldu
beharko luke enpresak»
Javier Arrieta
Lan Zuzenbideko irakaslea
«Algoritmoek langileen
eta enpresetako
zuzendarien artean
dagoen botere tartea
handitzen dute»
Juan Carlos Garcia Quiñones
Lan Zuzenbideko irakaslea
d 2023ko irailaren 24a
Lan harremanak
eta digitalizazioa
Algoritmoak eta AA
kubide digitalak bermatzekoa,
eta tratu berdintasunerako eta
bereizkeriarik ez egitekoa. Hala-
ber, negoziazio kolektiboaren le-
geak ezartzen dituen mugak, eta,
noski, lan araudia bera.
Arauak arau, zehaztu du enpre-
sak behartuta daudela langileen
ordezkariei algoritmoaren berri
ematera, eta dagoeneko eskaera
hori hainbat negoziazio kolekti-
botan sartzen ari dela. «Hitzar-
men batzuek batzorde parekide
bat sortu dute informazio hori
modu errazean eta ulergarrian
emateko modua izateko. Dena
den, batzorde horretan ez da ku-
deaketa algoritmikoaren iturburu
kodearen gaineko informaziorik
emango. Horren adibide da Accio-
na Mobilityren hitzarmena».
Garcia Quiñonesek ere aztertu
du gaia: «Kasu batzuetan, enpre-
sari erabiltzen duen algoritmoa es-
katzea sekretu profesionalaren
aurka joan daiteke, baina langile-
en aurkako joera bat ikusten bada,
azalpen zehatzak eska dakizkio-
ke». Adibide batekin hobeto azal-
du daiteke. «Demagun enpresa
batean kaleratzeak areagotu egi-
ten direla ekoizpenaren murrizke-
ta boluntarioarengatik. Kaleratze
arrazoi objektiboa da. Agian bali-
teke langileak lan gutxiago egiten
aritzea, baina posible da ere bai al-
BERRIA
IGANDEKO BERRIA
goritmoak, hala aginduta, ekoiz-
pena neurtzeko modua aldatu iza-
na, eta ugazabak horretan oinarri-
tzea langileak kaleratzeko. Horre-
gatik sartu behar da informazio
horren eskaera lan itunean».
«Gardentasuna»
Arrietak hari berari eutsi dio, eta bi
irizpide gehitu ditu: «Ezinbeste-
koa da pertsonaren gaineko kon-
trola izatea une oro, eta gardenta-
suna nagusitu beharko litzateke».
Eztabaida lurrera erakartzeko as-
moan, gardentasun premia ho-
rren eredu on bat eman du: «En-
plegua aldi baterako erregulatze-
ko espedienteetan, langileen or-
dezkariekin egin beharreko kon-
tsultaldian, enpresaburuak
nahitaez azaldu beharko luke AAk
edo algoritmoak zer irizpide hartu
dituen aintzat zein langile kaleratu
erabakitzeko, legeriak ezarritako
baldintza oro errespetatzen den
ala ez aztertu ahal izateko».
Todolik jarri dio azken puntua
eztabaidari, eta kezkatzeko mo-
duko hausnarketa egin du. «Ga-
rrantzitsua da azken erabakia gi-
zaki batek hartzea, baina agian ez
da aski. Egunen batean, gizakia ez
da ausartuko algoritmoa auzitan
jartzen, eta ez du ezertarako ba-
lioko. Algoritmoak ikuskatu egin
behar dira, hori da bidea».
Algoritmoak
kontrolatzeko
erakundea?
R Algoritmoak auditoria di-
gitalak delakoen bitartez
aztertzen dira. Haietan, parame-
troak neurtzen dira, eta horrela
jakin daiteke diskriminatzaileak
diren ala ez, edo langileen edo
gizarteko talde jakin batzuen
aurkako joerak dituzten. Ildo
horretan, Adrian Todolik zehaz-
tu du rider-en legearen harira al-
daketa bat egin dela Langileen
Estatutuan, eta, 64.4 artikulua-
ren arabera, enpresa ez dagoe-
la algoritmoa entregatzera be-
hartuta, «baina bai haren para-
metroak eta arauak. Beraz,
langileen ordezkariek eska di-
tzakete». Todoli, baina, ez da
fio, legeak askotan tranpa da-
karrelako, eta uste du enpresek
entregatuko duten informazioa
ez dela nahikoa izango, ezta
epaitegiek behartuta ere. Or-
duan, zein da konponbidea?
«Agian enpresen algoritmoak
auditatuko dituen erakunde pu-
bliko bat behar dugu. Sekretu
profesionala errespetatuz
haien jokaera zuzena bermatu-
ko duena».
IGANDEKO BERRIA
2023ko irailaren 24a
Langile bat eskuak aurpegian dituela, atsekabe keinua egiten, ordenagailuaren aurrean. CCO
Mezularitza tresna berrien bidezko kaleratzeak ugaritzen ari dira azkenaldian, eta
sindikatuetako zerbitzu juridikoek nabarmendu dute modu hori ez dela legezkoa.
Ostikada digitalaz kaleratuak
Iñaut Matauko Rada
K
asu batzuk sal-
buetsita, kale-
ratzea da langi-
le orok iristea
nahi ez duen
momentua. Arrazoia edozein
dela ere, langileentzat beti da go-
gorra lanpostutik kanporatua
izatea. Legeak garbi dio kontratua
eteteko gutuna idatziz helarazi
behar diola enpresaren ordezka-
riak langileari, edo burofax baten
bidez, langileak erabakiaren berri
izan duela ziurtatzeko.
Teknologiaren bilakaerak ko-
munikatzeko modu berriak eka-
rri ditu lan harremanetara, eta
horien bidezko kaleratzeek gora
egin dute. Dena den, Juanjo Lopez
CCOOko aholkulari laguntzaile-
ak dio halako kasuak ez direla
ohikoak. Enpresa gehienek ahol-
kularitza legal handia dute, eta
egin behar dituzten urratsak
«ondo» egiten dituzte. Hala ere,
d Harian
Lan harremanak
eta digitalizazioa
Kaleratzeak
halako kasu gehienak enpresa
txikietan eta negozio familiarre-
tan gertatzen direla azaldu du:
«Arauz kontrako kaleratzeak,
idatziz egiten ez direnak, beti ger-
tatu dira. Enpresa txiki eta fami-
liarretan batez ere, zeinetan fami-
liakoa ez den langile bat dagoen,
eta harremana gaiztotzen bada,
ugazabak edozein astakeria esan
eta despeditu zaitzakeen».
Antzeko iritzia du Irati Sienrak,
LABeko Zerbitzu Pribatuetako ki-
deak. Berretsi du halakoak ez di-
rela ohikoak, eta, gertatzekotan,
mezu bidez esaten dietela kalera-
tu egin dituztela, baina ondoren
postaz entregatzen dietela jakina-
razpena: «Izan dudan kasu bate-
an, langile bati Whatsappez esan
«Kasu batean, langileari
zioten bota egin zutela, eta ondo-
Whatsappez esan zioten
ren kaleratze gutuna jaso zuen».
bota egin zutela,
Ziurtasunaren beharra baina ondoren jaso zuen
Espainiako Langileen Estatutua kaleratze gutuna»
irmoa da kaleratzeko moduen in-
guruan. Batez ere, argi geratu be-
5
har delako langileak badakiela
despeditua izan dela. Izan ere,
kontratua eteteko gutuna jaso-
tzen duenetik, hogei egun balio-
dun ditu epaitegietara jotzeko eta
erabakiaren aurkako helegitea
jartzeko.
Gauzak hala, bi modu daude
langileak jakinarazpena jaso due-
la ziurtatzeko: eskura gutun bat
‘‘
Iritsi izan zaigu jendea
ematea, edo burofax bat bidal-
tzea. Hori dela eta, whatsappme-
zuak, deiak, bideodeiak, SMSak
edo posta elektroniko bidezko
esanez: ‘Aizu, oporretan mezuak ez dira nahikoa kalera-
nago, eta baja eman tzearen berri emateko.
didate Gizarte
Segurantzan’» Gizarte Segurantzaren SMSa
Juanjo Lopez Sindikatuetako abokatu biak bat
CCOOko aholkulari laguntzailea
datoz ez dela oso ohikoa langile
bat Whatsapp edo posta elektro-
niko bidez kaleratzea. Halere,
biek nabarmendu dute langile
batzuek Gizarte Segurantzaren
SMS mezu baten bidez jakin dute-
Irati Sienra la kaleratuak izan direla.
LABeko Zerbitzu Pribatuetako kidea «Askotan, Whatsapp edo posta
Bideodei bidez
eginiko kaleratze
«bihozgabeak»
R Telelanak aurrez ikusi
gabeko hazkundea
izan zuen pandemia ga-
raian. Lana beti lantokian
egin zuten milioila langile
etxetik lan egitera behartu
zituzten, eta, osasun larrial-
dia amaitu bada ere, enpre-
sa askotan mantendu egin
dute telelana. Bada, telela-
nerako tresna nagusiei bes-
telako erabilera bat aurkitu
die enpresariek: kaleratze-
en berri ematea.
Kasu batzuek sona han-
dia izan dute; esaterako, Be-
tter AEB Amerikako Estatu
Batuetako hipoteka emaile-
ak egin zuena. Egun batetik
bestera bederatziehun lan-
gile kaleratu zituen, horiek
guztiak Zoom aplikazioko
bideodei batean elkartuta.
Handik gutxira, beste 3.000
langile bota zituzten.
Halako albiste asko AE-
Betatik datoz, lan araudia
askoz lausoagoa baita, bai-
na beste herrialde batzue-
tan ere jazo izan dira. Brasi-
len, esaterako, 36 langile
bota zituen enpresa batek
bideodei baten bidez, eta
horietako batek BBCri adie-
razi zion kaleratzeko era
«bihozgabea» izan zela:
«Inork ezin zuen ezer esan,
mikrofonoak blokeatuta
zeudelako. Beraz, entzuten
genuen guztia onartu beste-
rik ezin genuen egin. Gar-
dentasun eta enpatia falta
izan zen».
Espainian ere kasu bat
izan berri da: teknologian
espezializatutako Gizmon-
do blogak herrialde horreta-
ko langile guztiak kaleratu
ditu bideodei batekin. Au-
rrerantzean adimen artifizial
bidez itzuli eta publikatuko
dituzte beste hizkuntzetan
dauden edukiak.
elektronikoz esan beharrean,
langileei ez diete jakinarazten ka-
lera bota dituztela, eta gero izaten
dute erabakiaren berri, Gizarte
Segurantzaren SMS batek jakina-
razten dienean baja eman diete-
la», azaldu du Sienrak.
Lopezek ere antzeko kasuak jo-
rratu izan ditu: «Iritsi izan zaigu
jendea esanez: ‘Aizu, oporretan
nago, eta baja eman didate Gizar-
te Segurantzan’. Enpresak aurrez
jakinarazi gabe ematen du baja,
eta kotizatzeari uzten dio langile-
ak. Horrek esan nahi du enpresak
kontratua eten duela, eta horrek
bidea ematen digu guri salaketa
bat jartzeko».

6 Harian
Iñaut Matauko Rada
G
izakien artean
komunikatzeko
moduak asko
aldatu dira urtez
urte. Garai bate-
an, gutun bat bidaltzea zen per-
tsona bati mezu bat helarazteko
biderik azkarrena; ondoren, tele-
grafoa etorri zen, eta, gero, tele-
fonoa. Gaur egun, ia edozeinek
darama patrikan sakelako telefo-
no bat, segundo batean hainbat
formatutako mezuak bidaltzeko
gai dena, izan mezu idatzi bat,
izan ahotsezko bat edo bideo bat.
Edonoiz komunikatu ahal iza-
teak alde onak badituen arren,
desabantailak ere baditu; esate-
rako, pantailak eta etengabeko
interakzioa atzean ezin uztea. Eta
hori lan mundura ere iritsi da.
Gero eta ohikoagoa bihurtzen ari
da lankideek edo ugazabek
lanorduetatik kanpo langile bati
idaztea, eta horrek asko zailtzen
du lanalditik kanpo deskonekta-
‘‘
Legeak garbi azaltzen
du lanorduetatik kanpo
langile batek ez duela
zertan deirik eta
mezurik jaso»
Iratxe Ordorika
ELAko zerbitzu juridikoen
koordinatzailea
tzea. Komunikaziorako tresna
berriek urteak badaramatzate
ere, deskonexio digitalerako
eskubidea ez zen 2018ra arte
arautu Hego Euskal Herrian.
Datu pertsonalen babeserako
eta eskubide digitalen bermera-
ko legeak jaso du eskubide hori,
haren 88. artikuluan. Dena den,
Iratxe Ordorika ELA sindikatuko
zerbitzu juridikoen koordina-
Whatsapp mezuak, lan harremanen erdigunean
I.M.R.
Joan den hamarkadaren hasiera-
tik hona, Internet bidez komuni-
katzeko tresna nagusi bihurtu da
Whatsapp aplikazioa Euskal He-
rrian. 2009an sortu zenetik eten-
gabeko hazkundea izan du, eta
gutxi dira jada Whatsappa erabil-
tzen ez duten euskal herritarrak.
Eta tresna hori, nola ez, lan mun-
dura ere iritsi da.
Lan askotan, une oro komuni-
kazioa izatea beharrezkoa da, eta
egungo teknologiek aise ematen
Mundu hiperkonektatu honetan, gero eta zailagoa da
etengabeko interakziotik ihes egitea. Hegoaldean, 2018ko
eskubide digitalen lege organikoak dio langileek eskubidea
dutela lanetik kanpoko deiei eta mezuei ez erantzuteko.
Deskonexio digitala,
langileen eskubidea
tzaileak dio ez dela funtsezko
eskubide gisa hartzen: «Ez da
oinarrizko eskubide bat, eta
horrek esan nahi du eskubide
horren urraketa jasan duenak
ezin duela kalte ordainik eskatu.
Hori ebatzi dute, behintzat, Astu-
riasko eta Kataluniako epaite-
giek, baina oraindik jurispruden-
tzia gutxi dago. Espainiako
CCO
dute horretarako bidea, nahikoa
baita estaldura eta Interneterako
konexio ona izatearekin. Horiek
erabiltzeko, baina, gailu bat behar
da, eta, epaitegiek ebatzi dutena-
ren arabera, lanerako tresna gisa
hartzen da hori. Beraz, enpresa
behartuta dago langileei komuni-
kaziorako tresna horiek ematera.
Hala, enpresari batek ezin du lan-
gile bat behartu bere sakelakoa la-
nean erabiltzera.
Sakelakoaren erabilera, baina,
ez da komunikaziora mugatzen
lanean. Beste erabilera batzuk ere
Auzitegi Gorenak oraindik ez du
gaia landu».
Hala ere, Ordorikak xehatu du
horrek ez duela esan nahi eskubi-
de hori urratu daitekeenik, ezta
urratzaileak ondoriorik jasango
ez duenik ere.
Lan itunen etorkizuna
Legea nahiko berria denez, hi-
baditu, sartzekoan eta irtetekoan
fitxatzearena, esaterako. Baliabi-
de horiek enpresak jarri behar di-
tuela dioen lege zehatzik ez da
oraindik Hegoaldean, baina, epai-
tegiek ebatzitakoa ikusita, ondo-
riozta daiteke enpresak betebehar
hori duela. Hala ere, enpresariak
eta langileak akordio batera iris-
ten badira, erabil ditzakete sakela-
ko pertsonalak lanerako.
Ezberdintasun handia dago la-
nean sakelako pertsonala edo la-
nekoa erabiltzearen artean. Izan
ere, ugazabak ezin du enplegatu
d 2023ko irailaren 24a
Lan harremanak
eta digitalizazioa
Deskonexio digitala
tzarmen gehienetan ez du lekurik
deskonexio digitalak, eta hori
etorkizuneko erronka dela uste
du. Izan ere, aipatutako lege orga-
nikoaren 88. artikuluko bigarren
puntuak dio eskubide hori nego-
ziazio kolektiboaren bidez hitzar-
tutakoan agertu beharko dela.
Artikulu bereko hirugarren
puntuak dio enpresak barne neu-
baten sakelako Whatsapp mezu-
rik edo posta elektronikorik ikusi
haren baimenik gabe, eta, hala
eginez gero, intimitaterako esku-
bidea urratuko luke. Laneko sa-
kelakoaren kasua, berriz, ezber-
dina da, arduradunek ikuskatu
baitezakete bertan dagoena, lan-
gileak aurrez jakinda betiere.
Epaiketetan balizko froga?
Whatsapp mezuak epaitegietara
iritsi dira, eta mezularitza forma
berrietara moldatu behar izan du
justiziak. Hasieran ez zegoen gar-
IGANDEKO BERRIA
rriak arautu beharko dituela es-
kubide horretarako bidea emate-
ko. «Gaur-gaurkoz, ez dakigu itu-
nek nolako bilakaera izango du-
ten, baina legeak garbi azaltzen du
lanorduetatik kanpo langile batek
ez duela zertan deirik eta mezurik
jaso», azaldu du.
Baina legeak dioenetik egune-
roko errealitatera jauzi handia
egoten da askotan. Ordorikak
garbi du legeak deskonexio digita-
lerako eskubidea bermatzen badu
ere askotan etengabe jasotzen di-
rela mezuak eta deiak lanalditik
kanpo. Eta uste du askotan langi-
lea bera dela mugarik jartzen ez
duena: «Batzuetan, bakoitzak be-
re buruari begiratu behar dio, eta
zorrotza izan: ‘Lanaldia amaitu
da, eta orain beste egitekoak egin-
go ditut’».
Hori egoera jakin bat da, baina
abokatuak salatu du beste kasu
askotan enpresako arduradunen
presioagatik erantzuten dituztela
langileek lanalditik kanpoko dei
edo mezuak: «Badago deskonek-
tatzeko erabakia hartu dezakeen
jendea, baina beste askok ezin du-
te, beren enpresan pentsatzen de-
lako jendeak beti egon behar due-
la erantzuteko prest. Eta langile
batek mugak jarri nahi baditu, ba-
dirudi nagia edo enpresako zele-
brea dela».
Antsietate iturri
Aditu askok diote deskonektatzea
beharrezkoa dela buru osasun ona
izateko. Izan ere, hiperkonexioak
estresa eta antsietatea areagotzen
du, eta pantailen erabilera eta
etengabeko estimuluekiko espo-
sizioa mugatzea gomendatzen
dute gehienek. Lan mundua bera,
gainera, estresagarria da askotan,
eta lanalditik at ez deskonektatze-
ak antsietatea areagotzen duela
uste du Agnes Brossa psikologoak.
Etengabeko estres hori fisikoki eta
mentalki kaltegarria dela deritzo.
bi ea Whatsapp mezu bat froga gi-
sa erabil zitekeen edo ez, baina ju-
risprudentziak dio baietz, ez due-
lako Espainiako Konstituzioaren
18. artikuluko intimitate eskubi-
dea urratzen; betiere, indarkeriaz
edo beldurrez lortu ez bada mezu
hori.
Lan arloko epaiketa batean, be-
raz, Whatsapp elkarrizketak era-
bil daitezke froga gisa, baldin eta,
Espainiako Auzitegi Gorenak
ebatzi duen moduan, mezuak
egiaztatuta eta legeztatuta badau-
de.
IGANDEKO BERRIA
2023ko irailaren 24a
Irati Urdalleta Lete Ataun
UEMA Udalerri Euskaldunen
Mankomunitateak badu buru be-
rria: Martin Aramendi (Ataun, Gi-
puzkoa, 1970) izango da lehenda-
karia 2023-2027ko agintaldian
—EH Bilduko ordezkaria da—.
Atzo izendatu zuten, UEMAk egin
zuen agintaldiko lehen batzar na-
gusian, Ataunen. Aramendik
«ilusioz, gogoz eta arduraz» har-
tu du kargua. Zuzendaritza talde-
aren eta UEMAko teknikarien on-
doan urratu asmo du bidea: «De-
non artean erantzungo diogu
erronka honi». Irune Urbieta Za-
rauzko EAJren (Gipuzkoa) zine-
gotzia izango da zuzendariordea.
Zer moduz ikusten duzu UEMA
kargua hartu berritan?
Oso ondo. Azken lau urteotan
Iraitz Lazkanok eta haren zuzen-
daritza taldeak lan ikaragarria
egin dute, eta, lehenaz gain,
UEMA sendotuago bat utzi digu-
te, bai herri kopuru aldetik, bai
lantzen ari diren eta martxan jarri
dituzten proiektuen aldetik.
101 udalerri daude UEMAn, eta
305.000 lagun bizi dira horietan.
Zein dira orain UEMAren erron-
ka nagusiak?
Erronketako bat hori bera izango
da, agintaldi honetan UEMAn
sartzeko baldintzak betetzen di-
tuzten udal gehiagorengana jo-
tzea eta horiek guregana erakar-
tzea. Uste dut garrantzitsua dela
baldintzak betetzen dituzten udal
horientzat UEMAko kide izatea.
UEMA bezalako erakunde batek,
azkenean, iparra jartzen dizu be-
har den lekura begira. Baldintzak
betetzen dituzten udalei dei egin-
go nieke etortzeko lasai, zeren
305.000 biztanleko lurgune hori
zenbat eta handiagoa izan, era-
kundea ere indartsuagoa eta sen-
doagoa izango baita. Hori da
erronka nagusietako bat.
Eta besteak?
Martxan ditugun proiektuekin
eta lan ildoekin segituko dugu.
Ikerketa lerroak jarri nahi ditugu
martxan. Arnasgune ziren ba-
tzuek arnasgune izateari utzi dio-
te edo uzteko bidean dira, eta ho-
rri buelta eman nahi zaio. Horre-
tarako, aurretik, ezinbestekoa da
ikertzea, jakitea zein egoeratan
dauden, eta hori iraultzeko lan
tresnak eman behar zaizkie. Beste
erronka bat kulturartekotasuna
da. Zaldibian egin zen proba pilo-
tu bat, eta herri gehiagotara za-
baltzen ari dira. Ikastetxearekin,
guraso elkartearekin eta udalare-
kin egiten den lana da, eta helbu-
ru nagusia da beste kultura ba-
tzuetako jendea euskarara elkar-
tzea eta euskal munduratze hori
arinago izan dakien laguntzea.
«Arnasgune batzuek
utzi diote hala izateari;
hori irauli nahi dugu»
Martin Aramendi b UEMAko lehendakari berria
Hiru lan ildo nagusi zehaztu ditu legealdirako: UEMAren
hedatzea, ikerketa eta kulturartekotasun proiektuak.
Hizkuntza politika «aurrerakoiak eta ausartak» galdegin ditu.
Udalerri euskaldunenetako ba-
tzuetan atzeraka ari da euskara.
Nola interpretatzen dituzue
datu horiek?
Udalerri euskaldunetan ere eus-
kaldunen tipologia aldatu egin
da. Duela urte batzuk, arnasgu-
neetan eta udalerri euskaldune-
tan euskaldun ia gehienek euska-
ra etxean jasotzen zuten, eta etxe-
an euskaraz egiten zuten. Hori
aldatzen ari da, eta udalerri eus-
kaldunetan ere atzera egiteko
arrisku handiak daudela ikusten
da datuetan; beraz, behar-beha-
rrezkoa da udalerri hauetan hiz-
kuntza politika aurrerakoiak eta
ausartak izatea. Ezin dugu atzera
begira geratu, falta diren ere-
muak euskalduntzen jarraitu be-
har dugu, eta herritarrak ahal-
duntzen, sentsibilizatzen. Eta ho-
riek guztiak posible izateko,
benetako lege babesa behar dugu.
Euskal Herria
MAIALEN ANDRES / FOKU
Hizkuntza politika aurrerakoiak
eskatzen dituzu. Zer da hori?
Uste duzu badagoela erakunde-
en borondaterik?
Uste dut baietz. Orain arteko hiz-
kuntz politikak aurrerapauso ba-
tzuk ekarri ditu —ez behar beste,
nahi beste eta nahi bezain azkar—.
UEMAn behintzat badaukagu
adostasuna —alderdi desberdine-
tako ordezkaritza dago—, eta uste
dut lortu behar dugula gainerako
7
erakundeekin ere adostasun eta
elkarlan hori; denok norabide be-
rean eta elkarrekin lan egitea hiz-
kuntz politika orain arte baino
bizkorrago gara dadin. Garrantzi-
tsua da arnasguneei eustea eta ar-
nasgune izateko ezaugarriak gal-
tzen ari direnei buelta ematea.
Arnasguneetan, euskara hege-
monikoa da, eta hizkuntza bat bi-
ziko bada, gizartean hegemoni-
koa izatea behar du, esparru guz-
tietan euskara erabili ahal izatea.
«Guztien hizkuntza
eskubideak errespetatzen
dira; atzerapausoa
litzateke udaletan
ele bitan egin beharra»
UEMAkoak dira herririk euskal-
dunenak. Ba al dago arriskurik
bertako herritarrak euskara sus-
tatzeko beharraz hain kontzien-
te ez izateko?
Bai, uste dut hori gertatzen dela.
Orain dela urte batzuk, Lorea
Agirreri entzun nion euskarazko
produktuen kontsumoari buruz-
ko azterketa bat egin zela, eta da-
tua harrigarria zen: Gasteiz zen
euskarazko produktu gehien
kontsumitzen zen herria. Pentsa-
tzen jarrita, badu logika bat, eus-
kaldun berri asko dagoelako, gaz-
teak direlako eta badutelako kon-
tzientzia bat. Aldiz, Ataunen,
Errezilen edo bestelako herrietan
kontzientzia hori asko galdu da,
eta hor badaukagu lan bat egite-
ko. Uste dut gehiago eragin behar
dugula ustez dena eginda dagoen
eremu horietan.
Euskararen aurkako oldarraldia
etorri da, epaileen eskutik. Es-
painiako Auzitegi Konstituzio-
nalak ezeztatu egin zuen udalek
euskara hutsean jarduteko au-
kera. Nola jokatuko duzue?
Alkate naizen aldetik —eta pen-
tsatzen dut beste alkateek ere
berdin jokatuko zutela orain
arte—, berdin jarraitzeko asmoa
daukagu. Hori bai: lege babesa
exijitzen dugu. Ustez, legeak ba-
besten du euskaraz jardutea. Ez
dakienari edo erdarazko komu-
nikazioa eskatzen duenari ema-
ten zaio, baina azken urte haue-
tan guztietan udalean euskaraz
funtzionatu dugu, eta ez da inola-
ko arazorik izan. Hizkuntza esku-
bide guztiak errespetatzen dira,
biztanle guztienak, baina atzera-
pauso ikaragarria izango litzateke
dena ele bitan egin behar izatea.
Badirudi ez dela halakorik gerta-
tuko, eta gu behintzat —Ataungo
alkate bezala hitz egiten dut— le-
geak horretara behartzen bagai-
tu, bietan egitera, intsumiso de-
klaratuko gara, eta berdin jarrai-
tuko dugu.

8 Harian Euskal Herria
Arkaitz Rodriguez, atzo, Arrasateko Uarkape frontoian eginiko hitzaldian. ARITZ LOIOLA / FOKU
Sortuk abagunea baliatu nahi du
Madrilen nazio auzia jorratzeko
Alderdi independentistak VI. Nazio Konferentzia egin du, eta militanteek aurrera begirako
plan politikoa onartu dute b EH Bilduren eta EH Bairen aldeko apustua berretsi dute
Iosu Alberdi Arrasate
Sortuk Arrasateko (Gipuzkoa)
Uarkape frontoian egin du alder-
diaren VI. Nazio Konferentzia, gu-
dari egunaren atarian. Militante-
ek azken urte politikoko balan-
tzea eta aurrera begirako plan po-
litikoa onartu dituzte bertan. Tar-
tean, uztaileko bozen osteko
testuinguruari ere erreparatu dio-
te. Arkaitz Rodriguez idazkari na-
gusiak azaldu du ezker subiranis-
taren «erronka eta ardura» dela
Espainian gobernu aurrerakoi bat
ezartzea, baina nabarmendu du
abagune hori baliatu behar dela
Madrilek urratsak egin ditzan es-
tatuaren plurinazionaltasuna ai-
tortzeko bidean.
Atzera begirako errepasoan,
Sortuk azken legealdiko «lorpe-
nei» erreparatu die. EH Bilduk eta
EH Baik azken hauteskunde zi-
kloan izandako gorakada nabar-
mendu du Rodriguezek, eta gehi-
tu du azken legealdian «Espainia-
ko bloke erreakzionarioa» geldi-
tzea lortu dutela; ondorioz, baita
emakumeei, LGTBI kolektiboari,
langileei eta herriei kalte egingo
liekeen «inboluzioa» etetea ere.
Halere, Rodriguezek nabarmen-
du du hori ez dela nahikoa, eta
«gobernu aurrerakoi bat» osa-
tzean baino, «ezkerreko politi-
kak» egitean jarri du arreta. Ho-
rien artean aipatu ditu presoei
aplikatutako salbuespenezko es-
petxe politika eta «neoliberalis-
moan oinarritutako politikak»
amaitzea, baita «78ko erregime-
naren giltzarrapoa» haustea ere.
Izan ere, presoen auziari dagokio-
nez, Rodriguezek nabarmendu
du haiei aplikatutako urruntze eta
dispertsio politikaren amaiera iri-
tsi dela, baina afera ez dutela
amaitutzat emango preso, depor-
tatu eta iheslaririk gabeko etorki-
zun bat lortu arte.
Etorkizunera begira, berriz,
Rodriguezek adierazi du ezinbes-
tekoa dela egungo eredu sozioe-
konomikoa «errotik» aldatzea
eta «zibilizazio berri bat» osa-
tzea, bizitza eta zaintza erdigune-
an jarriko dituena: «Kapitalismo
patriarkala bizitza beraren iraun-
kortasuna kolokan jartzen ari de-
lako». Horiek hala, Eusko Jaurla-
ritzako lehendakari Iñigo Urku-
lluk eginiko adierazpenei eran-
tzunez, Rodriguezek azaldu du
eurak «sozialista erradikalak»
direla, horrek adierazi nahi badu
«bizitza duin bat» izateko esku-
bidearen, hezkuntzarako eta osa-
sungintzarako sarbide unibertsa-
laren zein gizartea «despatriar-
kalizatzearen» alde egotea.
«Nazio eta klase
zapalkuntza»
salatu ditu Jarkik
R Jarki antolakundeak eki-
taldi bat egin zuen atzo,
irailaren 27ko Gudari Egunaren
atarian, aldarrikatzeko egun
hura ezin dela «iraganeko kon-
tu» bilakatu. Hala, Errenteriako
(Gipuzkoa) ekitaldira bertaratu-
tako dozenaka lagunek salatu
zuten «Euskal Herriak pairatzen
Horrek guztiak, baina, buruja-
betza ahalmen handiago bat es-
katzen du, Sortuko idazkari na-
gusiaren esanetan: «Gaur ez du-
gun erabaki ahalmena». Erronka
horri erantzuteko, Espainiako Es-
tatuak bizi duen «momentu his-
torikoa» baliatu behar dela azal-
du du. Egun Espainiako Kongre-
suan dagoen «gehiengo plurina-
zional eta aurrerakoiari» errepa-
ratu dio, eta hortik atera
daitekeen gobernuari urratsak
duen nazio zein klase zapalkun-
tza» oraindik ere indarrean da-
goela, eta hura klase gatazka-
ren isla dela.
Horiek hala, Jarkiko kideen
esanetan, Euskal Herriko langi-
leak «nazio zein klase izaera
kontzientzia» mantentzen du-
ten heinean, «gudarien borroka
ez da ilunetan eroriko». Era be-
rean, langileria antolatuta man-
tentzeko deia egin dute, Espai-
niako eta Frantziako estatuen
«jazarpenari» aurre egiteko.
IGANDEKO BERRIA
2023ko irailaren 24a
egiteko eskatu: «Balizko gobernu
aurrerakoi batek erronka, ardura
eta aukera historikoa ditu arazo
espainiarrari soluzio demokrati-
ko bat emateko. Arazo espainia-
rra bere aniztasun nazionala ai-
tortzeko eta demokratikoki ku-
deatzeko gai ez den estatu bat bai-
ta arazoa». Horiek hala, Rodri-
guezek nabarmendu du ezin dela
«aurrerakoi» eta «ezkertiarra»
izan euskal herritarren, katala-
nen eta galiziarren erabakitzeko
eskubidea errespetatu gabe.
‘‘
Balizko gobernu
aurrerakoi batek
aukera historikoa du
arazo espainiarrari
soluzio bat emateko»
Arkaitz Rodriguez
Sortuko idazkari nagusia
Era berean, eragile politiko, sin-
dikal eta sozialen arteko «herri
akordio zabal bat» osatzea ezin-
bestekotzat jo du Sortuk. «Egoera
honek inoiz baino gehiago eska-
tzen baitu Madrilen aurrean herri
gisa eta ahots bakar batekin ari-
tzea», Rodriguezen esanetan.
«Esperantzaren blokea»
Alderdi independentistak EH Bil-
du eta EH Bai zein gizarte mugi-
menduak indartzen jarraitzeko
apustua ere berretsi du. Alde ins-
tituzionalari dagokionez, Rodri-
guezek azaldu du ezkerreko subi-
ranismoa dela Euskal Herriak
«parez pare dituen erronkei»
erantzuteko «lidergo berri bat»
eskaini dezakeena. Haren hitze-
tan, «esperantzaren blokea» osa-
tzen dute koalizio horiek, eta ho-
rren ondorio da azken urteetako
gorakada. Horiek hala, datorren
urteko Eusko Legebiltzarrerako
zein Europako Parlamenturako
bozak jarri ditu jomugan.
Horrekin batera, Sorturen
erronketako bat izango da «lan-
gile mugimendua, mugimendu
feminista, gazte mugimendua,
mugimendu ekologista, euskal-
gintza, hezkuntza mugimendua
edota pentsiodunen borroka in-
dartzea eta sustatzea». Argudiatu
du «bulkada sozial» hori gabe
«hankamotz» geratuko litzate-
keela nazio eraikuntzan, politika
publikoetan zein klima eta zain-
tza alorretan aurrera egiteko
akordio bat. Eta hiru zita aipatu
ditu azarorako: Euskalgintzaren
Kontseiluak azaroaren 4rako dei-
tutako manifestazioa, EH Bilduk
azaroaren 18rako Bilbon deituta-
ko manifestazio nazionala eta
azaroaren 30eko greba feminista.
IGANDEKO BERRIA
2023ko irailaren 24a Euskal Herria Harian 9

Begirada dua osatzen dugunok gogoeta egin

behar dugu XXI. mende honen hi-
rugarren hamarkadako euskal gi-
zartearen eskariez, eta haiei eran-

komun bat tzuna ematen saiatu behar dugu;

hots, ikastolen mugimenduak
Euskal Herriko gizarteari egin be-

ikastolentzat har dion ekarpena erabaki behar

dugu», esan du Ikastolen Elkarte-
ko lehendakariak.

Ofizialtasuna aldarri
Ikastolek hezkuntza marko orokor berria Artolak euskararen ofizialtasuna
aurkeztu dute, Vianan b VII. batzarra eginen aldarrikatu du «Euskal Herri oso-
dute 2024an, etorkizuneko erronkak aztertzeko an», eta baita Euskal Herrirako
«hezkuntza sistema propio bat»
ere. Ikastolen beharrezkotasuna
Ion Orzaiz 2023-2024ko ikasturtearen ha- azpimarratu du, «euskara eta eus-
siera ekitaldian. Bertan azaldu kal kultura sistemaren erdigunean
Ikastola guztiek esparru pedago- zutenez, ikastola bakoitzak auke- jartzeko», eta mugimenduaren
giko berria izanen dute ikasturte ra izanen du esparru pedagogiko «sendotasuna» nabarmendu du.
honetatik aurrera. «Pertsonetan orokor hori «bere errealitatera Horren adibidetzat jo du aurten
zentratutako hezkuntzara salto egokitzeko», Ikastolen Elkarteko Vianako Erentzun ikastolako ikasleak, atzoko ekitaldian. BERRIA ateak ireki dituen Senpereko Ka-
egitea» da Ikastolen Elkartearen lehendakari Nekane Artolaren ttalin Elizalde kolegioa.
asmoa, eta, horretarako, Hez- arabera. Pertsonan zentratutako hezkun- Egungo eskaintza pedagogikoaz Nafarroako Gobernuko lehen-
kuntza Marko Orokorra aurkeztu Liburu batean jaso dute ikasto- tzara salto egitea. Azken urteotan harago, baina, etorkizunari ere dakariorde Ana Ollok eta Viana-
dute: «Ikastolentzako zoru ko- len Hezkuntza Marko Orokor be- egin eta ikasi duguna jaso, eta erreparatu dio Ikastolen Elkarte- ko Hezkuntza zinegotzi Aitana
muna izanen dena, ikuspegi pe- rria Amaia Anterok, Amaia Arto- egungo testuinguru eta errealita- ak. Izan ere, hurrengo udan eginen Duquek ere parte hartu dute ikas-
dagogiko komun bat, ikastola lazabalek, Esther Garaialdek eta teari erantzuteko proposamena dute VII. batzarra, ikastolak hu- tolen ekitaldian, eta, horiez gain,
guztientzat». Zigor Ibarzabalek. Bazatoz? izen- da. Horrek garamatza irakaskun- rrengo urteetarako «prestatzeko» beste hainbat ordezkari politiko,
Vianako kultur etxean egin zu- burua eman diote. «Esparru ho- tza pertsonalizatuago batera», eta «biharko ikastolak irudikatze- sindikal eta euskararen esparru-
ten aurkezpena (Nafarroa), atzo, nek jauzi bat proposatzen digu: adierazi du Artolak. ko» xedez. «Ikastolen mugimen- ko ordezkariak batu dira saiora.

ESTELLA
A OR
RTOPEDIA
Matxiate
egi 5, 20570, Bergara
943 76 19 63 ± consultas@estellafarmazia.com
W hatsapp: 688 899 851
www.estellafarmazia.com
Ander Estella, ortope
o dia teknikari tituluduna
OSAKIDETZAREKIN
K HITZARTUT
TAKO ZENTROA
Oheak, aulk
kiak... alokagai ditugu
Zatoz gure artikuluak ikusterra eta informazioa eskatu iezaguzu!

24 kg
3 segundu
Eskailera iggotzekoak

Skooter
plegableak Gurpildun aulki elektrik
ko plegableak
RPS 227/18

Mastektomia produktuak Garabi eta ohe artikulatuak

Eguneroko bizitzara
r ko laguntzak

10 Harian Euskal Herria
Egitarau zabaleko kanpaldia
«etxebizitza eskubidearen alde»
Ehun-ek antolatu du kanpaldia b Turismoaren inguruko hitzaldi batekin hasiko dute eguna gaur
Unai Etxenausia
Ehun mugimenduaren parte den
Etxez Etxe, Bizitzaz Bizitza, Eus-
kal Errepublika da Giltza taldeak
antolatutako bi eguneko kanpal-
dia egiten ari dira Donostian. An-
tigua auzoko Sert plazan bildu
dira kanpaldian parte hartu du-
ten lagunak. Plaza horretako alo-
kairu sozialeko 522 etxebizitza
Black Stone izeneko funts putrea-
ri saldu dizkio administrazio pu-
blikoak. Beraz, etxebizitza esku-
bidea aldarrikatu, eta harekin
egiten den «negozioa» salatzen
ari dira. Egitarau zabala prestatu
dute horretarako.
Askorako eman zuen atzoko
egunak, eta gogoz erantzun
zuten bertaratuek. 10:00etan,
gunea irekitzearekin batera hasi
ziren dena apaintzen. Ondoren,
11:30ean, Euskal Herriko zenbait
etxebizitza sindikatuk parte
hartu zuten mahai inguru bat
egin zuten; sindikatuetako kide-
ez gain, hainbat lagunek hartu
zuten hitza. Bingoan jolastuz hasi
zuten bazkalostea, eta 18:00etan
manifestazioa egin zuten, Sert
plazatik abiatuta.
Murritzagoa izango da gaurko
egitaraua, soilik bi ekintza anto-
latu baitituzte egun osorako.
11:30ean, turismoari buruzko
mahai inguru bat egingo dute.
Ondoren, GHAU abeslariarekin
girotuko dute eguerdia.
Arazoari, errotik
«Etxebizitzarena da edozein bizi-
tza proiektu aurrera ateratzeko
Hilberriak
BERRIAlagunek eta BERRIAlagun harpidedunek %25 merkeago izango dituzte eskelak
Atzo Antiguan egin zuten kanpaldiko ekintza bat. IDOIA ZABALETA / FOKU
oinarrizkoena den eskubidea»,
defendatzen dute antolatzaileek.
Are gehiago, etxebizitzarekin
dagoen arazoa normalizatu egin
dela uste dute: «Gutxien dutenak
Poliziaren indarrez kale gorrian
uztea, ia soldata guztia alokairura
bideratu behar izatea, eta gure
auzo eta herrietatik, alokairuak
eta hipotekak ezin ordainduta,
deserrira joan behar izatea».
Argi dute kapitalismoak Euskal
Herrian hartzen duen forma
«78ko erregimenarena» eta
«frantziar jakobinismoarena»
dela: «Erregimen hauek denon
ondasunak gutxi batzuen eskue-
(0034) 943-30 40 30 • eskelak@bidera.eus
Berria.eus/eskelak
tara pasatzeko mekanismoa dira,
funtsean. Elektrikak, petrolerak
eta hormigoiaren mafiak diren
modu berean, etxebizitzaren
lapurreta ere 78ko erregimena-
ren eta Frantzia jakobinoaren
esentzia dira».
Horren guztiaren ondorioz,
Espainiaren eta Frantziaren
«estatu aparatu guztiek lapurre-
ta hori legeztatzea eta erraztea
dute helburu», antolatzaileen
hitzetan: «Botere judiziala, bote-
re legegilea eta botere exekuti-
boa, beraz, lapurreta legal horren
zaintzaileak dira. Hori dira Espai-
niako eta Frantziako estatuak, ez
Eskelak
besterik. Espainian eta Frantzian
etxebizitza ez da eskubidea,
negozioa da. Eta hau ezin da alda-
tu».
Honenbestez, kanpaldi osoan
defendatu dute Euskal Herriko
etxebizitzaren arazoa amaitzeko
«aterabide bakarra euskal erre-
publika» dela. Izan ere, Ehun-ek
argi dauka zein den haiek jarraitu
beharreko estrategia: «Ekintza
ezberdinen bidez, euskal errepu-
blikaren eskaria hezurmamitzen
dugu. Burujabetzak gureak direla
sinetsita, burujabetzak praktika-
ra eramaten ditugu. Baimenik
eskatu gabe».
IGANDEKO BERRIA
2023ko irailaren 24a
EAJk Alderdi Eguna
ospatuko du gaur,
Forondan
FORONDA b Gaur ospatuko du
EAJk 47. Alderdi Eguna, Foron-
dan (Araba), Batzen gaituen egu-
na lelopean. Han aldarrikatuko
dute «EAJ indartsua» behar
dela, «Euzko Alderdi Jeltzale ba-
tua, ondo kokatua Euskadiko
taula politikoan, baina baita Esta-
tuan eta Europan ere».
‘Leioako bostak’
askatzeko eskatu
dute protestetan
IRUÑEA b Leioako 5ak aske.
Errepresio politikoa gelditu! le-
lopean, protestak egin zituzten
atzo Iruñean, Altsasun, Lizarran
(Nafarroa), Baionan eta Portu-
galeten (Bizkaia). Asteazkene-
an epaituko dituzte 2016an
EHUren Leioako (Bizkaia) cam-
pusean izandako mobilizazio
batean atxilotu zituzten bost
auzipetuak. Fiskaltzak 18 hila-
bete eta 17 urte bitarteko kar-
tzela zigorrak eskatu ditu haien
aurka. Desordena publikoa,
atentatua, kalte materialak eta
lesioak egozten dizkiete.
Azalpenak emango
ditu Bildarratzek
legebiltzarrean
GASTEIZ b Eusko Jaurlaritzako
Hezkuntza Sailak datorren aste-
lehenean eskatuko du Jokin Bil-
darratz sailburuaren agerraldia
Hezkuntza Batzordean, Araba,
Bizkai eta Gipuzkoako eskola ga-
rraioaren esleipen prozesuaren
inguruko azalpenak emateko.
Eusko Legebiltzarreko ostiraleko
kontrol saioan eztabaidagai izan
zuten gaia.
IGANDEKO BERRIA
2023ko irailaren 24a
Gasteizko Udalak jarritako neurgailu baten
arabera, hiru urteotan gutxiago erabili da
bizikleta hirian. Bizikleteroak elkarteak
kezka agertu du beheranzko joeraren harira.
Pedalkada
gutxiago
Gasteizen
Maixa Utrera Gasteiz
L
agin txiki bat baino ez
da, datu soil bat agian,
baina joera bat adieraz
dezake: bizikletaren
erabilerak goia jo du Gasteizen.
Bizikleteroak elkarteak egin du
ohartarazpena, udalak Gasteiz
hiribidean jarritako kontagailua-
ren emaitzak aztertu ondoren.
Izan ere, azken hiru urteetako da-
turik apalenak erregistratu ditu
neurgailuak aurten.
Gasteizko Udalak jarri zuen
kontagailua hiriaren erdigunean,
2015ean. Eta harrezkero, egunero
hiribidetik igarotzen diren bizi-
kleta guztien erregistroa egiten
du. Bilakaera hori aztertu du el-
karteak, eta Euskalmeteko da-
tuekin alderatu ditu gero, bizikle-
ta erabiltzeko joerak eguraldiare-
kin duen harremana aztertzeko.
Eta zera ondorioztatu dute: bizi-
kleta erabiltzen dutenen kopurua
ez da handitu hirian; are gehiago,
zertxobait jaitsi da, euri gutxiko
urtea izan arren.
Urtarrilean, esaterako, %23,35
erabiltzaile gutxiago zenbatu zi-
ren, 2020ko hil berarekin aldera-
tuta; eta %45,7 gutxiago otsailean.
Martxoan eta apirilean ere behera
egin zuen kopuruak: jaitsiera
%3,21ekoa eta %8,33koa izan zen,
2021eko datuekin alderatuta
–konparazioa konfinamenduko
hilabeteekin ez egitearren–. Joera
bera izan zen hurrengo bi hilabe-
teetan ere, nahiz eta matxura ba-
ten ondorioz ezin izan zen erregis-
tro osoa egin. Halere, maiatzean
soilik iaz baino %17,32 erabiltzaile
gutxiago zenbatu ziren –orduan
erregistratu ziren inoizko erabil-
tzaile gehien–. Abuztuan, berriz,
iaz baino %42,05 gehiago igaro di-
ra; baina iraila beheranzko joera-
rekin hasi da.
Igor Diaz de Gereñu Biziklete-
roak elkarteko kideak kezkaz
hartu ditu datuak, eta uste du ba-
tetik bestera joateko moduez
hausnartzeko balio behar dutela:
«Hainbeste ingurumen politika
ditugun honetan, jaitsiera bakar
bat erregistratzea ere seinale txa-
rra da». Haren ustez, arrazoi bat
baino gehiago daude jaitsiera edo
geldialdi horren atzean, eta elkar-
teak ez ditu guztiak aztertu. Baina
azpimarratu du datuak objekti-
boak direla eta ohartarazpen bat
izan behako luketela, gutxienez:
«Datuak datuak dira. Logikoena
litzateke hiribidean ere geroz eta
bizikleta gehiago ikustea, eta ez
geldialdia edo jaitsiera antzema-
tea».
‘‘
Hainbeste ingurumen
politika ditugun
honetan, jaitsiera bakar
bat erregistratzea ere
seinale txarra da»
Igor Diaz de Gereñu
Bizikleteroak elkarteko kidea
Bizikleteroak elkartekoek argi
dute hirian kontagailu bakarra
izateak ikerketaren zehaztasuna
eta ondorioak mugatzen dituela:
«Neurketa partziala da, eta hiri-
bide bakarreko datuak ezin dira
Gasteiz osora estrapolatu». Datu
asko galtzen direla azaldu du Diaz
de Gereñuk, eta jaitsiera antze-
Txirrindulari batzuk Gasteiz hiribidetik igarotzen. ENDIKA PORTILLO/ FOKU
man izanaren beste arrazoi bat
hori bera izan daitekeela: azterke-
ta eremu hain mugatua izatea.
«Geroz eta bidegorri gehiago
daudenez, baliteke lehen hiribi-
detik ezinbestean igaro behar
zuen jendeak bizikletaz joateko
bide berriak aurkitu izana, beste-
rik gabe».
Hala ere, ez da bizikleta gutxia-
go erabiltzen dela ondorioztatu
duen ikerketa bakarra. Eusko
Jaurlaritzak 2021ean Gasteizko
mugikortasunari buruz publika-
tutako txosten batek ere erakutsi
zuen bizikleta gutxiago erabiltzen
zela.
Azken hamarkadan bidegorri
asko eraiki dira —eta eraikitzen ari
dira— Gasteizen, «baina horrek
ez du kentzen gabeziaz jositako
bizikleta sare bat izatea», zehaztu
du Diaz de Gereñuk. «Gune arris-
kutsuak daude, loturarik gabeko
bideak, eta oker asko. Jendeak,
bizikleta erabiltzeko, seguru sen-
titu behar du; helmugara iritsiko
den ziurtasuna izan behar du».
Segurtasun hori lortzeko hainbat
Euskal Herria Harian
bide daudela azaldu du: «Lehen
neurria litzateke bizikletei bide-
gorri seguru eta bereiziak eskain-
tzea. Eta hori lortuta, autoetako
gidariak eta txirrindulari poten-
tzialak heztea. Jende askok ez
daki zenbat denbora aurreztu
daitekeen bizikletari esker, eta
zer onura dituen bizikletaz ibil-
tzeak».
Mugikortasun iraunkorraren
aldeko kontzientzia kolektiboa
nahiko hedatuta dagoela uste du
Diaz de Gereñuk, halere. Gehiago
kezkatzen du kontzientzia indibi-
dualak: «Bizikletaren onuren be-
rri izanda ere, jende askok autoa
hartzen du alferkeria hutsagatik,
edo ez du bizikleta hartu nahi lan-
tokia urrunegi duelako». Dioe-
nez, aitzakia ugari daude, eta argi
dauka irtenbide bakarra dagoela:
bizikleta lehenbiziko aldiz erabil-
tzea.
Bidegorriak, bidebeltz
Gainera, beste aldaketa bat ere
antzeman dute bizikletarik: Gas-
teizko bidegorriak bidebeltz bila-
11
katzen hasiak dira. Hiriko hain-
bat zonatan ikus daiteke itxura
aldaketa jada: Olarizu hiribideko
bidegorrietan, Arriaga parkeko-
an, Micaela Portillakoan eta Pra-
do parkean. Beatriz Artolazabal
Espazio Publikoko zinegotziak
azaldu du kolore aldaketaren zer-
gatia: «Mantentze garestiagoa es-
katzeaz gain, kolore gorriak arazo
gehiago sortzen ditu. Beltza baino
gehiago banatzen da, eta, ondo-
rioz, harritxoak errazago aska-
tzen ditu».
Igor Diaz de Gereñuk, berriz,
adierazi du komeni dela bidego-
rriek kolore bereizgarriren bat
izatea: «Hala esaten da txirrindu-
laritza eskuliburu eta gida guzti-
guztietan». Hala ere, udalak
eman dituen argudioak, manten-
tze lanei eta kostuei lotuak, uler-
garriak dira Bizikleteroak elkar-
tearentzat. «Hain erraz ulertzen
ez duguna da kolorearen kontuan
aurrezten duten guztia beste gau-
za batzuetarako baliatzea, eta ez
bizikletentzako azpiegituretara-
ko», kexatu da.

12 Ekonomia
BAKARRIZKETA
Abisua Japoniatik:
garagardo eskasia
2050etik aurrera
Iñaut Matauko Rada
Klima aldaketa dela-eta, mundu-
ko tenperatura handitzen ari da,
eta Asahi garagardogileak ohar-
tarazi du 2050. urtetik aurrera
eskasia egon daitekeela mun-
duan gehien edaten den edari
alkoholdunean.
1 Nola liteke... garagardoa
amaituko da? Ez, egoera ez da
hain muturrekoa, baina mundu-
ko garagardozaleek badute ar-
duratzeko arrazoirik. Izan ere, Ja-
poniako garagardogilerik han-
dienak, Asahik, ikerketa bat egin
du, eta ondorioztatu du tenpera-
turen igoerak kalte handia egin-
go diola garagarraren eta
otsaihenaren uztari. Kasurik dra-
matikoenean, Frantziako gara-
gar bilketa %18 gutxituko litzate-
ke, eta Poloniakoa, berriz, %15.
2 Hain garrantzitsuak al dira
Frantzia eta Polonia munduko
garagarraren horniduran? Bai,
lehena bereziki. Errusiaren oste-
an, Frantzia da munduan gara-
gar gehien ekoizten duen he-
rrialdea, 11 milioi tona baino
DAI KUROKAWA / EFE
gehiago urtean. Alemania eta
Australia dira haren atzetik.
3 Eta zenbat garagar ekoiz-
ten du, ba, Japoniak? Hain zu-
zen ere, horregatik daude hain
larrituta Asahiko zuzendariak,
Japonia 55.a baita garagar
ekoizleen zerrendan, eta Molda-
via eta Estonia bezalako herrial-
de txikiagoak ditu aurretik. Gau-
zak hala, munduko garagar in-
portatzaile handien artean
laugarrena da Japonia.
4 Ez nuke esango. Ez al dira
maisuak arrozezko likoreak
egiten? Bai, baina asko aldatu
dira ohiturak Japoniako gizarte-
an. Gutxinaka sake-a albo bate-
ra uzten ari dira, eta gero eta
whiski gehiago edan eta ekoiz-
ten dute. Garagardoak ere bata
bestearen atzetik edaten dituzte
lanetik atera ostean.
5 Gero eta uda beroagoak
baditugu, garagardo gehiago
edango du jendeak. Hala da,
eta hori da, hain zuzen ere,
Atsushi Katsuki Asahiren zuzen-
daria gehien larritzen duena. Fi-
nancial Times-ek egindako elka-
rrizketan, esan du eskariaren eta
eskaintzaren aldaketa horiek es-
kasia ekar dezaketela.
6 Eta hasi al dira mugitzen?
Oraingoz, Microsoftekin eta
beste teknologia enpresa bate-
kin hasi dira lanean garagar uz-
ten bolumena eta kalitatea mo-
nitorizatzeko.
Diesela, ehunetik
zerora, ziztu bizian
erotik ehunera, segundo gutxian.
Z
Horrela neurtu izan dira autoen
azelerazio dohainak hainbat urtez.
Baina nola neurtzen da autoetako
motorren teknologia baten gain-
behera? Dieselaren kasuan, ehu-
netik zerorako bidea hamar urte eskasean egiteko
bidean da; hamabost, asko jota. Volkswagenen isuri
faltsutuen aferak, Dieselgate izenekoak, eman zion
hasiera gainbeherari, 2015ean, eta auto elektrikoen
aldeko apustuak emango dio amaiera. Autoei buruz
ari gara, noski, kamioietan eta ibilgailu astunetan
luzeago joko duelako Rudolf Diesel ingeniariak XIX.
mendearen bukaeran as-
matutako teknologia or-
dezkatzea.
Autoetarako dieselen
hilkutxari iltze bat jarri dio Elektrikoaren presentzia askoz txikiagoa da Euskal
aste honetan Volvok. Sue-
GEURE KONTU diako autogileak iragarri
Iker Aranburu du datorren urtearen ha-
sieran utziko diola diesel
motorreko autoak ekoizteari. Horrelako iragarpen
bat egin duen Europako lehen autogilea izan da
—haren jabea Txinako Geely da—, eta esanguratsua
da, kontuan hartuta 2019 arte diesela zela bere au-
toetarako gehien aukeratzen zuen motorra.
Volvoren bidea jarraituko dute aurki beste ba-
tzuek. Europako Batasunak debekatu egin du
2035eko urtarriletik errekuntza motorreko auto be-
rririk saltzea, baina data horretara aurreratzeko as-
moa dute Europako autogile gehienek. Mercedesek
eta Stellantisek —Peugeot, Citroen, Opel, Fiat eta
Jeepen jabea— 2030erako iragarri dute motor termi-
Volvo C40 elektriko bat, Bangkokeko auto azokan. NARONG SANGNAK / EFE
Erosleek dagoeneko eman dute hor, eta ikusita autogile txinatarrak betetzen hasi
epaia: ez dituzte diesel auto direla, badirudi azkenean EBko autogileak erreak-
berriak nahi. Abuztuan, zionatzen
EBn saldutakoen %11,9 izan dira; rean modelo merkeagoak iragarri dituzte 2024tik
elektrikoak, berriz, %21 aurrera —Citroen ë-C3, Renault 5 berria...—.
IGANDEKO BERRIA
2023ko irailaren 24a
koen amaiera Europan; talderik handienak, VWek,
2033 eta 2035 artean egingo duela dio, baina aldi be-
rean jakinarazi du 2026an berrituko duen T-Roc
modeloa izango dela errekuntzako azkena.
Baina ez da erabat baztertu behar merkatuak au-
togileen planak aurreratzea. Erosleek dagoeneko
eman dutelako epaia: ez dituzte diesel auto berriak
nahi. Aurtengo ekainean, lehen aldiz, auto elektriko
gehiago saldu dira Europako Batasunean, gasolioa
erretzen dutenak baino, eta hala gertatu da orduz
geroko beste hilabeteetan. Abuztuko datuak aste
honetan eman ditu ACEA Europako autogileen el-
karteak: dieselak %11,9 izan dira, eta elektriko hu-
tsak, %21. Gasolina da oraindik nagusi (%32,7), eta
hibridoak datoz gero (%23,9).
Alemaniako kaleak dira gakoa
Herrian, Espainian, Italian eta ekialdeko herrialde
batzuetan, ez baitira %10era heltzen. Datu kaskar
horrek eszeptikoak elikatzen ditu gurean, baina
bada kontuan hartu beharko luketen faktore bat:
elektrikoaren arrakasta eta errekuntza motorren
geroa Europa ipar mendebaldean jokatzen da nagu-
siki, hor daudelako merkatu nagusiak eta horietan
daudelako, gainera, kontinenteko autogileen egoi-
tzak. Hau da, haien ikusmoldea nagusiki hango ka-
leetan ikusten duten horrek moldatzen duela, eta ez
Forocoches-eko koinatuen komentarioek.
Eta zer ikusten dute? Bada, Alemanian, abuztuan
saldutako autoen %31,7 elektriko hutsak izan zirela,
iazkoan halako bi, eta gasolinazkoen aurretik
(%27,5). Dieselak? %14,5 Alemanian, eta are gutxia-
go (%9) teknologia horren defendatzaile historiko-
an, Frantzian.
Egia da, noski, elektrikoek azken
jauzia egin ahal izateko bi hesi gain-
ditu behar dituztela. Kargagailuena
da bat; poliki, baina ari dira ugaltzen,
eskaria handitzearekin batera.
Beste hesia da garrantzitsuena:
prezioa. Orain arte, elektrikorako
urratsa egin duten gehienak diruz
ongi dabiltzanak izan dira, ez baitago
denen eskura auto berri baten truke
40.000 eurotik gora ordaintzea —hori
da Tesla merkeenaren salneurria—.
Urteak daramatzagu entzuten erre-
kuntzako autoen eta elektrikoen pre-
zioa parekatuko dela, baina egun
hori ez da iristen. Aurrerantzean au-
toak dirudunentzako soilik izango direla dioten
ahotsak entzuten dira, baina hori esatea merkatua-
ren indarra asko gutxiestea da. Zulo handi bat dago
ari direla. Bruselari negar egin diote Txi-
nako inportazioei trabak jar diezazkien, eta aldi be-

14 Mundua
Ukrainak segitzen du frontearen
hegoaldean presioa handitu nahian
Kievek jakinarazi du bederatzi pertsona hil zituela duela bi egun Krimean egindako bonbardaketan;
aldarrikatu du, gainera, Zaporizhian «aurrerapauso handiak» ematen ari dela kontraerasoan
Igor Susaeta
Azkeneko egunak AEBetan eta
Kanadan igaro ondoren, Mende-
baldearen aldetik jasotzen ari den
laguntza militarrari dagokionean
beste bi diru sail bat hitzartuta
itzuliko da etxera Volodimir
Zelenski Ukrainako presidentea.
AEBek 325 milioi dolar —305 mi-
lioi euro inguru— emango dizkiote
Kievi, eta Kanadak 650 milioi do-
lar —610 bat milioi euro—. Penta-
gonoa, gainera, laster da Abrams
tanke batzuk entregatzekoa; has-
teko, 31. Behin berri horiek mahai
gainean jarrita, Ukrainak jarrai-
tzen du, gainera, gerra frontearen
hegoaldeko alderdian presioa
handitu nahian: Krimean eta Za-
porizhian.
Krimean ia egunero sirena ho-
tsa entzutera ohitu dira azkeneko
asteetan, eta atzo ere aktibatu zu-
ten Sebastopol kostaldeko hirian.
Errusiak 2014an anexionatutako
penintsulako gobernadoreak sare
sozialen bidez jakinarazi zuenez,
aireko defentsa sistemek Ukrai-
nako armadak jaurtitako hainbat
misil erorarazi zituzten. Ez zen
inor hil zati horien eraginez.
Herenegun ere eraso egin zio-
ten Sebastopoli; hain zuzen ere,
Errusiako armadaren Estatu Na-
gusiak Itsaso Beltzean duen egoi-
tza nagusiari. Horretan gutxienez
bederatzi pertsona hil eta hamasei
zauritu zirela esan zion Kirilo Bu-
danov Ukrainako zerbitzu sekre-
Emakume bat, Ukrainako soldadu bat irudikatzen duen mural baten aurretik pasatzen, Kieven, lehengo astean. EFE
tuen buruak Voice of America AE-
Betako irrati kateari, atzo; zehaz-
tu zuen zaurituen artean Errusia-
ko armadako bi jeneral daudela.
Kremlinek esan du beren milita-
rretako bat desagertuta dagoela
erasoaren ondorioz.
Arrazoi historikoak eta estrate-
gikoak direla medio, Errusiak ez
dio Krimeari uko egin nahi. Ho-
rregatik da, analista militarrek
azken hilabeteetan nabarmendu
dutenez, munduan aireko defen-
tsa sistema onenetako bat duen
eremua. Ukrainak esana du, or-
dea, segituko duela Krimeako
helburu militarren kontra egiten.
Orain dela hilabete batzuk arte,
Mendebaldeak ez zuen nahi
Ukrainak penintsulari eraso egi-
tea, Errusiak ohartarazi izan baitu
aliatuen armekin bere lurrei era-
so egiteak gatazka koska bat estu-
tzea ekar dezakeela. Baina NATO
Ipar Atlantikoko Itunaren Era-
kundeko kideentzat Krimea ez
da, jada, marra gorri bat. Fran-
tziak eta Erresuma Batuak ekoi-
d
Gerra Ukrainan
tzitako Storm Shadow misilak
erabiltzen ari da han Ukraina, eta,
AEBetako NBC telebistan Was-
hingtongo iturriak aipatuz atzo
esan zutenez, Etxe Zuriak irismen
luzeko ATACMS misil batzuk
emango dizkio Ukrainari; «ko-
puru txiki bat». 300 bat kilome-
troko irismena daukate; Storm
Shadowek baino 60 bat kilome-
tro gehiagokoa, alegia.
Krimeatik iparraldera, Zapo-
rizhia eskualdean, kontraerasoan
«aurrerapauso handiak» eman
Taiwanen zazpi
hildako gutxienez,
sute batean
TAIPEI b Golf pilotak egiten di-
tuen Taiwango lantegi batean
sute bat piztu zen atzo, eta, ho-
rren ondorioz, gutxienez zazpi
pertsona hil ziren, eta ehun bat
zauritu; hiru lagun, gainera, de-
sagertuta daude. Taiwango presi-
dente Tsai Ing Wenek ikerketa
bat agindu zuen gertatutakoa ar-
gitzeko. Hamabi ordu behar izan
zituzten sugarrak itzaltzeko.
IGANDEKO BERRIA
2023ko irailaren 24a
dituztela eta Verbove herriaren
inguruan hala jarraitzen dutela
esan zuen Ukrainako armadako
komandante Oleksandr Tarnavs-
kik AEBetako CNN telebista kate-
an, atzo. «Ez gara ari espero ge-
nuen bezain azkar; ez, behintzat,
Bigarren Mundu Gerrari buruzko
filmetan bezala». Azpimarratu
zuen erasoaren «gutxieneko hel-
burua» dela Tokmak (Zaporiz-
hia) kontrolpean hartzea, balio
estrategikoa duelakoan Melitopol
hiria berreskuratzeko ahalegine-
an. Ukrainaren lerroak urrun
daude handik, baina helburua
lortuko balu, hautsiko luke iazko
otsailean inbasioa hasi eta pare
bat hilabetera Errusiak Donbass-
tik Krimearaino egindako lurre-
ko korridorea. «Ekimena ez gal-
tzea da inportanteena», aldarri-
katu zuen Tarnavskik.
Errusia, negoziatzeko prest
Mosku negoziatzeko prest dagoe-
la baina «su eten bati buruzko
proposamenik» ez duela aintzat
hartuko esan zuen Sergei Lavrov
Errusiako Atzerri ministroak
atzo, NBE Nazio Batuen Erakun-
dearen Batzar Nagusian mintzatu
ondorengo agerraldian. «Behin
eseri ginen, eta engainatu egin
gintuzten», gehitu zuen, gogora-
tuz iazko apirilean Ukrainako eta
Errusiako ordezkaritzen arteko
bilerak izan zirela. Atzo, Lavrovek
Kievi leporatu zion gatazkaren al-
de egitea, Errusia «akitzeko».
«Matxinoek beren
tropak kuarteletara
erretiratzen baldin
badituzte,
negoziatzeko
prest gaude»
Abdel Fattah al-Burhan
Sudango junta militarreko burua
IGANDEKO BERRIA
2023ko irailaren 24a
R
LEKU-LEKUTAN
Olatz Arrieta
Europako
Batasunaren
orbitak
lemaniak eta Fran-
A tziak eskatuta, aditu
talde batek Europako
Batasunak (EB) zortzi
estatu gehiago hartzeko egin be-
harreko erreformen bide orria
kaleratu du. Hain zuzen, Ukraina
eta beste zazpi herrialde kide egin
ahal izateko, 2030erako batasu-
nak aldaketa sakonak egitea pro-
posatzen du. EBren funtziona-
mendua hobetzeko azkenaldian
entzun diren proposamen ia guz-
tiak bildu ditu dokumentu ho-
rrek. Txosten hori asmo handi-
koa dela esatea motz geratzea da.
Hasteko, epe oso laburrean
egin nahi dituzte erreforma ho-
riek; dokumentuaren 47 orrial-
deetan jasotzen diren proposa-
menak eztabaidatu eta adosteko
zazpi urte beharko direla aurrei-
kusten dute. EBren datozen zazpi
urteetarako agenda gainezka da-
go; tartean, aurreikusi baino ga-
tazkatsuagoa izaten ari den tran-
tsizio ekologikoa. 2030erako,
agenda berdearen urrats nagu-
siak lortzeko lan nahikoa ez, eta
orain batasuneko instituzioak
eraldatzeko prozesuari ekin nahi
diote Alemaniak eta Frantziak.
Bigarrenik, txostenak EBren
antolaketa instituzionalean go-
mendatzen dituen aldaketak
iraultzaileak izango lirateke; bes-
teak beste, erabaki gehienak aho
batez hartzeko prozesua bertan
behera uztea; estatu txikien pisua
handitzea; beste herrialde ba-
tzuek bat egiten dutenean Euro-
pako Parlamentuko eurodiputa-
tuen kopurua ez aldatzea; Euro-
pako Batzordean komisarioen
kopurua murriztea; Europako
Batasunaren aurrekontua handi-
tzea; funts europarren banaketa
zuzenbide estatuarekin lotzea;
batasunak zor komuna izatea; eta
EBn lau integrazio maila ezberdin
egotea.
Ukraina EBn noiz eta nola sar-
tuko den aztertzen ari diren ho-
netan, integrazio maila ezberdi-
nek izan dute oihartzun gehien
komunikabideetan. Kontzeptua
azaltzeko, dokumentuak zirkulu
kontzentrikoak erabiltzen ditu,
Argi dago
erreformarik gabe
Europako
Batasunak ezin
izango dituela kide
gehiago hartu. Kide
berriak hartu ala ez,
erreformak egin
behar dira. Ordea, ez
denak batera
Pertsona batzuk Europako Batasunaren bandera baten aurretik pasatzen, Berlinen. OMER MESSINGER / EFE
astronomiako eguzki sistemaren
tankerakoak. Horrela, Europako
Batasuneko 27 herrialdeak eguz-
kia izango lirateke. Horren orbi-
tarik gertuenean euroguneko eta
Schengen eremuko kide bakarrik
izango liratekeen estatuak egon-
go lirateke. Hurrengo orbita,
merkatu bakarrean soilik egongo
liratekeen estatuek osatuko luke-
te. Azkenik, urrunen, batasune-
narekin akordio politikoak baka-
rrik izango lituzketen herrialdeak
egongo lirateke; hain zuzen,
egungo Europako Komunitate
Politikoan daudenak —Europako
estatu guztiak, Errusia eta Bielo-
rrusia izan ezik—. Horrekin bate-
ra, txostenak dio orbitan edo zir-
kuluetan estatu baten kokapena
ez litzatekeela behin betikoa
izango; hau da, orbita batetik
Mundua Harian
bestera mugituko lirateke kide
berriak Europako Batasunean in-
tegratzen doazen heinean. Ho-
rrekin batera, dagoeneko EBko
kide diren 27ek ere batetik beste-
ra salto egiteko aukera izango lu-
kete. Kontzeptuak beste konple-
xutasun maila bat ematen die
EBrekin existitzen diren harre-
man ezberdinei. Zenbat eta kon-
plexutasun handiagoa, orduan
eta itunak aldatzeko behar han-
diagoa; eta horrekin batera, kide-
en artean gatazkak sortzeko
arrisku handiagoa.
Abiapuntu moduan, EB heda-
tzea nahitaezko eginbehar geo-
politikoa dela dio txostenak. Ezin
ukatu mundua aldatu egin dela
Ukrainako gerrarekin, eta EB
egokitu egin behar dela aldaketa
horietara. Horrekin batera, argi
15
dago erreformarik gabe Europa-
ko Batasunak ezin izango dituela
kide gehiago hartu. Kide berriak
hartu ala ez, erreformak egin,
egin behar dira. Ordea, ez denak
batera. Eraikinaren oinarriak,
teilatua, eta paretak batera kon-
pontzen hasita, eraikin osoa ber-
tan behera jausi liteke eta.
Txostenean, adituek —hamabi
dira, bandera zuri-urdinaren iza-
rrak bezala— ez dituzte aipatzen
nazioarteko faktoreek erreforma
prozesu horretan izan lezaketen
eragina. Esan gabe doa Europako
Batasunaren hedapenaren pro-
zesua oso gertutik jarraitzen du-
tela munduko estatu boteretsue-
nek. Eguzki sisteman maiz ager-
tzen diren meteoroideen
arriskuak ere aztertu beharko li-
rateke proposamenean.

Elebakarrak
lebakarra izatea zeren sinonimoa
E da? Galdera horren erantzuna oso
argigarria da. Gurean elebakarra eta
erdalduna sinonimo funtzionalak
dira. Dagoeneko ez dago euskalduna den ele-
bakarrik, ume txikien artean ez bada, baina es-
kolarizazioak azkar konponduko duen behin-
behineko egoera baino
ez da. Honako hau aspal-
diko egoera da, kontsoli-
datu besterik egin ez
dena, eta gertatu zen
momentutik beretik
JIRA neurri batean irabazi zu-
Angel Erro ten. Espainiako Kongre-
suan badute esatea, Ra-
joyk egin bezala, «absurdoa» dela nork bere
hizkuntzan egitea, ez badago nor eta bere hiz-
kuntzaren arteko erlazio unibokorik. «Ohol-
tzatik jaitsi eta gaztelaniaz arituko dira guztiak
elkarren artean korridoreetan». Eta arrazoia
du. Neurriaren alde gaudenok ere zerbait sin-
bolikotzat defendatzera behartuta gaude. Hori
da daukaguna.
Sinboloek garrantzia dute, jakina baietz.
Batez ere ordezkaritza politikoaren egoitzan.
Hortaz, ez dago aurrerapena dela ukatzerik.
Nik beste bat ikusi diot, ez nolanahikoa. Eleba-
karrek, harrigarriro, kosmopolitismoaren es-
klusiba beretzat hartu nahi izan dute luzaro,
eta tarteka lortu ere bai, baina nago ikur hori
hondatzen ari zaiela. Nola egon daiteke jantzia-
go gutxiago dakiena? Hortik bistaratzea nahi
ez izatea.
Hurbilekoak
nguruan ditudan askok ez dute ulertzen
I nola bidaltzen didaten dendetatik honen
edo haren berri. Jende askok ditu saltoki
handietako txartelak, eta horiek eskaini-
tako abantailak baliatu ohi ditu. Nire kasuan,
esaten didatenez, harrigarria dena da denda txi-
kiek idazten didatela. Garai batean arropa edo
oinetakoei buruz izaten
ziren mezuak, orain jan-
edanari dagozkienak ere
bai. Baita etxeko gauzen
gainekoak ere. Mezuak
sinpleak dira eta ez naute
BIRA ezertara behartzen, baina
Onintza Enbeita gustatu egiten zaizkit. Ez
dira milaka pertsonaren-
tzat idatzitakoak: niri zuzentzen zaizkit. Badaki-
te zer den normalean erosten dudana, edo au-
rreko astean aurkitu ez nuena, edo norbaiti opa-
ritu nahi diodana, edo jantzi gura dudana... Adi
egoten dira dendara noan bakoitzean, eta bada-
kite arropa garbitzeko zein xaboi erabiltzen du-
dan edo gorputzerako zein gustatzen zaidan.
Badakite zein kolore ez dudan atsegin, eta kon-
tziente dira opariak norentzat diren kontuan
hartzen dudala zenbat gastatu erabakitzeko.
Niri gustatu egiten zait hurbil ditudan dende-
tan erostea. Garbiketarako ozpina pixka bat ga-
restiagoa dela? Ez ditut urtean milaka botila be-
har, eta bakarra zentimo batzuk gehiago or-
daindu arren, badakit dirua norentzat den.
Badakit ez duela jendea hankapean erabili be-
rak dirutza irabazi duen bitartean.
16 Iritzia
Babestu?
Nekane San Miguel
spainiako Zigor Pro-
E
zedura Legeko 416 ar-
tikulua ezbai eta ezta-
baida sutsuen iturri
da 1/2004 legea inda-
rrean sartu zenetik.
Irakurleak badaki 2004ko lege hori
bikotekide edo bikotekide-ohiak ja-
sandako biolentziari erantzuna ema-
teko asmoz idatzi eta indarrean sartu
zela; jakina da ere bai prozesu penale-
an lekuko orok deklaratu eta egia esa-
teko obligazioa duela, baina salatuare-
kin familia-harremana duen lekuko-
ak isilik geratzeko aukera
ahalbideratzen du aipaturiko 416ak.
Aukera hori duena ez da edozein fa-
milia-arteko, bai emazte edo bikote-
kide-ohi, besteak beste.
Salbuespen-aukeraren xedea fami-
liaren intimitatea eta senideen-arteko
konfiantza gordetzea izanik, ez da
erraz ulertu erasoa jasan duena an-
drea bera edo bere umeak izan direne-
an, nolatan mantentzen den isilik ge-
ratzeko aukera hori.
Afera honetan auzitegietako ebaz-
penak zentzu ezberdinetan joan
ohi dira, Gorenak duela urte gutxi
(389/2020 sententzian) erabaki zuen
arte emakumea prozesuaren akusa-
zio moduan aritu izan bada, ezin
duela gerora 416ak ematen dion
aukeraz baliatu, eta kontatzeari uko
egin. Deklaratu behar eta egia esan.
Aurrena salatu, prozesua martxan
jarri, eta gero atzera egiten duten
emakumeei buruz hainbat kalifikazio
entzun ditugu: ez omen dakite zer
nahi duten (ganorabako hutsak); ez
dira fidagarriak; sistema bere mese-
detan erabili nahi dute (aurrena lege-
ak ahalbideratzen dizkien onurak
atera salaketarekin, eta gero, agur);
Fiskala (eta Estatua) frogarik gabe
uzten dute, euren lekukotzarik gabe
ezin baita zigortu erasotzailerik. Edo
horrela jokatzearen arrazoi nagusia
tratu-txar egileari dien beldurra dela
diote ahots hauek, eta salaketarik
gabe instituzioek ezin babestu, eraso-
tzaileen aurka neurririk hartu ezine-
an uzten baitituzte. Eta gero larriena
gertatzen bada, errua ez da sistema-
rena. Hala diotenek ez dute dudarik
egiten, ganorabako, fidagaitz, beldur-
ti horrek du erruaren zama, estereo-
tipoez haratago joan behar dugula
dioten bitartean.
Pertsona bakoitza mundu bat dela
erakutsi digu bizitzak eta soluzio bera
ez dela baleko guztientzat. Emakume-
ei atzera egite horren motiboez galde-
tu ohi zaienean ere hamaika arrazoi
diferente. Erantzun askori desilusio
usaina darie, zeren alde guztietatik sa-
latzera bultzatuak izanik, beste modu
eta sustantzien esperoan abiatu zuten
salaketaren bidea eta; ezin aurreikusi
polizia, psikologo eta gizarte-langile-
en aurrean euren burua eta bizitza bi-
luzten aurkituko zirenik bat-batean;
ez zekiten hedabide guztietan iragar-
tzen diren babes-neurriak nahi ala ez
jarriko zizkietela, poliziek baloratuta-
ko «arrisku-mailaren» arabera. Ezin
jakin babes moduek euren ohiturak
goitik behera aldatuko zituztela, eta ez
onerako beti, neurri horiek beldurra
areagotu eta urduritasun eta segurta-
sun ezaren sentipena gehitzen baitie
sarritan. Askok diote ez dutela euren
umeen aita kartzelan ikusi nahi; edo
ez dute gogoko erasotzaileen atzapa-
rretatik gizarte-zerbitzuen besoetan
ikustea euren burua, ihes egin nahi
zuten kontrol-modu batetik beste
kontrol mota batera pasarazten dituz-
ten sentsazioa dutela diotenean. Sarri-
tan, erasotzailea baino fuerteago sen-
titzen direnez, pena izugarria hartzen
dute tonto hori, bakarrik, inolako
errekurtsorik gabe geratu delako bizi-
tzari bere kabuz aurre egiteko. Zer
esan prozesu judizialaren denbora eta
erritmoez, emakume salatzailearekin
ezin uztartzeko eginak dirudite, eta
1/2004 legean babesa da
ardatz, eta horretarako,
ezinbesteko, salaketa;
lege berria, aldiz,
laguntzaz ari da.
Bada aldea: ahula,
zaurgarria, bere kabuz
ezin duena babesten da,
gutxiespen punttua du
kontzeptuak. ‘Lagun’
hitza, aitzitik, ederra
IGANDEKO BERRIA
2023ko irailaren 24a
horrelako izapidetan sartzen direne-
an, arazoak, minak, beldurrak, inoren
eskura pasatzen dira. Beste batzuek
erabakiko dute euren ordez.
Arinkeriaz eta uniformitatez azter-
tzen direnean arazo larriak, nekez so-
luzio egokirik. Ezin uka gizon eta
emakumeon arteko betidanik izan
den ezberdintasuna zutabetariko bat
dela gure kontrako eraso orotan, bai-
na ez osagai bakarra, erasoen artean
mailak diren moduan, eta erasoek
emakume bakoitzarengan ondorio di-
ferenteak uzten dituzten legez, baina
sistemak ez du ñabardurarako astirik,
eta kasu hauetarako aukera bakarra:
salaketa; aldentze-neurriak; epaiketa
eta zigorra. Ez dago tartekorik, ezin zi-
gorrik ez den beste erantzunik.
Ia hogei urte pasa dira 1/2004 legea-
ren egileek emakumeak gertukoen-
gandik jasotako tratu txarrekin buka-
tuko zutela agindu zigutenetik. Itxa-
ropena eman ziguten beste medio
batzuk martxan jartzeko asmoa ira-
gartzen zutelako, bide penalaz gain,
gaitz horrekin bukatzeko. Xedapene-
tariko batean, legearen emaitzak az-
tertzea aurreikusten da ea biolentzia
gainditze bidean eraginkorrak diren
indarrean jarritakoak, baina badirudi
analisi hori zenbakiak ematera muga-
tu dela, aldiro ohartaraziz salaketa ko-
purua gehituz doala, eta zenbaki ho-
rien azpian hainbat ezkutuko kasu di-
rela gogoraraziz. Delituaren zergatia
delitugileekin hitz eginda ere jakin be-
har zela esaten ziguten gaztetan, baina
numeroetatik aparte kontu gutxi
oraingoan.
Sexu erasoak ekidin edo gutxitzeko
beharrez onartutako 10/22 lege orga-
nikoarekin norabide aldaketatxo bat
etor zitekeela zirudien. 1/2004 legean
babesa da ardatz, eta horretarako,
ezinbesteko, salaketa; lege berria, al-
diz, laguntzaz ari da. Bada aldea: ahu-
la, zaurgarria, bere kabuz ezin duena
babesten da, gutxiespen punttua du
kontzeptuak. Lagun hitza, aitzitik,
ederra: lagun pertsona hitza baino za-
harragoa omen gure hizkuntzan, eta
gertukoa, parekoa dakarkigu gogora.
Laguntzea ondoan jartzea da, zu zeu
moduko horrek behar zaitu baina gai
izango da egoera txar bati buelta ema-
teko. Horretarako, kokatzen lagun-
tzeaz gain, informazioa eman eta jaso,
hausnartu eta gero erabakitzeko au-
kera ahalbideratzen duela dio 10/2022
legeak. Ez dela derrigorrezko lehen
unetik salaketa penala jartzea lagun-
tza zabala jasotzeko, baina indarrean
dirauen hilabete gutxi hauetan azale-
ratu diren erantzunek lehengo lepotik
dutela burua dirudi.
IGANDEKO BERRIA
2023ko irailaren 24a Iritzia Harian 17

HIZPIDEAK

Hegemonia Poltsak
zatiak oltsikoetatik poltseta- zaparrada amaitzean, lagunekin —«Umea saguak jango! Umea sa-

Mikel P. Ansa @peruarenaansa

iru hamarkadako bidea egin

P rako urratsa egin
dugu nonbait mende
erdi batean. Gaine-
rantzean ez gara hain desberdinak
orduko umeak eta oraingoak...
elkartu eta nork-zenbat aldera-
tzeko. Hori ez da aldatu. Eta esan-
go nuke ez dela komeni aldatzerik
ere.
Bataio-osteetan, elizako zimita-
guak jango! Umea saguak jan-
go!»— hasten ziren txanponak
botatzen. Oraingo umeek «gura-
soek ekarritako poltsak zabaldu
zituzten zerurantz, gozokien za-

H du UEMAk, Udalerri Euskal-

dunen Mankomunitateak.
Hemeretzi udal txiki ziren 1991n, sortu
zutenean. Milaka biztanle gutxi batzuk
besterik ez ziren. Bide luzea egin du
UEMAk: 101 udal ditu kide orain, eta
305.000 herritar bizi dira horietan; eus-
kaldunak horietatik gehienak.
Udalen funtzionamendua euskal-
duntzea zuen sorrerako helburu nagu-
sietako bat. Hor ere egiteko asko dagoen
arren, UEMAren kezka nagusiak beste
bide batzuetatik doaz orain. Euskaldu-
nen dentsitatea handiena den herri ho-
rietako batzuetan atzeraka hasi da eus-
kara. Martin Aramendi UEMAko lehen-
dakari berriak azaldu du kontzientzia
ere galtzen ari dela. Arnasguneen osa-
suna dago jokoan, eta euskara berez eta
esfortzurik gabe ikasi eta erabil litekeen
leku bakan horiek galduko badira, hiz-
kuntzak ez luke etorkizun errazik izan-
go. Eta euskara ez da osatuko ez Bruse-
lan, ez Madrilen —irabaz litezkeen espa-
rru guztiak garrantzitsuak izan arren—.
«Arnasguneetan, euskara hegemoni-
koa da, eta hizkuntza bat biziko bada,
gizartean hegemoniko izatea behar
du», esan du Aramendik. Eta hortxe
dago gakoa: euskara hegemonikoa
izango den esparruak defendatzea da
iraupenerako gakoetako bat, eta, horre-
gatik, berebiziko garrantzia du UEMAk.
Euskararen bizi indarra horietatik bul-
tzatuko baita, bultzatzekotan.
HITZ
ETZANAK
Andoni Egaña
Politikaria eta hiztuna
kusirik euskalduna zer
I lortzeko bidean den Eus-
kal Herritik kanpoko
parlamentuetan, lehen-
dik dakiguna ikasi dugu: esku-
bideak ez dira eskubide aldarte
politiko egokia fortunatu ezean.
Ez dabil oker eskuin muturra,
presidentegaiak botoak behar
dituelako heldu gara egoera ho-
netara. 44 urte izan dituzte bes-
tela.
Ez dakit egia den euskaldun
askok dioena besterengatik, ale-
gia, etxean tautik ez baina, opo-
rretan kanpoan dabiltzala, or-
duan egiten dutela euskaraz,
gangarki maiz, inoren aurrean
nabarmentzeko zer diren. Berria
izan bezain laster, Madrilen di-
ren diputatuak etorri zitzaizki-
Iruñeko San Fermin Txiki bestei
buruzko erreportajea zekarren
atzo berripaper honek azken
orrian. Korporazio txikiaren hau-
taketa, erraldoiak, txupinazoa eta
goitik behera jaurtitako goxokiak.
Eta behean ume mordoxka bat,
zeinek zenbat harrapatuko, gero,
LARREPETIT
Iñigo Aranbarri
rioa izaten zen guk goxokiak ha-
rrapatzeko abagunerik finkatue-
na. Lehenik goxokiak jaurtitzen
zituzten haur bataiatu berriaren
guraso eta aitabitxi-amabitxiek,
eta ondoren, erreguarena baino
gehiago mehatxu tankera zuen
haur-bozkario batek eraginda
dan akordura, a zer putadaka,
nor bere bostean borrokan, zer
egin hemendik atzera, edo opo-
rretako horien moduan jokatu
edo, dena delarik gaia, estu hartu
eta saio guztietan erabili. Jendea
izango baitute adi, etxean adiago
legebiltzarrean bertan baino.
Ikusi egiten ditut beren buruare-
kin tiki eta taka, zertarako egin
euskaraz gero gazteleraz eran-
tzungo badit eta, beroan, badakit,
halaxe erantzuteko gogoa nagu-
situko bazait, neuk ere errazago
egiten baitut erdaraz euskaraz
baino, zer esanik ez bestea hala
ari bazait, lagunekin gertatzen
zait eta.
Orain hurrena, Iñaki Anasa-
gasti aritu zen gaiaz Radio Euska-
din. Madrilen zein Bruselan eus-
parradaren zain». Huskeria di-
ruditenek islatzen dituzte ongien
gizarte aldaketak. Plastikozko
poltsarik ez zen garaikoak izango
ginen gu. Ez genuen horrelakorik
eramaten. Ezta burutik pasatu
ere! Aski genuen poltsikoak aha-
lik eta gehien betetzearekin...
karaz egiteko eskubidea defendi-
tu zuen, kontrakoen arrazoiak
erruki gabe xehatzen entzun
nuen, azeria da halakoetan gizo-
na. Ez zuen baina, penatxo, esku-
bide formaletik harago jo. Ez
zuen hiztunak egunerokoan di-
tuen buru-nekeetan sakondu,
konparazio batera, eskubidea
izan arren, administrazioak be-
rak behartzen duenean gaztele-
rara jotzera edo, psikolinguisti-
kan, aitortuz badakiela euskal-
dun bati, tematienari ere, behin
eta berriz erdaraz erantzunez
gero, azkenerako etsi eta gaztele-
rara joko duela. Izan ere, zein hitz
zatarra den politikan diglosia.
Eta gu anartean, betikoan. Mu-
turra beltz, purrust eta parrast,
sekula ere ez kontentu.

Zuzendaria: Amagoia Mujika Tolaretxipi Zuzendariordea: Eider Goenaga Lizaso
Edizio arduraduna: Idurre Lazkano Argitaratzailea: Euskal Editorea SM Publizitatea: Bidera publizitatea
Lege gordailua: SS-0662/03 Batzorde parekidea: 0722 I 84059 Egoitza nagusia: Martin Ugalde kultur
parkea. Gudarien Etorbidea, z/g. 20140 Andoain Telefonoa: (0034) 943-30 40 30 Faxa: (0034) 943-59 01 72
Webgunea: www.berria.eus Posta elektronikoa: berria@berria.eus Publizitatea: publi@bidera.eus
Harpidetza saila: (0034) 943 - 30 43 45 Date: 24/09/2023 Exemplaire: 6.293 Editeur: Euskal Editorea s.l.
berria Directeur de publication: Amagoia Mujika Tolaretxipi Comission paritaire: 0924 C 84059
Delegation Labourd: Lisses 3, 64100-Baiona. Tel.: (0033) 559256220. Fax: (0033) 559254303.
E-mail: lapurdi@berria.eus Ordezkaritzak: Araba: Bizenta Mogel, 6. Posta kodea: 01008 Gasteiz.
Telefonoa: 945-15 04 52. Posta elektronikoa: araba @berria.eus Bizkaia: Uribitarte kalea, 18, 3. C.
Posta kodea: 48001 Bilbo. Telefonoa: 94-435 26 00. Posta elektronikoa: bizkaia@berria.eus
Lapurdi: Lisses, 3. Posta kodea: 64100 Baiona. Telefonoa: 559-25 62 20. Faxa: 559-25 43 03. Posta
elektronikoa: lapurdi @berria.eus. Nafarroa: Iratxeko Monasterioa, 45, 13. Posta kodea: 31011 Iruñea.
Telefonoa: 948-36 66 22. Posta elektronikoa: nafarroa@berria.eus.

18 Harian Iritzia
Paco Sagarzazu,
lankide, lagun eta maisu
Maria Jesus Garijo,
Fernando Mikelajauregi,
Marian Alvarez
eta Txaro Arteaga
Loiolako eta Donostiako
Herri Irratiko lankide ohien taldea
ehenik eta behin, begien
L
bistakoa, alegia pozak
txoratzen gaudela SSIFF
Donostiako Nazioarteko
Zinemaldiak, eta zure in-
guru profesional guztiak,
Zinemira Sariarekin zinemagintzan eta
antzerkigintzan egin duzun ibilbideari
egin dioten aitormenagatik («Euskal zine-
maren eta antzerkiaren ezinbesteko irudia
azken 40 urteetan»). Baina, horretaz, zure
meritu zinematografikoez, hitz egingo
dute Zinemaldi honetan zehar gu baino
trebeagoak direnek. Zalantzarik gabe, zure
literaturgintzaz eta antzerki-aktore eta
idazle gisa duzun talentu ukaezinaz ere
hitz egingo duten bezala.
Egia esan, belaunaldi eta ibilbide askota-
ko Herri Irratiko lankide-ohien Whatsapp
taldea osatzen dugunok, idatzi honen si-
natzaileok, maiteago zaitugu irratiko kon-
tuengatik. Antzerkian eta zineman asko
gozatu zaitugu, baina, maitatu, batez ere
irrati-uhinen sentimendu eta abentura
partekatuan maite zaitugu, Herri Irratian,
Bengoetxea kaleko estudioetan lehenbizi-
ko eta Garibai kaleko 19an gero. Bizitza oso
bat, ia mende erdiko lan-ibilbidea, Herri
Irratiaren - Radio Popularraren sintoniatik
komunikatzen, milaka eta milaka entzule-
rengan emozioak pizten eta zure mundu
sortzailearen emaritik mundu hobeago
bat egiten. Ahaztezinak dira oroitzapenak,
batzuetan oso pertsonalak, SSIFFren aitor-
men egoki honen harira, noranahi azale-
ratzen zaizkigunak. Nor bere erara harro
ZUZENDARIARI
Rebordinosen esanak
ose Luis Rebordinos Donostiako Zine-
J maldiaren zuzendaria da, ez dakit ho-
rretarako lehiaketan lehen postua atera
zuelako, edo Donostiako indar biziek
izendatu zutelako, udalak antolatzen di-
tuen beste ospakizunetako zuzendari ba-
tzuk bezala.
Aurten edo, izurrite abizena duen He-
rrialde Katalanetako kazetari espainol ba-
dago zu ezagutu izanaz, lankidetza parte-
katu izanaz eta zure adiskidetasunaz goza-
tzeko izan duen aukeraz.
Askok, Zinemaldiko egunotan espresu-
ki, ondo gogoratzen dugu zein zaila izaten
zen Donostiako Herri Irratiko estudioeta-
ko mikrofonoetan Doña Elvira (oraindik
ere maiz entzuten da klasiko bat, Molina-
ren iragarkia) edo Elsa Maxwell, Zinemal-
diko kronika sozialeko kazetari-erreporta-
ria interpretatzen zu ikustea, Mariaje (Ma-
ria Jesus Garijo) eta Mikela (Fernando
Mikelajauregi), euskal irratigintzako beste
bi erreferente handi lagun zenituela. Nor-
bait ausartu da gogoratzen grabazio-kon-
troleko mahai teknikoaren azpian ezkuta-
tzea lortu zuela. Baina, egia esan, ez zaigu
sinesgarri egiten, ze, guzti-guztiona bai-
tzen une haietan iratxo ikusezin bihurtze-
ko desioa, irratigintza-sen huts-hutseko
une magiko haiek grabatzeko prozesuaz
gozatu ahal izateko. Zorionekoak lankide
teknikoak, lanbidearen ezinbestekotasuna
zela medio, une haiek gozatzeko aukera
izan zutenak!
Asko gara, nork bere erara, zure irrati-
gintzaren maisutzatik gauza egoki asko
ikasi ditugunak: gidoi akasgabe haien
idazkera txukuna, tipula-paperean eta lau
kopia kalkodun, ordenagailuak iritsi au-
rretik; xehetasun teknikoen ñabardura
bakoitza eta hitzen jarioa, banan-banan,
zehatz, ziur, ulergarri, zu bezalako idazke-
ra-dohain eta sormen-trebetasunak dituz-
tenek bakarrik sor dezaketen irratiko soi-
nu-kadentzia berdingabe horrekin. Aho-
tsa zegokion eginkizunera egokitzen ere
ikasi genuen: irakurketa informatiboa,
publizitate interpretazioa, irrati antzerkia,
elkarrizketa atsegina, eguneroko lehiake-
ta... Maisu izan zinen hasiera-hasieratik,
Bengoetxea kalean hirurogeiko hamarka-
daren lehen urteetan —ondo asko gogora-
tzen dugu hori Txaro Artegak edo Marian
Alvarezek, esate baterako—, Herri Irratiko
gizon eta emakumeen azken belaunaldie-
tek Josu Urrutikoetxea jaunari elkarrizke-
ta —gutxienez, polemikoa— egin dio. Do-
kumentala inortxok ez du ikusi, Rebordi-
nos jaunak eta beste pribilegiaturen batek
izan ezik.
Horri esker, aurreiritzietan sendo oina-
rritutako iritziak plazaratu dira, elkarriz-
ketatuaren kontra. Rebordinosek sintesi
lana egin du, espainieraz: «Ternera-ri
BERRIAk irakurleen eskutitzak plazaratzen ditu. Ez dituzte 1.400 karaktere baino gehiago izan behar, tarteak
% barne, eta BERRIAk mozteko eskubidea du. Helbide honetara bidali behar dira, izen-abizenak eta herria adiera-
zita: Berria, Martin Ugalde kultur parkea, 20140 Andoain. Eskutitzak Internet bidez bidaltzeko: iritzia@berria.eus.
taraino, eta zure profesionaltasuna eta es-
kuzabaltasuna etengabeko eskola izan zi-
ren, harik eta, denborarekin, Donostia-
Loiola Herri Irratian partekatu genuen
irrati-proiektua lausotzen joan zen arte.
Bat gatoz zure izaeraren ezaugarriotan:
umila, elkartasun-dohain handikoa, lotsa-
ti xamarra eta, batzuetan, iheskor xama-
rra... Non dago Paco? Ez al da afarira eto-
Antzerkian eta zineman
asko gozatu zaitugu,
baina, maitatu,
batez ere irrati-uhinen
sentimendu eta abentura
partekatuan maite
zaitugu, Herri Irratian
buruzko dokumentalak argi utzi du
ETAko zuzendarien maila intelektuala ez
zela oso altua».
Jo dezagun Rebordinosi, txikitan, Mor-
tadelo esaten ziotela, beste batzuei bezala.
Gaur, errespetu eskaseko seinalea litzate-
ke albistea honela hastea: «Mortadelo Zi-
nemaldiko zuzendariak esan du...». Kon-
tu bat da Josu Urrutikoetxearen ideologia-
IGANDEKO BERRIA
2023ko irailaren 24a
rriko? Baietz esan zigun ba! Batzuk bat ga-
toz, nagikeria sozial apur baten adierazpen
zen hori, eta, agian, baita halako errebeldia
ironiko bat ere, zeure baitako sormen-
mundu pertsonal eta besteraezin zoragarri
horretatik aldentzen zaituzten usadio eta
konbentzio sozialekiko. Baina, maiz, zure
umore on eta finaz ere gozatu ahal izan
dugu, zure alderik ludiko eta jostalarienaz.
Gogoratzen al duzu afari hura, ocho, para
ti la m. y para mí el bizcocho jolasarekin,
erabat zoratzeko zorian eduki gintuzun.
Edo ogi-apurrez egindako bolatxoen beste
borroka hura, amaigabea zirudiena?
Une on asko disfrutatu ditugu zurekin,
eta horretan jarraitzen dugu Maria Jesus
Garijok mahai baten inguruan elkartzen
gaituen bakoitzean. Badakizu zaudenean
egoten, zure elkartasuna adierazten, pozik
daudenekin barre egin eta sufritzen due-
narekin negar egiten, eta, batez ere, arlo
profesionalean zein pertsonalean, gauza
asko eta ondo egiten, egiten ari zarenik ere
ia nabaritu gabe. Umiltasunez, zalaparta-
rik gabe. Horregatik guztiagatik, eta per-
tsonalki esango dizkizugun beste gauza
askorengatik, idatzi kolektibo hau argita-
ratu nahi izan dugu, Whatsappeko txata
eta, tarteka-marteka, mahaia eta otordua
partekatzen ditugun Herri Irratiko lankide
ohien bihotzetik sortua. Nahiz eta ja gure-
kin ez egon, luzaro zure adiskidetasunaz
disfrutatu ahal izan dutenak ere gogoan
izan ditugu egunotan (Itziar, Juan Migel,
Rafa, Nikolas, Iñaki, Joxe Migel, Eneko, Ig-
nacio, Mariano, Maixus, Karmele...).
Eskerrik asko Donostiako Zinemaldiari,
lagun handi, lankide bikain eta bizialdi oso
bateko maisu dugunarenganako sentipe-
nak publikoki adierazteko aukera ematea-
gatik: Paco Sagarzazu Badiola, zorionak,
bihotz-bihotzez!
OHARRA: Artikulu hau, testu hasieran lau
sinatzaile agertu arren, Paco Sagarzazuren
Herri Irratiko 55 lankide ohik izenpetu dute.
rekin bat ez etortzea, eta bestea polizien
hizkerako aliasa erabiltzea, haren izenik
ere aipatu gabe.
Goazen giharrera: dokumentalak, bene-
tan, argi utzi du ETAko zuzendarien maila
intelektuala apala zela? Orduan, nolakoa
zen berrogeitaka urtez ETA suntsitu
nahian ibili diren politikari, kazetari, poli-
zia, salatzaile, militar eta antzekoen maila
intelektuala, ia mende erdian ez baitute
lortu helburu hori, ezta gerra zikina balia-
tuta ere?
Edorta Agirre. Zubieta
IGANDEKO BERRIA
2023ko irailaren 24a Iritzia Harian 19

Buelta osoa
tzaletan utzi dut autoa, turista

I
bikote batek gogorarazi baitit
uda dela oraindik hemen.
Zakur bezatuak haien jabeen-
gandik gertu doaz. Zakurren
parkea esaten diote lorategi
honi haurrik apenas jaiotzen den hiri
zahar honetan. Parkeko belardia bidex-
ka batetik zeharkatu dut buelta osoa ez
emateko. Buelta osoa. Hau da hau azkar
iritsi nahia presaka ez nabilenetan ere.
Gauden aldia horrelakoa da.
Zapatak lokaztuta iristea lanto- BI TARTE
kira bidexkatik joatearren.
Lagun baten zakurra iruditu Amaia
zait urrunekoa, baina ez da. Iturriotz
Harrizko espaloira itzuli naiz Etxaniz
pixkanaka eta aurrez aurre topo
egin dut leihoekin. Izara urdi- Mariñe
nak daude zintzilikatuta soka- Arbeo
tik. Ez dira nireak. Norbait bizi Astigarraga
da gure etxean. Izerdia bota du TXAKUR GORRIA
gauez, maindire urdinek usaina
hartzeko beste. Kirolerako arropak ez dit
informazio gehiegi ematen. Neutroa da
kirola aldarrikapen-mezuak daramatza-
ten nikiak berrerabiltzen ez dituenaren-
tzat. Ez dakit galtzerdi bat lurrean ez ote
dagoen. Hurbildu eta jaso egin dut. Salto-
txo bat egin eta leihoan utzi diot, adeita-
sunez. Bikote ohiaren lige berriari bi
musu ematearen antzeko zerbait izan da.
Ilargi-erdi bat eginez pasa naiz ataria-
ren paretik, begirada momentu batean
ere bertara zuzendu gabe. Behi talde
baten albotik ere halatsu pasa ohi naiz
mendian. Bigarreneko bizilagunaren
ikuseremuan ahalik eta segundo gutxien
egotea da nire helburu berehalakoa. Ez
dut galderarik nahi, erantzunak badauz-
kadalako.
Bizikleta utzi nuen lekuan aurkitu dut.
Patata-zorro huts bat dauka aurreko gur-
pilaren erradioen artean. Armiarma-
sareak. Hosto batzuk. Abandonuaren
poetika muturreraino eramana. Bukaera
sinistu duelako herdoildu baitzaio katea
hain azkar. Mendekotasun emozional
hori berrikusi behar lukeela uste dut:
urteetan desagertu naizela ematen du eta
hilabete baino ez da izan.
Kandaduko klabea nire mugikorreko-
aren berbera da, baina ez da jaio nintzen
urtea. Buelta osoa emanez eraman dut
bizikleta autora. Gainean joango nintza-
teke martxak etengabe blokeatuko ez
balira. Erraz kabitzen da autoan.
Ordubetetik gora gidatu dut itzuleran,
auto-ilara bat izan delako autobideak ni
agurtzeko erabili duen modua. Bizikleta-
dendatik pasa naiz etxera joan baino
lehen. Hango tipoak, kateaz gain, frenoak
ere aldatuko dizkit. Hirurogeita hamar
euro. Garesti. Hori da aurrera egitearen
prezioa.
MARIÑE ARBEO ASTIGARRAGA
IGANDEKO BERRIA
2023ko irailaren 24a
Osasunako jokalari Chimy Avila eta Ivan Rakitic Sevillakoa, baloiaren lehian, atzo, Sadarren, Espainiako Ligako seigarren jardunaldian. IÑIGO URIZ / FOKU
Frustrazioaren gatibu
Osasunak hobera egin du defentsan, baina ez du asmatu ate aurrean, eta puntu
gazi-gozoa lortu du Sevillaren aurka b Nafarrek etxean irabazi gabe segitzen dute
0
Osasuna
0
Sevilla
Eñaut Agirrebengoa
Osasunak bi helburu zituen atzo
Sevillaren kontra: defentsako jar-
duna irmotzea, eta, bide horreta-
tik, etxean denboraldiko lehen
garaipena lortzea. Bada, erdizka
gelditu zen, atea hutsean utzi
arren, ez zelako gai izan eduki zi-
tuen gol aukera garbiak profitatu
eta hiru puntu patrikaratzeko.
Chimy Avilaren oinetan izan zi-
tuen bi abagunerik garbienak,
baina argentinarraren erremate-
ek ez zuten sareetarako bidea
hartu. Haren taldekideek ere be-
girada okerra izan zuten ate au-
rrean. Golik gabe ez da garaipe-
nik, ondo jakina da, eta, azkenal-
dian emankor bazebilen ere,
Osasuna lehor gelditu zen atzo.
Gorritxoek neurketa berdin-
dua jokatu zuten Sevillaren aur-
ka, erritmoz bizia, baina joko al-
detik distira handirik gabea. Baloi
luze asko izan zen, aurkariaren
presioa gainditzeko, eta jabetza-
rik gehienak laburrak eta zehaz-
tasun gutxikoak izan ziren. Hale-
re, bi taldeek modua aurkitu zu-
ten arearen barrunbeetara iritsi
eta gol egoerak eragiteko. Txan-
daka oldartu ziren, eta tarteka zo-
rrotz aritu arren, biek ere letagin
kamutsak izan zituzten. Osasu-
nak, bere txarrean, bukaera
eman zion etxeko bolada txarrari,
galduak baitzituen orain arte Sa-
darren jokaturiko partida guz-
tiak. Haatik, atzo bildutako pun-
tuak ez du ase. Europatik at geldi-
tu zenetik, frustrazioa gainditu
ezinik dabil.
Iruindarrek gogotsu ekin zio-
ten partidari, eta lehen minutue-
tan baloia Sevillaren zelaian izan
zen batik bat. Ezker hegaletik au-
rrera egiten saiatu ziren, baina,
hasieran, Mojicaren akatsek ez
zioten jokaldiak behar bezala bu-
katzen utzi. Kontrol eta erdirake-
ta eskasak egin zituen kolonbia-
rrak. Dena den, minutuek aurre-
ra egin ahala, Osasunaren
jokalaririk arriskutsuena bilaka-
tu zen. Oso zorrotz aritu zen, eta
zehatz baloia areara bidaltzera-
Kirola
koan. Chimyri, adibidez, erdira-
keta bikaina egin zion lehen za-
tiaren hondarrean, baina argenti-
narrak, dena alde zuela, gora
errematatu zuen.
Beste aukera batzuk ere izan zi-
tuzten bi taldeek markagailuan
aurrea hartzeko. Bi izan zituen
Sevillak: Oliver Torresen saiakera
urruna, Sergio Herrera pase bat
mozteko atepetik atera eta gero,
eta Lucas Ocamposen eskuinka-
da bat. Bi jaurtiketak oso gutxiga-
tik joan ziren kanpora. Osasuna-
ren aldetik, Torrok egin zuen le-
hen jaurtiketa, area ertzetik,
baina gora joan zitzaion. Gero, Ai-
marrek area barruan jaurti zuen,
jokaldi azkar eta fin baten ondo-
ren, baina Nemanja Gudeljekin
egin zuen topo. Paseak nekez ka-
21
Realak Getaferi
irabazi nahi dio
gaur Anoetan
R Realak garaipenaren bi-
dera itzuli nahi du, Espai-
niako Ligako sailkapenean
urrats bat aurrera egiteko. Ho-
rretarako, txuri-urdinek Getaferi
irabazi beharko diote gaur
(14:00, Movistar LaLiga), Anoe-
tan, seigarren jardunaldian. Tal-
de espainiarrak jokatutako
bost partidetatik bi galdu ditu:
Real Madrilen eta Gironaren
aurka. Hala, Imanol Alguacil Re-
aleko entrenatzaileak neurketa-
ren atarian esan duenez, aurkari
«gogorra» izango dute zelaian:
«Taldeak datorren urtean Txa-
peldunen Ligan lehiatu nahi ba-
du, gisa honetako partidak ira-
bazi behar ditu». Aritz Eluston-
do eta Andre Silva ez dira ariko.
teatu zituzten bi taldeek, baina la-
sai asko joan zitezkeen aldagele-
tara gol bat sartuta. Batez ere Osa-
suna, Chimyk azken txanpan
izan zuen aukerarekin.
Kolpeak eman eta jaso
Gorritxoek abagune on gehiago
pilatu zituzten bigarren zatian.
Torrok bi aukera on izan zituen
hasi eta berehala, baina lehenik,
kanpora jaurti zuen eskuinez, eta,
gero, ez zen ate aurrean errema-
tatzeko gai izan, bakarrik zegoen
arren. Aldi berean, Mojica urruti-
tik saiatu zen, ezkerkada indartsu
batekin, baina ez zuen asmatu
baloia zutoin artera bideratzen.
Gorritxoei fintasuna falta izan zi-
tzaien azken metroetan, eta zorte
apur bat ere bai. Izan ere, 62. mi-
nutuan zutoinera joan zitzaion
Chimyri atezainaren gainetik lo-
ratutako jaurtiketa. Jokaldi ede-
rra egin zuten nafarrek eskuin
hegaletik, paseak azkar lotuz,
baina ezin izan zioten ginga jarri.
Sevillako jokalariek ere behin
baino gehiagotan eraman zituz-
ten eskuak burura, huts egindako
aukeren ondorioz. Kolpeak tru-
katuz aritu ziren bi taldeak, eta
kanpokoek min handia egin zio-
ten Osasunari eskuin hegaletik.
Ocamposen gero eta askeago ze-
bilen, eta gertu izan zuen gola, es-
kuinez egindako jaurtiketa neur-
tu batekin. Arrasateren aldake-
tek, berriz, ez zuten balio izan
garaipenera hurbiltzeko. Gorri-
txoek ez zuten beren saretik ba-
loirik jaso behar izan, baina, era
berean, ezin izan zuten aurkaria-
ren atea zulatu. Hori horrela,
etxeko lehen garaipenak itxaron
egin beharko du.

22 Kirola
Hegan, eta nola gainera
Geoffray frantziarra nagusitu da gizonezkoen Gorbeia Suzien proban;
Santamaria espainiarra emakumezkoenean b Biek markak hobetu dituzte
Ramon Olasagasti
Azkarra, oso azkarra izan da aur-
tengo Gorbeia Suzien. Aurreko
egunetako euriak ibilbidea zer-
txobait lokaztu arren, hegan egin
zuten atzo korrikalariek Gor-
beialdeko zidor, bide eta malka-
rretan, eta bi garaileek, Clementi-
ne Geoffray frantziarrak eta Alain
Santamaria espainiarrak, hobetu
egin zituzten orain arteko mar-
kak: Geoffrayk hiru ordu, 34 mi-
nutu eta 25 segundo behar izan
zituen probaren 32 kilometroak
eta 2.400 metroko desnibela osa-
tzeko. Santamariak bi ordu, 57
minutu eta zortzi segundoan ge-
ratu zuen kronoa helmugan.
Emakumezkoen lasterketa zi-
rraragarria izan zen. Iris Pessey
frantziarra, Skyrunning World
Series zirkuituko liderra, eta iaz
bigarren izan zen Onditz Iturbe
igorretarra (Bizkaia) bizi-bizi
abiatu ziren lasterketaren lehen
txanpan. Pessey bera igaro zen
aurrena Gorbeia tontorreko gu-
rutzetik, Anastasia Rubtsova
errusiarra minutu bat eta 28 se-
gundora, eta Onditz Iturbe minu-
tu bat eta 47 segundora. Gailurre-
an, bi minutu eta 53 segundora
igaro zen Clementine Geoffrey.
Jaitsieran, ordea, goitik behera
aldatu zen proba. Clementine Ge-
offray denbora jaten ari zitzaien
aurrekoei, eta azken kilometro
ikusgarriak eginda bera helmu-
Ezkerretik hasita, Pessey, Geoffray eta Rubtsova, atzo, Zeanurin. GORBEIA SUZIEN
garatu zen aurrena Zeanuriko
(Bizkaia) plazan. Iris Pessey herri-
kidea izan zen bigarren (3.35.50),
minutu bat eta 25 segundora, eta
Anastasia Rubtsova hirugarren
(3.39.55), irabazlearengandik
bost minutu eta 30 segundora.
Euskal korrikalaririk azkarrena
Iturbe izan zen, laugarren.
Santamaria, bikain
Gizonezkoetan ere su bizian abia-
tu ziren lasterkariak. Lehen kilo-
metroetan, Frederic Tranchand
frantziarrak hartu zuen burua,
erritmo ikaragarri bizian, baina
une oro hurbil izan zuen Alain
Santamariaren arnasa, eta Gor-
beiako gurutzera iristerako, San-
tamariak aurre hartua zion Tran-
chandi. Frantziarra hamasei se-
gundora igaro zen gailurretik, eta
Antonio Martinez espainiarra,
hiru minutu eta 15 segundora.
Beheranzkoan, Ezkaraikoak
jakin zuen aldeari eusten; lehena
helmugaratu zen, probaren erre-
korra ezarrita: 2.57.08. Antonio
Martinez Alacanteko (Herrialde
Katalanak) korrikalaria izan zen
bigarren, 56 segundora, eta Fre-
deric Tranchand frantziarra hiru-
garren, minutu bat eta 33 segun-
dora. Lehen euskal korrikalaria
Markel Urigoitia (3.08.28) izan
zen; zortzigarrena helmugaratu
zen, Santamariarekiko 11 minutu
eta 20 segundora.
Pau Etxaniz, herenegun. BAT BASQUE TEAM
Pau Etxanizek
zortzigarren lekuan Ezkurra II.a-Azpiroz
gailendu dira
amaitu du finala Gross txapelketan
PIRAGUISMOA b Pau Etxanizek
eta Maialen Chourrautek K1
modalitateko Munduko Txapel-
ketako finalerdiak jokatu zituz-
ten atzo, Lee Valleyn (Erresuma
Batua). Chourraut finalaren ata-
rian geratu zen, hamabosga-
rren postuan amaituta. Etxani-
zek, berriz, aurrera egin zuen,
eta zortzigarren lekuan bukatu
zuen finala. Lortutako emaitza
horiei esker, Espainiako selek-
zioak postua ziurtatua du
2024ko Parisko Olinpiar Jokoe-
tarako.
Etxanizek konfiantzaz ekin
zion azken probari, eta lehen
arraunkadak indartsuak eman
zituen. Zenbait atetan izandako
gorabeherak tarteko, 96,59 se-
gundoan geratu zuen kronoa.
«Onenekin lehiatzea handia
da». Joseph Clarke britaniarrak
kolkoratu zuen urrea (91,32); Jiri
Prskavec txekiarrak, zilarra
(93,26); eta Mathis Soudi maro-
koarrak, brontzea (93,91).
IGANDEKO BERRIA
2023ko irailaren 24a
IDK-k eta Gernikak
irabazi egin dute;
Araskik, galdu
SASKIBALOIA bIDK Gipuzkoak
eta Gernika Bizkaiak garaipena
lortu zuten atzo ligako lehen par-
tidan; Kutxabank Araskik, aldiz,
galdu egin zuen. Donostiako tal-
deak 64-60 irabazi zion Bembi-
breri, Gaskan. Bizkaitarrak 71-57
gailendu zitzaizkion Ensinori,
Malosten. Arabako taldeak ezin
izan zuen lehia biribildu, eta 66-
71 galdu zuen, Mendizorrotzan.
ERREMONTEA b Ezkurra II.ak eta
Azpirozek osatutako bikoteak
irabazi zuen atzo Gross txapelke-
ta, Ansa II.a eta Larrañagari bi se-
tean gailendu ostean —15-13 bie-
tan—, Galarretan. Aurrez, Ezku-
rra II.a eta Azpiroz Aldaberi eta
Barrenetxea IV.ari nagusitu zi-
tzaizkien finalerdietan; beste
neurketan, Ansa II.a eta Larraña-
ga Urrizari eta Juaneneari.
Arrizabalaga eta
Mendizabal nagusi
sanmateotan
PILOTA b Atzo jokatu zituzten Lo-
groñon (Espainia) Emakume
Master Cupeko sanmateoetako fi-
nalak. Maila nagusian, Olatz Arri-
zabalagak eta Nora Mendizabalek
22-9 irabazi zieten Leire Garai eta
Andrea Capellani. Gazte mailan,
Aizane Ibarrola eta Leire Oskoz
22-8 nagusitu zitzaizkien Alaia
Uriarteri eta Alejandra Billyaki.
 Nasan
Made in Spain b 26 Euskal zinema b 27 Horizontes Latinos b 28 23
Jordi Evolek jendaurrean Zufiak eta Gaztelumendik Felipe Galvezek IGANDEKO BERRIA
aurkeztu du emakume zinemagileen selknam herriaren sarraskia 2023ko irailaren 24a

‘No me llame Ternera’ bizipenak bildu dituzte eraman du zinemara

Abiatu da lehia
‘Kalak’ eta ‘Fingertails’ filmekin hasi da
Donostiako 71. Zinemaldiko Sail Ofizialeko
lehia. ‘They Shot The Piano Player’
lehiaz kanpo eman dute b 24-25

IDOIA ZABALETA / FOKU


24
Kultura
Mikel Lizarralde
Ainhoa Sarasola Donostia
Eta maitasuna zenbaki huts bat
balitz? Eta maitemina makina
baten bidez ehunekotan neur-
tu ahalko balitz? Galdera disto-
piko horiek abiapuntutzat har-
tuta, amodioaren eta bikote
harremanen inguruan gogoeta
egitera gonbidatu du publikoa
Christos Nikou zuzendari gre-
ziarrak Fingernails bere biga-
rren film luzean. Umorez jantzi
du proposamena, eta barreak
entzun ziren Kursaalean atzo
eguerdiko emanaldian, baita
txaloak ere proiekzioa amaitu-
takoan. Urrezko Maskorra lor-
tzeko lehian da Nikouren lana.
Filmaren hasieran ikusleak
jakingo duenez, badira urte ba-
tzuk maitemina neurtzeko gai-
lu bat asmatu zutela. Beren ha-
rremanaren gaineko ziurtasun
bila edo, bikote ugarik egingo
dute proba —azazkal bat kendu
eta gailuan sartzean datzana—.
Gutxik gaindituko dute, ordea,
eta banaketa ugari izango dira.
Aldiz, Anna (Jessie Buckley) eta
Ryanen (Jeremy Allen White)
kasuan, %100 izan da emaitza.
Baina Anna, hala ere, ez dago
erabat ziur, eta zalantzak area-
gotu egingo zaizkio maitasuna
ebaluatzeko institutu batean
lanean hasi eta Amir (Riz Ah-
med) ezagutzen duenean.
«Egia esan, nik ez dakit zer
den maitasuna, eta ez dakit gu-
tako inork ba ote dakien», ai-
tortu zuen zuzendariak, ema-
naldiaren osteko agerraldian.
«Guztiok gabiltza haren bila,
zer den zehazki jakin gabe ere,
eta zaila da aurkitzen». Haren
ustez, «zerbait instintiboa da,
sentitu egin behar dena, eta ba-
tzuetan mingarria ere izan dai-
tekeena». Edonola ere, filma-
rekin fokua ideia batean jarri
nahi izan duela azaldu zuen:
«Maitasuna egunero landu be-
harreko sentimendu bat dela».
Garai bateko hainbat abestiri
zein pelikulari egiten zaie erre-
ferentzia kontakizunean —Not-
hing Hill filmari, besteren arte-
an—, baina zuzendariak zehaz-
tu zuen ez duela istorioa garai
jakin batean kokatu nahi izan.
Hala ere, horrek teknologiaren
auziaz hitz egiteko balio izan
diola azaldu zuen. «Gaur egun,
esperientzia oso desberdina da.
Jende ugarik erabiltzen ditu bi-
kotekidea topatzeko aplikazio-
ak; hatza baliatzen du, eta, ka-
su honetan, azazkala. Hala, guk
gailu bakarra sortu dugu, ma-
kina hori, teknologiaren ingu-
ruko iruzkin bat egiteko».
Christos Nikou
zuzendaria, atzo,
Donostian.
IDOIA ZABALETA / FOKU
Maitemina
ehunekotan
‘Fingernails’ aurkeztu du Christos Nikouk
lehiara, eta ‘Kalak’ Isabella Eklofek b ‘They
Shot The Piano Player’ animaziozko filma,
berriz, lehiaz kanpo erakutsi dute
Zuzendaria bakarrik izan zen
Donostian bere filma defenda-
tzen, baina aktore taldea gogo-
an izan zuen, eta haien lana go-
retsi zuen. «Antzezle bikainak
eta pertsona zoragarriak dira».
Irizpide zehatzak eman beha-
rrean, haiekin batez ere filma-
ren tonuaz hitz egiten zuela ai-
patu zuen Nikouk, eta giro hori
lortzen laguntzeko musika jar-
tzen zuela grabazioetan.
Halaber, filmaren ekoizle la-
netan aritu den Cate Blanchet
aktorearentzat ere esker oneko
hitzak izan zituen. «Zoragarria
izan da harekin lan egitea. Ve-
nezian ezagutu genuen elkar,
duela bi urte, eta elkarrekin
aritzea erabaki genuen. Ez ge-
nuen harentzat pertsonaia be-
rezirik, baina parte hartu nahi
zuen, eta prozesu osoan lagun-
du zigun. Sekulako sena du».
Paisaia hotzek inguratuta
Arratsaldeko emanaldian, Isa-
bella Eklof zinemagile suedia-
rraren Kalak filma hartu zuen
Kursaaleko auditoriumak. Au-
rrez, Holiday (2018) lehen film
luzearekin, Sundancen lehiatu
zen. Groenlandian girotutako
istorio bat eraman du Sail Ofi-
zialeko lehiara, eta Kim Leine
gidoilariak zein Emil Johnsen
IGANDEKO BERRIA
d
Donostiako
70. Zinemaldia
Sail Ofiziala
2023ko irailaren 24a
eta Berda Larsen aktoreek la-
gunduta aurkeztu zuen.
Istorioaren protagonista Jan
da (Johnsen). Aitak sexu eraso-
ak egin zizkion, eta, Danimar-
ka utzita, Groenlandiara jo
zuen. Han bizi da orain, emaz-
tearekin eta seme-alabekin,
bertako jendeen, ohituren eta
paisaia hotzen artean. Egun ba-
tez, aitaren gutuna iritsiko zaio
etxera, zeinetan gaixo dagoela
esaten dion. Aldi berean, hain-
bat andrerekin harremanak
izango ditu, eta bizipen gehia-
go ere korapilatuko zaizkio.
Orain lau urte hasi zuten zu-
Berda Larsen, Emil Johnsen eta Isabella Eklof. IDOIA ZABALETA / FOKU
zendariak eta gidoilariak filma
lantzeko elkarlana. Hain zuzen
ere, Leineren liburu autobio-
grafikoa du oinarri lanak. Eklo-
fi «oso indartsua» iruditu zi-
tzaion istorioaren muina. «Ge-
ro, Groenlandiara joan ginen,
jendearekin hitz egin genuen,
pertsonaiak aztertu genituen...
Baina gehiengoa Kimengandik
dator». Gidoilariak azaldu zue-
nez, hamabost urtez bizi izan
zen Groenlandian, eta, krisialdi
baten ondotik, Danimarkara
itzultzean idatzi zuen liburua.
Hura eta filma bereizi beharraz
mintzatu zen. «Gidoia idatzi
nuenean, banekien ez zela ar-
Fernando Trueba eta Javier Mariscal. IDOIA ZABALETA / FOKU telan bat, Isabellarentzat lane-
IGANDEKO BERRIA
2023ko irailaren 24a
rako tresna bat baizik; artelan
berri bat egin du berak».
Groenlandian filmatzea ez
zela batere erraza izan aitortu
zuen zuzendariak, baina filma-
ren ezinbesteko osagaitzat jo
zuen lurraldea bera.
Pianistaren arrastoan
Lehian aurkeztutako bi filmez
gain, beste bat ere jaso zuen
Sail Ofizialak atzo, emanaldi
berezi batean: Fernando True-
bak eta Javier Mariscalek zu-
zendutako They Shot the Piano
Player animaziozko lana. Ez da
hau bi egileek elkarrekin lan
egin duten aurreneko aldia,
2010ean Chico y Rita estreina-
tu baitzuten.
Hark bezala, They Shot the
Piano Player-ek musika du ar-
datz. Kazetari newyorktar ba-
tek Argentinako diktaduraren
lehen egunetan desagertutako
pianista brasildar baten berri
izango du, eta, hura ezagutu
zutenak elkarrizketatuz, haren
azken egunak nolakoak izan
ziren deskubrituko du. Pianis-
ta Tenorio Junior deitzen zen,
eta bakarka disko bakarra gra-
batu bazuen ere, Brasilgo eta
AEBetako hainbat musikarik
miretsia zen, eta bere herrial-
deko artista askorekin egin
zuen lan. Hain zuzen, Argenti-
nan 1976an desagertu zenean,
Vinicius de Moraesekin kon-
tzertu batzuk ematen ari zen.
2004an ezagutu zuen True-
bak Tenorio Junior, Brasilera
eginiko bidaia batean. «Disko-
ak erosten ari nintzen, eta han
aurkitu nuen. Niretzat ezeza-
guna zen, eta disko gehiago es-
kuratu nahi izan nituen, baina
bakarra zuen. Orduan jakin
nuen desagertua zela». Garai
berean Vinicius De Moraesen
alabarekin hitz egin zuen True-
bak, eta baita hari buruzko do-
kumental bat Donostiako Zi-
nemaldian aurkeztu zuten zi-
nemagile batzuekin ere. «Eta
erabaki nuen gaiari serio hel-
tzea. Brasilera eta Argentinara
hainbat bidaia egin nituen bi
urtean, eta 150 elkarrizketa
egin nituen: adiskideak, musi-
kariak, senideak...».
Hasieran dokumental bat
egiteko ideia izan bazuen ere,
Tenorio Juniorren desagertze-
ari buruzko istorioak anima-
ziozkoa izan behar zuela era-
baki zuen azkenean: «Doku-
mental bat balitz, busto
hiztunez josita egongo litzate-
ke filma, pertsonaia nagusia
desagertua dagoelako. Anima-
zioaren bitartez, ordea, berpiz-
tu genezakeen Tenorio».
d
Donostiako
70. Zinemaldia
Sail Ofiziala
Erantzukizuna
nork bere gain
Urtzi Urkizu
ehen eszenak zur eta
L
lur uzten du edonor.
Bigarrenak ere bai.
Hasten da Kalak, eta
ez dago jakiterik Groenlandia-
ko herri hotz horretan zer de-
montre gertatuko den. Jan ize-
neko gizon protagonista Dani-
markakoa da: sexu abusuak ja-
san zituen gaztetan aitaren es-
kutik, eta, orain, emaztearekin
eta bi seme-alabekin bizi da
Groenlandian. Erizain lanetan
Maitemintzea
U. Urkizu
san dezagun baietz,
E eskertzen dela Sail
Ofizialean tarteka ba-
rre egitea. Hala mo-
duzko txantxekin gozatzea ona
dela. Eta baietz, Fingernails fil-
maren lehen partean badirela
komedia generoko momentu
batzuk horretarako.
Teknologia berri batek ema-
ten dio bide istorio guztiari.
Maitasunaren Institutua dela-
ko enpresan, bikoteek aukera
dute haien maitemindu ziurta-
giria lortzeko, proba bat gain-
Errepikakorra eta
azpimarratuegia
U. Urkizu
ebo Valdes pianoa
B
jotzen ari da, eta ka-
zetari batek partitu-
ra bat ematen dio.
Tenorio Jr. musikari brasilda-
rrak aspaldi konposatutako
partitura da, eta berehala hasi-
ko da Valdes jotzen. Fernando
Truebaren eta Javier Marisca-
len Chico & Rita filmean (2011)
Valdesen musika marrazkie-
kin batera entzuten zen, gozo.
ari da bertan, eta esaten du
«emakume guztiak» gusta-
tzen zaizkiola. Hainbat harre-
man izango ditu Groenlandian
jaiotako emakumeekin. Emaz-
teak badaki hori, baina haien
arteko harremanak bere ho-
rretan jarraitzen du.
Bitartean, protagonista eta
bere ingurukoak groenlandie-
raz ikasten ari dira. Hitz be-
rrien artean dago kalak. Gro-
enlandiako pertsona bati «be-
netakoa» esateko erabiltzen
dutena, baina baita «zikina»
ditu ostean; azazkal bat ken-
tzen diote bakoitzari, eta mi-
krouhin labeen antza duen
makina batek emango du
emaitza. Bikoteak maitemin-
duta dagoen ala ez jakingo du.
Emaitza negatiboa denean,
handia da atsekabea, noski.
Filmeko emakume protago-
nistak eta bere bikotekideak
gainditu zuten proba duela hi-
ru urte. Eta orain emakumea
Maitasunaren Institutua dela-
koan hasi da lanean.
Esan bezala, hasieran filmak
ematen du barre txiki batzuk
egiteko aukera; erridikulua be-
Orduko film horretan bazen
maitasun istorio polit bat, eta
gidoia sinplea baina eraginko-
rra zen.
They Shot the Piano Player
filmean ere musika zoragarria
da. Baina istorioa jakina da, eta
ez dago inolako misteriorik
haren bilakaeran. Tenorio Jr.
Buenos Airesen zen 1976ko
martxoan, Argentinako arma-
dak desagerrarazi eta hil zue-
nean —estatu kolpea gertatu
baino egun gutxi lehenago—.
R
KRITIKA
Sail Ofiziala
‘Kalak’
Zuzendaria: Isabella Eklof.
Aktoreak: Emil Johnsen, Asta
August. Herrialdeak: Danimarka-
Suedia-Norvegia-Finlandia-
Groenlandia-Herbehereak.
Iraupena: 125 minutu.
esateko ere. Parrandan dabile-
la, Jani deituko diote kalak.
Eremu oso hotz batean, ira-
ganeko amorrua eta sua ageri
dira istorioan. Ez da pelikula
bat non ikus-entzuleak bete-
betean enpatizatuko duen pro-
tagonistarekin. Inondik inora.
Baina Isabella Eklof Suediako
R
KRITIKA
Sail Ofiziala
‘Fingernails’
Zuzendaria: Christos Nikou.
Aktoreak: Jessie Buckley, Riz
Ahmed, Jeremy Allen White, Luke
Wilson. Herrialdea: AEB.
Iraupena: 113 minutu.
zain nostalgikoa da, esaterako,
Ghost filmaren parodia, andre
protagonistak bikotekidea ze-
ramika egiteko ikastaro batera
eramaten duenean.
Baina istorioak aurrera ja-
rraitu ahala, ikus-entzuleak
R
KRITIKA
Sail Ofiziala
‘They Shot the Piano
Player’
Zuzendariak: Fernando Trueba
eta Javier Mariscal. Herrialdea:
Espainia. Iraupena: 103 minutu.
AEBetako kazetari batek Te-
norio Jr. nor izan zen eta nola
desagertu zen ikertuko du pe-
likulan. Makina bat elkarriz-
keta egingo ditu Rion, Buenos
Airesen eta AEBetan, baina
kontakizun hori guztia anima-
ziozko filmean azpimarratue-
gia gelditzen da. Ez du lortzen
Kultura 25
zinemagileak ausart jokatu du
Kalak-en, bere bigarren filme-
an. Ausarta da lehen eszenatik,
aukeraketa formal batzuetan
eta gidoiaren garapenean. Zir-
kularra da istorioa.
Moralkeria errazean ez da
erortzen, gainera, zinemagilea.
Baina badu mezu indartsua is-
torioak bere barnean txirikor-
datuta: pertsona batek hartzen
dituen erabakiak ez dira hu-
tsalak, hau da, beti dute ondo-
rioren bat beste batzuengan.
Eta erabaki horien gaineko ar-
dura bere gain hartu behar du
pertsonak.
Badu filmak bertute gehiago
ere: Groenlandiako herritarren
eta Danimarkatik iritsitakoen
arteko harreman sozialen erre-
tratua. Horrek are interesga-
rriago bilakatzen du filma.
oso erraz antzeman dezake
gertatuko dena. Ezustekoeta-
rako tarterik ez da gelditzen
filmaren bigarren partean, eta
interesa galduz doa. Streaming
plataformetan ohikoak diren
produktu gehienen parekoa bi-
lakatzen da azkenerako —kasu
honetan, Apple konpainiak
ekoitzitakoa da filma—.
Beste plataforma batean
arrakasta lortu du Jeremy
Allen White aktoreak, The Bear
telesail bikainari esker. Baina
Fingernails-en jokatzen duen
pertsonaia zozoa da oso.
Amaieran, filmak plantea-
tzen du ea posible den bi per-
tsonarekin alde berean maite-
minduta egotea. Ez du horre-
tan zinematografikoki ezer be-
rririk asmatzen, ordea.
istorioak izan zezakeen senti-
beratasuna behar adina trans-
mititzea. Eta behin Condor
operazioa aipatzen hasten de-
nean, azalean gelditzen da.
Operazio horrek zuzeneko
eragina izan zuen 1970eko ha-
markadan iritsi ziren Argenti-
nako, Boliviako, Txileko, Para-
guaiko eta Uruguaiko diktadu-
rekin. AEBetako Gobernuaren
babesarekin, betiere.
Heriotzaren aingerua dei-
tzen zioten Alfredo Astizi, eta
hil zituen makina bat zibil.
Edonola ere, hilketa hura agin-
du zutenen izenen izenak ez
dira azaleratu. Bada memoria
historikoan zer ikertua eta zer
zabaldua. Animazioa izan dai-
teke modu bat memoria zabal-
tzeko, ondo asmatuz gero.

26 Kultura
Evole: «ETAren
ikuspuntua jaso
nahi genuen,
minkorra izan
badaiteke ere»
Egindako lanaz «harro» daudela esan dute
‘No me llame Ternera’ lanaren zuzendariek
b Filma erakutsi osteko solasaldian, alde
bietako biktimen aldeko txaloak izan ziren
Itziar Ugarte Irizar Donostia
«Ez zen gure asmoa agerraldi ho-
netara hainbesteko espektazioa-
rekin iristea. Gai arantzatsua da,
hartzen duzun lekutik hartzen
duzula. Baina komunikatua atera
zutenek markatu dute agenda.
Nahiago genuke zarata gutxiago
egin izana, eta filma ikusi ostean
hitz egin izan balitz». Hitz horie-
kin hasi zuten atzo Jordi Evole eta
Marius Sanchez No me llame Ter-
nera dokumentalaren egileek
prentsa aurrean egindako age-
rraldia. Jendez beteta zegoen are-
toa, eta halaxe egon zen tarte ba-
tera egin zen pelikularen aurkez-
pena ere.
Hainbeste polemika sortu duen
filmaren emanaldi orokorra izan
zen atzokoa, eta jende ezaguna jo-
an zen emanaldira, besteak beste,
Aintzane Ezenarro, Gogora insti-
tutuko zuzendaria; Jose Antonio
Rodriguez Ranz, Eusko Jaurlari-
tzako Giza Eskubideen sailbu-
ruordea; Karlos Ioldi, preso ohia
eta Harrera elkarteko kidea; Gon-
zalo Boye, abokatua —Urrutikoe-
txearena, tartean—; Jesus Egigu-
ren, PSE-EEko presidente ohia;
Pello Rubio, Txillarre baserriko
jabea; Gorka Landaburu, kazeta-
ria eta ETAren biktima; Mariasun
Quiñones, Athleticeko atezaina;
Pili Zabala, GALek hildako Joxi
Zabalarena arreba; Francisco
Ruiz, ETAren biktima eta peliku-
lan agertzen dena. Emanaldiaren
osteko solasaldian hitza hartu zu-
tenen artean egon ziren Ruiz eta
Zabala —aitortu gabeko biktimak
aldarrikatu zituen—, eta biek jaso
zituzten txaloak.
Prentsaurrekoan, sortutako
«zarataren» ingurukoak izan zi-
ren lehen galderak. Zuzendariek
aitortu zuten «ohituta» daudela
zer esana ematen duten lanak egi-
tera, baina ez «zuritzea» bezala-
ko kontzeptuetara. «Galdetzea ez
da zuritzea. Ez gaituzte ezagutzen
hala uste dutenek».
Ondoko polemikaren aldean,
filmaren sortze prozesuan «oso
lasai» egon direla aipatu zuten.
«Emandako pauso guztiak oso
pentsatuak izan dira, eta konfor-
me gaude emaitzarekin». Kon-
‘‘
Urrutikoetxeak lanaren
inguruan izan dezakeen
iritzia errespetatu
egingo dut; ikusi ostean
baloratu du, gutxienez»
Jordi Evole
Zuzendaria
«Filmarekin ezagutu
nahi genuen nola
arrazoitzen diren
gertatu diren
hainbat ekintza»
Marius Sanchez
Zuzendaria
forme bakarrik ez, kazetarietako
batek zoriondu egin zituenean
—«etorkizunari ate bat ireki» dio-
tela esanez—, egindakoarekin
«erabat harro» daudela ere aipa-
tu zuen Evolek.
Urrutikoetxea nola ikusten du-
ten galdetu zioten, zehatzago, zer
adjektiborekin definituko luke-
ten, eta «militantea» izan zen
egileek nabarmendu zuten hitza.
Evole: «Militante bat, bere era-
kundea denaren gainetik jartzen
duena». Kazetari batek estutu
egin zituen, Urrutikoetxea «hil-
Marius Sanchez eta Jordi Evole No me llame Ternera lanaren zuzendariak, atzo, Donostiako Kursaalean. JON URBE / EFE
tzaile» bat dela esanez, eta ez
«militante bat». Aurretik esan-
dakoari beste hitz bat gehitu zion
orduan Evolek: «Militante fanati-
ko bat da».
Filmaren xehetasun batzuk ere
aletu zituzten. 2020an hasi zirela
lantzen «ETAren amaierako ne-
goziazioak» erretratatu zitzakeen
filma, eta 2022ko udaberrian el-
kartu zirela Urrutikoetxearekin
—hiru goizez, bakoitzean hiru or-
duz—, aurretik haren inguru hur-
bilarekin urtebetez aurrelanetan
aritu ostean. Filmean ageri den
Ruizekin, berriz, aurtengo udabe-
rrian grabatu zuten elkarrizketa.
Urrutikoetxeak elkarrizketan ai-
tortutakoei tiraka heldu ziren ha-
rengana.
Interes «eztabaidaezina»
Filma egiteko motibazioen ingu-
ruan, gazteen artean nabari duten
historia hurbilarekiko ezezagutza
—Evole: «Inkestetan ikusten ari
gara askok ez dakitela nor izan
zen Miguel Angel Blanco»—, his-
toriaren gaineko «ardura»
—Sanchez: «Ezagutu nahi genuen
nola arrazoitzen diren gertatu di-
ren hainbat ekintza»—, eta gaia-
ren «berezko interesa» nabar-
mendu zituzten. «Erakunde te-
rrorista bateko lider bati egindako
elkarrizketa batek duen interesa
eztabaidaezina da kazetaritzaren
ikuspegitik».
Lanarekin «inoiz heldu gabeko
d 2023ko irailaren 24a
Donostiako
71. Zinemaldia
Made in Spain
leku batera» heldu direla ere uste
dute. «ETAren jardun armatua-
ren hamargarren urtemugan,
egin ziren hainbat telesail, doku-
mental... baina bakarrean ere ez
zen jaso ETAren ikuspuntua. Ni-
retzat inportantea da ikuspuntu
hori ezagutzea, oso minkorra izan
badaiteke ere».
Argitu dute lanari ekin ziotene-
an ez zutela kontatzen Netflixe-
kin, baina plataformari eskaini
ziotenean, berehala agertu zuela
hark interesa, eta horri esker le-
hen aldia izango dela «ETAko li-
der batek nazioartean zabalduko
den elkarrizketa bat» emango
duena. Data ere aurreratu dute:
abenduaren 15ean jarriko du
ikusgai Netflixek.
BERRIAn esandakoez
Urrutikoetxeak asteon BERRIAri
emandako elkarrizketa ere atera
zen pare bat unetan hizpidera
atzoko prentsaurrekoan —baita
filmaren osteko solasaldian ere— .
ETAko militante ohiak herene-
gun egunkari honi aitortu zion fil-
ma ez zela berak «espero zuen
emaitza», eta horretaz zer iritzi
duten galdetuta, umoretik jo zuen
Evolek. «Eskerrak ez zaion gusta-
tu, bestela ja ez dakit zer esango
zuketen bakarren batzuek. Josu
Urrutikoetxeak lanaren inguruan
izan dezakeen iritzia nik errespe-
tatu egingo dut, gutxienez, lana
ikusi ostean baloratu du».
IGANDEKO BERRIA
Egileek ere aipatu zuten Urruti-
koetxeak esandakoak ez zirela
izan eurak esperotakoak. Evole-
ren esanetan, nahiago izango zu-
keten «elkarbizitzaren aldekoa-
go den irudi bat» eman ahal izan
balute, Urrutikoetxeak «hitz
atseginagoak» eduki izan balitu.
«Uste dugu askoz gehiago hitz
egiten zuela barrura begira, mili-
tantziari, ETAko presoei... eta ez
hainbeste kanpora begira. Hori
da elkarbizitzaren aldeko diskur-
tso bat oztopatzen duena. Une ba-
tean, Miguel Angel Blancoren hil-
keta kondenatzen du, eta gusta-
tuko litzaiguke kondena hori
zabalagoa izan balitz».
Biktimek lanaren aurrean izan
dezaketen iritziaren inguruan ere
galdegin zieten, eta biktimak «as-
kotarikoak» direla eta ez direla
«homogeneizatu» behar defen-
datu zuen Evolek: «Ziurtatzen di-
zut asko hurbildu zaizkigula».
Bezperako prentsa emanaldia
bezala, aparteko gertakaririk
gabe joan zen atzoko emanaldia
ere. Jendea arratsaldeko saiora
sartzen hasia zenean, hiru lagun
orri batzuk itsasten hasi ziren
Kursaalaren atari inguruan, No
olvidar (Ez ahaztu) mezuarekin,
baina Ertzaintzak berehala apar-
tatu zituen. Evole heltzerakoan,
txalo jo zioten hesien bi aldetan
zeuden herritar batzuek. Ema-
naldi ostean ere pozik agertu zen
lanak izandako harreragatik.
IGANDEKO BERRIA
2023ko irailaren 24a
«Zer falta zen emakumeak
ez zeudelako kameren atzean?»
Bertha Gaztelumendi eta Rosa Zufia b Zinemagileak
Euskal emakume zinemagileen lanaren gaineko zeharkaldi bat osatu dute Gaztelumendik eta
Zufiak ‘Arnasa betean’ dokumentalean. Euskal Zinemaren galan estreinatuko dute, asteartean.
Itziar Ugarte Irizar Donostia
Zinemaren inguruko telebista
saio bat egiten ezagutu zuten
elkar Bertha Gaztelumendik
(Irun, Gipuzkoa, 1962) eta Rosa
Zufiak (Tutera, Nafarroa,1958).
«Orain dela 30 bat urte, ez dugu
detailerik emango», esan dute
barrez. ETB1eko Ikusmira saiora-
ko kazetari lanak egiten zituzte-
nean izan zen. Jaialdiz jaialdi ari-
tzen ziren orduan, Donostian,
Cannesen, Venezian, Berlinen...
ahal beste elkarrizketa egiten,
ondoren urte guztian programa
elikatzeko. «Eta garai hartan ez
zegoen emakumerik». Hori oroi-
tzen dute urte haietatik, eta
horregatik erabili dute «eklosio»
hitza azken urteetako emakume
zinemagileen gorakada izenda-
tzeko. Arnasa betean dokumen-
talean «ospatu eta aldarrikatu»
gura izan dute egindako bidea,
eta Euskal Zinemaren galan
estreinatuko dute emaitza, aste-
d Nasan
Donostiako
71. Zinemaldia
Euskal Zinemaren gala
artean, Viktoria Eugenia antzo-
kian.
Zuzendari modura aritu den le-
hen aldia izan da Zufiarentzat,
baina Gaztelumendik ezaguna du
kameraren atzeko posizio hori
—Mariposas en el hierro (2012),
Volar (2017) eta Ez, eskerrik asko.
Gladysen leihoa (2019) zuzendu
‘‘
Garbi genuen ez
genituela denak multzo
berdinean sartuko;
bakoitza da bat, bere
mundu propioarekin»
Bertha Gaztelumendi
Zinemagilea
«Zineman finantzaketa
handia behar da; zaila
izan da emakumeentzat
dirua jarriko dutenen
konfiantza lortzea»
Rosa Zufia
Zinemagilea
ditu, besteak beste—. Diotenez,
aspaldi zuten zerbait elkarrekin
egiteko gogoa, eta euren «bizitze-
tan eta lanean» garrantzi handia
izan duten bi gai lotzeko baliatu
nahi izan dute hori: «Emakume-
ak, edo feminismoa, eta zinema».
Hiru material mota erabili di-
tuzte filma osatzeko: hemeretzi
euskal zinemagileri egindako el-
karrizketak, 45 filmen puskak eta
narrazioa josteko baliatu duten is-
torio labur bat, non hiru lagun
ageri diren urpeko bidaia batean.
Pelikulak ikusi zituzten lehenda-
bizi —«Filmotekan orduak sartu
eta sartu»—, eta han agertu zi-
tzaien «inspirazio iturri» izan
zaien itsasoa. Gaztelumendi:
«Ikusi genuen askok erabiltzen
zutela askatasuna, ausardia, ira-
ganarekin puskatzeko gogoa...
irudikatzeko. Itsasoa lasaia da bai-
na indartsua; baditu anbibalentzia
nahiko horrekin jokatzeko».
Elkarrizketatuak hautatzera-
koan, berriz, «oreka» baten alde
JAGOBA MANTEROLA/ FOKU
egin dute. Pilar Rodriguez ikerla-
riari ere eman diote hitza, eta zine-
magileak hauek izan dira: Leire
Apellaniz, Maddi Barber, Ana
Diez, Arantxa Etxebarria, Maria
Elorza, Iratxe Fresneda, Mireia Ga-
bilondo, Isabel Herguera, Lara Iza-
girre, Marina Lameiro, Ana Muru-
garren, Maider Oleaga, Izibene
Oñederra, Maite Ruiz de Austri,
27
Alauda Ruiz de Azua, Arantza
Santesteban, Helena Taberna, Esti
Urresola eta Bego Vicario.
Gaztelumendiren esanetan,
«gogoz eta eskuzabaltasunez»
hitz egin diete, betiere baldintza
batekin: «Garbi genuen, bai eu-
rek eta bai guk, ez genituela de-
nak multzo berean sartuko; ba-
koitza da egile bat, sormenerako
bere mundu propioarekin».
Ezin iraganean hitz egin
Dokumentaleko ideien artean,
Urresolak aipatzen du emakume
pertsonaien «bestelako errepre-
sentazioen» falta sumatu izan
duela pantailan, eta hor eragiteko
ardura aitortzen du. Dokumenta-
laren egileentzat, hain justu, hor
dago hizpidera ekartzen saiatu di-
ren gakoetako bat. Zufia: «Gure
galdera nagusia hori izan da: zer
falta zen zineman emakumeak ez
zeudelako kameren atzean? Zer
ekarri dute?». Horren harira,
Etxebarriak zera esaten du une
batean: «Ni taberna batean sar-
tzen naizenean, nire lekuaren
pertzepzioa eta gizon batena ez
dira berberak. Horrek eragina du
kamera jartzeko lekuan».
Tabernak, bestalde, bi gai jaki-
netan jartzen du emakume zine-
magileekiko diskriminazioa:
finantzaketan eta kalitatearen
gaineko kuestionamenduan.
Dokumentalaren egileek diote
horrek oraindik indarrean segi-
tzen duela, eta, CIMAren datuen
arabera, oraindik ere emakume-
ek gizonek baino %41 diru gutxia-
go lortzen dutela filmak egiteko.
Zufia: «Zineman finantzaketa
handia behar da, eta, emakume-
en kasuan, oso zaila izan da dirua
jarri behar dutenen konfiantza
lortzea».
Aldaketa nabarmena emaku-
me zinemagileen arteko saretze-
an eta erreferenteen ugaritzean
ikusten dute —Mirentxu Loiarte
eta Yannick Bellon «aitzinda-
riak» ere badatoz filmean—. Gaz-
telumendi: «Inflexio puntu bate-
an gaudela uste dut».
28 Nasan
«Ezkutatu egiten
den bertsio bat
kontatu nahi
izan dut»
Felipe Galvez b Zinemagilea
Patagoniako selknam herriari egindako
sarraskia kontatzen du Galvezek ‘Los colonos’
lanean. Filmaren bidez hausnarketa eta
eztabaida bultzatu nahi izan dituela azaldu du.
Jone Bastida Alzuru Donostia
Felipe Galvez zuzendari txileta-
rraren (Santiago, Txile, 1983) Los
colonos filma proiektatuko dute
egunotan Donostiako Zinemal-
dian. Cannesko zinema jaialdiko
Un Certain Regard atalean aur-
keztu zuen lana, eta Fipresci saria
irabazi zuen. Bere lehen film lu-
zea da, baina badu esperientzia
zinemagintzan; hala nola film la-
bur hauek zuzendu ditu: Silencio
en la sala (2009), Yo de aquí te es-
toy mirando (2011), eta Rapaz
(2018).
XX. mende hasieran Patagonian
izandako herri indigenen geno-
zidioa du hizpide lanak. Zer kon-
tatu nahi zenuen?
Suaren Lurraldean selknam he-
d IGANDEKO BERRIA
Donostiako
71. Zinemaldia
Horizontes Latinos
IDOIA ZABALETA / FOKU
rriari egindako genozidioari hel-
tzen dio pelikulak. Ez da Txileko
historia ofizialaren parte den isto-
rio bat; ezkutuan dagoen gai bat
da. Beraz, sarraskia kontatu, eta
hausnarketa eta eztabaida bul-
tzatu nahi nituen. Txiletarrak ko-
lonoak diren kolonizazioaz ere
hitz egiten da. Ez da espainiarrak
Latinoamerikara iristen direneko
film bat; herrialdeek indepen-
dentzia lortu eta nazioak eraiki-
tzen hasten direneko film bat da,
eta kontatu nahi du zeintzuk izan
ziren herri indigenekin egin geni-
tuen kolonizazio prozesuak. Inte-
resgarria iruditzen zitzaidan wes-
tern bat egitea. Genero hori nazio
berrien propaganda moduan egin
zen, zibilizazioa eta hazkundea
erakusteko. Eta, modu batean,
2023ko irailaren 24a
kolonoek borratutako eszenekin
osatuta daude western horiek.
Film horiek kontatu ez zituzten
gauzak daude hemen. Ezkutatu
egiten den bertsio bat kontatu
nahi izan dut.
Nolakoa izan da dokumentazio
prozesua?
Konplexua. Ez dut asko sinesten
existitzen den dokumentazioan,
dauden argazkietan, irudi zine-
matografikoetan eta garaiko
idazleetan. Historia nork sortzen
duen hausnartzen da pelikulan,
eta historia garaileek idatzitakoa
da. Gakoa den informazioa ezku-
tatuz idatzi da, eta ditugun argaz-
ki asko indarkeria handiarekin
ateratakoak dira. Ikerketan nen-
bilela, liburu bat aurkitu nuen,
krimenak ikertzeko Suaren Lu-
rraldea bisitatu zuen epaile bate-
na. Epaile hori Jose Menendezen
etxean geratu zen lotan, eta ehun
urtez kaxoi batean gordeta geratu
zen ikerketa hori. Orain dela ho-
gei urte inguru aurkitu zuten.
Ikerketa judizial horretan badau-
de hainbat kontu interesgarri, eta
filma, batez ere, liburu horretan
oinarritu da: Vejamenes de Tierra
del Fuego du izena.
Filmeko istorioak zenbat du
errealitatetik, eta zenbat fikzio-
tik?
Benetako gertaeretan dago oina-
rrituta, baina zinemak ematen
duen askatasun guztia hartzen du
istorioa kontatzeko. Filma ere
bada gogoetatzeko zein den zine-
maren tokia historia ofizialen au-
rrean. Zinema ere izan da Ameri-
ketako XX. mendeko koloniza-
zioaren historia idaztearen parte.
Eta manipulatzen saiatu da, cow-
boy baten irudi heroikoa sortzen
eta krimenak ezkutatzen. Ten-
tsioa duen western zinemak kri-
menak ezkutatu ditu; abenturaz-
koa da, baina ez dira erakusten
krimenak, ez dira erakusten bor-
txaketak. Film honek besteek
ezabatzen dutena erakusten du.
Kritika sozial eta politikoa egi-
ten du?
Bai. Eta nire herriari egindako
kritika ere bada, haren isiltasuna-
ri; haren historiarekiko duen
mespretxuari.
Memoria ere egin nahi izan
duzu?
Memoria egin bai, baina baita
memoria kolektiboa auzitan jarri
ere. Egun, Txilen, existitzen da
selknamen irudia, eta oroigarri
moduan existitzen da; erosi ahal
duzun panpina bat da.
Jakina da selknam herria exis-
titzen dela, baita ia desagertuta
dagoela ere, baina ez da gogora-
tzen sarraski baten bidez gertatu
dela hori. Ez zaie barkamena
eskatzen. Pelikulak gogoratu
IGANDEKO BERRIA
2023ko irailaren 24a
nahi ez dugun horren memoria
egiten du. Gogorra da, eta filmak,
hain justu, indarkeria mota
ezberdinak lantzen ditu. Niri beti
interesatzen zait galdetzea zer
den pelikulako biolentoena.
Lehen zatia edo bigarrena. Kon-
turatu naiz askorentzat eszena
biolentoenak ez direla indarkeria
fisikoa dutenak.
d Nasan
Donostiako
71. Zinemaldia
Horizontes Latinos
Lehen plano horiek azalez ere hitz
egiten dute. Bestalde, niretzat, zi-
nema begiratzea da. Eta asko gus-
tatzen zait begiratzen duten per-
tsonaiak egotea filmetan. Txiletar
mestizoak duen begirada eta ma-
neiatzen duen informazioa ikus-
leak duenaren tankerakoa da.
Pertsonaia hori ikuslearen mo-
mentu berean doa gauzak desku-
britzen. Eta, alde horretatik, oso
zaila da enpatia sentitzea beste
29
Itsu-itsuan tan ez du ikusten ingurukoen-
gan izan dezakeen eragina.
Gizona aurrera doa, eta bidetik
botatzen dituenak ez dira bere
misioaren parte.
Uxue Arzelus Haize zurrunbilo horretan
earson jauna herriz
R dago Leni: 19 urteko gazte baten
bizitzatik dezente urruntzen
P herri doa jainkoaren
mezua zabaltzen. Edo-
zein txoko nahikoa
zaio antzerkitik asko duen ser-
KRITIKA
Horizontes Latinos
‘El viento que arrasa’
den bidea egiten. Interesgarria
da Paula Hernandez zuzenda-
riak nola eraiki duen aita-alaba-
ren arteko harremana. Hasiera

‘‘
Benetako gertaeretan
dago oinarrituta, baina
zinemak ematen duen
askatasun guztia
hartzen du»
Hain zuzen, bi zatitan banatzen
da filma. Lehen zatian, indarke-
ria fisikoa dago, eta bigarrengo-
an, indarkeria burokratikoa.
Burokratikoa, hitzezkoa, institu-
zionala...
Mina eta sufrimendua adieraz-
ten duten lehen plano asko ere
badaude. Eta begiradak ere na-
barmendu dituzu.
Badu zerikusia pelikulan azalaren
koloreak duen garrantziarekin.
pertsonaiekin. Horrek ematen
digu modua bidaia txiletar mesti-
zoarekin batera egiteko, hari
akonpainatzeko. Ikusleak ikusi
beharko du nola sentitzen den es-
perientzia hori bizitzen ari den bi-
tartean.
Nola definituko zenuke zure fil-
ma?
Borratutako istorio bat kontatzen
duen film gogor bat da, baina be-
harrezkoa. Bidaia moduko bat da.
Genero askotatik pasatzen da,
mutatuz doa, transformatuz, eta
emozio ezberdinetatik pasaraz-
ten gaitu. Badago lantzea intere-
satu zitzaidan beste zerbait ere:
indigenen hilketekin batera, per-
tsona zuriarekiko beldurra dago.
Film sentsorial bat da.
moia egiteko. Jendea laguntzea
da bere helburua, pertsonen ari-
mak salbatzea, eta itsu-itsuan
sinesten du bere bizitza misio
ebanjelikoari eskaini behar
diola. Bere alaba Lenik lagun-
tzen dio egiteko horretan: ser-
moiak kaseteetan grabatzen
ditu ondoren herritarrei bana-
tzeko, diskurtsoak berridazten
ditu sinesgarritasuna eman
nahian, eta zenbaitetan mana-
ger batenak diruditen eginkizu-
nak betetzen ditu.
Pearsonek badu haize zaka-
rraren antza. Tratuan oso goxoa
da, besteen oinazearekin kezka-
tuta bizi da, eta laguntzeko nahi
sutsua du. Baina bere funtzioa
argi du, eta lagundu nahi horre-
Zuzendaria Paula Hernandez.
Herrialdea: Argentina-Uruguai.
Iraupena: 94 minutu.
batean kosta egiten da ulertzea
zein den haien lotura, eta isto-
rioak aurrera egin ahala, arazoa
hori bera dela ikusiko dugu:
Lenik aita bat behar du, eta aita
lanpetuta dago arimak salba-
tzen.
Hernandezen filma zenbaite-
tan Pearsonen haize boladan
galtzen dela dirudi. Leniren per-
tsonaiak duen garapena da kon-
takizunari indarra ematen
diona: gertukoa sentitzen dugu,
haren ezinegona uler dezakegu,
eta gehiago ezagutu nahi dugu.
Baina aitaren grina zabal heda-
tzen da, eta istorioaren zirriki-
tuetan sartzen da, benetako
protagonistari bere lekua izan
dezan eragotziz.

71
Eskola magistralak
Raven Jackson
Asteartea 26
15:30 - Tabakalera 1
All Dirt Roads Taste of
Salt filma emango da
(Sail Ofiziala) eta, ostean,
zuzendariak eskola
magistral bat emango
du.
2023
PENTSAMENDUA ETA EZTABAIDA
Hizketaldiak
Sailei buruzko
jardunaldia:
Benetako
gertakarietan
oinarritua. Albert Serra Artur Tort
Biopicen Igandea 24 Ostirala 29
arrakasta 12:00 - Tabakalera Z 12:00 – Tabakalera 1
Espainiako fikzio
Lila Avilés serializatuan Vestida de azul: Esta ambición
Larunbata 23 1983ko desmedida
Osteguna 28
17:00 - Tabakalera Z
15:30 - Tabakalera 1 Zinemaldiko Larunbata 30
trans oroimena 12:00 – Tabakalera 1
Moderatzailea:
Zinemagile mexikarrak Christian Petzold eta aktibismoa
Isabel Vázquez.
eskola magistrala Astelehena 25 Osteguna 28 Proiektu dokumental
eskainiko du Horizontes 12:30 - Tabakalera 1 12:00 – Tabakalera Z honen zuzendariak,
Parte-hartzaileak:
Latinos sailean parte Cris Trenas, Rogelio
Joana Vilapuig,
hartuko duen bere Julen Zabala, Ian de la González eta Santos
Mireia Vilapuig,
bigarren film luzearen, Rosa, Lola Rodríguez Bacana, eta haren
Teresa Fernández-Valdés
Tótem, emanaldiaren eta Nacha Sánchez protagonista, C.
eta Javier Giner.
ostean. jaialdian parte hartu Tangana, sorkuntza-
duten LGBTQIA+ prozesuari eta haren
Kitty Green filmak aldarrikatzearen mugei buruz arituko dira.

71
Astelehena 25 garrantziaz jardungo
16:30 - Tabakalera Z
dira.

Doako gonbidapenak Zinemaldiaren webgunean, Zinemaldi Plazako

Sarrerak salgai Zinemaldiaren Deborah Williams leihatiletan eta Tabakalerako leihatilan egongo dira eskuragarri
ohiko kanalen bidez. Asteartea 26 ekitaldiaren bezperatik.
12:00 – Tabakalera Z
30 Nasan
Errutina
inperfektuak
Uxue Arzelus
im Wendersen az-
W ken filmari izen-
burua ematen dio-
ten Perfect days
horiek bizi ditu Hirayamak. Ha-
rentzat hala dirudite behintzat.
Goizero, oraindik ere ilun dela es-
natzean, bere ohea bildu, eta ge-
laren bazter batean uzten du.
Gauean erdi lo zegoela lurrean
utzitako liburua eta betaurreko-
ak jasotzen ditu. Ondoren, sukal-
dera jaisten da hortzak garbitze-
ra. Urez betetako pototxo batekin
bere landareak ureztatzen ditu.
Laneko uniformea jantzi, eta
etxeko atarian duen makinatik
kafe lata bat ateratzen du. Autoan
gordeta dituen kasete ugariren
artetik bat aukeratzen du.
Lou Reed edo 70eko hamarka-
dako Ameriketako talderen ba-
ten kantuak entzunez gidatzen
du Hirayamak bere lantokira.
Tokioko komun publikoak gar-
bitzen lan egiten du, eta oso serio
egiten duen lana da. Bazkalor-
Diwa Shahren lehenengo filma da Bahadur The Brave. BERRIA
Etxera itzuli ezinik
Uxue Arzelus
ainital hirian, Indian,
N bizi dira Hansi eta
bere koinata Dil Ba-
hadur. Bertara joan
ziren lan bila, jatorrizko Nepalen
topatu ezinik. Koronabirusaren
pandemiarekin, ordea, Indiak
konfinamendua dekretatu eta
etxera itzuli ezinik geldituko dira.
Haurra gaixo duela eta, Hansik
dirua bildu nahi du, haren eba-
kuntza ordaindu ahal izateko. Bi-
zilagunentzako lan txikiak egiten
hasiko da Hansi: arroz zakua
etxera gerturatzen, alfonbrak
garbitzen, butano bonbonak ga-
R dela jakingo dugu. Bere lankidea-
KRITIKA
Perlak
‘Perfect Days’
Zuzendaria: Wim Wenders.
Herrialdea: Japonia-Alemania.
Iraupena: 123 minutu.
duan parke batera joaten da
sandwich bat jatera. Lanetik irte-
tean taberna batera gerturatzen
da, eta iluntzean etxera joaten da:
apur bat irakurri eta lotara. Hu-
rrengo perfect day hori hasi arte.
Hirayamaren errutinak astuna
dirudi. Egun berdina, egunero.
Kafe bera, bazkari bera, iluntze
bera. Emozio gehiegi ez duen
errutina dirudi. Perfekziotik asko
aldentzen diren egunak. Baita
hauek erretratatzen dituen filma
ere. Eta, aldiz, egun bakoitzari,
une bakoitzari, eszena bakoitzari
bitxikeriaren bat, samurgarri bi-
lakatzen duen detaileren bat aur-
R direnen kontakizuna.
KRITIKA
Zuzendari Berriak
‘Bahadur The Brave’
Zuzendaria: Diwa Shah.
Herrialdea: India.
Iraupena: 83 minutu.
rraiatzen. Haren koinatak ere la-
gunduko dio, eta harekin egingo
du lan biltegi batean.
Diwa Shah zinemagile gazteak
bere ama Shalini Shahren filme-
tan lan egin izan du zuzendari la-
d
Donostiako
71. Zinemaldia
kitzen dio Hirayama/Wendersek.
Horrela, protagonistak lanik ez
duen egunetan bere etxea nahita
zikintzen duela ikusiko dugu,
garbitzeko behar hori baitu. Ka-
mera analogiko xume batekin,
haizeak astintzen dituenean
zuhaitzek egiten duten mugi-
mendua erretratatzen saiatzen
ren lagunari haren belarriak ba-
karrik gustatzen zaizkiola en-
tzungo dugu, baina gorputzari
itsatsirik dituenez bere osotasu-
nean onartu behar duela. Aurre-
koaren berdina dirudien egun
horietako batean, ezagutzen ez
duen norbaitekin komunaren is-
pilu atzean ezkutatutako paper
zati batekin jolastuko du Hiraya-
mak, eta asteartearen antza duen
ostegun batean, lagundu nahian
eskutik heldu dion haurrak atze-
ra begiratu eta agurtu egingo du,
amak garbitzailea zela ikusita
trapu batekin igurztera behartu
duen esku horrekin.
Astuna dirudien errutina hori
zipriztintzen duten detaileek egi-
ten dute berezi Wendersen filma.
Eta hainbat kasutan sakontzeko
tarterik ez hartzeak albo istorio
horiek ahuldu egiten baditu ere,
Hirayamaren asteazken, larun-
bat eta astelehen ez horren per-
fektu horiek ikusteak badu bere
xarma.
guntzaile bezala, eta Bahadur The
Brave idatzi eta zuzentzen duen
lehen film luzea da.
Filmak migratzaileen egoera
kritikatu nahi izan du, konfina-
mendua hastean linbo antzeko
batean gelditu baitziren: Nepalera
itzuli ezinik, haien etxea ez den
herrialde batean. Horrek baldin-
tza tamalgarrietan bizitzera era-
man zituen, eta bizirauteko era
bakarra beltzean kobratuz egin-
dako lan txikiak onartzea zen.
Baina are gehiago, Bahadur The
Brave laguntasun istorio bat da,
ezbeharrean elkar sostengatzen
Egoeraren zailtasunean, umo-
rea erabili du Shahk nepaldarren
egunerokoa erretratatzeko. Han-
si traketsak eta Dil Bahadur ardu-
ratsuak bikote orekatua osatzen
dute, eta iruzur eta gaizki-uler-
tuen artean, gertuko sentiarazten
gaituen harremana eraiki du zi-
nemagile gazteak. Zenbaitetan,
ordea, kontakizunak arinegia di-
rudi, eta Hansiren aldrebeskeriak
bizirauteko era bat bezala ikus
badaitezke ere, kritikari pisua
kentzen diotela iruditu zait. Fil-
maren amaierara arte ez da atse-
kabe hori azaleratuko.
Hirokazu Koreedaren azken filmaren irudi bat. BERRIA
Hiru erreakzio
Koreedaren filmari
Uxue Arzelus
iru begirada. Hiru bi-
H zipen. Hiru istorio.
Edo istorio bakarra,
hiru ertzetatik bizitu-
takoa. Saori ama. Hori irakaslea.
Minato haurra. Puzzle eran kon-
tatutako filma.
Saorik 12 urteko haur bat du,
Minato. Urteak dira haren aita hil
zela, eta ama-semea bakarrik bizi
dira. Konfiantzazko harremana
dute, baina Minato zerbait ezku-
tatzen ari dela konturatuko da Sa-
ori: gauzak kontatzeari utzi dio,
etxetik ihes egiten du, eta bela-
rrian zauri bat du.
Hori irakasle berria da Minato-
ren eskolan. Pazientzia duen gi-
zona da, eta bere ikasleengatik
kezkatzen da. Ikasgelan zerbait
gertatzen ari dela ohartuko da,
haurrak aztoratuta dabiltza, bai-
na batek eta besteak kontatzen
dizkioten istorioek ez dute egoera
argitzen.
Minato hazten ari den haur bat
da. Eskolan bere lekua topatu
nahian dabil, klasekideen artean
gehiegi nabarmendu gabe. La-
guntasun berriek bere buruari
galderak eginaraziko dizkie.
Hirokazu Koreedak hiru per-
tsonaien begiraden bidez kontatu
du Monster. Lehenik amarena,
ondoren Hori irakaslearena, eta,
azkenik, Minato haurrarena. Be-
girada bakoitzak istorioa berre-
raikitzen du, aurretik ikusitako
guztia aurreiritzi bat besterik ez
zela azaleratuz, eta azken begira-
da arte, Minatorena, ez dugu ger-
tatutakoa bere osotasunean uler-
tuko. Horrela, filmean zehar iku-
sitako gako guztiak bere lekuan
kokatuko ditugu, eta kontakizu-
naren %75ean oker geundela
ohartuko gara.
Hiru istorio hauekin bezala, nik
R
KRITIKA
Perlak
‘Kaibutsu’ / ‘Monster’
Zuzendaria: Hirokazu Koreeda.
Herrialdea: Japonia.
Iraupena: 126 minutu.
ere hiru erantzun izan ditut japo-
niarraren filmarekin. Lehena,
asetasun sentipena izan da, mili-
metrora neurtutako gidoi batek
ematen duena. Ezer ez da ausaz-
ko, eta puzzlea eraikitzen doan
heinean, Yuji Sakamotoren gi-
doiaren eta Koreedaren zuzenda-
ritzaren maisutasunak liluratu
nau: misteriozko film batean hil-
tzailea begien aurrean izan arren
nor zen ohartu ez izanak ematen
dizun sentsazioa. Ondoren, Mi-
natoren bizipena ikusitakoan, eta
filma amaitu eta berehala, hunki-
tu egin naiz. Japoniarraren isto-
rioekin gertatzen den bezala,
haurraren kontakizuna gogorra
eta tristea da, baina esperantza
apur bat zabaltzen du guztiz iluna
zirudien filmaren gainean.
Azken erreakzioa filma ikusi
eta pare bat ordutara iritsi zait.
Desengainua izan da. Monster-en
muinean dagoen istorioak, Mina-
torenak, jolas eta trikimailu ho-
riek merezi ez dituela uste dut. Es-
truktura aldetik, pertsonaien ga-
rapenari dagokionez oso interes-
garria da, gidoiaren eraikuntzari
buruz ikasteko baliabide bikaina.
Baina Minato eta bere inguruak
bizitakoak film oso baten sakon-
tasuna behar du, eta gurekin jola-
sean ibili ondoren, bide ezberdi-
netatik nahieran gidatuz, azken
sorpresa bezala erabiltzea sentsi-
bilitate urrikoa iruditzen zait.
 IGANDEKO BERRIA
2023ko irailaren 24a d Nasan 31
Donostiako
71. Zinemaldia

noak biltzen ditu, eta aurten zor-

R tzi film berreskuratu dituzte,
ILUNPEKO OHARRAK inoizko gehien. Horietatik bi, ar-
Jone Bastida Alzuru gitaratu gabe egon dira orain
arte: Jose Val del Omarren Festi-
val en las entrañas eta Raul Rui-
zen El realismo socialista.
Eta ezinbesteko parada egin du

Memoria euskal zinemaren atalean, Zine-

lfonbra gorria lurre-
miran. Josu Martinezen bi peli-
kulatan jarri du begia. Mirande,
film bat egiteko zirriborroa do-
kumentalean hasieran; Jon Mi-
Eta burutazioetatik tiraka, rande idazlearen bizitzari eta la-

A an, kartelak bidean,

jende andana parean,
eta mugimendua no-
nahi. Martxan da Zinemaldia:
erakusleihoa batzuentzat, aukera
besteentzat, nahitaezko topaketa
zenbaitentzat eta luxua zinema-
zaleentzat. Kazetaria beste uni-
bertso batera garraiatzeko inda-
rra ere badu, eta asteon nekez
aterako da zurrunbilo horretatik:
urduritasuna, tentsioa, intentsi-
tatea, ideia zaparrada, lilura eta
gozamena. Tarte gutxi beste kon-
tu eta oroitzapenetarako. Emo-
zioak azaleratzeko gaitasuna ere
hortxe, barrenak mugiarazi eta
hausnarketa bultzatzekoa.
bada bueltaka duen hitz bat: me-
moria. Eta memoria egitearen
garrantzia. Saiatu da zirrikitueta-
tik jotzen, eta Jose Luis Rebordi-
nos Zinemaldiko zuzendariaren
hitzak oroitu ditu: programazio-
ari so, ohartu gabe egindako
«konexioei» buruz hitz egin
zuen, eta aurtengo aldian memo-
riak duen garrantziaz. «Memo-
riak Zinemaldian izango diren
film asko zeharkatzen ditu: kolo-
nialismoaren, nazismoaren,
erresistentzia frantsesaren, Lati-
noamerikako diktaduren, ingu-
ruko istorioak izango dira, eus-
karak hamarkadetan izandako
arazoei buruzkoak...».
Bidasoa 2018-2023 dokumentaleko fotograma bat. ZINEMALDIA
Eskuetan du egitaraua, eta,
orriak arakatzen, ohartu da ba-
daudela memoriari berariaz lotu-
tako atalak ere, aurreko aldietan
ere emanak. Hortxe dago atzera
begirakoa, aurten Hiroshi Teshi-
gahara japoniarrari eskainia.
1950eko hamarkadaren erdialde-
an hasi zen dokumentalgintzan
murgiltzen. Erresistentzia mugi-
menduek Bigarren Mundu Ge-
rran erakutsi zituzten Mendebal-
deko joera zinematografikoenga-
nako interesa agertu zuen: Italia-
ko neorrealismoak eta garai
hartako Frantziako zinemak era-
gin zioten, besteak beste.
Klasikoak ere ezin bazter utzi.
Zinema unibertsalaren historia-
ko film klasiko zahar eta moder-
nari buruzko pieza. Eta Bizkarso-
ro pelikulan ondoren; XX.
mendeko euskaldun jendearen
aldaketa soziolinguistikoei hel-
tzen dien lana. Badago denboran
atzera asko egin gabe memoria
egiten duen beste pelikula bat:
Bidasoa 2018-2023, Fermin Mu-
guruzarena. Izen-abizenekin
oroitu ditu Bidasoan 2018tik
hona hildako etorkinak, eta mi-
grazio politikak jo ditu errudun-
tzat, horiek arrazistak direlako-
an. Eta, bide batez, memoria egin
du. Garrantzitsua delako gertatu-
takoa dokumentatzea, kontatzea
eta memoria egitea, eta zinemak
ere balio duelako horretarako.

GAURKO EGITARAUA
SAIL OFIZIALA KLASIKOAK
Kursaala, 1 08:30 SULTANAREN AMETSA / Tabakalera-1. aretoa 16:00 FESTIVAL EN LAS ENTRAÑAS Zuz: Jose Val del Omar (Espainia)
SULTANA’S DREAM Zuz: Isabel Herguera (Espainia - Alemania) Tabakalera-1. aretoa 16:00 FÚRIA ESPANYOLA / SPANISH FURY Zuz: Francesc Betriu (Espainia)
Viktoria Eugenia 08:30 EX-HUSBANDS Zuz: Noah Pritzker (AEB) Trueba, 2 16:00 EL REALISMO SOCIALISTA /
Antzoki Zaharra 11:30* MMXX Zuz: Cristi Puiu (Errumania - Moldaviako Errepublika - SOCIALIST REALISM Zuz: Raul Ruiz, Valeria Sarmiento (Txile)
Frantzia) Tabakalera-1. aretoa 18:45 AKAI TENSHI / THE RED ANGEL Zuz: Yasuzo Masumura (Japonia)
Kursaala, 1 11:30 EX-HUSBANDS Zuz: Noah Pritzker (AEB) | EAE
Antigua Berri, 2 16:00 KALAK Zuz: Isabella Eklöf (Danimarka - Suedia - Norvegia - MADE IN SPAIN
Finlandia - Groenlandia - Herbehereak ) Principe, 2 16:00 MIENTRAS SEAS TÚ / MENTRE SIGUIS TU / WHILE YOU’RE STILL YOU Zuz: Claudia Pinto
Kursaala, 1 16:00 ALL DIRT ROADS TASTE OF SALT Zuz: Raven Jackson (AEB) | EAE Emperador (Espainia)
Principe, 7 16:15 THEY SHOT THE PIANO PLAYER Zuz: Fernando Trueba, Javier Mariscal (Espainia) Antigua Berri, 7 16:15 SICA Zuz: Carla Subirana (Espainia)
Kursaala, 1 18:30 EX-HUSBANDS Zuz: Noah Pritzker (AEB) | EAE Principe, 2 18:45 NO ME LLAME TERNERA Zuz: Jordi Evole, Marius Sanchez (Espainia)
Antigua Berri, 2 18:45 THEY SHOT THE PIANO PLAYER Zuz: Fernando Trueba, Javier Mariscal (Espainia) Principe, 3 19:00 NOTAS SOBRE UN VERANO / NOTES ON A SUMMER Zuz: Diego Llorente Diaz (Espainia)
Principe, 7 18:45 KALAK Zuz: Isabella Eklöf (Danimarka - Suedia - Norvegia - Principe, 2 21:00 NO ME LLAME TERNERA Zuz: Jordi Evole, Marius Sanchez (Espainia)
Finlandia - Groenlandia - Herbehereak ) Principe, 9 22:00 LA MEMORIA DEL CINE: UNA PELÍCULA SOBRE
Antigua Berri, 6 19:00 KALAK Zuz: Isabella Eklöf (Danimarka - Suedia - Norvegia - FERNANDO MÉNDEZ-LEITE / THE MEMORY OF CINEMA:
Finlandia - Groenlandia - Herbehereak ) A FILM ABOUT FERNANDO MÉNDEZ-LEITE Zuz: Moises Salama (Espainia)
Antzoki Zaharra 20:00* UN SILENCE / A SILENCE Zuz: Joachim Lafosse (Belgika - Frantzia - Luxemburgo) ZUZENDARI BERRIAK
Kursaala, 1 21:30 SULTANAREN AMETSA /
SULTANA’S DREAM Zuz: Isabel Herguera (Espainia - Alemania) Antzoki Zaharra 08:30 LAST SHADOW AT FIRST LIGHT Zuz: Nicole Midori Woodford (Singapur - Japonia - Eslovenia -
Principe, 7 21:30 FINGERNAILS Zuz: Christos Nikou (AEB) Filipinak - Indonesia)
Kursaala, 2 12:00 LAST SHADOW AT FIRST LIGHT Zuz: Nicole Midori Woodford (Singapur - Japonia - Eslovenia -
ZABALTEGI-TABAKALERA Filipinak - Indonesia)
Tabakalera-1. aretoa 12:00 L’ÎLE / THE ISLAND Zuz: Damien Manivel (Frantzia) Principe, 9 14:45 EL OTRO HIJO / THE OTHER SON Zuz: Juan Sebastián Quebrada (Kolonbia - Frantzia - Argentina)
Tabakalera-1. aretoa 12:00 OYU Zuz: Atsushi Hirai (Frantzia) Principe, 10 18:30 CAREFREE DAYS Zuz: Liang Ming (Txina)
Tabakalera-1. aretoa 12:00 SUIGYO NO MAJIWARI / TWO OF US Zuz: Kohei Igarashi (Japonia - Frantzia) Kursaala, 2 19:30 EL OTRO HIJO / THE OTHER SON Zuz: Juan Sebastián Quebrada (Kolonbia - Frantzia - Argentina)
Antigua Berri, 8 18:00 L’ÎLE / THE ISLAND Zuz: Damien Manivel (Frantzia) | EAE Antigua Berri, 8 20:30 BAHADUR THE BRAVE Zuz: Diwa Shah (India) | EAE
Antigua Berri, 8 18:00 OYU Zuz: Atsushi Hirai (Frantzia) | EAE
Antigua Berri, 8 18:00 SUIGYO NO MAJIWARI / TWO OF US Zuz: Kohei Igarashi (Japonia - Frantzia) | EAE
PERLAK
Antigua Berri, 7 18:15 LA PALISIADA Zuz: Philip Sotnychenko (Ukraina) | EAE Viktoria Eugenia 15:30KAIBUTSU / MONSTER Zuz: Hirokazu Koreeda (Japonia)
Antigua Berri, 7 18:15 SILAN Zuz: Ashmita Guha Neogi (Frantzia) | EAE Principe, 3 16:15ROSALIE Zuz: Stephanie Di Giusto (Frantzia)
Trueba, 1 20:15 ORLANDO, MI BIOGRAFÍA POLÍTICA / Antigua Berri, 6 16:30PAST LIVES Zuz: Celine Song (AEB)
ORLANDO, MY POLITICAL BIOGRAPHY Zuz: Paul B. Preciado (Frantzia) Antzoki Zaharra 17:45*LA MEMORIA INFINITA / THE ETERNAL MEMORY Zuz: Maite Alberdi (Txile)
Tabakalera-1. aretoa 21:15 BÉN TRONG VO KEN VANG / INSIDE THE Viktoria Eugenia 18:45ANATOMIE D’UNE CHUTE / ANATOMY OF A FALL Zuz: Justine Triet (Frantzia)
YELLOW COCOON SHELL Zuz: An Pham Thien (Singapur - Vietnam - Frantzia - Principe, 3 21:30ANATOMIE D’UNE CHUTE / ANATOMY OF A FALL Zuz: Justine Triet (Frantzia)
Espainia) Antigua Berri, 6 21:45LA SOCIEDAD DE LA NIEVE /
Trueba, 1 22:30 MIXTAPE LA PAMPA Zuz: Andres Di Tella (Argentina - Txile) SOCIETY OF THE SNOW Zuz: J.A. Bayona (Espainia - Uruguai - Txile)
Antigua Berri, 8 22:30 PAST LIVES Zuz: Celine Song (AEB) | EAE
ZINEMIRA Antzoki Zaharra 22:30* MAY DECEMBER Zuz: Todd Haynes (AEB)
Principe, 9 17:00 TETUÁN Zuz: Iratxe Fresneda (Euskal Herria) | EB Antigua Berri, 2 23:00 ROSALIE Zuz: Stephanie Di Giusto (Frantzia)
Principe, 9 19:45 MISIÓN A MARTE / MISSION TO MARS Zuz: Amat Vallmajor del Pozo (Euskal Herria)
Antigua Berri, 7 21:00 IRATI Zuz: Paul Urkijo Alijo (Euskal Herria) | EB
PERLAK,FIPRESCI SARI NAGUSIA
Principe, 10 21:15 20.000 ESPECIES DE ABEJAS / Antigua Berri, 8 16:00 KUOLLEET LEHDET / FALLEN LEAVES Zuz: Aki Kaurismaki (Finlandia - Alemania) | EAE
20,000 SPECIES OF BEES Zuz: Estibaliz Urresola (Euskal Herria) Antigua Berri, 2 21:00 KUOLLEET LEHDET / FALLEN LEAVES Zuz: Aki Kaurismaki (Finlandia - Alemania)
ATZERABEGIRAKOA - HIROSHI TESHIGAHARA RTVE GALAK
Principe, 6 16:00 SAMA SORUJA / SUMMER SOLDIER Zuz: Hiroshi Teshigahara (Japonia) Viktoria Eugenia 22:30 CUÉNTAME CÓMO PASÓ / REMEMBER WHEN Zuz: Oscar Aibar (Espainia)
Principe, 5 18:30 SHIN ZATO-ICHI. NIJI NO TABI / ZATO-ICHI
NEW SERIES. WANDER OF THE RAINBOW Zuz: Hiroshi Teshigahara (Japonia)
BELODROMOA
Principe, 5 18:30 SHIN ZATO-ICHI. YUME NO TABI / ZATO-ICHI Belodromoa 17:00 EL OTRO LADO / THE OTHER SIDE Zuz: Javier Ruiz Caldera, Alberto de Toro (Espainia)
NEW SERIES. WANDER OF THE DREAMS Zuz: Hiroshi Teshigahara (Japonia) BESTE JARDUERA BATZUK
Principe, 6 21:00 RIKYU Zuz: Hiroshi Teshigahara (Japonia)
Principe, 6 21:00 UGOKU CHOKOKU: JEAN TINGUELY Zuz: Hiroshi Teshigahara (Japonia) Trueba, 1 17:00 SALTO DEL EJE

HORIZONTES LATINOS HAURRENTZAKO ZINEMA

Kursaala, 2 09:00 HEROICO / HEROIC Zuz: David Zonana (Mexiko) Principe, 10 12:00 BARRASKILOA ETA BALEA ETA ITSASOKO
Kursaala, 2 16:30 EL ECO / THE ECHO Zuz: Tatiana Huezo (Mexiko - Alemania) BESTE IPUIN BATZUK /
Trueba, 2 18:00 LOS COLONOS / THE SETTLERS Zuz: Felipe Galvez (Txile - Argentina - Erresuma THE SNAIL AND THE WHALE Zuz: Max Lang (Erresuma Batua) | EB
Batua - Taiwan - Frantzia - Danimarka - Suedia) Principe, 10 16:30 GABI, 8 URTETIK 13 URTERA /
Trueba, 2 20:15 HEROICO / HEROIC Zuz: David Zonana (Mexiko) GABI: BETWEEN AGES 8 AND 13 Zuz: Engeli Broberg (Danimarka - Suedia - Norvegia) | EB
Kursaala, 2 22:15 BLONDI Zuz: Dolores Fonzi (Argentina - Espainia - AEB)
Trueba, 2 22:15 LOS COLONOS / THE SETTLERS Zuz: Felipe Galvez (Txile - Argentina - Erresuma HIZKETALDIAK
Batua - Taiwan - Frantzia - Danimarka - Suedia) Tabakalera-Z aretoa 12:00 HIZKETALDIAK - ALBERT SERRA

* (Prentsa eta kreditatuak) ZB- Zuzendari Berriak saria. LK- Lehiaketatik kanpo. EAE- Euskarazko azpidatzi elektronikoak. EB- Euskarazko bertsioa.

32 Nasan
Artiumek eta UNEDek
arte garaikideari buruzko
ikastaro bat antolatu dute
Ikasleei arte garaikidea eta museoetako ondare artistikoaren kudeaketa
nolakoa den irakastea du helburu b Edonork eman dezake izena
Maixa Utrera Puelles Gasteiz
Artium museoak eta Gasteizko
UNED Urrutiko Hezkuntzako
Unibertsitate Nazionalak Prakti-
ka artistiko garaikideen hasta-
penak ikastaroa antolatu dute el-
karrekin. Ikastaroak hogei eskola
ordu izango ditu, zortzi saiotan
banatuta, eta Artium museoan
izango du egoitza. Doakoa da
ikastaroa, eta, unibertsitateko
ikasleentzako ez ezik, interesa
duen edozein pertsonarentzako
da. Proposamenaren helburua da
ikasleei oinarri teoriko eta prakti-
ko batzuk ematea, arte garaikidea
ulertu eta museo batean ondare
artistikoaren kudeaketa nolakoa
den jakin dezaten.
Urriaren 4an izango da lehe-
nengo eskola, ikastaroaren aur-
kezpenean azaldu zutenez. Ber-
tan izan ziren Beatriz Herraez Ar-
tiumeko zuzendaria, Ruben
Gonzalez UNEDeko zuzendaria,
Ana del Val Artium fundazioko
presidentea eta Elena Roseras Ar-
tiumeko Liburutegi eta Doku-
mentazioko arduraduna.
«Ikasteko modu ezberdin bat»
bezala definitu du proiektua He-
rraezek, eta arte garaikidearen di-
ziplina ezberdinak nahiz museo-
grafiako profesionalen lana eza-
gutzeko «tresna aproposa» izan
daitekeela uste du. Gainera, azpi-
marratu du Artium formakuntza
gune gisa «sendotzeko» bidean
egindako «behin betiko urratsa»
dela: «Museoa bizirik dagoen or-
ganismo bat izatea gustatuko li-
tzaiguke, eta ez erakusketa kon-
tenedore hutsa».
Entitate guztien arteko lanki-
detza azpimarratu du Herraezek,
proiektua aurrera eramateko
ezinbesteko elementutzat: «Ikas-
taro hau osatzeko egon den elka-
rrizketa prozesua luzea izan da.
Pedagogia ikuspegi ezberdineta-
Beatriz Herraez, ikastaroaren aurkezpenean JAIZKI FONTANEDA / FOKU
tik ikusten dugun eragileak batu
gara, baina lanean elkarrekin
amaitu dugu».
Gonzalezek, berriz, arte garai-
kidera modu praktikoan hurbil-
tzeko tresna gisa ikusten du ikas-
taroa: «Diziplina askotako ikas-
taroa izango da, ikasleei arte
garaikidean sakontzeko bidea
irekiko diena».
Izen ematea zabalik dago
Egitarauak bi ildo didaktiko di-
tuela azaldu du Roseras irakasle-
ak: lehenengoa, arte garaikidera-
ko hurbilpen historiko eta teori-
koa izango da; eta, bigarrena,
IGANDEKO BERRIA
2023ko irailaren 24a
museografiaren kudeaketaren
oinarriak. Saio praktiko bat ere
badu programak: Bilduma Hau.
Oinarrizko mugimenduak
(1950-2000) erakusketara eta Ar-
tium museoko artelanen gordai-
luetara bisita.
Ikastaroaren zuzendaria Gorka
Lopez de Muniain izango da. Zu-
zendariarekin batera, UNEDeko
beste hiru irakasle, eta museoko
eta Arabako Aldundiko profesio-
nalak arduratuko dira eskolak
emateaz. Saio bakoitza bi ordu eta
erdikoa izango da, 10:00etan ha-
sita. Izen ematea zabalik dago
oraindik UNEDen webgunean.
 ADI! AZKEN ORD
DUA WEBGUNEAN

ARTEA
A + ERAKUSKETAK
K ANTZERKIA LITERATURA IKASTAROAK

OLGA
O A TOKARCZUK
L
LITERAKTUM TOPAKETAK
Okendo K.E.
O
Irrailak 29. 19:00
English
li h
(iitzulpena: euskara +gaztelania)
EN ESA CA
ASA
A PASAN
P COSAS E
Elkarrizketatzailea:
MATRIKULAZIO
OA
EL CALLE
EJÓN DEL GATO D
DANELE SARRIUGARTE
donostiakultura.eus/eu/ikastaroak
/eu/ikastaroak
Imanol Larzab bal (Lugaritz) Urriaren 1a arte
Irailak 30. 19:3
30
gaztelania DANTZA
MARGOTZEKO BID
DAIATU.
SOROLLA DONOSTTIAN MUSIKA
San Telmo Museoa
Urriaren 15a arte

GREENPIS
SS,, PLAÑIDERAS:
P
UN DESMA
ADRE ECO-ILÓGICO H
HISTORIA DEL
YLLANA C
CONVERTIR UNA
Antzoki Zaharrra T
TRAGEDIA

D.: www.tga.eus
Urriak 06-07. 119:30 gaztelania E PRODUCTO
EN
C
CAMÍNATE PROIEKTUA
Gazteszena (Egia)
G
Irrailak 30.
30 19:30

RUNA
R
L
LALI AYGUADÉ
Gazteszena (Egia)
G
U
Urriak 08. 19:00
XVIII. DONOSTIKLUBA
IKLUBA
FESTIBALA
DKLUBA
06
ORSLOK +
CLIMA IDEAL.
IDEAL HAIZEATXO ETA
TA TXIMU
UDAKO KARTELAK PRIMA FAACIE
SUZIE MIL LER 07
San Telmo Museoa
Urriaren 15a arte VICKY LUEENGO KHALED + TINEZ
EZ
Victoria Eugen nia Intxaurrondo K.E.
Urriak 08. 19:0
00 gaztelania Urriak 06-07. 20:30
HEMEN DRAGOIAK DAUDE
MIKEL OTXOTEKO
ARTEA ABIAN
MIKEL
L USKOLA
USKOLA,
A,
San Telmo Museoa KONTRATENOR RRA
(Laborategia) FRANZ SCHUBERT
Urtarrilaren 7a arte Victoria Eugenia Club
b
Urriak 10. 19:30

FANTASIAZKO ZINEMA
JAPONIARRAREN IKONOAK JULIA SICILIANO,
NO, PIANOA
Okendo K.E.
LIANA GOURDJJIA, BIOLINA
IT
TURRITIK DANTZA JAIA
ALDIA FRANZ SCHUBERT
Azaroaren 4a arte A
ANTONIO RUZ,, Victoria Eugenia
Á
L PHÁRMACO,
LA Urriak 11. 19:30
KOLOREA, K
KRESALA DANTZA TALDEA,
DEA,
ESTANPAZIOA ETA PINTURA JUICIO AL
L EXTRANJERO K
KUKAI DANTZA +
INDUBIO TEENAGE FANC
CLUB
MALEN AGIRRE M
MARCOS MORAU Victoria Eugenia
Aiete K.E. Victoria Eugen nia Club Victoria Eugenia
V Urriak 15. 19:00
Irailaren 27a arte Urriak 13-14. 19:30
9:30 gaztelania U
Urriak 19-22

ORDU

DONOSTIAKULTURA.EUS/SA
ARRERAK
Victoria Eugenia Antzokia: 943 48 18 18
Antzoki Zaharra: 943 48 19 70
DONOSTIA KULTURA TXARTELAREKIN
D IN
3€ GAZTEA
 IGANDEKO BERRIA
34 Agenda HAMAIKA
07:00: Hamaika 24. 07:30: Pandora-
2023ko irailaren 24a

ren kutxa. 08:30: Miru. 10:30: Ha-

maika 24. 11:00: Musika zuzenean.
11:30: M ama eme ume. 12:00: Gu-
rean gaur kronika. 14:00: Araba
Gaur. 14:30: Bikografiak. 15:30: 11
leiho: Marieta-Araia. 16:30: Bizi mu-
sika. 17:00: M ama eme ume.
17:30: Hamaika 24. 18:00: Musika
zuzenean. 18:30: Hamaika 24.
ETB 2
08:50: Nueva vida. 09:00: Palabra de ley. 09:40: Vas-
cos por el mundo. 11:25: EITB kultura. 11:55: Teknopo-
lis. 12:30: Tupper club. 14:00: Atrápame si puedes fin-
de. 14:58: Teleberri. 15:35: Kirolak. 16:05: Eguraldia.
16:20: Zinema. El río de la vida. 1992. 18:05: Zinema. La

Eguraldia 19:00: Bizi musika. 19:30: Hamaika

24. 20:00: Banda zabala. 21:00: Ha-
puerta de al lado. 2021. 19:50: Oido cocina. 21:00: Te-
leberri. 22:25: Vascos por el mundo.
rri salda. 22:00: Kolpez kolpe.
23:30: Banda zabala. ETB 4
b 09:45: A ver si no llueve. 10:55: De lo bueno lo mejor.
Baiona 10/26 11:35: Del país de los vascos. 13:50: Robin Food.
b ETB 1 15:50: Juego de cartas. 19:30: Vascos por el mundo.
Bermeo 12/25 19:50: De lo bueno lo mejor. 20:45: Yo sé mas que tú.
06:10: Marrazki bizidunak.
b 21:30: Atrápame si puedes finde. 22:15: Jotalent las
08:00: 3 Ene kantak. 09:00: Iparral-
b Donostia 12/26 galas. 00:45: Juego de cartas.
Bilbo 13/29 dearen orena. 09:35: Bizi berria.
b
09:50: Egi bidean. 10:00: Meza.
b
b
Durango 9/27
b
Donibane Garazi 7/28
Maule 8/27
10:50: Herri kirolak. 11:55: Pilota.
La 1
Balmaseda 8/27 b 10:35: Masterchef celebrity. 14:00: Viaje al centro de la
Emakume Master Cup Finalak.
Azpeitia 10/28 tele. 14:30: Corazón. 15:00: Albisteak. 16:00: Zinema.
b 14:00: Gaur egun. 14:55: Eguraldia.
b Leitza 8/27 15:05: EITB kultura. 15:30: Herri ki- El crucero de los sueños: Antigua. 2019. 17:30: Zine-
b
Amurrio 9/27 ma. La novia del canal. 2018. 19:00: Zinema. Princesa
Arrasate 10/28 b rolak. 17:00: Pilota. ETB Kantxa. P.
Abaurregaina 4/20 del corazón. 2010. 20:30: Aquí la tierra. 21:00: Albiste-
Etxeberria - Tolosa / Alberdi II.a -
Aranguren. 20:00: Gaur egun. ak. 22:05: Zinema. Una noche para sobrevivir. 2015.
b 20:50: Eguraldia. 21:05: Piztu tele- 23:50: Zinema. Dos policías rebeldes II. 2003.
b b
Gasteiz 8/27 Iruñea 6/26 bista. 22:00: Gastronomadak.
Agurain 5/27
23:00: Sukaldaria. 23:55: Herri txiki La 2
infernu handi. 02:35: Wazemank. 10:30: El día del Señor. 11:30: Pueblo de Dios. 12:00:
Ruralitas. 12:45: Flash moda. 13:30: RTVE responde.
13:45: Zoom tendencias. 14:20: Dokumentala. 16:00:
ETB 3 Saber y ganar fin de semana. 17:10: Dokumentalak.
b 18:55: Panteras. 19:20: Canas de viajar. 21:05: Via de la
b
Guardia 8/28
Tafalla 8/28 JOERA 07:10: Maya erlea. 07:35: Go!azen.
plata: Diario de un ciclista. 21:35: Rutas bizarras. 22:35:
GAUR 08:25: Zuhaitz etxeko istorioak.
Zinema. La hija. 2021.
08:40: Raa Raa lehoi orrolaria.
09:00: Ipuin txiki, soinu handi.
09:10: Helenaren eskola txikia.
Antena 3

Eguzkitsu
Asteartea 26 08:20: Los más. 10:05: Centímetros cúbicos. 10:35:
09:30: 3 ene kantak. 10:25: Ernest
Los más. 11:00: The Floor. 12:50: La cocina abierta de
eta Rebeka. 10:30: Super Dino.
Karlos Argiñano. 13:55: La ruleta de la suerte. 15:00:
10:55: Remy eta Boo. 11:20: Milo.
Albisteak. 16:00: Zinema. Extraños bajo el mismo te-
b 11:40: Otsoko. 11:50: Tib eta Tum-
Asteazkena 27 cho. 2018. 17:50: Zinema. Sueños de otoño. 2015.

eta beroago
Tutera 8/28 tum. 12:15: Ernest eta Rebeka.
19:30: Zinema. Mi único y verdadero amor. 2019.
12:45: Doraemon. 13:30: Jeremy
21:00: Albisteak. 22:10: Secretos de familia.
Super Karibu. 13:50: Pingu hirian.
14:00: Mini ninjak. 14:35: Aberezo-
Osteguna 28 roak. 14:45: Squish. 15:05: Idefix eta Tele 5
menderakaitzak. 15:30: Zorionak. 09:45: Got Talent España. 13:15: Socialité. 15:00: Al-
bisteak. 16:00: Fiesta. 21:00: Albisteak. 22:00: Gran
Zerua ia oskarbi egongo da: goi hodeiren 15:35: Zinema. Paddington 2. 2017.
17:10: Ahizpak. 17:30: Oum, izurde Hermano VIP. El debate.
bat agertuko da, eta goizean goiz lainoa zuria. 17:55: Danger Mouse.
La Sexta
18:15: Gormiti. 18:25: Kaleko futbo-
sortuko da barnealdeko hainbat la. 18:55: Andu berandu. 19:15: Do- 09:00: ¿Qué me pasa, doctor?. 10:25: Zapeando.
11:00: Equipo de investigación. 14:00: La Sexta noti-
txokotan. Hego-ekialdeko haizea raemon. 20:00: Zorionak. 20:05:
Pan Tau. 20:30: Gadget inspekto- cias. 15:30: La roca. 20:00: Albisteak. 21:25: Zinema.
ibiliko da, eta tenperatura beroenak rea. 20:55: Lakebottom kanpamen- Crazy Rich Asians. 2018. 23:55: Encarcelados.
tua. 21:35: Mutil neska txakur katu
dezente igoko dira, 26 eta 30 gradu sagu gazta. 21:55: Lan bitxiak. Cuatro
22:15: Rocket Monkeys. 22:55:
arteraino. Arratsaldean brisa sartuko da Dave Spuden mundu kaskarra.
09:25: Volando voy. 10:55: Viajeros Cuatro. 12:00: Pla-
nes gourmet. 12:05: Viajeros cuatro. 13:55: Cuatro al
kostaldean, eta gauean haizeak 23:20: Danger mouse. 23:40: Geor-
ge oihanekoa. 00:00: Bat Pat.
día. 15:40: Zinema. Momentum. 2015. 17:30: Zinema.
Expediente Anwar. 2007. 19:50: Cuatro al día. 20:19:
mendebaldera egingo du, biziago. 00:25: Hau da Joey. Albisteak. 21:15: First Dates. 21:40: Cuarto milenio.

KANALDUDE
TF1
ITSASOA ISOBARA MAPA 09:55: Automoto. 11:00: Telefoot. 11:50: Les douze
12:05: Harri salda. 16:40: Euskal Zir- coups de midi!. 13:00: Journal. 13:40: Grands reporta-
BIHAR ges. 16:10: Les docs du week-end. 17:20: Sept à huit
ko Kabareta. 19:45: MUAK - Punk
Hego haizea ibiliko da, 3ko inda- attitude. life. 18:20: Sept à huit. 20:00: Journal. 20:55: Errugbia.
rrarekin; eguerdian ekialdeko Aldaketarik ez Gales - Australia. 23:10: Le mag de la Coupe du monde
de rugby. 23:40: Esprits ciminels.
haizea, 2-3koarekin; eta gauean
mendebaldekoa. Itsaso kizkurra Giro eguzkitsua izango da orain- Hollywood France 2
12:00: Brokeback Mountain.
edo itsaskirria eragingo dute. dik, aldaketarik gabe. Zerua 09:15: Le jour du Seigneur. 12:00: Tout le monde veut
14:10: Alarma nuclear. 16:00: El prendre sa place. 13:00: Journal. 13:20: 13h15, le di-
Ipar-mendebaldeko hondoko nahiko garbi egongo da bihar corredor del laberinto. 17:55: El co- manche... 15:05: Affaires sensibles. 16:00: Affaire con-
itsasoak metro inguruko olatuak ere. Goizean, haize aldakorra rredor del laberinto: Las pruebas. clue, tout le monde a quelque chose à vendre. 17:30:
20:05: Escuela de rock. 22:05: Ob- Errugbia. Eskozia - Tonga. 20:00: Journal. 21:10: Zine-
altxatuko ditu. izango da; arratsaldean, ekialde- jetivo: La Casa Blanca. ma. L’Hermine. 2015. 22:45: Beau geste.
EGUZKIA SORTU GORDE koa eta ipar-ekialdekoa sartuko
08:01 20:06 da. Tenperatura beroenak jaitsi AMC France 3
12:00: El último testigo. 13:45: Los 09:20: Dimanche Okoo. 10:00: Outremer.story. 10:35:
egingo dira isurialde atlantikoan, Mercenarios 2. 15:25: Desafío to- Nous, les européens. 11:25: Dimanche en politique
ILARGIA EGUNA baina hegoaldean gaurko ber- tal. 17:20: Geostorm. 19:10: Cróni- dans votre région. 11:55: Dimanche en politique.
ITSASALDIA ORDUA METROAK Ilbetea Irailak 29, ostirala dintsuak izango dira, eta berriz ca de un engaño. 20:40: Los lími- 12:55: Les nouveaux nomades. 13:30: Vivement di-
tes de la verdad. 22:10: El vuelo. manche. 15:15: Cuisine ouverte. 17:10: Des chiffres et
Itsasbehera 05:59 1,83 Ilbehera Urriak 6, ostirala ere uda sasoiko tenperaturak
des lettres. 17:55: Le grand slam. 19:10: Le 19/20.
Itsasgora 12:36 3,42 Ilberria Urriak 14, larunbata neurtuko dira bertan. 20:10: Stade 2. 21:10: Les carnets de Max Lieber-
Itsasbehera 18:55 1,61 Ilgora Urriak 22, igandea mann. 22:40: Frantziako Senaturako hauteskundeak.
IGANDEKO BERRIA
2023ko irailaren 24a Agenda 35

EKITALDIAK
Zinema El sur
Falcon Lake 17:30
20:00
19:45
Zalla. Zalla antzokia. Mansión
encantada. 17:30. Oppenheimer. 20:00.
Barbie 22:15
Ce ne sera pas notre dernier Noël 14:30
Amigos hasta la muerte 17:15 20:25
Barbie 17:15 20:00 22:30
La voz del sol 17:30 20:00 Zornotza. Zornotza aretoa. Ikuslearen Élémentaire 18:00 Campeonex 17:00 19:45 22:30
Las dos caras de la justicia 17:15 eguna: astelehena. Rally road racers. Equalizer 3 20:10 22:20 El cuco 22:30
Araba Misterio en Venecia 19:45 17:00. Las dos caras de la justicia. 20:00. Gran Turismo 10:30 22:15 Elemental 16:15 18:20
AIA Antzerkia: Troia. Kamikaz ko- Gasteiz Operación Napoleon 17:30 20:00 La Nonne 2 13:45 15:45 18:00 20:10 Jeanne du Barry 17:15 20:00 22:30
Todos los nombres de Dios 17:15 22:20 La monja 2 17:15 18:30 20:00 21:30
lektiboa. FLORIDA. Ikuslearen eguna: asteazkena. Tregua(s) 20:00 Gipuzkoa La petite 11:00 14:00 16:00 18:15 22:30
Barbie 11:30 17:15 Vencer o morir 17:30 20:15 Megalodón 2: La fosa 17:00
b Gaur, 12:00etan, Odietan.
Campeonex 11:30 17:30
Donostia Le combat spirituel 20:00 Misterio en Venecia 16:15 18:20
El sol del futuro 11:30 17:00 19:00
Barakaldo ANTIGUO BERRI. Les As de la jungle 2 - Opération... 20:25 22:30
El superviviente de Auschwitz 17:00 COLISEO CINESA MAX OCIO. Ikuslearen Donostiako Zinemaldia. 11:00 13:45 Operación Napoleon 20:00 22:30
AULESTI Olaia Inziarte. 19:30 22:00 eguna: astelehena. CINESA GARBERA LUXE. Les chats au musée 11:00 16:30 Oppenheimer 19:30
b Gaur, 18:00etan, Urregarain. Jeanne du Barry 17:00 19:30 22:00 After, aquí acaba todo 18:45 21:05 After, aquí acaba todo 16:00 18:30 Les inséparables 11:00 Richard la cigüeña y la joya perdida
La vida perra 12:00 17:15 20:00 Amigos hasta la muerte 16:25 18:55 21:00 Mystère à Venise 11:00 13:45 15:45 16:30
22:00 21:25 Barbie 19:45 22:20 The Equalizer 3 17:15 19:45 22:30
La voz del sol 11:30 19:45 22:00 Barbie 21:15 Campeonex 12:25 18:55 21:50 Mystère à Venise (JBA) 20:10 Todos los nombres de Dios 22:30
BILBO Eder Portoles. Me he tragado un extraterrestre 12:00 Campeonex 15:45 18:40 21:35 Elemental 12:20 14:40 17:05 Oppenheimer 10:30 15:30 Vida perra 16:30 18:30 20:25
Misterio en Venecia 17:15 19:30 Elemental 15:45 18:25 Gran Turismo 16:25 Toni en famille 13:45 18:10 GOLEM YAMAGUCHI. Ikuslearen eguna:
b Gaur, 13:00etan, Bilborocken. 21:45 Gran Turismo 18:50 La monja 2 12:00 17:10 20:00 22:35 Un metier serieux 18:00 20:10 asteazkena.
Ninja Turtles: Caos mutante 12:00 Jeanne du Barry 18:40 21:30 La vida perra 12:10 16:50 19:15 Une année difficile 16:00 El sol del futuro 16:30 18:30
Operación Napoleon 17:30 21:45 La monja 2 16:30 19:10 21:50 22:25 L’ATALANTE. El sol del futuro (JBA) 20:30
BILBO Bertso saioa. Igor Elortza, Oppenheimer 21:00 La voz del sol 19:40 21:55 Megalodón 2: La fosa 21:40 Anatomie d’une chute 15:45 El superviviente de Auschwitz 17:00
Richard la cigüeña y la joya perdida Megalodón 2: La fosa 22:05 Misterio en Venecia 12:05 16:30 Capitaines ! 16:15 19:45
Sustrai Colina, Alaia Martin eta 12:00 Mi soledad tiene alas 16:15 19:10 22:00 L’arbre aux papillons d’or (JBA) 17:30 Las chicas están bien 16:30 18:30
Todos los nombres de Dios 19:30 Misterio en Venecia 16:30 19:05 Ninja Turtles: Caos mutante 12:15 L’éte dernier 20:45 Las dos caras de la justicia 20:00
Beñat Gaztelumendi 21:45 21:40 16:30 La folle ingenue (JBA) 16:30 The Road Dance 17:00 19:45
b Gaur, 12:00etan, Zorrotzan. Tregua(s) 19:45 Ninja Turtles: Caos mutante 16:10 The Equalizer 3 12:30 19:40 22:30 Le château solitaire dans...(JBA) 14:15 Tregua(s) 17:00 20:30
GORBEIA ZINEMAK. Ikuslearen eguna: Operación Napoleon 16:30 19:15 PRINCIPE. Le ciel rouge (JBA) 14:15 Altsasu. Iortia. Las chicas están bien.
Txosnetako parkeko kioskoan asteartea. 22:00 Donostiako Zinemaldia. Le gang des bois du temple 18:30 19:30.
After, aquí acaba todo 16:10 Oppenheimer 15:50 TRUEBA. Le livre des solutions 20:45
Amigos hasta la muerte 18:10 20:15 The Equalizer 3 16:20 19:00 21:40 Donostiako Zinemaldia. Les feuilles mortes (JBA) 14:00 18:45 Lizarra
DONIBANE GARAZI Punpeka. Barbie 12:00 16:00 Todos los nombres de Dios 16:15 Andoain. Bastero. Vacaciones de Un metier serieux 20:30 LOS LLANOS.
Campeonex 11:45 17:00 19:35 Vida perra 16:55 19:20 21:45 Elemental 17:45
b Gaur, 11:30ean, herriko etxeko Desmadre incluído 12:00 18:15 YELMO MEGAPARK.
verano. 17:00. Todos los nombres de
Dios. 19:30.
Angelu La vida perra 17:45 20:00
El superviviente de Auschwitz 19:10 After, aquí acaba todo 17:45 19:50 Beasain. Usurbe. Superheroien MONCINE. La voz del sol 17:45 20:00
plazan. La monja 2 12:00 16:00 18:15 Barbie 16:30 19:00 familia. 16:45. Misterio en Venecia. Acide 14:00 18:00 21:30 Misterio en Venecia 20:00
20:30 Campeonex 16:50 19:35 22:10 Anatomie d’une chute 11:00 16:00
La vida perra 12:00 16:05 18:05 El superviviente de Auschwitz 19:20
19:15. 21:45.
Bergara. Seminarixoa. Alan giza 20:30 Tutera
DONOSTIA Frank Blackfield 20:10 22:00 antena. 17:00. Pequeñas casualidades. Barbie 18:00 OCINE.
Misterio en Venecia 16:05 18:10 Elemental 17:00 19:30. Barbie (JBA) 20:30 After, aquí acaba todo 18:20 20:15
Band. 20:25 Gran Turismo 21:50
Eibar Bernadette 18:00 22:15
Operación Napoleon 17:50 20:15 La monja 2 15:45 18:00 20:20 21:40 Élémentaire 11:15 16:30 Barbie 18:20
b Gaur, 19:00etan, Dokan. Richard la cigüeña y la joya perdida 22:40 KOLISEOA. Ikuslearen eguna: astelehena. Equalizer 3 16:30 21:15 Campeonex 16:00 17:45 19:10 20:15
12:00 16:05 Megalodón 2: La fosa 15:50 La manzana de oro 20:00 La Nonne 2 14:15 19:00 21:30 Elemental 16:10
The Equalizer 3 12:00 16:00 20:15 Misterio en Venecia 15:45 17:55 Misterio en Venecia 17:00 20:00 La petite 11:00 14:00 16:00 19:00 Gran Turismo 21:40
ELORRIO Anbotoko Mari. Antzez- Todos los nombres de Dios 18:20 19:30 20:05 22:20 Rally road racers 17:00 Les As de la jungle 2 - Opération... Háblame 16:10
20:30 Ninja Turtles: Caos mutante 17:20 Verano en rojo 17:00 20:00 11:00 14:00 16:00 La monja 2 16:00 18:10 20:20 22:30
lana. Logela Multimedia. Tortugas Ninja. Caos mutante 12:00 Oppenheimer 21:30 Elgoibar. Scarlet. 19:00. Mystère à Venise 11:00 14:15 16:30 La vida perra 16:30 18:30 20:30
17:00 The Equalizer 3 15:45 18:10 20:30 Mystère à Venise (JBA) 19:00 22:30
b Gaur, 17:00etan, Arriolan.
YELMO BOULEVARD. Ikuslearen eguna: 22:45 Errenteria Oppenheimer 11:00 14:30 20:30 La voz del sol 16:20 20:30 22:30
osteguna. Todos los nombres de Dios 18:15 NIESSEN ZINEMAK. Un metier serieux 11:00 14:15 19:00 Megalodón 2: La fosa 22:40
After, aquí acaba todo 16:00 18:00 20:25 After, aquí acaba todo 16:10 Visions 21:30 Mi soledad tiene alas 15:50
ERANDIO Eñaut Elorrieta. 20:00 22:30 Verano en rojo 22:35 Campeonex 18:10
Donibane Lohizune Misterio en Venecia 15:50 18:00
Barbie 17:55 20:20 Vida perra 16:20 18:30 20:40 Jeanne du Barry 16:00 18:05 20:20 20:30 22:40
b Gaur, 18:00etan, Txurruka Campeonex 17:00 19:40 22:20 22:45 La monja 2 15:55 20:40 LE SELECT. Oppenheimer 15:50
pasealekuan. El superviviente de Auschwitz 19:40 ¡Salta! 15:55 La vida perra 16:00 18:20 20:30 Acide 16:30 20:45 The Equalizer 3 18:15 20:10 22:20
22:20 Misterio en Venecia 16:00 18:10 Bernadette 18:00 Todos los nombres de Dios 18:00
Elemental 17:00 20:30
Basauri 20:20 Capitaines ! 16:30 20:10 22:20
La monja 2 15:45 18:05 20:25 21:30 SOCIAL ANTZOKIA. Operación Napoleon 18:10 20:35 Comme une louve 18:45
GETARIA Getariaren bira doku- 22:45 Tortugas Ninja. Caos mutante 17:30 Todos los nombres de Dios 18:10 Élémentaire 14:15 Uharte
La vida perra 15:45 17:45 19:45 Verano en rojo 20:00 20:20 Equalizer 3 16:30 YELMO ITAROA. Ikuslearen eguna: osteguna.
mentalaren estreinaldia. 21:45 Durango. Zugaza. Richard la cigüeña y Verano en rojo 16:05 L’éte dernier 14:15 After, aquí acaba todo 17:45 19:50
b Gaur, 19:00etan, Iturzaetan. La voz del sol 17:15 19:20 la joya perdida. 17:00. La vida perra. La petite 14:15 22:00
Megalodón 2: La fosa 22:40 17:00. 19:30. La voz del sol. 18:30.
Irun Last dance ! 16:45 20:00 Barbie 15:50 19:05
Misterio en Venecia 16:00 18:15 Jeanne du Barry. 19:30. Operación OCINE MENDIBIL. Le livre des solutions 16:30 Campeonex 17:00 19:40 22:10
19:15 19:15 20:30 22:45 Napoleon. 20:00. After, aquí acaba todo 12:00 18:10 Les feuilles mortes (JBA) 19:00 Elemental 17:05 20:10
IRUÑEA Antzerkia: ¿Quién soy Ninja Turtles: Caos mutante 15:45 Elorrio. Arriola. Campeonex. 20:00. 22:30 Mystère à Venise 14:15 La monja 2 16:00 18:15 20:30 21:45
yo?. Agustin Jimenezekin. Oppenheimer
17:15
21:25
Ermua. Campeonex. 19:30. Barbie
Campeonex
16:00
16:10 17:50
Mystère à Venise (JBA)
Oppenheimer
20:45
19:00 La vida perra 16:15 18:25 20:25
22:45

b Gaur, 20:00etan, Zentralen. Richard la cigüeña y la joya perdida

Getxo Elemental 11:45 16:00 Toni en famille 18:45 22:30
15:45 LAUREN GETXO. Ik. eguna: asteazkena. La monja 2 18:10 20:15 22:20 Un metier serieux 14:15 20:45 La voz del sol 16:30 18:45 20:45
The Equalizer 3 15:45 18:05 20:25 After, aquí acaba todo 17:00 La voz del sol 12:15 16:00 20:10 Hazparne. Haritz Barne. Le rêve de 22:45
22:45 El superviviente de Auschwitz 17:00 22:10 Daisy. 16:00. Un metier serieux. 18:00. Megalodón 2: La fosa 22:40
KUARTANGO Antzerkia: Baserriko Todos los nombres de dios 16:00 19:30 Misterio en Venecia 11:45 16:15 18:15 Reality (JBA). 21:00. Mi soledad tiene alas 15:55
porrusalda. 18:15 20:30 22:45 Jeanne du Barry 19:30 20:15 22:20 Hendaia. Les Varietes. La Guerre des Misterio en Venecia 15:45 17:55
Agurain. Harresi. Alan giza antena. La vida perra 17:15 19:45 Ninja Turtles: Caos mutante 18:15 Dieux-New Gods: Yang Jian. 15:00. 19:20 20:05 22:20
b Gaur, 12:00etan, Bainuetxean. 17:30. Las chicas están bien. 19:30. La voz del sol 17:15 19:40 Richard la cigüeña y la joya perdida Carmen (JBA). 17:00. Dancing Pina Ninja Turtles: Caos mutante 16:50
Amurrio. Amurrio antzokia. Iberia, Las dos caras de la justicia 17:00 12:15 (JBA). 20:00. 17:15
naturaleza infinita. 19:00. Misterio en Venecia 17:00 19:30 The Equalizer 3 20:10 22:15 Kanbo. Aiglon. Bernadette. 18:00. Le Oppenheimer 21:30
LESAKA Bertso saioa. Eneko Fer- Richard la cigüeña y la joya perdida Todos los nombre de Dios 20:20 livre des solutions. 20:30. The Equalizer 3 18:05 20:20 22:35
17:30 Vida perra 12:00 16:00 18:30 20:30 Todos los nombres de dios 18:20
nandez, Josu Sanjurjo, Ekhiñe Za- Bizkaia Todos los nombres de Dios 19:40 22:30
Miarritze 20:40 22:45
ROYAL. Vencer o morir 16:05 18:10
piain Arlegi, Julen Zelaieta. Bilbo Leioa Lazkao. Areria. Oppenheimer. 19:30.
Oñati. Herri antzokia. Elemental. 17:00. Anatomie d’une chute (JBA) 18:00 Verano en rojo 20:25
b Gaur, 18:30ean, Arranon. COLISEO CINESA ZUBIARTE. Ikuslearen YELMO PREMIUM ARTEA. Campeonex. 19:30. 22:00. Capitaines ! 15:45 ¡Salta! 15:55
After, aquí acaba todo15:20 18:10 L’arbre aux papillons d’or (JBA) 14:15
eguna: astelehena.
After, aquí acaba todo 16:00 18:30 20:10 22:10
Ordizia. Herri antzokia. Elemental. 16:45.
El zorro. 19:30. L’éte dernier 16:45 Viana
21:40 Barbie 13:40 19:40 Tolosa. Leidor. Ninja Turtles: Caos La hija de todas las rabias (JBA) 14:00 LAS CAÑAS.
SENPERE Solange Anorga. Barbie 19:30 22:10 Campeonex 14:20 16:50 19:20 mutante. 17:00. Campeonex. 19:30. Last dance ! 19:00 After, aquí acaba todo 16:05
Campeonex 15:50 18:40 21:50 Le Grand Chariot 20:55 Amigos hasta la muerte 16:00 18:05
b Gaur, 17:00etan, elizan. Elemental 16:50 Elemental 12:10 16:00 19:30 Usurbil Le livre des solutions 16:00 20:35 20:10
La monja 2 16:10 18:50 21:30 La monja 2 13:20 15:45 18:00 20:15 CINESA URBIL. Les feuilles mortes (JBA) 17:30 20:45 Barbie 15:50
Misterio en Venecia 16:40 19:20 22:30 After, aquí acaba todo 18:45 21:00 Mary à tout prix (JBA) 18:45 Campeonex 17:00 19:30
TOLOSA Los Rolling Ruanas. 22:00 La vida perra 12:40 14:40 16:40 Barbie 16:10 Un metier serieux 14:00 Elemental 16:00
Ninja Turtles: Caos mutante 16:20 18:40 20:40 22:40 Campeonex 15:50 18:50 21:40 Urruña. Itsas Mendi. Contes et La monja 2 20:30
b Gaur, 19:00etan, Bonberenean. Oppenheimer 20:45 Megalodón 2: La fosa 22:00 Elemental 18:20 silhouettes. 11:00. Last dance !. 14:00. La vida perra 16:15 18:15 20:15
The Equalizer 3 19:10 21:50 Ninja Turtles: Caos mutante 12:30 La monja 2 16:20 19:00 21:30 Anatomie d’une chute. 15:30. Le ciel La voz del sol 16:00 18:00 20:00
Todos los nombres de Dios 16:40 13:30 15:50 17:00 Misterio en Venecia 16:50 19:20 rouge. 18:10. Virgin suicides (JBA). Misterio en Venecia 15:55 18:05
URNIETA Antzerkia: Bagoiaz. 19:20 22:00 Oppenheimer 12:50 16:20 22:00 20:00. 20:20
Vida perra 16:30 19:00 21:20 The Equalizer 3 17:50 20:00 22:20 Ninja Turtles: Caos mutante 16:00 Operación Napoleon 18:05 20:30
Barrexerka taldea. GOLEM ALHONDIGA. Todos los nombres de dios 13:10 Oppenheimer 21:20 The Equalizer 3 18:15
b Gaur, 19:00etan, Saroben.
Abentura erraldoia 16:40 17:20 19:30 21:40 The Equalizer 3 16:40 19:30 22:10 Nafarroa Todos los nombres de dios 18:05
Amigos hasta la muerte 17:15 19:45 Todos los hombre de Dios 16:30 20:20
22:30
Portugalete 19:10 21:50
Iruñea
Barbie 16:40 DOCK BALLONTI. Vida perra 16:10 18:35 21:10 GOLEM BAIONA. Ikuslearen eguna:
ZORNOTZA Melyus laukotea. Campeonex 17:00 19:30 22:30 After, aquí acaba todo 16:30 20:30 Villabona. Gurea aretoa. asteazkena. Nafarroa Beherea
Creatura (JBA) 22:30 Amigos hasta la muerte 16:30 18:20 Superheroien familia. 17:00. Amigos hasta la muerte 17:00 20:30 Donibane Garazi. Le Vauban zinema. La
Sofia Moya, Alba Compte, Claudia El sol del futuro 18:30 22:30 Campeonex 16:00 18:15 Campeonex. 19:30. 22:30 rêve de Daisy. 17:00. Un metier serieux.
El sol del futuro (JBA) 20:30 Desmadre incluído 20:10 22:20 Zarautz. Modelo. El colegio de los Campeonex 17:00 19:45 22:30 20:30.
Vidal eta Jose Antonio Oliva. Jeanne du Barry 17:00 19:30 Jeanne du Barry 16:10 18:20 animales mágicos 2: El origen. 16:45. Jeanne du Barry 17:00 19:45 Donapaleu. St. Louis. Ikuslearen eguna:
b Gaur, 19:00etan, Garaitaondoko Jeanne du Barry (JBA) 22:30 La monja 2 20:20 22:00 Misterio en Venecia. 19:15. Jeanne du Barry (JBA) 22:30 astelehena. L’ocean vu du coeur. 15:30.
Las chicas están bien 18:30 20:25 La vida perra 18:30 20:30 Zumaia. Aita Mari. Ninja Turtles: Caos La voz del sol 18:30 20:30 22:30 Colargol l’ours qui chante. 16:00.
San Isidro baselizan. 22:30 Misterio en Venecia 16:20 18:20 mutante. 17:00. El sol del futuro. 19:30. Misterio en Venecia 17:15 19:45 Anatomie d’une chute. 17:30. Le dernier
Las dos caras de la justicia 19:30 20:20 22:30 Zumarraga. Zelai Arizti. Campeonex. 22:30 voyage du Demeter. 18:00. Infiltrée
Misterio en Venecia 17:15 20:00 Operación Napoleon 16:15 18:15 17:00. 19:30. 22:00. Richard la cigüeña y la joya perdida (JBA). 21:00. Mystère à Venise (JBA).
Agenda osoa Misterio en Venecia (JBA) 22:30 22:20 16:30 21:00.
Oppenheimer 19:00 The Equalizer 3 22:20 Todos los nombres de dios 17:15
ikusteko, Richard la cigüeña y la joya perdida
Santurtzi
Lapurdi 22:30
hemen duzu 16:40
Baiona Verano en rojo 20:00 Zuberoa
Todos los nombres de Dios 17:15 SERANTES. Ikuslearen eguna: asteazkena. GOLEM LA MOREA. Ikuslearen eguna: Maule-Lextarre. Baitha. Colargol l’ours
www.berria.eus- 22:30 La manzana de oro 18:00 20:30 CGR CENTRE. astelehena. qui chante. 18:00. Equalizer 3. 18:00.
erako lotura MULTICINES. Ikuslearen eguna: astelehena. Misterio en Venecia 18:00 20:30 Acide 14:00 16:00 18:15 20:15 After, aquí acaba todo 17:30 20:30 Acide. 20:30. Les fantômes d’Istanbul
El sol del futuro 17:30 19:45 Vida perra 18:00 20:30 22:20 22:30 (JBA). 20:30.

36 Agenda
Histerikoak
H
isteria hitza hyste-
ron (umetoki) hitze-
tik dator, eta etimo-
logian bertan argi
dago mendeetan zehar emaku-
meekin, eta zehazki emakumeen
sexualitatearekin lotutako kon-
tzeptua izan dela. Oso ondo azal-
tzen du histeriaren kontzeptua-
ren eboluzioa Nagore Irazustaba-
rrena historialariak Oroimen
Histerikoa izeneko podcastaren
bosgarren atalean. Emakumez-
koen ugaltze-aparatuarekin lo-
turiko gaixotasun edo anomalia
«Etorkizuna
zoragarri ikusten
dut, eraldatzen
ari baikara»
Sigfrid Gras b TV3eko zuzendaria
Berriki berrogei urte bete dira TV3ek lehen
emankizuna egin zuenetik. Grasek iragarri
duenez, urriaren 25ean jarriko dute martxan
‘streaming’ bidezko plataforma berria: 3Cat.
Urtzi Urkizu
1991. urtean Catalunya Radion
hasi zen kazetari Sigfrid Gras
(Bartzelona, 1966), eta Katalunia-
ko irrati publikoan aritu zen
2012ra arte. Azkeneko urteetan
hainbat ardura izan ditu TV3en.
Iazko uztailean izendatu zuten
zuzendari, lehiaketa publikoko
prozesu batean.
Zer garrantzi izan du TV3ek Ka-
taluniako gizartearen aldakete-
tan berrogei urte hauetan?
TV3 oinarrizko tresna izan da Ka-
taluniak aurrera egin dezan bere
kulturan eta gizarte moduan. Ka-
talan hizkuntzaren defentsa izan
da helburu nagusia, eta TV3ek as-
ko lagundu du katalanak aurrera
egiteko bidean. TV3ek, gainera,
gizartea kohesionatu du, eta herri
gisa aurrera egiten lagundu du.
TV3 katalan hutsez izateak nola-
ko eragina izan du katalanaren
normalizazioan?
lehen, deabrutzearen sintoma
gero, buru-nahasmenaren seina-
lea edo haur-trauma baten ondo-
rioa, iraintzeko hitza izaten
amaitzeko... Beti genero-aurrei-
ritziekin lotuta.
Eta, iraintzeko erabili diren
beste hitzekin gertatu den bezala,
«erreapropiazioa» eginez eta
«umetoki herrariak, dantza-
riak» erreibindikatuz azaltzen
du egileak saioaren izena. Egia
esan, horrek eraman ninduen
entzutera, galegoz egiten den
Històricas histèricas Marisol Re-
Eragina oso ona izan da. TV3ek le-
hen aldiz Dallas telesaila katala-
nez eman zuenean, jendeak barre
egiten zuen. Baina hori normali-
zatu egin da. Elkarrizketa batean
elkarrizketatuak ez badaki kata-
lanez, ba, egin dezake gaztelaniaz,
baina hori da salbuespena. Gure
lehen helburua hizkuntza katala-
na da. Gainera, munduan gerta-
tzen denaren bertsio katalana es-
kaintzen dugu, eta, horregatik,
berriemaileak ditugu nazioarteko
toki garrantzitsuenetan.
TV3 eraldatze prozesu batean
sartuta dago. Zein dira prozesu
horren ildo nagusiak?
Gure telebista liderra da. Irratiak
[Catalunya Radio] ere 40 urte bete
ditu, eta bigarrena da gehien en-
tzuten direnen artean. 3Cat plata-
forma sortzera goaz orain: urriaren
25ean abiatuko da, eta udaberrian
bigarren fase bat hasiko du. Daki-
gun gauza bakarra da hamar urte
barru jendeak nahi duen orduan
yesen Históricas e Histéricas eta
Kataluniako Histèria Col.lectiva-
ren podcastekin lotu bainuen.
Hurbildu naizenean, berriz, ez
dut topatu emakumeek historian
jokatutako paperaren inguruko
saioa, baizik eta, H handiz idatzi-
takoaren ondoko eguneroko his-
toriak osatzen dituzten efemeri-
de edo kontakizunak, «historiak
diren istorioek txoratzen gaituz-
tenon podcasta» edo txutxu-
mutxu historikoen azalpena, ale-
gia. Horrek ez du esan nahi ema-
kumeek egindakoa goraipatzeari
uko egiten diotela, eta, adibidez,
hamazazpigarren atalean auto-
mobilarekin loturiko hobekun-
tza batzuk (haizetako-garbigailu,
berogailu edota keinukaria) ema-
eta tokian kontsumituko dituela
edukiak. Horrek esan nahi du ka-
talanezko edukien fabrika handia
izan behar dugula. Ikus-entzunez-
ko katalanen industriaren motorra
izan behar dugu. Etorkizunean ez
dakigu gauzak nola izango diren,
baina guk toki guztietan egon nahi
dugu herritarrek gure edukiak
kontsumitu ditzaten.
3Cat plataforma berrian
TV3ekoak ez diren edukiak jarri-
ko al dituzue?
Bai. Hiru eduki mota egongo dira:
batzuk plataformaren eduki es-
klusiboak egongo dira, beste ba-
tzuk TV3ekoekin batera zabaldu-
ko dira, eta beste batzuk lehenbizi
plataforman jarriko dira, eta on-
R de Munain kazetariak eta Isabel
IRRATIA
Arantza Gutierrez
kume ezberdinek asmatu zituz-
tela ezagutarazi digute.
Ordu laurden inguru irauten
duen atal bakoitzean, Irazustaba-
rrenak eta Axier Lopezek emisio-
datarekin loturiko une historiko,
urteurren edo asmakizun baten
inguruan kontakizun edo bitxi-
keriaren bat azaltzen dute, gaia-
TV3
doren TV3en. Plataforman proba-
hutsegite formula ere erabiliko
dugu, noski.
Eta beste plataforma batzueta-
ko edukiak?
Katalanezko edukien plataforma
handiena izan nahi dugu. Horrek
esan nahi du akordioak egiteko
prest gaudela; adibidez, Filmine-
kin hitzarmen bat sinatu dugu
edukiak lortzeko. Halaber, zaba-
lik gaude erakunde publikoetara
eta pribatuetara. La Caixarekin
hizketan ari gara, haien edukiak
gure plataforman ikus daitezen.
Eduki guztiak doan izango dira?
Plataforma doakoa da. Baina ez
diegu atea itxiko gure plataforma-
ren bidez beren edukien truke di-
IGANDEKO BERRIA
2023ko irailaren 24a
rekin bat datorren musika ban-
dak lagunduta, historiaren alde
dibertigarriena erakutsiz.
Eta historiari buruzko saioez
ari naizenez, ez dut aipatu gabe
utzi nahi Gasteizko Naiara Lopez
Mellen historialariak egiten du-
ten Divulvadoras de la Historia
podcasta, non gaurkoa ulertzeko
iraganaren irakurketa feminista
egiten duten. Batzuek, feminis-
moari esker, ikasi genuen eskola-
liburuetan irakatsi ziguten histo-
ria ez zela Historia, gizonek (ga-
raileek) egindako kontakizuna
baizik, eta gustuko dugu histo-
riari egiten dioten begirada mo-
rea. Urriaren 20an, zuzenean
izango dira Gasteizko Aldaben.
rua jaso nahi dutenei. Kasuan-ka-
suan, aztertuko dugu aukera hori.
TV3etik 3Caterako izen aldake-
ta ere gauzatuko da urte batzuen
buruan, ezta?
Oraingoz, 3Cat plataformaren
marka izango da. TV3 eta Cata-
lunya Radio dira oraindik ohiko
banaketa kanalak. Baina, proze-
suaren amaieran, helburua izan-
go da dena 3Cat izatea. Zuhurtziaz
egin behar da prozesu hori, Kata-
lunian ondo egonkortutako mar-
kak baitira TV3 eta Catalunya Ra-
dio.
Bestetik, TV3eko edukietan ez
al dago politika gutxiago duela
urte batzuk baino?
Kontua ez da politika gutxiago es-
kaintzen duela: kontua da Katalu-
nian apaldu egin dela politikaren
gaineko interesa. 2017aren buel-
tan, askoz interes handiagoa ze-
goen. Guk Kataluniako gizartea
lagundu behar dugu, gauden mo-
mentuaren arabera.
Manel Vidalen kaleratzearekin
gertatu zenaren ondoren, satira
politikoak jarraituko al du?
Satira politikoa posible da TV3en.
Polònia saioa satira politikoa da
bere osotasunean, eta Està pas-
sant saioa hor dago. Edukiak as-
katasunez egitea nahi dugu, tele-
bista publiko bat garela aintzat
hartuta betiere. Den-dena ezin da
egin, gure estilo liburuaren aurka
ezin gara joan, eta zentzuz jokatu
behar da.
Nola ikusten duzu TV3en etorki-
zuna?
TV3en etorkizuna zoragarri ikus-
ten dut, eraldatzen ari baikara.
Edukien fabrika garrantzitsua ga-
ra, eta gure betebeharra da TV3
ondo joatea katalanaren defen-
tsarentzat eta ikus-entzunezkoen
industriarentzat. Haurrek eta
gazteek edukiak katalanez ikus-
teko aukera izan behar dute.
IGANDEKO BERRIA
2023ko irailaren 24a Agenda 37

Denbora-pasak
BAT ETA BAT EZ DA BETI BI
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
Lerro edo ilara bakoitzean, bi erantzunen anagrama duzu hirugarren definizioaren emaitza.
12 13 Anagrama: Hitz baten letrak lekuz aldatzean sortzen den hitz berria (ABEGI - BEGIA)

14 15
1. Garaitu, nagusitu + Aleak buru lodi bati itsatsiak dituen landare = Pobretua
2. Umil, apal + Ipar EHn, gona = Ume txikiak, haurtxoak
16 17 18
3. Kulunka + Sarrera edo irteera = Borratua, desagerrarazia
19 20 21 22 4. Ale azal xehatu + Siziliako sumendia = Derrigor
5. Kota, gona + Neure = Eriak zaintzea bizibide duen pertsona
23 24 25
6. Makur, ez erraz + Ornodun urlehortarra = Barre eragilea
26 27 28 29 30 31 7. Sustrai, erro + Zuhaitz mota = Nafarroako udalerria, Erronkaribarren
8. Da, baina niri + Metalezko soka = Eragiketa artitmetiko bat
32 33 34 35
9. Zorro handi + Itxura, eite = Arrastoak, seinaleak, aztarnak

36 37 38 39
10. Jarraitzaile + Bizkaieraz, jaiki = Kanibal, antropofago
11. Burruntzali + Iruñetik igarotzen den ibaia = Eragotzi
40 41 42 43 12. Zoli + Bi parte berdinetan banatu den zerbaiten zati bakoitza = Diruaren oso zale

44 45 46

47 48 1

49 50
2

3
HITZ GURUTZATUAK

Ezker-eskuin. 1. Bizkaiko udalerria, Mungialdean. 6. Eme, ezti, guri. 12. Ugaztun 4

hausnarkari handi eta lirain. 13. Ipar Euskal Herrian, iharra, argala. 14. Gizonezko bati
hika. 15. Zaunkak, adausiak. 16. Alfabetoko letra baten izena. 17. Ernaltzeko
5
erabiltzen den txerri arra, apotea. 18. Jadanik, jada. 19. Nafarroako kontzejua,
Imotzen. 21. Elkar ukitzen dauden gauzen egoera, kontaktu. 23. Bizkaieraz, sukalde.
25. Arnas ezak hila 26. Zerbaiten adierazgarri erabiltzen den letra, ezaugarri edo
6
kideko. 28. Tente. 30. Ipurtzulo. 32. Bizkaieraz, bezalako. 34. Orban txiki gorrixkak,
oreztak. 36. Buztan laburra eta mutur irtena duen tximino mota. 38. Jakingo nuke. 7
40. Alfabetoko lehen bi letrak. 41. Jantziaren eta bularraren arteko hutsunea.
43. Toka, da. 44. Japoniar. 46. Ur gezetako arrain mota. 47. Oihu, garrasi. 48. Jan- 8
edanez guztiz betea. 49. Orotariko. 50. Pluraleran, zuhaitz erretxinaduna, zur aski
gogorra eta ona, eta orratz itxurako hosto berde iraunkorrak dituena. 9

Goitik behera. 1. Moteltasunez, mantsoki. 2. Zoriontsua, dohatsua. 3. Neke edo

10
ahalegin handia eskatzen dutenak. 4. Okela biltzen duen mintza. 5. Indioaren ikur
kimikoa. 6. Ezkutaturik egon daitekeen zerbaiten bila, norbait edo zerbait sakon
aztertu. 7. Zuberoako iturburu ezaguna, urak duen eragin diuretikoagatik. 11
8. Laxatuak. 9. Jardun. 10. Pluralean, kolore eta ehun bereko jakak eta galtzek edo
jakak eta gonak osatutako jantzi mota. 11. Sakonune, mendiarte. 13. Euskal Herrian 12
Euskaraz, labur labur adierazita. 15. Erregai beltz. 17. Norbaitek gosea edo egarria
janez edo edanez guztiz kendu. 20. Kontrakoak. 22. Pozkida eman edo pozkida
hartu. 24. Diosal hitza da egun. 27. Musika tresna baten edo mekanismo baten tekla
multzo. 29. Gizonezkoen artean ahots gorena duen abeslari. 31. Izebak. 33. Arabako SUDOKU ZAILA
udalerria, Aiaraldean. 35. Suari dariona. 36. Asto ar eta behorraren edo zaldi eta asto
emearen ume. 37. Eraso. 39. Animalien umea. 42. Errepikatuz, barrea adierazteko
onomatopeia. 45. ... Baroja, gaztelaniaz idatzi zuen eleberrigile euskalduna (1872-
1956). 46. Zegoen. 48. Bat eta bat.
AURREKO ERANTZUNAK

A Z P E I T I A
E Z P A T A R I
K A Z E T A R I
E Z T A R R I A
M E A T Z A R I
E R T Z A I N A
E R T A I N A K
T I R A M E N A
D I A M A N T E
M E N D A B I A

38 Elkarrizketa
«Ardiek agintzen
didate zein
erritmotan ibili
behar dudan»
Enrique Ballent Zapateria b Artzain transhumantea
Urtean bitan, sei egunez, Ballentek oinez eramaten ditu bere
1.600 ardiak zaraitzuarren abelbidean barrena. Abeltzaintza
estentsiboaren kudeaketa eskasaz kexu da: «Hau bukatzea da
modu bakarra ohar daitezen aldatu egin behar dela».
Maddi Ane Txoperena Iribarren
Valtierra
Bazka non, ardiak han; eta, ardie-
kin batera, baita Enrique Ballent
Zapateria Otsagabiko artzain
transhumantea ere (Valtierra,
Nafarroa, 1970). Begiak itxita egi-
nen luke Zaraitzutik Bardearako
bidea, edo Bardeatik Zaraitzura-
koa; hala ikusi baitu ttipitatik:
«Urte batez eginen ez banu, zer-
bait faltako litzaidake». Bardean
dago orain, abuztutik, eta han
egonen da ekainean Abodiko gai-
nera oinez itzultzen den arte.
Abeltzaintzat bainoago, ar-
tzaintzat dauka bere burua, gaz-
telerazko pastor adierari lotuta:
bazkalekuari, alegia. «Zinez mai-
te dudana ardiekin larrean egotea
da: hor naiz zoriontsuen». Espai-
niako Armadaren hegazkinen
harrabotsaren azpian mintzatu
da «hiltzat» daukan bizimoduaz.
Gaztarik egiten ez duen artzaina
zara.
Ez dut egiten, baina jan bai [irriz]!
Haragitarako ditugu ardiak.
Ez dira latxak, ezta?
Txurra ardiak dira; hemengoak.
Bildots haragirik onenetako bat
dute, onena ez bada. Nik, zehazki,
esneko bildotsa bakarrik egiten
dut: handirik ez. Alegia, Egube-
rrietako bildots ttipi hori.
Egiten ahalko litzateke gazta?
Bai, bai, eta ez hori bakarrik: esne
hau da dagoen onenetarikoa, es-
nea haren gantzaren arabera ko-
tizatzen baita, eta ardi mota ho-
nek anitz du. Kontua da oso aluak
direla; kendu egiten dizute esnea:
igo. Latxek esne okerragoa dute,
baina eskuzabalagoak dira.
Ardi argiak dituzu, beraz.
Argiak ez; aluak [irriz]!
Udan, Otsagabian; neguan, Val-
tierran. Umetatik horrela?
Ez dut urterik ezagutu ardiak Pi-
rinioetara igo eta neguan jaitsi ez
ditugunik. Nire aitak ezta ere, eta
aitabortzek ere ez.
Nola bizi zenuen hori umetan?
Beti bizi izan dut horrela: data
iristen da, eta «ala, goiti!». Eta
ongi egiten duzu. Ardiek ere ohi-
tura dute, guk bezala: antxumeei
joare handiak jarri bezala badaki-
te igo behar dutela, badakite bi-
dea. Eta, beheranzkoan, berdin.
Zer moduz egiten dute bidea?
Pisu pixka bat galtzen dute, abel-
bidea gogorra baita, baina sanoa-
goa da haientzat. Lehen erraten
zen bortuan ardiak sendatu egi-
ten zirela, eta nik uste dut zentzu
guzietan heldu zaiela ongi: osa-
sun aldetik, eta mentalki behar-
bada haiei ere bai; gogoa izaten
dute. Ekain eta uztailean, bero
badago, han gusturago egoten
dira, freskoago gauez. Eta niri ere
gustatzen zait Otsagabira joatea:
puntu inportante bat da hori.
Sei egun dira guztira. Nola egi-
ten duzue bidea?
Ibili, ibili eta ibili [irriz]. Etapak di-
tugu, beti leku berera goaz baz-
kaltzera, lotara ere bai... Eta ar-
diek badakite! Gu bazkaltzeko
gelditzen garenean haiek atseden
hartzen baitute. Ez dakit polita
den, bitxia... Niri normala irudi-
tzen zait; eta zaila ere bai.
Zaila?
Pasabide zailak daude, herrietatik
igaro behar da, errepideak guru-
tzatu, Foruzaingoa etortzen da la-
guntzera... Konplikatua da.
IGANDEKO BERRIA
2023ko irailaren 24a
Izan duzue sekula arazorik?
Ardi pilaketak gertatzen dira, au-
toak pasatu daitezke... Izan ge-
nuen behin istripu bat auto bate-
kin, Irunberrin, eta hainbat ardi
hil zituen. Estresagarria da: iristen
zarenean poztu egiten zara.
Irailean da Bardearen irekiera
ofiziala, baina azken bi urteetan
lehenago jaitsi zarete. Zergatik?
Iaz hagitz gaizki zeuden larreak:
ez zegoen ez bazkarik, ez urik.
Aurten, han bazegoen bazka, bai-
na, hemen ere anitz zegoenez,
erabaki genuen pixka bat lehena-
go jaistea. Jaitsi ondotik umatzen
hasten dira, eta ez da gauza bera
umatu baino egun batzuk lehe-
nago jaistea edo aste batzuk lehe-
nago: ez dira hain astun jaisten.
Klima aldaketak badu eraginik
bazkan-eta?
Klima aldaketa errealitate bat da,
baina, ezagutu nuen gizon zahar
batek zioen bezala, beti egin du Ulertzen dituzu? doa, eta... Ez nau atsekabetzen
euria, eta beti gertatu da euririk ez Tira, uste dugu ulertzen ditugula gelditu izanak, e! Tira, egunero
egitea ere. 53 urte ditut, 13 urte di- [irriz]. Horixe ulertzen ditugula! erraten dut: «Ea azkenekoa hil-
tudanetik etortzen naiz, eta urte Ez dut bertzerik egin bizitzan. Eta, tzen den [irriz]!». Baina zein
pila batez segidan hemen ez da halere, harritu egiten zaituzte, eta amak ez lituzke botako bere ume-
ezta tanta bat bera ere erori. erraten duzu: «Alu hauek nola ak leihotik egunean hiruzpalau
Bardea hain idorra izanik, ardiek egin ahal izan dute hau!?». aldiz? Eta ez ditu inork botatzen.
zer jaten dute? Haurra zinela argi zenuen artzai- Bada, gauza bera: azkenean,
Denetarik. Uzta bildu ondotik la- na izanen zinela? haiek maitatzen bukatzen duzu.
borariek utzitako soberakinak, Umetan, hagitz argi. Gero, ohar- Nola ez dituzu bada maiteko?
batez ere: brokolia, garia, garaga- tzen zara bizitza txarra dela: ha- Diru guti irabazten da?
rra... Belarra ere bai, udaberrian. gitz esklaboa. Urteko 365 egunak Bertzeek bezala egiten duzu: bizi.
Ardien erritmoan egiten duzu dira; euria egin, hotza, ekaitza; Kotxe bat erosten duzu erosi be-
transhumantzia bidea: mantso. ekonomikoki ere ez dizu konpen- har duzunean... Ez duzu bertzeek
Haiek agintzen didate zein errit- tsatzen... Pixka bat tontoak gara. egiten ez dutenik egiten. Baina
motan ibili behar dudan. Galdetu Zergatik segitzen duzu, beraz? nire ardiak dira, eta gustatu egi-
izan didate: «Zenbat denbora gel- Sartzen zara, ez duzu bertzerik ten zaizu: noski gustatzen zaizula.
ditzen zara eguerdian?». Bada, egin, eta gelditu egiten zara. Gaz- Orain garai txarra datorkit: uma-
ardiek nahi dutena. Ez dakit ongi tea nintzenean, pentsatu nuen: tzeak. Hagitz garai txarra. Buruari
edo gaizki dagoen hori: haiek «Bertze nonbait lan eginen bueltaka ari naiz etengabe: «Noiz
egokitu behar lirateke gurera? banu...». Baina bizitza aitzina bukatuko ote dut?».
IGANDEKO BERRIA
2023ko irailaren 24a
Zenbat aldiz umatzen dira?
Hori norberaren araberakoa da.
Ardi bat bortz hilabetez egoten da
ernari, eta, gero, batzuek gehiago
esplotatzen dituzte. Nik, gero eta
gutiago, ze ez dut seme-alabarik:
ez dut horrenbertze diru behar.
Nahiago dut haiek gutiago izorra-
tu eta ni ere pixka bat hobeki bizi.
Urtean behin umatzen zaizkit.
Umatzea bukatuta, egonen dira
garai lasaiagoak ere. Denbora li-
brea izanen duzu, ala?
Guti edo batere ez. Baina batek
ikasi egiten du gauzei buelta ema-
ten. Bertzela, zertarako bizi? Ni
orain Istanbulera joan naiz egun
batzuetarako, izan nintzen san-
ferminetan, joan nintzen Bartze-
lonara Bruce Springsteenen kon-
tzertura...
Eta ardiak?
Pertsona bat jarri behar izaten
dut. Baina kualifikatutako per-
tsona bat jarri behar duzu, ez edo-
zein. Hori da arazorik handiena:
ez duzu konfiantzazko langilerik
atzematen. Eta ordaindu egin be-
har zaio, noski. Baina zer egiten
dut: diru gehiago izan, ala hobeki
bizi eta hari ordaindu? Nik nahia-
go dut gutiago irabazi eta hobeki
bizi. Bertzela, ez du zentzurik:
egunero-egunero bertze deus
egin ezinda... Horretarako ez du
merezi mundu honetan egotea.
Anitz aldatu da lana zure aitaren
garaitik zurera?
Ikaragarri. Hesiek bizitza handia
eman digute [hesi mugikorrak
jartzen dituzte Bardean, ardiak
dauden eremua kontrolatzeko].
IDOIA ZABALETA / FOKU
Bertze batzuetan, zu aldatzen
zara: hori da garrantzitsuena. Ez
uste izatea Jainkoa garela; gu ez
bagaude ez duela inork eginen
guk bezala. Halere, oraindik
nahiko Hirugarren Mundukoak
gara, ze ganadutegi estentsiboak
izanik... Ardiek hamar ordu pasa-
tzen badituzte larrean, artzaina
hamar orduz dago haiekin.
Lehen, txaboletan egiten zuten
lo Bardean; zuk, herrian.
Ordukoek erranen zuketen: «Or-
duan bai txarra!». Bederatzi hila-
bete txabola batean, eta itaxurak
zeuden! Euria ari zuenean, txabo-
la barnean aterkia irekita! Ez tele-
fonorik ez deus ere. Eta, edateko,
ardoa, eta putzuetako ura: etxola-
txo batzuetan biltzen zuten; zeru-
ko ura, e! Eta senideen albisteak:
Elkarrizketa 39
hamabortz egunean behin ogi Larrean bakarrik egotea gustatu
bila joan Valtierrara, Melidara, egiten zait: neure buruari galde-
edo Zarrakaztelura, telefonoz dei- tzen diot, erantzuten diot... Ikus-
tu, eta: «Zure hirugarren umea ten dudanean bere buruarekin
jaio da». Eta autoak-eta... Eta bi- hitz egiten duen jendea, pentsa-
deak! Bidexkak baino ez zeuden. tzen dut: «Hara, ez naiz bakarra!».
Abeltzaintza estentsiboa aipatu Militarrak eta turistak ere ba-
duzu. Hemendik kilometro guti- daude Bardean. Zer moduzkoa
ra dago Caparrosoko makroe- da elkarbizitza?
txaldea. Eredu ezberdinak dira. Denen partetik errespetua baldin
Oso ezberdinak. Ni bistan da ez badago, ez dago arazorik. Turis-
nagoela makroetxaldeen alde, moak batzuetan ito egiten zaitu,
baina horien errua gizarteak dau- bertzeetan ez. Hegazkinek ba-
ka, eta egin diguten kudeaketak. tzuetan anitz urduritzen zaituzte,
Esne kopuru bera kontsumitzen bertzeetan gehiago; guti, inoiz ez.
dugu, eta, ez badago esne-behiak Izan duzue arazo handirik?
dituen abeltzain txikirik, makro- Eztabaidatu egiten duzu jendea-
etxalde bat behar duzu. Gaur rekin. Batzuekin, ezjakintasuna-
egun ez du konpentsatzen hogei gatik: ausart da ezjakintasuna.
behi edukitzeak: lana gero eta Bertze batzuekin, gaizki heziak
gehiago, dirua gero eta gutiago... direlako: hezkuntza duenak be-
Fabrikara zoaz, edo
Volkswagenera Iruñera,
eta kito.
Kudeaketa zertan da
txarra?
‘‘
Makroetxaldeen errua
Bardean, teorikoki, labo- gizarteak dauka, eta egin
rariek urte batean erein diguten kudeaketak. Hogei
dezakete lur eremu bat, behik ez dute konpentsatzen»
eta hurrengo urtean lur
hori abeltzainak erabil «Turismoak batzuetan itotzen
dezake abereak bazka- zaitu, bertzeetan ez. Armadak
tzeko. Baina otsailaren batzuetan anitz urduritzen
lehenetik aitzinera labo- zaitu; guti, inoiz ez»
rariek jada golda dezake-
te azaroan ereinen duten lurra. deren galdetu egiten du. Baina
Pentsa zenbat hilabetez egoten oraingoz ez da hildakorik izan
den lur hori bazkarik gabe: zortzi! [irriz]: labanatxo bat daramagu
Zergatik egiten dute hori? aldean, laranja bat zuritzeko-edo.
Ahal dutelako. Europako Batasu- Seme-alabarik ez duzu. Erreti-
nean ere ahoa betetzen zaie abel- roa hartzen duzunean, zer?
tzaintza estentsiboarekin, eta Ez diot itxaronen erretiroari. Ezin
orain dator NPBren kontua [Ne- dut lan hau egin 65 urteetara arte:
kazaritza Politika Bateratua], eta nire gorputzak ez du jasanen. Be-
estentsibokoak izorratu gaituzte. launaldi erreleborik ez dago. Ze,
Badago Bardean transhuman- posible da seme-alabarik ez izan,
tziarik egiten ez duen artzainik? edo seme-alabak izan eta haiek
Bai; eta bertze batzuk urte osoan zure ofizioarekin segitu nahi ez
daude han [Pirinioetan]. Trans- izatea, eta bertze gazte batzuek
humanteak gero eta gutiago gara: nahi izatea: baina ez du inork eto-
Zaraitzukoak lau, eta horietatik rri nahi. Hau ja hilda dago: ez du
batek kamioian igotzen eta jais- atzera-bueltarik.
ten ditu. Hemendik bospasei ur- Pena ematen dizu?
tera, baliteke bat ere ez egotea. Ikaragarria. Bertze alde batetik,
Duela 60 urte, 150 bat jaitsiko zi- poztu ere egiten naiz.
ren Zaraitzutik. Transhumante Poztu?
izatea konplikatuagoa da: behar Agian gaiztakeria puntua sartzen
duzu laguntzen zaituen jendea. zait hor; hain-hain gaizki kudea-
Zuk jende anitz gonbidatzen tzen gaituzte... Aspaldi erran ge-
duzu bidera eta tarteko otor- nuen: Nafarroa erretzen zen egu-
duetara: senideak, ezagunak… nean dena hartuko zuela suak.
Haiek ekartzen dute janaria-eta! Gaiztoak izan bagina, guk geuk
Zaintzen dituzu harremanak. bota izanen genuke pospoloa,
Noizbait bidea bakarrik egiten baina inork ez du maite mendia
ikusten banauzu, eman iezadazu guk bezainbat. Ikusi nuenean iaz
zartako bat! Tristea litzateke: leku Nafarroa erdia erretzen, pena
horietatik bakarrik joatea, bazka- handia sentitu nuen, baina aldi
lordua iritsi eta txorizo mutur bat berean lasaitua ere bai, pentsatuz:
jatea eguzkitan... Lagun bat ikusi, «Ea orain konturatzen diren».
eta nekea joan egiten zaizu. Eta ez dira konturatu oraindik.
Bakarrik ere ordu anitz pasatu- Transhumantzia estentsiboa bu-
ko dituzu urtean zehar. katzea modu bakarra da ohar dai-
Bilatutako bakardadea ederra da. tezen hau aldatu behar dela.
 Zakilixut
Igandea, 2023ko irailaren 24a
www.berria.eus

Mikelaldia egin dute Errenterian,

s
Kalejira Errenteriako gaztetxera
ATZEKOZ AURRERA
Mikel Martin aktibista eta militantea iristean, autoek ere gelditu behar
gogoratzeko eta omentzeko egun osoko ekitaldi izan dute, jende oldeak errepidea
ere hartu baitu.
sorta, festa giroan. Duela sei hilabete hil zen.
Ahotsa

Omenaldia
Gaztetxearen parean, Martinek
parte hartzen zuen talde eta ko-
lektiboetako ordezkariek hitz egin
dute. Gipuzkoako EHGAMeko

konplizeari
Amaia Jimenez Larrea Errenteria
laia, jatorra, eta jen-
ko», aipatu du mandala osatzen
ari den Yetik –ezizena da–.
Baratzeetara iristeko aldapa lu-
Maider Beristainek omendutako-
aren ahotsa goraipatu du: «Ahots
bakarra zuen, eta, hala ere, guz-
tionarekin nahasten zen, gure
sentitzen genuen». Haren ahotsa
zabaltzeko aukera izan zuen EH-
Jai giroan omendu zuten Mikel Martin. Musika eta kolorea izan ziren eguerdiko GAMen —taldearen sortzaileetako
kalejiran. ERIK GARTZIA EGAÑA / OARSOALDEKO HITZA bat izan zen—, eta baita Euskal He-

A deari laguntzeko
prest zegoena»; hala
gogoratzen dute la-
gunek eta ingurukoek Mikel Mar-
tin. Joan den martxoaren 2an hil
zetik geroz eta jende gehiago igo-
tzen ari da, horietako asko eta
asko koloretako lumez, jantziz,
ileordez eta osagarriz beteta.
Edurne Arrieta eta Fani Herrador
rritik kanpoko taldeetan ere.
Mar Cambrolle trans aktibistak
ere ez du omenaldira etortzeko
aukera galdu nahi izan. Andalu-
ziako transexualen elkarteko pre-
zen, eta bereziki ezaguna zen sexu marrazkiari begira ari dira. Biak sidentea da. «Ertzetan utzi nahi
askapeneko mugimenduan parte ala biak Martinen lagunak ziren, izan gaituzten horien guztien
hartzeagatik. Baina beste hainbat eta ez zuten zalantzarik izan Mi- konplizea izan da». Orain Martini
borrokatan parte hartu zuen, se- kelaldian parte hartzeko: «Egun egin ahal zaion omenaldirik han-
ropositiboen estigmatizazioaren honekin, genion maitasuna era- diena haren borrokarekin jarrai-
kontra, esaterako. Haren omenez, kutsi nahi diogu», kontatu du tzea dela iruditzen zaio.
Mikelaldia egin zuten atzo Erren- Herradorrek. Arrietaren bizilagu- Cambrollez aparte ere etorri da
terian (Gipuzkoa), haren sorte- na zen Martin, eta haren izaera kanpotik jende gehiago. Eugeni
rrian. Martinen izaerari Rodriguez Kataluniako homofo-
jarraituz, festa alai, kolo- biaren aurkako behatokiko presi-
retsu eta zenbait kolekti-
boren aldarrikapenez ‘‘
betea prestatu zuten. Ertzetan utzi nahi izan Ezkerrean, Gipuzkoako EHGAMeko Maider Beristain, Martini buruz hitz egiten.
dentea da. Mikela —hala deitzen
zioten lagun eta ezagun askok
Martini— ezagutu zuen aldia kon-
Egun osoko egitaraua, gaituzten horien guztien Eskuinean, Mar Cambrolle ATAko presidentea. AMAIA JIMENEZ tatu du: «1986an ezagutu genuen
goizeko kalejiratik hasi, konplizea izan da elkar, Bilboko Txomin Barullo
arratsaldeko kabaretare- Mikel Martin» konpartsan, eta zera esan zidaten:
kin jarraitu, eta gaueko Mar Cambrolle ‘Izugarrizko pertsona bat aurkez-
afari herrikoiraino. Andaluziako transexualen elkarteko presidentea tuko dizugu’. Hala izan zen». Sexu
Gaztaño auzoko bara- askapenaren mugimenduaz gain,
tzeak. Hor da kalejira hastekoa. konprometituari eman nahi izan antimilitarismoan eta antifaxis-
Ordu erdi baino gehiagoren fal- dio garrantzia: «Berdin zen he- moan egin zuen lana goraipatu du.
tan, jendea gutxinaka hurbiltzen men Euskal Herrian, Katalunian Pasadizoak, abestiak, bertsoak,
ari da. Belardiaren txoko batean, edo Valentzian egon, beti zegoen emozioa... Iztieta auzoko zebra
mandala bat egiten ari dira, berta- laguntzeko prest». bide koloretsura iritsi, eta eserial-
ratzen den jendeak ekarritako lo- Ekitaldira joandako guztiek dia egin dute. Han inguruan poli-
reekin, zein beste elementu ba- marrazkia inguratu, eta «gora zia batek Vicente Vadillo Francis
tzuekin. Marrazkiaren erdian, Mikel!» oihukatuz loreak bota trabestia hil zuen; haren omenez,
Martinen omenez landatutako dizkiote mandalari. Horrekin ba- ortzadarraren koloreekin margo-
zuhaitza. «Haren zati maskulinoa tera hasi da kalejira. Amaigabea tu zuten zebra bidea. Eta talde ar-
zein femeninoa islatu nahi izan di- da parte hartzaileen errenkada lu- gazkia atera dute zebra bide ho-
tugu, eta loreekin ahalik eta ede- zea, eta LGTBI banderek ematen Kalejirako parte hartzaileak, eserita, 1979an polizia batek hildako Francis rretan bertan. Mikel Martin bizirik
rren utziko dugu, merezi duela- diote kolorea Gaztaño auzoari. trabestiaren omenez kolorez margotutako zebra bidean. E.G.E. / OARSOALDEKO HITZA dago oraindik, izan ere.