Lekcja 1

Budowa komórki

Komórka - podstawowa jednostka życia, będąca najprostszym

zdolnym do życia tworem materii.
Teoria komórkowej budowy organizmów mówi, że każdy żywy
organizm zbudowany jest z przynajmniej jednej komórki.

1. Porównanie komórek prokariotycznych i eukariotycznych:

a. cechy wspólne:
i. osłonięte błoną komórkową
ii. wypełnione cytozolem
iii. zawierają chromosomy i rybosomy
b. komórka prokariotyczna:
i. zaliczamy bakterie (Bakteria) i archeowce
(Archaea)
ii. DNA w nukleoidzie
iii. wielkość od 0.1 do 5 mikrometrów
iv. brak kompartmentów (przedziałów
wewnątrzkomórkowych)

a. komórka eukariotyczna:
i. zaliczamy protisty, rośliny, grzyby i zwierzęta
ii. DNA w jądrze komórkowym (ale też w mitochondriach i
chloroplastach)
iii. wielkość od 10 do 100
iv. obecne kompartmenty - zapewniają odrębne
środowiska lokalne, co umożliwia zachodzenie
przeciwstawnych procesów w jednej komórce
1. Błona komórkowa oraz budowa i funkcje błon biologicznych
a. półpłynna mozaika białkowo-lipidowa
i. oddziela środowisko zewnętrzne od
wewnętrznego przy zachowaniu możliwości
odbierania informacji z zewnątrz (bodźców)
ii. selektywnie przepuszczalna
1. przepuszczalna dla: cząsteczek niepolarnych
(O2, N2,), małe węglowodory, małe cząsteczki
polarne (H2O, CO2,mocznik)
 2. nieprzepuszczalna dla: jonów (H+, Na+, K+, Ca2+,
H+, Mg2+,Cl-), dużych cząsteczek polarnych
(glukoza, fruktoza), makrocząsteczki
iii. dynamiczna
iv. spolaryzowana
v. glikokaliks (glikoproteiny i glikolipidy)
vi. biosynteza nigdy nie odbywa się de novo
b. transport przez błony:
i. dyfuzja prosta - bez nakładu energii, zgodnie z
gradientem stężeń
ii. dyfuzja ułatwiona - bez nakładu energii, zgodnie z
gradientem stężeń, z udziałem białek
nośnikowych lub kanałowych
iii. transport aktywny -z nakładem energii, wbrew
gradientowi stężeń
c. endo- i egzocytoza
i. fagocytoza i pinocytoza - rodzaje endocytozy,
transportu cząsteczek do wewnątrz komórki
ii. egzocytoza - transport cząsteczek na zewnątrz
komórki
2. Ściana komórkowa
a. martwy składnik komórek roślinnych, grzybowych,
bakteryjnych oraz części protistów
b. chroni komórki przed urazami mechanicznymi
c. stanowi barierę ochronną przed infekcjami
bakteryjnymi i wirusowymi
d. ogranicza wzrost komórki oraz jej ruchy
lokomotoryczne
e. zbudowana z:
i. składniki szkieletowe: celuloza u roślin, chityna u
grzybów, mureina u bakterii
ii. składniki wypełniające (macierz): pektyny,
hemiceluloza, białka
iii. woda
f. tworzy z fragmoplastu podczas cytokinezy
g. ściana pierwotna ulega wtórnym przekształceniom:
i. inkrustacja - drewnienie i mineralizacja -
odkładanie związków chemicznych wewnątrz
istniejącej ściany
 ii. adkrustacja - kutynizacja, suberynizacja -
odkładanie związków chemicznych po
wewnętrznej stronie ściany
3. Cytoplazma i cytoszkielet
a. wielofazowy układ koloidalny, gdzie fazę rozpraszającą
tworzy woda, w której znajdują się białka oraz inne
cząsteczki i jony
b. stanowi środowisko reakacji chemicznych
c. ph obojętne
d. zdolność do zmiany stanu skupienia podczas koagulacji
(zol do żel) i peptyzacji (żel do zol)
e. wykazuje ruchy wokół wodniczek: rotacyjny,
cyrkulacyjny i pulsacyjny
f. zanurzone są w niej włókna cytoszkieletu:
i. mikrofilamenty aktynowe - średnica 4-8 nm,
odpowiadają za ruch oraz zmianę kształtu
komórek
ii. filamenty pośrednie - średnica 10-12 nm,
wzmocnienie połączeń międzykomórkowych oraz
rusztowanie dla organelli wewnątrzkomórkowych
iii. mikrotubule - średnica 25 nm, transport
wewnątrzkomórkowy, wrzeciono kariokinetyczne
4. Jądro komórkowe
a. Przechowuje informację genetyczną
b. Pozwala na przekazywanie informacji genetycznej
komórkom potomnym
c. Reguluje podstawowe czynności życiowe komórki
d. Składa się z:
i. otoczka jądrowa z porami
ii. chromatyna - DNA nawinięte na histony tworzy
nukleosomy
iii. jąderko
iv. kariolimfa
5. Rybosomy
a. przekaźnik pomiędzy informacją genetyczną a
wynikającymi z niej cechami
b. odpowiada za syntezę białek na podstawie mRNA
c. zbudowane z:
i. rRNA - rybosomalny RNA
ii. białek strukturalnych i enzymatycznych
 d. zbudowane z małej i dużej podjednostki
e. powstają w jąderku na matrycy rDNA
f. występują dwa rodzaje rybosomów
i. małe - o stałej sedymentacji 70S, występujące u
prokariontów, w plastydach i mitochondriach
ii. duże - o stałej sedymentacji 80S, występujące w
cytoplazmie oraz na siateczce śródplazmatycznej
szorstkiej eukariontów
g. polisom - grupa rybosomów połączonych z jedną
cząsteczką mRNA
1. Siateczka śródplazmatyczna - retikulum endoplazmatyczne ,
ER
a. trójwymiarowy system błon elementarnych - tworzy
kanaliki, cysterny i pęcherzyki
b. błony retikulum nie są spolaryzowane
c. połączone z błoną komórkową i otoczką jądrową
d. zwiększa wewnętrzna powierzchnie komórki
e. tworzy przedziały wewnątrzkomórkowe - reakcje
przeciwstawne mogą zachodzić w bliskim sąsiedztwie
f. umożliwia łączność między strukturami
wewnątrzkomórkowymi
g. wyróżniamy dwa rodzaje:
a. siateczka śródplazmatyczna szorstka -
przyłączone rybosomy - odpowiedzialna za syntezę
i modyfikację potranslacyjną białek z
przeznaczeniem na eksport
b. siateczka śródplazmatyczna gładka -
neutralizacja toksyn, synteza lipidów,
magazynowanie jonów Ca2+
1. Aparat Golgiego
a. składa się diktiosomów i pęcherzyków
b. modyfikacja potranslacyjna białek (glikozylacja,
aktywacja enzymów)
c. gromadzenie i zagęszczanie substancji wytwarzanych
w ER
d. tworzenie lizosomów
e. synteza celulozy
f. przekazywanie substancji w obrębie komórki
2. Lizosomy
a. zawierają enzymy hydrolityczne o kwaśnym optimum
pH
b. odpowiedzialne za trawienie wewnątrzkomórkowe
c. umożliwia odżywianie się własnymi strukturami
wewnątrzkomórkowymi
d. trawią zbędne elementy komórki
e. uruchamiają rezerwy metaboliczne
3. Peroksysomy
a. zawierają enzymy, oksydazy, które rozkładają
substancje organiczne z wydzieleniem H2O2
b. enzym katalaza rozkłada nadtlenek wodoru do wody i
tlenu
c. w wątrobie neutralizują alkohol
4. Glioksysomy
a. zawierają enzymy beta-oksydacji - do rozkładania
kwasów tłuszczowych
b. umożliwiają przekształcanie tłuszczów w węglowodany
c. uruchamianie rezerw tłuszczowych podczas
kiełkowania
5. Wodniczka (wakuola)
a. otoczona tonoplastem
b. gromadzenie metabolitów (szczawiany wapnia)
c. garbniki przeciwbakteryjne
d. barwniki (antocyjany, flawonoidy)
e. alkaloidy (kofeina, chinina)
f. ziarna aleuronowe
g. zapas wody i jonów
h. jej zawartość zaliczana do martwych elementów
komórki
 i. odpowiadają za turgor komórki
j. u niektórych protistów są odpowiedzialne za usuwanie
nadmiaru wody
6. Centriola
a. mikrotubule
b. tylko w komórce zwierzęcej
c. 2 centriole tworzą centrosom
d. biorą udział w tworzeniu wrzeciona kariokinetycznego
7. Mitochondria
a. umożliwia zachodzenie tlenowych etapów oddychania
wewnątrzkomórkowego
b. powielają się przez podział
c. są półautonomiczne - zawierają własne DNA, które
może ulegać ekspresji
d. zbudowane z błony zewnętrznej i błony wewnętrznej
(grzebienie mitochondrialne), przedzielonych
przestrzenią perimitochondrialną, wypełnione matrix
e. zawierają rybosomy 70S
8. Chloroplasty
a. są odpowiedzialne za fotosyntezę - chlorofil i
towarzyszące barwniki fotosyntetyczne
b. powielają się przez podział
c. są półautonomiczne - zawierają własne DNA, które
może ulegać ekspresji
d. zbudowane z błony zewnętrznej i błony wewnętrznej
tworzącej tylakoidy, wypełnione stromą
e. zawierają rybosomy 70S
f. bezbarwne leukoplasty pełnią funkcje zapasowe