ZIEMIA WE WSZECHŚWIECIE

Mikołaj Kopernik

Słońce znajduje się w centrum wszechświata, a

Ziemia wraz z innymi planetami krąży wokół niego
po orbitach

def. planety i inne ciała niebieskie (księżyce, planety karłowate, planetoidy, komety, meteoroidy oraz
materia pyłowo-gazowa) krążące wokół Słońca

Planeta - ciało niebieskie krążące po własnej orbicie wokół gwiazdy i świecące odbitym od niej
światłem

Pas planetoid Pas Kuipera

Słońce
Merkury

Wenus Ziemia Mars

Uran

-
Neptun
Saturn
Planety wewnętrzne Jowisz

Planety zewnętrzne
&

PLANETY GRUPY ZIEMSKIEJ PLANETY GAZOWE OLBRZYMY

(wewnętrzne) (zewnętrzne)

• znajdują się bliżej Słońca • znajdują się dalej od Słońca

• mają mniejsze rozmairy • mają większe rozmiary
• mała liczba satelitów, które obiegają te planety • mają dużo satelitów
• są ciałami stałymi (ich skorupy zbudowane są z • są planetami gazowymi (Jowisz i Saturn -
minerałów w wysokiej temperaturze topnienia, np. wodór i hel; Uran i Neptun - zamarznięta
krzemianów; jądra - metale - żelazo i nikiel woda, zamarznięty amoniak i metan)
• w większości posiadają atmosferę (Ziemia, Mars i • nie posiadają atmosfery
Wenus) • posiadają pierścienie (Saturn ma tylko
• nie mają pierścieni widoczne z Ziemi)
Charakterystyka planet

Słońce (gwiazda) - środek układu planetarnego

Prawidłowość
• skład chemiczny: głównie wodór i hel
Im planeta położona jest dalej od
• w wyniku reakcji termojądrowych
tworzą ogromne ilości energii Słońca, tym czas jej obiegu wokół
kinetycznej i cieplnej Słońca jest dłuższy
• zaopatruje Ziemię w światło niezbędne
do życia

Merkury Jowisz

• brak księżyców • ma dużo księżyców

• największa różnica temperatur • silne wiatry
między półkulami • niewielka zmiana pór roku
• nie posiada atmosfery • najcięższa i największa
• najmniejsza planeta planeta
• najbliżej Słońca • zbudowana z wodoru i
helu

Wenus Saturn

• brak księżyców • budowa: ciekły azot i hel

• najjaśniejsza planeta po Słońcu • najszybciej wiruje ze
• najgorętsza wszystkich planet
• obecność w atmosferze CO2 i • nie posiada stałych
azotu powiechchni
• pokryta magmą • posiada charakterystyczny
• gęsta atmosfera (wysoka śr. pierścień
temperatura)

Ziemia („błękitna planeta”) Uran

• Księżyc - naturalny satelita • zbudowany z wodoru i helu

• posiada atmosferę • posiada księżyce i
• najmniejsze wahania temperatury pierścienie z pyłu
• największa planeta skalista
• woda (stan ciekły, stały, gazowy)

Mars Neptun
• 2 małe księżyce
• czerwona planeta (dużo tlenków • niebieska barwa (przez
żelaza) metan)
• najchłodniejsza z grupy ziemskiej • ma księżyce
• planeta pokryta wulkanami, • najsilniejsze wiatry
dolinami i pokrywami śnieżnymi
• porywiste wiatry
 ↑

Inne ciała niebieskie w Układzie Słonecznym

KOMETA

Drobne ciała Układu Słonecznego poruszające się po bardzo wydłużonych orbitach

okołosłonecznych

Zbudowana jest zamrożonych gazów tzw. „brudnego lodu” i okruchów skalnych oraz
pyłowych

1. Gdy kometa zbliża się do słońca wzrasta jej temperatura a z lodowo-skalnej

bryły stanowiącej jądro komety zaczynają się uwalniać bardziej lotne substancje
tworząc gazową głowę komety
2. Przy dalszym zbliżaniu się komety do Słońca zaczyna się tworzyć warkocz
ciągnący się czasem na 1 000 000 km - jest zwrócony zawsze w kierunku
przeciwnym do Słońca

Np. kometa Halleya

METEOROIDY
Meteoroidy - okruchy skalne mniejsze od planetoid, które poruszają się po
orbitach wokół Słońca

Meteor - wpadające w atmosferę ziemi meteoroidy

Meteoryt - meteoroid, który dotarł do powierzchni ziemi

PLANETOIDY

• Bryły skalne obiegające Słońce o małych rozmiarach i średnicy

mniejszej niż 1000 km
• Większość z nich krąży wokół Słońca pomiędzy orbitami Marsa
i Jowisza
• Ich łączna liczba w naszym Układzie Planetarnym wynosi
zapewne kilka milionów

PLANETY KARŁOWATE

Nie należą do planet, ponieważ sąsiedztwo ich

orbity nie jest oczyszczone z innych obiektów
Księżyc

Naturalny satelita obiegający niektóre planety, planety karłowate lub planetoidę

Największy - Ganimedes

Księżyc - naturalny satelita Ziemi

• brak atmosfery
• powierzchnia - skały bazaltowe pokryte regolitem (rozdrobnioną
zwietrzeliną skalną)
• średni obieg Księżyca wokół Ziemi - 27 dni 7 godzin i 43 minuty
(miesiąc syderyczny)
Powierzchnia księżyca z bliska

Fazy Księżyca
Podczas ruchu obiegowego wokół Ziemi Księżyc jest różnie oświetlony przez Słońce powoduje tą zmianę wyglądu jego
tarczy, dlatego możemy obserwować powtarzające się co cztery tygodnie fazy księżyca

pierwsza kwadra - dostrzegalna jest połowę księżyca

N
pełnia - widoczna jest cała tarcza księżyca
trzecia kwadra - dostrzegalna jest połowa księżyca
nów - tarcza księżyca jest niewidoczna

Zaćmienie Słońca

Obszar cienia • Następuje gdy Księżyc w czasie nowiu

(widoczne zaćmienie całkowite)
↓

znajduje się pomiędzy Ziemią a Słońcem

• Jest wywołane cieniem rzucanym przez
M. Księżyc na Ziemię
·

Księżyc • Czas trwania od kilku sekund do kilku

Ziemia minut
Obszar półcienia
(widoczne zaćmienie częściowe)
Słońce

Zaćmienie Księżyca

Cień
• Następuje gdy Ziemia znajduje się w
jednej linii między Księżycem a Słońcem,
odcina wtedy dopływ promieni słonecznych
Księżyc
na tarczę Księżyca
Ziemia 1 • Czas trwania zależy od drogi jaką
pokonuje Księżyc i może potrwać aż
Słońce półtorej godziny
Półcień
 • To ruch Ziemi wokół Słońca
• Trwa 365 dni 5 h 48 min 46 s
• W czasie ruchu obiegowego oś ziemska jest nachylona pod Ruch przeciwny do
kątem 66°34’ ruchu wskazówek
• W ciągu roku Ziemia przebywa drogę 930 000 000 km zegara
• Średnia prędkość Ziemi wynosi około 30 km/s

Ekliptyka - płaszczyzna w której porusza się ziemia

Moment, w którym Moment, w którym

Ziemia znajduje się aphelium Ziemia jest najbardziej
peryhelium 152 mln km
najbliżej Słońca, tj. 2 147 mln km oddalone od Słońca tj.
stycznia lipiec 5 lipca
styczeń

Następstwa ruchu obiegowego Ziemi

• zmiana drogi widomej wędrówki Słońca nad widnokręgiem

• zmiana wysokości górowania Słońca nad widnokręgiem w różnych szerokościach
geograficznych w ciągu roku (zmiana kąta padania promieni słonecznych)
• występowanie astronomicznych pór roku
• występowanie różnych sfer oświetlenia Ziemi
• zmiana miejsca wschodu i zachodu słońca na widnokręgu
• zmiana długości trwania dnia i nocy (w tym dni i noce polarne)

22 grudnia 22 czerwca
 *

**

23 września 21 marca

0 km/h
50°
• Ruch Ziemi wokół własnej osi z zachodu na wschód
• Pełen obrót trwa 23 h i 56 min - doba gwiazdowa
1000 km/h
• Doba słoneczna - czas między dwoma kolejnymi górowaniami
0° Słońca czyli około 24 h
równik

1667 km/h Różnica trwania poszczególnych astronomicznych pór roku jest

spowodowana różnicą długości drogi Ziemi dookoła Słońca
 Prędkość kątowa Prędkość liniowa

• jest stała dla wszystkich punktów na • jest zmienna

powierzchni Ziemi, ponieważ Ziemia • zależy od położenia punktów na określonej
obraca się o 360° w czasie 24 h (15° szerokości geograficznej
co 1 h) • największa wartość - równik
• maleje w miarę zbliżania się do biegunów

Następstwa ruchu obiegowego Ziemi

• pozorna wędrówka Słońca i innych ciał niebieskich po sklepieniu niebieskim

• zjawisko dnia i nocy (dobowy rytm życia roślin i zwierząt, rachubę czasu na Ziemi)
• spłaszczenie Ziemi przy biegunach
• odchylenie poruszających się swobodnie ciał na skutek działania siły Coriolisa

Powoduje odchylenie ciał na półkuli północnej w prawo a na półkuli południowej w lewo

Wynika z różnic prędkości liniowych punktów leżących na różnych szerokościach geograficznych

Wypływa na:
• kierunek wiania wiatrów (pasatów)
• odchylenie kierunku prądów morskich
• mocniejsze podcinanie brzegów rzek (prawych na półkuli północnej ile wy na półkuli południowej)

Wyróżniamy pięć stref oświetlenia ziemi

• Występowanie dni i nocy

polarnych
• W tej strefie Słońce nigdy
nie góruje w zenicie
• Słońce góruje tutaj tylko
na zwrotnikach raz w
roku
• Wysokość górowania
• Na równiku dzień i noc
Słońca zmniejsza się w
&

trwają po 12 h
1. Strefa okołobiegunowa kierunku zwrotników
• Na zwrotnikach Słońce
2. Strefa umiarkowana
góruje w zenicie tylko
3. Strefa międzyzwrotnikowa
raz (w najdłuższym dniu
w roku)
 Wyróżniamy:
• czas słoneczny
• strefowy
• urzędowy i sezonowy

CZAS STREFOWY

• 24 strefy czasowe (zmieniają się co 15°)

• w każdej strefie jest taki sam czas strefowy
• południk 0° jest środkiem pierwszej strefy (tzw. strefy czasu uniwersalnego UTC)
• w kolejnych strefach czas różni się o godzinę (15° - 1 h)

CZAS URZĘDOWY I SEZONOWY

• czas urzędowy to umowny czas obowiązujący w danym kraju w przypadku gdy kraj leży więcej niż
jednej strefie czasowej

Polska leży w dwóch strefach czasowych:

• strefie czasu środkowoeuropejskiego CZAS
• strefie czasu wschodnioeuropejskiego ŚRODKOWOEUROPEJSKI
CZAS
CZAS ZIMOWY WSCHODNIOEUROPEJSKI

CZAS LETNI
W Polsce obowiązuje czas ze strefy +1h +2h

środkowoeuropejskiej (UTC + 1h)

 południk 180°
1

Umowna linia przebiegająca wzdłuż południka 180°

Przekraczając linię zmiany daty: półkula wschodnia 20 luty 19 luty półkula zachodnia
• z zachodu na wschód należy dodać jedną dobę (tracimy jeden dzień) Azja Ameryka

• z wschodu na zachód należy odjąć jedną dobę (zyskujemy jeden

dzień)

To było na maturze

W którym z punktów zaznaczonych na W którym z punktów zaznaczonych na mapie

mapie Słońce wschodzi najwcześniej ? 22 grudnia dzień jest najdłuższy ?

Odp. F

ii
Odp. A

i.
22 grudnia Słońce góruje w
Im dalej punkt wysunięty zenicie na Zwrotniku
jest na wschód tym Koziorożca, dlatego im
słońce wschodzi wcześniej punkt znajduje się bliżej
Zwrotnika Koziorożca tym
dzień będzie dłuższy

W którym z punktów zaznaczonych na W którym miejscu zaznaczonym na mapie 22

mapie Słońce zachodzi najpóźniej ? czerwca dzień jest najdłuższy ?

Odp. I Odp. K
-

Im dalej punkt wysunięty 22 czerwca na biegunie

jest na zachód tym Słońce północnym jest dzień polarny,
dlatego im punkt znajduje się
zachodzi tam później
bliżej bieguna północnego tym
·
dzień jest dłuższy

To było na maturze