Θεματική Ενότητα 7

Έμφυλες και Διαπολιτισμικές Προσεγγίσεις

στην Εκπαίδευση Ενηλίκων

Πρόγραμμα Εκπαίδευσης Εκπαιδευτών Ενηλίκων

 ΜΕΡΟΣ Α
ΈΜΦΥΛΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ
Μαθησιακοί στόχοι Α’ μέρους
Μετά το τέλος της Θ.Ε. οι εκπαιδευόμενοι θα είναι σε θέση να:
• Αντιλαμβάνονται την έννοια του «κοινωνικού φύλου» ως
προσδιοριστικού παράγοντα στη σχέση των γυναικών με την
Εκπαίδευση.
• Προσδιορίζουν τις βασικές διακρίσεις και τα σημαντικότερα εμπόδια
που συναντούν οι γυναίκες ως ενήλικες εκπαιδευόμενες.
• Διακρίνουν διαφορετικές προσεγγίσεις αναφορικά με τη σχέση του
φύλου με την Εκπαίδευση και να κατανοούν την αντίστοιχη
εκπαιδευτική φιλοσοφία διαφορετικών προγραμμάτων
 Έννοιες-Κλειδιά Α’ μέρους
• Κοινωνικό φύλο
• Διακρίσεις φύλου
• Φεμινιστική κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης
• Φιλελεύθερη προσέγγιση
• Ριζοσπαστική προσέγγιση
• Μαρξιστική προσέγγιση
• Μεταδομική προσέγγιση
Το κοινωνικό φύλο
• Το κοινωνικό φύλο (gender) διακρίνεται από το βιολογικό (sex). Η
φεμινιστική αυτή προσέγγιση για τις ταυτότητες φύλου υποστηρίζει ότι το
φύλο προσδιορίζεται και κατασκευάζεται σε μεγάλο βαθμό κοινωνικά. Η
προσέγγιση αυτή δίνει κυρίως έμφαση στον τρόπο με τον οποίο οι
κοινωνικές προκαταλήψεις και τα στερεότυπα, καθώς και οι ιστορικές και
κοινωνικές συγκυρίες που επηρεάζουν διαχρονικά τις σχέσεις των φύλων,
επιδρούν στην κοινωνικοποίηση των ανδρών και των γυναικών και
διαμορφώνουν συγκεκριμένες ταυτότητες φύλο.

• Π.χ. Η παλιότερη αντίληψη ότι η γυναίκα είναι για το σπίτι ή για «εύκολες
δουλειές» και άρα δεν χρειάζεται υψηλού επιπέδου σπουδές αφού δεν
χρειάζεται να ενταχθεί σε ανταγωνιστικές θέσεις στην αγορά εργασία
αποτελεί μια κοινωνική κατασκευή προσδιοριστική της σχέσης των
γυναικών με την εκπαίδευση για πολλά χρόνια.
Διακρίσεις φύλου και εμπόδια
• Πολιτικές, διαδικασίες ή κριτήρια που κάνουν διάκριση απέναντι σε κάποιο από τα δύο
φύλα και συνεπώς προκαλούν άνισα αποτελέσματα στο κάθε φύλο.

• Οι διακρίσεις αυτές διαμορφώνουν μια σειρά από ειδικά εμπόδια συμμετοχής των
γυναικών στην εκπαίδευση ενηλίκων.

• Τα σημαντικότερα από τα ειδικά αυτά εμπόδια είναι:

➢ Ο μειωμένος διαθέσιμος χρόνος λόγω αυξημένων οικογενειακών βαρών
➢ Η αντίληψη ότι οι γυναίκες δεν χρειάζονται ιδιαίτερες σπουδές
➢Η αντίληψη ότι οι γυναίκες δεν μπορούν να κυκλοφορούν μόνες εκτός σπιτιού και να
έρχονται σε επαφή με άτομα έξω από το στενό κύκλο του οικογενειακού περιβάλλοντος
➢Άλλες πατριαρχικού τύπου αντιλήψεις
Φεμινιστική Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης
• Πρόκειται για διακριτό ρεύμα εντός του πεδίου της Κοινωνιολογίας
της Εκπαίδευσης με στόχο την ανάδειξη της επιρροής στην
παραγωγή και την αναπαραγωγή των διακρίσεων λόγω φύλου στην
εκπαίδευση των εξής παραγόντων:
➢ Εκπαιδευτικής Πολιτικής
➢Αντιλήψεων και στερεοτύπων φορέων της εκπαιδευτικής
διαδικασίας (εκπαιδευόμενοι, εκπαιδευτές, γονείς, κλπ)
➢ Εκπαιδευτικών πρακτικών (π.χ. εργασίες που ανατίθενται σε αγόρια
και κορίτσια)
➢ Αναλυτικών Προγραμμάτων
Τέσσερις προσεγγίσεις για τη θέση της
γυναίκας στην Εκπαίδευση (Α)
• Η φιλελεύθερη προσέγγιση: Οι γυναίκες έχουν ίσα δικαιώματα με
τους άνδρες και επομένως πρέπει να έχουν ισότιμη πρόσβαση και
εκπαίδευση με αυτούς. Βασική επομένως πρόνοια είναι η
διασφάλιση της προσβασιμότητας στην εκπαίδευση και για τα δυο
φύλα καθώς και η άρση «κραυγαλέων» στοιχείων άνισης
μεταχείρισης ανάμεσα στα δυο φύλα.

• Η ριζοσπαστική προσέγγιση: Η υποδεέστερη θέση των γυναικών

οφείλεται στην πατριαρχικέ δομές της κοινωνίας. Βασική επομένως
πρόνοια είναι η αποδόμηση των σχετικών δομών και αντιλήψεων.
Τέσσερις προσεγγίσεις για τη θέση της
γυναίκας στην Εκπαίδευση (Β)
• Η μαρξιστική προσέγγιση: Οι γυναίκες υφίστανται καταπίεση λόγω του
καπιταλιστικού συστήματος το οποίο τις υποβιβάζει σε φθηνό εργατικό
δυναμικό. Βασική επομένως πρόνοια είναι η αμφισβήτηση των
εκμεταλλευτικών δομών του καπιταλιστικού συστήματος και η διεκδίκηση
καλύτερης κοινωνικής θέσης τόσο των γυναικών όσο και των ανδρών.

• Η μεταδομιστική προσέγγιση: Οι ταυτότητες του φύλου είναι ρευστές και

υπό συνεχή διαμόρφωση. Βασική επομένως πρόνοια είναι η ενίσχυση και
ενδυνάμωση των γυναικών ώστε να διαμορφώσουν μια ταυτότητα χωρίς
τους παραδοσιακούς περιορισμούς του «κοινωνικού φύλου».
Παραδείγματα προγραμμάτων με βάση τις
τέσσερις προσεγγίσεις
• Φιλελεύθερη προσέγγιση: Πρόγραμμα μερικής φοίτησης ή εξ
αποστάσεως εκπαίδευσης ώστε να μπορούν να το παρακολουθούν
εργαζόμενες μητέρες.

• Ριζοσπαστική προσέγγιση: Πρόγραμμα για την εκμάθηση και τη

διεκδίκηση των δικαιωμάτων κακοποιημένων γυναικών.

• Μαρξιστική προσέγγιση: Πρόγραμμα συνδικαλιστικής εκπαίδευσης για

γυναίκες.

• Μεταδομική προσέγγιση: Πρόγραμμα διοίκησης επιχειρήσεων για

διευθυντικά στελέχη γυναίκες.
 Η συμμετοχή των γυναικών στη ΔΒΕ
• Οι γυναίκες έχουν σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat (2017) έχουν στην
Ελλάδα τον ίδιο βαθμό συμμετοχής στη ΔΒΕ αλλά στην Ε.Ε. κατά μέσο όρο
έχουν υψηλότερο βαθμό συμμετοχής σε σχέση με τους άνδρες.
Άνδρες Γυναίκες
Ο ρόλος του φύλου στην επαγγελματική
εκπαίδευση και κατάρτιση
• Διαχωρισμός ανάμεσα σε «ανδρικά» και «γυναικεία» επαγγέλματα.

• Οι γυναίκες εντάσσονται σε σχετικά προγράμματα κυρίως ως μέσο

εύρεσης εργασίας ενώ οι άνδρες ως μέσο προαγωγής τους στο ίδιο
επάγγελμα.

• Οι άνδρες προτιμούν περισσότερο αυτά τα προγράμματα εν

αντιθέσει με τις γυναίκες οι οποίες προτιμούν περισσότερο
προγράμματα Γενικής Εκπαίδευσης Ενηλίκων.
 Χρήσιμα βίντεο Α’ μέρους
Women Education: Power of Change
• https://www.youtube.com/watch?v=JVRDo3oh5iw

Why Women's Education Matters

https://www.youtube.com/watch?v=KWaGuHrAYOQ

Identifying The Needs of Adult Women in Distance Learning Programs

• https://www.youtube.com/watch?v=nwyK6ksZ6Ac
Σύνοψη Α’ Μέρους
Σε αυτή τη Θ.Ε. :
• Γνωρίσαμε την έννοια του «κοινωνικού φύλου» ως προσδιοριστικού
παράγοντα στη σχέση των γυναικών με την Εκπαίδευση.
• Προσδιορίσαμε τις βασικές διακρίσεις και τα σημαντικότερα εμπόδια
που συναντούν οι γυναίκες ως ενήλικες εκπαιδευόμενες.
• Διακρίναμε διαφορετικές προσεγγίσεις αναφορικά με τη σχέση του
φύλου με την Εκπαίδευση και είδαμε πως αυτές μπορούν να
επηρεάσουν την αντίστοιχη εκπαιδευτική φιλοσοφία διαφορετικών
προγραμμάτων.
 ΜΕΡΟΣ Β
ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ
Μαθησιακοί στόχοι Β’ μέρους
Μετά το τέλος της Θ.Ε. οι εκπαιδευόμενοι θα είναι σε θέση να:
• Αναγνωρίζουν τα βασικά χαρακτηριστικά των διαφόρων μοντέλων-
προσεγγίσεων της Εκπαίδευσης για μετανάστες
• Γνωρίζουν τις βασικές αρχές της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης
• Ορίζουν την έννοια της διαπολιτισμικής ικανότητας ενός εκπαιδευτή
ενηλίκων και τις ειδικότερες ικανότητες που την απαρτίζουν.
• Προσδιορίζουν τα βασικά ειδικά εμπόδια που συναντούν οι
μετανάστες στην εκπαίδευσή τους
Έννοιες-Κλειδιά Β’ μέρους
• Αφομοιωτικό μοντέλο
• Μοντέλο της πολιτισμικής σχετικότητας (πολυπολιτισμικό)
• Διαπολιτισμικό μοντέλο
• Διαπολιτισμική ικανότητα
Η Εκπαίδευση Ενηλίκων ως εργαλείο ένταξης
των μεταναστών
• Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μεγάλη αύξηση των μεταναστευτικών
ροών παγκοσμίως αλλά και στην Ελλάδα.

• Η Εκπαίδευση Ενηλίκων αποτελεί βασικό εργαλείο ένταξης των

μεταναστών (ιδίως των πρόσφατα αφιχθέντων στη χώρα).

• Οι βασικές εκπαιδευτικές ανάγκες των μεταναστών αφορούν:

➢ Την εκμάθηση της Ελληνικής γλώσσας
➢ Την εκμάθηση του βασικού κανονιστικού πλαισίου που τους αφορά
(νομικό πλαίσιο, δικαιώματα και υποχρεώσεις)
➢ Τα βασικά στοιχεία πολιτισμού και ιστορίας της χώρας
Μοντέλα-προσεγγίσεις για την Εκπαίδευση
Μεταναστών
• Το αφομοιωτικό

• Το μοντέλο της πολιτισμικής σχετικότητας (πολυπολιτισμικό)

• Το διαπολιτισμικό
Το αφομοιωτικό μοντέλο
• Αγνόηση εθνικών ή φυλετικών χαρακτηριστικών των
εθνοτικών/μεταναστευτικών ομάδων.

• Οι εκπαιδευόμενοι επιβάλλεται να μάθουν την επίσημη γλώσσα και τον

πολιτισμό της χώρας που ζουν, παραμελώντας τη διαδικασία της
εκμάθησης της μητρικής γλώσσας και του δικού τους πολιτισμού.

• Η αφομοιωτική προσέγγιση οδηγεί σε μια εκπαίδευση μονοπολιτισμική,

μονογλωσσική και εθνοκεντρική, στο ιδεολογικό πλαίσιο του οποίου θα
πρέπει κάθε εκπαιδευόμενος να υποταχθεί, προκειμένου να «επιβιώσει».
Το μοντέλο της πολιτισμικής σχετικότητας
(πολυπολιτισμικό) (Α)
• Αναγνώριση πολιτισμικής ετερότητας, σεβασμός και ανεκτικότητα των
πλευρών που δεν είναι ουσιαστικές στη διαμόρφωση της κοινωνίας
(θρησκεία, ήθη-έθιμα, παραδόσεις, εορτές, κ.λ.π.).

• Κάθε μεταναστευτική ομάδα είναι φορέας του πολιτισμού, δέχεται της

επιδράσεις της χώρας, υποδοχής, ασκεί όμως επίδραση σ’ αυτήν.

• Η γνώση των πολιτισμών των «άλλων» θα περιορίσει προκαταλήψεις και

άγνοια.

• Προβάλλει το δικαίωμα της κατανόησης των πολιτισμών.

Το μοντέλο της πολιτισμικής σχετικότητας
(πολυπολιτισμικό) (Β)
• Αναγνωρίζει την αναγκαιότητα της γνώσης του εθνικού πολιτισμού
και παράδοσης των μεταναστών.

• Η εκπαίδευση ως μέσο άρσης προκαταλήψεων κατά του «εθνικά

άλλου» και καταπολέμησης ρατσιστικών και εθνικιστικών
αντιλήψεων.

• Ο πολιτισμικός σχετικισμός οδηγεί σε μία εκπαιδευτική πολιτική

διαχωρισμού, είτε αυτή συμβαίνει στο ίδιο το σχολικό σύστημα
(διαφορετικές τάξεις για αλλοδαπούς), είτε με τη δημιουργία ειδικών
εκπαιδευτικών δομών για τους «διαφορετικούς».
Διαπολιτισμικό μοντέλο (Α)
• Η διαπολιτισμικότητα αποδεχόμενη την ετερότητα ως κατάσταση
υπαρκτή θέτει ως προτεραιότητα τη δημιουργία εκείνου του
εκπαιδευτικού περιβάλλοντος που θα χαρακτηρίζεται από:

➢Την αποδοχή και το σεβασμό της ιδιαιτερότητας του άλλου

➢Τη δημιουργία κλίματος επικοινωνίας και συνεργασίας
➢Τη φροντίδα για παροχή ίσως ευκαιριών πρόσβασης στη γνώση,
αλλά και την κοινωνική, πολιτισμική και οικονομική ζωή
Διαπολιτισμικό μοντέλο (Β)
• Διαλεκτική σχέση, διαδικασία αλληλεπίδρασης, αναγνώρισης και
συνεργασίας ανάμεσα σε άτομα μεταναστευτικών ομάδων.

• Εντός του εκπαιδευτικού φορέα: Τάξεις Υποδοχής που λειτουργούν

παράλληλα με τις «κανονικές» τάξεις. Φροντιστηριακά τμήματα που
λειτουργούν ενισχυτικά μετά το πέρας των μαθημάτων.

• Εκτός του εκπαιδευτικού φορέα: Ταχύρρυθμα τμήματα εκμάθησης της

ελληνικής ως δεύτερης γλώσσας. Παραγωγή υλικού για τη διδασκαλία της
ελληνικής ως δεύτερης γλώσσας. Προγράμματα επιμόρφωσης
εκπαιδευτών και εκπαιδευόμενων.
Βασικές αρχές της διαπολιτισμικής
εκπαίδευσης
1) Η εκπαίδευση με γνώμονα την ενσυναίσθηση: Στο διαπολιτισμικό πεδίο όμως
αφορά την προσπάθεια κατανόησης του διαφορετικού στις συμπεριφορές, στην
επικοινωνία, στη διαχείριση προβλημάτων, αλλά και στην όλη κοσμοθεωρία του
ενηλίκου.

2) Η αλληλεγγύη: Παροχή υποστήριξης από όλα τα μέλη της εκπαιδευόμενης ομάδας

αλλά κυρίως από τον εκπαιδευτή ώστε οι μετανάστες να ξεπεράσουν τα μεγάλα
εμπόδια που αντιμετωπίζουν στη ζωή και στην προσπάθεια εκπαίδευσής τους.

3) Ο διαπολιτισμικός σεβασμός: Αναφέρεται κυρίως στην αποδοχή του ξένου, του μη

οικείου, του άλλου πολιτισμού.

4) Ο μη εθνικιστικός τρόπος σκέψης: Η απόρριψη της αντίληψης περί ανώτερων και

κατώτερων πολιτισμών, των προκαταλήψεων και των στερεοτύπων που
διαμορφώνουν τη ρατσιστική συμπεριφορά.
Διαπολιτισμική ικανότητα Εκπαιδευτών
μεταναστών
• Με τον όρο διαπολιτισμική ικανότητα αναφερόμαστε σε ένα σύνολο
κοινωνικών δεξιοτήτων και δεξιοτήτων επικοινωνίας που
επιτρέπουν στα άτομα να αναγνωρίζουν και να αποδέχονται την
ετερότητα και να αξιοποιούν δημιουργικά τα διάφορα στοιχεία που
συνδέονται με αυτήν, να μπορούν να λειτουργούν σε πλαίσια στα
οποία διασταυρώνονται διαφορετικοί πολιτισμικοί κώδικες, να έχουν
τη διάθεση να επανεξετάσουν και να αναπροσαρμόσουν
προηγούμενες απόψεις και στάσεις, να αναπτύσσουν καινούριες
στρατηγικές για μια λειτουργική επικοινωνία με το σύνολο των
ανθρώπων με τους οποίους έρχονται σε καθημερινή επαφή.
Βασικά στοιχεία της διαπολιτισμικής
ικανότητας
• Σύμφωνα με τους Byram (1997, 2008) και Byram, Nichols & Stevens (2001) η
διαπολιτισμική ικανότητα εμπεριέχει τα παρακάτω επιμέρους στοιχεία:
➢ στάσεις περιέργειας και ετοιμότητας σχετικοποίησης του εαυτού, ώστε να
αποβάλουμε την καχυποψία σχετικά με τους άλλους πολιτισμούς και την άκριτη
πίστη στον «δικό μας»
➢ Γνώσεις σχετικά με τις κοινωνικές ομάδες, τα πολιτισμικά τους προϊόντα, τις
πρακτικές τους και τις διαδικασίες κοινωνικής και διαπροσωπικής
αλληλεπίδρασης
➢ Ικανότητες ερμηνείας και συσχέτισης «προϊόντων» από την «άλλη» και την
«οικεία» κουλτούρα
➢ Δεξιότητες ανακάλυψης και αλληλεπίδρασης σε πραγματικές συνθήκες
➢ Ικανότητες εντοπισμού και ερμηνείας εθνοκεντρικών οπτικών, πολιτισμικών
παρεξηγήσεων ή δυσλειτουργιών και διαμεσολάβησης ανάμεσα σε
αντιτιθέμενες ερμηνείες φαινομένων
Ειδικά εκπαιδευτικά εμπόδια των μεταναστών
• Δυσκολίες στην καθημερινή επιβίωση

• Φόβος θυματοποίησης λόγω διακρίσεων

• Αδυναμία κατανόησης του πλαισίου της εκπαίδευσης

• Εσωτερική σύγκρουση ανάμεσα σε αυτό που ίσχυε στη χώρα

καταγωγής και σε αυτό που ισχύει στη νέα χώρα (π.χ. οι γυναίκες δεν
μορφώνονται)
 Χρήσιμα βίντεο Β’ μέρους
The Top 10 Problems Faced by Immigrants
• https://www.youtube.com/watch?v=XdxtSLn7qkQ

Immigrants Discuss Education

• https://www.youtube.com/watch?v=jbTIb_dU3rw
Σύνοψη Β’ Μέρους
Σε αυτή τη Θ.Ε. :
• Γνωρίσαμε τα βασικά χαρακτηριστικά των βασικών μοντέλων-
προσεγγίσεων της Εκπαίδευσης για μετανάστες.
• Μάθαμε τις βασικές αρχές της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης.
• Ορίσαμε την έννοια της διαπολιτισμικής ικανότητας ενός εκπαιδευτή
ενηλίκων και τις ειδικότερες ικανότητες που την απαρτίζουν.
• Προσδιορίσαμε τα βασικά ειδικά εμπόδια που συναντούν οι
μετανάστες στην εκπαίδευσή τους.