See discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.

net/publication/316880236

Dochody gospodarstw rolnych

Book · February 2017

CITATION READS

1 593

4 authors, including:

Piotr Gołasa Aleksandra Chlebicka

Warsaw University of Life Sciences - SGGW Warsaw University of Life Sciences - SGGW
80 PUBLICATIONS 127 CITATIONS 16 PUBLICATIONS 110 CITATIONS

SEE PROFILE SEE PROFILE

Przemysław Litwiniuk
Warsaw University of Life Sciences - SGGW
24 PUBLICATIONS 28 CITATIONS

SEE PROFILE

All content following this page was uploaded by Piotr Gołasa on 12 May 2017.

The user has requested enhancement of the downloaded file.

Dochody gospodarstw rolnych

Prof. dr hab. Marian Podstawka

Katedra Finansów
SGGW w Warszawie

Dr Aleksandra Chlebicka
Katedra Ekonomiki i Organizacji Przedsiębiorstw
SGGW w Warszawie

Dr Piotr Gołasa
Katedra Finansów
SGGW w Warszawie

Dr Przemysław Litwiniuk
Katedra Finansów
SGGW w Warszawie

1
Spis treści
Wstęp....................................................................................................................................................... 4
Rozdział 1. Znaczenie dochodów w rolnictwie i metody ich pomiarów................................................. 8
1.1. Rys historyczny ............................................................................................................................ 8
1.2. Metody pomiaru dochodów rolniczych ...................................................................................... 10
1.2.1. Metoda tradycyjna ............................................................................................................... 10
1.2.2. Metody stosowane w instytucjach centralnych ................................................................... 12
1.2.3. Metodyka obliczania dochodów gospodarstw rolnych według FADN ............................... 13
1.2.4. Obliczanie dochodów według metodyki Głównego Urzędu Statystycznego ...................... 22
1.3. Dochody rolnicze a kwestie podatkowe ................................................................................ 25
1.3.1. Opodatkowanie dochodu rolniczego ............................................................................. 25
1.3.2. Amortyzacja .................................................................................................................. 27
1.3.3. Dochody rolnicze a VAT............................................................................................... 28
1.4. Rola dochodów ...................................................................................................................... 29
1.5. Nierówności dochodowe w rolnictwie i zmienność dochodów ............................................ 31
1.6. Zjawisko przepływów międzygałęziowych .......................................................................... 32
Rozdział 2. Dochody rolnicze w Polsce w 2014 r. i kształtujące je czynniki ....................................... 34
2.1. Produkcyjno-ekonomiczna sytuacja w rolnictwie w 2014 r....................................................... 34
2.2. Dochody rolników i mieszkańców wsi w Polsce na tle pozostałych grup społeczno-
zawodowych ...................................................................................................................................... 39
2.3. Dochody rolników a subwencje ze środków publicznych.......................................................... 41
2.4. Dochód rolniczy w Polsce na tle UE .......................................................................................... 44
Rozdział 3. Wyniki produkcyjno-ekonomiczne gospodarstw rolnych w 2014 r. w świetle wyników
badań własnych ..................................................................................................................................... 49
3.1. Charakterystyka badanych gospodarstw .................................................................................... 49
3.2. Wyniki produkcyjne i ekonomiczne w badanych gospodarstwach ............................................ 56
3.2.1. Produkcja ogółem ................................................................................................................ 56
3.2.2. Zużycie pośrednie w badanych gospodarstwach ................................................................. 58
3.2.3. Koszty w relacji do powierzchni gospodarstwa .................................................................. 67
3.2.4. Dopłaty, podatki i opłaty ..................................................................................................... 72
3.3. Dochody badanych gospodarstw ................................................................................................ 77
3.3.1. Wartość dodana brutto......................................................................................................... 77
3.3.2. Wartość dodana netto .......................................................................................................... 79
3.3.3. Dochód rolniczy .................................................................................................................. 81
Rozdział 4. Dochody gospodarstw sadowniczych w 2014 r. ................................................................ 85

2
 4.1. Sytuacja w branży ogrodniczej (ze szczególnym uwzględnieniem sadownictwa) w Polsce w
2014 r................................................................................................................................................. 85
4.2. Charakterystyka badanych gospodarstw sadowniczych ............................................................. 90
4.3. Wyniki ekonomiczne w badanych gospodarstwach sadowniczych na tle FADN ...................... 92
Rozdział 5. Opodatkowanie badanych gospodarstw rolnych i propozycje jego zmian ........................ 97
5.1 Konstrukcja podatku rolnego ...................................................................................................... 97
5.2 Wyniki badań ............................................................................................................................ 101
Rozdział 6. Opinie rolników w zakresie ich sytuacji dochodowej i możliwości rozwoju .................. 104
6.1. Sytuacja ekonomiczna gospodarstwa rolnego .............................................................................. 104
6.2. Działania państwa w zakresie wyrównywania sytuacji dochodowej gospodarstw rolnych ..... 106
6.3. Dochody z działalności pozarolniczej ...................................................................................... 112
Podsumowanie .................................................................................................................................... 114
Bibliografia.......................................................................................................................................... 121
Aneks ................................................................................................................................................... 125

3
Wstęp
Z problematyką dochodów ludności pracującej w rolnictwie wiąże się najistotniejsze
zagadnienie kwestii agrarnej, czyli dysparytet dochodowy tej ludności względem ludności
zatrudnionej poza rolnictwem. Jest wiele przyczyn to powodujących. Można wyróżnić wśród
nich grupę czynników ekonomicznych, produkcyjnych i społecznych. Jeśli chodzi o grupę
przyczyn ekonomicznych, to za najważniejsze należy przyjąć te, które wiążą się z
rozdrobnieniem gospodarstw rolnych, jeśli chodzi o powierzchnię i wolumen produkcji oraz
jej ceny. Rolnicy funkcjonują na rynku produktów rolnych i na rynku środków produkcji. Są
to rynki prawie doskonałe, na których jest wielu oferujących ten sam produkt rolny i wielu
kupujących te same środki do produkcji rolnej. W takich warunkach dochodzi do
niedowartościowania produktów rolnych i do przewartościowania środków produkcji. W
rezultacie pośrednicy i przetwórcy produktów rolnych realizują dodatkową nadwyżkę
finansową, która tworzona jest w rolnictwie. Tym samym dochodzi do malejącego udziału
ceny produktu rolnego w cenie finalnego produktu żywnościowego. Wszystko to sprawia, że
w takich warunkach następuje relatywne obniżanie się dochodów ludności rolniczej. Oprócz
tego rolnictwo jest dostarczycielem wielu różnych dóbr publicznych w tym zachowania
dobrostanu środowiska naturalnego. Dobra te nie są konkurencyjne wobec produkcji
żywności. Nie są wycenione przez rynek. Stąd rolnictwo za ich dostarczanie nie jest
ekwiwalentnie wynagradzane. Jedynie poprzez system interwencji władz publicznych
otrzymuje pewną rekompensatę z tego tytułu.1
Do przyczyn produkcyjnych wpływających na dysparytet dochodowy ludności
rolniczej zaliczyć należy jej relatywnie większą wrażliwość na warunki pogodowo-
klimatyczne i na zróżnicowanie jakościowe ziemi uprawnej. Produkcja rolna ma charakter
procesów biologiczno-przyrodniczych, których nie można przerwać i spowodować ich
zaprzestania w sytuacji pogarszającej się koniunktury rynkowej. Oprócz tego produkcja ta
charakteryzuje się długim cyklem produkcji, zwłaszcza dotyczy to produkcji zwierzęcej.
Sprawia to, że jest ona szczególnie narażona na zmieniające się niekorzystne warunki
rynkowe. Dodatkowo zmiana kierunku produkcji uzależniona jest od warunków glebowych,
które są raczej niezmienne, od budynków, maszyn, sprzętu i wiedzy produkcyjnej rolnika.
Czynniki te sprawiają, że rolnicy uprawiając bardziej urodzajną ziemię, korzystniej
ekonomicznie położoną realizują korzyści w postaci renty różniczkowej I, w stosunku do
tych, którzy wykorzystują ziemię marginalną pod tymi względami. Ta przyczyna kwestii

1
B. Czyżewski, A. Mrówczyńska-Kamińska, Przepływy międzygałęziowe i podział rent w sektorze rolno-
żywnościowym w Polsce w latach 1995-2005, Ekonomista 2011, nr 2.

4
agrarnej prowadzi do dysparytetu dochodowego wśród samej ludności rolniczej. W tym
przypadku ogromną rolę spełnia polityka podatkowa w rolnictwie, której zadaniem winno być
niwelowanie wpływu renty różniczkowej I na sytuację dochodową rolników. Aktualnie w
Polsce rolnicy nie są obligatoryjnie obciążeni podatkiem dochodowym. Coraz częściej
pojawiają się jednak pomysły, aby to zmienić i rolników objąć powszechnym systemem
podatku dochodowego. Dochód rolniczy, jako podstawa wymiaru podatku jest tą kategorią,
która także dyskontuje wpływ renty różniczkowej I na jego wielkość. Warto zwrócić uwagę
na problemy, które będą towarzyszyć tej koncepcji w warunkach rolnictwa polskiego.
Głównym z nich będzie kwestia obliczenia dochodów gospodarstw rolnych w Polsce.
Wiadomym jest, że gospodarstwa te są zróżnicowane pod względem powierzchni, kierunków
produkcji, wyposażenia w majątek, czy kwalifikacji ich właścicieli. Prawdopodobnie nie
wszyscy będą w stanie sami obliczyć dochody. Pojawia się problem, kto ma to zrobić. Idąc
dalej, kolejnym problemem będzie amortyzacja, jako koszt uzyskania dochodów. Chodzi tu o
ustalenie, co jest środkiem trwałym w rolnictwie, a co nim nie jest. Czy środkiem trwałym
jest stado podstawowe, plantacja wieloletnia, nowe odmiany itp. Problemem z tego obszaru
będzie ustalenie wartości początkowej i bieżącej środków trwałych funkcjonujących w
gospodarstwach rolnych. Kto ma się tego podjąć. Czy powierzyć to rolnikom, co jest
ryzykowne, a czasami niewykonalne. Czy wyceny tej mają dokonać rzeczoznawcy. Jeżeli tak,
to pojawiają się koszty. Kto je pokryje. Kolejne problemy wiązać się będą z rozdzieleniem
kosztów energii, wody, ogrzewania itp. na gospodarstwa domowe i gospodarstwa rolne.
Mogą wystąpić trudności związane z zatrudnieniem członków rodziny rolnika. Chodzi o to,
czy rolnik będzie mógł zatrudnić małżonka, domownika jeśli gospodarstwo jest ich wspólnotą
majątkową. W kolejności należałoby ustalić metodę i poziom stawek amortyzacji majątku
trwałego gospodarstw rolnych. Ważnym będzie podjęcie decyzji dotyczącej opodatkowania
dopłat bezpośrednich, dopłat inwestycyjnych, które rolnicy otrzymują w ramach Wspólnej
Polityki Rolnej Unii Europejskiej. Niezmiernie istotnym będzie przyjęcie stawek podatku
dochodowego i podjęcie decyzji czy będą to stawki takie jak w podatku PIT czy
preferencyjne. Są to tylko niektóre problemy związane z ustaleniem kosztów, które mają
wpływ na poziom dochodów gospodarstw rolnych. Tak jak wspomniano, dochód z
gospodarstwa rolnego jest kategorią syntetyczną i sprawiedliwą, jako podstawa
opodatkowania. Wprowadzenie podatku od dochodów z gospodarstw rolnych może
spowodować wzrost poziomu kwalifikacji ekonomicznych rolników, co byłoby wartością
dodaną tego przedsięwzięcia. Dochody gospodarstw rolnych mogłyby stanowić lepsze niż
dotychczas kryterium wejścia do ubezpieczenia społecznego KRUS. Przyjęcie pewnego

5
poziomu dochodu na osobę, jako warunku ubezpieczenia w KRUS, mogłoby zapewnić
rzetelne ich liczenie. Byłoby to w interesie samych rolników.
Jeśli chodzi o grupę czynników społecznych determinujących istnienie dysparytetu
dochodowego ludności rolniczej, to można wśród nich wyróżnić te, które wynikają z braku
społecznego szacunku do żywności i do jej producentów, zwłaszcza do tych, którzy
produkują surowce żywnościowe. Wśród społeczeństwa występuje przekonanie, że żywność
to swego rodzaju dar przyrody, ziemi, środowiska i innych „darmowych czynników”. Wobec
tego winna ona być powszechnie dostępna i raczej tania.
Problematyka dochodów ludności rolniczej jest złożona. Jak wspomniano, ich
wielkość zależy nie tylko od wolumenu wytworzonej produkcji, ale także od jej ceny, cen
środków produkcji, od wielkości dotacji publicznych i poziomu opodatkowania. Dochody
rolnicze są nie tylko skutkiem, ale i przyczyną wielu zjawisk w rolnictwie. Wynika to z faktu,
że dzielą się one na spożycie i akumulację. Zarówno jedna jak i druga ich cześć podziałowa są
ważne. Akumulacja decyduje o możliwościach inwestowania, o rozwoju, o wydajności pracy,
o konkurencyjności. Z punktu widzenia polityki rolnej winna być ona wspierana chociażby
przez ulgi inwestycyjne w opodatkowaniu gospodarstw rolnych. Nie bez znaczenia jest także
druga część podziału dochodów gospodarstw rolnych, czyli ta, która determinuje poziom
spożycia i warunki funkcjonowania rodzin rolników. Poziom spożycia rodzin rolników
decyduje o atrakcyjności tego zawodu. Decyduje o tym, czy w rolnictwie będzie mieć miejsce
wymiana pokoleń, czy będzie następować starzenie się ludności pracującej w gospodarstwach
rolnych.
W Polsce informacje o dochodach ludności posiadającej gospodarstwa rolne w
zasadzie pochodzą z badań prowadzonych przez GUS i przez Instytut Ekonomiki Rolnictwa i
Gospodarki Żywnościowej – Państwowy Instytut Badawczy w Warszawie. Dodatkowo mogą
pojawić się tego rodzaju dane, jako wyniki badań pracowników naukowych uczelni lub
innych instytutów badawczych. Z danych GUS wynika, że w 2013 r. w Polsce utrzymywało
się duże zróżnicowanie przeciętnych miesięcznych dochodów wśród poszczególnych grup
społeczno-zawodowych.2 Najwyższy przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny miał
miejsce wśród gospodarstw domowych osób pracujących na własny rachunek, poza
gospodarstwem rolnym. Wynosił on 1581 zł. i był wyższy o 21,7% od średniego dochodu w
gospodarstwach domowych ogółem. Najniższym przeciętnym dochodem rozporządzalnym na
osobę dysponowały gospodarstwa domowe rolników. Poziom tego dochodu w tym roku

2
GUS, Budżety gospodarstw domowych w 2013 r. Warszawa 2014.

6
wynosił 1156 zł. Był on o 11% niższy od średniej gospodarstw domowych ogółem. Jeszcze
gorszą sytuację odnotowujemy po stronie wydatków. W 2015 r. gospodarstwa domowe
rolników wydały miesięcznie 785 zł na osobę i było to o 26,1% mniej niż średnia we
wszystkich gospodarstwach domowych.
Jeśli chodzi o wyniki badań IERiGŻ-PIB, to obrazują one ponad 700 tys. gospodarstw
rolnych, jednakże dane te pochodzą z ponad 11 tys. gospodarstw respondentów.3 Z danych
tego Instytutu wynika, że 2013 r. przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny na 1 osobę w
gospodarstwach domowych rolników wynosił 1305,88 zł i był tylko o niecałe 7% niższy niż
w gospodarstwach domowych ogółem. W tych ostatnich wartość tego dochodu wynosiła
1399,07 zł. Pracujący na własny rachunek uzyskali 1581,05 zł na 1 osobę, co w stosunku do
rolników, stanowi 21% więcej. W stosunku do miesięcznego dochodu rozporządzalnego
ogółem osoby te osiągnęły tylko o 7% wyższy poziom dochodów.
Przedstawione wyniki badań GUS i IERiGŻ różnią się. W tej sytuacji Autorzy
prezentowanego opracowania postanowili ukazać sytuację dochodową gospodarstw rolnych
w 2013 r. na podstawie badań ankietowych, które zostały przeprowadzone przy okazji
szkoleń rolników dotyczących rachunkowości rolnej.4 Zamierzeniem naszym jest także ocena
stopnia opodatkowania podatkiem rolnym dochodów badanych gospodarstw . W opracowaniu
przedstawiono również stopień obciążenia wszystkimi podatkami dochodów rolniczych
ankietowanych gospodarstw rolnych. Wyniki tych badań mogą być uwzględnione w procesie
wprowadzania podatku dochodowego w rolnictwie.

3
Sytuacja dochodowa i opłacalność produkcji w rolnictwie polskim w 2014 r. na tle lat poprzednich IERiGŻ-
PIB, Warszawa 2014, s.29
4
Zarządzanie gospodarstwem rolnym ze szczególnym uwzględnieniem korzyści z prowadzenia rachunkowości
rolniczej w gospodarstwie rolnym. Projekt realizowany przez Związek Zawodowy Centrum Narodowe Młodych
Rolników i Fundację FAPA w województwach lubelskim, łódzkim, mazowieckim, podlaskim, śląskim i
świętokrzyskim.

7
Podsumowanie
Najważniejszy problem kwestii agrarnej wiąże się z dysparytetem dochodów ludności
rolniczej, względem dochodów ludności zatrudnionej poza rolnictwem. Występuje wiele
przyczyn to powodujących. Wśród nich można wyodrębnić grupę czynników
ekonomicznych, produkcyjnych, społecznych. Jeżeli chodzi o czynniki ekonomiczne, to za
najważniejsze wśród nich należy przyjąć: rozdrobnienie gospodarstw rolnych, niski poziom
produkcji i niekorzystne dla rolników relacje cen rolnych. Czynniki te ujawniają swoją siłę,
ponieważ rolnicy funkcjonują na rynkach prawie doskonałych, jeżeli chodzi o sprzedaż
produktów rolnych i zakup środków do produkcji. W warunkach doskonale funkcjonujących
tych rynków dochodzi do niedowartościowania produktów rolnych i przewartościowania
środków produkcji. W rezultacie pośrednicy realizują dodatkową nadwyżkę finansową, która
wytworzona jest w rolnictwie. W tych warunkach, biorąc pod uwagę tak małą produkcje
rozdrobnionych gospodarstw rolnych, dochodzi do systematycznego obniżania się dochodów
ludności rolniczej względem dochodów osób pracujących poza rolnictwem. Dodatkowo
sytuację dochodową rolnictwa pogarsza fakt, iż dostarcza ono nieodpłatnie dóbr publicznych
w postaci zachowania dobrego stanu środowiska naturalnego.

Przyczyny produkcyjne, współdecydujące o dysparytecie dochodowym ludności

rolniczej, są pochodnymi relatywnie największej wrażliwości produkcji rolniczej na warunki
pogodowo-klimatyczne oraz wynikają z ograniczeń biologiczno-przyrodniczych. Dodatkowo
produkcja rolnicza charakteryzuje się długim cyklem produkcyjnym, zwłaszcza dotyczy to
produkcji zwierzęcej. Jest ona szczególnie wrażliwa na zmianę warunków rynkowych.
Generalnie zmiana kierunku produkcji rolniczej, uzależniona jest od warunków glebowych,
oraz wyposażenia gospodarstw w maszyny, sprzęt i od wiedzy produkcyjnej rolnika. Brak
mobilności ziemi i jej zróżnicowanie jakościowe sprawiają, że rolnicy w pierwszej kolejności
uprawiają bardziej urodzajne ziemie i korzystniej ekonomicznie położone. Realizują oni
korzyści w postaci renty różniczkowej I. Ta przyczyna kwestii agrarnej powoduje
zróżnicowanie dochodowe wśród samej ludności rolniczej. Ograniczenie wpływu renty
różniczkowej I na wyniki gospodarowania w rolnictwie jest zadaniem dla polityki
podatkowej. Aktualnie w polskim rolnictwie do tego celu wykorzystywane są elementy
konstrukcyjne podatku rolnego. Coraz częściej pojawiają się głosy, aby opodatkować
rolników podatkiem dochodowym. Dochód rolniczy jest kategorią, która także dyskontuje
rentę różniczkową I i stanowiłaby obiektywną podstawę wymiaru podatku, uwzględniająca
zdolność podatkową podatników. Jednakże, aby mogło do tego dojść w praktyce, wcześniej

114
należy dokonać pomiaru dochodów w rolnictwie. W przypadku rolnictwa polskiego będą z
tym problemy metodyczne, które mogą wynikać chociażby z wyceny majątku trwałego, z
obliczenia jego amortyzacji itp. Opracowanie to miało między innymi na celu
zaprezentowanie problematyki liczenia dochodów gospodarstw rolnych, porównanie ich z
wynikami gospodarstw GUS i FADN i wykorzystanie ich, jako podstawy podatku
dochodowego.

Jeśli chodzi o grupę czynników społecznych mających wpływ na istnienie dysparytetu

dochodowego ludności rolniczej, to wśród nich najważniejsze są te, które wynikają z braku
społecznego szacunku do produkcji i konsumpcji żywności. W społeczeństwie występuje
przekonanie, że żywność jest swego rodzaju darem przyrody, ziemi i środowiska i innych
tzw. „darmowych czynników”. W tej sytuacji winna być ona powszechnie dostępna i raczej
tania

Wracając do problematyki dochodów gospodarstw rolnych, należy wskazać na ich

wieloaspektowy charakter. Jeden z nich wiąże się ze sposobem ich liczenia w tradycyjnej
„szkole” polskiej ekonomiki rolnictwa, stosowane były dwie metody: „od ogółu do
szczegółu” i „od szczegółu do ogółu”. Według pierwszej punktem wyjścia było obliczenie
produkcji globalnej i zużycia wewnętrznego. Była to metoda rzadko stosowana ze względu na
ogromną pracochłonność i trudności związane z wyceną obrotu wewnętrznego. Druga zaś
wykorzystywana była częściej, ponieważ pomijała te kwestie. Jej istotą było obliczanie
produkcji końcowej brutto poprzez sumę produkcji towarowej, spożycia naturalnego i różnicy
zapasów.

Wraz z członkostwem Polski z UE, począwszy od 2004 roku obowiązuje w naszym

kraju system liczenia dochodów gospodarstw rolnych FADN (Farm Acoutancy Data
Network). Wdrożeniem metody FADN i jej stosowaniem zajmuje się Instytut Ekonomiki
Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej – Państwowy Instytut Badawczy. Instytut ten
prowadzi badania nad dochodami gospodarstw rolnych na próbie ok. 11 tys. gospodarstw
rolnych. Próba ta nie jest w pełni reprezentatywna dla wszystkich gospodarstw, ponieważ
obejmuje gospodarstwa towarowe. Jeżeli chodzi o samą metodę obliczania dochodu
gospodarstw rolnych według FADN, istotą jej jest wyliczenie produkcji ogółem. W jej skład
wchodzi produkcja zwierzęca, roślinna i pozostała. Generalnie w celu ustalenia produkcji
ogółem uwzględnia się (wraz ze znakami + lub -) różnicę zapasów, zużycie wewnętrzne,
przekazanie produktów do gospodarstwa domowego oraz sprzedaż. Następnie od obliczonej

115
produkcji ogółem odejmuje się zużycie pośrednie wraz z saldem dopłat i podatków i
otrzymuje wartość dodana brutto. Jeżeli chodzi o zużycie pośrednie, to w jego skład wchodzą
koszty bezpośrednie takie jak: nasiona, sadzonki, środki ochrony roślin, nawozy, pasze, usługi
weterynaryjne, materiały ochronne oraz koszt ogólnogospodarcze, takie jak: koszty
utrzymania maszyn, budynków, energia, paliwa, koszty pracy, wynajmu maszyn, opłaty,
podatki, ubezpieczenia. Kolejną kategorią prowadzącą do obliczenia dochodów z
gospodarstwa rolnego jest wartość dodana netto. Kategoria ta powstaje poprzez
pomniejszenie wartości dodanej brutto o amortyzację. Następnie należy ustalić koszty
czynników zewnętrznych, w skład których wchodzą wynagrodzenia wraz z pochodnymi oraz
czynsze odsetki. Odejmując od wartości dochodu netto koszty czynników zewnętrznych
otrzymujemy kategorię dochodów z rodzinnego gospodarstwa rolnego.

Kolejnym aspektem dochodów gospodarstw rolnych jest ich rola produkcyjna i

socjalna rola. Produkcyjna rola dochodów gospodarstw rolnych wynika z faktu, iż cześć ich
rolnicy przeznaczają na zakup środków do produkcji, na unowocześnienie gospodarstw. Ta
rola dochodów gospodarstw rolnych sprawia, że decydują one o efektywności produkcji, o
konkurencyjności naszych gospodarstw rolnych, względem innych. Z kolei socjalna rola
dochodów gospodarstw rolnych decyduje o wielkości konsumpcji i warunkach życia rodzin
rolniczych. Jest czynnikiem decydującym o zmianie pokoleń w rolnictwie, a ta jak wiadomo
wiąże się z innowacjami i postępem. Dochody polskich gospodarstw rolnych są ważnym
problemem z punktu widzenia konkurencyjności naszego rolnictwa na tle rolnictwa innych
państw Unii Europejskiej. Polskie rolnictwo w 2014 r. posiadało ok. 8% zasobów ziemi i ok.
20% nakładów pracy i ok. 5% zasobów kapitałowych rolnictwa UE. Charakteryzuje się ono
dużą ilością osób w nim pracujących (łącznie ok. 19,5% wszystkich zasobów pracy). W UE
odsetek pracujących w rolnictwie jest niższy i wynosi ok 5,6%. Polskie rolnictwo odznacza
się największym w UE rozdrobnieniem. W 2014 r. średnia powierzchnia gospodarstwa
wynosiła 10,3 ha użytków rolnych. Jednakże gospodarstw do 5 ha użytków rolnych jest ok.
50%. Polska pomimo niekorzystnej struktury agrarnej oraz gorszej w porównaniu z innymi
krajami członkowskimi jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej, jest znaczącym
producentem produktów rolnych w Europie. W 2014 r. polskie gospodarstwa rolne
wytworzyły produkcję według cen bieżących w wysokości 106 mld zł. W rankingu
europejskich producentów rolnych dało to siódmą pozycję za Francją, Niemcami, Włochami,
Hiszpanią, Wielką Brytanią, Holandią. Warto odnotować, że w 2014 r. pomimo
dekoniunktury na światowych rynkach, udział eksportu rolno-spożywczego wynosił 12,7%

116
eksportu ogółem i był wyższy o 3,4% w stosunku do 2007 r. W 2014 r. eksport produktów
rolno-spożywczych ukształtował się na poziomie prawie 22 mld zł. Import wynosił 15 mld zł,
zatem odnotowaliśmy w 2014 r. dodatnie saldo w obrotach, które wynosiło 7 mld zł.
Jednakże dochody rolników na tle pozostałych grup społeczno-zawodowych wykazują
dysparytet. W 2014 r. według GUS dochód rozporządzalny na osobę miesięcznie w miejskich
gospodarstwach domowych osiągnął poziom 1516 zł (w 2013 r. 1453 zł), natomiast wśród
rolników – 1051 zł. Przewaga tego pierwszego nad drugim wynosiła 42% (wobec 37% w
2013 r,). W 2014 r. dochód rozporządzalny gospodarstw domowych rolników stanowił 61%
średniej wszystkich gospodarstw domowych. Warto podkreślić, że relatywnie niższe dochody
gospodarstw domowych rolników uwzględniają subwencje pochodzące ze środków unijnych.
Według danych Eurostatu udział w dochodach gospodarstw rolnych dopłat i subwencji
pochodzących ze środków Wspólnej Polityki Rolnej w latach 2013, 2014 wynosił
odpowiednio 45,6% i 49,3%. W 2014 średni udział łącznych dotacji w dochodach rolniczych
w latach w krajach UE wynosił 33%.

Oceny sytuacji dochodowej gospodarstw rolnych, w 2014 r. dokonano na podstawie

badań ankietowych, które przeprowadzono w ramach szkoleń dla rolników z rachunkowości
rolnej organizowanych przez FAPA75. Badaniami objęto 571 gospodarstw rolnych
zlokalizowanych w czterech województwach: łódzkim, mazowieckim, lubelskim i podlaskim.
Dochody gospodarstw rolnych obliczono według metody FADN i porównano je z wynikami
gospodarstw prowadzących rachunkowość rolną dla IERGiŹ-PIB w makro rejonie Mazowsze
i Podlasie. Odrębną grupę stanowiły gospodarstwa sadownicze z rejonu grójeckiego. Takich
gospodarstw było 110. Średnia powierzchnia badanych gospodarstw w województwie
łódzkim wynosiła 21 ha, w województwie podlaskim 31,8 ha, w województwie podlaskim
22,1 ha, w województwie mazowieckim 24,8 ha użytków rolnych. Średnia powierzchnia
wszystkich badanych gospodarstw wynosiła 25 ha użytków rolnych, przy prawie 16 ha
gospodarstw reprezentujących próbę gospodarstw FADN z makroregionu Mazowsze i
Podlasie. Badane gospodarstwa dysponowały o 36% większą powierzchnią wobec
gospodarstw FADN. Wśród badanych gospodarstw wartość produkcji ogółem w 2014 roku
wyniosła 185,8 tys. zł. Dla porównania gospodarstwa FADN, z Makroregionu Mazowsze i
Podlasie uzyskały w tym samym roku, wartość tej produkcji równą 101 tys. zł i była ona

75
Projekt pt. „Szkolenia z zakresu zarządzania gospodarstwem rolnym, ze szczególnym uwzględnieniem
korzyści z prowadzenia rachunkowości w gospodarstwie” w województwie lubelskim, łódzkim, mazowieckim,
podlaskim, śląskim i świętokrzyskim. Dofinansowanie ze środków UE w ramach działania 111 „Szkolenia dla
osób zatrudnionych w rolnictwie i leśnictwie”, Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013.

117
niższa o 46% w stosunku do gospodarstw badanych. Średnią wartość zużycia pośredniego w
badanych gospodarstwach odnotowano na poziomie 102,8 tys. zł. Dla porównania wartość
zużycia pośredniego w gospodarstwach FADN Makroregionu Mazowsze i Podlasie wynosiła
66,6 tys. zł. Wartość dodana brutto wahała się w badanych gospodarstwach od 70 tys. zł do
ponad 1 mln zł., wobec średniej wynoszącej 107 tys. zł. W przeliczeniu na 1 ha powierzchni,
wartość dodana brutto kształtowała się na poziomie od 5,8 tys. zł do 50 tys. zł, wobec średniej
wynoszącej 4,4 tys. zł. Gospodarstwa FADN z Makroregionu Mazowsze i Podlasie osiągnęły
gorsze wyniki, jeżeli chodzi o ich wartość dodaną brutto. W 2014 r. w przeliczeniu na
gospodarstwo osiągnęły one kwotę 59 tys. zł. Jeżeli chodzi o kolejną kategorię wynikową,
jaką jest wartość dodana netto, to badane gospodarstwa szkoleniowe uzyskały jej wartość od
ok. – 362 tys. zł do 817 tys. zł, wobec średniej 62 tys. zł. W przeliczeniu na 1 ha powierzchni
badane gospodarstwa uzyskały wartość tej kategorii w przedziale od ok. -25 tys. zł do 48 tys.
zł., wobec średniej wynoszącej 2 tys. zł. Według danych FADN za 2014 r. gospodarstwa
prowadzące rachunkowość rolną w makroregionie Mazowsze i Podlasie uzyskały wartość
dodaną netto na poziomie 36 tys. zł. W przypadku najważniejszej kategorii wynikowej, jaka
jest dochód rolniczy z rodzinnego gospodarstwa rolnego, to badane gospodarstwa
szkoleniowe osiągnęły w 2014 r. jego wartość w granicach id -362 tys. zł do 817 tys., zł
wobec średniej wynoszącej 61 tys. zł. W przeliczeniu na jednostkę powierzchni dochód
rolniczy w tych gospodarstwach wynosił od -25 tys. zł do 39,5 tys. zł na 1 ha. Dochód
rolniczy w przeliczeniu na 1 osobę kształtował się w granicach od -150 tys. zł do 397 tys. zł,
wobec średniej wynoszącej 26,3 tys. zł. Jeżeli chodzi o gospodarstwa FADN, to w 2014 r.
uzyskały one w Makroregionie Mazowsze i Podlasie dochód rolniczy na poziomie 36 tys. zł,
czyli niższy o 41% w stosunku do gospodarstw badanych. W przeliczeniu na osobę pracującą
w gospodarstwie FADN uzyskały dochód rolniczy w wysokości 20 tys. zł.

Wśród badanych gospodarstw szkoleniowych wyróżniono grupę gospodarstw

sadowniczych. Ich wyniki ekonomiczne porównano z gospodarstwami FADN prowadzącymi
uprawy trwałe. Produkcja ogółem, zużycie pośrednie oraz saldo dopłat, podatków i opłat w
obu grupach gospodarstw było podobne. Stąd wartość dodana brutto wśród obu grup była
prawie identyczna i wynosiła ok. 66 tys. zł na gospodarstwo. Jednakże ze względu na wyższe
koszty amortyzacji w gospodarstwach szkoleniowych, uzyskana przez nie wartość dodana
netto była trzy krotnie niższa niż w przypadku gospodarstw FADN. Po uwzględnieniu
kosztów czynników zewnętrznych w postaci najmu, oraz salda dopłat inwestycyjnych,

118
przeciętny dochód rolniczy w gospodarstwach szkoleniowych był tylko o 13% niższy niż w
gospodarstwach FADN i wynosił ok 14,9 tys. zł.

W końcowej części opracowania wykorzystując wyniki w zakresie dochodów

badanych gospodarstw dokonano praktycznej oceny aktualnie istniejącego podatku rolnego.
Badane gospodarstwa szkoleniowe zostały podzielone na okręgi podatkowe i ustalono w nich
obciążenia podatkowe dochodów rolniczych, które zawierały dopłaty unijne. Gospodarstwa
zaliczone do I okręgu podatkowego mają relatywnie najwyższy poziom obciążeń dochodów
podatkiem rolnym. Kształtował się on na poziomie -6,01%. Dochody gospodarstw
zaliczonych do II okręgi podatkowego są obciążone w wysokości 3,45% podatkiem rolnym. Z
kolei wśród gospodarstw funkcjonujących w III okręgu podatkowym obciążenie to wynosi
2,99% a w gospodarstwach IV okręgu kształtuje się na poziomie 1,91%. Wyniki te wskazują
poza okręgiem I, że system opodatkowania rolnictwa w Polsce skorelowany jest z poziomem
renty różniczkowej I i ją ogranicza.

W celu dokonania oceny niwelowania przez podatek rolny wpływu renty

różniczkowej na wyniki ekonomiczne gospodarowania dokonano oceny udziału tego podatku
w dochodach z produkcji rolnej. Udział podatku rolnego w dochodzie z produkcji rolnej jest
wyższy niż w przypadku dochodów wraz z dopłatami unijnymi. Tendencja tego udziału jest
analogiczna jak poprzednio. Największy udział podatku rolnego w dochodach z produkcji
rolnej występuje w gospodarstwach zaliczonych do I okręgu podatkowego. Wynosi on-
9,48%, ponieważ gospodarstwa te w 2014 roku osiągnęły stratę. Relatywnie mniej dochody
rolnicze obciążone są w gospodarstwach zaliczonych do II okręgu podatkowego. Wskaźnik
udziału podatku rolnego w ich dochodach rolniczych wynosi 5,58%. Udział podatku rolnego
w dochodach gospodarstw funkcjonujących w III okręgu podatkowym wynosił 4,58%.
Najmniej, bo w wysokości 3,45% obciążone są dochody gospodarstw tworzących IV okręg
podatkowy. Z przedstawionych informacji wynika, ze podatek rolny pełni swoją podstawową
rolę, jaką jest niwelowanie wpływu renty różniczkowej I na wyniki finansowe gospodarstw
rolnych. Warto podkreślić, że udział łącznych obciążeń podatkowych w dochodach z
produkcji rolnej jest kilka razy większy niż w przypadku podatku rolnego. Wśród
gospodarstw należących do I okręgu podatkowego udział ten wynosi -15%. Większy jest w
gospodarstwach zaliczonych do II okręgu podatkowego i wynosi 23%. Zmniejsza się w III
okręgu podatkowym, wśród gospodarstw tego okręgu wynosi 18% i 13% w gospodarstwach
zaliczonych do najgorszego IV okręgu podatkowego. Ocena udziału podatku rolnego i

119
 łącznych obciążeń podatkowych w dochodach badanych gospodarstw rolnych może być
wskazówką dla stawek ewentualnego podatku dochodowego w rolnictwie.

Na zakończenie warto wskazać na opinie rolników dotyczące ich sytuacji dochodowej.

90% badanych rolników sytuację dochodową swojego gospodarstwa oceniła jako średnią lub
dobrą. 40% badanych rolników dostrzega możliwości poprawy sytuacji dochodowej swoich
gospodarstw w najbliższych latach poprzez zwiększenie skali produkcji. Generalnie rolnicy są
za utrzymaniem dotychczasowego systemu podatkowego i nie chcą jego zmian. Jeżeli chodzi
o priorytety dotyczące działań państwa, to połowa ankietowanych rolników wskazuje na
potrzebę uproszczenia systemu dopłat i płatności unijnych. Rolnicy uczestniczący w
badaniach nie wykazują zainteresowania produkcją energii odnawialnej, stwierdzając, że jest
to przedsięwzięcie nieopłacalne.

120

View publication stats