B. S. A. Oransay Arykanda Antik Kentinde 1971 - 2002 Kazı Sezonlarında Ele Geçen Madeni Buluntular Ve Madencilik Faaliyetleri

T.C.
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
ARKEOLOJİ (KLASİK ARKEOLOJİ)
ANABİLİM DALI
ARYKANDA ANTİK KENTİNDE 1971- 2002 KAZI

SEZONLARINDA ELE GEÇEN MADENİ BULUNTULAR VE
MADENCİLİK FAALİYETLERİ
Doktora Tezi
B.S. Alptekin ORANSAY
Ankara-2006
T.C.
ANABİLİM DALI

Doktora Tezi
B.S. Alptekin ORANSAY
Tez Danõşmanõ:
Prof. Dr. Coşkun Özgünel
Ankara-2006
T.C.
ANABİLİM DALI

Doktora Tezi
Tez Danõşmanõ:
Prof. Dr. Coşkun Özgünel
Tez Jürisi Üyeleri

Adõ ve Soyadõ İmzasõ
.................................................................... ........................................
.................................................................... ........................................
.................................................................... ........................................
.................................................................... .........................................
.................................................................... .........................................
.................................................................... .........................................
Tez Sõnavõ Tarihi ..................................

İÇİNDEKİLER
Sayfa
İÇİNDEKİLER: ............................................................................................. i
ŞEKİLLER LİSTESİ: ................................................................................... iv
LEVHALAR LİSTESİ: ................................................................................. vi
ÖNSÖZ............................................................................................................ ix
1. GİRİŞ: ........................................................................................................... 1
2. ARYKANDA KENTİ TARİHİ VE YAPILAR: ....................................... 7
3. KENTTE METALURJİK FAALİYETLER VE MADENİ EŞYA
ÜRETİMİ:........................................................................................................ 19
3.1. Madencilik ve Metalürji Faaliyetleri............................................... 20
3.2.Madeni Eser Üretimi:......................................................................... 25
4. MUTFAK ARAÇLARI:............................................................................... 36
4.1. Kaplar:................................................................................................ 41
4.1.1. Kapalõ Kaplar:........................................................................ 41
4.1.2. Açõk Kaplar:............................................................................ 46
4.2. Kaşõklar:............................................................................................. 52
4.3. Kap Ayaklarõ:..................................................................................... 53
5. SÜS EŞYALARI:.......................................................................................... 59
5.1. Yüzükler:............................................................................................ 63
5.2. Küpeler: ............................................................................................. 69
5.3. Bilezikler: .......................................................................................... 71
5.4. Elbise Aksamlarõ: ............................................................................. 72
6. KOZMETİK VE TIP ALETLERİ: ........................................................... 77
6.1. Sondalar: ........................................................................................... 78
6.2. Çengeller: .......................................................................................... 80
6.3. Ayna ve Ayna Aksamlarõ: ................................................................ 81
6.4. Cõmbõzlar: .......................................................................................... 82
i
6.5. Strigilisler: ......................................................................................... 82
6.6. Diğer: ................................................................................................. 83
7. SAVAŞ ARAÇLARI: ................................................................................. 86
7.1. Bölgenin Siyasi Tarihi Işõğõnda Kentte Asker Varlõğõ: ................. 86
7.2. Saldõrõ Araçlarõ: ................................................................................ 90
7.3. Savunma Araçlarõ: ........................................................................... 96
7.4. Diğer: ................................................................................................. 96
8. KESİCİ ALETLER: ................................................................................... 102
8.1. Tip 1: .................................................................................................. 104
8.2. Tip 2: .................................................................................................. 105
8.3. Tip 3: .................................................................................................. 105
8.4. Tip4: ................................................................................................... 105
9. TARIM ALETLERİ: .................................................................................. 107
9.1. Çift Ağõzlõ Baltalar: .......................................................................... 108
9.2. Sabanlar: ........................................................................................... 109
9.3. Oraklar: ............................................................................................. 110
9.4. Çapalar: ............................................................................................. 111
10. ZANAATKÂR ALETLERİ: .................................................................... 113
10.1. Marangoz Aletleri: ......................................................................... 114
10.2. Taşçõ Aletleri: .................................................................................. 117
10.3. Derici Aletleri: ................................................................................. 118
11. TARTI ARAÇLARI: ................................................................................ 121
11.1. Teraziler: ......................................................................................... 121
11.2. Kantarlar: ........................................................................................ 123
11.3. Tartõ Ağõrlõklarõ: ............................................................................. 125
12. MİMARİ AKSAMLAR: ........................................................................... 130
12.1 Kenetler: ........................................................................................... 130
12.2. Kapõ Milleri: .................................................................................... 133
12.3. Menteşeler. ...................................................................................... 134
12.4. Çiviler: ............................................................................................. 135
12.5. Filiseler: ........................................................................................... 137
12.6. Kancalar: ......................................................................................... 137
ii
13. KAPI AKSAMLARI: ................................................................................ 139
13.1. Kilitler: ............................................................................................ 139
13.2. Anahtarlar: ...................................................................................... 143
14. KUTU VE MOBİLYA AKSAMLARI: ................................................... 146
14.1. Tutamaklar: .................................................................................... 146
14.2. Kutu Kilit Aksamlarõ: .................................................................... 147
14.3. Kaplama Parçalarõ: ........................................................................ 148
15. KATALOG: ............................................................................................... 150
15.1. Mutfak Araçlarõ............................................................................. 151
15.2. Süs Eşyalarõ: .................................................................................. 161
15.3. Kozmetik ve Tõp Aletleri: ............................................................ 172
15.4. Savaş Araçlarõ: .............................................................................. 178
15.5. Kesici Aletler: ................................................................................ 183
15.6. Tarõm Aletleri: .............................................................................. 188
15.7. Zanaatkâr Aletleri: ....................................................................... 192
15.8. Tartõ Araçlarõ: ............................................................................... 199
15.9. Mimari Aksamlar: ........................................................................ 202
15.10. Kapõ Aksamlarõ: ........................................................................... 211
15.11. Kutu ve Mobilya Aksamlarõ: ..................................................... 220
16. SONUÇ: ..................................................................................................... 227
BİBLİYOGRAFYA VE KISALTMALAR: ................................................. 236
ÖZET: .............................................................................................................. 262
SUMMARY: .................................................................................................... 263
KONKORDANS: ........................................................................................... 264
EK 1: Arykanda cüruf buluntularõnõn Optik Spektografik Yarõ
Kantitatif analiz sonuçlarõ
EK 2: Arykanda cüruflarõ üzerinde Dr. Ergun Kaptan tarafõndan
yapõlan inceleme raporu.
EK 3: Arykanda cüruflarõ üzerinde Dr. Kemal Türeli tarafõndan yapõlan
inceleme raporu.
ŞEKİLLER
LEVHALAR
iii
ŞEKİLLER LİSTESİ:
Şekil 1 a. Lykia Bölgesinin Fiziki Haritasõ ve Arykanda’nõn Yeri b. Arykanda Antik

Kentinin Yerleşim Planõ
Şekil 2 Arykanda Madeni Kaplarõ: 1. Kapalõ Kaplar. Grup 1: Kaplar (A2, A3, A5, A6, A7)
Şekil 3 Arykanda Madeni Kaplarõ: 1. Kapalõ Kaplar. Grup 2: Kulplar (A8 – A13, A16)
Şekil 4 Arykanda Madeni Kaplarõ: 2. Açõk Kaplar. Grup 1: Kaplar (A17, A18, A20 – A24)
Arykanda Madeni Kaplarõ: 2. Açõk Kaplar. Grup 2: Kulplar (A25, A26)
Şekil 5 Arykanda Madeni Kaplarõ: 2. Açõk Kaplar. Grup 2: Kulplar (A27 – A34, A37, A38,
A40 – A44)
Şekil 6 Arykanda Madeni Kaplarõ: 3. Diğer Kap Parçalarõ (A46, A47) Kaşõklar (A49 – A53)
Kap Ayaklarõ (A55, A67, A77, A80)
Şekil 7 Arykanda Süs Eşyalarõ: 1. Yüzükler Grup 1: Kaşlõ Yüzükler (B1, B3, B4, B6, B9,
B10, B15, B17, B19, B20, B21) Grup 2: Kaşsõz Yüzükler (B22, B23, B27) 2. Küpeler
(B29, B30, B32 – B40) 3. Bilezikler (B44, B47, B49, B50) 4. Elbise Aksamlarõ Grup
1: Kemer Tokalarõ (B58, B59, B60) Grup2: Fibulalar (B63) 3: Düğmeler a: Kurşun
Düğmeler (B65) b: Bronz Düğmeler (B77, B102)
Şekil 8 Arykanda Kozmetik ve Tõp Aletleri 1. Sondalar Grup 1: Düz Sondalar (C1, C2) Grup
2: Kulak Sondalarõ (C4, C5) Grup 3: Spatül.Sonda (C6, C7) Grup 4: Kaşõk Sonda (C8,
C10) 2. Çengeller (C11, C12, C14)
Şekil 9 Arykanda Kozmetik ve Tõp Aletleri: 3. Aynalar (C16, C25, C27, C28) 4. Cõmbõzlar
(C30, C31) 5. Strigilisler (C33, C36) 6. Diğer (C39, C40)
Şekil 10 Arykanda Savaş Araçlarõ: Grup 1: Kõlõçlar (D1 – D3) Grup 2: Mõzraklar (C4 – C6, C8
– C10, C13, C14) Grup 3: Oklar (D16, D18, D19, D21, D23 – D27, D29, D30) Grup
4: Diğer (D35, D37)
Şekil 11 Arykanda Kesici Aletleri: Grup 1: (E1 – E12)
Şekil 12 Arykanda Kesici Aletleri: Grup 1: (E13 – E17) Grup 2: (E19 – E23)
Şekil 13 Arykanda Kesici Aletleri: Grup 3: (E24 – E33, E35) Grup 4: (E37, E38)
iv
Şekil 14 Arykanda Tarõm Aletleri: Grup 1: Çift Ağõzlõ Baltalar (F1 – F6) Grup 2: Sabanlar (F8,
F9)
Şekil 15 Grup 3: Oraklar (F13, F14, F17, F23, 25) Grup 4: Çapalar (F28) Arykanda Zanaatçõ
Aletleri: 1. Demirci Aletleri: (G1, G3, G4)
Şekil 16 Arykanda Zanaatçõ Aletleri: 2. Marangoz. Aletleri: Grup 1: Matkap Uçlarõ (G6 – G10)
Grup 2: Keskiler (G11 – G15) Grup 3: Gujlar (G17) Grup 4: Keserler (G18 – G21)
Şekil 17 Arykanda Zanaatçõ Aletleri: Grup 4: Keserler (G22) 3. Taşçõ Aletleri: Grup 1:
Çapalar (G24) Grup 2: Keskiler (G25 – G27, G29, G33, G34, G38) ) 4. Derici Aletleri:
Grup 2: Makaslar (G42, G44) Grup 3: Bõzlar (G46 – G48, G50 – G52)
Şekil 18 Arykanda Tartõlarõ: Grup 1: Teraziler (H1, H2) Grup 2: Kantarlar (H5) Grup 3:
Terazi Ağõrlõklarõ (H17, H21) Arykanda Mimari Aksamlarõ: 1. Kenetler Grup 1:
Pi_Kenet (İ4) Grup 2: T_Kenet (İ5) Grup 3: L_Kenet (İ7, İ8) Grup 4: Kaplama Pimleri
(İ9) Grup 5: Kurşun Kenetler (İ13)
Şekil 19 Arykanda Mimari Aksamlarõ: 2. Kapõ Milleri: (İ14) 3. Menteşeler: (İ17, İ21) 4.
Çiviler: Grup 1: Göbekli Çiviler (İ29, İ32, İ33, İ36 – İ40) Grup 3: Düz Çiviler (İ47,
İ49)
Şekil 20 Arykanda Mimari Aksamlarõ: 5. Filiseler Grup 1:Çift Kancalõ Filiseler (İ52) Grup 2:
Saplamalõ Filiseler (İ62, İ65) 6. Kancalar (İ70) Arykanda Kilit ve Anahtarlarõ: 1:
Kilitler: Grup 1: Mandallõ Kilitler (J1) Grup 2: Sürgülü Kilitler: a. Kilit Aynalarõ: (J2
– J4, J7, J8) b. Kilit Dilleri: (J11) Grup 3: Manivelalõ Kilitler: (J13) Grup 4: Asma
Kilitler: (J16, J18 – J22)
Şekil 21 Arykanda Kilit ve Anahtarlarõ: 2: Anahtarlar: Grup 1: Çekmeli Anahtarlar: (J26, J27)
Grup 2: Sürgülü Anahtarlar: (J29 – J32, j34, J38 – J42, J49, J50) Grup 3: Manivelalõ
Anahtarlar: (J51 – J56) Grup 4: Asma Kilit Anahtarlarõ: (J57 – J59) Grup 5: Yörük
Anahtarlarõ: (J60, J61)
Şekil 22 Kilit ve Mobilya Aksamlarõ: 1. Tutamaklar: (K1, K3 – K6) 2. Kilit Aksamlarõ: Grup
1: Kilit Köprüleri (K8, K9) Grup 2: Kilit Aynalarõ: (K15, K18) ) 3. Kaplama Parçalarõ
Grup 1: Disk Formlu Kaplama Parçalarõ: (K19 – K23) Grup 3: Dõşbükey Aplikler:
(K38)
v
LEVHALAR LİSTESİ:
Lev 1: (a) Arykanda Genel Görünüş
(b) Ticaret Agorasõ (T.A.), Helios Tapõnağõ Doğusu (H.T.D.) Sektörleri
Lev 2 (a) Naltepesi Demirci Atölyesi (Kuban 1993: Lev.33)
(b) Helios Tapõnağõ ve doğusundaki mezar odasõ (Geç dönem eritme ocağõ)
Lev 3 (a) Külçe Kalõbõ
(b) Halka Kalõbõ
(c) Naltepesi’nden Ele Geçen Cürufun büyütülmüş görüntüsü. (500x)
(d) Stadion’dan Ele Geçen Cürufun Büyütülmüş Görüntüsü (500x)
Lev 4 Arykanda Madeni Kaplarõ: 1. Kapalõ Kaplar. Grup 1: Kaplar (A1 - A4)
Lev 5 Arykanda Madeni Kaplarõ: 1. Kapalõ Kaplar. Grup 1: Kaplar (A5 - A7)
Lev 6 Arykanda Madeni Kaplarõ: 1. Kapalõ Kaplar. Grup 2: Kulplar (A8 - A10)
Lev 7 Arykanda Madeni Kaplarõ: 1. Kapalõ Kaplar. Grup 2: Kulplar (A11 - A15, A17)
Lev 8 Arykanda Madeni Kaplarõ: 2. Açõk Kaplar. Grup 1: Kaplar (A19, A21, A22)
Lev 9 Arykanda Madeni Kaplarõ: 2. Açõk Kaplar. Grup 2: Kulplar (A23 - A26)
Lev 10 Arykanda Madeni Kaplarõ: 2. Açõk Kaplar. Grup 2: Kulplar (A27 - A33, A36, A37, A39
- A43, A45)
Lev11 Arykanda Madeni Kaplarõ: 3. Diğer Kap Parçalarõ (A46, A48) Kaşõklar (A49 – A52) Kap
Ayaklarõ (A65, A72, A77, A80)
Lev 12 Arykanda Süs Eşyalarõ: 1- Yüzükler Grup 1: Kaşlõ Yüzükler (B1, B2, B5, B7, B8 – B11,
B14, B15, B18, B19) Grup 2: Kaşsõz Yüzükler (B26, B28) 2. Küpeler (B26, B28, B31,
B33 – B38, B40, B42)
Lev 13 Arykanda Süs Eşyalarõ: 3. Bilezikler (B44, B50) 4. Elbise Aksamlarõ Grup 1: Kemer
Tokalarõ (B55, B58, B59, B62) Grup2: Fibulalar (B63) Grup 3: Düğmeler a: Kurşun
Düğmeler (B70) b: Bronz Düğmeler (B95, B98) Arykanda Kozmetik ve Tõp Aletleri 1.
vi
Sondalar Grup 1: Düz Sondalar (C2) Grup 2: Kulak Sondalarõ (C3) Grup 3: SpatülSonda
(C6) Grup 4: Kaşõk Sonda (C8, C10)
Lev 14 Arykanda Kozmetik ve Tõp Aletleri: 2. Çengeller (C11 – C14) 3. Aynalar (C15, C19 –
C24)
Lev 15 Arykanda Kozmetik ve Tõp Aletleri: 3. Aynalar (C27, C28) 4. Cõmbõzlar (C29, C30) 5.
Strigilisler (C33 – C35, C38) 6. Diğer (C40)
Lev 16 Arykanda Savaş Araçlarõ: Grup 1: Kõlõçlar (D1 – D3) Grup 2: Mõzraklar (D8 – D11,
D13, D15) Grup 3: Oklar (D16 – D24, D27, D28, D30) Savunma Araçlarõ (D34)
Lev 17 Arykanda Kesici Aletleri: Grup 1: (E1 - E3, E5, E7 - E9, E11, E12, E17) Grup 2: (E20,
E22, E23) Grup 3: (E25, E27, E29, E33, E34) Grup 3: (E36)
Lev 18 Arykanda Tarõm Aletleri: Grup 1: Çift Ağõzlõ Baltalar (F2 – F4, F7) Grup 2: Sabanlar
(F8, F10 – F12)
Lev 19 Grup 3: Oraklar (F13, F15, F17, F19, F20, F27) Arykanda Zanaatçõ Aletleri: 1. Demirci
Aletleri: (G1, G2, G4)
Lev 20 Arykanda Zanaatçõ Aletleri: 2. Marangoz. Aletleri: Grup 1: Matkap Uçlarõ (G8, G10)
Grup 2: Keskiler (G12 – G15) Grup 3: Gujlar (G17) Grup 4: Keserler (G18 – G20, G22)
Lev 21 Arykanda Zanaatçõ Aletleri: 3. Taşçõ Aletleri: Grup 1: Çapalar (G24) Grup 2: Keskiler
(G27, G32 – G35, G38) 4. Derici Aletleri: Grup 1: Kazõyõcõlar (G40) Grup 2: Makaslar
(G42, G43) Grup 3: Bõzlar (G47, G48, G51)
Lev 22 Arykanda Tartõlarõ: Grup 1: Teraziler (H1 – H4) Grup 2: Kantarlar (H5, H7) Grup 3:
Terazi Ağõrlõklarõ (H8 – H14, H17, H18, H20 – H23)
Lev 23 Arykanda Mimari Aksamlarõ: 1. Kenetler Grup 1: Pi-Kenet (İ4) Grup 2: T-Kenet (İ5)
Grup 3: L-Kenet (İ7, İ8) Grup 4: Kaplama Pimleri (İ9) Grup 5: Kurşun Kenetler (İ13)
Lev 24 Arykanda Mimari Aksamlarõ: 2. Kapõ Milleri: (İ14 - İ16) 3. Menteşeler: (İ17 – İ20) 4.
Çiviler: Grup 1: Göbekli Çiviler (İ29 – İ32, İ36, İ38) Grup 2: İri Başlõ Küçük Çiviler (İ42
– İ44) Grup 3: Düz Çiviler (İ47, İ49, İ50) 5. Filiseler Grup 1:Çift Kancalõ Filiseler (İ57)
Grup 2: Saplamalõ Filiseler (İ62) 6. Kancalar (İ69, İ71)
Lev 25 Arykanda Kilit ve Anahtarlarõ: 1: Kilitler: Grup 1: Mandallõ Kilitler (J1) Grup 2:
Sürgülü Kilitler: a. Kilit Aynalarõ: (J2 – J8) Grup 3: Manivelalõ Kilitler: (J12, J13) Grup
4: Asma Kilitler: (J14 – J16, J18, J20 – J23)
vii
Lev 26 Arykanda Kilit ve Anahtarlarõ: 2: Anahtarlar: Grup 1: Çekmeli Anahtarlar: (J26, J27)
Grup 2: Sürgülü Anahtarlar: (J29, J31, J33, J37, J38, J41, J42, J48, J50) Grup 3:
Manivelalõ Anahtarlar: (J52, J55, J56) Grup 4: Asma Kilit Anahtarlarõ: (J57 – J59) Grup
5: Yörük Anahtarlarõ: (J65, J66)
Lev 27 Kilit ve Mobilya Aksamlarõ: 1. Tutamaklar: (K2, K3, K6) 2. Kilit Aksamlarõ: Grup 1:
Kilit Köprüleri (K8, K10, K12) Grup 2: Kilit Aynalarõ: (K13 – K16, K18) 3. Kaplama
Parçalarõ Grup 1: Disk Formlu Kaplama Parçalarõ: (K20, K21, K26, K29) Grup 2: Levha
Formlu Kaplama Parçalarõ: (K32, K34, K36)
Lev 28 (a) Elmalõ: Demirci Atölyesi- Dõş Cephe
(b) Elmalõ: Demirci Atölyesi- İç Mekan
(c) Elmalõ: Demirci Atölyesi- Körük
(d) Elmalõ: Bakõrcõ Atölyesi- Torna
Lev 29 (a) Elmalõ. Demirci Atölyesi- Örs
(b) Elmalõ: Bakõrcõ Atölyesi- Maşa Tipleri
(c) Elmalõ: Bakõrcõ Atölyesi- Çekiç Tipleri
(d) Elmalõ: Bakõrcõ Atölyesi- Makas Tipleri
Lev 30 (a) (b) Cornelius Atmietus’un Mezartaşõ Sol Cephe (İ.S.1.y.y.) Roma – Vatikan Galleria
Iapidaria Env.9277
(c) Mezartaşõ (İ.S.2.y.y.) Napoli – Museo Neapel Env.6575
(d) Mezartaşõ (İ.S.1.y.y.) Aquileia – Museo Nazionale Env.166
viii
ÖNSÖZ:
Madeni eserler, antik çağ arkeolojisinde bir çok bakõmdan önemli bir gruptur.
Kazõlarda genellikle küçük parçalar halinde ve amorf olarak bulunmalarõ nedeniyle
tanõmlanamayan bu eserler; toplu olarak ele alõndõğõ takdirde kendi dönemleri için
teknolojik, plastik, ticari ve hatta ekonomik bakõmlardan bir rehber konumunda
olabilirler.
Dolayõsõyla, antik kent kazõlarõnda çõkan madeni buluntularõn dikkatli
biçimde toplanmasõ ve sõnõflandõrõlmasõ büyük önem taşõmaktadõr. Arykanda’da
yapõlan kazõlar sõrasõnda ele geçen madeni buluntular buna bir örnek oluşturur.
Kentte 30 yõldõr sürdürülen kazõ çalõşmalarõ sõrasõnda toplanan madeni buluntularõn
kaliteli olanlarõnõn yanõsõra; kõrõk durumda ve işçilik kalitesi bakõmõndan düşük
seviyede olanlarõnõn da bir grup halinde gözden geçirilmesi, antik çağ ile ilgili birçok
veri sağlayabililir. Bu araştõrma, buluntularõn toplu olarak ele alõnmasõ yoluyla
sistemli veriler elde etmek amacõnõ taşõmõştõr.
Öncelikli olarak sayõn tez danõşmanõm Prof. Dr. Coşkun Özgünel’e teşekkür
etmek istiyorum. Kendisi çalõşmam sõrasõnda bana gösterdiği güven ve sabõrlõ tutumu
ile her zaman yardõmcõ olmuştur.
Arykanda madeni buluntularõ üzerinde ilk incelemelerime başladõğõm 1995
yõlõndan bu yana geçen 11 yõllõk zaman zarfõnda beni her zaman destekleyen ve 2002
yõlõnda emekliye ayrõlan sayõn Prof. Dr. Cevdet Bayburtluoğlu’na şükranlarõmõ
sunuyorum. Bu uzun süre müddetince buluntularõmõ çalõşmama izin veren
Bayburtluoğlu, kazõ sezonlarõnda oluşturduğu aile ortamõ ile tüm ekibin moralinin ve
çalõşma tempomuzun yüksek olmasõnõ sağlamõştõr.
ix
Tez çalõşmam sõrasõnda zaman zaman kütüphane ve müze çalõşmalarõm için
işyerimden ayrõlmam konusundaki anlayõşlõ ve hoşgörülü yaklaşõmõ ile sayõn
müdürüm Yrd. Doç. Dr. Cem Girgin’e ayrõca teşekkürlerimi sunarõm.
Ayrõca Antalya Müzesi’ndeki çalõşmalarõm sõrasõnda gösterdikleri
yardõmlardan dolayõ müze müdürlüğüne ve Arykanda buluntularõ sorumlusu sayõn
Akan Atilla’ya teşekkürlerimi sunmak istiyorum.
Madeni buluntular konusunda Akdeniz’in diğer bölgelerinde çok sayõda
çalõşma olmasõna karşõn Anadolu bu konuda henüz başlangõç safhasõndadõr. Özellikle
Protohistorik dönem ve Bizans İmparatorluk dönemi arasõnda kalan zaman dilimi
konusundaki bilgilerimiz çok sõnõrlõdõr. Bu durum, kent buluntularõnõn gerek Lykia
bölgesinde gerekse Anadolu’nun diğer antik bölgelerindeki benzerleri ile
karşõlaştõrõlmasõ bakõmõndan zorluklar doğurmuştur. Bu zorluklarõn çalõşmaya olan
etkisi, aşağõda sayacağõm kişilerin yardõmlarõyla en aza indirilmiştir.
İlk olarak kazõ buluntularõ hakkõndaki görüşlerini benimle paylaşan ve
yayõnlara ulaşmamda yardõmcõ olan Ankara Üniversitesi Dil, Tarih ve Coğrafya
Fakültesi’nden Doç. Dr. Kutalmõş Görkay’a, Anadolu Üniversitesi Edebiyat
Fakültesi’nden Yrd.Doç.Dr. A. Tolga Tek’e teşekkürü bir borç bilirim.
Ayrõca kaplar ve diğer mutfak araçlarõ ile ilgili bölümdeki sonuçlarõmõ
kontrol eden ve Türkiye’de bulunmayan bazõ yayõnlara ulaşmamõ sağlayan Köln
Müzesi uzmanlarõndan Dr. Richard Petrovszky’ye ve Heidelberg Üniversitesi
Arkeoloji Enstitüsü’nden Prof. Dr. Reinhard Stupperich’e teşekkür ederim.
Roma dönemi silahlarõ konusundaki görüşlerini benimle paylaşan ve
katalogdaki bazõ parçalarõn tanõmlanmasõnda yardõmcõ olan İsviçre M.A.V.O.R.S.
Enstitüsü’nden Dr. Martin Hartmann’a da ayrõca teşekkürlerimi sunarõm.
Eskişehir’de bulunmam dolayõsõyla kaynaklara ulaşmak için gittiğim Ankara
İngiliz Arkeoloji Ensitüsü kütüphanesinden Sayõn Dr. Yiğit Erbil ve İstanbul Alman
Arkeoloji Enstitüsü Kütüphanesinden Sayõn Ali Akkaya’ya kõsõtlõ zamanlarõmda
yardõmcõ olmalarõ ve sabõr göstermeleri nedeniyle özel olarak şükranlarõmõ sunmak
istiyorum.
Tez çalõşmasõnõ, tamamlanmasõnda en büyük sabrõ gösteren, her zaman
yanõmda olan ve daima ilgilerini eksik etmeyen aileme; özellikle anneme ve eşime
adamak istiyorum.
x
BÖLÜM 1:
GİRİŞ:
Arykanda kentinde 1971 yõlõndan bu yana yapõlan kazõlarda ele geçen küçük
buluntular arasõnda en büyük gruplardan birini, madeni eşya ve madencilik
faaliyetlerine ilişkin alet ve üretim artõğõ gibi buluntular oluşturur. Buluntularõn
büyük bölümü, kent halkõnõn günlük yaşamõnda kullandõğõ alet ve eşyalardan
oluşmaktadõr.
Örneklerin yapõmõnda kullanõlan altõn, gümüş ve bronz gibi madenler antik
çağda temini zor birer hammadde olduklarõ için, antik çağlardan itibaren eritilip
yeniden kullanõlmõştõr. Bu durum, antik kent kazõlarõndan çok az madeni eser
bulunmasõna yol açmõştõr. Arykanda’dan ele geçen çok sayõdaki envanterlik ve
etütlük madeni buluntunun incelenmesi bu nedenle büyük bir önem taşõmaktadõr.
Kentteki madeni buluntular ile ilgili ilk çalõşmalar Dr. Zeynep Kuban
tarafõndan yapõlmõştõr. Naltepesi’nden ele geçen demir buluntularõ inceleyen Kuban,
bu eserlerin arasõnda dericilik, demircilik gibi meslek gruplarõna ait madeni aletler
saptamõştõr1. Bu saptama, madeni buluntularõn kentin günlük yaşamõ ve zanaat
faaliyetleri konusunda bilgi verebileceğini göstermesi bakõmõndan önem
taşõmaktadõr.
1995 yõlõnda tarafõmdan çalõşõlmaya başlanan Arykanda madeni buluntularõ;
ilk olarak 2001 yõlõnda bir yüksek lisans tezi bünyesinde incelenmiştir. 1971–2000
yõllarõ arasõnda ele geçen örneklerin incelendiği bu çalõşmada, zamansal sõnõrlõlõklarõ
nedeniyle eserlerin tamamõ ele alõnamamõştõr. Ayrõca H.T.D. gibi önemli sektörlerin
buluntularõ da o dönemde kazõsõ tamamlanmadõğõ için Sayõn Bayburtluoğlu’nun da
tavsiyesiyle, kapsam dõşõnda bõrakõlmõştõr. Tüm bu nedenlerle Yüksek
Lisans tez çalõşmasõnda incelenen buluntularõn ağõrlõklõ kõsmõ Roma ve geç
Antik çağ ile sõnõrlõ kalmõştõr. Ancak H.T.D. sektöründeki buluntularõn sayõsõnda
2001-2002 yõllarõndaki artõş ve uygulanan kazõ teknikleriyle sektördeki kontekslerin
başarõlõ biçimde saptanmasõ, madeni buluntular ile ilgili yeni sonuçlarõn elde
edilmesini sağlamõştõr. Kentin diğer kesimlerinden ele geçen ve daha önce yayõnlar
yoluyla karşõlaştõrmalõ olarak incelenen buluntularõn, kazõsõ tamamlanan H.T.D.
sektöründe konteks yoluyla tarihlendirilebilen paralelleri saptanmõştõr. Bu
paralellerin daha net biçimde tarihlendirilebilmesi kentteki madeni buluntularõn
geneliyle ilgili yeni değerlendirilmelerin yapõlmasõnõ gerekli kõlmõştõr. En önemli
nokta ise bu değerlendirmelerin, Helenistik ve Roma dönemi madeni buluntu
araştõrmalarõnda bugüne değin elde edilmiş bazõ sonuçlarõn yeniden ele alõnmasõnõ
gerektirmesidir.
Çalõşma kapsamõnda kentteki madenden yapõlmõş günlük kullanõm eşyalarõ
üzerine yoğunlaşõlmõştõr. Bu bağlamda örnekler, kendi içlerinde kullanõm alanlarõna
ve niteliklerine bağlõ olarak sõnõflandõrõlmõştõr. Eserlerin kullanõm alanlarõnõn
saptanmasõ için Arykanda ile benzer buluntu türlerine sahip olan, Corinth, Sardis,
Pergamon, Olynthus kazõlarõnõn yayõnlarõndan yararlanõlmõştõr2. Kataloğun
oluşturulmasõ sõrasõnda, yüksek lisans tez çalõşmasõnda ele alõnmayan son yõllarõn
eserlerine ağõrlõk verilmiştir. Kaplar, süs eşyalarõ, savaş araçlarõ gibi kronolojik bir
gelişim izleyen eserlerde saptanabilen bütün örnekler kataloğa alõnõrken; kesici
aletler ve anahtarlar gibi formlarõndan yola çõkõlarak işlevi saptanan örnek
gruplarõnda (alet ve anahtar gibi) grubun özelliklerini en iyi biçimde yansõtan
örneklerin seçilmesine önem verilmiştir.
Çalõşmanõn monografik bir kapsamda ele alõnmasõ planlandõğõ için, konu
başlõklarõnõn saptanmasõnda kent öncelikli bir düzenleme yapõlmõştõr. Ancak her
başlõk kendi içinde genelden özele doğru bir sõralama izlemektedir.
İkinci bölümde, kentin tarihi ve yapõlar hakkõnda bilgi verilmiştir.
Katalogdaki örneklerin günlük kullanõm eşyalarõndan oluşmasõ nedeniyle, bu
eserlerin bulunduğu mekanlarõn işlevleri ve kullanõm aşamalarõndan oluşan konteks
verileri ile bağlantõlõ olarak ele alõnmalarõnõn tezin sonuçlarõnõ tamamlayõcõ olacağõ
düşünülmektedir.
Üçüncü bölümden başlayarak buluntular üzerinde durulmuştur. İlk olarak
kentin çeşitli yerlerinden ele geçen cüruf, kalõp, pota parçalarõ gibi küçük buluntular
2
ve işlik kalõntõlarõ incelenmektedir. Buluntularõn metalurjik faaliyetler ve madeni eser
üretimi ile ilişkisi araştõrõlõrken bu alanlarda Anadolu genelinde Helenistik dönemden
geç Antik çağa kadar olan zaman dilimi hakkõndaki bilgiler gözden geçirilmiştir.
Amaç, buluntularõn Anadolu’da madencilik faaliyetleri ölçeğindeki öneminin
örnekler ile ortaya konmasõdõr.
Dörtten ondördüncü bölüme kadar, günlük kullanõm eşyalarõ ayrõ ayrõ
incelenmiştir. Bu bölümlerde her bir eşya türünün işlevi, kullanõm şekli ve form
gelişimi konusunda ayrõntõlõ bilgi verilerek Arykanda buluntularõnõn bu çerçeve
içindeki konumu ve eserlerin bu konuda getirdiği yenilikler tartõşõlmõştõr. Bu amaçla
buluntular işlevlerine göre gruplandõrõlmõş ve ayrõ ayrõ incelenmiştir. Özellikle
mimari aksamlar ve diğer el aletlerindeki gruplandõrmalar, işlev farklõlõklarõnõn yanõ
sõra üretim yapan atölyeler arasõndaki farklõlõklara da işaret etmektedir. Manning
tarafõndan British Museum’daki eserlerin üzerine yapõlan inceleme sõrasõnda
saptanan bu durum, özellikle Roma İmparatorluk çağõndaki yerel atölyeler arasõnda
geçerlilik taşõmaktadõr.
Helenistik ve Roma İmparatorluk çağõ madeni buluntularõnõn
değerlendirilmesinde farklõ üretimlerin saptanmasõ konusunda en önemli çalõşmalar,
süs eşyalarõ ve kaplar üzerinde gerçekleştirilmiştir. Gerek Plinius gibi antik
yazarlarõn verdiği bilgiler gerekse buluntular üzerinde yürütülen analojik çalõşmalar
sayesinde 1960’lõ yõllara kadar pek çok önemli sonuç elde edilmiştir. Bu dönemde
yapõlan araştõrmalar içinde en önemlileri Radnoti (1938) ve Eggers (1951)
çalõşmalarõdõr. Radnoti, Pannonia eyaletinde İ.S.1.-İ.S.3.y.y. arasõndaki zaman
dilimine tarihlenen bronz kaplarõ incelemiştir. Örnekleri, Roma imparatorluğunun
batõsõndaki bölgelerden ele geçen eserlerle karşõlaştõrmõş ve ithal olanlarõn yanõ sõra
bazõ yerel atölye taklidi üretimler saptamõştõr. Ayrõca bazõ kap formlarõnõn çok
değişim geçirmeden uzun bir süre kullanõlmaya devam ettiğini vurgulamõştõr. Eggers
ise Germania Libera’da bulunan Roma ithali eserler üzerine kapsamlõ bir çalõşma
gerçekleştirmiştir. Çalõşma bünyesinde eserlerin dağõlõmõnda Roma ile ticari
ilişkilerin önemini vurgulamõş ve eserlerin bölge sanatõndaki etkileri üzerinde
durmuştur. Her iki çalõşma, form analizi ve ticaret yoluyla eserlerin dağõlõmõ
konusunda önemli sonuçlara ulaşmõştõr.
3
20. y.y.’õn ikinci yarõsõnda eserlerin değerlendirilmesinde teknik ve ekonomik
veriler ile karşõlaştõrma konusunda yeni yöntemler geliştirilmiştir. Radnoti ve
Eggers’in üzerinde durmadõğõ bu konular, o çalõşmalardaki birçok eksiği kapatan
veriler elde edilmesini sağlamõştõr. Mutz, (1972) eserlerin değerlendirilmesinde
kullanõlan formlardaki değişimin, o dönemdeki yapõm tekniklerindeki gelişimiyle
ilişkili olduğunu ortaya koymuştur. Özellikle tornanõn kullanõlmaya başladõğõ
İ.Ö.4.y.y., bu konuda bir dönüm noktasõ olarak kabul edilebilir. Öte yandan Roma
imparatorluk dönemi boyunca tornanõn başlõ başõna bir üretim tekniği olarak
kullanõldõğõnõn anlaşõlmasõ, Radnoti ve Eggers’in eserlerindeki bir çok örneğin
yeniden ele alõnmasõnõ gerektirmiştir. Ayrõca Treister (2001) tarafõndan yapõlan takõ
ve kaplardaki dövme tekniği üzerine ayrõntõlõ çalõşma, bu alanda da bir
tarihlendirmenin yapõlabileceğini ortaya koymuştur.
Burada bahsedilen eserlerin tümünde göz ardõ edilen bir konu, hammadde
olarak kullanõlan madenin ekonomik değerinin eser üretimindeki etkileridir. Antik
çağda madeni eser piyasasõ ve dolayõsõyla eser üretimi, ekonomik koşullarõn etkisiyle
şekillenen talep doğrultusunda belirlenmiş olmalõdõr. Helenistik dönem ile birlikte
artan ticari hayatõn etkisiyle zenginleşen tüccar kesiminin zengin yaşama hevesleri
buna bir örnek oluşturabilir. Rostovtzeff, bu dönemde, zengin ve soylularõn elinde
bulunan değerli madenden yapõlma lüks eşyalarõn bronz kopyalarõndaki artõşõn bu
kesim tarafõndan oluşan talep ile bağlantõlõ olduğunu düşünmektedir3. Bu anlayõş,
Roma’nõn Akdeniz’de hâkimiyetini sağlamlaştõrdõğõ İ.Ö.2.-1.y.y.’lar için de
geçerlidir. Plinius’a göre bu dönemde “güçlenirken, soysuzlaşan” Romalõlar, ele
geçirilen yerlerden gelen altõn ve gümüş kaynaklarõ sayesinde bir yandan
zenginleşirken; diğer yandan da Helenistik lüks formlarõ tanõmõştõr. Gelir düzeyi,
lüks gümüşleri almaya yetmeyen toplum kesimleri, daha ucuz benzerlerini yaptõrma
yoluna gitmiştir. Roma sanatõnõn diğer alanlarõnda da görülen bu gelişme İ.Ö.1-
İ.S.1.y.y. II yarõsõndaki bronz eser endüstrisinde önemli bir zaman dilimini oluşturur.
Eggers ve Radnoti’nin eserlerinde de bu zaman diliminden çok sayõda lüks eser
dikkati çekmektedir.
Son olarak verilebilecek bir diğer örnek ise İ.S.3.y.y.’da madeni eserlerin
kalitesinde genel olarak görülen düşüştür. Gerek yapõm kalitesi, gerekse form
4
çeşitliliğindeki bu düşüş, yüzyõlõn ortalarõnda İmparatorlukta çeşitli nedenle yaşanan
ekonomik krizler ile bağlantõlõ olmalõdõr.
Madeni eserlerin incelenmesinde, yukarõda bahsedilen araştõrmacõlarõn
görüşlerinin yanõ sõra Arykanda’daki ekonomik durum ve antik çağ günlük
yaşantõsõndaki bilgiler de göz önünde tutulmuştur.
Arykanda’nõn içinde bulunduğu Lykia bölgesi ve Anadolu genelinde madeni
buluntularõn değerlendirilmesi ile ilgili yapõlmõş çalõşmalar son derece yetersiz
durumdadõr. Bu konudaki en önemli sorunlardan biri henüz buluntu yayõnlarõnõn
düzenli olarak yapõlmamõş olmasõdõr. Eserlerin kapsamlõ olarak yayõnlandõğõ yerler
arasõnda Sardis, Pergamon ve Tarsus başta gelmektedir4. Ayrõca bazõ Müze
kataloglarõ da bu anlamda başarõlõ kayõtlara sahiptir5. Bunun dõşõnda kazõ raporu gibi
yayõnlarda ise eserler, çok kõsaca tanõmlanmõştõr. Anadolu’daki buluntularõn
yayõnlanmasõ, bir yandan antik çağ madeni eserlerinin gelişim safhalarõ konusunda
yeni bilgiler verirken aynõ zamanda bölgede henüz saptanmamõş atölye ve üretim
merkezlerinin anlaşõlmasõnõ sağlayacaktõr6. Anadolu’dan 19.y.y.’da çõkarõlmõş eserler
ile ilgili yapõlan yayõnlar bölgedeki eserlerin önemini kõsmen de olsa ortaya
koymaktadõr7.
Yayõnlar konusunda yaşanan eksiklik, tez kapsamõnda yapõlan çalõşmanõn
özellikle karşõlaştõrma malzemesi bakõmõndan eksik kalmasõna yol açmõştõr. Bu
bakõmdan Anadolu’daki madeni buluntular ile ilgili çalõşmalarõn arttõrõlmasõ en
büyük dileğimizdir.
1
Kuban (1993)
2
Corinth: Davidson (1952); Sardis: Waldbaum (1983); Pergamon: Gaitsch (2005); Olynthus:
Robinson (1941)
3
Rostovtzeff (1998)
4
Sardis: Waldbaum (1983); Pergamon: Gaitsch (2005); Tarsus: Goldman (1950)
5
Tire Müzesi bronz eserleri üzerine Binnur Gürler tarafõndan yapõlan çalõşma bu konuda
verilebilecek başarõlõ bir örnektir. Bkz. Gürler (2004). Ayrõca Antalya Müzesi ve Anadolu
Medeniyetleri Müzesi gibi bazõ müzelerin kataloglarõnda da madeni eserlere kõsmen yer verilmiştir.
Bir diğer örnek ise İstanbul Arkeoloji Müzelerinin sadece küpelerde oluşan yayõnõdõr. Bkz. Ergil
(1983)
5
6
Bingöl (1998) ve Meriçboyu (2001), Anadolu’daki takõlar konusunda hazõrladõğõ yayõnda bu konuda
önemli bir boşluğu doldurmuştur. Meriçboyu’nun çalõşmasõ ayrõca doğu Akdeniz’de bilinen takõ
atölyelerinin yanõ sõra Lampsakos’ta önemli bir atölye hakkõnda verileri bir araya getirmiştir.
7
Bu duruma en güzel örneklerden biri Bursa hazinesi olarak adlandõrõlan eser grubudur. Bugün
British Museum’da bulunan eserler hakkõnda bkz.: Mangoldt (2005)
6
BÖLÜM 2:
ARYKANDA KENTİ: TARİHİ VE YAPILARI:
Arykanda, modern Antalya ilinin Finike ilçesine bağlõ, Finike-Elmalõ

karayolunun 35. km’sinde bulunan Arif Köyü sõnõrlarõ içerisinde yer almaktadõr.
Antik Lykia bölgesinin doğu kesiminde yer alan kent, Phoinikos limanõnõ iç
kesimlerdeki Kabalia Düzlüğüne ve Pisidia’ya bağlayan önemli bir yol güzergahõ
üzerinde bulunmaktadõr. Bu avantajõ, Arykanda’nõn büyümesi ve gelişmesinde
önemli rol oynamõştõr.
Kentte 1971 yõlõndan bu yana Prof. Dr. Cevdet Bayburtluoğlu başkanlõğõnda
kazõ çalõşmalarõ yürütülmektedir1.
Kentin isminin Luwice kökeni (Ary-ka-wanda), ve yerleşim alanõnda belli bir
kontekse bağlõ olmadan ele geçen taş balta gibi buluntular, yaklaşõk olarak
İ.Ö.2.binden itibaren bu bölgede yerleşim olduğunu göstermektedir2. Ancak kentteki
yerleşim hakkõnda, bu dönemden İ.Ö.5.y.y.’a kadar geçen süre hakkõnda bilgilerimiz
sõnõrlõdõr. Kentte bulunan Attika türü siyah astarlõ seramik parçalarõ ile Equwami ve
Kpprili’ye ait sikkeler, kentin İ.Ö.5.-4.y.y.’larõna ait dikkat çekici buluntulardõr.
Helenistik dönemden itibaren kentin siyasi durumuyla ilgili bilgilere sahibiz.
Kent İ.Ö.2.y.y.’da Lykia birliğinde tek oyla temsil edilmektedir3. Bu durum kentin
siyasi olarak geri planda kaldõğõnõ göstermektedir. Ancak bu döneme ait ithal ve lüks
eşyalarda görülen artõş, Arykanda’da siyasi hayatõn aksine canlõ bir ticaret hayatõnõn
olduğunu düşündürmektedir.
Daha sonraki dönemlere ait yapõlarõn eski binalarõn üstüne gelmesi nedeniyle
Hellenistik dönemde kentin kapladõğõ alan kesin olarak bilinmemektedir. Yine de, ele
geçen Hellenistik buluntularõnõn yoğunluğu, kentin bu dönemde Ticaret Agorasõ’nõn
çevresindeki akropol kesiminde yayõldõğõnõ kabul etmemizi sağlar4. Bu dönemde
Ticaret Agorasõ, dükkanlarõ ile kentin ticaret hayatõnõn merkezi olmasõnõn yanõnda
etrafõnda kurulu Helios Tapõnağõ ve Bouleuterion gibi yapõlarõ ile aynõ zamanda idari
ve dini merkez özelliğine de sahip olabilir.
İ.Ö.2.-1.y.y.’larda Hellenistik krallõklar arasõnda süregelen çatõşmalardan
Arykanda’nõn çok etkilenmediği görülmektedir. Sikke verilerine göre kent bu
dönemde gelişmeye başlamõş ve bölgenin Helenistik krallõklar arasõnda sõk sõk el
değiştirmesine karşõlõk Arykanda sikke basma otonomisini İ.Ö.80’lere kadar devam
ettirmiştir. Bu tarihten sonra Lykia Birliği’nin bir üyesi olarak birlik tarzõ sikkeler
bastõrmõştõr5.
İ.Ö. 1 yy. içinde Romalõlar tarafõndan Akdeniz genelinde sağlanan barõş
ortamõ içinde, Lykia bölgesinin diğer kentleri ile birlikte Arykanda’da da bir gelişme
dönemi yaşanmaya başlar. İ.Ö.1.-İ.S.1.y.y.’lar arasõnda kentin kapladõğõ alanõn
Ticaret Agorasõ’nõn altõnda ve doğusundaki teraslarda büyümeye başlamasõ büyük
olasõlõkla bu gelişimin bir yansõmasõdõr.
Lykia’nõn bağõmsõzlõğõ M.S. 43 yõlõnda Roma İmparatoru Claudius
döneminde sona erer ve bu bölge Roma İmparatorluğuna katõlõr. Patara’da bulunan
Yol Kõlavuz Anõtõ’nda (Stadiasmus Provinciae) Veranius’un bölgedeki yollarõ
onartõp yenilerini yaptõrmasõndan ve Lykia’ya barõş ve huzur getirmesinden övgüyle
bahsedilir6.
Bu dönemde Tiyatro, Stadion ve Büyük Hamam gibi halkõn kullanõmõna
yönelik büyük kamu yapõlarõ inşa edilir. Diğer yandan kazõlarda ele geçen lüks
eserlerde bu döneme ait olanlarõn sayõsõndaki artõş, kentin zenginleşme sürecinin
devam ettiği şeklinde yorumlanabilir. Bu durumda en büyük pay, kuşkusuz kereste
ticareti ve kentin yol güzergahõ üzerindeki konumudur. “Roma Villasõ” ve “Doğu
Villasõ”, Arykanda’da büyük ve dönemin modasõnõ takip edecek ölçüde zengin
ailelerin ortaya çõktõğõnõ göstermektedir. Sikke bulgularõna göre kent ticaret
nedeniyle imparatorluğun ekonomik sistemiyle doğrudan bağlantõlõdõr.
Lykia’nõn, Roma İmparatorluğunun kontrolündeki bir eyalet statüsünde
olduğu dönemde, bölgeyi etkileyecek ölçüde iki büyük deprem görülür. İ.S.141
yõlõnda olan ilk depremde hasar gören binalar kõsa sürede onarõlõr. Yerel bir zengin
olan Rhodiapolis’li Opramoas, bu onarõm için kente 10.000 denarius bağõşladõğõnõ,
kendisi için yaptõrdõğõ anõt mezarõn duvarõna yazdõrmõştõr.
8
İ.S.240 yõlõnda meydana gelen ikinci depremin yarattõğõ hasar, ilki kadar rahat
atlatõlamamõştõr. Binalarõn onarõlmasõ için gerekli olan parasal kaynak sorunu,
İmparator III. Gordianus’un kente sikke basma hakkõ vermesiyle çözümlenmeye
çalõşõlmõştõr. Ne var ki ekonomik sõkõntõlar İ.S.3.y.y. boyunca asla tam olarak
düzeltilememiştir.
İ.S.4.y.y.’õn başlarõnda Hristiyanlõğõn giderek yayõlmasõnõn etkileri
Arykanda’da da görülür. Arykanda’lõlar tarafõndan İmparator Maximinus Dacius’a
gönderilmiş olan bir yazõtta, Hristiyanlar ve Paganlar arasõndaki sorunlarõn
anlatõlmasõ, kentte bu dönemde yaşanan dinsel çekişmeyi belgelemektedir. Ancak
İmparatorluğun tavrõ nedeniyle Hristiyanlõğõn kabul görmesi bu çekişmeyi
Hristiyanlarõn lehine sona erdirmiştir7. İ.S.4.y.y.’õn geri kalan döneminde kõsa süreli
de olsa Arykanda, bir Geç Roma Hristiyan kenti kimliği ile gelişir. Bu kimliğin en
belirgin izleri ise yeni inşa edilen kiliselerdir. Arykanda, bu kimliğini 5.y.y.’õn ilk
çeyreğine kadar sürdürür. Kent bu dönemde büyük ölçüde boşalõr. Şimdiye kadar
nedenine tarihsel kayõtlarda rastlanmayan bu olay, büyük olasõlõkla aynõ dönemde
Naltepesi’ndeki demirci atölyesinde çõkan yangõnõn bir sonucudur.
İ.S.6./7.y.y.’larda ve İ.S.11.y.y.’da kentteki kiliselerin kõsa süreli olarak
yeniden kullanõldõğõna ilişkin mimari kalõntõlar bulunmaktadõr8. Bu dönemler dõşõnda
şehir alanõ büyük ölçüde terk edilmiş durumdadõr. Halk bu dönemde, yerleşimin alt
seviyelerindeki düzlükte kurulan kalede yaşamõş olmalõdõr.
Osmanlõ İmparatorluğu’nun bölgedeki Türk hakimiyetinin sağlamlaştõrdõğõ
15. - 16.y.y.’dan itibaren bölgede yörük Türkmenleri görmek mümkündür. Yavaş
yavaş yerleşik düzene geçen bu gruplar Arykanda’da tek bir ile temsil edilir. Öte
yandan Arykanda’nõn yakõn çevresinde bu dönem daha belirgin olarak karşõmõza
çõkar9. Kentte Türk yerleşimi ile ilgili az sayõdaki sikke ve diğer buluntular 19.y.y.’a
aittir. Yörük Türkleri sözkonusu dönemde, Arykanda’da daki kalõntõlarõ yeniden
kullanmõş olmalõdõr. Kentin bazõ kesimlerindeki kazõlar sõrasõnda ele geçen yakõn
dönem izleri ve aletler, Arykanda’daki yörük yerleşimini belgeleyen kalõntõlardõr.
Arykanda kenti tipik bir yamaç yerleşimidir. Yapõlar, yerleşim yerinde
oluşturulmuş teraslar üzerine kurulmuştur. Teraslarõn arasõnda birbirini çapraz olarak
kesen hatlarda bir yol sistemi vardõr. Yapõlar, sağlamlõk ve terasõ olabildiğine geniş
9
tutmak amacõyla geriye çekilerek anakayanõn içine oyulmuştur. Anakayaya oyulan
temel, kent tarihi yeniden kullanõlmõştõr.
Kentteki anakayaya oyulmuş mekanlar, yerleşimin sona ermesinden sonra
yamaçtan gelen toprak akõntõsõyla dolmuş ve giderek kullanõlamaz hale gelmiştir. Bu
durum kentin üst seviyesindeki katmanlarõn alt seviyelerle karõşmasõna da yol
açmõştõr. Dolayõsõyla kentte yapõlan kazõlar sõrasõnda binalarõn katmanlarõnõn
saptanmasõ ve tanõmlanmasõnda bazõ sorunlar yaşanmaktadõr. Ancak gerek sikke
buluntularõ, gerekse 141 ve 240 yõllarõnda yaşanan iki büyük depremin bütün kentte
yarattõğõ tahribat, katmanlarõn saptanmasõnda önemli bir avantaj sağlamaktadõr.
Dolayõsõyla kentte yapõlan kazõlarda mekanlarõn büyük kõsmõnda tarihlendirme ve
tanõmlama gerçekleştirilebilmiş durumdadõr.
1. Akropol:
Kentin en üst yerleşim kesimini oluşturan bu alan, yukarõdaki gözetleme
kulesinden Ticaret Agorasõ’na kadar ulaşan bir kesimden oluşur. Kentin en erken
yerleşim alanõnõn burasõ olduğu düşünülmektedir. Yapõ kalõntõlarõ büyük ölçüde geç
dönem katmanlarõ nedeniyle tahrip olmasõna karşõn alanda Hellenistik döneme kadar
inen mimari izler saptanmõştõr. Kentin bu kesimi genel olarak İ.Ö.2.y.y.’dan
İ.S.4.y.y.’a kadar uzanan sikke buluntularõ ile tarihlenmektedir. Alanda ortaya
çõkarõlan yapõlar arasõnda Helios tapõnağõ, Bouleuterion, Sebastaion gibi yapõlarõn
yanõsõra Ticaret Agorasõ sayõlabilir. Birbiriyle ilişkili büyük bir alan görünümü veren
bu yapõlar, uzun bir zaman dilimine yayõlan çalõşmalar ile açõğa çõkarõlmõştõr.
a:Bouleuterion: 1978 yõlõnda ortaya çõkarõlan Bouleuterion, yarõm daire

planlõ ve yerli kayaya oyularak inşa edilen bir yapõdõr. Üç yapõ aşamasõndan oluşur.
Kentteki yazõtlar arasõnda bulunan meclis kararlarõndan en eskisinin İ.Ö.2.y.y.’a
tarihlenmektedir10. Bu durumda kentte bir meclis yapõsõnõn bu tarihte var olduğu
anlaşõlmaktadõr. Yapõdan ele geçen buluntularõn büyük çoğunluğu, üst katlardan
toprak kaymasõ ile gelen buluntulardõr. Ancak yapõnõn girişindeki kapõ mili, in-situ
olarak saptanmõştõr. Boyutlarõ bakõmõndan anõtsal bir kapõya ait olan parça, yapõnõn
en eski safhasõna ait olabilir11.
10
b:Helios tapõnağõ: Ticaret Agorasõnõn bir üst terasõnda bulunan kentin en
önemli kutsal alanõdõr. Antik kaynaklarda Arykanda’da gemi pruvasõ şeklindeki bir
kaya çõkõntõsõnõn üzerinde Helios’a adanmõş bir tapõnaktan bahsetmektedir12. 1990
ve 1991 yõlõnda yapõlan kazõlarda bu tapõnağõn yeri belirlenmiştir. Tapõnağõn üzerinde
bulunduğu teras ise İ.Ö. 5.y.y.’a kadar inmektedir13. Kazõlar sonucunda, İ.S.2.y.y.’da
yõkõldõktan sonra tapõnaktan geri kalan kalõntõlarõn arasõnda bir mezar binasõ inşa
edildiği anlaşõlmõştõr. Bu mezar binasõ İ.S.3.y.y.’da yõkõldõktan sonra, geri kalan
duvar kalõntõlarõnõn içi kõsmõ yüksek õsõya dayanõklõ tuğlalar ile kaplanmõştõr. Ayrõca
alanõn çevresinde deforme olmuş bronz parçalar ile kireç haline gelmiş mermer
parçalarõnõn bulunmuştur. Bu durum burasõnõn hem madeni eşyalarõn hem de çeşitli
nedenlerle kullanõmõ sona ermiş binalardan buraya taşõnan taş bloklarõnõn
eritilmesinde kullanõlan bir fõrõn olduğunu göstermektedir. Eritilmekten geriye kalan
parçalardan kataloğa alõnan örneklerin genel olarak İ.S.2.y.y.’dan daha geç
olamayacağõnõ söyleyebiliriz14.
c:Helios Tapõnağõnõn Doğusu (HTD) ve Bouleuterion Üstü (BU): Bu alanõn

kazõsõ 1998’den 2004 yõlõna kadar devam etmiştir. “Bouleuterion Üstü” kesimi ile
birlikte aynõ konteks verilerine sahip olan alan, dört teras halinde mekanlardan
oluşmaktadõr. Bu mekanlar ana kaya traşlanarak oluşturulan taban üzerine
kurulmuştur. Ele geçen buluntular, bu mekanlarõn Hellenistik dönemden itibaren
kullanõldõğõnõ göstermektedir. Özellikle İ.Ö.1-İ.S.1.y.y.’da en yoğun dönemini
yaşayan bu alandaki buluntularda, 2.y.y.’dan itibaren dikkat çekici bir boşluk vardõr.
Sözkonusu dönemde kentin genişlemesiyle birlikte, bu alanõn boşaldõğõ
varsayõlabilir. Ancak 3.y.y.’dan itibaren, burada yeniden yerleşim görülür. Eski
yapõlarõn yenilendiği ve kimi zamanda tamamen yeniden inşa edildiği anlaşõlan bu
dönemki yapõlarda ele geçen lüks buluntular, alandaki kalitesiz mimari dokuyla
çelişmektedir. Bu durum halkõn buraya zorunluluk sonucu geldiğine işaret edecek
seviyededir. Alandaki en geç buluntular İ.S. 4.y.y.’a aittir15.
d:Ticaret Agorasõ: Kenti doğu-batõ doğrultusunda bölen falezin hemen

üstündeki terasta bulunan Ticaret Agorasõ, aynõ zamanda kentin akropolü olarak
tanõmlanan kesimin en alt hattõnõ oluşturmaktadõr. Agoranõn ortasõ, birkaç basamakla
11
yükseltilmiş bir stoa ile ayrõlmõştõr. Stoa’nõn arkasõnda, anakayadan traşlanarak
açõlmõş tabana inşa edilmiş on iki dükkân yer alõr. Dükkânlardan ele geçen buluntular
arasõnda heykel parçalarõ, bronz kandil ve adak yazõtlarõ gibi çok sayõda örnek
vardõr16. Günlük hayata ve bazõ zanaat alanlarõna ait olan bu örnekler sayesinde bazõ
dükkânlarõn işlevleri hakõnda bilgi edinmemiz mümkün olmaktadõr. Agora’dan ele
geçen buluntularõn büyük kõsmõ, ele geçen sikkeler ile İ.Ö.2-İ.S.4.y.y. arasõndaki
döneme tarihlenmektedir17.
2. Yamaç Evleri (Y.E.):

Kentin batõ kesiminde Bouleuterion’un altõndaki terastan aşağõya doğru
devam eden yamaç boyunca uzanan evler “Yamaç Evler” sektörü olarak
adlandõrõlmaktadõr18. Alt alta teraslar halinde uzanan bu mekanlar, Roma konut
mimarisinde standart olan avlulu ve peristilli planda yapõlmõş olup büyük olasõlõkla
kentteki zengin ailelerin konutlarõdõr. YE 3/1, Roma mimarisi için tipik bir atriumlu
ev planõna sahiptir. Bu mekanõn yan tarafõnda YE 3/2-4 no’lu bir grup oda vardõr.
Sözkonusu odalardan bir tanesi tabanõnda bulunan üzüm ezme çukurlarõ ve presler ile
bir şarap işliği olarak kabul edilebilir. Diğer mekanlar da ise değişik zanaat dallarõna
ait bir grup madeni alet ele geçmiştir.
3. Doğu Villasõ (D.V.):

1994-1996 yõllarõ arasõnda kazõlan yapõ kompleksi, B.B.Y. ile Atriumlu Ev
arasõnda kalan alanda, kenti doğu-batõ ekseninde bölen falezin altõnda kalõr.
Ortasõnda mozaikli bir avlu ile bunun etrafõndaki çok sayõda odadan oluşan bina,
büyük olasõlõkla Arykanda’daki büyük ve zengin bir aileye aittir. Ancak bina uzun
süre kullanõlmõş ve bu sõrada çeşitli değişiklikler geçirmiştir. Yapõ, İ.S.1.y.y.’dan geç
dönem yörük yerleşimcilere kadar geniş bir zaman diliminde kullanõlmõştõr.
Kazõlarda ele geçen buluntularõn büyük çoğunluğu, yörük yerleşimine aittir.
Buluntular arasõnda, Yörüklerin kullandõğõ kamp malzemeleri, hayvan koşumlarõ ile
günlük hayatta kullandõklarõ diğer aletler vardõr19.
12
4. Bazilikanõn Batõsõndaki Yapõ (B.B.Y.):
1991-1996 yõllar arasõnda kazõsõ yapõlan sektör üç tarafõ, üzerinde nişler
bulunan duvarlar ile çevrilmiş dörtgen bir alandõr. Alanõn ortasõnda ise bir tapõnak
podyumu bulunmaktadõr. Seramik ve diğer küçük buluntular sayesinde İ.S.1.-2.y.y.’a
tarihlendiği anlaşõlan kutsal alanõn kime ait olduğu konusunda tek kaynak, kazõ
sahasõnda ele geçen ve üzerinde İmparator Traianus’a adanmõş bir yazõt bulunan
mimari bloktur. Yapõnõn mimari özellikleri, yazõt ile aynõ döneme aittir. Kazõlar
sõrasõnda podyumun üzerine İ.S. 4.y.y.sonu-5.y.y. başlarõnda bir geç Antik çağ yapõsõ
kurulduğu anlaşõlmõştõr20. İçinden günlük kullanõma ait bronz kap ve yazõtlõ gümüş
bir kaşõk gibi dikkat çekici buluntularõn ele geçtiği geç dönem yapõsõnõn kulllanõmõ,
büyük olasõlõkla alanõn arka set duvarõnõn hasar görmesiyle sona ermiştir. Ele geçen
buluntular ise büyük ölçüde toprak kaymasõyla üst seviyelerden gelen kaliteli
seramik ve bronz eser parçalarõndan oluşmaktadõr.
5. Doğu Nekropolü (D.N.):

Arykanda kentinin içinde iki nekropol alanõ bulunmasõ, Lykia bölgesi için
tipik bir özelliktir. Kentin batõsõnda kalan Nekropol alanõnda henüz kazõ
yapõlmamõştõr. Kentin doğusunda bulunan Nekropol alanõ ise 1980’li yõllarda
kazõlmõş ve 18 mezar tanõmlanarak açõğa çõkarõlmõştõr. Büyük Hamamõn bir üst
terasõndan başlayarak doğuya doğru devam eden mezar binalarõ mimari özellikleri ve
epigrafik verilere göre İ.S.2.-3.y.y.’lara arasõndaki döneme tarihlendirilmektedir21.
Mezar yapõlarõ ağõrlõklõ olarak kentin zengin ve soylu kesiminden kişilere ait
olmalõdõr22. Ancak bu alan küçük buluntu yönünden çok zengin değildir. Bunun en
önemli sebebi ise mezarlarõn günümüze kadar çeşitli nedenlerle soyguna uğramasõ ve
içlerinin boşaltõlmasõdõr. Ele geçen az sayõdaki bronz yüzük, aryballos gibi kaliteli
örnekler ise mezarlarõn yanõndaki akõntõ topraktan ele geçen eserlerdir.
6. Naltepesi (NL.):
Kentin alt seviyelerinde, batõ tarafta yer alan bir tepede bulunan yapõ
kompleksi, değişik dönemlerde farklõ amaçlarla kullanõlmõştõr. Alandaki yazõlõ
belgelere göre burada bilinen en eski yapõ, Hermaios adõnda Lykia bölgesinde
Lykiarkh’lõk görevinde bulunmuş bir Arykanda’lõ için inşa edilen anõt-mezardõr23.
13
İ.S. 141 depreminden sonra yõkõlan mezar binasõnõn yerine bugün kalõntõlarõ görülen
villa-hamam inşa edilmiştir. Kentin giderek küçülmeye başladõğõ İ.S. 4.y.y.-5.y.y.
arasõndaki dönemde burasõ artõk bir demirci tarafõndan atölye olarak kullanõlmõştõr.
Arykanda’da yeri saptanabilen tek maden atölyesi olan bu işlikte, maden
şekillendirmekte kullanõlan aletler ele geçmiştir24. İşliğin çalõştõğõ dönemde
Naltepesinin batõsõnda konaklama amaçlõ olarak kullanõldõğõ düşünülen konutlar
bulunmuştur. Naltepesindeki yerleşimin 5.y.y.’a kadar sürdüğü ve anõlan dönemde
büyük olasõlõkla bir yangõn sonucu terkedildiği düşünülmektedir.
7. Büyük Hamam (B.Ham):

Doğu Nekropolünün güneyinde, şehrin güneydoğusunda kalan Büyük
Hamam, kentte bilinen 6 hamamdan en büyük olanõdõr. Apodyterium, Frigidarium,
Caldarium gibi bölümlerin hepsinin saptanabildiği yapõnõn kazõsõ 1980’li yõllarda
yapõlmõştõr25. Yapõnõn batõ tarafõnda ayrõca bir gymnasium alanõ bulunmaktadõr. Tipik
bir Lykia tipi sõralõ-hamam planõna sahip olan Hamam-Gymnasium kompleksi,
Bayburtluoğlu’na göre, hemen yanõnda bulunan Doğu Nekropolün’deki mezarlardan;
dolayõsõyla İ.S.2.y.y.’dan daha erken bir döneme attir26. Hamamdan ele geçen
madeni buluntular ise büyük ölçüde yukarõdan toprak kaymasõ ile gelmiştir.
8. Yazõtlõ Ev (Ya.E.):
1989 yõlõnda kazõsõ yapõlõrken, duvarõnda devşirme olarak kullanõlmõş
yazõtlarõn bulunmasõ sebebiyle “Yazõtlõ Ev” şeklinde adlandõrõlan yapõ, küçük
boyutlarda bir hamam binasõdõr. Devşirme yazõtlarõn İ.S.2.y.y.’a tarihlenmesi
sebebiyle en erken İ.S.3.y.y.’da inşa edildiği düşünülmektedir27. İçinde günlük
yaşamdan çok sayõda madeni buluntu ele geçmiştir. Ancak bu örneklerin binanõn
işlevi ile bağlantõsõ yoktur.
9. Tiyatro:
Hellenistik dönem sonu, Roma İmparatorluk çağõ başõndan itibaren kentin
genişlediğini ve daha büyük bir alana yayõldõğõnõ görürüz. Bu durum dönemin barõş
ve refah ortamõnõn bir yansõmasõ olmalõdõr. Genişlemenin en belirgin örnekleri ise
Ticaret Agorasõnõn doğusundaki alanda yapõlan tiyatro ve stadiondur. İki yapõ büyük
14
olasõlõkla aynõ anda, tek bir mimar tarafõndan inşa edilmiştir. Grek planlõ olan
tiyatronun yapõm tarihi, gerek mimari plastik ve gerekse diğer süsleme özellikleri ile
Augustus çağõ olmalõdõr28. Binadan bazõ mimari aksam ve takõ parçalarõ ele
geçmiştir.
10. Stadion (St):

Ticaret Agorasõ ile aynõ kotta, kentin doğu kõsmõnda kalan Stadionun planõ,
tipik Roma Stadionlarõndan farklõlõklar taşõmaktadõr. Tek taraflõ oturma sõralarõna
sahip olan yapõnõn tribunalis’i yoktur. Bu durum yamaç yerleşimi olan kentte Stadion
için elverişli boyutlarda alanõn bulunmayõşõndan kaynaklanõyor olabilir. Yapõnõn batõ
kesiminde ise bir kutsal alan bulunmaktadõr. Yapõlan sondajlarla Stadiondan daha
eski olduğun anlaşõlan bu kõsõmda, sõvayla kaplõ bir duvarõn üzerindeki sekiz niş
büyük olasõlõkla tanrõ heykellerinin konmasõ için hazõrlanmõştõr. Ayrõca Stadion
alanõnõn batõsõndaki oyuk alanda bazilikal bir yapõnõn kalõntõlarõ göze çarpmaktadõr.
Alandan çok sayõda madeni buluntu ele geçmiştir.
11. Devlet Agorasõ (D.A.):

Devlet Agorasõ, kentin ortasõnda Tiyatro’nun bir alt terasõndadõr. Dörtgen bir
alan ile etrafõnõ “U” şeklinde çeviren bir portiko’dan oluşan yapõ, Stadion ve Tiyatro
ile birlikte Geç Hellenistik-Erken Roma döneminde planlanmõş olmalõdõr.
İnşaasõndan sonra bir kaç aşamada son halini alan agoranõn, “U” biçimli portikosu
İ.S.3.y.y.’da mozaikle kaplanmõştõr. Alanda ele geçen buluntular ise İ.S.1-3.yy.’lar
arasõndaki bir zaman dilimine aittir. Agora’nõn arka kõsmõnda ise Odeion olarak
adlandõrõlan theatron planlõ bir yapõ vardõr29. 1977’de kazõsõ yapõlan bu binadaki
önemli buluntulardan biri, oturma sõralarõnõn üzerindeki mermer kaplamalarõ
sabitlemek için kullanõlan ve tabandaki harca saplanmõş olan demir kenetlerdir.
12. Bazilika:
Bazilika, Büyük Hamamõn batõsõnda tiyatroya çõkan merdivenli yolun sol
tarafõnda kalan terasta bulunur. Mevcut planõna göre bir tarafõnda apsisi ve iki
yandaki nefleri ile kilise olarak kullanõldõğõ anlaşõlmaktadõr. Kazõ sõrasõnda yapõnõn
çevresinde lento, arşitrav ve korinth başlõğõ gibi Hristiyanlõk öncesi parçalarõn
15
bulunmasõ nedeniyle bu yapõnõn, Arykanda’daki pek çok yapõda olduğu gibi, birden
çok safhaya sahip olduğu anlaşõlmõştõr. Gerek mimari buluntular, gerekse alanõn
uygun olmasõ, yapõnõn ilk safhasõnõn bir tapõnak olmasõ ihtimalini
güçlendirmektedir30. Bayburtluoğlu tarafõndan büyük olasõlõkla Apollon veya
Artemis’e adanmõş bir tapõnak olarak değerlendirilmektedir. Ancak Hristiyanlõğõn
yaygõnlaşmasõyla birlikte yapõ geç antik çağda bir kiliseye dönüştürülmüştür.
Yapõnõn tabanõ bu aşamada süslemeli mozaiklere kaplõdõr. Mozaiklerin yapõm tarzõna
göre bina İ.S.4.y.y. ve sonrasõna ait olmalõdõr31. Binanõn içinde bulunan bir haç bu
binadan ele geçen tek in-situ madeni buluntudur. Diğer örnekler ise üst katmanlardan
gelen toprak yõğõntõsõndan ele geçen farklõ dönemlere ait günlük kullanõm eşyalarõdõr.
1
Arykanda kenti hakkõndaki bilgilerimiz esas olarak sayõn Prof. Dr. Cevdet Bayburtluoğlu
başkanlõğõnda yürütülen kazõlarõn sonuçlarõna dayanmaktadõr. Bu sonuçlar, Kültür Bakanlõğõ’nõn
düzenlediği Kazõ Sonuçlarõ Toplantõsõnda yõllõk olarak sunulmaktadõr. Sayõn Bayburtluoğlu, ayrõca
2003 yõlõnda kent hakkõndaki son bilgi ve değerlendirmelerin sunulduğu “Arykanda” adlõ bir rehber
kitap yayõnlamõştõr. Bu bölümdeki bilgiler büyük ölçüde sözkonusu yayõnlara dayanmaktadõr. Ayrõca
kentteki mimari ve küçük buluntular, değişik araştõrmacõlar tarafõndan makale kapsamõnda ve tez
çalõşmasõ olarak incelenmiştir. Tiyatro Paul Knoblauch tarafõndan (1993) bir makale kapsamõnda,
yazõtlar ise Sencer Şahin tarafõndan (1994) bir kitap olarak incelenmiştir. Bunun yanõ sõra Zeynep
Kuban (1993) kentteki demir buluntular üzerine ve Tolga Tek ise gerek sikke, gerekse cam eserler
konularõnda çeşitli yayõnlar (2001) (2002b) (2003) hazõrlamõştõr. Bu araştõrmalar, kentin tarihi ve ticari
ilişkileri konusunda önemli sonuçlarõn elde edilmesini sağlamõştõr.
2
Kentin ismi hakkõnda bkz. G. Neumann (1991) s.165–169; taş balta hakkõnda bkz. Bayburtluoğlu
(1988) s.123
3
Strabo Geographica XIV, 3, 1, 665
4
Bayburtluoğlu (2003) s.94
5
Tek (2002a) s.52
6
Adak (2002) s.135; Işõk, İşkan, Çevik (1999) s.1
7
Yazõt için bkz Şahin (1994a) no.2
8
Kentteki Bazilika kilisesinin tahribat katmanõndan ele geçen sikkeler, İ.S.6.-7.y.y. Pers-Bizans
Savaşlarõ dönemine tarihlenmektedir.Ayrõca Doğu Nekropolü’ndeki kilise buluntularõ arasõnda
İ.S.10.-11.y.y. arasõndaki döneme tarihlenen sikke buluntularõ ve graffito kalõntõlarõ bulunmuştur.
Dolayõsõyla bu yapõnõn sözkonusu dönemde tamir gördüğü ve kõsmen yeniden kullanõldõğõ
düşünülmektedir. Sikke bulgularõ için bkz Tek (2002a) s.238; graffiti yazõlar için bkz. Şahin (1994a)
s.174 vdd. Görüldüğü gibi nüfusun büyük kõsmõ aşağõ kesimdeki kaleye kaymakla birlikte kentteki
16
bazõ kiliseler kõsmen de olsa kullanõlmaya devam etmiştir. Kiliselerin kullanõmõ, bölgenin Türk
hakimiyetine geçişi ve kaledeki Bizans yerleşiminin sona ermesine kadar devam etmiş olmalõdõr.
9
Limyra’da 13.-20.y.y.’lar arasõnda tarihlenen 121 örnek içinde yoğunluk 16.y.y.’a aittir. Ayrõca
Arneai /Ernez civarõnda Dereağzõ ve Arapyurdu civarõndaki yüzey araştõrmalarõnda 16.y.y. Osmanlõ
sikkeleri ele geçmiştir. Sikke verileri ile ilgili daha ayrõntõlõ bilgi için bkz. Tek (2002a) s.242
10
Bayburtluoğlu (2003) s.87; Şahin (1994a) no.1
11
Bouleuterion hakkõnda bkz. Bayburtluoğlu (1981) ve Bayburtluoğlu (2003) s.86-93
12
Schol. Pind.Ol. 7,35 b
13
Arykanda’daki tanrõlar ve kültler konusunda bkz. Prof.Dr.Cevdet Bayburtluoğlu “Arykanda
Tanrõlarõ ve Kültleri” III. Uluslararasõ Lykia Sempozyumu Bildiri Özetleri (2005) (Baskõda)
14
Helios Tapõnağõ hakkõnda bkz. Bayburtluoğlu (1990) s.29, (1992) s.412
15
Helios Tapõnağõ doğusu sektörü: Bayburtluoğlu (1999), (2000), (2001), (2002), (2003)
16
Bayburtluoğlu (1988) s.110; (1989) s.420
17
18
Arykanda kazõlarõnõn başladõğõ 1970’li yõllarõn başõnda, Bouleuterion’un kuzeyindeki bazõ mekanlar
henüz Bouleuterion açõlmadan önce Yamaç Evlerin bir uzantõsõ olarak kabul edilmiş ve bu sektörün
bir parçasõ olarak kazõlarak kaydõ tutulmuştur. Bouleuterion’un kazõlmasõnõn ardõndan bu kõsmõn
Yamaç Evlerden ayrõ bir alan olduğu kabul edilmiştir. Bununla birlikte kayõtlarda karõşõklõğa yol
açmamak amacõyla bu alanõn kayõtlarõnda değişikliğe gidilmemiştir. Bu nedenle Yamaç Evler 4-1,2,3,
no’lu mekanlar bu bağlamda esas olarak akropolün bir parçasõdõr.
19
Bayburtluoğlu (1997), (1998), (2003)
20
21
Arykanda’daki mezar mimarisi konusunda bkz. Bayburtluoğlu (1988) s.108-113; Çiğdem Özbek
“Arykanda Nekropolünde Bulunan Tonozlu Anõt Mezar Binalarõ” Ankara Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsüne Sunulmuş Yayõnlanmamõş Doktora Tezi (2006)
22
Nekropolden ele geçen mezar yazõtlarõ için bkz Şahin (1994a). Bunlarõn arasõnda Zosimos adõnda
nerede olduğu bilinmeyen bir Athena tapõnağõnõn mimarõna ait bir mezar taşõ (no.108) gibi örnekler
bulunmaktadõr.
23
Şahin (1994a) no.
24
Bu aletler konusunda toplu bir çalõşma olarak bkz Kuban (1993) s.131
25
Bkz. Bayburtluoğlu (1983) s.290
26
Lykia tipi hamam planlarõ hakkõnda daha geniş bilgi için bkz Farrington (1995)
27
Yapõnõn planõ ve kazõsõ hakkõnda daha ayrõntõlõ bilgi için bkz. Bayburtluoğlu (1984) s.294
28
Yapõ Knoblauch tarafõndan Limyra tiyatrosuyla karşõlaştõrmalõ olarak incelenmiştir. Knoblauch
(1993) s.125
29
Yapõnõn Devlet Agorasõ ile bağlantõlõ olmasõ nedeniyle Roma döneminde bir toplantõ yeri olarak
kullanõlmõş olmasõ da mümkündür. Bu konudaki değerlendirmeler için bkz. Bayburtluoğlu (2003)
Bayburtluoğlu (1993) s.120 ve Knoblauch (1993b) s.246
17
30
Yapõ konusundaki değerlendirmeler için bkz. Bayburtluoğlu (2003)
31
18
BÖLÜM 3:
KENTTE METALURJİK FAALİYETLER VE MADENİ EŞYA

ÜRETİMİ:
Antik çağda madenden yapõlan ürünlerin değerinin yüksek olmasõ ve lüks

eşya olarak kabul edilmesinin başta gelen nedenleri arasõnda, maden kaynaklarõnõn
sõnõrlõlõğõ ve işçiliğin zor olmasõ sayõlabilir. Bazõ dönemlerde aynõ ürünün bronzdan
ve seramikten yapõlanõ arasõnda 1/135’e varan oranda fiyat farkõnõn bulunmasõ,
madenin diğer malzemelere göre değerini göstermesi açõsõndan dikkat çekicidir1. Bu
farklõlõk, aynõ türdeki madenin çõkõş yerine göre dahi değişiklik gösterebilmektedir.
Sözgelimi Plinius’a göre, Corinth’de üretilen bronz, kalitesi ile altõndan daha değerli
ve aranan bir madendir2. Bir diğer örnek ise İtalya’da Campania bölgesinde üretilen
bronzdur. Capua’da, ünlü ustalar tarafõndan Campania bronzu kullanõlarak üretilen
maşrapalar Akdeniz’in sõnõrlarõnõ aşarak Hindistan’a kadar ulaşmõştõr3. Bu örnek
kaliteli madenin, güzel bir işçilik ile ekonomik getiri sağlayan bir zanaat dalõ haline
gelebildiğini göstermektedir. Maden üretimi bir yandan kent yaşamõndaki günlük
ihtiyaçlarõ karşõlarken bir yandan da dõş satõm sonucu ekonomik gelir ve ticari
kapasitenin artmasõnõ sağlar. Bu bağlamda hem üretim yapan kenti hem de
çevresindeki hinterlandõ geliştiren maden kaynaklarõnõn ve maden işçiliğinin önemi
daha iyi anlaşõlabilir.
Elimizde kesin bulgular olmamakla birlikte hemen her antik yerleşimde
küçük veya büyük çaplõ bir madeni eşya üretimi yapõldõğõ kabul edilebilir. Ancak
bazõ şehirlerde maden çõkarmaktan işlemeye kadar bir dizi farklõ aşama ile ilgili
üretim yapan atölyeler olduğunu biliyoruz. Bu konuda Anadolu’da Pergamon ve
Sardis ilk aşamada sözü edilebilecek kentlerdir. Öte yandan Antiochia ve Alexandria
gibi yeterli maden kaynağõna sahip olmamakla birlikte madeni eşya üreten ünlü
atölyeleri ve ustalarõ ile tanõnan kentler de bulunmaktadõr. Bir başka örnek ise
madencilik alanõnda dikkat çekici olmayan Roma ve Byzantion’un, başkent
olmalarõnõn ardõndan birer madencilik merkezine dönüştürülecek düzenlemelerin
yapõlmasõdõr.
Arykanda’daki kazõlar sõrasõnda, kentte cüruf kalõntõlarõ ve madeni eşya
üretiminde kullanõlan çeşitli aletler saptanmõştõr. Söz konusu aletlerin tek mekanda
yoğunlaşmasõ, ilk aşamada kentte madeni eşya üretimi yapan küçük çaplõ bir
atölyenin varlõğõnõ öğrenmemizi sağlamõştõr. Aşağõda, yeri gelince daha ayrõntõlõ
biçimde üzerinde durulacağõ gibi, antik çağdaki her yerleşim yerinde bu ölçekte bir
atölyenin varlõğõ beklenebilir. Ancak atölyenin dõşõndaki alanlarda çok sayõda
saflaştõrma cürufunun bulunmasõ, kentte maden saflaştõrma işlemlerinin de
yapõldõğõnõ göstermiştir. Dolayõsõyla Arykanda, maden saflaştõrmadan eşya üretimine
kadar bütün safhalarda faaliyet gösterilen bir şehirdir. Anadolu’da bu ölçekte bir
endüstriye sahip olduğu bilinen ve kazõ buluntularõyla saptanan kent sayõsõ oldukça
azdõr. Bu bölüm kapsamõnda Arykanda’da Madencilik ve Metalurji faaliyetlerinin
yapõldõğõ dönemde, Anadolu genelindeki durumun bir çerçevesi oluşturulmaya ve
kentin bu çerçeve içindeki yeri ortaya konmaya çalõşõlacaktõr. Ardõndan kentteki
madeni eşya üretimi konusu üzerinde durulacaktõr.
3.1. MADENCİLİK VE METALURJİ FAALİYETLERİ:

İnsanõn madenle ilk tanõşmasõ, doğada saf halde bulunan maden parçalarõ ile
olmuştur. Ancak kõsõtlõ miktardaki bu madenin kõsa sürede tükenmesi nedeniyle yer
altõndaki büyük maden yataklarõna ulaşmak için derin çukurlar ve tüneller açõlmasõ
yoluna gidilmiştir4. İlk olarak Mõsõr’lõlar tarafõndan açõlan maden çukurlarõ
İ.Ö.1.binden başlayarak Yunanistan’da ve Akdeniz’de açõlan derin damar tünelleri
ile geliştirilmiştir. İspanya’daki Rio Tinto gümüş madeni bu derin damar tünellerinin
en tipik örneğini oluşturur5.
Genel olarak “Madencilik Faaliyetleri” adõ altõnda tanõmlanan maden
çõkartma yöntemlerinin, Anadolu’da nerelerde uygulandõğõ konusunda bugüne kadar
yapõlmõş toplu bir çalõşma bulunmamaktadõr. Bununla birlikte, antik kaynaklara ve
MTA tarafõndan saptanan maden yataklarõna ilişkin veriler birleştirildiği zaman,
antik çağda Türkiye’nin zengin maden yataklarõndan sadece bir kõsmõnõn bilindiği ve
20
kullanõldõğõ anlaşõlmaktadõr6. Bunun en temel sebeplerinden biri, Yunanlõlar ve
Romalõlarõn derin tüneller açma ve büyük kapasiteli üretim yapma konusundaki
birçok teknik sorunu çözmelerine karşõlõk, madenin yerinin saptanmasõ konusunda
oldukça geride kalmõş olmalarõdõr7. Dolayõsõyla maden elde etmek için bulduklarõ
yataklarõ, kapasitesi düşük bile olsa çõkartmak için uğraşmõşlardõr8.
Lykia bölgesi bu durumun güzel bir örneğini teşkil etmektedir. Mitolojide
demirciler tanrõsõ Hephaistos’un yurdu olarak betimlenen Lykia, madencilik
faaliyetleri ile ilgili verilerin az olduğu bölgelerden biridir. Bölgede, antik
kaynaklarda bahsedilen tek maden kaynağõ Kibyra’dõr. MTA’nõn yaptõğõ
çalõşmalarda Elmalõ – Salur çevresinde az miktarda bakõra ve Kemer – Göynük
yakõnlarõnda ise kurşun-çinko-bakõr-gümüş damarõna rastlanmõştõr. Ancak MTA
raporlarõna göre bu kaynaklar düşük kalitede ve ekonomik bakõmdan yetersizdir9.
Öte yandan Dr. Samim Şişmanoğlu, Doğu Lykia bölgesinde, bazõ maden yataklarõ
saptamõştõr10. Düşük kapasitesi ve zor bulunur alanlarda olmasõna karşõlõk bu
yataklarõn çevresinde ele geçen cüruf kalõntõlarõ, bu kaynaklarõn madencilik
faaliyetlerinde kullanõldõğõnõ göstermektedir. Maden yataklarõnõ zor bulunur
alanlarda olmasõ, bölgenin jeolojik yapõsõyla ilişkilidir11.
Sekonder derin damar yataklarõndan elde edilen cevherlerin başka
elementlerle karõşõk olmasõ, bir dizi maden saflaştõrma işleminin uygulanmasõnõ
gerektirir. Bu işlemlerin hepsi “Metalurjik Faaliyetler” başlõğõ altõnda toplanabilir.
Metalurjik faaliyetler, İ.Ö.3.binden itibaren bir meslek kolu haline gelmiş ve gittikçe
yaygõnlaşmõştõr. Metalurjik faaliyetler her maden için farklõlõk gösterebilir. Bunun
için uygulanan en basit yöntem cevheri parçalamaktõr. Ancak bu yöntem madenin
tam olarak saflaştõrõlmasõ için yeterli değildir. Isõl işlem, saflaştõrma için antik çağda
uygulanan en başarõlõ yöntemdir. Bu yöntemde önce cevher, madenin erime
sõcaklõğõna ulaştõrõlõr. Ardõndan yüksek oranda hava verilerek istenmeyen
elementlerin okside hale gelmesi ve cevherden ayrõlmasõ sağlanõr. İşlemin
sonucunda, madenden ayrõlan elementler topak haline gelmekte ve fõrõnõn dibinde
kalmaktadõr. Cüruf adõ verilen bu topaklar, doğaya bõrakõlmakta ve yok
olmamaktadõr. Hem õsõl işlem sõrasõnda açõğa çõkan gazlar, hem de zehirli atõklar
sebebiyle metalurjik faaliyetler genellikle kentlerin dõşõndaki alanlarda, tercihen
madenin çõkarõldõğõ yerin hemen yakõnõnda yapõlmõştõr.
21
Anadolu’da günümüze kadar yapõlan araştõrmalarda çeşitli dönemlere ait
bakõr, kurşun ve demir metalurjisi ile ilişkili yaklaşõk olarak 200’den fazla cüruf
deposu bulunmuştur12. Ancak bir yerleşim ile bağlantõlõ olduğu bilinen yayõnlanmõş
örnek sayõsõ çok azdõr. Yayõnlarda saptanmõş olanlar; Arsameia’da, Malatya
yakõnlarõndaki Sirzi’de, Sardis’te, Kelenderis’te, Sagalassos’ta ve Kyaenai
çevresindedir.
Arsameia’daki ve Sirzi’deki kalõntõlar hakkõndaki kazõ raporlarõnda sadece
kentin kenarõndaki alanlarda bulunan cüruf yõğõnlarõndan bahsedilmektedir13.
Sardis’te de benzer bir durum sözkonusudur. Hellenistik döneme ait, kentin
dõş sõnõrõna yakõn bir yerdeki “Bronz Evi”nde bir cüruf deposu bulunmuştur14. Alan,
büyük olasõlõkla bu dönemde bir cevher saflaştõrma atölyesi olarak kullanõlmõştõr.
Ancak bu konuda daha detayõ bir bilgiye sahip değiliz. Altõn dõşõndaki diğer maden
kaynaklarõ bakõmõndan zengin olmayan Sardis, sözkonusu bronzu bu kõsõtlõ
kaynaklardan getirmiş olabilir. Ancak Anadolu’da Roma döneminde askeri ekipman
üretimi için kurulan üç ana Fabricae’den birinin burada olmasõ, kentin daha büyük
oranda maden ihtiyacõ bulunduğunu düşündürmektedir15. Bu talep büyük olasõlõkla
ticaret yoluyla dõşarõdan sağlanmõştõr.
Kelenderis’te yapõlan kazõlar sõrasõnda bir demir zenginleştirme fõrõnõ ile
kente yayõlmõş durumda çok sayõda zenginleştirme cürufu bulunmuştur. Cüruflarõn
bünyesinde demir, silis ve kurşun çok miktardadõr16. Hematit içerikli demir
cevherinin ergitmesinden geriye kalan bu maddeler, cevherin oldukça kompleks bir
durumda olduğunu gözönüne koymaktadõr.
Sagalassos’da ise Kelenderis’te olduğu gibi çok miktarda ve kente yayõlmõş
durumda cüruflar bulunmuştur. Cüruflarõn tek bir noktadan şehre toprak akmasõ gibi
nedenlerle dağõlmõş olmalõdõr. Sözkonusu faaliyetlerin insan sağlõğõna zararlõ atõklar
çõkarmasõ nedeniyle üretimin şehir içinde yapõlmõş olmasõ düşünülemez. Dolayõsõyla
sözkonusu cüruflarõn şehrin dõşõndaki bir noktada toprak kaymasõ gibi nedenlerle
gelmiş olduğu varsayõlabilir. Araştõrmalarda kentin hemen yakõnõnda seramik üretim
işliklerinin bulunduğu tepenin bu amaca uygun bir yer olduğu saptanmõştõr. Şehre
yakõn olan bu alan aynõ zamanda işlem için gerekli olan hava akõmõnõ bakõmõndan da
ideal bir alandõr.
22
Cüruflarõn büyük kõsmõ, topaklar halindedir ve analizlere göre içinde yüksek
miktarda karbon ve fosfor vardõr. Geri kalan kõsõm ise ufak boyutlarda ve aktõktan
sonra toplandõğõ yerin şeklini almõş hafif içbükey formdadõr. Cüruflarõn niteliği ve
formu, üretimde kullanõlan fõrõnõn seramikten yapõlmõş, silindirik ve içi boş bir forma
sahip olduğunu göstermektedir. Bu boşluk, õsõl işlem sõrasõnda açõğa çõkan cürufun
akarak fõrõndan dõşarõya çõkmasõna izin verir17.
Kyaneai ve çevresinde yüzey araştõrmalarõ yapan Tübingen Üniversitesinden
Frank Kolb başkanlõğõndaki bir ekip, kentin yakõn çevresindeki küçük kõr
yerleşimlerinde çok sayõda fõrõn ve cevher zenginleştirme cürufu kalõntõlarõ
bulmuştur. Bu konudaki ayrõntõlõ bir yayõn henüz yoktur18.
Arykanda’da ele geçen demir cüruflarõ dõşõnda kentin maden ihtiyacõnõn nasõl
karşõlandõğõ konusunda kesin bir veri yoktur. Büyük olasõlõkla ihtiyacõn bir kõsmõ
Kõbrõs, Girit ve Rhodos’tan, geri kalanõ ise civardaki maden kaynaklarõndan
karşõlõyordu. Bunlardan Üç Kuyular ve Yalnõz kuyularõndaki yataklarõn kentin bakõr
ve ihtiyacõna yönelik çalõşmõş olduğuna kesin gözüyle bakabiliriz19.
Arykanda’da yapõlan kazõlar sõrasõnda kentin her yerinden ele geçen
cüruflardan bir kõsmõnõn, yapõlan incelemeler sonrasõ metalurjik faaliyetlere ait
olduğu anlaşõlmõştõr. Mat, kõrmõzõmsõ-kahverengi renkte, süngersi dokulu bu cüruf
artõklarõndan örnekler alõnarak analizleri yaptõrõlmõştõr. Analiz olanaklarõnõn kõsõtlõ
olmasõ nedeniyle kentin bütününü temsil edecek şekilde farklõ alanlardan (2 adet
Naltepesi, 1. adet Stadion, 1. adet B.B.Y.) örnekler seçilmiştir. Bu örnekler dõşõnda
1999 yõlõnda kentin hemen dõş sõnõrõnda, Karayolu çalõşmalarõ sõrasõnda açõğa
çõkarõlan bir mekandan bulunan ve cüruf olduğu düşünülen parçalardan alõnan bir
örnekte teste tabi tutulmuştur.
Örnekler üzerinde, ilk olarak MTA Jeoloji Yüksek Mühendisi Dr. Kemal
Türeli tarafõndan elektron mikroskopu ile yapõlan incelemelerin sonucunda ilk dört
örneğin hepsinde de büyük miktarda Magnetit ve Limonit ağõrlõklõ demir mineralleri
saptanmõştõr. Naltepesi’nden çõkan iki örnek, aşağõda demirci atölyesinden
bahsederken değinileceği gibi çelik üretiminden geriye kalan bir cüruf tipidir.
Stadion ve B.B.Y.’den çõkan örneklerde kõsmen kömürleşmiş odun parçalarõ
ve fayalitler gözlenmektedir. Ayrõca magnetit’in kõsmen maghemitleşmeye başlamõş
olmasõ da bu örneklerin, cevherden saflaştõrma işlemi sõrasõnda arta kalmõş olduğunu
23
ortaya koymaktadõr. Magnetit’in maghemitleşmesi; istenmeyen alaşõmlarõn okside
edilmesi sõrasõnda, geriye kalan demirin dõş yüzeyine oluşan kõsmi oksidasyondur.
Odun parçalarõ ise saflaştõrma işlemine işaret eden bir diğer bulgudur. Odun
kömürü, işlem sõrasõnda demirin erime õsõsõna ulaştõrõlmasõ için kullanõlõr. Bunun için
gerek açõk pişirim sõrasõnda; gerekse silindirik, içi boş fõrõnlarda, odun kömürü
cevherle üstüste konularak yakõlõr. Ergitmeden geriye kalan cürufta cevher atõklarõyla
birlikte yanmõş odun kömürüne rastlanmasõ bu nedenle doğaldõr.
Stadion ve B.B.Y. Cüruf örneklerindeki eser elementlerin saptanmasõ için
optik spektografik yarõ kuantitatif analizleri yaptõrõlmõştõr20. Bu analizler sonucunda
cüruflarõn içinde zenginleştirme işlemi sonrasõ açõğa çõkan ve istenmeyen silisyum,
bakõr ve nikel bileşikleri saptanmõştõr. Bunun dõşõnda kurşun, kalay, arsenik ve çinko
gibi elementlerin olmamasõ, işlem öncesi cevher ayõklamasõnõn çok iyi yapõldõğõnõ
göstermektedir21.Ek 1’de verilen analiz sonuçlarõna göre üç örnekteki elementlerin
22
oranlarõ farklõlõk göstermektedir. Bu durumun sebebi ise, erime işlemi sõrasõnda
akõcõ durumdaki atõk elementlerin serbest şekilde birleşmeleridir.
Analizlerde görülen hematitli cevherin yöredeki cevher yataklarõ ile bağlantõlõ
olduğu düşünülmekle birlikte, limonitli cevherin geliş yeri şimdilik belli değildir.
Bunun için yöredeki cevher yataklarõnõn detayõ analizlerinin yapõlmasõ gereklidir.
Sonuç olarak kentte bulunan ve cevher zenginleştirmesine ait olduğu
anlaşõlan cüruflar, yerleşim yeri civarõnda bir metalurjik faaliyet olduğunun tek
göstergesidir. Ancak bunun yerinin saptanmasõ henüz mümkün olmamõştõr. Öte
yandan cüruflarõn kent içinde, bütün alana yayõlmõş bir şekilde bulunmasõ üzerinde
durmak gerektiği düşüncesindeyim.
Kentin en üst terasõndan en alttaki alanlara kadar geniş bir çevrede bulunan
cüruflar, toprak akõntõsõyla dağõlmõş izlenimi yaratmaktadõr. Nitekim kentin
aşağõsõnda Arif köyüne yakõn yerlerdeki tarlalarda dahi cüruf parçalarõna
rastlanmaktadõr. Bu durumda cüruflarõn geliş yerini kent içinde değil ancak kentin
arkasõnda, yüksek bir yerde aramak gerektiği kanõsõndayõm. Ulaşõmõ zor olmakla
beraber Şahin kayasõ, bu tür bir metalurjik faaliyet için yöredeki en elverişli
yerlerden birisidir. Burasõ, açõk bir alan olduğu için sürekli hava akõmõna sahiptir. Bu
hava akõmõ, bir yandan fõrõn õsõsõnõ yükseltmek için işe yararken; bir yandan da uygun
24
bir yerleştirmeyle fõrõndan çõkan zehirli dumanõn kentten uzaklaştõrõlmasõnõ
sağlanmõş olabilir23.
3.2. MADENİ ESER ÜRETİMİ:

Madeni eserlerin üretimi, madencilik ve metalurji faaliyetlerinden farklõ
şekilde; kentlerin içinde yer almõştõr. Bu nedenle sözkonusu faaliyetler ile ilgili
bilgilere kazõ buluntularõ arasõnda daha sõklõkla rastlanmaktadõr. Ancak, bir maden
işliğinde kullanõlan aletlerin büyük çoğunluğunun (çekiç,örs ve maşa gibi aletler
dõşõnda) organik malzemelerden yapõlmõş olmasõ nedeniyle, günümüze ulaşan kalõntõ
sayõsõ azdõr24. Bu nedenle atölyenin eski halini tam olarak anlamak için antik
betimlemelerden yararlanõlabilir. Sözkonusu betimlemeler, günümüz işlikleri ile
karşõlaştõrõlacak olursa yöntemlerin; zaman ve bölge farkõ olmaksõzõn kullanõldõğõ
görülebilir25.
Epigrafik verilere göre antik çağdaki madenci ustalarõ, işledikleri madene
göre farklõ isimler ile adlandõrõlmaktadõr. Sözgelimi antik kaynaklarda altõn işçileri;
(Faber Aureius) gümüş işçileri ise (Faber Argentarius) olarak adlandõrõlmakta ve bu
iki meslek grubunun birbirinden ayrõ olduğu belirtilmektedir. Aynõ şekilde bakõrcõ
(Faber Aerarius) ve demirci (Faber Ferrarius) ustalarõ da ayrõ isimler ile
tanõmlanmaktadõr. Antik betimlemelerde ise benzer bir durum görülür.
Kabartmalarõn büyük çoğunluğunda örsün başõnda çalõşan ustalar gösterilmekte;
ustanõn ürettiği eşya ise yan tarafõnda betimlenmektedir26. Bu betimlemelerde bakõrcõ
ustalarõ genellikle tek bir eşya türü (kap, kilit aynasõ vs.) üzerine çalõşõrken, demirci
ustalarõ ise genel kullanõm amaçlõ (çekiç, testere, makas, bõçak) eşyalar üretmektedir.
Üretim ne olursa olsun dövme yöntemiyle çalõşan bütün atölyelerde temel araç ve
aletler: fõrõn, körük, örs, çekiç, maşadõr. Dolayõsõyla işlikler arasõndaki farklarõn,
aletlerin işe göre değişen formlarõ ve ustalarõn uzmanlõk alanlarõ olduğunu
söyleyebiliriz. Aşağõda ayrõca üzerinde durulacağõ gibi; alanõnda uzman ustalarõn
belli kentlerde bulunduğuna ve ürettiği eşyalar ile ünlü olduğuna dair çok sayõda
epigrafik belge mevcuttur. Ancak bunlarõn dõşõnda, hemen her antik yerleşimde, o
bölgenin ihtiyaçlarõ doğrultusunda üretim yapan işlikler olduğu kesindir.
Antik çağda, madeni eşya üretimi yapan bütün atölyeleri üç grupta incelemek
gerekir.
25
a. Yerel Atölyeler:
b. Uzmanlaşmõş Küçük Atölyeler:
c. Uzmanlaşmõş Fabricaeler:
Bu gruplandõrma atölyelerin üretimdeki gelişmişlik düzeyleri esas alõnarak ve

zamansal gelişim gözardõ edilerek oluşturulmuştur. İkinci ve üçüncü gruplarõn, ilk
grubun gelişmesi sonucu oluştuğu kabul edilebilir. Ancak aşağõda açõklanacağõ gibi
bazõ atölyelerin doğrudan doğruya ikinci safhadan üretime geçmiş olmasõ
mümkündür.
İlk grupta ele alõnan yerel atölyeler, bölgesel ihtiyaçlarõ karşõlayan işliklerdir.
Bu konuda elimizde kesin bir yazõlõ kaynak olmamakla birlikte, çoğu kent kazõsõnda
karşõlaşõlan işlikler, bu gruba ait olmalõdõr. Üretimleri, günlük hayatta gerekli olan
temel alet ve aksamlar ile çivi gibi sarf malzemelerinden oluşur. Bu malzemelerin
dağõlõm alanõ kent territoryasõ ile sõnõrlõdõr.
İkinci grup ise, belli bir eşya grubu üzerine uzmanlaşmõş işliklerden oluşur.
Özellikle heykel, kap, tõp aleti, kapõ aksamõ, süs eşyasõ gibi eşya gruplarõ üzerine
uzmanlaşan bu atölyelerin kaynaklarda da geçen çok sayõda örneği vardõr27.
Atölyeler çoğunlukla bir ustanõn ismiyle anõlõr. Bu da atölyelerin bir usta ile onun
yardõmcõlarõndan oluştuğunu düşündürmektedir28. Hellenistik ve Roma dönemlerinde
bu gruba giren atölyelerin işlerine, Akdeniz’in bir çok yerinde rastlanabilmektedir.
Gerek ticari ilişkiler, gerekse kişisel eşyalarõn taşõnmasõ yoluyla olsun bu dağõlõm,
bazõ atölyelerin geniş bir alanda tanõnmasõna ve ürünlerinin tutulmasõna yol açmõştõr.
İlginç olan nokta ise, bu ürünlerden bazõlarõnõn ulaştõklarõ yerde bir moda halini
almalarõ ve yerel taklitlerinin yapõlmasõdõr29. Bu gruba giren atölyelerin hepsinin
sabit mi olduğu yoksa bir kõsmõnõn gezici ustalar tarafõndan mõ yürütüldüğü ise
üzerinde tartõşõlmasõ gereken bir sorundur.
Üçüncü grupta ele alõnan Fabricaeler, birden çok ustanõn bir araya gelerek
oluşturduklarõ büyük üretim merkezleridir. Bu merkezler; çok miktardaki siparişi
hazõrlamak için aynõ alanda çalõşan ustalarõn birleşmesiyle olabileceği gibi, ortak bir
iş üretmek için farklõ alandaki ustalarõn toplanmasõyla da olabilir. Sanatsal alanda
çok örneği görülmeyen bu durumun, özellikle askeri amaçlõ techizat üretimi sõrasõnda
26
Roma imparatorluğunun başvurduğu bir yöntem olduğunu biliyoruz. İmp.
Diocletianus’un yayõnladõğõ Notitia Dignitatum’da imparatorluk çapõnda kurulmuş,
sayõlarõ 34’e varan bu türdeki fabricaelerin bir listesi yapõlmõştõr. Bunlar, ordunun
savaştõğõ bölgelere yakõn yerlerde, silah üretimi için kurulmuştur30.
Helenistik dönem ve sonrasõnda Anadolu’da üretim yaptõğõ bilinen atölyeler
ile ilgili bilgilerimiz büyük ölçüde antik kaynaklara dayanmaktadõr. Bu konuda
yapõlan araştõrmalarõn az sayõda olmasõ nedeniyle kaynaklarõn verdiği bilgilerin
arkeolojik bilgilerle karşõlaştõrõlmasõ oldukça yetersiz durumdadõr.
İlk gruba giren işlikler, kazõ raporlarõnda çok yüzeysel olarak ele alõndõğõ için
net bir bilgiye sahip değiliz. Ancak hemen her yerleşimde böyle bir işlik
beklenmelidir31. Büyük yerleşimlerde yerel ihtiyaçlar doğrultusunda daha fazla
sayõda işliğin olmasõ durumunda, bu işlikler arasõnda bir lonca teşkilatõnõn
kurulduğunu düşünmek mümkündür. Antik kaynaklarda sözü edilen Anadolu’daki
bazõ loncalarõ bu grup altõnda ele alabiliriz. Örnekler arasõnda Ephesos’daki bronz ve
demirciler loncasõ, Smyrna (altõn ustalarõ ve gümüş ustalarõ loncasõ)32 , Thyatira’da
bir Bakõrcõlar loncasõ 33, Hieropolis ve Sigeum’da birer demirci loncasõ 34 sayõlabilir.
İkinci gruba giren işliklerden, kazõlar yoluyla yeri ve üretim tarzõ saptanmõş
bir örnek bulunmaktadõr. Ancak antik yazarlar bazõ kentlerdeki ustalarõn
üretimlerinden övgüyle bahseder. Sözgelimi Sardis, Lydia’lõlardan itibaren altõn eşya
üretim merkezi olmuştur. Stephanos Byzantios, burasõnõn aynõ zamanda kama,
ustura, eğe ve kazõma bezemeli demir aletler konusunda ustalõklõ bir üretime sahip
olduğunu belirtir35. Pergamon’lu sanatçõlar, Helenistik dönemden itibaren bronz
işçilikleri ile ünlüdür. Ancak bu işçiliğin özellikleri hakkõnda henüz elimizde bir bilgi
yoktur. Öte yandan Martial bize kentte yapõlan demir strigilislerden bahseder36.
Ephesos’da yukarõda bahsedilen loncalarõn dõşõnda, Büyük Pompey zamanõnda
yaptõğõ gümüş kaplarõ ile ünlü Posidonius adlõ bir usta vardõr37. Askeri ekipmanlar
konusunda kaynaklarda, Kõbrõs ve Cyzikus ile Rhodos’un Helenistik dönemde birinci
sõrada olduğu aktarõlõr38.
Üçüncü gruptaki fabricae’lerin Anadolu’daki en bilinen örnekleri, Roma
imparatorluğunun, ordunun ihtiyaçlarõnõ sağlamak üzere kurduklarõdõr. İmparatorluk
çapõnda 34 fabricae’den 7 tanesi bugünkü Türkiye sõnõrlarõ içinde bulunmaktadõr39.
27
Arykanda’nõn içinde bulunduğu Lykia bölgesi, madencilik faaliyetlerinin
durumu konusunda en az bilgiye sahip olduğumuz bölgelerden birisidir.
Anadolu’daki madencilik faaliyetleri hakkõnda bilgi veren antik kaynaklarda da
Lykia’dan çok az bahsedilmektedir. Bu nedenle bölgedeki üretim konusundaki
bilgilerimiz büyük ölçüde kazõ buluntularõndan oluşmaktadõr. Bölgede bilinen en eski
madeni buluntular İ.Ö.3.bine kadar iner40. Ancak buluntulardaki artõş İ.Ö.1.binden
itibaren başlar. Bayõndõr Tümülüsü eserleri gibi bölgeye dõşarõdan gelmiş olanlardan
sonra; Patara’da bulunan kaliteli işçiliğe sahip altõn ve gümüş süs eşyalarõ ile “Lykia
İşi” bronz kaplar dikkat çekicidir. Üzerinde Lykçe yazõt bulunan ve Mõsõr’da Tell-el-
Maskutha’da ele geçen gümüş bir kabõn ise bölge atölyeleri ile kesin bir ilişkisi
henüz saptanamamõştõr41.
Roma dönemine ait Patara’dan bir tõp aleti ve bir de altõn kaplamalõ sandalet
üretimi yapan işlik olduğuna ilişkin Scribonius’dan edindiğimiz bilgi, madeni eşya
üretimi konusunda bölge ile ilgili tek kaynaktõr42. Bu bilgiler, bir liman kenti olan
Patara’nõn, dõşarõdan gelen eserlerin yanõ sõra, 1. ve 2. gruba giren süs eşyasõ ve kap
üretimi yapan atölyelere de sahip olduğunu göstermektedir43.
Lykia bölgesinde, 1. gruba giren yerel atölyeler ile ilgili bir diğer bilgi ise
Kyaneai çevresinde yapõlan araştõrmalardan elde edilmiştir. Kyaneai akropolünün
yamacõnda, kentin sõnõrõna yakõn bir alanda, demirden alet üretimi yapan bir işlik
kalõntõlarõna rastlanmõştõr. Ayrõca kent territoryasõndaki çok sayõda demirci cürufu ve
fõrõn kalõntõlarõna rastlanmasõ, bölgenin ortasõndaki bu alanõn madencilik faaliyetleri
bakõmõndan yoğun olduğunu göstermektedir44.
Arykanda’da madeni eser üretimi ile ilgili, bölümün başõnda belirtildiği gibi
kazõ buluntularõ dõşõnda bir veriye sahip değiliz. Buluntular arasõnda, çekiç, örs, maşa
gibi dövme yöntemi sõrasõnda kullanõlan aletlerin yanõsõra, külçe ve yüzük halkasõ
gibi döküm kalõplarõ da bulunmaktadõr. Son olarak bazõ eserlerde görülen küçük
ölçekli tamir ve değiştirme izleri, kentteki atölyelerin bir kanõtõ olarak tanõmlanabilir.
Madeni eşya üretimi ile ilgili buluntularõn büyük kõsmõ Naltepesi’nde ele
geçmiştir45. Bu yapõ kompleksi kentin güneybatõdaki dõş sõnõrõnda bulunmaktadõr.
Burasõ, yapõ kontekslerinden bahsederken değinildiği gibi arka arkaya birkaç
yerleşim safhasõ gösteren bir yapõ kompleksidir. Yapõnõn Villa-hamam olarak
kullanõmõnõn sona ermesinin ardõndan ne kadar süre boş kaldõğõ bilinmemektedir.
28
Ancak üretim aletlerinin ele geçtiği alan, diğer buluntular ile birlikte, bir madeni eşya
üretim atölyesi olarak kullanõlmõş olmalõdõr. Ana giriş kapõsõnõn karşõsõndaki yarõm
daire formlu alanda bulunan işliğin kullanõmõ, bir yangõnla sona ermiştir. Ele geçen
satõlmaya hazõr durumdaki aletler, bu işliğin İ.S.5.y.y.’õn ilk çeyreğinden daha geç
olmamasõ gereken yangõndan önce çalõşmakta olduğunu göstermektedir46. İşlik
yangõndan sonra günümüze kadar olduğu gibi kalmõştõr. İşliğin orta kõsmõnda örs ve
demir bir pota bulunmuştur. Çekiç ve maşa ise girişin hemen önünde ele geçmiştir.
Örsün arkasõndaki alanda bakõr bir çanak ile bronz bir kandil saptanmõştõr. Ayrõca
arka duvarõn hemen önünde ve girişin hemen dõşõnda kalan alanda, sağlam durumda
orak, çekiç, saban demiri gibi bazõ tarõm aletleri bulunmuştur. Duvarõn önündeki
aletlerin yanõnda bazõ kantar kalõntõlarõ da mevcuttur. Kazõ raporlarõnda ayrõca,
alandan bir miktar kaliteli seramik parçasõ ve çok miktarda yanmõş ahşap kalõntõsõ ele
geçtiği belirtilmiştir.
Naltepesi’nden ele geçen aletlere toplu olarak bakõldõğõ zaman, dövme
tekniğinde çalõşan bir atölyede olmasõ gereken aletler grubunu oluşturduklarõ
görülür47. Bu grubun en önemli parçasõ, örstür (A1). İki yana doğru uzanan
kolcuklarõyla “T” biçiminde bir forma sahip olan örs, spesifik formlarõn
oluşturulmasõ için kullanõlabilir. Bu nedenle özellikle madeni kap yapõmõnda
kullanõldõğõ bilinmektedir. Öte yandan boyutlarõna ve ağõrlõğõna bağlõ olarak büyük
boyutlu aletlerin yapõmõ için de uygundur48. Örs üzerinde çalõşõrken madeni tutmak
için kullanõlan maşa (A2), uzun ve düz bir forma sahiptir. Sõcak madeni rahatça
tutabilmek amacõyla ağõz kõsmõ kanca biçiminde kõvrõlan bu tür örneklerin tutamak
kõsmõ ise yaklaşõk 30-40 cm. uzunluğundadõr. Örsün yanõnda ise demirden bir pota
(A3) bulunmuştur. Erimiş haldeki madeni taşõmak amacõyla kullanõlan potalar, õsõya
dayanõklõ olmasõ gerektiği için genellikle taş gibi malzemelerden yapõlõrdõ. Arykanda
örneği ise daha düşük õsõda eriyen bir malzeme için yapõlmõş olmalõdõr. Bu malzeme
büyük olasõlõkla kaynak kumudur. Ayrõ ayrõ işlenen maden parçalarõnõ birleştirmek
için kullanõlan bu malzeme, Samim Şişmanoğlunun araştõrmalarõna göre Arykandos
çayõnda bulunmakta olup halen yöredeki demirciler tarafõndan kullanõlmaktadõr49.
Bu örneğin de benzer bir amaçla kullanõlmõş olmasõ mümkündür. Alandan ele geçen
son alet ise bir makastõr (A4). Benzer örneğine yayõnlarda rastlanmayan, ancak
modern bakõrcõlarda karşõmõza çõkan bu alet, levha halindeki madenden uygun parça
29
kesmek için kullanõlmõş olmalõdõr. Maşa gibi uzun bir kola ve bir menteşe ile birleşen
iki kesici parçaya sahip olan makasõn kollarõndan birinin ucu, kavramayõ
kolaylaştõracak biçimde kõvrõlmõştõr.
Alanõn yangõndan sonra olduğu haliyle günümüze kadar ulaşmasõ, kazõ
sõrasõnda ele geçen buluntularõn in-situ olduğunu göstermektedir. Dolayõsõyla
buluntularõn yerleri sayesinde, alanõn nasõl düzenlendiği konusuna açõklõk getirmek
mümkündür. Alanõn ortasõna yakõn bir yerde bulunan örsün çevresinde ve girişe
yakõn yerde etrafa saçõlmõş bir halde çekiç, maşa ve makas gibi çalõşma araçlarõ ele
geçmiştir. En arkada duvarõn dibinde bulunan çok sayõdaki tarõm ve el aleti, satõşa
hazõr durumda bekleyen ürünler olarak yorumlanabilir. Bunlarõn yanõnda ele geçen
üç kantar parçasõ, aletlerin satõlmasõ için olmalõdõr. İşliğin planõ, Roma dönemi
kabartmalarõnda gördüğümüz işlik betimlemeleriyle uyumludur. Napoli’den bir
bronz kap üreticisinin kabartmasõnda ortadaki örsün başõnda çalõşan bir usta ve
yardõmcõlarõ görülmektedir. Ustanõn arkasõnda fõrõna hava basan körükler vardõr. Sağ
arka tarafta tavana asõlmõş, bitmiş durumdaki kovalar ile duvardaki raflara konmuş
çanaklar görülmektedir. Sol tarafta bir başka yardõmcõ ise kantarda birşeyler
tartmaktadõr. Benzer tartõ betimlemelerinin hemen bütün işlik kabartmalarõnda
istisnasõz olarak karşõmõza çõkmasõ, ürünlerin satõlmasõnda bu tartõlardan
yararlanõldõğõ düşüncesini güçlendirmektedir50.
Naltepesi’ndeki işlik, büyük olasõlõkla kent ve çevresi için bazõ el aletleri
üreten küçük ölçekli bir işliktir. Ancak kentte ele geçen başka kalõntõlar, bir başka
atölyenin daha olmasõ gerektiğine işaret etmektedir. Sözkonusu kalõntõlar arasõnda ilk
sõrayõ, B.E. sektörünün en üstündeki katmanda bulunan ve üst teraslardan akõntõ
yoluyla gelen kalõp ve pota parçalarõ almaktadõr. Ayrõca Ticaret Agorasõ stoasõnda
saptanan bir yüzük kalõbõ, kentte süs eşyalarõ ile uğraşan bir işlikten bahsetmeyi
mümkün kõlmaktadõr. Ancak kentte yüzey buluntusu olarak ele geçen bu parçalarõn
yer ve dönem saptamasõnõ yapmak mümkün değildir.
Arykanda, madenin saflaştõrõlmasõndan, eşya üretimine kadarki safhalarda
faaliyet gösteren canlõ maden sanayine sahip bir kenttir. Bu özelliği ile Anadolu’da
saptanmõş benzeri çok yoktur.
30
1
Vix kraterinin yapõldõğõ dönemdeki fiyatõnõn 435 drahmi olupve bu fiyatõn o dönemdeki kõrmõzõ
figürlü kaplardan 135 kat daha pahalõ olduğu Vickers tarafõndan bildirilmektedir bkz. Vickers (1990)
s. 24
2
Plinius Sec. Naturalis Historia XXXIII.3.6
3
Petrovszky (1993) s.216
4
Yaşlõ Plinius kendi zamanõnda doğada maden çõkarmak için üç yöntem uygulandõğõnõ söyler. 1-
yüzey madenciliği 2- çukur madenciliği 3- derin damar madenciliği (Plinius Sec. Naturalis Historia
XXXIII.6.6)
5
Healy (1978) s.144
6
Anadolu’da günümüzde saptanmõş maden yataklarõ hakkõnda MTA tarafõndan yayõnlanan raporlarda
kapsamlõ bilgiler bulunabilir. Sadece bir fikir vermesi için toplu bir özet sunan “Tandoğan Engin
Türkiye Maden Yataklarõ ve MTA'nõn Maden Aramacõlõğõndaki Yeri, MTA Yayınları no.194 Ankara
1986” önerilebilir. Antik kaynaklar konusunda ise özellikle Forbes’in yaptõğõ antik çağ metalurjisi ile
ilgili kapsamlõ çalõşma, detaylõ bir liste sunmaktadõr. Daha özet bir liste için Healy (1978) s.56 vd’õna
bakõlabilir. MTA verilerini arkeolojik bilgiler ile birlikte değerlendiren yayõnlarda arasõnda ise Tunç
çağõ ile ilgili olarak Ergani Yöresinde sayõn Ergun Kaptan’õn yaptõğõ çalõşmalarõ, Can Hasan’da elde
edilen ilk bakõrcõlõk ile ilgili verileri ve sayõn Aslõhan Yener’in Bolkardağõ – Orta Toroslar’da bulduğu
kalay ve kurşun kaynaklarõnõ verebiliriz
7
Toprağõn altõndaki cevher yataklarõ, yüzeyde bulunan cevher parçalarõ, yatağõn bulunduğu bölgenin
kaya yapõsõnda ve bitki örtüsündeki değişiklikler gibi özellikler yoluyla saptanmaya çalõşõlmõştõr
Healy (1978) s.71
8
MTA’nõn raporlarõnda kimi zaman çõkartõlmasõ masraflarõnõ karşõlamayacak kadar az miktarda veya
tenörü düşük maden kaynaklarõndan bahsedilmektedir. Bazõ araştõrmacõlar, bu kaynaklarõn antik çağda
da kullanõlmõş olamayacağõndan bahsetmektedir. Ancak antik çağ için bir madenin çõkartma maliyeti,
neredeyse sõfõra yakõndõr. Bunun sebebi ise madenlerde çalõştõrõlan iş gücünün büyük çoğunluğunun
köleler ve suçlular olmasõdõr. Madenlerde suçlularõn ve kölelerin çalõştõrõlmasõnõn tek sebebi ucuz
işgücü olmasõ değil aynõ zamanda çalõşma koşullarõdõr. Özellikle derin cevher damarlarõna ulaşmak
için açõlan tüneller kimi zaman yerin 200 m. altõna kadar inmiştir. (Healy 1978, s.80) Bu derinlikte
olabilecek aydõnlatma ve havalandõrma gibi problemler nedeniyle madenlerde çalõşmak, normal
ücretli işçiler açõsõndan hiç de cazip sayõlmaz. Ayrõca bu derinlikte yaşanabilecek basõnç ve
koridorlarõn çökmesi gibi problemler karşõsõnda hayatõnõ kaybetme tehlikesi de diğer bir sorundur.
Strabon bu tür bir sõkõntõnõn Paphlagonia’da Pompeiopolis yakõnlarõndaki Sandarakurgion dağõ
üzerindeki madenlerde yaşandõğõndan bahseder. Vergi memurlarõ tarafõndan çalõştõrõlan bu
madenlerde, havasõzlõk ve çõkarõlan madenin kötü kokusu nedeniyle suçlular ve tutsaklar dõşõnda
kimse çalõştõrõlamamaktadõr (Strabo Geographica 12, 3,40)
9
MTA (1980) s.35 “Antalya” maddesi
10
Kemer yakõnlarõndaki Göynük’te, Beydağlarõ’nõn kuzeyindeki Yalnõz kuyularõ olarak adlandõrõlan
düzlükte, Dr. Şişmanoğlu, bakõr cevheri çõkarõldõğõnõ gösteren saflaştõrma cüruflarõna ve maden
31
galerilerine rastlamõştõr: Şişmanoğlu & Sperl (1993) s.138 ). Ayrõca tarafõmdan Bey Dağlarõnõn Üç
Kuyular Bölgesindeki bir düzlükte, bakõr cüruflarõnõn bulunduğu bir alan saptanmõştõr. Bölgede Dr.
Şişmanoğlu tarafõndan demir cürufu olduğu saptanan yerler arasõnda Beydağlarõ’nda Avlan Gölü’ne
inen vadide, Bucak Köyü’nün kuyusunun bulunduğu alan, Ernez Köyü, Katran Dağõ’ndaki ormanlõk
alanlar sayõlabilir. Bunlarõn büyük kõsmõnda henüz analizler yaptõrõlmamõş olmakla birlikte
Şişmanoğlu tarafõndan cevher saflaştõrmasõna ait olduğu düşünülmektedir. Gödene Köyü üzerindeki
halk tarafõndan “demir boku alanõ” olarak tanõmlanan alanda hematitli cevher saflaştõrma artõklarõ
saptanmõştõr bkz. Şişmanoğlu & Sperl (1992) s.401; Şişmanoğlu & Sperl (1993) s.138-140.
11
Mesozoyik zamanda oluşmuş bugünkü yüzey coğrafyasõ, hematit ve mangan cevherleri içeren tüflü
ve silisli tabakalara sahiptir. Ancak Kuzey Afrika levhasõnõn Anadolu’ya doğru hareketi nedeniyle
bindirmeli bir hal alan bölge topografyasõnda katmanlarõn birbirine karõşmasõ ve dağõlmasõ doğaldõr.
Böyle bir ortamda cevher yataklarõnõn bulunmasõ tesadüflere bağlõ olmalõdõr. Bölgenin jeolojik yapõsõ
ve oluşumlarõ hakkõnda bkz. Ketin (1982) s. 191; Şişmanoğlu & Sperl (1992) s.403
12
Kaptan (1990)
13
Bkz. Tylecote (1976) dipnot: 15,16
14
Bkz. Waldbaum (1983) s. 8
15
Diğer iki kent ise Caesarea ve Nicomedia’dõr. Ancak henüz bu iki kentteki fabricae’larõn yeri
konusunda fikir yürütmek mümkün değildir.Bkz. Bishop &Coulston (2006) s. 239 Tablo 146 Sardis’te
ise henüz fabricae’de kazõlara başlanmamõş olmakla birlikte yeri kesinleşmiştir. Waldbaum (1983) s.9
16
Kaptan (1993), s. 185 vd.
17
Roma dönemine yaygõn olarak kullanõlan bu tür fõrõnlarõn ömrü 20-30 kullanõma kadardõr. Bunun
sebebi, fõrõnda demirin saflaştõrõlmasõ işlemi sõrasõnda açõğa çõkan istenmeyen maddelerin cüruf
halinde fõrõnõn iç duvarlarõnda birikmesi ve gaz sõzmasõna yol açmasõdõr. Zehirleyici olan gaz
nedeniyle ömrü biten fõrõnlar yõkõlmakta ve bir yenisi inşa edilmektedir. Bugün bir çok metalurji
sahasõnda pişmiş toprak fõrõn parçalarõnõn sahaya yayõlmõş halde bulunmasõnõn sebebi budur. Hatta
bazõ durumlarda bu parçacõklar, cüruflar ile birikte yapõşõk halde de bulunabilirler. Sagalassos’daki
cüruflardan bir kõsmõnõn seramik parçalarõna yapõşõk olarak bulunmasõ bu fõrõnõn özelliklerinin
anlaşõlmasõnõ sağlamõştõr. Bkz. Kucha, Waelkens ve diğerleri (1995) s. 281 vd.
18
Kapsamlõ bir yayõn ileride Tübingen Üniversitesinden A. Şanlõ Erler tarafõndan yapõlacaktõr. Bu
konuda yapõlmõş tek yayõn: Brandt & Kolb, (2005) s.104
19
Bu varsayõmõ destekleyecek bir belgeye henüz sahip değiliz. Ancak bu kaynaklarõn, bugün Arif
Köyü halkõnõn yaylaya çõkarken kullandõğõ yolun üzerinde olmasõ, antik kentinin hinterlandõnõn
buraya kadar uzanmõş olabileceğini düşündürmektedir.
20
Sözkonusu analizleri yapan MTA Maden Analizleri ve Teknolojisi Dairesi Başkanlõğõna ve
analizlerin değerlendirilmesinde yardõmcõ olan MTA Tabiat Tarihi Müzesi’nden sayõn Dr. Ergun
Kaptan ve Metalurji Yüksek Mühendisi Ayşe Aydoğdu’ya teşekkür ederim.
21
Zenginleştirmenin ilk safhasõnda cevher õsõl işlemden önce, üzerindeki istenmeyen elementlerden
olabildiğince arõndõrõlmasõ için mekanik olarak parçalanõp ayõklanõr. Bundan sonra geriye kalan
32
parçalarõn fõrõnda saflaştõrõlmasõ sõrasõnda daha az istenmeyen element çõkmasõ sağlanmõş olur. Bu
durum zenginleştirmenin daha kaliteli olmasõnõ sağlar ve cevher fõrõnõn ömrünü uzatõr bkz. dipnot:22
22
Aşağõda analiz sonuçlarõ listelenmiştir. Sonuçlar ile ilgili daha ayrõntõlõ bir rapor Ek 1’de verilmiştir.
Fe Si Pb Cu % Sn As Ag Au Zn Ni % Sb Co
% % % % % % % % % %
Stadion b 10 0,3 G 0,007 G G G G G 0,007 G G
B.B.Y. b 10 1,5 G 0,01 G G G G G G G G
B.B.Y. b 10 1,5 G 0,0015 G G G G G G G G
23
Sagallassos’daki cevher zenginleştirme işliği ile karşõlaştõrmak için bkz. Dipnot 54
24
Fõrõnõn, pişmiş toprak oluşu ve işliğin kullanõmõ sona erdikten sonra kõrõlõp dağõtõlmasõ; ateşi
büyütmek için kullanõlan körüklerin deriden yapõlmasõ, şekillendirmekte kullanõlan çekiçlerin sap
kõsõmlarõnõn ve örsün sabitlendiği bloğun ahşap olmasõ, arkeolojik buluntular arasõnda bunlara
rastlanmasõnõ güçleştirmektedir. Pişmiş toprak fõrõn kalõntõlarõ ile ahşap kalõntõlarõ bazõ kazõlarda ele
geçmiştir. Bunlarõn örnekleri arasõnda Pompeii başta gelmektedir. Ayrõca aşağõda değinileceği gibi
Arykanda’da yapõlan kazõlar sõrasõnda örsün sabitlendiği ahşap izlerine rastlanmõştõr.
25
Günümüzde madeni eşya üretimi genellikle büyük fabrikalarda yapõlmakla birlikte geleneksel
yöntemlerle çalõşan kimi işlikler halen Türkiye’nin çeşitli yerlerine görülebilir. Bu konuda en tanõnmõş
olanlarõ Karadeniz-Tokat, İç Anadolu-Beypazarõ ve Akdeniz-Elmalõ’dõr. İlk ikisi konusunda şu
yayõnlara bakõlabilir: Belli & Kayaoğlu (2002) Elmalõ’daki işlikler ise tarafõmdan 2001 yõlõnda yapõlan
bir araştõrma sõrasõnda yerinde incelenmiştir.
26
Örnekler için bkz. Zimmer (1982) no.119, Ostia (faber ferrarius -demirci ustası-etrafõnda bitmiş
durumdaki kesici aletler -bıçak, makas, çekiç, testere- ile birlikte) Hadrian ile Antoninus Pius arasõ;
Napoli (bakõrcõ ustasõ bir başkasõnõn yardõmõyla bir kabõ şekillendiriyor, yanõnda ise bir başka usta
şekillendirilmiş kabõn üzerinde ince işçilik –süsleme,son düzeltme vs.- yapõyor. Arka duvardaki
raflarda bitmiş kaplar satõlmak üzere bekliyor) İ.S.2.y.y.; no.122, Aquileia (bakõrcõ ustasõ örsün
başõnda çalõşõyor, sol tarafõnda bir kişi fõrõn ile ilgileniyor, sol tarafõnda ise ustanõn çalõşõrken
kullandõğõ aletler ve ürettiği kilit aynasõndan bir örnek var.) İ.S.1.yy. sonu-2.yy.başõ.
27
Roma döneminden Capua’daki P.Cipius Polybius ve L. Ansius Epaphroditus’un İ.Ö.1.y.y.’daki
bronz kap atölyeleri buna örnek verilebilir. Bkz. Petrovzsky (1993) s.123
28
Bu durumu destekleyen en önemli hususlardan biri, eserlerin üzerindeki usta damgalarõdõr.
Sözgelimi madeni kaplarda, aynõ form ve işçiliğe sahip kaplar arasõnda aynõ ismin farklõ damgalarla
yapõldõğõ örnekler vardõr. Bu durum, tek isim altõnda çalõşan bir işçi grubu olduğunu
düşündürmektedir. Bu işçiler, ustanõn ailesi olabileceği gibi köleleri de olabilir. Napoli’deki
kabartmada (bkz. dipnot 23 no.121) ustanõn etrafõnda bir çocuk ile köpek olmasõ burasõnõn bir aile
işliği olabileceğine işaret eder.
33
29
Bu durumun en güzel örneğini İ.S.2.-3.y.y.’larda Roma Eyaletlerinde; İ.S.1.y.y. İtalya üretiminin
kopyalarõnõn yapõlmasõnda görürüz. Daha erken dönemlerde Yunan Kõrmõzõ ve Siyah Figürlü Seramik
sanatõnda da bu durumun benzerlerini görmek mümkündür. Bu durumu bir bakõma günümüzdeki yan
sanayi olgusuna benzer bir durum olarak görmek istiyorum.
Maden sanatõndaki en güzel örneğini Roma imparatorluğunun İ.S.1.y.y.’daki merkezi üretiminin 2. ve
3.y.y.’larda eyaletlerde yapõlan kopyalarõnda gördüğümüz bu durum, aslõnda İ.Ö.1.binde Yunan
Seramik sanatõ ile başlamõştõr. Bir yan sanayi olgusu olarak değerlendirilebilir.
30
Notitia Dignitatum Or.IX, 18-39; Oc. XI, 16-39 bunlardan üç tanesi Anadolu’dadõr: Sardis,
Nikomedia, Caesarea
31
Raporlarda saptanabilen örnekler arasõnda Patara: Işõk (1992), s.286; Kelenderis: Kaptan (1993), s.
185; Kyaneai: Kolb & Brandt (2005) s.101, verilebilir.
32
Technology (1998) “η συνεργασια των αργυροκοπων και χρυσοχοων” (S.I.G. 1263)
33
Technology (1998) “χαλ]κεισ χαλκοτυποι” (I.G.R.P. IV 1259)
34
Technology (1998) “συντεχνια των ηλοκο[π]ων” (Hieropolis C.I.G. 3639); Technology (1998)
“χαλκεων” (Sigeum C.I.G. 3639)
35
Bkz. Step. Byzan “Lakedaimonai”. Kentteki madeni buluntular üzerine çalõşan Waldbaum, kentin
civarõnda hiçbir dikkate değer demir yatağõ olmamasõna karşõlõk bu derece ünlü bir üretim olmasõnõn
ilginç olduğunu belirtir. Kent, üretim için gerekli demiri büyük olasõlõkla dõşarõdan alõyordu.
36
Pergamon sanatçõlarõ konusunda bkz. C.A.H. VIII, s.679 vd. ve Healy (1978) s.119 bu konuda
oldukça fazla olan referanslarõ düzenli biçimde vermektedir. Martialis konusunda bkz. Martial
Epigrammaton XIV, LI “Pergamon has misit. Curvo destringere ferro:Non tam saepe teret lintea fullo tibi”.
37
Plinius Sec. Naturalis Historia XXXIII, 156
38
Diodorus Siculus Bibliotheca Historia XX, 84, 4 ; Strabo Geographica XIV, 2, 5
39
Notitia Dignitatum Or.IX, 18-39
40
Bölgede saptanmõş, bilinen en eski madeni buluntular, Elmalõ ovasõndaki Karataş mezarlarõndaki
Erken Bronz Çağõ malzemesi arasõnda ele geçen bronz savaş aletleri ve spatula gibi günlük kullanõm
eşyalarõdõr. Warner (2004)
41
Üzerindeki yazõtta ünlü Yunan tanrõsõ Athena’nõn yerel şekli olan Malija’nõn isminin bulunmasõ ve
gövde üzerinde yer alan insan figürlerinin yüz ifadesi ve giyim tarzlarõndaki Anadolu etkisi ise dikkat
çekicidir. Bununla birlikte Lykia bölgesinde henüz bu formun ve süsleme tarzõnõn benzeri
bulunamamõştõr. Kabõn, bir Lykia’lõ tarafõndan sipariş üzerine Mõsõr’lõ bir ustaya yaptõrõlmõş olmasõ da
akla yakõndõr. Barnett (1974) s.893-903
42
L. Scribonius Compositiones 142.
43
Antalya Müzesi’nin depolarõnda ve vitrinlerinde Patara’dan çõkan çok sayõdaki takõ ve aplikler
sergilenmektedir. Patara takõlarõ konusunda yüksek lisans tezi kapsamõnda çalõşan sayõn Çilem Uygun,
sözkonusu takõlarõn büyük kõsmõnõn dõş kökenli olduğu bilgisini vermiştir. Bir liman kenti olan
Patara’nõn ticaret yoluyla bu tür eserlere sahip olmasõ mümkündür.
34
44
Bu alan ile ilgili çalõşmalar, Frank Kolb ve ekibi tarafõndan yapõlmõştõr. Madeni buluntularõn
durumu ile ilgili bir kõsa referans, Kolb & Brandt (2005) s.101’de verilmiştir. Bu konuda daha
ayrõntõlõ bir rapor ise henüz basõm aşamasõnda olan “A. Şanlõ-Erler:Bauern in der Polis” de
hazõrlanmõştõr.
45
1984-1986 yõllarõ arasõnda kazõsõ yapõlan Naltepesi kesimindeki demirci işliği, kazõ sõrasõnda burada
bulunan sayõn Yrd. Doç. Dr. Zeynep Kuban tarafõndan bir bildiri kapsamõnda ele alõnmõştõr. Kuban
(1993)
46
Kazõ raporlarõna göre, işliğin hemen önündeki alanda iki çanak içinde zeytin çekirdekleri ve incir
çekirdekleri bulunmasõ, Bayburtluoğlu tarafõndan yangõnõn aniden çõktõğõ ve ustanõn hiçbirşeyi
kurtarma çabasõna girmeden kaçtõğõ şeklinde değerlendirilmiştir.
47
Roma döneminde ve geç Antik çağda bir demirci atölyesinde bulunan aletlerin listesi ve genel
özellikleri için bkz. Gaitzsch (1978) s.16 vd.
48
Örsler, antik betimlemelere göre iki ana grupta toplanõr. Blok biçiminde ve üstü hafif içbükey
olanlar; “T” biçimli olanlar. İlk grup ağõrlõklõ olarak büyük boyutlu ve ağõr objelerin
şekillendirilmesinde kullanõlõrken, ikinci grubun ise özellikle kolcuklarõ nedeniyle spesifik formlarõn
şekillendirilmesinde kullanõldõğõ düşünülmektedir: Gaitzsch (1978) s.16 vd. Manning’e göre son grup
özellikle bronz kap yapõmõnda kullanõlmõş olmalõdõr: Manning (1985) s.3 vd. Ortaçağdan itibaren bu
iki form birleştirilerek modern örsler meydana getirilmiştir.
49
Şişmanoğlu&Sperls.1993 s.201
50
Kabartmalar konusunda daha ayrõntõlõ bilgi için bkz bu bölüm dipnot 23
35
BÖLÜM 4:
MUTFAK ARAÇLARI:
Arykanda madeni buluntularõ arasõnda kaplar ve kap parçalarõ en büyük

gruplardan birini oluşturmaktadõr. Kentin geneline yayõlmõş vaziyetteki buluntularõn
büyük kõsmõ, Yamaç Evler, Ticaret Agorasõ, H.T.D. gibi alanlardan ele geçmiştir.
Buluntu yerlerinin kontekslerine bakarak eserlerin Hellenistik dönemden geç Roma
İmparatorluk dönemine kadar geniş bir zaman dilimi içinde değerlendirilmesi
mümkündür.
Sözü edilen zaman dilimi süresince, Akdeniz’e kõyõsõ olan bölgelerden ele
geçen madenden yapõlmõş kaplar üzerine çeşitli araştõrmalar yapõlmõştõr1. Özellikle
Germania Libera, Pannonia, Thrakia bölgelerindeki madeni kaplarõn sayõsõ ve
dağõlõm alanõ konusunda yapõlan çalõşmalar yoluyla dönemlere ve bölgelere göre bir
dağõlõm ve form repertuarõ saptanmõştõr. Ancak gerek Anadolu, gerekse Lykia
bölgesindeki antik yerleşimleri; çok sayõda örnek bulunmakla birlikte henüz sistemli
bir yayõn ve değerlendirme çalõşmasõnõn yapõlmamõştõr2. Bu nedenle Arykanda
eserlerini incelerken Hellenistik ve Roma dünyasõna ilişkin diğer bölgelerin
verilerinden yararlanõlmõştõr.
Madeni kap üretimi, antik çağda genel madeni eşya üretiminden ayrõdõr. Bu
üretime verilen genel isim τορηυτιχε (Lat. Caelum) ‘dir. Caelum, Hellenistik ve
Roma dönemi endüstrisinde önemli bir alan olmuş, özel yapõm teknikleri ve süsleme
yöntemleri ile ayrõ bir uzmanlõk alanõ haline gelmiştir3. Bu durum ürünlerin
fiyatlarõnõ da etkilemiş ve özellikle altõn, gümüş gibi değerli madenlerden yapõlan
kaplar, toplumda gelir seviyesi yüksek kesimlerce kullanõlmõştõr. Bronzun daha ucuz
olmasõ4, aynõ yöntemler ile yapõlan bu grubun toplumun diğer kesimleri tarafõndan da
hem bir moda hem de sağlam ve kullanõşlõ bir mal olarak tercih edilmesini
sağlamõştõr. Talebi karşõlamaya çalõşan üreticiler zamanla, bir çok kap formunu
bronzdan üretmiş ve antik dünyanõn her tarafõna satmõşlardõr5. Bu nedenle antik çağ
buluntularõ arasõnda farklõ bölgelerde birbirine yakõn form ve süsleme özelliklerine
sahip kaplar görmek mümkündür.
Pompeii ve Herculaneum gibi günlük hayatõn birden durduğu yerleşimlerin
dõşõnda antik kentlerden ele geçen madeni kap sayõsõ azdõr. Bundaki en önemli
etmen, günlük hayatta kullanõlan kaplarõn diğer madeni eşyalar ile birlikte, eritilip
yeniden kullanõlmasõdõr6. Bu nedenle müzelerde bulunan sağlam ve kaliteli işçilikteki
ürünlerin çoğunu mezar buluntularõ oluşturmaktadõr. Anadolu’da da çõkõş yeri
bilinmeyen Prusias Hazinesi gibi buluntu gruplarõ ve Priene grubundan sonra, bir
kentten ele geçmiş en büyük grup Arykanda kaplarõdõr7. Bu gruptaki örneklerin
tamamõna yakõn bir kõsmõ, kent içindeki yerleşim alanlarõndan ve Ticaret
Agorasõndan ele geçmiştir. Tek bir gümüş örnek dõşõnda hepsi bronz olan örneklerin
büyük kõsmõ parçalar halindedir. Örneklerin bir kõsmõnõn Helios tapõnağõ terasõndaki
maden ve mermer eritme ocağõ yakõnlarõnda bulunmasõ, bu kesimdeki eritme ocağõ
ile ilişkili olabileceğini düşündürmektedir.
İ.S.1.-2.y.y.’a tarihlenen mezar taşlarõnda ve kabartmalarda madenden kap
üreten işlikleri görmekteyiz8. Bu işlikler hakkõnda antik kaynaklardan da bilgiler
almaktayõz. Sözgelimi Plinius’a göre, Ephesos’da Pompey döneminde, gümüş
kaplarõ ile ünlü Posidonius adlõ bir usta bulunmaktadõr9.
Birçok antik kaynağõn övgüyle bahsettiği en önemli atölyeler ise İtalya
yarõmadasõnda Capua’dadõr10. Ünlerini kazanmalarõna neden olan işlevsel ve sağlam
bronz kaplarõn örneklerine, bütün Akdeniz dünyasõnda ve Hindistan’da
rastlanmaktadõr11. Dağõlõm alanõnõn bu ölçüde geniş olmasõ, madeni kap işliklerinin
yerel değil, uzmanlaşmõş küçük atölyeler olduklarõnõ göstermektedir.
Arkaik ve Klasik çağlarda madenden kap üreten işlikler konusundaki
bilgilerimiz oldukça azdõr. Ancak mevcut örnekler, genellikle kalõba dövme
yönteminde yapõlmõş kaplarõn olduğunu gösterir. Bu kaplarõn üzerinde belirli
figürlerin ve süslemelerin hep aynõ yöntemlerle yapõlmasõ, atölyeler arasõnda
formlarõn yanõsõra süslemeler bakõmõndan da farklõlõklar olduğunu göstermektedir12.
Ancak Hellenistik dönem ile bu alanda önemli değişiklikler görülür. Piyasada gümüş
oranõ artar ve gümüşten kap üretimi, diğer eşya üretimine paralel olarak çoğalõr.
37
Bildiğimiz kadarõyla Mõsõr’da Alexandria, Suriye’de Antiocheia ve Anadolu’da
Pergamon’daki işlikler, Hellenistik dönemde önde gelen madeni kap üretim
merkezleridir13.Aynõ şekilde Bulgaristan ve Batõ Trakya’daki birçok buluntu grubu
da bu döneme ait olmasõyla, bu bölgenin önemini arttõrmaktadõr14. Bu eserlerin ortak
özellikleri, Yunan formlarõnõn üzerinde doğu kökenli süsleme motiflerinin
görülmesidir. İ.Ö.2.-İ.S.1.y.y.’lar arasõndaki dönemde Roma’lõ zenginler tarafõndan
büyük talep görecek bu eserlerde, geniş bir süsleme repertuarõ görülür. Bu dönemde
gümüş eserlere artan ilginin bir sebebi de, daha önce sadece krallar ve onlarõn
çevresindeki asiller tarafõndan kullanõlan bu lüks eserlere, artan ticaret nedeniyle
zenginleşen tüccar kesiminin de talep göstermesidir. Ancak bir yandan gümüş kap
üretimi artarken, bronzdan kopyalarõn üretimlerinin de artmasõ, bu kaplarõn toplumda
orta ve düşük gelir seviyesindeki gruplar arasõnda da moda haline geldiğini
düşündürmektedir. Ancak ilginç olan bir nokta, bronz kaplar arasõnda süsleme
kompozisyonlarõnda daha dar bir süsleme repertuarõnõn kullanõlmõş olmasõdõr. Bu
durum belki de ucuz ürünlerin üretimini kolaylaştõrmak amacõyla bir seri üretim
yapõlmasõndan kaynaklanõyor olabilir15.
Roma İmparatorluğunda, geçmişi Etrüsklere kadar inen bir madeni kap
geleneği olduğu görülür16. Ancak İ.Ö.2.y.y.’dan itibaren kontrol altõna alõnan
Hellenistik merkezlerden İtalya’ya getirilen bol miktardaki gümüş kabõn da Roma
madeni kap endüstrisindeki etkisi büyük olmuştur17. Bir gümüş patlamasõ yaşanan
bölgede, İ.Ö.1.y.y.’da hemen her evde en az bir gümüş takõm olduğunu
söyleyebiliriz18. Hellenistik merkezlerden getirilen gümüş eserler nedeniyle oluşan
bu moda, Augustus dönemi sanatõndaki Yunan modasõ ile birleşince, imparatorluk
çapõndaki atölyeler de bundan etkilenmiştir. İlk aşamada, sipariş üzerine bu kaplarõn
kopyalarõnõn yapõlmaya başladõğõnõ görürüz. Kopyalarõ yapõlan kaplar arasõnda İ.Ö.5.
ve 4.yy. Yunan kaplarõ da vardõr19. Sadece süsleme değil kap formlarõ bakõmõndan da
yaşanan bu durum, İtalya madeni kap sanatõnõ derinden etkilemiştir. İ.Ö.1.y.y.’dan
başlayarak yapõlan Roma madeni kaplarõnda çok net olarak görülen bu etki,
İmparatorluk Devri süresince devam eder. Bu nedenle Roma İmparatorluğu madeni
kaplarõ konusunda çalõşan araştõrmacõlar, kronolojiyi İ.Ö.1.y.y.’õn başõna kadar geri
çekerler20.
38
İ.Ö.1.y.y. süresince gümüş kaplarõn kopyalarõnõ yapan Roma’lõ ustalar, bronz
kaplarda ise sade, basit ve işlevsel formlarõ kullanmayõ tercih etmişlerdir. Bunda kap
yapõm tekniklerinin henüz çok gelişmemiş olmasõnõn etkisi olduğunu söyleyebiliriz21.
Ancak Augustus döneminden itibaren Roma’da üretilen bronz kaplarda döküm
tekniği görülmeye ve yaygõnlaşmaya başlar. Genelde iki parçalõ kalõpta ve döküm
tekniğinde üretilen bu kaplarõn düzeltilmesi çarkta yapõlmõştõr. İ.Ö.6.y.y.’dan beri
bilinen ve uygulanan çark, son düzeltmenin yanõsõra süs amacõyla da kullanõlmõştõr22.
Özellikle kaplarõn dipleri düzeltilirken açõlan derin halkalar, bir süs işlevi görmüş ve
üretimde kalitenin de göstergesi olarak kabul edilmiştir. Kaplarda kalitenin
artmasõyla birlikte, kaplarõn üzerinde ustanõn ismi, bir damga gibi görülmeye
başlar23.
İ.Ö.50- İ.S.50 arasõndaki dönem, İtalya’daki kap atölyelerinin en popüler
olduklarõ dönemdir. Döküm tekniği sayesinde seri üretim gerçekleştirebilen bu
atölyeler, belli formlarõ (lenger, patera, krater) çok sayõda ve hõzlõ biçimde üretip,
İmparatorluğun uzak bölgelerine kadar gönderebilmiştir. Sağlam olmasõnõn yanõsõra
gümüş kaplarõn görünüşüne sahip olan bronz kaplar, Hellenistik dönemde olduğu
gibi “ucuz ve havalõ” olduklarõ için, Roma İmparatorluğunun eyaletlerinde orta sõnõf
zenginler arasõnda popüler olmuştur. Bunlarõn yapõldõğõ en tanõnmõş merkez,
Roma’nõn güneyindeki Campania bölgesinde Capua kentidir24.
Bronz kaplara olan talebin artmasõnõn, eyaletlerdeki maden atölyelerini de bu
kaplarõ yapmaya yönelttiği düşünülmektedir. Bunun sonucunda eski dönemden kalan
formlarõ üreten çok sayõda yeni atölye kurulmuştur. Nitekim Gallia’da ve
Germanya’daki, bazõ bölgelerde, Roma kaplarõnõn taklitleri sayõlabilecek birçok
örnek ele geçmiştir. Orjinallerin üzerindeki usta damgalarõnõ dahi kopyalarõnõ yapan
bu atölyelerin üretimleri, ilk aşamada düşük kalitededir. İ.S.1.y.y.’õn ilk yarõsõna
tarihlenen bu kaplarõn ardõndan, zamanla gelişen atölyelerde daha kaliteli ürünler
görülmeye başlanõr. Çok süslü ve kendine özgü formlarõyla Gallia kaplarõ, sonunda
kendi bölgesinde, ayrõca Britannia, Danimarka ve İskandinavya’da da yaygõnlaşõr.
Ancak Campania üretimi bu dönemde Orta ve Doğu Avrupa’da hala popülerdir25.
Yerel atölyelerdeki değişiklik arayõşlarõ, İ.S.1.y.y.’õn ikinci yarõsõndan
başlayarak bütün imparatorluk çapõnda yayõlõr. Galia ve Germania Libera’nõn dõşõnda
Doğu Akdeniz’de de bu dönemde üretim yapmõş yerel atölyeler olmasõ gerekir.
39
Sözgelimi Balkan’larõn giriş kapõsõ durumundaki Pannonia’da, Radnoti’ye göre bu
türde bir atölye vardõr. Bu atölye, Campania üretimini takip edip standart formlarõ
kullanõrken üzerinde değişik süsleme ögeleri kullanmõştõr26. Öte yandan Thrakia ve
Mysia’dan ele geçen kaplar, Pannonia’daki bu atölyenin benzerlerinin Balkanlarõn
başka yerlerinde de olduğunu düşündürmektedir27. Özellikle Trakya başlõklõ, figürlü
kulplarõn uygulandõğõ oinokhoe formlarõ dikkat çekicidir. Doğu Akdeniz’deki diğer
Hellenistik merkezlerin bu dönemde de üretim yapmõş olduğunu varsayabiliriz.
Plinius ise Rhodos ve Mytilene’deki üretimden bahsetmektedir28. Ancak bu üretim
ile ilgili elimizde hiçbir bulgu yoktur. Antiocheia ise hakkõnda yeterli çalõşma
yapõlmamõş gruplardan biridir29. Mõsõr’dan ve Pompeii’den bulunan bazõ gümüş
eserlerin üzerlerindeki kompozisyonlar ise İskenderiye atölyesine atfedilebilir.
Özellikle klasik Yunan kompozisyonlarõ çerçevesinde işlenmiş Horus ve İsis
figürleri, bu atölyenin özellikleri açõsõndan dikkat çekicidir. Mõsõr mitolojisinin
Yunan tarzõnda işlenmesi, sikke ve gem taşlarõnõn üzerindeki betimlemelerde de
karşõmõza çõkmaktadõr30.
Anadolu’da ise antik kaynaklar tarafõndan Ephesos ve Pergamon’un dikkat
çekici madeni kap atölyelerine sahip olduğunu biliyoruz. Patara’nõn da Lykia işi
tabaklarõ ile ünlü olduğundan kaynaklarda bahsedilir31. Ancak bu atölyelerin İ.S.1.-
2.y.y.’daki durumlarõnõ gösterecek arkeolojik bulgulara sahip değiliz.
İ.S.2.y.y. ortasõndan itibaren kaplarõn yapõm tekniklerinde genel olarak bir
değişim görülür. Döküm tekniği yerine levhadan dövme veya tornada presleme
tekniği uygulanõr. Dõş yüzün düzeltmesi işlemi de tornada yapõlmaktadõr. Sonuçta
ortaya ince cidarlõ ve dõş yüzünde torna izleri görülen kaplar çõkar. Bazõ kaplarõn
dipleri, ayrõ olarak şekillendirildikten sonra kaba tutturulmuştur. İçki kaplarõnõn
yerine mutfak kaplarõnõn ağõrlõk kazandõğõ bu süreçte, kaplarõn genel boyutlarõ
büyümüştür. Petrovzsky’ye göre bu değişim, günlük hayatta kullanõlan madeni kap
zanaatõnda önemli bazõ yenilikler getirmiştir32. Belli bir ustalõk gerektirmeyen bu
yöntem sonucu, kap formlarõndaki monopolleşme sona ermiş ve tek bir ustanõn
birbirinden farklõ form ve süslemeleri yapmasõ başlamõştõr. Artõk eserlerin üzerinde
usta damgalarõna eskisi kadar rastlanmaz. Bu da büyük ve ünlü atölyelerin azaldõğõnõ
ve ortadan kalkmaya başladõğõnõ gösterir. İ.S. 3.-4. y.y.’larda büyük ölçekli ve
kaliteli işçiliğe sahip eserler az olmakla beraber tam olarak ortadan kalkmamõştõr.
40
Sözgelimi, Kaiseraugst’dan son derece kaliteli işçilikte bir gümüş servis seti
bulunmuştur. Bunun gibi Munich Definesi, Mildenhall, Esquiline ve Carthaga
Defineleri de yine İ.S.4.y.y. gümüş takõmlarõ arasõnda sayõlabilir. Ancak bunlarõn
hemen hepsi répousse tekniğinde yapõlmõştõr. Sadece kulp veya apliklerde döküm
tekniği uygulanmõştõr. İ.S.5.y.y.’dan itibaren ise kilise gömüleri arasõnda çok sayõda
kaiteli eser karşõmõza çõkmakla birlikte, artõk Hellenistik ve Roma geleneğinin
tamamen ortadan kalktõğõ ve Hristiyan ikonografisinin hakim unsur olduğu göze
çarpar33.
4.1. KAPLAR:
Bu başlõk altõnda kentten ele geçen toplam 17 adet kap ve 40 kadar kulp
incelenecektir. Eserler, daha önce de bahsedildiği gibi Hellenistik ve Roma
döneminde, kentin içinde, günlük hayatõn geçtiği alanlardan bulunmuştur. B.B.Y.
sektöründe, tapõnak temelinin üzerinde ele geçen tek bir örnek ise geç antik çağ
yapõsõnõn kalõntõlarõ arasõnda ele geçmiştir.
Eserler, formlarõna göre iki grup altõnda toplanmõştõr. 1- Kapalõ kaplar 2-
Açõk Kaplar. Eserlerin incelenmesi bu gruplara göre yapõlacaktõr. Her grup, kendi
içinde, formlarõna ve tarihsel sõraya göre listelenmiştir.
4.1.1. Kapalõ Kaplar:

Bu grup, dar boyunlu geniş karõnlõ kaplardan oluşmaktadõr. Kataloğa alõnan
toplam 6 sağlam örneğin hepsi de, Hellenistik ve Roma dönemlerinde görülen yaygõn
kap formlarõndan oluşmaktadõr. Ancak hiç biri, bir grup oluşturacak sayõda değildir.
Bu nedenle örneklerin hepsi ayrõ ayrõ ele alõnacaktõr.
Örneklerin büyük kõsmõ Ticaret Agorasõ, H.T.D. ve Y.E.’den ele geçmiştir.
Çoğunlukla üst katmanlardan gelen yüzey akõntõsõ toprak ile birlikte yer değiştiren
örnekler, hasar görmüş ve orijinal formunu kaybetmiştir. Bu nedenle örneklerden
formu tanõmlanabilecek durumda olan 6 tanesi kataloğa alõnmõştõr. Ayrõca ele geçen
çok sayõda kulp parçasõ ise, standart formlara sahip olmalarõ ve literatürden ait
olduklarõ kaplarõn kolaylõkla tanõmlanabilmesi nedeniyle gruplandõrmaya alõnmõştõr.
Örneklerin hepsi de bronzdur.
41
Grup 1: Kaplar:
İlk örnek bir Aryballos’tur (A1). Aryballos formu, Yunan dünyasõnda
İ.Ö.9.y.y.’dan itibaren karşõmõza çõkar. Değerli ve az bulunan kokulu yağlarõn
saklanmasõ için kullanõlan bu kaplarõn boyutlarõ, yaygõn olarak 7-12 cm. arasõndadõr.
Brommer, madenden yapõlan örneklerde, küresel gövdeli ve ters armut formlu 4 ana
grup saptamõştõr. Küresel gövdeli olanlar, İ.Ö.6.y.y.’dan itibaren en sõk karşõlaşõlan
formdur. Ters armut formlular ise Hellenistik dönemden itibaren görülmeye başlar34.
Arykanda Aryballos’u, ters armut formlu gövdesiyle Hellenistik ve Roma döneminde
görülen tipi (Tip 3) yansõtmaktadõr. Form, iki parça halinde ve döküm tekniğinde
yapõlmõştõr. Taban halkalarõ ve ağõz kenarõndaki yivlerin plastik olarak işlenmiş
olmasõ, örneği İ.S.1-2.y.y. dönemine tarihlendirmemizi sağlar. Paralelleri Pompeii’de
İ.S.1.y.y.’dan, İsrail, Yunanistan’da ise İ.S.2.y.y.’dan bulunmuştur35.
İkinci örnek ise gaga ağõzlõ bir oinokhoe’dir (A2). 20 cm boyundaki kap, iki
parçalõ döküm tekniğinde yapõlmõştõr. Üzerindeki kurşun izleri, orjinalinde bir kulbu
olduğunu göstermektedir. Kabõn üzerinde hiçbir süsleme yoktur. Şarap ve su
servisinde kullanõlan bu form, İ.Ö.6.y.y.’a kadar inmektedir. Ancak döküm
tekniğinde yapõlmõş madeni örnekler ilk olarak Pompeii’de İ.S.1.y.y.’da görülmüştür.
Genellikle kulp kõsmõ Medusa başõ ile süslüdür. Aynõ dönemde Pannonia ve Trakya
gibi eyaletlerde de karşõmõza çõkmaktadõr. Pannonia örneği, İtalya kökenli olarak
kabul edilmiştir36. Ancak Trakya örneği, ağõz kenarõnõn düz olmasõ ve bölgede
üretilen uzun boyunlu sürahilere yakõn formu nedeniyle Raev tarafõndan yerel üretim
olarak değerlendirilmiştir37.
Arykanda örneği yapõm tekniği bakõmõndan, Augustus çağõndan İ.S.2.y.y.’õn
sonuna kadar uzanan bir zaman dilimi içinde değerlendirilmelidir. Form bakõmõndan
İtalya ve Pannonia ile aynõ grup içinde olmasõna karşõn, yapõm kalitesi düşüktür.
Özellikle taban halkalarõ daha sõğ ve basittir. Bu bakõmdan sözkonusu formlarõ
tanõyan ve geleneğe uygun üretim yapan bir atölyeye ait olmalõdõr. Araştõrmacõlara
göre bu gibi atölyeler orta ve doğu Avrupa’da İ.S.2.y.y.’da yaygõndõr38.
Naltepesi’nden ele geçen tek kulplu sürahi formlu kap (A3), oinokhoe
formunun bir varyasyonudur. Düz ağõzlõ bu kabõn yüksek halka formlu tabanõ, ayrõca
yapõlõp birleştirilmiştir. Dõş yüzü düzgün olan kabõn ince cidarlõ olmasõ, levhadan
........................................................................................................................................
42
şekillendirildiğini ve tornada düzeltildiğini göstermektedir. Kabõn şekillendirme
yönteminin çekiçleme olmadõğõ iç yüzün son derece düzgün olmasõndan
anlaşõlmaktadõr. Form, tornada presleme yöntemiyle yapõlmõştõr39. Tutamak ise geniş
bir yay ile dudak kenarõna uzanmakta ve ağõz kenarõnõ iki yandan kolcuklarla
sarmaktadõr. Özellikle İ.Ö.2.-İ.S.2.y.y.’da madenden yapõlmõş tek kulplu kaplarda
yaygõn olan bu kulp formu, alt ve üst uçlardaki mask ve hayvan figürlü tipleriyle
yaygõn olarak bilinmektedir. Arykanda örneği ise İ.S.3.y.y.’daki oval kesitli sade
kulplara yaklaşmaktadõr.
A3 sürahisi, yapõm tekniği bakõmõndan, İ.S.3.y.y. ve sonrasõna verilebilir.
Ancak Petrovszky’e göre yüksek kaide ve düz formu, kabõn İ.S.4.-5.y.y.’lara
verilmesinin daha uygun olacağõnõ göstermektedir40.
Büyük Hamam’dan ele geçen tek kulplu sürahi (A4) ise yüksek, ters konik
boyunlu ve geniş karõnlõdõr. Ağõz kenarõ düzdür. Yüksek taban halkasõ, ayrõ olarak
yapõlmõştõr. Kulp, kare kesitli olup geniş bir yay ile ağõz kenarõna ulaşmakta ve ağzõn
iki tarafõnõ sarmaktadõr. Yapõm tekniği bir önceki örnek ile aynõdõr. Boyun, gövde ve
taban ayrõ ayrõ yapõlõp birleştirilmiştir. Oinokhoe gibi su ve içki servisi için uygun
olan bu kap formunun ilk örneklerine, İ.S.1.y.y.’da rastlanmaktadõr. Raev bu kaplarõ
iki grupta inceler. İlk grup İ.S.1.yy.’da Güney İtalya’da üretilen örneklerden
oluşmaktadõr. Raev tarafõndan “Wehringen” tipi olarak adlandõrõlan bu grup
eyaletlere ithal edilmiş ve İ.S.2.y.y.’da bu bölgelerdeki yerel atölyelerde üretilen
kaplara örnek teşkil etmiştir41. Radnoti, Pannonia’da bu şekilde üretilmiş olanlarõ
“Straldza” grubu olarak adlandõrmõştõr. İ.S.3.y.y.’un sonuna kadar üretilen bu
örneklerin, daha sonra Balkanlarda ve Karadeniz’in kuzey kesimlerinde değişik
varyasyonlarõ ortaya çõkmõştõr42. Arykanda örneği de yapõm tekniği ve yüksek kaidesi
nedeniyle İ.S.4.-5.y.y.’a ait olmalõdõr. Eser büyük olasõlõkla yerel bir üretimdir.
Naltepesi’nden ele geçen diğer bir örnek ise konik boyunlu geniş karõnlõ bir
sürahidir (A5). İki parça halinde, dövme tekniğinde yapõlan kabõn tabanõnda çekiç
izleri düzeltilmeden bõrakõlmõştõr. Ağõz kenarõna gaga şeklinde bir form verilmiştir.
Konik boyun, karõn kõsmõnda genişlemekte ve hafif içbükey bir profille aşağõ
inmektedir. Önceki örneklerden tamamen farklõ bir geleneğe işaret eden bu sürahi
formunun en yakõn paraleli, Sardis’teki Erken Bizans dönemi dükkanlarõnda ele
geçmiştir43. Kulbun ağõza yakõn kenarõnda, kapağõn bağlanmasõ için bir çõkõntõ
43
bõrakõlmõştõr. Eserin yapõm tarihi kesin bilinmemektedir. Ancak bulunduğu yerin
konteks verilerine göre İ.S.4.-5.y.y.’lara ait olabilir. Nitekim Sardis paraleli de
yaklaşõk olarak 4.-6.y.y’lar arasõna verilmektedir.
B.B.Y. sektöründen çõkan örnek(A6) geç antik çağa tarihlenen bir diğer
eserdir. Üç parçalõ ve dövme tekniğinde yapõlmõş olan eserin birleşim yerinde lehim
izleri görülmektedir. Üzerinde repousse tekniğinde yapõlmõş kabartma halkalar
bulunan silindirik boyun kõsmõ, birbiri içine geçen dişler ile birleştirilmiştir. Ağõz
kenarõ, emzik formunda şekillendirilmiştir. Daha çok saklama kabõ olarak
kullanõldõğõ düşünülen örneğin içinde bitki artõklarõna rastlanmõştõr. Benzer formdaki
örnekler, Trakya ve Bulgaristan’da İ.S.4.y.y.’õn ortalarõndan itibaren görülür44.
Ancak daha geç tarihli örnekleri de bilinmektedir. Yassõ Ada batõğõndan, İ.S.7.y.y.’a
ve Corinth’den ise İ.S.12. y.y.’a tarihlenen örnekler bulunmuştur45. Eserin buluntu
yeri, tapõnak temenosunun üzerine, geç antik çağda yapõlmõş olan bir evdir. Sikke
buluntularõna göre bu mekan İ.S.4.y.y.son çeyrek-5.y.y. son çeyrek arasõnda
kullanõlmõştõr. Eserin üzerinde tarihlendirecek herhangi bir veri yoktur. Bununla
birlikte dövme tekniğinde yapõlmasõ ve günümüz ibriklerine benzeyen formu,
örneğin Hellenistik ve Roma geleneğinden tamamen ayrõ olduğunu
düşündürmektedir.
(A7) ibrik kapağõ, Atriumlu Ev’de yüzey buluntusu olarak bulunmuştur. Türk
bakõr sanatõnda özel bir yeri olan ibrikler, özellikle su taşõmakta kullanõlan kapaklõ
bir kap tipidir. Kesin tarihlendirmesi yapõlamayan bu örnek, büyük olasõlõkla
yerleşim yerine yakõn dönemde gelen göçmen yörükler, hatta günümüzde Arif
köyünde yaşayan yerli halk tarafõndan kullanõlmõş olabilir.
Grup 2: Kulplar:
Bu gruptaki kulplardan dört tanesi (A8-11) alt brleşim yerlerinde bir mask ile
sona ermektedir. Mask betimlemesi gibi plastik ögelerin, kulplarõn alt bitiminde
kullanõlmasõna, Yunan Kõrmõzõ Figür seramiklerinden başlayarak rastlamaktayõz.
Ancak Doğu Akdeniz dünyasõnda, Hellenistik dönem ile birlikte yaygõnlaşmaya
başlamõştõr. Roma döneminde ise özellikle Flaviuslar döneminden itibaren popülerlik
kazanmõştõr46. Bu masklarõn yapõmõnda, dönemin plastik sanatõndaki moda dikkate
alõnabilir.
44
Mezar Sarnõçtan ele geçen örnek (A8) üstte birleşim yerinden kõrõlmõştõr. Alt
bitimde iki yanda volüt şeklinde çõkõntõlar bulunmaktadõr. Ortasõnda ise bir Medusa
başõ vardõr. Saç, dilimler halinde bir yele gibi açõlmaktadõr. Gözler, burun ve ağõz
gösterilmiş göz bebekleri birer delik ile belirtilmiştir. Medusa başõ Hellenistik bir
figür gibi işlenmiş olmasõna karşõn, göz bebeklerinin yapõlõşõ İ.S.2.y.y. ilk yarõsõnõ
işaret etmektedir.
Ticaret Agorasõ’ndan ele geçen (A9) no’lu örnek sağlam durumdadõr.
Gövdenin alt kõsmõnõn arkasõnda, kaba bağlantõ için kullanõlan kurşun izleri kalmõştõr.
Geniş bir eğri oluşturan kulp, üstte içbükey bir profille sona erer. Oval kesitli kulbun
üstünde bir “A” harfi ve bunun altõnda kesin tanõmlanamayan kabartõlar vardõr. Bu
kulbun benzerleri, genellikle dar boyunlu, küresel gövdeli amphora formlu kaplar ile
birlikte ele geçmiştir. Kulbun alt bölümü, önceki örneklerde olduğu gibi iki volüt ve
alttaki bir palmet ile süslenmiştir. Ortasõnda bir kadõn maskõ yer almaktadõr. Süsleme
ve form bakõmõndan, Roma döneminde İ.S.1.-2.y.y.’larda yaygõn olarak görülen bir
kulp formudur. Trakya’daki tümülüslerden ele geçen örneklerde ve Pannonia
malzemesi içinde, bu türde kadõn maskõ bulunan çok sayõda örnek vardõr47. Maskõn
sadece yüzünün görülmesi, Pannonia masklõ örneklerini hatõrlatmaktadõr48. Döküm
tekniğinde yapõlan kulbun üzerindeki maskõn yüz ayrõntõlarõnõn işleniş şekli, İ.S.1-
2.y.y. işçiliğini hatõrlatmaktadõr. Öte yandan saç biçimi, İ.S.2.y.y.son çeyreğinde
portre heykellerinde karşõmõza çõkan “scheitelzopf” adõ verilen saç modasõnõ
taşõmaktadõr. Bu formda, saçlar ortadan ikiye ayrõlarak ve şakaklara kadar inerek
buradan geriye doğru kõvrõlõr. Arkadan örülen saç, daha sonra başõn üzerine doğru
sarõlõr. Başlangõçta çok uzun olmayan bu örgü, İ.S.3.yy’õn sonlarõna doğru giderek
alõna doğru yaklaşõr. Bu tip saç tuvaletine sahip olan portrelere, sikke üzerindeki
tasvirlerin yanõsõra Anadolu’da Pamphylia eyaletindeki mermer portrelerde
rastlanmaktadõr.49 Arykanda örneğinin saç biçimi, portelerdeki kadar ince işçiliğe
sahip olmamakla birlikte bu biçimin belirgin özelliklerini göstermektedir. Bu
bakõmdan İ.S.22.y.y. son çeyreğinden İ.S.3.y.y. başlarõna kadarki dönem içine
verilebilir.
Ticaret Agorasõndan ele geçen son parça (A10) ise, üst kõsõmdaki ağõz
kenarõnõ saran kolcuklarõn formu nedeniyle dar ağõzlõ bir sürahiye ait olmalõdõr. Şarap
servisi için kullanõlan bu kap formunun örnekleri, İ.S.1-2.y.y.’da güney İtalya,
45
Pannonia ve Makedonya’dan bilinmektedir50. Anadolu’da henüz bilinen bir örneği
yoktur. Örneğin alt yarõsõ altta bir palmetle sona ermektedir. Üst kõsmõn iki yanõnda
volüt şeklinde çõkõntõlar vardõr. Ortadaki mask, frig başlõğõ giyen bir çocuk başõdõr.
Gözler ve burun gibi ayrõntõlar çizilerek belirtilmiştir. Frig başlõğõnõn kökeni
Anadolu’da aranabilir. Ancak benzer bir kabartma örneğine incelenen yayõnlarda
rastlanmamõştõr51. Öte yandan bu başlõğõn Yunanlõlar tarafõndan, “Yunanlõ olmayan”õ
temsil eden bir elbise şeklinde düşünülmesi nedeniyle ikonografik olarak daha geniş
bir anlamõ içerdiği kabul edilebilir. Bu bakõmdan eserin köken saptamasõnõ yapmak
mümkün değildir. Ancak işçilik kalitesi bakõmõndan diğer örneklerden daha geri
kalitededir. Gözlerin detaylarõ ve ağõz işlenmemiştir. Saç iki yanda birer dilim ile
gösterilmiştir. Bu bakõmdan yerel bir işçilik olarak değerlendirilebilir. Ancak eserin
ait olduğu kesin bir dönemden bahsedilemez.
Yamaç Evlerden ele geçen bir örnek (A11) ise form olarak “ayak biçimli
tutamak ataşlõ oinokhoe’ler” grubuna dahil bir kaba aittir. Yuvarlak ağõzlõ, dar karõnlõ
bir forma sahip olan ince uzun oinokhoeler daha farklõ tutamaklarla İ.S.1.yy’dan beri
görülmektedir52. İ.S.2.-3.y.y.’dan başlayarak alt bitimi ayak biçimli aplik ile süslenen
tutamaklar Trakya, Pannonia ve Suriye’de standart hale gelir53. Arykanda örneği ise
bu kulp formuyla birebir aynõ olmakla birlikte alt bitimindeki Eros’lu ataş ile bu tipin
daha geç bir varyasyonu olmalõdõr. Bu durumda İ.S.3.yy bu eser için uygun bir
tarihlendirmedir.
(A14-16) no’lu örnekler Eggers’in sõnõflandõrmasõnda “Basõk Oinokhoe”
formuna ait kulp parçalarõdõr. Tutamağõn üst bitimi bir filiz gibi yapõlmõş olup,
ortadaki akanthus yaprağõ aynõ zamanda parmak desteği işlevi görmektedir. Kabõn
ağõz kenarõnõ iki yandan saran kolcuklar ise kuş başõ formundadõr54. Naltepesi’nden
çõkan iki örnek (A14, A16), cam buluntular ile İ.S. 241 yangõnõndan hemen önceye
tarihlenen bir kontekse aittir. (A15) ise H.T.D.’de genel olarak İ.S.3.y.y.’a tarihlenen
bir katmandan bulunmuştur. Benzer buluntular arasõnda Erken Bizans devrine
tarihlenen Sardis örneklerini sayabiliriz.55
4.1.2. Açõk Kaplar:

Ağõz kenarõ geniş ve çanak formlu kaplar bu grup altõnda toplanmõştõr.
Kataloğa alõnan örneklerin 3 tanesi sağlamdõr. 5 örnek ise birer parçadan oluşmakta
46
olup profil vermektedir. Profillere göre kaplar kendi arasõnda, sõğ ve derin kaplar
olmak üzere ikiye ayrõlmõştõr. Lenger formlu örnek dõşõnda hepsi genel olarak servis
ve depo amaçlõ günlük kullanõm kaplarõdõr. Lengerin işlevi ise aşağõda ele alõnacağõ
gibi büyük olasõlõkla ölü kültü ile ilgilidir.
Bu grupta ayrõca 24 adet açõk kaplarda kullanõlmõş kulp örneği incelenmiştir.
Örneklerin tamamõna yakõnõ Ticaret Agorasõ, H.T.D. ve Y.E. kesimlerinden ele
geçmiştir. Geç Hellenistik’den çağdaş döneme kadar geniş bir zaman dilim içinde
tarihlendirilebilir.
Grup 1: Kaplar:
Hellenistik ve Roma döneminde açõk kaplarõn bazõ standart formlarõ
bulunmaktadõr. Bu formlar arasõnda başta gelenler Lenger, patera ve situladõr. İlk
olarak Yunan seramik sanatõnda karşõmõza çõkan bu formlar, Roma döneminde çok
değişiklik geçirmemiştir. Ancak süsleme ve yapõm teknikleri, dönemin genel
eğilimlerine uymuştur. Sözgelimi Hellenistik dönemde ağõrlõklõ olarak dövme
yöntemiyle yapõlan kaplarõn üzerindeki süslemeler, répousse tekniğindedir. Ayrõca
süsleme amacõyla kullanõlan aplikler ve kulp gibi işlevsel parçalar da döküm
tekniğinde üretilmiştir. Roma İmparatorluğunda İ.S.1.-2.y.y.’larda kaplarõn
üretiminde döküm yönteminin uygulandõğõ görülür. Zor bir yöntem olmakla birlikte
tek bir kalõptan çok sayõda üretime olanak vermesi, standart formlarda seri üretimin
yaygõnlaşmasõna yol açmõştõr. Bu yöntemle belli merkezlerde üretilen çok sayõda
kap, değişik bölgelere ihraç edilebilmiştir. Teknik zorluklarõ nedeniyle o döneme
kadar tercih edilmeyen döküm yöntemi, küçük ve orta boylu kaplarda kullanõlõrken
büyük boyutlu kaplarda ise hala dövme yöntemi kullanõlmaktaydõ.
İ.S.2.y.y.’õn ortalarõnda levhadan presleme yöntemi yaygõnlaşmaya başlar.
Bunun nedenleri arasõnda kalõplarõn hazõrlanmasõ ve teknik sürecin döküme göre
kolay olmasõ baş sõrada olmalõdõr. Bu durum özellikle açõk kaplarõn formlarõnda
standartlaşmanõn azalmasõna ve çok sayõda değişik formun yapõlmasõna yol açar.
Ancak bu durum kap formlarõnda yeni statik değişikliklere de yol açar. Dövme
yöntemindeki kaplarda görülen yüksek kaide ve kalõnlaştõrõlmõş dudak kenarõ bu
değişikliklerin başta gelenleridir.
47
Katalogda, bu grup altõndaki kaplar arasõnda, döküm tekniğinde üretilmiş
örnek yoktur. Dövme ve tornada presleme yöntemlerinin kullanõldõğõ kaplarõn ise
değerlendirilmesinde ise form paralellerinin yanõsõra yapõm teknikleri de gözönünde
bulundurulacaktõr.
1- Sõğ kaplar:
Sõğ kaplar arasõnda ilk örnek (A17) Yamaç Evlerin üst kesimlerindeki tek
mekanlõ evlerden ele geçmiştir. Düz bir taban ve keskin açõyla dönen yan çepere
sahip olan örneğin ağõz kenarõ dõşa açõk ve düzdür. Dövme yöntemi kullanõlarak düz
bir levhadan üretilmiştir. Üzerinde hiçbir süsleme olmayan kap büyük olasõlõkla
servis amaçlõ olarak kullanõlmõştõr. Tarihlendirici hiçbir özelliği olmayan örnek,
buluntu konteksi nedeniyle İ.Ö.1-İ.S.2.y.y. arasõna tarihlendirilebilir.
İkinci örnekte (A18) gövde yukarõ doğru genişlemektedir. Dudak kenarõ
kalõnlaşarak dõşa açõlmõştõr. Gövdenin alt kõsmõ kõrõk ve eksiktir. Bu nedenle kabõn
formu tam olarak anlaşõlamamaktadõr. Günlük hayatta servis amacõyla kullanõlmõş
olmasõ gerekir. Üzerinde hiçbir süsleme yoktur. Dõş ve iç kõsmõnda torna izleri
bulunan kap presleme yöntemiyle yapõlmõştõr. Bu bakõmdan İ.S. 2.y.y.’õn II.
yarõsõndan sonraya ait olmalõdõr.
Üçüncü (A19) ve dördüncü (A20) örnekler form ve süsleme bakõmõndan
ilginçtir. Gövde, dudak kenarõ dõşa açõlõrken altta bir yiv oluşturmaktadõr. Dudak
kenarõnõn üst bitiminde bir hat boyunca kabartma disk motifi vardõr. Tornada
presleme yönteminde yapõlmõş olan bu kap formunun en erken örneklerine
İ.Ö.6.y.y.’dan başlayarak, phiale formlu kaplar arasõnda rastlamaktayõz56. Strong’un
“Akhaemenid Phialeleri” adõ verdiği grupta çok sayõda örneği bulunan bu formun
Mõsõr’da Ptolemaios’lar döneminde de benzerlerine rastlanmaktadõr57. Yayõnlarda,
Roma imparatorluğu süresince hemen her dönemde yapõlmaya devam edildiği
anlaşõlan bu form, Arykanda’da İ.S.3.y.y. katmanõnda bulunmuştur.
Sõğ kaplarõn son örneği (A21) Doğu Villasõ’nda Yörük katmanõnda
bulunmuştur. Bakõrdan dövme yöntemiyle yapõlmõş olan örnek, düz bir taban ve
keskin bir açõyla dõşa dönük ağõz kenarõna sahiptir. Kabõn dõş yüzünde répousse
tekniğinde yapõlmõş halkalar bulunmaktadõr. Kabõn bir tarafõnda uzun saplõ bir
tutamağõn gövdeye birleşim yeri görülmektedir.
48
2- Derin Kaplar:
Yamaç evlerden ele geçen ilk örnek bir lenger (A22) formudur. Deforme olan
kabõn orijinal formu kõsmen görülebilmektedir. Geniş bir leğen formundaki kabõn
tabanõ düzdür. Gövde profili yukarõ doğru daralmakta olup dudak kenarõ dõşa
dönüktür. Altta sonradan eklenmiş bir halka kaide vardõr. Kap, üç aplike kulba
sahiptir. Apliklerin üzerinde eş merkezli yivlerle süslü, halka şeklinde asma kulplar
vardõr. Kabõn dudak kenarõnda, iki grup halinde üçerli paralel kazõma halkalar
bulunmaktadõr. Eggers’in incelemesinde “spate steilwandige Bronzebecken mit
Aufgehöhtem Boden” olarak adlandõrõlmõştõr. İ.S.2.y.y.sonu-3.y.y. arasõna tarihlenen
bu kaplarõn (C2 periyodu) 10 değişik formu (Tip 78-87) saptanmõştõr58. Petrovsky ise
bu kaplarõ tek bir grup olarak sõnõflandõrmõştõr (Tip XVII,1) Petrovsky bu grubun
varyasyonlarõnõn Ren bölgesindeki birkaç farklõ atölyede yapõlmõş olmasõ gerektiğini
ileri sürmüştür59. Örneklerin hepsi de İ.S.2.y.y.’õn ikinci yarõsõ ile İ.S.3.y.y.’un ilk
yarõsõ arasõnda tarihlenmektedir. Arykanda örneği bu formdan, kap çeperinin daha
kavisli olmasõyla ayrõlõr. Bu bakõmdan sözkonusu örnek, şimdilik bu formun en erken
örneğini oluşturmaktadõr60. Kabõn işlevi kesin değildir. Değişik formdaki lengerlerin
genel olarak içki karõştõrma kabõ olarak kullanõldõğõ bilinmektedir61.
(A23, A24) no’lu örneklerin sadece dudak kenarõ sağlamdõr. Alt kõsõm kõrõk
ve eksiktir. Gövde aşağõ doğru genişlemekte, dudak kenarõ ise dõşa dönük bir hal
almakta ve kalõnlaşmaktadõr. A23 no’lu örneğin dõş yüzü, kazõma paralel çizgilerle
süslenmiştir. Tornada pres tekniğinde yapõlmõş bu iki örneğin form benzerlerine
rastlanmamõştõr. Buluntu yeri konteksi ile İ.S.3.y.y.’a verilebilir.
Grup 2: Kulplar:
Açõk kaplar grubundaki kulplardan ilk iki örnek (A25, A26) tek tutamaklõ
kaplara aittir. Bu formda Hellenistik dönemden itibaren karşõmõza çõkan en yaygõn
kap formu Pateralardõr. Yuvarlak bir çanak ile tava biçimli bir tutamaktan oluşur.
Literatürde genel olarak Oinokhoe’ler ile birlikte bir grup halinde bulunan bu form,
antik çağdaki törenlerde ve günlük hayatta şarap servisinde kullanõlmõştõr62.
İlk örnekte kulp (A25), uzun ve yassõ bir sap kõsmõndan oluşmaktadõr. Ortaya
doğru daralan sapõn bir ucu topuz ile sona ermektedir. Diğer ucu kõrõk olan kulbun
üst yüzeyinde bir delik yer alõr. Radnoti tarafõndan “yassõ kulplu yõkama çanağõ”
49
olarak adlandõrõlan bu kap formu, tutamak ve kap profili bakõmõndan üç alt gruba
ayrõlõr63. Arykanda örneği bunlarõn arasõnda 2. gruba aittir. Paralelleri İngiltere’den
Macaristan’a kadar geniş bir alanda bulunmuştur. Petrovsky, bu grubun diğer
ikisinden daha erken bir form olduğunu belirtmektedir. İ.S.1.y.y.’õn ortalarõndan
itibaren çõkmõş olmasõ mümkündür64. Arykanda örneğinin buluntu katmanõnõn,
İmparator Vespasianus (İ.S.69-79) dönemi sikkelerinin yoğunlaştõğõ bir dönem
olmasõ bu varsayõmõ doğrular niteliktedir. Ancak sözkonusu örneğin yapõm yeri
konusunda kesin bir bilgiye sahip değiliz.
İkinci örnekte (A26) tutamağõn üst yüzü kabartma süslemelerle kaplõdõr.
Kabõn iki tarafõnõ çeviren kolcuklarõn arkasõ palmetlerle süslüdür. Alt bitimde iki
yana açõlan palmet yapraklarõnõn ortasõnda bir ördek başõ vardõr. Sapõ süslemeli tava
formlu kaplar arasõnda bu form, çok fazla örneği ele geçmeyen nadir bir örnektir.
Bilinen paralelleri güney İtalya ve Anadolu’da bulunmuştur. Bunlarõn dõşõnda birkaç
örnek ise özel müzelerde olup çõkõş yeri bilinmemektedir. Toplam 16 örneğin hepsi
de İ.S.1.y.y.’õn ilk yarõsõna tarihlendirilmiştir. Tamamõnõn uç kõsmõ, Hellenistik stilde
bir mask veya kuğu başlarõ ile son bulmaktadõr. Üst yüzeydeki bitkisel motiflerin
yapraklarõnõn kaliteli işçiliği dikkat çekicidir. Arykanda örneği, süsleme formu
bakõmõndan bu grup ile uyum içindedir. Bununla birlikte kap ile birleşim yerindeki
lotus çiçeklerinin formu ve uçlarõnõn şekli bakõmõndan Priene örneği ile daha
yakõndõr. Ancak aradaki en önemli fark uç kõsmõn bir ördek başõ ile sona ermesidir.
Bu grubun üretim yeri konusunda, yayõnlarda farklõ görüşler ileri sürülmüştür.
Radnoti, örneklerinin büyük kõsmõnõn Pompeii’de yoğunlaşmasõ nedeniyle burayõ
merkez olarak kabul eder. Petrovsky ise örneklerin yapõm stilindeki Hellenistik
etkinin fazla olmasõ nedeniyle Alexandria gibi bir Doğu Akdeniz atölyesi üzerinde
durur. Kesin bilinmeyen üretimin, farklõ yerlerde çalõşan tek bir usta tarafõndan
gerçekleştirilmiş olmasõ da mümkündür. Augustus çağõ ile birlikte Doğu kökenli
sanatçõlarõn Roma’ya getirildiği ve burada üretim yaptõrõldõğõ bilinmektedir.
Arykanda ve Priene’de gördüğümüz örnekler olasõlõkla ustanõn Doğu Akdeniz’deki
bir atölyede yaptõğõ üretime aittir. Roma’ya gittikten sonra Pompeii’deki örnekte
olduğu gibi daha süslü örnekler üretmiştir. Arykanda örneği diğer örnekler gibi
İ.S.1.y.y.’õn ilk yarõsõna tarihlendirilebilir65.
50
Açõk kaplar grubu içindeki diğer bir kulp grubu ise asma kulplardõr. Asma
kulplar çoğunlukla bir Situla veya Lengerde kullanõlan hareketli kulplardõr.
“Ω”şeklindeki bu kulp formu için de iki esas tip ayõrt etmek mümkündür: kare kesitli
bir çubuktan bükülerek uç kõsõmlarõ kalõba sokulanlar (A27, A28), tek parça halinde
döküm tekniğinde yapõlanlar (A33-42). Her iki tipte de kulplarõn uçlarõ aynõ zamanda
ördek, yõlan gibi çeşitli hayvan başlarõyla da süslenmiştir. Gövde üzerinde ise
halkalar veya insize linear bezemeleri bulunmaktadõr. Asma kulplarõn ait olduğu kap
formunun tam tespiti kapla birlikte bulunmadõğõ sürece kesin olarak
yapõlamamaktadõr. Tarihlendirme konusunda bir veriye sahip olmadõğõmõz bu
kulplara Orientalizan dönemden İ.S.5.-6.yy’lara kadar ki zaman dilimi içinde
rastlanõlmaktadõr66. Üç örnek, (A30, A31, A32) yuvarlak kesitleri ve üzerindeki
boğumlardan oluşan süslemeleriyle Palestine’den67 çõkan bir Situla kulbuyla
benzerlik göstermektedir. Bu örnek ve Sardis’ten bulunan diğer bir örnek İ.S.2.y.y.’a
tarihlenmektedir. Ancak Arykanda örnekleri arasõnda A32’nin Geç Hellenistik-Erken
Roma dönemine verilmesi, bu kulplarõn Augustus çağõndan beri üretilmiş olduğunu
göstermesi açõsõndan önemlidir. Üçüncü örnek ile diğer iki örnek arasõndaki
boğumlarõn sayõ ve gruplanõşõnda görülen farklõlõklarõ ise görüşüme göre bu kulp
türünün iki yüzyõlda gösterdiği değişim içinde değerlendirmek gerekir.
A36-41 no’lu kulplar ise önceki grupta olduğu gibi “Ω” formludur. Kesit ise
dörtgendir. Bu grubun öncekilerden farkõ, kaba bağlantõ sistemidir. Kulbun uç
kõsõmlarõ, göz biçiminde bükülen bir apliğe geçirilmektedir. Bu grup tutamaklar
çekmece, kutu gibi mobilya aksamõ olarak kullanõlmõş olup örnekleri Corinth ve
Sardis buluntularõ içinde mevcuttur68. A37, A38 ve A41 no’lu örnekler buluntu yeri
itibariyle geç Hellenistik-erken Roma dönemine tarihlendirilebilir. Diğer örneklerin
genel olarak Roma dönemi içinde değerlendirilmesi mümkündür.
Grup 3: Diğer:
Bu grup tam profil vermemekle birlikte üzerindeki süsleme ve diğer unsurlar
bakõmõndan dikkat çekici örneklerden oluşmaktadõr. İlk örnek (A46), bir kabõn dudak
kenarõ parçasõdõr. Döküm tekniğinde yapõlan parçanõn dõş kenarõ kymation süslemesi
ile çevrilidir. Bu kõsõm büyük olasõlõkla kaptan ayrõ yapõlõp sonradan birleştirilmiştir.
Hydria’larõn ağõz kenarlarõna boyut ve form bakõmõndan çok yakõn olan bu örnek
51
üzerindeki süsleme İ.Ö.5.y.y.’dan itibaren gerek Yunan sanatõnda gerekse Bronz
Hydria’larda karşõmõza çõkar. Daha çok içki servisinde kullanõlan bu formun
örnekleri arasõnda özellikle Rhodos ve Prusia örnekleri, Arykanda örneği ile yakõn
uyum içindedir. Şu halde sözkonusu örneğin İ.Ö.4.y.y.’dan Roma imparatorluğuna
değin geniş bir zaman dilim içine konulmasõ önerilebilir69.
İç bükey profilli örnek (A47), üç parça halinde ele geçmiştir. Dudak kenarõ
dõşa açõlan kabõn profili bir amphora boyun kõsmõna çok yakõndõr. Dövme tekniğinde
yapõlmõş olan parçanõn profil bakõmõndan en yakõn paralellerine, Trakya’daki
Umurca B2’de ve ayrõca Pompeii buluntularõ arasõnda rastlanmõştõr.70 (A9) no’lu
kulp ile uyumlu bir profil sergileyen örnek, büyük olasõlõkla kentteki büyük kaplar
repertuarõndan bir örnektir.
Örnekler arasõndaki bir kap tabanõ parçasõ (A48) ise, profilli yapõsõ nedeniyle
ilginçtir. Kaplarõn değişik yöntemlerle üretildikten sonra yüzeyin düzeltilmesi için
tornada işlemden geçirilmesi sõrasõnda yapõlan bu halkalar, hem estetik yönü hem de
kabõn kaymasõnõ engelleyici işlevi nedeniyle Hellenistik ve Roma dönemlerinde
popülerdir. İ.Ö.6.y.y.’a kadar inen torna yönteminin taban süsleme açõsõndan en
erken örnekleri İ.Ö.4.y.y.’a kadar iner. Ancak İ.S.1.-2.y.y.’larda çok derin olarak
yapõlan halkalar plastik bir süsleme ögesi haline getirilmiştir. Arykanda örneğinde
halkalar sõğ bir profile sahiptir. Buluntu yeri nedeniyle İ.Ö.2-İ.S.1.y.y.’a
verilmektedir.
4.2. KAŞIKLAR:
Kaşõklar, antik çağda çeşitli kullanõm yerlerine sahiptir. Mutfak eşyalarõ
dõşõnda tõp veya kozmetik aleti olarak da kullanõlmõştõr. Bu bölümde mutfak eşyasõ ve
ritüelik olarak kullanõlan örnekler alõnmõştõr. Kataloğun “Tõp ve Kozmetik aletleri”
başlõklõ kõsmõnda diğer kaşõk formlarõnõ da görmek mümkündür.
Bu gruptaki ilk örnekler, kepçe formlu kaşõklardõr. Uzun bir sap ve geniş bir
kaşõk kõsmõndan oluşan bu formda 2 örnek ele geçmiştir. Hepsi de yemek ve içki
servisinde kullanõlmõştõr. İlk örnek (A49), Yunan ve Hellenistik dünyada uzun bir
süre kullanõlmõştõr. Kyathus veya Simpulum olarak da bilinen bu kepçe formunun
tipik özelliği, sapõn bitiminde bir ördek başõ ile sona ermesidir. Özellikle Hellenistik
dönemde yaygõn olan bu tipin en fazla örneği Ptolemaioslar dönemi Mõsõr’õdõr71.
52
Arykanda örneği ise H.T.D.’de yaklaşõk olarak İ.Ö.2-İ.S.1.y.y. katmanõnda ele
geçmiştir. Ördek başõndaki gaga kõsmõnõnõn yapõlõşõ ve gözlerin belirtilmesi
özellikleriyle Mõsõr örneklerine çok yakõndõr.
Diğer kepçe örneği ise Yamaç Evlerden (A50) ele geçmiştir. Yayõnlardan
paraleli saptanamayan parçanõn kaşõk kõsmõ deforme olmuştur. Yemek servisinde
kullanõlan ve Roma çağõna ait bir örnek olmalõdõr.
(A52) no’lu eser, ligula formlu bir kaşõktõr. İ.S.1.y.y.’dan itibaren karşõmõza
çõkan Ligula formu, Cochlearion adõ verilen ve Yunanlõlar tarafõndan kullanõlan
yuvarlak çanaklõ, arkaya doğru sivrilerek biten saplõ bir kaşõk formundan gelişmiştir.
İlk örnekleri Pompeii’de ve Suriye’de görülen Ligula’nõn formu, zaman içinde
gelişmiş ve İ.S.4.y.y.’da standart formunu almõştõr. Oval formlu kaşõk ve arkaya
doğru daralan saptan oluşan Ligula’nõn arka bitimi bir topuz ile sona erer. Saptan
kaşõğa geçiş volüt benzeri bir ara parça ile sağlanõr. İ.S.6.y.y.’dan sonraki örneklerde
bu ara parça disk formlu olarak yapõlõr. Bu kõsõmda bazen kaşõğõ yaptõran kişinin
veya bir din adamõnõn ismi yazõlõr. Ligula formlu kaşõklar günlük hayatta ve dinsel
törenlerde kullanõlõr. Arykanda örneği ise oval form ve volüt benzeri ara parçasõ ile
İ.S. 4.y.y.’dan sonraki dönem örnekleri ile yakõn benzerlik içindedir72. Arka bitim
kõrõktõr. Üzerinde hiçbir süsleme olmayan örneğin ara parçasõnda “ΙΩΑΝΛΟΥ” yazõtõ
bulunmaktadõr. B.B.Y. yapõsõnda bulunan örnek üzerindeki yazõta rağmen dinsel bir
işleve sahip olmayabilir73.
Son olarak Doğu Villasõndan ele geçen iki kaşõk (A53,A54) ise Yörük
buluntularõ ile birlikte ele geçmiştir. Örneklerden birisi (B53) tam durumda olup
diğerinde ise (B54) sadece kaşõk kõsmõ sağlam kalmõştõr. Her iki örnekte kaşõk kõsmõ
ovaldir. Sağlam örnekte tutamak kõsmõ, uca doğru genişlemekte olup üzerinde
kazõma yöntemiyle yapõlmõş geometrik süslemeler bulunmaktadõr. Sacõn õsõtõlõp
kalõba bastõrõlmasõyla şekillendirilen bu eserler, kentte yaşayan yörükler tarafõndan
kullanõlmõştõr.
4.3. KAP AYAKLARI:

Yay şeklinde kõvrõlan yassõ bronz plaka şeklindeki bu parçalar döküm
tekniğinde üretilmiştir. Literatürde bu örnekler, Kasserolle formlu kaplarõn taban
kõsõmlarõna tutturulan ayakçõklar olarak tanõmlanmõştõr74. Ancak buluntularõn ele
53
geçtiği kesimlerde hiçbir kasserolle kalõntõsõ ile karşõlaşõlmamasõ bu konuda bazõ soru
işaretlerini getirmektedir75. Bir başka olasõlõk bu örneklerin cam gibi değişik
malzemelerden yapõlan kaplar üzerinde kullanõlmõş olabileceğidir76.
Arykanda kap ayakçõklarõ arasõnda süsleme ve form bakõmõndan 7 ayrõ grup
saptanmõştõr. Örnklerin arasõnda işlev ve kronolojik bakõmdan bir fark yoktur. Hepsi
de kabõn taban kenarõ boyunca aplik edilerek kabõn zeminle en az temasõ sağlanacak
şekilde düzenlenmiş olmalõdõr.
İlk 5 grup geniş bir yay şeklindedir. İlk grup (A55-66), üzerinde iç içe geçmiş
kazõma halkalardan oluşan bir süslemeye sahiptir. 2. (A67-76), 3. (A77) ve 4. (A78-
79) gruplarda ise ayakçõğõn üzerinde farklõ sõralarda geniş ve yuvarlak delikler yer
almaktadõr. 5. grup (A80) iki kõsa kenarda birer çentikten oluşan forma sahiptir.
6.grup ise (A81) uzun kenarõ yay şeklinde olan bir üçgen formdan meydana gelir.
Köşelerde ikişerli çõkõntõlar yapõlmõştõr. Son örnek ise “D” formludur. Uçlarõ kanca
şeklinde kõvrõlan formun ortasõ iki büyük delikten oluşmaktadõr.
Ephesos’te İ.S.1.y.y.’a, Corinth’de ise İ.S.1.-2.y.y.’lara verilen örnekler
Arykanda’da geç Hellenistik-erken Roma konteksinde bulunmuştur.
1
Eggers (1951); Radnoti (1938); Raev (1977); Higgins (1952); Petrovzsky (1993); Lamb (1969)
bunlardan sadece birkaçõdõr.
2
Bu konuda gerek kazõ ekibi üyesi olarak bulunduğum Kelenderis ve Zeugma kazõlarõnõ, gerekse
depolarõndaki eserleri inceleme izni veren Uşak ve Eskişehir müzelerini başta sayabilirim. Bunun
dõşõnda Anadolu’daki Arkeoloji Müzelerinin birçoğu gezildiği takdirde bu görüşü destekleyecek başka
bulgular ile karşõlaşõlacağõ muhakkaktõr.
3
Madeni kap yapõm teknikleri konusunda bkz. Maryon (1949) s.93-125, Strong (1966) s.7 vd.
4
Bronz, keşfedildiği dönemden Romalõlara kadar en az altõn ve gümüş kadar değerli bir maden olarak
kabul edilmiştir. Sözgelimi İlyada’da Agamemnon’un Akhilleus’a savaşa geri dönmesinin karşõlõğõ
olarak teklif ettiği hediyeler arasõnda bir gemi dolusu altõn eşyanõn yanõsõra, bir gemi dolusu bronz
üçayak ve başka bronz eşyalar da bulunmaktaydõ. (Homeros Ilias IX,138) Bunun en önemli nedeni o
dönemin yöntemleri ile çõkarõlan hammaddenin az oluşudur. Roma döneminde maden sanayinin
gelişmesi ile bronz çok miktarda ve ucuza elde edilebilmiştir. Bkz. Healy (1978) s.86
5
Bronz çağõndan başlayarak karşõmõza çõkan madeni kaplarõn form gelişimi açõsõndan seramik kap
formlarõ ile ilişki içinde olduğu bugün araştõrmacõlarõn çoğu tarafõndan kabul edilmektedir. Ancak
hangi grubun diğerini daha öncelikli olarak etkilediği halen bir tartõşma konusu olarak devam
etmektedir.: Kent-Hill (1947); Vickers (1986); Vickers (1990), Boardman (1987)
54
6
Roma imparatorluğundan önce diğer uygarlõklarda oldukça dağõnõk biçimde gördüğümüz bu durum
Augustus çağõndan itibaren oldukça sistemli bir hale getirilmiştir. Yaşlõ Plinius bize, Roma’da
eritilmek üzere eyaletleri gezerek eski madenleri alan gemilerin olduğunu söylemektedir. Bu
gemilerin başlõca uğrak yerleri Doğu Akdeniz’deydi. Tek başõna Atina, 3000 bronz heykel ile başta
geliyordu. Bunun yanõ sõra Anadolu’da Ilyrium ve Byzantium’da antik kaynaklarda sözü edilen diğer
önemli kentlerdir. Bkz http://www.american.edu/ted/bronze.htm (15.09.2006)
7
Bursa Hazinesi bugün British Museum’da bulunan ve çõkõş tarihi ve yeri bilinmeyen İ.S.1.y.y.’a ait
bir gümüş yemek takõmõdõr. Mangoldt (2005); Priene grubu ise 1895-1898 yõllarõ arasõnda yapõlan
kazõlar sõrasõnda ele geçen İ.Ö.1.y.y. grubudur. Raeder (1983)
8
Bkz Bölüm II dipnot 23: Betimlemelerde çoğunlukla ustalarõ dövme tekniğinde çalõşõrken
gösterilmiştir. Hem ustanõn çalõştõğõ parçalar hem de bitmiş durumda satõlmak üzere bekleyen
eserlerin kaplardan oluşmasõ işliklerin sadece bu alanda çalõştõğõnõ göstermektedir.
9
Plinius Sec. Naturalis Historia XXXIII, 156
10
Cato, De agricultura, “Hamae, urnae oleariae, urcei acquarii, urnae vinariae, alia vasa ahenea
Capuae”; Plinius Sec. Naturalis Historia. XXXIV,20 “In reliquis generibus palma Campano
perhibetur, utilensibus vasis probatissimo”; Horace Satiricon.I,6,116 ve II,3,142.
11
Capua atölyesindeki eserler, form ve süsleme özellikleri ile olduğu kadar kaplarõn üzerindeki usta
damgalarõ ile tanõnabilmektedir. Bu konuda bkz. Petrovzsky (1993) s.142
12
Bkz.; Richter (1941) (1950)
13
Rostovtzeff (1998) c.1 s.909
14
Kantintscharov (1989)
15
Yayõnlarda gümüş örnekler çok geniş bir alanda ve zengin süsleme repertuarõ ile karşõmõza
çõkmaktadõr. Öte yandan bronz kaplarõn dar bir süsleme repertuarõ vardõr. Sözgelimi Doğu Akdeniz
sahil kesiminde ağõrlõklõ olarak Mõsõr kökenli süslemeler varken:, Ege bölgesinde Pergamon formlarõ,
kuzeyde ise Karadeniz formlarõ birer grup oluşturur. Karşõlaştõrmak için bkz. Schreiber (1897); Strong
(1966); Petrovzsky (1993)
16
Etrüsk oinokhoe formlarõ konusunda bkz. Krauskopf (1995).
17
Yaşlõ Plinius, İtalya’ya lüks malzemelerin ilk defa Lucius Scipio’nun kazandõğõ Asya zaferi sonrasõ
geldiğini söyler. Bu olay 189 yõlõnda III. Antiochos’a karşõ kazanõlan zafer olmalõdõr. Plinius’a göre
Scipio bu zaferden 1400 libra (ykl. 635 kg.) süslü gümüş ve 1500 libra (ykl. 680 kg.) altõn eser ile geri
döner. Bundan sonraki safhada Kral Attalos’un Pergamon’u Roma’ya bõrakmasõyla ikinci büyük lüks
gümüş eşya grubu İtalya’da açõk arttõrmayla satõlmõştõr. Plinius’un bahsettiğine göre, Kartaca ve
Korinth’in düşmesi ile Roma’ya daha fazla gümüş gelmiştir. Sadece Kartaca’dan yaklaşõk 1982 kg.
gümüş gelmesi ile halkõn lüks yaşama özendiği anlaşõlmaktadõr. Öyle ki Plinius eski Romalõlarõn
geleneksel tutumluluğunu övecek kadar durumu vahim görmektedir. (Plinius Sec. Naturalis Historia.
XXXIII, liii-149)
18
Wheeler (2004) s.203: Wheeler’in bu varsayõmõ Plinius’a ve Cato’nun yorumlarõna dayanmaktadõr.
Özellikle sõradan bir askerlikten komutanlõğa yükselen Pompeius Paulinus’un seferlerine yanõnda
55
5443 kg’luk gümüş tabağõ ile gitmesi örneği dikkat çekicidir. (Plinius Sec. Naturalis Historia.
XXXIII, liii-149) Bunun dõşõnda Cicero’dan öğrendiğimize göre İmparator Claudius’un kölesinin
226,8 kg gümüş tabaklarõ bulunmaktaydõ (In C.Verrem, II.14.22)
19
İ.Ö.5.y.y. Yunan gümüş kaplarõnõn kopyalarõ konusunda bkz Richter (1950) s.357 vd.
20
Petrovzksy (1993); Berke (1990); Eggers (1951); Lamb (1969), Roma bronz kaplarõnõn ilk
dönemini İ.Ö.1.y.y.’õn başõna tarihleyen araştõrmacõlardan birkaçõdõr.
21
Madeni kap formlarõnda, kap yapõm teknolojisinin gelişiminin önemli bir yeri vardõr. İtalya’daki
madeni kap yapõm yöntemleri Etrüsklerden kalma bir gelenekle dövme tekniğinde yapõlmaktaydõ:
Krauskopf (1995) s.502 vd. Bu yöntem ise süsleme ve kap formlarõnda sõnõrlõ imkanlara sahipti.
Ancak Doğu Akdeniz dünyasõnda İ.Ö.4.y.y.’dan itibaren döküm tekniğinde kap yapõmõnõn
yaygõnlaştõğõ bilinmektedir: Kent-Hill (1947) s.250 Özellikle Hellenistik dönemde bu yöntemin en
güzel örnekleri verilmiştir. Dipnot 12’de sözü edilen Roma’ya giden Hellenistik gümüşler büyük
olasõlõkla müşteriler kadar ustalarõ da etkilemiştir. Bu kaplarõn kopyalarõnõ çõkaran ustalar yeni
yöntemler uygulamõş (Bunlarõn arasõnda orijinal eseri bir kalõp gibi kullanmakta vardõr: Richter (1941)
s.368) ve yöntemlerini geliştirmişlerdir.
22
23
Madeni kaplarda görülen damgalar konusunda kapsamlõ bir çalõşma Petrovszky tarafõndan
yapõlmõştõr Bkz. Petrovszky (1993)
24
Lamb (1969) s.167
25
Gallia ve Germanya üretimlerinin Roma üretimi karşõsõndaki rekabeti konusunda bkz. Lamb (1969)
s.244 vd.
26
Radnoti (1938), s.32
27
Raev (1977) s.67 vdd.
28
Wheeler (2004) s.205
29
Bu konuda Antakya müzesi ve Adana müzesindeki eserlere bakmak gerekir. Özellikle Adana
Arkeoloji Müzesindeki kaliteli kaplar buradaki atölyenin işçiliğine örnektir.
30
Wheeler (2004) s.206 res.196 Mõsõr Deltasõndan gelen bir stüko bardak kalõbõ üzerindeki pozitif
kompozisyonu gösterir. İskenderiye atölyesi üzerine, daha önce Schreiber (1897)’de ayrõntõlõ bir
inceleme yapõlmõştõr.
31
Kolb & Brandt (2005) s.101
32
Petrovzsky (1993) s.123
33
Kent & Painter (1977)
34
Strong (1966) s.54 vd.
35
Benzerleri için bkz Brommer (1969) s.22-23; Hayes (1994) s.23
36
Pannonia örnekleri için bkz. Radnoti (1938) s.155; Trakya örnekleri için bkz. Raev (1977) s.611
no.40
37
Raev 1977; s.605
38
Petrovsky (1993) s. 64; Lamb (1969) s.168
56
39
Tornanõn kap şekillendirilmekte kullanõlmasõ İ.S.2.y.y.’õn ortasõndan sonra karşõmõza çõkar. İ.S.
3.y.y. boyunca yaygõn olarak görülür: Pernice (1905) s.51
40
Sayõn Petrovszky bu eseri fotoğraf ve çiziminden görmüş ve kaidenin yüksek ve yivsiz olmasõnõn
teknik olarak İ.S. 3.y.y.’dan sonra karşõlaşõlan bir özellik olduğunu vurgulamõştõr. Kendisine bu bilgi
için teşekkür ederim.
41
Raev (1977) s.616
42
Radnoti (1938) s.157
43
Crawford (1990) no.285
44
Raev (1977) s.5
45
Yassõada: Bass ve Diğerleri (1982) s.270; Corinth: Davidson (1952) no: 559
46
Radnoti (1938) s.146
47
Trakya’daki örnekler için Bkz. Onurkan (1988), no.66-67: Umurca B2 (İ.S.1.y.y.sonu) ve Eriklice
Oinokhoeleri (İ.S. 2.y.y.)
48
Radnoti (1938) lev. 43,44
49
Bu tipin gelişimi ve Side, Perge ile Alacami yöresinden çõkan portreler için bkz. İnan (1965)
50
Radnoti (1938) lev. 43,44
51
Radnoti (1938) s.140: Frig başlõğõ, Anadolu kökenli bir form olmakla birlikte Yunanlõlar tarafõndan,
yunanlõ olmayanlarõn bir simgesi olarak betimlemelerde (pers pantolonu gibi) sõk sõk kullanõlmõştõr.
Özellikle Trakya ve Makedon ordularõnda, Hellenistik dönemden başlayarak günlük hayatta ve askeri
zõrhlar arasõnda frig başlõğõnõn farklõ formlarõnõn kullanõldõğõnõ biliyoruz. Dolayõsõyla Hellenistik ve
sonrasõ dönemlerde Balkanlarda bu figürün kullanõldõğõnõ çeşitli eserlerde rastlamaktayõz.
52
Raev (1977)s.620
53
Raev (1977)s.621
54
Hayes (1984) no:77
55
Waldbaum (1983) no:520-522
56
Bu formun Anadolu’da özellikle Phryg phialelerinde İ.Ö.6.y.y.’da çok sayõda örneğine
rastlamaktayõz: Özgen & Öztürk (1996) s132; Ağõz kenarõ boyunlu kaplara Hellenistik dönemde
(İ.Ö.3.y.y.) üretilen seramik kaplarda da rastlamaktayõz: Edwards (19875) s.123
57
Hayes (1984) s.73-75
58
Eggers (1951) lev. 8-10
59
60
Bu bilgi, sayõn Petrovszky tarafõndan verilmiştir. Kendisine teşekkür ederim.
61
Eggers, Almanya’da bazõ Roma mezar kazõlarõnda “Hemmor Tip” kovalar ile birlikte bu formun
ölünün üzerine Urne gibi kapatõldõğõnõ söyler. Benim görüşüme göre bu durum sözkonusu kabõn,
ölünün ardõndan yapõlan tören sõrasõnda içki karõştõrõldõktan sonra ölü hediyesi olarak mezara ters
çevirilip bõrakõlmasõ şeklinde yorumlanabilir. Nitekim benzer örneklerle Türkiye Trakya’sõndaki
tümülüs kazõlarõnda karşõlaşõlmaktadõr.
57
62
Antik sunak taşlarõ üzerinde şarap servisi ve diğer sofra kaplarõ ile birlikte betimlenmiştir. Bu
konuda bkz. Onurkan (1988) s.48: dipnot 254-255
63
Radnoti (1938) s. 63 vd.
64
Petrovszky (1993) s. 96
65
Petrovszky – Stupperich (1999) s.1-79
66
Çeşitli dönemlere ait örnekler için Bkz. Davidson (1952) no:897 (Roma); Robinson, (1951) no:
737-746 (İ.Ö.348’den önce); Furtwangler (1966) no:664,865-867 (Orientalizan ve Grek)
67
Hayes (1984) no:142
68
Davidson (1952) no:897; Robinson (1951) no:737-746; Waldbaum (1985) no:558-559
69
Örnekler için bkz. Diehl (1964) s.32 vd.
70
Umurca B1: Onurkan (1988) no:66; Pompeii: Neapel Museo Nazionale env. no:69454(779)
71
Hayes (1984) s.44
72
Bizans Dönemi Liturjik Eserler üzerinde uzman olan sayõn Yrd. Doç.Dr. Meryem Acara-Eser, bu
eserin erken bir döneme ait olmasõ gerektiğini söyleyerek İ.S. 6. - 7.y.y.’lar arasõndaki dönemi
önermiştir. Ancak Arykanda’da sözkonusu dönemlerde yerleşimin terkedildiğini bilmemiz eserin
tarihlendirmesi konusunda bazõ soru işaretlerini beraberinde getirmektedir. Bu nedenle eserin
tarihlendirmesi genel olarak İ.S. 4. - 7.y.y.’lar arasõndaki süreç içerisine tarihlendirilebilir.
73
Elbern (1993) s.734
74
Davidson (1952) s.70
75
Bkz. Davidson (1952) dipnot 40
76
Arykanda cam kaplarõ ve restorasyonu üzerinde çalõşan Yrd. Doç. Dr. A. Tolga Tek, sözkonusu
ayakçõklarõ, bazõ cam kaplar ile kõyaslamõştõr. Ancak tabanlarõ profilli olan örneklerde bu ayakçõklarõ
kullanmak mümkün olmamõştõr.
58
BÖLÜM 5:
SÜS EŞYALARI:
Yunan ve yakõn doğu sanatlarõnõn biraraya gelmesi, takõ sanatõnda önemli bir
aşamadõr. Yunan sade takõ formlarõnõn üzerine doğunun süslemeci stilinin
uygulanmasõ ile antik çağ dünyasõnda en kaliteli ve özgün takõlarõ ortaya çõkmõştõr.
Ancak bu oluşum süreci uzun bir zamana yayõlmõştõr. Genel olarak Hellenistik
dönem ile sõnõrlõ kabul edilen bu sürecin, Yunan Kolonizasyonu (İ.Ö.8.-7.y.y.) ile
başlatõlmasõ daha uygun olacaktõr. Geometrik formlarla sõnõrlõ Yunan sanatõnda
hayvan formlarõnõn kullanõlmasõ geleneğinin başlamasõnõ, sürecin başlangõç safhasõ
olarak görebiliriz. Pers’lerin Anadolu’yu işgal ederek Ege denizine kadar ulaşmasõ
ise bu süreci hõzlandõrmõştõr1.
Bu dönemde Anadolu takõlarõndaki gelişme dikkat çekicidir. Özellikle hayvan
protomlu kaplar ve takõlardaki artõş, Pers sanatõnõn Anadolu’daki yansõmasõnõn bir
göstergesidir. İki geleneğin birleşimi İ.Ö. 6.-5.y.y.’larda Yunanistan’dan önce
Anadolu’da belirgin biçimde karşõmõza çõkar2. Bu stratejik konumu, Doğu Akdeniz
takõ sanatõnda bu bölgenin önemini ortaya koymasõ bakõmõndan önemlidir. Sözü
edilen tarihlerde özellikle Sardis ve Lampsakos’da İon stilinde Pers etkili takõlar
yapõlmõştõr. Bu uzun gelişim süreci İskender ile birlikte hõz kazanõr.
Büyük İskender’in doğu seferinden sonra buradaki Pers hazinelerini
Yunanistan’a getirmesi, doğu takõ sanatõnõn Yunanistan’da daha fazla tanõnmasõnõ
sağlamõştõr. Bundan sonra Doğu Akdeniz’de bu iki sanatõn özelliklerinin birleştiği
takõlarõ görmekteyiz. Genel olarak “Panhellenistik takõ sanatõ” diyebileceğimiz bu
sanat, sözkonusu bölgede bir moda halini alacaktõr. Modayõ yaratan etmenler
arasõnda süsleme sanatõnõn yanõsõra malzeme de önem taşõr. Bu malzemeler arasõnda
en önemli yenilik, takõlarõn üzerinde kalsedon, ametist gibi değerli taşlarõn
kullanõlmasõdõr. Ege dünyasõnda nadir olan bu tür değerli taşlar, İskender’in
seferlerinden sonra doğudan getirilmiştir3. Ayrõca Mõsõr kökenli Herakles Düğümü
motifi ve İsis-Hathor motifleri Helenistik dönem takõ sanatõndaki diğer yeniliklerdir.
Hellenistik dönemde üretilen takõlar ile ilgili halen tartõşõlan konulardan birisi
de atölyelerdir. Problemin kaynağõ bölgesel farklõlõklarõn ve tek bir atölyeye
atfedilebilecek özelliklerin saptanmasõnda yaşanan güçlüklerdir. Ancak bunu o
dönem toplumunda yaşanan hõzlõ değişimlerle açõklamak mümkündür. Yunan
dünyasõnda, eskiden sadece büyük ailelerin edinebildiği altõndan yapõlan değerli
takõlara olan talep, tüccar kesimin zenginleşmesi ile artmõş ve çok sayõda yeni atölye
kurulmuştur. Bu yeni müşteri kesiminin gösterişe ve modaya düşkünlüğü nedeniyle
atölyelerin, dönemin hõzla değişen modasõnõ yakalamaya ve birbirinin benzeri çok
sayõda takõ üretmeye başlamasõnõ bekleyebiliriz. Akdeniz’in birbirinden uzak
bölgelerin arasõnda ulaşõmõn artmasõ ile modadaki değişimlerin bütün bölgelerde
hõzla yayõlmasõ, atölyelerin üretimindeki benzerliklerin artmasõnda etkendir. Bu
moda, pahalõ takõlarõn ucuz ve havalõ kopyalarõnõ alan düşük gelir düzeyine sahip
halk kesimleri arasõnda da hõzlõ biçimde yayõlmõştõr. Bu nedenle Hellenistik dönem
takõlarõnda bugün elimizde tarihlendirme için çok fazla veri bulunmasõna karşõn,
atölyelerin belirlenmesi henüz tam olarak mümkün değildir.
Bununla birlikte Hellenistik dönemde üretim yapan iki atölye hakkõnda
bilgimiz bulunmaktadõr. Bunlardan ilki bu dönemde gümüş kaplarõ ile de ünlü olan
Antiocheia, diğeri ise Alexandria’dõr. Alexandria’da yapõlan kazõlar sõrasõnda,
Mõsõr’a özgü süsleme özellikleri olan çok sayõda takõ ele geçmiştir4. Buna ilave
olarak antik yazarlardan Athenaeus, Ptolemaios Philadelphios’un törenlerinde
gördüğü altõn eserleri överken orada yapõldõklarõnõ söyler5. Athenaeus, altõn
takõlardan bahsederken Antiocheia’yõ anlatõr. Anlatõldõğõna göre Kral Antiochus,
şehirdeki takõ üreten dükkanlarõ sõk sõk gezmeyi alõşkanlõk haline getirmişti6. Bu iki
alõntõ bile, bu dönemde maden işçiliği ile ünlü iki kentteki takõ üretimi hakkõnda bir
fikir vermektedir.
Alexandria ve Antiocheia’nõn dõşõnda birçok yöresel takõ atölyeleri olabilir.
Buna işaret eden bir buluntu, Mõsõr’da Galjup’da bir altõn ustasõnõn atölyesinde
satõlmak üzere hazõr bekleyen ürünlerinin yanõndaki üretim aletleridir. Buluntular
İ.Ö.2.y.y.’a tarihlenmektedir7.
60
Doğu Akdeniz ve Ege’de İ.Ö.2.y.y.’dan itibaren Roma kontrolünün
başlamasõyla birlikte, bu bölgedeki şehirlerden İtalya’ya çok miktarda gümüş takõ da
getirilir. Bu durum, Panhellenistik takõ sanatõnõn Roma’ya ulaşmasõna ve bundan
sonraki Roma İmparatorluğu takõ sanatõnõ etkilemesine yol açmõştõr. Bunun en güzel
örneklerinden biri, Hellenistik dönemin başõnda Yunan takõlarõnda görülen bazõ
değişimlerin artõk Roma takõ sanatõnda da karşõmõza çõkmasõdõr. Değerli ve yarõ
değerli taşlarõn takõlarõn üzerinde kullanõlmasõ takõ modasõnda köklü bir değişime yol
açar.
O zamana kadar yapõlan takõlardan farklõ olarak, daha az altõn kullanõlõr ve
değerli taş kullanõmõ artarken bu taşlarõn üzerine portre yapõmõ moda haline gelir8.
Bu moda Pfeiler tarafõndan “İtalo-Hellenistik” olarak adlandõrõlõr. Ayrõca İtalya’da
hala Etrüsk’lerden kalma bir moda olarak sõrf altõn tel ve plakalardan yapõlan takõlar
da görülmeye devam eder. Roma kentindeki atölyelerde üretilen ve “İtalo-Roma”
şeklinde adlandõrõlan bu takõlar, değerli taş ve camõn yoğun olarak kullanõldõğõ,
Hellenistik etkili “İtalo-Hellenistik” takõlar ile paralel olarak İ.S.2.-3.y.y.’a kadar
İmparatorluk sõnõrlarõ içinde karşõmõza çõkar9.
İ.S.4.y.y.’dan başlayarak başkent Constantinopolis etrafõnda gelişen yeni
imparatorluğun maden sanatõnda da yeni bir evreyi temsil ettiğini söyleyebiliriz.
Roma, Alexandria, Antiocheia ve Lampsakos’un yanõsõra, Constantinopolis’te
kurulan yeni maden atölyelerinde üretilen takõlarda, Hristiyanlõk dini ile ilgili konular
ve sembollerin işlendiği görülür. Ancak bu dönemde saray çevresi için altõndan, üzeri
değerli taşlarla süslü takõlar üretilirken, halk kesiminin büyük çoğunluğu ise ancak
bronzdan yapõlmõş ve cam ile süslenmiş olanlarõ alacak gelir seviyesine sahipti.
Arykanda’dan, Erken Helenistik dönemden başlayõp Bizans dönemine
kadar tarihlendirebileceğimiz çok sayõda takõ ve takõ parçalarõ ele geçmiştir.
Aşağõdaki tabloda kentten ele geçen takõ örneklerinin, buluntu yerlerine göre ve
tarihlerine göre dağõlõmõ verilmiştir. Tablonun amacõ, sayõsal olarak buluntu
yerlerinin ve tarihlendirilmiş malzemelerin birbirine göre oranlarõnõ yansõtmaktõr.
Tarihlendirmesi yapõlamamõş örnekler, bazõ gruplarda oranlamayõ etkileyecek veriler
oluşturduğu için “tarihlenemeyen” başlõğõ altõnda tabloya alõnmõştõr. Tarihsel
dönemlerin seçiminde, süs eşyalarõnõn stilistik gelişimi esas alõnmõş; H.T.D. gibi bazõ
sektörlerde ise yerleşim katmanlarõna dayalõ tarihlendirme de grafiğe yansõtõlmõştõr.
61
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0
B.B.Y. B. Ham Doğu Doğu H.T.D. K.N. Stadion T.A. Y.E.
Ne kr. Villasõ
tarihlenemeyen İ.Ö.4.-3.y.y. İ.Ö.2.-İ.S.1.y.y. İ.S.3-5.y.y.
Tablo 1: Arykanda süs eşyalarõnõn buluntu yeri ve tarihlendirmeye göre gruplandõrmasõ.
Tabloya göre Arykanda’daki süs eşyalarõ, ağõrlõklõ olarak, kentin üst

kesimindeki “H.T.D.” sektöründen ele geçmiştir. Bu kesim, aynõ zamanda gerek
paralel eserler gerekse katman verileri yardõmõyla en çok sayõda tarihlendirilmiş
buluntuyu içermesi açõsõndan da önem taşõmaktadõr. Buradan ele geçen en erken
örnek İ.Ö.4.-3.y.y.’a aittir. Geri kalan örneklerin tamamõ ise, İ.Ö.2.-İ.S.1.y.y.’a
tarihlenir. 39 adet ile bu grup, aynõ zamanda, sektörün olasõlõkla en yoğun kullanõm
gördüğü zaman dilimini de yansõtmaktadõr.
H.T.D.’nin ardõndan T.A. ve B.B.Y sayõsal açõdan çoğunluğa sahiptir. T.A.,
H.T.D. ile birlikte kentin akropolünün en alt kesiminde yer almaktadõr. H.T.D. gibi
bu sektörde de İ.Ö.2.-İ.S.1.y.y. arasõ döneme tarihlendirilen eserler çoğunluktadõr.
Bunun yanõ sõra geç Roma dönemine tarihlendirilen bir örnek de vardõr.
Sayõsal olarak T.A. ile yakõn olan B.B.Y., Doğu Villasõ, Doğu Nekropolü,
Yamaç Evler gibi alanlar ise tarihlendirilmeyen eserlerin çoğunluğu oluşturmasõ
nedeniyle kesin bir değerlendirme için yeterli değildir. Bununla birlikte bu alanlarda
İ.S.3.-5.y.y.lar arasõna tarihlendirilebilecek eserlerin sayõsõnda artõş vardõr.
Tarihlendirilemeyen eserler ile birlikte buluntularõn tamamõ dikkate
alõndõğõnda, eserlerin yapõmõnda altõn, gümüş gibi değerli malzemelerin yanõ sõra
bronz, demir ve kurşunun da kullanõldõğõ görülmüştür. Bunlarõn içinde en yaygõn
olarak kullanõlan bronzdur. Değerli madenlerin yerine küpe, yüzük gibi takõlarda
sõklõkla kullanõlan bronz, ayrõca bilezik, fibula gibi sağlam olmasõ gereken eserlerde
de tercih edilmiştir. Daha sağlam olan demirin, bronz kadar rahat
62
şekillendirilememesi, kullanõm alanõnõ daraltmaktadõr. Kurşun ise özellikle düğme
yapõmõnda çokça kullanõlmõştõr. Altõn ve gümüşten yapõlan eserlerin diğerlerine
oranla daha az sayõda olmasõ dikkat çekici bir durumdur. Bir kentin ekonomisini
değerlendirmek için kullanõlan birincil kõstaslardan biri olan altõn ve gümüş miktarõ,
Arykanda’da sadece takõlarda değil, diğer eserlerde ve sikkelerde de bronza oranla
düşüktür. Bu durum olasõlõkla, değerli madenlerin eritilip yeniden kullanõlmasõndan
kaynaklanmaktadõr. Ayrõca kentin son sakinlerinin Bizans kalesine taşõnmasõ
sõrasõnda, değerli eşyalarõnõ beraberlerinde götürdüklerini varsayabiliriz.
Kurşun
10%
Gümüş
4%
Altõn
Bronz
2%
77%
Demir
7%
Tablo 2: Arykanda süs eşyalarõnõn malzemelerine göre gruplandõrõlmasõ
5.1. YÜZÜKLER:
Arykanda’dan bulunan yüzüklerin tamamõna yakõnõ bronzdan yapõlmõştõr.
Örnekler, kataloğda kaşlõ olup olmamalarõna göre gruplandõrõlmõştõr. Bu
gruplandõrma, kaşlõ yüzüklerin form gelişiminin anlaşõlmasõ bakõmõndan önem
taşõmaktadõr.
Grup 1: Kaşlõ Yüzükler

a. Geç Klasik – Erken Hellenistik: (İ.Ö.5.-3.y.y.)
Bu gruba 4 örnek girmektedir.
İlk iki örnek (B1, B2), yassõ kesitli çubuktan yapõlmõş olup, kaş kõsmõ oval
bir forma sahiptir. Kaşõn üstünde, kazõma yöntemiyle yapõlmõş tasvirler vardõr.
Birinde kuğu ile Leda diğerinde ise bir at tasviri görülür.
63
Yuvarlak halkalõ benzeri yüzükler, form olarak her dönemde
karşõlaşõlabilecek genel tiplerdir. Ancak Arykanda örnekleri, hem halkanõn devamõ
şeklinde olan kaş kesiti hem de üzerindeki tasvirlerin yapõm yöntemi ve betimleme
şekli ile dikkati çekmektedir. Benzer örnekleri, Yunan takõ sanatõnda İ.Ö.6.y.y.
ortalarõndan – 4.y.y. sonuna kadarki dönemde görmekteyiz10. Bu formun en erken
örneği, Rhodos adasõndaki İalysos’da, İ.Ö.6.y.y.’a tarihlendirilmiş mezar buluntularõ
arasõnda vardõr. Eretria ve Curium’dan çõkan, İ.Ö.5.-4.y.y.’a tarihlendirilen mezar
buluntularõ arasõnda görülen örnekler ile birlikte bu tipin, doğu Akdeniz adalarõ ile
Ege denizinde yaygõnlõk kazandõğõ anlaşõlmaktadõr11. Örneklerin hepsi de mezar
buluntusu olarak ele geçmiştir. Mezardan ele geçmemekle birlikte, Arykanda
örneklerini de bu grup içinde değerlendirebiliriz. Nitekim, bu yüzüklerin buluntu yeri
Doğu Nekropolü olup, bölgede daha üst kesimlerdeki bir mezara ait olabilecek
toprak akõntõsõndan bulunmuştur. Nekropoldeki mezarlarõn içinde henüz, geç Klasik
–erken Helenistik döneme ait bir mezar saptanamamõş olmasõna karşõn mezarlarõn
arka arkaya birkaç kez kullanõlmõş olduğunu hatõrlamak gerekir. Hiçbir destekleyici
kanõt bulunmamakta olup söz konusu buluntunun mezarlardan birinin yeniden
kullanõmõ için temizlenmesi sõrasõnda dõşarõya atõlmõş olduğunu düşünebiliriz.
Tipin en belirgin özelliklerinden birisi kaş kõsmõnõn oval formudur.
İ.Ö.5.y.y.’da bu oval formun uçlarõ sivri olup onun yerini İ.Ö.4.y.y.’da daha geniş ve
daireye yakõn bir oval almõştõr12. Bu formun örneklerine Güney Rusya’da Olbia’da,
Sicilya’da, Capua’da rastlanmakta olup iki gruba ayrõlmõştõr; (I) İonia Stilinde
olanlar, (II) Batõ Akdeniz’deki Yunan Kolonilerinin üretimi olanlar. Her iki grup da,
Doğu Akdeniz’de bulunanlardan biraz daha geç döneme tarihlenmiştir13. Bu
durumda söz konusu formun büyük olasõlõkla Doğu Akdeniz’deki adalarda (Rhodos,
Kõbrõs gibi) çõktõğõ, buradan İonia’ya geçtiğinde formunu biraz değiştirip Güney
Rusya ve İtalya’ya kadar yayõldõğõ düşünülebilir.
Kaşõn üzerindeki tasvirlerde ağõrlõklõ olarak ayakta veya oturur vaziyette
insan veya tanrõ figürleri, mitolojik figürler ve hayvanlar görülür. Bu figürlerin
arasõnda oturan Nike, Maenad’õn yanõ sõra erkek ve kadõn portreleri sayõlabilir.
Kazõma yöntemiyl yapõlan bu süslemelerin bulunduğu kaşõn kenarlarõ sivri veya oval
olarak sona ermektedir14. Arykanda örneğindeki tasvir (B1) sağa dönük uzun
boyunlu ve uzun gagalõ bir kuş ile onun üzerinde oturan sağa dönük bir kadõn
64
kompozisyonudur. Bu kompozisyon Leda ile birlikte olmak için Zeus’un kuğu
şekline girmesini anlatan mitosu tasvir etmektedir. Leda ve Kuğu konusu İ.Ö.5.y.y.
sonu -4.y.y. başõndan itibaren sõk olarak karşõlaşõlan bir tasvirdir. Bu tasvirlerde Leda
ile Kuğu oturur, uzanõr halde veya cinsel ilişki halinde olmak üzere farklõ
pozisyonlarda görülür15. Arykanda örneği, bunlarõn hiçbirinde olmayan değişik bir
pozisyona sahiptir. Burada kuğu ayakta durmakta, Leda ise onun üzerine oturur
şekilde durmaktadõr. Leda, yayõnlarda görülen bir çok tasvirde olduğu gibi çõplak
olarak betimlenmiştir. Saçõnõn arkada bir topuz şeklinde gösterilmesi de tasvirlerde
sõklõkla görülen bir tiptir16. Bu tipin başka örnekleri bulunmadõğõ için şimdilik tek
olarak kabul edilmesi mümkündür. Diğer örnekte ise tõrõs yürüyen bir at tasviri
yapõlmõştõr. Daha farklõ at tasvirlerinin de yer aldõğõ örnekler bulunmaktadõr.
Yayõnlanmõş örnekler õşõğõnda Anadolu’dan henüz bir örneğine sahip
olmadõğõmõz bu tipin Akdeniz’deki örnekleri bize, Arykanda örneklerinin kökeni
konusunda bir fikir verebilecek durumdadõr. Özellikle Rhodos adasõndaki Ialysos’da
mezarlardan ele geçen örnekler ile formun yanõ sõra figürün yapõm tekniği
bakõmõndan benzerliği B1’in Rhodos kökenli olma ihtimalini arttõrmaktadõr. B2 ise,
daireye yakõn oval kaşõ ile form bakõmõndan ilk örnekten biraz daha sonraki döneme
verilmelidir.
İ.Ö.4.y.y.’õn sonlarõnda yüzüklerin boyutlarõ büyümeye, kaş kõsmõ geniş ve
düz bir form almaya başlar. Öte yandan yüzük halkasõ “D” şeklini alõrken halkanõn
kaş ile birleşim yeri, dik gelerek omuz yapar. Bu değişimin en önemli nedeni, büyük,
düz ve yassõ değerli taşlarõn kullanõmõnõn moda olmasõdõr. Helenistik dönemin
sonuna kadar devam eden bu moda sonucu yüzüklerin formlarõ da değişmiştir. Bu tür
yüzüklerin yaygõn olarak karşõmõza çõktõğõ başlõca merkez Mõsõr’dõr17. Mõsõr’da
yapõlan yüzüklerin taş kõsmõnda Ptolemaios kraliyet ailesinden kişilerin portrelerine
rastlanmaktadõr. Kaş kõsmõnda taş ile süsleme yapõlan yüzüklerin yanõ sõra aynõ
formda ancak taşsõz yüzükler de İ.Ö.4.y.y.’da karşõmõza çõkar. Geç klasik dönemdeki
mühür-yüzüklerin geleneğini devamõ niteliğindeki bu yüzükler daha ziyade Ege
denizi (Girit) ile İtalya’nõn güneyinde (Syracusa) vardõr18.
Anadolu’da her iki tipin de örnekleri karşõmõza çõkmaktadõr. Bunlardan biri
Smyrna’dan bulunmuştur. Altõn kaplama olan yüzüğün üzerindeki taşta, sola dönük
........................................................................................................................................
65
bir Ptolemaios dönemi kraliçesi, başõnda diadem ile gösterilmiştir19. Üzerinde taş
bulunmayan, geniş kaşlõ yüzüklerin en tipik örneklerinden biri, Lampsakos’dan ele
geçmiştir. Aynõ zamanda bir takõ üretim atölyesinin de bulunduğu Lampsakos’dan
gelen örnek, bu atölyeye verilmektedir. Üzerinde Aphrodite ve Eros figürleri
bulunmaktadõr20. Diğer bir örnek ise Sardis’ten ele geçmiştir. İ.Ö.4.y.y.’a tarihlenen
ve Lampsakos örneği ile aynõ forma sahip olan bu örnek te Uşak-İkiztepe
Mezarlarõndan ele geçen örneklerdeki tasvirler ile bir grup oluşturmasõ bakõmõndan o
bölgeye özgü yerel üretim olarak değerlendirilmiştir21.
Arykanda’dan ele geçen iki örnek te (B3, B4) geniş kaş ve ince halka kesiti
ile İ.Ö.4.y.y.’a tarihlenen bu gruba girmektedir. Bir tanesinin (B3) üzerinde
oksidasyon nedeniyle belirsiz hale gelmiş kazõma bezemesi bulunmaktadõr. Diğeri
ise (B4) bronz olup gümüş kaplama kalõntõlarõ bulunmaktadõr. Düz olan üst yüzeyi,
yüzüğün bir taşõ olduğunu düşündürmektedir.
Yüzüklerin tarihlendirmesi ve kökenleri konusunu açõklõğa kavuşturacak
yeterli veriye sahip değiliz. Ancak form paralelleri bize bazõ ipuçlarõ vermektedir.
Buna göre B3 Ege bölgesindeki atölyelerin ürettiği taşsõz formlara yakõnlõğõ ile
dikkati çekerken B4 ise, Mõsõr’da yapõlan taşlõ, bronz üzeri kaplamalõ örneklere
yaklaşmaktadõr.
Buluntu yerleri ise bu tarihlerle uyumludur. Her ikisi de, kentin Hellenistik
ve öncesi dönemlerdeki yerleşim yerleri olan Akropol çevresinde bulunmuştur.
Dolayõsõyla geç Klasik – erken Hellenistik döneme tarihlendirilmeleri mümkündür.
b. Geç Hellenistik- Erken Roma: (İ.Ö.1-İ.S.1y.y.)

Bu grup form özellikleri ve konteks verilerine göre saptanmõş olup toplam
11 örnekten oluşur.
İlk üç örnek, geç klasik dönemden iki örneğe (B3, B4) form bakõmõndan
benzemekle birlikte kaş kõsmõnõn küçülmesi ve omuzlarõn içe alõnmasõ ile farklõdõr.
Oval kaşlõ bu üç yüzüğün (B5, B6, B7), yüzük halkasõ daireseldir. Bu form
Helenistik dönemin İ.Ö. 2.y.y.’õn ikinci yarõsõndan başlayarak dönemin sonuna kadar
devam eder22. Oldukça basit olmasõ nedeniyle Roma döneminde de karşõmõza çõkar23.
Roma döneminde halka kalõnlaşõr ve kaş kõsmõ ise küçülür. Yine Helenistik dönemde
66
halka genişleyerek kaşa bağlanõrken dönemin sonundan başlayarak halkanõn kaşa
bağlantõ yapan kõsmõnda çapõnõn hiç değişikliğe uğramadõğõ görülür.
B5 ve B7, form bakõmõndan İ.Ö.1.y.y. örnekleriyle paraleldir24. B6 ise
dönemin sonunda görüldüğü bahsedilen form özelliklerini göstermektedir. Bu
nedenle aynõ grup içinde değerlendirilmiştir.
(B8) no’lu örnek, “D” kesitli halkaya sahiptir. Taşlõ yüzüklerde görülen
taş-yüzük birleşimindeki profil bronz üzerinde taklit edilmiştir. Kaşõn üzerinde bir
hayvan figürü bulunmamaktadõr. Figürün plastik özellikleri kaliteli olmasõna karşõlõk,
hangi hayvan olduğu anlaşõlamamaktadõr. Eser, yüzük halkasõnõn yuvarlak olmasõ ve
yüzük kaşõnõn formu bakõmõndan Erken Roma örnekleri25 ile paraleldir. Helios
tapõnağõ çevresinde İ.Ö.1-İ.S.1.y.y. dönemi konteksi arasõnda ele geçtiği için bu
tarihlendirmeyi yapmak mümkündür.
(B9) no’lu örnek, Roma döneminin yüzük halkasõ yuvarlak olan örneklerine
yakõndõr. Örneğin kaşõnõn üzerinde kazõnmõş olan hilalin bir ucu, topuz ile sona
ermektedir. Benzer hilal motifleri, İ.S.1.y.y. ile birlikte Roma sanatõna girmiştir. Her
iki ucu topuz ile sona eren hilal şeklindeki kolye sallantõlarõna, Roma takõ sanatõnda
İ.S.3.y.y.’a kadar rastlamak mümkündür26.
Halka formu ve ucu topuz ile biten hilal formu ile bu örnek, İ.S.1.y.y.’a
verilmelidir.
Oksidasyon nedeniyle tamamen bozulmuş dört örnek (B10, B11, B12,
B13), değerlendirme için kullanõlabilecek bir özelliğe sahip değildir. Ancak buluntu
yerleri, Helios tapõnağõ çevresindeki İ.Ö.1.-İ.S.1.y.y. konteksidir. Dolayõsõyla başõna
bir soru işareti konarak bu konteks eserler için tarihlendirme verisi olarak kabul
edilebilir.
Geç Roma Erken Bizans: (İ.S.3-5y.y.)

Omuzlu yüzükler, Roma İmparatorluğunda İ.S.1.y.y.’da ortaya çõkar. Bu
yüzüklerin özelliği, kaş ile birleştiği yerde yüzük halkasõnõn kalõnlaşarak açõ
yapmasõdõr. Kaşõn iki yanõnda omuz görünümlü çõkõntõlar şeklinde görülür. Omuzlu
yüzüklerin formu, Roma İmparatorluk dönemi süresince bazõ değişiklikler gösterir.
İ.S. 1.y.y.’daki yüzüklerin omuz kõsmõ yükselerek açõ yapmakta, yüzük halkasõnõn iç
formu değişmemektedir. Ancak İ.S. 3.y.y.’a doğru bu yükseklik arttõğõ gibi halka
67
kalõnlaşmaktadõr. Omuz kõsmõ, abartõlõ şekilde gösterilmiş ve kaş ile aynõ plastik
kalitede yapõlmõştõr27. İmparatorluk sõnõrlarõ içinde birçok yerden ele geçen bu tipin
Anadolu’ya yakõn örneklerini Armavir’de görmekteyiz28.
Arykanda’da üç omuzlu yüzük bulunmuştur (B14, B15, B16). Bunlarõn
arasõnda bir tane (B14) İ.S.1.y.y.’a verilen form ile paralel olan vardõr. Diğer iki
örnek, yüzük çapõndan daha kalõn omuz kõsõmlarõyla İ.S.3.y.y. tiplerine
yaklaşmaktadõr. Bununla birlikte tam bir form benzeri bulunmamaktadõr. Ayrõca
yayõnlanmõş örneklerde kaş kõsmõ genellikle bir gem ile süslenirken, B15’te yüzüğün
bu kõsmõna madenden gem şekli verilmiştir. Oldukça ayrõntõlõ bir işçiliği olmakla
birlikte değerli taştan yapõlan örneklerin yerel bir kopyasõ olmalõdõr. B16’da ise halka
kaşa bağlanan kõsmõndan ayrõlmõştõr. Kaş kõsmõ kayõptõr. Bu parça ayrõca işlenip,
üzerine taşõ yerleştirildikten sonra halkaya bağlanmalõdõr. Her iki örneğin de
İ.S.3.y.y.’da popüler olan bir formun, yerel atölyede üretilmiş bir taklidi olduğu
düşünülebilir.
(B17) no’lu örneğin özelliği, kare formlu kaştõr. Yüzük halkasõ daire formlu
olup yuvarlak kesitlidir. Kare formlu kaş tipinin, geç Roma döneminden itibaren
yaygõnlõk kazandõğõ görülür. Yayõnlarda saptanan en erken örnekler, İ.S.4.y.y.’a
tarihlenir29. Bu örneklerin üzerinde Aphrodite gibi tanrõ tasvirleri yapõlmõştõr.
5.y.y.’da görünmeyen bu form 6.-7.y.y.’larda yeniden popüler olur. Üzerindeki
süslemeler artõk monogramlar ve Hristiyanlõk ile ilgili figürlerden oluşmaktadõr30.
Arykanda örneği ise, demirden yapõlmõş ve oksidasyon nedeniyle oldukça
bozulmuştur. Bu nedenle, üzerinde herhangi bir süsleme görülmemektedir. Ancak
buluntu yeri konteksi nedeniyle İ.S.4.y.y. sonu-5.y.y. başõna verilebilir.
Örneklerden bir tanesi, telkari tekniğinde yapõlmõş gümüş bir yüzüktür
(B18). Üç telin iç içe bükülmesiyle yapõlan yüzük halkasõnõn üstteki iki ucu açõktõr.
Uçlarõn yarõsõ inceltilmiştir. İnceltilen kõsõmlar, üzerine kaş yerleştirilecek şekilde
yapõlmõştõr. Bu yüzüğün en tipik özelliği, her iki ucun arkasõnda dört kürecikten
oluşan düzenlemedir. Davidson, bu düzenlemenin, Roma ve Bizans İmparatorluğu
süresince gelişimini örnekler ile ortaya koymuştur31.
Arykanda örneği, Corinth’de bulunan geç Roma örneği ile küreciklerin
küçük oranlarda yapõlmasõ ve kaşõn hemen arkasõnda yer almasõ bakõmõndan
paraleldir. Buluntu yerindeki konteks İ.S.4.-5.y.y.’da sona ermektedir.
68
Doğu Villasõ’dan bulunan bir örnek (B19) yüzük halkasõnõn formu ve kaşõn
üzerindeki süsleme tekniği bakõmõndan diğer örneklerden daha farklõdõr. Üçgen
kesitli yüzük halkasõnõn üç yerinde, omuz şeklinde çõkõntõlar bulunmaktadõr. Oval
formlu kaşõn üzerinde kazõma olarak yapõlmõş süslemeler vardõr. Kaş ile etrafõndaki
kirpiklere benzetilebilecek süsleme, geometrik tarzda yapõlmõştõr. İncelenen
yayõnlarda en yakõn benzeri Corinth Nekropolünde bulunmuş olup İ.S. 4-12 y.y.’a
kadar geniş bir dönem içinde değerlendirilmiştir32. Arykanda örneğinin buluntu yeri
konteksinda İ.S. 4.-5.y.y.’dan İ.S.18.y.y.’a kadar süren dönemde yerleşim yoktur. Bu
nedenle örneğin Geç Roma – Erken Bizans Dönemi içinde değerlendirilmesi gerekir.
Grup 2: Kaşsõz Yüzükler (Halkalar)

Bu gruptaki yüzükler, antik çağda en yaygõn olarak karşõmõza çõkan
örnekleri oluşturmaktadõr. Buluntu yerleri dağõnõk olduğu için yüzük olarak
tanõmlanmasõ, başõnda bir soru işareti taşõmaktadõr. Konteks verileri, tarihlendirmeye
yardõmcõ değildir. Bununla birlikte, üzerinde süsleme olanlar, kaşsõz yüzükler olarak
ele alõnmõştõr.
Kaşsõz yüzüklerin en dikkat çekici örneği (B22)dir. Bu yüzükte halkanõn iki
ucu açõk ve uçlarõn ortasõ delik olarak sona ermektedir. Üst üste gelecek şekilde
düzenlenmiş bu uçlar, özellikle Helenistik dönem ve sonrasõnda, Roma döneminde
de görülen Herakles düğümü motifinin çok basit bir çeşidi olarak yorumlanmalõdõr33.
Bazõ örneklerde halkanõn üst kõsmõna kaşõn yerleştirilmesi için değişik düzenlemeler
yapõlmõş olabilir. Bir örnekte halka hafif düzleştirilmiş (B24), bir diğer örnekte ise
iki ucu açõk bõrakõlmõştõr (B25). Diğer örneklerde ise halkanõn dõş yüzeyi tornada
yapõlmõş boyuna yivler ile (B26) veya halka boyunca devam eden enine kazõma
çizgiler ile (B27) süslenmiştir.
5.2. KÜPELER:
Kentten ele geçen küpelerin tamamõ, altõn veya bronz tellerden telkari
tekniğinde yapõlmõştõr. Bu yöntem, Tunç Çağõndan beri bilinmekle birlikte, antik
çağda özellikle geç Helenistik dönemden başlayarak Roma dönemi boyunca
yaygõnlõk kazanmõştõr34. Özellikle Doğu Akdeniz dünyasõnda sõklõkla karşõmõza
çõkmaktadõr.
69
Örneklerin çoğunluğu kõrõk ve deforme haldedir. Bir kõsmõ, kulak
kancasõndan ibarettir. Bu nedenle tam bir form değerlendirmesi yapmak mümkün
değildir. Arykanda örnekleri buluntu yeri konteksleri nedeniyle Roma
İmparatorluğundan daha erken değildir.
(B29, B30) no’lu örnekler “S” formlu küpe kancalarõ ile dikkati çeker. Bu
form İ.S.1.y.y.’dan sonra görülmeye başlar. Bu formdaki örneklerin çoğunda diğer
ucu değerli taşlarõn bulunduğu bir sarkaç ile; bazõ örneklerde ise ucunun bir topuz ile
sona erdiği görülür. Özellikle ikinci grupta, küpenin üzerinde enine kazõma halkalar
vardõr. Bunun örnekleri İtalya’da, Yunanistan ve Anadolu’da bulunmuştur. İstanbul
Arkeoloji Müzelerinde Lüleburgaz’daki Umurca Höyüğünden ve Düzce’den gelen
örnekleri bulunmaktadõr35. Deppert’a göre “S” şeklindeki küpelerin çõkõş yeri Doğu
Akdeniz’dir. 1.ve 2.y.y.’lar boyunca çok yaygõn olarak kullanõlmõştõr36.
(B33, B39) no’lu örnekler sade bir forma sahiptir. Telin bir ucu ilmek
şeklinde diğer ucu ise kanca şeklinde kõvrõlarak birbiri içine geçirilmiştir. Çok yaygõn
bir tip olup özellikle Roma döneminde İ.S.1.-4.y.y.’larda yoğun olarak
görülmektedir. Bu küpelerin bazõlarõ maden, cam veya değerli taştan yapõlma bir
sarkaç ile süslenmiştir. Sarkaçlarõn küpeleri arasõnda bombeli plaka, küre, damla gibi
formlarõn yanõ sõra Eros figürü, amazon kalkanõ veya amphora gibi Helenistik tipte
yapõlmõş plastik elemanlar vardõr37. Arykanda’da örneklerinde bu türde plastik
süslemeler yoktur. Bu nedenle, örneklerin kesin tarihlendirmesini yapmak için veriye
sahip değiliz. Yine de (B36, B39) örneklerinin öncekilerden biraz daha geç döneme
ait olduğunu söyleyebiliriz38.
Hilal (Lunula) formunda yapõlmõş olan bir küpe (B41), üzerindeki telkari
işçiliğin ve dõş yay boyunca yerleştirilmiş küreciklerin kalitesi ile dikkati
çekmektedir. Kentin alt seviyelerindeki Büyük Hamam – Gymnasion yapõ
kompleksinde bulunan eser, yapõnõn tarihi ile bağlantõlõ değildir. Bu tip küpeler,
Bizans İmparatorluğunda gelinlere düğün hediyesi olarak veriliyordu39.
Küpenin hilal şeklindeki kõsmõ, bir halka ile tamamlanmaktadõr. Roma
dönemindeki halka küpelerin formuna benzeyen bu küpelerin hilal kõsmõ, ajur ve
telkari yöntemleriyle süslenmiştir. Bu süslemelerde, ortadaki bir chalice, haç veya
ağacõn iki tarafõnda simetrik olarak duran tavus kuşu betimi kullanõlmõştõr. Tavus
kuşu betimi Hristiyan ikonografisinde cenneti temsil eder40.
70
Üzerinde tavus kuşu betimi bulunan hilal formlu küpelerin örneklerine,
Bizans İmparatorluğu sõnõrlarõ içinde çok sayõda rastlanmaktadõr41. İncelenen
yayõnlarda bu formun örneklerinin, Arap akõnlarõnõn hemen öncesi dönemde
Anadolu’da ve doğu Akdeniz’de arttõğõ görülmektedir42. İ.S. 6.-7.y.y.’lara tarihlenen
bu dönemde, özellikle Kõbrõs buluntularõ içinde telkari tekniğinde yapõlmõş örnekler
görülür. Bu örneklerde, Tavus kuşunun kuyruk kõsmõnõn stilize biçimde bir haçõn
etrafõna yerleştirildiği görülür. Arykanda örneği, Kõbrõs grubu ile süsleme, yapõm
tekniği ve boyut bakõmõndan aynõdõr. Aynõ dönemde birlikte yapõlmõş olmasõ gerekir.
Bu durumda sözkonusu küpenin, Bizans kalesinde yerleşim başladõktan sonra antik
kent alanõ içinde yaşamaya devam eden az sayõdaki yerleşimciden kalmõş olduğunu
varsayabiliriz.
5.3. BİLEZİKLER:
Arykanda’dan bulunan bileziklerin hepsi de bronzdur. Enli bir şerit şeklinde
olan bileziklerin üzerinde kazõma süslemeler yapõlmõştõr. Yapõm teknikleri ve
buluntu konteksleri nedeniyle, bileziklerin hepsini Roma dönemi içinde
değerlendirmek gerekir.
Roma dönemi bilezikleri belli başlõ üç grup içinde incelenir. Ucu yõlan başõ
şeklinde biten bilezikler; kalõn tellerin birbiri üzerine bükülmesi ile yapõlan yuvarlak
kesitli bilezikler; enli bir şerit şeklinde olup iki ucu açõk olan bilezikler43.
Bu sonuncu grup erken Roma döneminde, ortasõnda bir madalyon ile sona
eren formda yapõlõr. Arykanda bilezikleri içinde ilk iki örnek (B44, B45), bu tipteki
altõn örneklerin bronzdan yapõlan ucuz kopyalarõ olarak değerlendirilebilir. Şerit
boyuna olarak iki çerçeveye bölünmüş olup çerçevelerin içi kazõma süslemeler ile
doldurulmuştur. Paralelleri arasõnda Doğu Trakya’dan örnekler dikkati
çekmektedir44. Bu örnekler ile birlikte Arykanda Bilezikleri de İ.S.1.y.y.’a
Bilezikler, İ.S.4.y.y.’dan başlayarak uçlarõ tamamõyla açõk olarak
üretilmiştir. Bu türdeki örneklerin dõş yüzünde, kazõma yöntemiyle yapõlan
süslemeler yer alõr. Kazõma süslemelerin içinde yay, daire, nokta, çizgi gibi çeşitleri
vardõr.
71
Geç Roma dönemine özgü iki ucu açõk bilezikler, Roma İmparatorluğunun
genelinde en sõk karşõlaşõlan tipi oluşturur. Arykanda’da bulunan bilezikler bu grup
içinde değerlendirilebilir.
B47, B48 no’lu bileziklerde yassõ plaka formlu gövde, uçlara doğru
daralmaktadõr.
B49, B50, B51, B52 no’lu örneklerde ise uçlarõ yuvarlatõlarak sona eren bir
form vardõr.
Bu iki formun benzerleri, Corinth’de ve Sardis’te45 saptanmõştõr. Bunun
dõşõnda imparatorluğun batõ bölgelerinde de aynõ dönemler içinde paralel örnekler
bulmak mümkündür46.
5.4. ELBİSE AKSAMI:

Grup 1: Kemer Aksamlarõ:
Kemerin tutturulmasõ için kullanõlan tokalar, bir halka ile sõkõştõrma amaçlõ
kullanõlan bir çubuktan oluşur. Genellikle bronz ve demir gibi yaygõn bulunan
malzemelerden yapõlan kemer tokalarõnõn kemere bağlanan kõsmõ, düz ve yassõdõr.
Kemer tokalarõnõn dönemlere göre tipolojisi konusunda, doğu Akdeniz’de
henüz detaylõ bir araştõrma yapõlmamõştõr47. Bu nedenle eldeki çok sayõdaki örneğe
karşõn değerlendirme konusunda oldukça büyük eksikler söz konusudur. Geç Roma,
erken Bizans ve Orta Çağ örnekleri bu açõdan eksikliğin kõsmen doldurulduğu bir
safhadõr48.
Arykanda örneklerini, buluntu yeri açõsõndan tarihlendirmesi zordur.
Özellikle yuvarlak halkasõ ile basit bir forma sahip olan örnekler (B53, B54, B55,
B56), form bakõmõndan paralellerinin Bizans dönemine tarihlenmesine karşõn geç
Hellenistik erken Roma dönemi konteksinden ele geçmiştir.
Oval formlu halkaya sahip iki örnek (B58, B59) Corinth ve Sardis’te
İ.S.4.y.y. ve sonrasõna ait benzerlere sahiptir49. Buluntu yeri açõsõndan her iki
örneğinde İ.S.4.yy. sonu-5.y.y. başõna tarihlendirilmeleri uygundur.
Dörtgen formlu örneğin ise (B60) yakõn benzerleri oldukça geniş bir zaman
dilimi içerisinde ele geçmiştir. Bu bakõmdan benzerlerine dayanarak tarihlendirmek
mümkün değildir.
72
Grup 2: Fibulalar
Arykanda fibulasõ (B63), Aucissa tipi fibulalarõn geç bir örneğidir. Kuzey
İtalya’daki Aucissa kentinden ismini alan bu fibulalarõn en belirgin özelliği,
üzerlerindeki yazõtlardõr. Çoğunlukla yapõldõğõ atölye, usta veya kentin ismini içeren
bu yazõtlar arasõnda en yaygõn olan Aucissa’dan adõnõ alan bu tip, ilk olarak İ.S. 1.
y.y.’õn ilk yarõsõnda üretilmeye başlamõştõr. Aucissa’dan sonra en yaygõn olarak
karşõmõza çõkanlar, Carılius, Qcom’dur.50 Daha çok İtalya’da üretilen bu fibulalar,
özellikle, Flavius’lar devrinde, Balkanlarõn batõ sahilleri, Gallia ve G.Rusya’ya
yayõlmõştõr.51 Bazõ örneklerin üzerinde bir yazõt bulunmaktadõr. Yazõtlõ olanlarõn
büyük çoğunluğu İ.S. 1. y.y.’a tarihlendirilirken, yazõtsõz olanlar için İ.S. 2. y.y. ve
sonrasõ uygun görülmektedir. 52
Bunlarõn yayõlma şekli konusunda ise Marovic, daha çok Roma’dan

eyaletlere dağõlan askeri birliklerle gitmesi ihtimalinden bahseder. Buna göre
Arnavutluk’taki Salona’da bunlardan çok sayõda bulunmasõnõn nedeni, burasõnõn
Balkanlara girişte önemli kapõlardan biri olmasõdõr.53
B63’te Arykanda’ya benzer şekilde gelmiş olabilir. Örneğin üzerinde yazõt

olmamasõna karşõn formu, yazõtlõ Aucissa fibulalarõõyla birebir ölçüde benzerdir.
Özellikle iğne yayõnõn tutturulduğu parçanõn ortadan bir boğumla ikiye ayrõlmasõ
buna en güzel örnektir. Ancak üzerinde yazõt bulunmamasõ açõsõndan onlardan daha
geç bir döneme aittir. Aynõ forma sahip yazõtlõ olmayan iki örnekte, Sardis’ten54 ve
Dura-Europas’tan55 ele geçmiştir ve İ.S.2.yy’a verilmektedir. Bu açõdan Arykanda
örneğinin de İ.S.2.yy’a verilmesi düşünülebilir.
Grup 3: Düğmeler:
a. Kurşun Düğmeler:
Arykanda’dan ele geçen kurşun düğmelerin (B65 – B76) kataloğa alõnan

örneklerinin büyük çoğunluğu toplu halde ele geçmiştir. Yayõnlanmõş buluntular
içerisinde benzerine rastlanmamõştõr. Üzerinde delik olmayan bu düğmelerin,
elbiseye nasõl monte edildiği kesin olarak bilinmemektedir. İplik, muhtemelen
ortasõndaki boğumdan dolanmakta, daha sonra elbiseye sõkõca tutturulmaktaydõ.
73
Buluntu yeri konteks verileri nedeniyle Geç Hellenistik-Erken Roma dönemine
verilebilir.
b. Bronz Düğmeler
Bronz düğmeler (B77-B105) aplik olarak kullanõlmõş olabilir. Boyutlarõ

nedeniyle kumaş veya deri gibi yumuşak bir eşya üzerinde kullanõlmõş olmalõdõr.
Buluntular, düğme başõnõn konik veya düz olmasõ bakõmõndan iki gruba
ayrõlmakla birlikte, tarihlendirme bakõmõndan farklõlõk bulunmamaktadõr. Örneklerin
tamamõna yakõnõ Geç Hellenistik- Erken Roma katmanõndan ele geçmiştir.
1
Pers savaşlarõnõn Yunanistan’a en önemli katkõsõ, altõn miktarõndaki ani artõştõr. Bu artõşõ, savaş
ganimeti olarak el konulan Pers altõnlarõna bağlayabiliriz. Bkz. Herodotos Ilias IX, 80
2
Takõlarõn uçlarõnda hayvan protomlarõnõn kullanõmõ, Pers sanatõna özgü bir özelliktir. Bu özelliği,
Perslerin Anadolu’ya girmesinden sonraki döneme ait olan, bugün Uşak Müzesinde bulunan Toptepe
Tümülüsü buluntularõ (no. 1.85.96, 1.86.96)) ile çõkõş yeri bilinmeyen (no. 1.107.96, 1.108.96)
bileziklerde görebiliriz. Bu son örnek, aynõ zamanda böbrek biçimindeki gövde formuyla Persepolis
ve Susa’da bulunan heykeltõraşlõk örnekleri ve Oxus hazinesi örnekleri arasõnda paralellere sahiptir.
Bkz. Özgen & Öztürk (1996) no.111,130
3
Marshall (1911) s. xliii
4
Marshall (1911) s. Xlii; karşõlaştõrmak için bkz. T. Schreiber; Alexandrinische Toreutik
(Abhandlungen der philologich-historischen Classe der Königl. Sachsischen Gesellschaft der
Wissenschaften Vol. XIV’den ayrõbasõm), Leipzig, 1894
5
Athenaeus, Deiphnosophistae, V, 196 vd.
6
Athenaeus, Deiphnosophistae, V, 193 vd.
7
Higgins (1961) s.156 vd.
8
Bu yeni moda, gümüş kap modasõnda olduğu gibi bazõ tepkileri de beraberinde getirmişti. Romalõ
komutanlarõn gümüş kaplarõnõ beraberlerinde seferlere götürmelerinden duyduğu endişeyi dile getiren
“Yaşlõ Plinius”, bir yandan da İmparator Caligula’nõn karõsõ Lollia Paulina’nõn baş, saç, kulak, boyun,
kol ve parmanklarõndaki zümrütlü ve incili takõlarõnõn yürürken çõkarttõğõ sesten alaycõ bir ifadeyle
bahseder.
9
Pfeiler (1970) s.68
10
Marshall (1968) s.xl-xli (Greek: Typ Cvii, Typ Cxiii)
11
Higgins (1961) s.130 (Lev.24 C,E)
12
Bu konuda krş. Marshall (1968): no.43-53, 1230-1235 (İ.Ö. 5.y.y.) no.54-73, 1236-1243 (İ.Ö. 5.y.y.
sonu-4.y.y. başõ)
74
13
Bu konuda bkz.Greifenhagen (1975): no.7-9,13-15 (İ.Ö.5.y.y. sonu-4.y.y. başõ), no.1-6 (İ.Ö.4.y.y
14
Her iki tasvir şeklinin örnekleri için Bkz. Dipnot 18-19
15
Bkz. LIMC, VI,1-2 “Leda”
16
Bkz. Dipnot 21
17
Marshall (1968) s.xxiv
18
Marshall (1968): no.83,86,88,90 (Girit); no.85,87 (Syracusa)
19
Marshall (1968) no.1275
20
Meriçboyu (2001) s.118
21
22
23
Marshall (1968): Typ C xxv’de formun Helenistik dönemde başladõğõ ancak Greko-Roma
döneminde de (İ.Ö.1.-İ.S.2.y.y.) küçük değişiklikler ile devam ettiği belirtilir.
24
Bkz. Dipnot 29-30 ve Bingöl (1999) s.174
25
Greifenhagen (1975): Lev.58, 33-34 (İ.Ö.1.-İ.S.1.y.y.)
26
Hilal motifinin gelişimi, Ary 2001 Kb 54 env. no.’lu sallantõda yeniden ele alõnacaktõr.
27
Marshall (1968): Typ E xxix; 1180,1405-6 (İ.S.3.y.y.)
28
Greifenhagen (1975): Lev. 59,5-6 (İ.S.1.y.y.); Marshall (1968): no:1405,1180 (İ.S.3.y.y.) Armavi
için Bkz. Pfeiler (1970): Lev.25,1-3 (İ.S.2.y.y. sonu)
29
Gonosova & Kondoleon 1994; no:3 (İ.S.4.y.y.)
30
Ross (1965); no.57 (İ.S.6.y.y.) no.60 (İ.S.6.-7.y.y.)
31
Davidson (1952): Tip B: 1818 (İ.S.4.y.y.) 1819 (İ.S.10-12.y.y.)
32
Davidson (1952); Typ G, 1874-5 (İ.S. 10-12.y.y.)
33
İskender Düğümünün gelişimi: Pfrommer (1990) s.256; Anadoludan örnekler için Bkz. Meriçboyu
(2001) s.224: İstanbul Arkeoloji Müzesi (İ.S.2.y.y.)
34
Köroğlu (2004) s.26-38
35
İtalya örnekleri için RGZM 19 (Karl Deppert) (İ.Ö.1.y.y.) Anadolu örnekleri için Bkz. Ergil (1983):
no.115-119 (İ.S.1.-2.y.y.)
36
RGZM 19 (Karl Deppert)
37
Marshall (1911), Anadolu’daki örnekler: Meriçboyu (2001) s.199-209
38
Ary 98 M 3,7 konteks tarihlendirmesi ile İ.S.3.-5.y.y. dönemine verilebilir. Meriçboyu (2001) s.199:
sarkaçlõ halka küpelerin İ.S. 2.y.y. örneklerinde, sarkaç kendi kancasõyla halkaya bağlanõrken İ.S.
5.y.y. örneklerinde sarkacõn küpe halkasõna bağlõ bir halkacõğa bağlandõğõnõ belirtir.
39
Köroğlu (2004) s. 45
40
Rudolf (1995) s.190
41
Rudolf (1995) no.84 (İ.S:6.-7.y.y.)
42
Greifenhagen (1975) Lev.52,10 (İ.S.5.-6.y.y.); Pierides (1971) Lev. 38 no.6-11, (İ.S.7.y.y.), Ergil
(1983) no.157 (İ.S.7.y.y.)
43
Swift (2003) s. 25 vd.; Meriçboyu (2001) s.225
75
44
Pfeiler (1970) s.54 (İ.S.1.y.y.); Onurkan (1988) no.14,15 (İ.S.1.y.y. ve sonrasõ)
45
Davidson (1952) no.2131-2132 (İ.S.4.y.y.); Waldbaum (1983) 804-806 (Geç Roma- Erken Bizans?)
(İ.S. 3.-.6.y.y.)
46
Swift (2000) s.118-9
47
Ellen Swift, batõ Akdeniz’de Roma İmparatorluğu döneminde bilezikler, kemer tokalarõ gibi elbise
aksesuarlarõnõn tarihsel gelişimi ve tipolojisi konusunda oldukça detaylõ bir araştõrma yapmõştõr.: Swift
(2000)
48
J.Russel, Anemurium’daki geç Roma Bizans dönemi kemer tokalarõnõn ayrõntõlõ bir tipolojisini
yapmõştõr.: Russel(1982)
49
Davidson (1952) no:2176, 2219, 2230; Waldbaum (1983) no:210
50
Marovic (1976) s.107
51
Waldbaum (1983) s.116
52
53
54
Waldbaum (1983) no.681-683
55
Frisch & Toll (1949) no.6-11
76
BÖLÜM 6:
KOZMETİK VE TIP ALETLERİ:
Arykanda’da yapõlan kazõlarda, kentin farklõ yerlerinde çeşitli tõp aletleri

bulunmuştur. Bu aletler arasõnda, Bouleuterion terasõndaki çakõl taşõ döşeli mekanda
bulunan bir grup dõşõnda hepsi, tek başõna ve farklõ kontekslerden ele geçmiştir.
Toplam 34 adet olan aletlerin büyük kõsmõ bronz1 olup bunun dõşõnda aynalardan
yedi tanesi gümüş ve gümüş kaplamadõr. Bir bõçağõn ise sapõ bronz, bõçağõ demirden
yapõlmõştõr.
Buluntularõn tarihlendirmesi kesin olarak yapõlamamõştõr. Ancak konteksleri
ve formlarõ göz önüne alõndõğõnda, Geç Helenistik- Erken Roma döneminin (İ.S.1-
2.y.y.) sonuna kadar devam eden bir döneme tarihlendirilmesi mümkündür.
Buluntulardan bazõlarõnõn, formlarõ ve literatürdeki benzerleri aracõlõğõyla işlevlerini
saptamak mümkün olmuştur. Ancak çakõl taşõ döşeli mekandan bulunan grubun
dõşõnda kalanlarõn hepsi, kentin farklõ yerlerinde tek başlarõna bulunduklarõ için tõp
aleti olup olmadõğõnõ kesin olarak anlaşõlamamaktadõr. Bunun nedeni, antik tõp
aletlerinin çoğu zaman kozmetik ve resim gibi alanlarda da kullanõlmasõdõr. Bu
nedenle kozmetik veya tõp için kullanõlmõş olan buluntular birlikte ele alõnmõştõr.
Arykanda’dan ele geçen buluntularõn bir kõsmõ, Bouleuterion’un yanõndaki
çakõl taşõ döşeli mekandan bulunmuştur. Bir alt terastan ele geçen bir miktar alet ise
arazinin eğimli olmasõ nedeniyle, buradan düşmüş olmalõdõr. Madenden yapõlan
aletlerin yanõ sõra; ilaç hazõrlamak için kullanõlan taş havanlarõn ve bir Asklepios
heykeli başõnõn bulunmasõ nedeniyle burasõnõn bir doktorun muayenehanesi olduğu
düşünülmektedir. Diğer aletler ise, Ticaret Agorasõ ve Doğu Nekropolü’ndeki
mezarlardan ele geçmiştir. Büyük kõsmõ tek başõna bulunduğu için bunlarõn hangi
amaçla kullanõldõğõ kesin anlaşõlamamõştõr.
Tõp aletlerinin yapõm yerlerinin tespiti, elimizdeki bilgiler sonucunda henüz
mümkün değildir. Ancak Milne, Roma İmparatorluğunda eyaletlerdeki atölyelerin
hepsinin İtalya’dan gelmiş olabileceğini söyler2. Kaynaklarda bu konuda detaylõ bilgi
yoktur. Ancak bu alanda en ünlü ustalardan birinin İtalya’da Aganthelus atölyesi
olduğunu ve üretiminin eyaletlere dağõtõldõğõ bilinmektedir3. Bilinen bir diğer tõp
aletleri atölyesi ise Patara’dadõr4. Dolayõsõyla bu aletlerin yapõmõnda yerel ustalarõn
da etkili olduğunu söyleyebiliriz. Arykanda’daki aletlerin nerede yapõldõğõnõ kesin
bilmiyoruz. Ancak coğrafi yakõnlõk bakõmõndan Patara ilk sõrada yer alabilir.
Antik çağda tõp aletleri, kullanõldõklarõ alana göre iki gruba ayrõlõr; Dahili,
Harici. Dahili tedavide, ilaç hazõrlamak ve uygulamak için havan, spatül, ilaç, ezme
tablasõ, terazi, kaşõk gibi aletler kullanõlõr. Hasta organlarõ kesip çõkarmak, yarayõ
açmak gibi cerrahi tedavi yöntemleri için oldukça geniş çaplõ bir alet grubuna ihtiyaç
duyulur5 Gerek dahili ve gerekse cerrahi tedavide kullanõlan aletlerin yapõmõnda
kombinasyonlara gidilmesi; yani iki ayrõ aletin tek bir gövdede birleştirilmesi,
özellikle sonda gibi aletlerde sõklõkla karşõmõza çõkar6. Arykanda’dan ele geçen tõp
aletlerinin içinde hem dahili tedavide hem de harici tedavide kullanõlacak aletler
vardõr. Ancak dahili tedaviye yönelik aletlerin sayõsõ daha fazladõr. Ayrõca harici
tedavi için daha fazla sayõda alete ihtiyaç duyulmaktadõr. Bu da bize Arykanda’da
ilaçla yapõlan tedavilere ağõrlõk verildiğini düşündürmektedir. Ayrõca belki de küçük
ölçekte kõrõk ve çõkõk tedavileri yapõlmaktaydõ. Bu durum Arykanda gibi dağlõk bir
araziye sahip olan bölgede meydana gelebilecek kazalar nedeniyle bu gibi tedavilerin
gerekliliği göz önüne alõndõğõnda çok normaldir.
Kozmetik aletleri ise bugün olduğu gibi antik çağda da kadõnlar kadar
erkeklerin de kullandõğõ aletlerdir. Bu durum antik çağda vücut temizliği ve güzelliğe
önem verilmesinden kaynaklanmaktadõr. Erkeklerin kullandõğõ aletler arasõnda
strigilis, forseps’i sayabiliriz. Arykanda’da bu gibi aletler Büyük Hamam-
Gymnasium kompleksinde bulunmuştur.
6.1. SONDALAR:
Sondalar, küçük cerrahi müdahalelerde yaygõn kullanõlan bir alettir. Bunun
dõşõnda ilaç tatbiki ve kozmetik aleti olarak kullanõldõğõ da olmuştur. Çok farklõ
formlarda sondalar vardõr. Bazõlarõ uzun ve sivri uçlu; bazõlarõ ise ucuna kaşõk, spatül
78
gibi eklemelerle kompozit aletler haline gelmiştir. Bu tür kompozit aletler daha çok
pratik amaçlarla kullanõlmõştõr7.
Grup 1: Düz Sondalar(Specillum):

Arykanda’da bulunan sondalar arasõnda çok çeşitli örnekler vardõr. İlk
örneğin (C1) bir ucu zeytin çekirdeği biçiminde olup sapõn diğer ucu sivrilerek
bitmektedir. Diğeri (C2) ise çok küçük bir parçadõr. Sapõ kõrõldõğõ için diğer ucunun
nasõl bittiğini bilemiyoruz. Ancak kõrõk kõsõm diğer uca doğru daralarak gittiği için
büyük olasõlõkla ilk örnek gibi tek başõna sonda olmalõdõr. Her iki örnekte tek başõna
bulunduğu için tõp aleti olarak tanõmlanmasõ kesin değildir.
Grup 2: Kulak Sondalarõ(Oricularum Specillum):

Bir ucu küçük bir kaşõk formunda olan sondalar, tõpta yaygõn olarak ilaç
tatbikinde kullanõlmaktadõr. Ayrõca vücuttaki yaralarõn muayenesinde ve vücuttan
çeşitli parçalarõn çõkarõlmasõnda da kullanõlõr. Kaşõğõn arka ucunun çeşitli cerrahi
manipülasyonlar için kullanõldõğõ araştõrmacõlar tarafõndan söylenir8. Bazõ örneklerde
sapõn diğer ucunda zeytin çekirdeği şeklinde bir çõkõntõ vardõr.
Arykanda’da bulunan üç örnekten bir tanesi (C5), çakõl taşõ mozaik döşeli
mekandan tõp aletleri ile birlikte bulunmuştur. Sap, kaşõğa yakõn yerden dirsek
yapmõştõr. Dirsek, yaradan ok çõkarmak, kulaktan taş v.s. çõkarmak gibi
müdahalelerde, kaşõğõn kullanõmõ sõrasõnda destek almak için yapõlmõş olmalõdõr.
Diğer iki örnek ise (C3, C4) iki ayrõ hamamdan bulunmuştur. Bu iki örneğin yakõn
paralelleri Ephesos’tan, Sardis’ten ve Anadolu dõşõndan tanõnmaktadõr9.
Grup 3: Spatül- Sonda(Spatomel):

Bu aletlerin bir ucu spatül şeklindedir. Uzun bir gövdenin sonu genellikle
zeytin çekirdeği şeklinde sona ermektedir. Kullanõm alanõ çok geniş olduğu için çok
sayõda örneği bulunmuştur. Müzelerde en sõk rastlanõlan alettir10. Tõbbõn yanõ sõra
eczacõlar, ressamlar tarafõndan kullanõlmõştõr. Hatta kozmetik alanõnda şişeden
parfüm almak için dahi kullanõlmõştõr. Bu nedenle tek başõna bulunduğu zaman kesin
işlevini saptamak çok zordur.
79
Arykanda’da ele geçen örneklerden bir tanesi (C6), Bouleuterion’un
yanõndaki çakõl taşõ döşeli mekanõn hemen altõndaki terasta, yukarõdan dökülen akõntõ
toprağõn içinde bulunmuştur. Bu yüzden doktorun kullandõğõ tõp aletlerinden biri
olmasõ mümkündür. Ephesos’da Corinth’de diğer tõp aletleriyle birlikte
bulunmuştur11. Diğer örnek ise (C7) ilkinden biraz daha basit ve kabadõr. Ticaret
Agorasõnõn üzerindeki farklõ dönemlerde değişik amaçlarla kullanõlmõş mekanlarda
bulunan bu örnek büyük olasõlõkla tõp dõşõ bir amaçla kullanõlmõştõr.
Grup 4: Kaşõk- Sondalar (Cyathiscomele):

Kaşõk- sondalar antik çağda tõpta çok yaygõn olarak kullanõlan bir alettir. Bir
ucu, uzun ve dar bir kaşõk şeklindedir. Yuvarlak kesitli gövdenin diğer ucu ise
çoğunlukla zeytin çekirdeği formunda bir çõkõntõ ile son bulur. Alet hem sonda
olarak; hem de ilaç ölçme, karõştõrma ve uygulama için kullanõlõr. Resim ve kozmetik
alanlarõnda da karşõmõza çõkar.
Arykanda’dan bulunan örneklerin hiçbiri, bir grup olarak bulunmadõğõ için tõp
aleti olarak tanõmlanmasõ oldukça güçtür. Elimizdeki örneklerden ilk ikisi oldukça
kaliteli bir işçiliğe sahiptir. Sapõn bitiminde zeytin çekirdeği biçiminde çõkõntõsõ olan
bu örneklerden ilki (C8) bir mezardan bulunmuştur. Aynõ mezardan ele geçen bir
alabastron ile takõm oluşturmaktadõr. Bu nedenle bir kozmetik aleti olmalõdõr. İkinci
örnek (C9) ise göz yaşõ damlasõ şeklindeki kaşõğõ ile özel bir forma sahiptir. Bu
formun en yakõn paralellerine Anadolu Medeniyetleri Müzesi’nde, Nidai Ergun
Koleksiyonunda, Alanya Müzesi’nde, Ankara Üniversitesi Tõp Fakültesi
Koleksiyonunda, İstanbul Arkeoloji Müzesinde rastlanmaktadõr12. Bu örnekle paralel
olan formlarõn içinde ressam mezarõndan ele geçen örnekler de vardõr13. Üçüncü
örneğin (C10) ucu sivrilerek sona ermektedir. Ticaret Agorasõndan ele geçen bu
aletin çok yakõn benzerleri içinde bir tanesi Ephesos’ten bulunmuştur. Gümüşten
yapõlan bu örnek Uzel’e göre doktor olmayan birisine aittir14.
6.2. ÇENGELLER: (Hamus Acutus,Hamus Retusus):

Bu alet türünün iki temel çeşidi vardõr: keskin ve kör. Her ikisi de antik
çağda, günümüzde doktorlarõn kullandõğõ şekilde kullanõlmõştõr. Kör kancalar,
80
yaranõn incelenmesi için, keskin kancalar ise doku parçasõnõn açõlmasõ ve yaranõn
kenarlarõnõn genişletilmesi için kullanõlmõştõr.
Arykanda’da her iki tipin de örnekler, vardõr. İlk örnek (C11) bir keskin
çengeldir. Çakõl mozaikli mekanõn bir alt terasõnda bulunduğu için diğer aletler de
birlikte bir doktora ait olmasõ mümkündür. Kör çengel olan diğer iki örnekten bir
tanesi (C12) keskin çengelle birlikte bulunduğu için doktorun alet takõmõnõn içinde
kabul edilebilir. (C13, C14) no’lu örnek ise Ticaret Agorasõ’nda diğer çengellerin
bulunduğu yere yakõn bir dükkandan ele geçmiştir. Form olarak benzer olmasõna
karşõn boyu diğerlerinin iki katõna yakõndõr.
6.3. AYNA VE AYNA AKSAMLARI:

İlkçağ kadõnõnõn belki de en sõk kullandõğõ aletlerden biri olan aynalar, Yunan
ve Roma devri betimlemelerinde de sõk sõk bir kadõn tarafõndan kullanõlõr15. Bu
bakõmdan kadõnlarõn mezar hediyeleri arasõnda da aynalar önemli bir yere sahiptir16.
Antik Çağda henüz cam ayna yapõm teknolojisi gelişmemiş olduğu için, aynõ
derecede parlak olan gümüş ayna yapõmõnda kullanõlõyordu. Ancak, gümüş pahalõ
olduğu için gelir düzeyi düşük kesimler bronzdan yapõlanlarõ tercih ediyordu. Bronz
aynalarda parlaklõğõ sağlayabilmek için yüzeye gümüş varak çekiliyordu.
Arykanda’dan ele geçen aynalar arasõnda tek bir gümüş örnek (C15)
bulunmuştur. Disk formlu aynanõn dõş yüzü konsantrik halkalar ile çevrilidir.
Tutamak, ortada birbirine düğüm oluşturacak şekilde birleştirilmiş iki çubuktan
oluşur. Çubuklarõn uçlarõ yaprak formlu aplikler ile bitmektedir. Ayrõ ayrõ
bulunmasõna karşõn yayõnlardaki paralalleri yoluyla tutamağõn aynaya arkadan
birleştiği anlaşõlmaktadõr. Bu tip aynalar, Roma İmparatorluğunda İ.S.2.y.y.’õn II.
yarõsõndan itibaren yapõlmaya başlamõştõr. Çok yaygõn olmayan bu formun paralelleri
Kõbrõs’ta, Lampsakos’da, Thessalia’de, Latakiya’da mezar buluntularõ arasõnda ele
geçmiştir17. İ.S. 2.y.y.’dan İ.S. 7.y.y.’a kadar geniş bir yayõlõm alanõ gösteren
örnekler arasõnda, aynanõn kenar çerçevesi rozetlerle süslü olan veya tutamak
aplikleri parmak formunda yapõlmõş olanlar da bulunmaktadõr. Gerek sade ayna
formu, gerekse tutamaktaki düğüm tarzõ ve yaprak formlu aplikleri ile Arykanda
örnekleri İ.S. 4.-5.y.y.’lara tarihlendirilen Latakia ve Thessalia örnekleri ile birebir
81
benzerdir. Buluntu katmanõ kesin tarihlendirici bulgu içermeyen örneği bu nedenle
şüpheli olmak koşuluyla bu tarihler içine koyabiliriz.
Diğer örneklerin hepsi de bronz olup iki örnekte (C16, C17), aynanõn iç
yüzünde gümüş kaplama vardõr. Örneklerin tümü yuvarlak, disk şeklinde olup bazõ
örnekler (C18-22, C25-26) dõş yüzü eş merkezli halkalar ile çevrelenmiştir. Benzeri
örnekler Olynthos’da İ.Ö. 4. y.y.’a18, Assos’da İ.Ö. 4. y.y.’a19 tarihlendirilmiştir.
Sözkonusu buluntular kentin erken dönem yerleşimlerinin bulunduğu Ticaret
Agorasõ’ndan ele geçmiş olmakla birlikte, kesin bir tarihlendirme mümkün değildir.
Bulunan iki ayna tutamağõndan hiçbiri, aynalarla uyum sağlamamaktadõr. İlki
(C27) Herkül sopasõ şeklindedir. Bouleuterion’un yanõndaki çakõl taşõ mozaikli
mekandan ele geçtiği için doktora ait olmalõdõr. Tutamağõn aynayõ saran kolcuklarõ
aslan ayağõ şeklinde yapõlmõştõr. Bu betimleme büyük olasõlõkla Herakles’in
mitolojideki atribülerinden biri olan altõn post’tan alõnmõştõr. İkinci örnek ise (C28)
kolcuklarõ ile aynayõ iki yandan saran ve arkadan destekleyen bir formla yapõlmõştõr.
6.4. CIMBIZLAR:
Kõllarõn temizlenmesi, hem vücut temizliği hem de tõbbi operasyonlarda
gerekli olduğu için Forsepsler antik çağda tõp ve kozmetik alanlarõnda kullanõlõyordu.
Forseps yapõmcõlarõ, bu aletlerin yapõmõnda çok ince işçilik kullandõklarõ için çok
çeşitli forseps tipleri ortaya çõkmõştõr. Bunlarõn büyük çoğunluğu cerrahi amaçlõ
olmayõp ev kullanõmõ içindir. Ancak cerrahi amaçlõ olduğu kesin olan çok sayõda
örneğe sahibiz20.
Arykanda’dan bulunan forsepslerin hepsi de hamam veya başka tür kamu
yapõlarõnda ele geçmiştir. Bu nedenle bunlarõn tõbbi amaçla kullanõldõğõnõ söylemek
mümkün değildir. İlk iki örnek (C29, C30) Naltepesi’ndeki Hamam binasõndan ele
geçmiştir. Son örnek (C32) ise Büyük Hamam’dan bulunmuştur. Bu nedenle
hamamda yõkanma sõrasõnda vücut temizliği için kullanõlmõş olduklarõnõ
söyleyebiliriz.
6.5. STRİLİGİS
Daha çok atletlerin spor aktivitelerinde vücutlarõndaki yağõ temizlemek için
kullandõklarõ strigilisler, genellikle Stadion, Palaestra ve hamam gibi sportif
82
faaliyetlerin gerçekleştiği yapõlarda ele geçmektedir. Biri dõşõnda görece küçük olan
örnekler böyle bir yapõyla bağlantõlõ olarak bulunmamõştõr. Ancak Uzel, Galen’den
yaptõğõ bir alõntõya dayanarak strigilislerin doktorlar için, gerektiğinde ilaç tatbikinde
kullanõlan bir tõp aleti yerine geçtiğini belirtir.21 Özellikle orak şeklindeki kesiti ve
sõvõ akõtmaya elverişli kaşõk kõsmõ ile, bu örneklerin de böyle bir işleve sahip olduğu
düşünülebilir. Yayõnlarda Tõp aleti gruplarõ arasõnda birçok örneği vardõr22. Çok
belirleyici bir özellikleri olmadõğõ sürece strigilislerin stilistik tarihlendirilmesi
yapõlamamaktadõr. Bu bakõmdan Arykanda’dan ele geçen tek sağlam örnek olan
(C33) Uzel tarafõndan Roma dönemi içinde değerlendirilmiştir23. Diğer örnekler
Stirigilis’in kõvrõlarak kaşõk kõsmõnõ oluşturduğu yerden kõrõlmõştõr. Örneklerin
deforme halde olmasõna rağmen kaba işçilikleri göze çarpmaktadõr. Örneklerden
birinin (C34) arka kõsõmda “A” harfi vardõr. (C35, C36) örneklerde kaşõk kõsmõnõn
hafif sola dönük bir profile sahip olmasõ ilginçtir. C36 ve C37 no’lu örnekleri, kazõ
katmanõ nedeniyle genel olarak geç Hellenistik erken Roma dönemi içine
değerlendirmek mümkündür.
6.6. DİĞER:
Bõçak Sapõ:
Bõçaklar bugün olduğu gibi antik çağda tõpta, ev kullanõmõnda ve başka bir
çok alanda kullanõlmõştõr. Kullanõm alanlarõna göre bir çok formu vardõr. Tõpta ise
özellikle cerrahi müdahalelerde kullanõlan bõçaklar diğerlerine göre daha ince bir
işçilik gösterir. Özellikle saplarõnda oldukça kaliteli işçilikleri ile dikkati çekerler.
Tõpta kullanõlan bõçaklara scalpel adõ verilir. Tõpta kullanõlan bõçaklarõn hepsi de
çelik ve bronzdur. Genellikle aletlerin sap kõsmõ bronzdan, bõçak kõsmõ ise çelikten
yapõlmõştõr. Ancak az sayõda örnekte bõçağõn tamamõnõn çelik veya bronzdan
yapõldõğõ görülür. Arykanda’dan ele geçen tek örnek, bir bõçak sapõdõr. Bronzdan
yapõlan örneğin arka ucu yaprak şeklinde bir forma sahiptir. Tõp aletleri olarak
kullanõlan bõçaklarõn saplarõnda bu form oldukça yaygõndõr. Sapta, bõçağõn
yerleştirilmesi için bir boşluk (slot) bulunur. Arykanda örneği çakõl mozaikli alanda
ele geçmiş olup diğer tõp aletleri ile birlikte değerlendirilmesi gerekir. Sapõn benzer
örnekleri, İstanbul Üniversitesi Tõp fakültesi Tõp Tarihi Müzesi’nde, Ephesos
Müzesi’nde ve İstanbul Arkeoloji Müzesi’nde vardõr24.
83
Kaşõk:
Kaşõk bugün olduğu gibi antik çağda da bir çok farklõ işlev için kullanõlan bir
alettir. Ev eşyalarõ arasõnda sõklõkla karşõmõza çõkmaktadõr. Bunun yanõ sõra tõpta da
kullanõldõğõ görülmektedir. Özellikle yandan ağõzlõ olan örnekler, ilaç ölçme ve
akõtma gibi amaçlarla antik çağ tõbbõnda kullanõlmaktaydõ25.
Arykanda örneği (C40) Bouleuterion’un yanõndaki çakõl taşõ mozaikli
mekanda bulunmuştur. Bu nedenle diğer aletler ile birlikte tõp amaçlõ kullanõldõğõ
kabul edilebilir. En yakõn benzeri British Museum’da bulunan bir örnektir. Milne’nin
tõp için kullanõldõğõnõ belirttiği bu kaşõk ile Arykanda örneği ölçü, form ve süsleme
olarak birebir benzemektedir26.
1
Antik çağda bronz, tõp aletlerinde yaygõn olarak kullanõlmõştõr. Bu durum büyük olasõlõkla bronzun
arõndõran bir maden olduğuna inanõlmasõndan kaynaklanmaktadõr. Antik batõl inanõşa göre hiçbir
dinsel obje demirden yapõlamazdõ. Tõp ise tõp tanrõsõ Asklepios nedeniyle yarõ tanrõsal olarak
görüldüğü için tõp aletlerinin yapõmõnda bronza ağõrlõk verilmiş olmalõdõr: R.Caton (1914) s.114;
Scholiast ad Theocritus ii.36; Macrobius, Satiricon.V.19
2
Milne (1970) s.78
3
Jackson (1986) s123
4
Bkz. Bölüm 3 dipnot 39
5
Uzel (2000) s.1
6
Sherlock (2003) s.331
7
Bliquez (2003) s.323
8
Milne (1970) s.66
9
Ephesos: Künzl (1999) no.31,32; Sardes: Waldbaum (1983) s.105; Anadolu dõşõ örnekler için bkz
Corinth: Davidson (1952) s.181; Bulgaristan: Petrovic- Jovanovic (1997) no.23; Ayrõca Römisch-
Germanisch Zantral Museum’da bulunan ve Anadolu’nun Güneybatõsõndan geldiği belirtilen
İ.S.3.y.y.’a ait bir doktorun mezarõndan iki adet örnek bulunmuştur: Hassel, Künzl (1980) no.30-33
10
Jackson (1986) s.123; Feugere, Künzl, Weisser (1985) Lev. 56,57
11
Ephesos: Künzl (1999) no.1; Corinth: Davidson (1952) s.188 no.1385
12
Uzel (2000) Anadolu Medeniyetleri Müzesi: Levha XII no.25 Levha XIII no.33; Nidari Ergun
kolleksiyonu: Levha LXVII no.2,3; Alanya Müzesi: Levha IV no.2; AÜ Tõp Fak. Kollek.: Levha XXIII
no.42; İst. Ark. Müz.: Levha LXXXVI no.12-14, Ayrõca Römisch-Germanisch Zantral Museum’da
bulunan ve Anadolu’nun Güneybatõsõndan geldiği belirtilen İ.S.3.y.y.’a ait bir doktorun mezarõndan
iki adet örnek bulunmuştur: Hassel, Künzl (1980) no.13,14
84
13
1847’de Vendee’de bir kadõn ressamõn mezarõnda renk karõştõrmaya mahsus havanlar ve renkli
potalarõn yanõnda Arykanda’da örneğiyle çok benzer bir cyathiscomele bulunmuştur: Uzel (2000)
s.59; Milne (1970) s.61
14
Uzel (2000) Levha LI, 30, Ephesos’dan diğer üç örnek için bkz. Künzl (1999) no.23-25
15
Richter (1930) Çiz.550; Richter (1966) Çiz.132-134,141,225 vdd.
16
Robinson (1941) s.163
17
Mango (2003) s.64-75
18
Robinson (1941) no.516; lev.31
19
Bishop (1992) no:2 Lev.2
20
Uzel (2000) s.94- 95; Yalav (1980) Lev.6-16; Feugere, Künzl, Weisser (1985) Lev.56; Jackson
(1986) Lev.11; Künzl (1982) Lev.34
21
Uzel (1995) s.74; Galen Med.Sec.Loc.xii 622 “Sincap yağõnõ strigilisde õsõtõp azar azar kulağa
damlat.”
22
Künzl (1982) Lev.88
23
Uzel (2000) Levha XXVIII No.2
24
Uzel (2000) İst.Üni Tõp Fak. Kolleksiyonu: Levha XL, No: 1,2,4,5; Ephesos: Levha L, No: 23; İst.
Ark. Müzesi: Levha XCI, XCII
25
Uzel (2000) s.67
26
Milne (1970) s.78-79 Pl.XIX,4
85
BÖLÜM 7:
SAVAŞ ARAÇLARI:
Arykanda kentinde yapõlan kazõlar sõrasõnda az sayõda savaş aracõ ele

geçmiştir. Bu araçlar arasõnda antik çağa ait olanlar ve 19.- 20.y.y. başlarõna ait,
modern diyebileceğimiz örnekler bulunmaktadõr. Antik örnekler kõlõç, hançer, ok ve
mõzrak uçlarõ gibi silah aksamlarõdõr. Bu silah aksamlarõ Helenistik ve Roma
imparatorluk dönemlerine aittir. Modern örnekler ise genel olarak ateşli silahlara ait
mermi kovanlarõ ve saçma taneleri ile bunlarõn dökümünde kullanõlan kalõplardan
oluşmaktadõr.
Buluntularõn tanõmlanmasõ, bazõ soru işaretlerini beraberinde getirmektedir.
Form ve repertuar bakõmõndan askeri ekipman sõnõfõna giren bu aletlerin gerçekten
bir asker tarafõndan kullanõlõp kullanõlmadõğõnõ söyleyebileceğimiz kesin verilerden
yoksunuz. Kentin yakõn çevresinde bir askeri kampõn varlõğõna ilişkin herhangi bir
kanõtõn olmamasõ da bu konudaki diğer bir problemdir. Bu bölümde önce
Arykanda’daki asker varlõğõ konusu tartõşõlacak ve ardõndan buluntular işlevlerine
göre gruplandõrõlarak tarihlendirilmesi yapõlacaktõr.
7.1. BÖLGENİN SİYASİ TARİHİ IŞIĞINDA ARYKANDA’DA ASKER

VARLIĞI:
Arykanda’nõn içinde bulunduğu Lykia bölgesi, askeri olaylar nedeniyle antik
kaynaklarda geçmektedir. İ.Ö.2.binde bölgeden başka yerlerdeki askeri seferlere
katõlan paralõ askerlerin varlõğõndan bahsedilir. Ayrõca bölgeyi işgal etmek isteyen dõş
güçlere karşõ bölge kentleri, askeri güçlerini birleştirerek mücadele vermiştir1. Bu
dönemde varlõğõnõ bildiğimiz Arykanda’nõn adõ ise bu konudaki kaynaklarda
geçmez2. Atheniaos’un, Agatharchides’ten naklettiği bir paragraf, kent halkõnõn
yaşadõklarõ kimi sorunlarda askeri yöntemlere başvurmak yerine politik yollarõ tercih
ettiklerini göstermesi bakõmõndan önemlidir3. Arykanda’yõ bu bakõmdan sivil bir
yerleşim olarak değerlendirmemiz mümkündür. Ancak yapõlan kazõlarda sõrasõnda
ele geçen iki yazõt, antik kaynaklarda bahsedilmemesine karşõn kentteki asker
varlõğõnõn tamamen göz ardõ edilemeyeceğini göstermiştir. Bunlardan ilki, Arykanda-
Tragallassos arasõnda yapõlan bir sympolitia antlaşmasõ ile ilgilidir. Yazõtta her iki
kentten askerlerinin, Arykanda’lõ bir polemarkh (veya demarkh?) komutasõnda
Suriye’ye gittiklerinden bahsetmektedir4. Şahin’e göre bu yazõt Antigonos’un oğlu
Demarkhos’un Ptolemaios’larla yaptõğõ savaş (ca. İ.Ö.314) dönemine tarihlenmelidir.
Bu tarihlendirmeyi doğru kabul edersek, bu durumda Arykanda’nõn daha Helenistik
dönemin başõnda bir askeri güce ve bunu yönetecek bir komutana sahip olduğunu
söyleyebiliriz. Diodoros Sicilius, Demetrios’un ordusunda Lykia’lõ ve Pamphylia’lõ
500 askerin olduğunu bildirdiğine göre bu durum sadece Arykanda için değil bütün
Lykia ve Pamphylia kentleri için de geçerlidir5. Nitekim Lykia birliğinin
kurulmasõndan sonra bölgenin ortak bir ordusunun olduğunu ve her kentin bu orduya
asker gönderdiğini biliyoruz 6.
Roma’nõn bölgeye hakim olmaya başlamasõndan sonra bölgedeki kentlerin
askerlik faaliyetini hemen kesmediğini söyleyebiliriz. Çünkü kaynaklara göre bölge,
İ.Ö.1.y.y.’da Roma iç savaşõ sõrasõnda, savaşõn taraflarõna asker yardõmõ
yapabilmiştir7. İç savaşlarõn ardõndan oluşan İmparatorlukta, aynõ zamanda iyi
organize edilmiş bir askeri sistem kurulunca Lykia’lõlar da bunun içinde yer
almõşlardõr8.
Arykanda’da asker varlõğõ ile ilgili bir başka yazõt ise, mezar taşõdõr. Hasar
gören taşõn üzerinde “Gaius Iulius Fronton” adõndaki bir veterandan
bahsedilmektedir. İ.S.1y.y.’a tarihlendirilen bu mezar taşõnda adõ geçen veteran,
Roma ordusundan emekli bir asker olmalõdõr9. Veteranlar, Roma ordusunda en
deneyimli askerlerden oluşan bir sõnõftõr. Bu sõnõfa yükselen asker, 5 yõl çalõştõktan
sonra sõfatõnõ koruyarak emekli olabilir. Emekli olan askerler, hayatlarõnõn geri kalan
kõsmõnda saygõnlõk içinde devam edebilecek kadar para ödülü veya belli bir arazi
parçasõ alma hakkõna sahiptirler. Bu toprak parçasõ ya kendi anavatanlarõnda ya da
emekli olduklarõ lejyonun çevresinde olabilir10. Bu konudaki istisnalar ise Roma
İmparatorluğunun yeni ele geçirdiği veya problemli olan bölgeleri kontrol altõnda
87
tutmak için getirdiği emekli asker kolonileri sistemidir. Ancak Lykia bölgesinde bu
tür bir koloninin kurulduğuna ilişkin kaynak yoktur11. Bu durumda “Gaius İulius
Fronton”u askerliğini yaptõktan sonra Arykanda’ya yerleşmiş bir asker olarak
düşünebiliriz. Bir diğer olasõlõk kentin yerlisi olan bu kişinin askerliğini yakõn bir
bölgede yaptõktan sonra tekrar evine dönmesidir. Nitekim kaynaklar, İmparatorluğun
ilk yõllarõnda “Auxilia” (harici) kuvvetlerin, yerel kesimde hizmet vermelerinin genel
bir uygulama olduğunu göstermektedir12. Bölgede bilinen tek askeri istasyon,
Olympos’ta küçük ölçekli bir Stationarii’dir13.
Lykia’ya aynõ zamanda savaş ve başka nedenlerle yapõlan seferler sõrasõnda
bazõ askeri birimler de uğramõştõr14. Bölgenin özellikle doğu seferleri sõrasõnda, deniz
yolu üzerinde önemli bir istasyon olduğu düşünülürse, sadece askerler değil,
mühimmat ve destek hizmetleri sağlayan diğer askeri personelin de Lykia’dan
geçtiği kesindir.
Genel olarak baktõğõmõzda, kaynaklar bize, farklõ dönemlerde ve değişik
koşullarda kentte asker bulunduğunu göstermektedir. Kentte bulunan savaş
araçlarõnõn bu askerlere ait olup olmadõğõ sorusu ise, eser gruplarõ içerisinde yeri
geldikçe tartõşõlacaktõr.
Arykanda’da, savaş araçlarõ farklõ bölgelerde ve farklõ malzeme gruplarõ ile
karõşmõş olarak ele geçmiştir. Bu bakõmdan, örneklerin günlük hayata ilişkin diğer
buluntular ile bağlantõlarõ kesin bilinmemekle birlikte dağõlõm alanlarõnõn birbiriyle
ilişkilerinin ortaya çõkarõlmasõ amacõyla aşağõdaki tablo hazõrlanmõştõr. Buna göre en
yoğun buluntu alanõ “Helios Tapõnağõ Doğusu”dur. Tabloda bu alan ile ilgili
kõsõmda, Akropol kesiminden çõkan diğer buluntularõn eklenmiş olmasõ istatistikte
etkili olmuştur. “H.T.D.” sektörü dõşõnda kalan bölgelerde gerek tür ve gerekse
sayõsal olarak dağõlõm çok azdõr. Bu gruplardan çoğunluğu mõzrak ucu veya ok ucu
gibi tek bir türde buluntuya sahiptir. Ticaret Agorasõnda, her iki gruptan örnekler
çõkmõştõr. Bu kesimin, Akropol ile mimari bir bütün oluşturmasõ ve aynõ dönemde
kullanõlmasõ, her iki bölgenin de savaş araçlarõ bakõmõndan aynõ özelliklere sahip
olduğunu düşündürmektedir.
88
15
10
0 HTD TA BBY DV NT Stoa BE ST

Kõlõç 3
OKucu 11 1 1 2 2 1
Mõzrak Ucu 4 2 1
Diğer 4 2 2
Tablo3: Savaş Araçlarõnõn Buluntu Yerlerine Göre Gruplandõrõlmasõ
İstatistik, kentte savaş araçlarõnõn tek bir bölge ile sõnõrlõ olmadõğõnõ
göstermektedir. Ancak H.T.D. bölgesindeki yoğunlaşma, bölgeden bulunan kõlõçlar
ve kalkan göbeği ile daha da anlamlõ hale gelmektedir. Bu bölge aynõ zamanda,
kentin Helenistik dönemdeki yerleşim alanõdõr15. Dolayõsõyla yukarõda bahsedilen
Helenistik dönem askeri varlõğõ, sivil hayatõnda bu alan içinde yerleşmiş olmalõdõr.
Bu dönemde Akropol’deki bazõ evlerde, gerektiğinde kullanõlmak üzere bir odada
saklanan askeri araçlarõn olduğunu düşünebiliriz. Nitekim bu kesimden ele geçen
buluntular, aşağõda değinileceği gibi ağõrlõklõ olarak Helenistik döneme
tarihlenmektedir.
Savaş araçlarõ, pratik kullanõm yöntemlerine dayanarak iki ana grupta
toplanõr.
1- Saldõrõ Araçlarõ
2- Savunma Araçlarõ
Bir mücadele sõrasõnda kişinin, karşõsõndakinin üzerine hareket etmek için
kullandõğõ silahlar “Saldõrõ Araçlarõ” olarak adlandõrõlõr. “Saldõrõ Araçlarõ” temel
olarak mõzrak, ok, kõlõç ve hançer gibi ana başlõklardan meydana gelir. Bunlarõn
arasõnda mõzrak ve oklar “uzak mesafe saldõrõ aracõ” olarak; kõlõç ve hançer ise
“yakõn mesafe saldõrõ aracõ” olarak değerlendirilir. Yakõn mesafe araçlarõ, asker ve
gladyatör gibi profesyonel savaşçõlar tarafõndan kullanõrken uzak mesafe araçlarõ
89
avcõlar tarafõndan da kullanõlabilmektedir. Karşõdan gelen saldõrõyõ savuşturmak için
kullanõlan silahlara ise “Savunma Araçlarõ” denir. Savunma araçlarõ arasõnda, miğfer,
zõrh ve kalkan gibi örnekleri sayabiliriz. Miğfer ve zõrh, vücuda giyilerek
kullanõlõrken kalkan ise farkõ yönlerden gelebilecek saldõrõlara karşõ portatif bir araç
olarak tercih edilmiştir. Arykanda’da her iki gruptan da örnekler vardõr. Saldõrõ
araçlarõ arasõnda her tipten örnekler bulunurken savunma aracõ olarak ise bir kalkan
göbeği ele geçmiştir.
7.2. SALDIRI ARAÇLARI:

Grup 1: Kõlõçlar:
Kentte, Helios tapõnağõnõn yanõndaki bir odada, İ.S.3.y.y.’a ait yangõn
kalõntõlarõnõn hemen önünden, iki mõzrak ucu ve bir pilum ucu ile üç adet kõlõç
bulunmuştur. Üç kõlõç (D1, D2, D3), yaklaşõk olarak 73-84 cm. arasõnda değişen
uzunluklara sahiptir. Genişlikleri 4,5 ile 5 cm. arasõnda değişmektedir. İki kenarõ
keskin olan kõlõçlarõn kesiti dörtgendir. Kabza kõsmõnõn üzerini kaplayan ahşap parça
tamamen kaybolmuştur. Kabzanõn diğer ucunda ahşabõ sabitleyen disk, olduğu yerde
durmaktadõr.
Son derece kaliteli bir işçiliğe sahip kõlõçlarõn üzerinde ahşap ve deri
kalõntõlarõ saptanmõştõr16. Büyük olasõlõkla kõlõçlar, kõnlarõyla birlikte bir deri kõlõfõn
içine toplu olarak konmuş ve böylece bõrakõlmõştõr. Grup ile birlikte iki kõsa kõlõç
veya hançere ait parçalar da vardõr. Ancak çok parçalanmõş olmalarõ nedeniyle
formlarõ anlaşõlamamõştõr.
İ.S.3.y.y. buluntularõyla yakõn olarak ele geçmesi, diğer parçalar ile birlikte
kõlõçlarõn da bu tarihe ait olduğunu ileri sürmemizi sağlar. Uzun formu ve çift tarafõ
keskin profiliyle “Spatha” olarak adlandõrõlan bu kõlõçlarõn, İ.S.3. y.y.’da yaygõn
olarak kullanõldõğõnõ biliyoruz. Roma Cumhuriyet ve İmparatorluk devrinin
başlarõnda kullanõlan kõsa kõlõçlardan farklõ olarak spathalarõn uzun bir gelişim süreci
vardõr17. Uzun kõlõçlarõn, Roma ordusuna, Galia savaşõndan sonra girdiği tahmin
edilmektedir. Çok popüler olmayan bu kõlõç formu İ.S.1.y.y.’da Roma ordusunda
auxilia sõnõfõ tarafõndan kullanõlmõştõr18. Özellikle eques (atlõ) sõnõfõ tarafõndan
kullanõlan bu kõlõçlar, İ.S.3.y.y.’a kadar yaygõnlõk kazanmamõştõr. Dura-Europos’ta
yapõlan kazõlarda, İ.S.3.y.y. kalõntõlarõ arasõnda 11 spatha ele geçerken hiç gladius
90
hispaniensis olmamasõ, o dönemden başlayarak diğer lejyonerler tarafõndan da
spathanõn yaygõn olarak kullanõldõğõnõ göstermektedir. Arykanda’dan bulunan
spathalar da Dura Europos ile aynõ döneme ait olabilir. Anadolu’dan bu döneme ait,
detaylõ olarak yayõmlanmõş bir başka spatha örneği bulunamamõştõr. Ancak,
Zeugma’da 1996 yõlõnda yapõlan kurtarma kazõsõ raporunda yüzeysel bahsedilmiş iki
kõlõç örneği, spatha tanõmlamasõna uymaktadõr. Kazõ raporuna göre önce hamam
olarak kullanõlan, daha sonra İ.S.2.-4.y.y.’lar arasõnda Leg III Scythõca’nõn kamp
alanõ olan bölgede bulunan bu örnekler, Dura Europos ve Arykanda örnekleri ile
form ve ölçüler bakõmõndan birlik göstermektedir19.
Dura-Europos ve Zeugma’nõn aksine Arykanda’da İ.S.3.y.y.’da ve hatta
Roma dönemi boyunca askeri bir lejyon veya cohort olmamasõ, bu örnekler ile ilgili
bir diğer önemli durumdur. Bu örnekler, pratik silahlar olmamasõ bakõmõndan, kendi
döneminde sivil bir kullanõm amacõ olamaz. Dolayõsõyla bu kõlõçlarõn, kente ancak bir
asker tarafõndan getirildiğini düşünmek yerinde olacaktõr. Bu asker, kente silahlarõ ile
birlikte gelen bir veteran olabilir. Roma ordu sistemine göre bir askerin silahlarõnõn
mülkiyeti kendisine aittir20. Silahlarõ orduya geri satabilir veya yanõnda götürebilir.
Kaynaklar bize, silahlarõn satõlmaktan daha çok askerler tarafõndan emekliliklerini
geçirdikleri yere götürdüklerini söylemektedir21. Bu durum, emekli askerlerin,
gittikleri bölgede özel bir toplumsal statü kazanmasõna yol açmõş olabilir22. Bazõ
kaynaklarda emekli askerlerin, silahlarõnõ bölgedeki bir kutsal alana bağõşladõklarõna
ilişkin bilgiler de bulunmaktadõr23. Arykanda kõlõçlarõnõn sivil bir yerleşimde
bulunmasõ, bir veteran tarafõndan getirilmiş olabileceğini düşündürmektedir.
Silahlarõn yanõnda diğer askeri ekipman türleri yoktur. Örneklerin gayet düzgün
konmasõ, parçalarõn dağõlmõş olmasõ ihtimalini zayõflatmaktadõr. Helios tapõnağõnõn
çevresinde yapõlan kazõlarda evlerin içlerinde çeşitli tanrõlara ait çok sayõda kült
eşyalarõ bulunmuştur. Bunlar Helios tapõnağõnõn adaklarõ olabilir. Örneklerin yanõnda
bir Helios heykelciği gibi kutsal alan ile ilgili eserin bulunmasõ, bu parçalarõn
tapõnağa adak olarak verildiği düşüncesini güçlendirmektedir.
91
Grup 2: Mõzraklar:
a. Mõzrak Uçlarõ:
Mõzraklar, savaş araçlarõnda, ok uçlarõ ile birlikte uzak mesafe silahlarõ olarak
tanõmlanõr.
Kullanõm alanlarõna göre kendi içinde iki gruba ayrõlõr: 1- Pilum 2-Kargõ
Pilum, Roma İmparatorluğu boyunca kullanõlan bir formdur. Lejyonerler
tarafõndan mücadele sõrasõnda yol açmak ve gerektiğinde düşmana saplamak için
kullanõlõr. Piramidal bir ucu olan uzun bir çubuk ile bunun takõldõğõ sap kõsmõndan
oluşur. İlk örnekleri Roma Cumhuriyet döneminde ortaya çõkan bu form, Roma
ordusunda ağõr silahlõ lejyonerler tarafõndan kullanõlmõştõr.
Kargõ ise köken olarak çok daha eski bir silahtõr. Çeşitli form ve boyutlarda
örnekleri olan kargõ, bir destek silahõ olarak kullanõlõr. Özellikle Roma dönemi
kabartmalarõnda, sağ elinde kõlõçla gösterilen askerlerin sol elindeki kalkanõn
arkasõnda birkaç kargõ yanyana betimlenir24. Roma ordusunda kargõ, Auxilia sõnõfõ
tarafõndan kullanõlmõştõr25.
Arykanda buluntularõ arasõnda toplam 9 mõzrak ucu ve iki adet mõzrak arkasõ
parçasõ vardõr. Mõzrak uçlarõndan 7 tanesi kargõ formundadõr. Örneklerden bir tanesi
Naltepesi’nden diğerleri ise Helios tapõnağõ civarõndaki alandan ele geçmiştir.
Boyutlarõ 10-50 arasõnda değişmektedir. Hepsinin de kesitleri dörtgendir.
Boyutlarõ 50 ve 57 cm. olan iki örnek (D4, D5), Spatha’lar ile birlikte
bulunmuştur. Büyük olasõlõkla kõlõçlarõn sahibi olan askerin kullandõğõ yedek
silahlardõr. Benzer örnekleri Dura Europos’tan bulunmuştur. Gruptaki diğer örnekler
(D6-12) ile birlikte İ.S.3.y.y.’a verilebilir. Helios tapõnağõ civarõndan ele geçen diğer
örneklerin ise buluntu katmanlarõ hakkõnda elimizde fazla veri yoktur. Manning’in
sõnõflandõrmasõnda İ.S.1.y.y.’õn ortasõna tarihlendirilen Tip 4a’ya giren bu örneklerin
benzerlerine Roma imparatorluğunun bütün bölgelerinde rastlanmaktadõr. Almanya
Saalburg’da İ.S.3.y.y.’a tarihlendirilen mõzrak uçlarõnõn ele geçmesi, formlarõn
dönem farkõ olmaksõzõn kullanõldõğõnõ göstermektedir26.
b. Mõzrak Arkalõklarõ::
Kentte yapõlan kazõlarda, iki adet mõzrak arka parçasõ (D13, D14) ele
geçmiştir. Mõzrak sapõnõn kõrõlmasõnõ önlemek amacõyla yapõlan arkalõklarõn, Roma
92
dönemi boyunca kullanõlan birçok örneği bilinmektedir. Ancak formlarõnõn basit ve
sade olmasõ nedeniyle tarihlendirme ve detaylandõrma olanağõ bulunmamaktadõr.
Grup 3: Ok Aksamõ:
a. Ok Uçlarõ:
Uzak mesafe silahlarõ arasõnda en çok üretilen savaş aracõdõr. Atõldõğõ yerde
bõrakõlan ve tekrar kullanõlmayan ok uçlarõ bu nedenle askeri faaliyetlerin geçtiği
alanlarda yapõlan kazõlarda sõklõkla karşõmõza çõkmaktadõr. Askeri faaliyetlerin
dõşõnda, günlük hayatta da avcõlõk amacõyla kullanõlan ok uçlarõ; sivil yerleşimlerde
de bulunmaktadõr. Beraberinde destekleyici bir veri bulunmadõğõ sürece ok uçlarõnõn
askeri amaçla kullanõldõğõnõ söylemek mümkün değildir.
Ok uçlarõnõ form ve kullanõm şekline göre iki grupta inceleyebiliriz. 1-Yay ile
kullanõlan ok uçlarõ 2- Balista ile kullanõlan ok uçlarõ.
Birinci grup, küçük ve rahat taşõnabilir boyutlardadõr. Arkasõnda bir soket
veya saplama ile ahşap bir sapa bağlanõr. Ok ucunun gövdesi kenara doğru
keskinleşen dilimlerden meydana gelir. Helenistik ve Roma İmparatorluk döneminde
yaygõn olarak üç ve iki dilimli ok uçlarõ görülür. Coulstona’a göre ok ucu formlarõ,
işlevlerinde de etkilidir27.
Arykanda’da birinci gruptan toplam 12 örnek ele geçmiştir. Bunlardan 8’i
Helios tapõnağõ çevresinden, bir tanesi Stadion’dan, geri kalan üç tanesi ise B.B.Y. ve
Doğu Villasõndan ele geçmiştir28. Ok uçlarõnõ formlarõna göre üç grupta
inceleyebiliriz. 1- Üç dilimli ok uçlarõ 2- İki dilimli ok uçlarõ 3- Yassõ ok uçlarõ.
Üç Dilimli Ok Uçlarõ: Helenistik ve Roma dönemi boyunca en sõk
karşõlaşõlan ok ucu grubudur. Yõldõz profilli düzenlenmiş dilimler, okun daha zor
ilerlemesine, ancak güçlü biçimde saplanmasõna yol açmaktadõr. Zõrh donanõmlõ
ordularla savaşlarda bu bir avantaj oluşturur.
Tipin gelişimi Doğu Akdeniz’de Helenistik dönemden çok daha öncesine
dayanmaktadõr. Persepolis’te bulunan, İ.Ö.7.y.y.’a tarihlenen ve arkasõ soketle biten
3600 örnek, bu tipin Orta Doğudan geldiğini göstermektedir. Aynõ form, Sardis’te
de Pers katmanõndan bulunmuştur29. Arka ucu soketle biten form Helenistik dönem
boyunca da yaygõn biçimde kullanõlmaya devam etmiştir30. Arka ucu bir saplamayla
biten örnekler daha sade ve basittir. Ağõrlõklõ olarak Roma İmparatorluğunun doğu
93
bölgelerinde bilinen bu örnekler, en çok Filistin’de Nero ile Hadrian arasõndaki
dönemde ele geçmiştir31. Dura Europos’taki örnekler İ.S.3.y.y.’da da kullanõlmaya
devam ettiğini gösterir32. Bir öncülünün olmamasõ, saplamalõ formun soketli formdan
zaman içinde geliştiğini göstermektedir. Arykanda’dan ele geçen üç dilimli ok uçlarõ
(D16, D17), İ.Ö.1.-İ.S.1.y.y. buluntularõyla birlikte ele geçmiştir. Bu nedenle söz
konusu tipin erken örnekleri arasõnda sayõlabilir.
İki Dilimli Ok Uçlarõ: İki kanatlõ ok uçlarõ, yaygõn olarak bilinen bir diğer
gruptur. Gövde dörtgen kesitli olup arkada bir saplama ile biter. Bu formun delici
gücü az olmakla birlikte okun hõzlõ ilerlemesini sağlar. Coulston’a göre form, bu
nedenlerle daha çok avcõlõkta tercih edilir33. Ancak Helenistik dönem ve öncesinde
savaş alanlarõndan ele geçen örnekler de mevcuttur34.
Arykanda’da bu gruba giren 6 örnek ele geçmiştir. Bu örneklerden bir kõsmõ
arkaya yakõn yerden daralõp sonra tekrar genişler. Diğerleri ise kesintisiz biçimde
genişleyerek biter. Ancak her iki formun da arka bitimi aynõ şekildedir. Dörtgen
kesitli gövde, saplamaya birleştiği yerde, üstten ve alttan birer bombe ile
genişleyerek yuvarlak bir form alõr. Ayrõca iki keskin kenar, yanlardan çõkõntõ
şeklinde uzayarak kanatlõ bir form verir.
İlk kõsmõn (D18, D19, D20) benzer bir örneği Anadolu’dan henüz bilinmiyor.
Bunun dõşõnda, Olynthos, Olympia, Athena ve Kõbrõs’da Idalium’dan ele geçen
örneklerin İ.Ö.6.-1.y.y.’lar arasõna tarihlendirilmesi, formun uzun süre kullanõldõğõnõ
göstermektedir35. Robinson’a göre bu formun Roma döneminde kullanõldõğõnõ
gösteren bir bulgu yoktur36. Arykanda örnekleri, İ.Ö.1 - İ.S.1.y.y. buluntularõyla
birlikte ele geçtikleri için bu durumun dõşõnda kalmõş gibi gözükebilir. Fakat,
İ.Ö.1.yy.’dan başlayarak Roma ile ilişkileri artan bölgede eski formlarõn bir süre
daha kullandõğõnõ kabul edebiliriz.
İkinci kõsõm (D21, D22, D23), ilk kõsma oranla çok daha uzun bir geçmişe ve
yayõlõm alanõna sahiptir. Robinson’a göre bu kõsõm, soketli arka bitimiyle Miken
Dönemine kadar dayanmaktadõr37. Ancak Arkaik dönemde son şeklini almõştõr.
Helenistik, Roma dönemlerinde; Yunanistan ve Anadolu’da yaygõn olarak karşõmõza
çõkmaktadõr38. Arykanda örnekleri, Tarsus ve Sardis örnekleri ile ölçü ve form
bakõmõndan birebir benzerlik göstermektedir. İ.Ö. 1 - İ.S. 1y.y. dönemine
94
Yassõ Ok Uçlarõ: Bu grup üç örnek (D24, D25, D26) ile temsil edilmektedir.
Geniş ve yassõ kesitli uç kõsmõ ile bir saplamadan meydana gelmektedir. Saplamaya
bağlantõ, daire kesitli bir ara parça ile sağlanmõştõr. Örneklerin buluntu yerleri “Doğu
Villasõ” ve “BBY” sektörlerinin geç dönem katmanlarõdõr. Bu katmanlarõn üst
teraslardan gelen toprak akõntõsõyla karõşmõş olmasõ nedeniyle kesin bir tarihlendirme
yapmak güçtür. Ancak, aynõ forma sahip örneklerin Mõsõr’da, Suriye’de ve
Anadolu’da Sasani İmparatorluğunun egemen olduğu İ.S. 6-7.y.y.’lara tarihlenmesi
dikkat çekicidir39. Anadolu’nun doğusunu kontrol altõnda tutan Sasaniler’in, batõya
sefer yaparken Anadolu içlerindeki küçük yerleşimleri yaktõğõnõ da biliyoruz.
Thomas Presberitos’un anlattõğõna göre Sasaniler, Rodos’a kadar ulaşmõş ve buradan
alõnan esirler İran’a götürülmüştür40. Dolayõsõyla Rodos’a kadar ulaşan Sasani’lerin
bu sõrada Lykia bölgesinden geçmesi de mümkündür. Arykanda ile birlikte bölgedeki
diğer kentlerdeki tahribat katmanlarõnõ bu olaylar ile ilişkilendirebiliriz. Nitekim bu
dönemde Arykanda’da, sikke gibi ekonomik canlõlõğõ gösteren buluntularõn sayõsõnda
ciddi bir azalma gözlenmektedir41. Az sayõda olmasõna karşõn yassõ ok uçlarõna,
dönemin olaylarõnõn kentteki yansõmasõna işaret eden bulgular olarak bakmamõz
mümkündür.
b. Balista uçlarõ
Balista’da kullanõlan ok uçlarõndan meydana gelen bu gruptan Arykanda’dan
7 adet örnek (D27 - D33) ele geçmiştir. Dörtgen veya üçgen kesitli, arkasõ soketli
veya saplamalõ biten değişik gruplarõ bulunmaktadõr. Balistalarõn İ.Ö.4.y.y.’dan
itibaren kullanõldõğõnõ biliyoruz. Etkili bir kuşatma silahõ olarak kullanõmõ,
Roma’lõlar tarafõndan İ.S.2.y.y.’dan sonra yaygõnlaşmõştõr. Zemberekle gerilmiş bir
yaya yerleştirilen okun aniden bõrakõlmasõ sistemine dayalõ balistalarõn kullanõlmasõ,
matematiksel hesaplamalar gerektirmiştir. Hatta balistanõn hangi boyutlarda
yapõlacağõna da, kullanõlacak okun boyu ile oranlama yapõlarak karar verildiğini
Vitruvius’tan öğreniyoruz42. Boyutlarõ 50 cm.’e kadar ulaştõğõ tahmin edilen oklarõn,
bugüne kadar sağlam olarak ele geçen örneği yoktur. Ancak ok uçlarõ Roma
İmparatorluğunun her bölgesinde yaygõn olarak ele geçmektedir43.
Balista, askeri faaliyetlerde yoğun olarak kullanõlan bir savaş aracõdõr. Öte
yandan Arykanda gibi sivil yerleşimlerde bulunmasõ, başka amaçlarla da
95
kullanõldõğõnõ düşündürmektedir. Baatz’a göre balistalarõn avcõlõk gibi işler için
kullanõldõğõnõ gösteren görsel veriler mevcuttur44.
Arykanda’dan bulunan balista uçlarõ büyük ölçüde Helios tapõnağõ
çevresinden dağõnõk olarak ele geçmiştir. Farklõ tarihlere ait buluntular ile birlikte ele
geçmesi kesin bir değerlendirmeyi olanaksõz kõlmaktadõr. Ancak sivil bir yerleşimde
avcõlõk için kullanõlmasõndan başka bir ihtimalin gözükmemesi, Baatz’õn görüşüne
göre erken Roma İmparatorluk dönemi içine koymayõ kolaylaştõrmaktadõr.
7.3. SAVUNMA ARAÇLARI:

Kalkan Göbeği:
Kalkan, koruyucu bir araç olarak askerler için zõrh kadar önemlidir. Ahşap bir
çerçeve üzerine hayvan derisinin gerilmesi ve onun da sabit kalmasõ için üstte
ortasõna metal bir aplik yerleştirilmesiyle yapõlõr. Çerçevenin kenarlarõ madeni bir
kaplama ile çevrilir. Bu yöntemde, büyük kõsmõ organik malzemeden yapõlan
kalkanlarõn günümüze sadece madeni parçalarõ ulaşabilmektedir. Bu nedenle
kalkanlarõn formlarõ daha çok görsel verilerden öğrenilebilmektedir.
Arykanda’dan tek bir kalkan göbeği (D34) ele geçmiştir. Disk formlu, ortasõ
yarõmküre biçimli olan örnek deforme olmuştur. Üzerinde hiçbir süsleme olmayan
eser, zengin süslemeli Helenistik ve Roma lejyon örneklerinden farklõdõr. En yakõn
benzerleri, Dura Europos’tan ele geçmiştir. Bu göbek formu, daha çok yuvarlak ve
oval formlu kalkanlarda kullanõlmõştõr. Lejyonerlerin kullandõğõ iç bükey
kalkanlardan farklõ olarak bu iki kalkan formu, süvariler ve auxiliar tarafõndan
kullanõlmaktaydõ.
7.4. DİĞER:
Ateşli Silahlar:
Arykanda’dan ele geçen bazõ ateşli silah kalõntõlarõ da bu bölüm bünyesine
alõnmõştõr. Bu kalõntõlardan iki tanesi mermi kovanõ, bir tanesi ise tüfek sacmasõdõr.
Mermi kovanlarõ, ateşli silahlarõn attõğõ mermilerin ileri doğru gitmesi için gerekli
barutu içinde taşõyan bir kõlõftõr. Silahõn bir mekanizma sayesinde kovanõn
arkasõndaki pimi hõzla ittirmesi sonucu barut ateş alõr. Barutun patlamasõ sonucu
merminin ileri doğru hareketi sağlanõr.
96
Anadolu’da ateşli silahlar, Osmanlõ İmparatorluğu zamanõnda 15.y.y.’da
kullanõlmaya başlamõştõr. Ancak İmparatorluğun son dönemlerinde, bir çok konuda
olduğu gibi bu tür silahlar konusunda da dõşarõ bağlõ kalõnmõştõr. 19.y.y.’õõn
sonlarõnda Sultan Abdülhamid tarafõndan orduyu düzene koymasõ için çağrõlan Baron
Wilhelm Leopold von der Goltz (1843-1916)’un yaptõğõ düzenlemeler sõrasõnda
Almanya’dan silah alõmõ konusunda anlaşmalar yapõlmõştõr. Osmanlõ ordusu I. Dünya
Savaşõ sõrasõnda da Alman silahlarõnõ kullanmaya devam etmiştir45.
Arykanda’dan ele geçen örnekler, kentteki mimari kalõntõlarõn geç dönemdeki
yeniden kullanõmõyla ilişkili katmanlardan bulunmuştur. Buluntularõn dağõnõk olmasõ,
bölgedeki bir askeri çatõşmaya işaret etmemektedir. Örneklerden birinde kovanõn üst
kõsmõnõn bükülerek ortasõndan delinmiş ve bu delikten bir tel geçirilerek asõlacak
hale getirilmiş olmasõ bir hatõra eşyasõ gibi saklandõğõnõ akla getirmektedir.
Altlarõnda üretim yerleri ve yapõm tarihlerini belirten damgalar bulunmaktadõr.
Damgalar sayesinde bu kovanlarõn 1910-1917 tarihleri arasõnda üretilmiş Alman
mermilerine ait olduğunu anlamamõz mümkün olmaktadõr. Bunlardan ilkinin (D36)
arkasõnda sõrasõyla 17/ S67/ S/ 5 yazõsõ bulunmaktadõr. 17, üretim yõlõ olan 1917; S
67 ise üretim serisini ifade etmektedir. Kaynaklardan S67 serisinin, 1915-1917 yõllarõ
arasõnda Almanya’da çeşitli kentlerde üretildiğini öğrenmekteyiz. İkinci merminin
(D37) üzerinde ise sõrasõyla E/ H/ G/ 1910 yazõsõ bulunmaktadõr. Burada H serisi
olarak adlandõrõlan seri, uzun bir süre devam etmiştir. Almanya, Avusturya, Fransa
ve Danimarka bu seriyi üreten başlõca bölgelerdir. Bu durumda üretim yõlõ bize
yardõmcõ olmaktadõr. 1910 yõlõnda bu tür mermilerin üretildiği tek fabrika
Avusturya’da “Hirtenberger Patronen Zundhütchen & Metallwarenfabrik”’dir.
Dolayõsõyla bu kovanlarõn, Alman ve Avusturya yapõmõ silahlar ile birlikte geldiğini
kabul etmemiz mümkündür46. Ancak hangi yolla buraya geldiğini kesin olarak
söylememiz mümkün değildir. I. Dünya Savaşõndan dönen yöre halkõ beraberinde
getirmiş olabilir.
1
Askeri faaliyetler ile ilgili en eski yazõlõ belgeler Lukka’larõn Hititlere karşõ ve daha sonra Hititlerin
yanõnda yaptõklarõ savaşlar ile ilgilidir. Ayrõca Mõsõr’da Merneptah Dönemi (İ.Ö. 1204/3) kayõtlarõnda
adõ geçen “deniz kavimleri arasõnda yine Lukka’lardan bahsedilir: Bryce (1986) s.8 – 9 (Hititlere
97
karşõ: no.4, 5, 6; Hititlerin Müttefiki: no. 7, 8, 10; Mõsõr Kaynaklarõnda Firavun Akhenaton döneminde
Mõsõr kõyõlarõndaki korsanlõk faaliyetleri no.3, Merneptah döneminde “Deniz Kavimleri” no. 12).
Homeros Troia’lõlara yardõma gidenler arasõnda Lykia’lõlarõn kahramanlõklarõndan övgüyle
bahsetmektedir (Homeros İlias. II, 876 – 877; X, 430; XVI, 659 – 662). Bölgeyi işgale gelen Pers ve
Roma ordularõna karşõ Lykia’lõlarõn gösterdikleri savunma, Antik çağda birçok yazar tarafõndan
övgüye değer bulunmuştur. (Herodotos Historia I,176; Appianos, Bellum Civitatum. ,IV, 78; Cassius
Dio Historia Romanae XLVII, 34, 3)
2
Kentin bu dönemde varolmadõğõnõ bu nedenle kaynaklarda geçmediğini söylememiz mümkün
değildir. Bu konuda bkz. Bölüm II.
3
Bayburtluoğlu (2003) s.32: Athenaeus, Deiphnosophistae 12.572F’dan alõntõ “Arykanda’lõlar......
borçlarõnõn affedileceği düşüncesiyle umutlarõnõ Mithridates’e bağlamõşlardõ" İ.Ö.2.y.y.’da yaşayan
Agatharkhides’ten alõntõ yapan Athenaios, burada Seleukos kralõ III Antiokhos’un Lykia üzerine
sefere çõkan oğlu Mithridates’ten bahsetmektedir. Ptolemaios’larõn yönetiminde bulunan Arykanda,
bölgeyi işgale gelen Mithridates’e, ekonomik sebepler ile destek vermiş olabilir.
4
Şahin (1994) no:1,
5
Diodorus Siculus Bibliotheca Historia. XX 1113,3
6
Kaynaklara göre Lykia birliğinin ortak bir donanmasõ ve ordusu bulunmaktaydõ. Sözgelimi
İ.Ö.1.y.y.’da Aekhmon adõnda Lykia’lõ bir amiralin deniz ve karadaki zaferlerinden bahsederken
“ναυαρχησασ κατα πολεµον εκ παντων Λυκιον” (Bütün Lykialõ’larõn komutanõ) ifadesi
kullanõlmaktadõr. T.A.M. II, 264, 265; ayrõca Lykia Birliği ile ilgili bazõ kitabelerde
“ιππαρχησ[α]α και στρ[α]τηγ[ουσ]” (süvari ve ordu kumandanlarõnõn) ve
“ιππαρχησ του εΘϖ[ου]σ” (Lykialõlarõn Kumandanõ) ifadelerine rastlanmaktadõr. T.A.M. II 261a ve
575, T.A.M. II 508
7
İlk olarak Pompeius-Caesar çatõşmasõnda Lykia’lõlar Caesar’a asker yardõmõnda bulunmuştur. Daha
sonra Brutus’te benzer bir taleple bölgeye gelmiş fakat kentlerle savaş yapmak zorunda kalmõştõr:
Adak (2002) s.132
8
Syme’ye göre Lykia’lõlar imparatorluk ordusunda özellikle askeri süvari (militia equestris) olarak
hizmet vermişlerdir: Syme (1995) s.280. Kaynaklarda, askeri sistemde görev almõş bazõ Lykia’lõ
isimlere rastlayabiliyoruz. Sözgelimi, Xanthos’lu M.Arruntius Claudianus başlangõçta askeri süvari
olarak orduda çalõşmõş, ardõndan Domitianus tarafõndan üst seviye bir pozisyona terfi ettirilmiştir.
İmp. Hadrianus zamanõnda ise Makedona Proconsülü, Lejyon komutanlõğõ ve senatörlük yapmõştõr.
Sidyma’lõ Ti. Claudianus Livianus ise Traianus zamanõnda koruma Praefect’liği yapmõştõr. Askeri
hizmetinden sonra idareci olarak çalõşan bir diğer Lykia’lõ ise Julius Demosthenes olmuştur: Syme
(1995) s.280. Bu Lykia’lõ askerlerin Roma’lõ isimler almõş olmasõnõ dönemin kültürel politikasõ ile
anlamak mümkündür.
9
Şahin (1994) s.120 no.138
10
Roma’lõ bir askerin emeklilik sistemi:. Nikolay (2002) s.58
98
11
Roma imparatorluğu döneminde emekli askerlerden oluşan gruplar beli bölgelere gönderilerek
buralarda koloniler kurmalarõ istenir. Bu sistemin Anadolu’da özellikle önemli yollar üzerinde
bulunan Galatya ve Pisidia’da örneği çoktur: Levick (1967)
12
Webster (1998) s.144: Bu durum İ.S.68–69 yõllarõnda Ren sõnõrõnda tehlike yaratan ayaklanmadan
sonra değişmiş ve bu askerler bölgelerinden mümkün olan en uzak yerde görevlendirilmeye
başlamõşlardõr.
13
T.A.M II, 3.953, 987 ve 1185: Bu istasyon, büyük olasõlõkla kara ve deniz yollarõnõn güvenliğinden
sorumluydu.
14
Sikke verilerinin belli dönemlerde yoğunluk kazanmasõ bu konuda fikir verebilmektedir. Örneğin
Tek’e göre kentteki ve bölgedeki sikke miktarõndaki artõşlar, doğu seferleri sõrasõnda bölgeden geçen
imparatorluk ordularõyla ilişkilidir. Örneğin kentten ele geçen Roma Cumhuriyet Denarius’larõ, büyük
olasõlõkla korsan savaşlarõ sõrasõnda Servilius Isauricus’un bölgeye uğradõğõ zaman beraberinde gelen
ordunun günlük harcamalarõyla bağlantõlõdõr. Tek (2002) s.132, Augustus dönemine tarihlenen üç
sikke örneği ise Lykia’nõn henüz Roma eyaleti olmadõğõ bir döneme ait olmalarõ nedeniyle Tek
tarafõndan Gaius Caesar’õn doğu seferi ile açõklanmaktadõr: Tek (2002) s.142. Sikke verileri arasõnda
daha çok örnek bulmak mümkündür. Örneğin İmp. Traianus’un doğu seferi sõrasõnda İ.S.113 yõlõnda
Lykia’dan geçtiği sõrada, doğuya aktarõlan asker ve mühimmatõn büyük kõsmõnõn deniz yoluyla
gitmesi ve bu sõrada Lykia limanlarõnda konaklamasõ, Arykanda’da ve Fethiye Müzesindeki bu
döneme ait sikke sayõsõnõn çokluğu ile ilişkili olabilir. Tek (2002) s.152
15
16
Başkent Meslek Yüksekokulu Restorasyon bölümü öğretim görevlisi Sayõn Ayşe Ebru Gültekin,
kõlõcõn üzerinde deri parçalarõ olduğu bilgisini vermiştir.
Ayrõca kõlõçlarõn dõş yüzeyinin ince bir çelik tabakasõ şeklinde yapõldõğõnõ ve bunun çok kaliteli bir
işçilikte olduğunu belirtmiştir. Kendisine bu bilgi için teşekkürlerimi sunarõm. (Çeliğin antik çağda
silahlarda kullanõmõ konusunda bkz. Manning (1976).; Williams (1977): s.77-87
17
Roma İmparatorluğu Ordusunda, kõlõç temel silahlardan biridir. İmparatorluk döneminde yaygõn
olarak kullanõlan kõlõç tipi kõsa (5-40 cm.) iki kenarõ keskin bir tiptir. Kökeni, Roma Cumhuriyet
döneminde kullanõlan ve İspanya’nõn fethinden sonra kullanõldõğõ için “Gladius Hispaniensis” olarak
adlandõrõlan kõlõca dayanõr. İmparatorluk dönemi kõsa kõlõcõnõn ilk bulunduğu yer Pompeii olduğu için
“Pompeii” tipi olarak adlandõrõlõr. Roma kõlõçlarõnõn form gelişimi hakkõnda bkz. Bishop, Coulston;
(1993)
18
Manning (1985) s.149; Tacitus Ann.XII, 35
19
Eserlerin kendisi bugün Gaziantep Arkeoloji Müzesinde 1.63.96 ve 2.63.96 env. no’larõyla vitrinde
sergilenmektedir. R.Ergeç & M. Önal (1998).
20
Lejyonerlerin, askerlik hizmetine başladõğõnda kendisine verilen silahlar, belli bir süre içinde
maaşõndan kesilmektedir.: Nikolay (2002) s.60
21
Bunun en temel nedenlerinden biri silahlarõn işlevinden daha çok simgesel anlamõ olmalõdõr.
Askerliği sõrasõnda kullandõğõ silahlar, özellikle Roma’ya uzak eyaletlerde yaşayan ve çoğu zaman
99
merkezi hiç görmemiş ve sadece anlatõlanlardan duymuş olanlar için, impAratorluğun bir simgesi
gibidir.
22
Askerliğin toplumsal bir statü göstergesi olmasõ, günümüz içinde geçerlidir. Özellikle küçük
yerleşimlerde, erkeklerin toplumda bir yer edinmeleri için gerekli ilk şart askerliğini yapmasõdõr.
Askerliğini yapmõş olmasõ, erkeğin bir işe girmek evlenmek gibi bazõ temel eylemleri gerçekleştirmesi
için olmazsa olmaz kural olarak görülmektedir.
23
Nikolay (2002) s.62
24
Bkz. Mainz’den bir auxiliar kabartmasõ, kalkanõn arkasõnda iki kargõ gösterilir.
http://www.livius.org/a/germany/mainz/mainz_pedestals.html (02.11.2006)
25
Smith (2002) s.132
26
İ.S.1.y.y. örnekleri için bkz. Manning (1985) s. 163 vdd: Tip 4a; İ.S.3.y.y. örnekleri için bkz.
Southern & Dixon (1996); s. 113 çiz.42
27
Coulston’a göre yassõ kesitli ok uçlarõ, hayvan derisi gibi yumuşak dokularõ delmek ve hayvanda
şok yaratmak için elverişli olup bir avcõlõk aracõ olmalõdõr. Ancak üç dilimli ve dörtgen bir kesite sahip
ok uçlarõ ise daha sert bir darbe etkisi yaratmaktadõr ve zõrh gibi sert yüzeyleri delmek için uygundur.
Dolayõsõyla birinci grup avcõlar tarafõndan, ikincisi ise askerler tarafõndan kullanõlmõş olabilir.:
Coulston (1985) s.268. Ancak Junkelmann, bunun bir tercih olabileceğini ve Sicilya’daki Piazza
Armerina’daki avcõlar mozağinde olduğu gibi bunun tam tersi örneklerin de bulunduğunu
göstermiştir. Junkelmann (2002) s.19
28
Buluntular arasõnda deforme olmuş durumda başka örnekler olmakla birlikte bilgi vermedikleri için
kataloğa alõnmamõşlardõr.
29
Waldbaum (1983)
30
Anadolu’dan yayõnlanmõş bir örneği yoktur. Ayrõca Robinson (1941), Lev. CXXV
31
Coulston (1985) s.264, Bu ok uçlarõ, Neron ve Hadrian zamanõnda olagelen Yahudi ayaklanmasõ ile
ilişkilidir.
32
James (2004) s.191–199
33
Coulston (1985) s.264
34
Robinson (1941) Tip D: Bu örnekler Kral Philip’in Olynthos’u kuşatmasõ sõrasõnda (İ.Ö.348)
kullanõlmõştõr.
35
Vessberg & Westholm (1956) no.17–19 (İ.Ö.6–4.y.y.); Furtwangler (1935); no.1095; Robinson
1941 (Helenistik.)
36
Robinson (1941) s. 387
37
Robinson (1941) s.387
38
Yunanistan: Furtwangler (1890) no.1093 vdd.; Robinson (1941) s.388
39
Waldbaum 1983 s.37
40
Metcalf (1962) s.14
41
Tek (2002) s.235
42
Vitruvius De Architectura X,10,1
100
43
Balista ve ok uçlarõ ile ilgili detaylõ bir çalõşma Baatz tarafõndan yapõlmõştõr: Baatz (1999) s.5–19.
44
Baatz (1966) s.194–207
45
Beşirli, (2004/1) s.121–139
46
http://www.municion.org (1.Temmuz 2006)
101
BÖLÜM 8:
KESİCİ ALETLER:
Günlük hayatta et kesmekten traş olmaya kadar çok değişik alanlarda

kullanõlan bõçaklar, temel olarak bir kesici, saplama ve tutamaktan oluşur. Genellikle
demir ve bronzdan yapõlan kesici kõsmõn tutamağa sõkõca bağlanmasõ için arka kõsmõ
uzatõlarak bir saplama formu verilir. Bõçağa güç uygulanmasõ için tutamağõn rahat
kavranacak ve kaymayacak bir malzemeden yapõlmasõ önem taşõr. Bu nedenle
törensel amaçlõ olanlarõn dõşõnda bõçak tutamaklarõnõn genellikle ahşap ve kemikten
yapõldõğõ görülür.
Gerek günümüz; gerekse antik örneklerde bõçaklarõn değişik formlarõ görülür.
Bõçaklarõn tutuş formlarõ ve kullanõlõş şekilleri ile bağlantõlõ olan bu formlar, aletin
doğramak, kazõmak, kesmek gibi işlevlerine yardõmcõ unsurlardõr.
Antik çağ bõçaklarõ üzerinde yapõlan tek kapsamlõ çalõşma Manning
tarafõndan British Museum buluntularõ üzerine yapõlan incelemedir. Manning Roma
dönemi bõçaklarõnõ toplam 16 form altõnda incelemiştir. Dönemsel bir gelişim
sergilemeyen bu örnekler bölgesel gruplar kapsamõnda ele alõnmõştõr. Süsleme ve
form özellikleri kapsamõnda bazõ örneklerin Britannia’daki yerel atölye bağlantõlarõ,
üzerinde durduğu diğer bir konudur1.
Bõçaklarõn bazõ özel atölyelerde üretildiği konusunda elimizdeki önemli bir
kaynak Roma, Vatikan Müzesi’ndeki bir mezar taşõdõr (Lev.30 a,b). Orak ve bõçak
üretimi yapan bir ustaya ait olan mezar taşõnõn bir tarafõnda atölyedeki üretim safhasõ,
diğer tarafta ise üretilmiş mallarõn sergisi görülmektedir. Ayrõntõlõ olarak işlenmiş
olan bõçaklar arasõnda, kazõlardan ele geçen bazõ formlarõ saptamak mümkündür.
Anadolu’da bõçak ve oraklarõ ile ünlü bir atölyenin Sardis’te olduğunu antik
kaynaklardan öğreniyoruz2.
Bõçaklarõn keskin kõsõmlarõnda temel olarak beş form görülür3.
Tip 1: Normal bõçak formudur. Tek tarafõ keskindir. Keskin tarafõ yukarõ
doğru meyilli, arka kenarõ ise düzdür. Bõçak profilinin arkaya doğru kalõnlaşmasõ ve
sivri uç ile aynõ eksende olmasõ tutmayõ ve güç uygulamayõ kolaylaştõrõr. Bu form,
kazõmak ve dilimlemek için elverişlidir.
Tip 2: Normal bõçak formundan farkõ ucunun kesik olmasõdõr. Kesik uç, daha
dar ve keskindir. Sõyõrmak ve dar yerlere saplamak için ideal bir formdur.
Tip 3: Keskin kenarõ düz. Arka kenarõ aşağõ meyilli bir formdur. Arka kenarõn
parmakla desteklenebilmesi nedeniyle kontrolü daha kolay ve rahat bir formdur.
Özellikle kazõmak için uygundur.
Tip 4: Normal bõçak gibi tek tarafõ keskindir. Keskin kenar ile birlikte arka
kenarda yukarõ doğru meyil yapar. Sivri uç yukarõdadõr. Daha uzun kesme yüzeyi
oluşturan bu form dilimlemek için Tip1’den daha iyidir.
Tip 5: Çift tarafõ keskin bir bõçak formudur. İki tarafta ortaya doğru meyil
yapar. Sivri uç ortadadõr. İki yönlü de kesebildiği için et kesmede kullanõlabilir.
Bõçak formlarõyla ilgili yazõlõ kaynaklarda çok bilgi yoktur. Livius,
sunaklarda kurban kesilirken “culter” adõ verilen, keskin kõsmõ düz; sõrtõ aşağõya
eğimli bõçaklarõn kullanõldõğõndan bahseder4. Bazõ araştõrmalarda bu bõçaklarõn
avcõlõkta da kullanõldõğõnõ ileri sürülmekle birlikte antik kaynaklarõn hepsinde
“culter” kelimesi sadece sunak veya tanrõlar ile ilgili cümlelerde geçmektedir. Birkaç
antik kaynağõn mutfak bõçağõ ve hatta traş bõçağõ için “culter coquinaris” “culter
tonsorius”u kullanmasõ, bu kelimenin daha genel amaçlõ kullanõldõğõnõ
göstermektedir. “cultri” adõ verilen küçük bir bõçak ise meyveyi ağacõn dalõndan
kesmek için kullanõlmõştõr5.
Arykanda buluntularõ arasõndaki örneklerin büyük çoğunluğu hasar görmüş,
kõrõk ve eksiktir. Demir ve bronzdan birer örnek, tüm halde ele geçmiştir. Kemik
olan bir parça ise bõçağõn sap kõsmõnõn bir tarafõnda pimler ile gövdeye tutturulmuş
halde bulunmuştur. Formlarõ anlaşõlabilen 50 adet örnek kataloğa alõnmõştõr. Bu
örnekler formlarõna göre dört grup altõnda toplanabilir.
103
8.1.: TİP 1
Keskin kenarõ yukarõ meyilli arka kenarõ düz olup arkada bir saplama ile
tutamağa bağlanmaktadõr. Bazõ örneklerde bağlantõyõ sağlamlaştõrmak için kullanõlan
halka vardõr. Örnekler arasõnda farklõ boyutlarda kasap bõçaklarõ ve törensel bõçaklar
gibi değişik işlevde olanlar vardõr.
İlk örnek, (E1) ağõr ve geniş yüzeyli olup evde ve kasaplarda et kesmek için
kullanõlan bir satõrdõr. Aynõ zamanda kurban ritüellerini gösteren kabartmalarda da
sõklõkla rastlanõr. Yukarõya doğru daralan geniş bõçağõ ve soketli sap kõsmõyla Roma
dönemi için tipik bir örnektir6. İngiltere’den Balkanlara kadar yaygõn olarak
görülmekle birlikte, Anadolu’dan yayõnlanmõş bir örneği bilinmemektedir7. Grubun
içinde başka soketli örnek yoktur. Geri kalan bõçaklarda saplamalõ ve yekpare saplar
vardõr. Bu iki grupta sap ahşap olup gövdeye bağlanma yöntemi farklõlõk gösterir.
Saplamalõ tipte, bõçağõn arkasõndan çõkan ince ve uzun bir parça, blok halindeki
ahşap sapõn içine girmektedir. Yekpare tipte ise gövdenin iki tarafõna ahşap sap,
kaplama gibi monte edilmektedir.
İkinci örnek, (E2), çelikten yapõlmõş olup bronz bir sapõ vardõr. Alt uç aşağõ
doğru genişleyip sonra bir yay çizerek yukarõ çõkmaktadõr. Üst kenar ise düz olarak
yayõn diğer ucuyla birleşmektedir. Bõçağõn sadece yay kõsmõ keskindir. Alt kenarõn
bitim noktasõnda ise ters yönde bir çõkõntõ yer almaktadõr. Bronz sap ise döküm
tekniğinde yapõlmõş olup üzerinde tornada yapõlmõş yivler vardõr. Yayõnlarda
paraleline rastlanmayan bu bõçağõn işçiliğindeki kalite ve normal de çok kullanõşlõ
olmayan özel bõçak formu, buluntunun törensel bir nitelik taşõdõğõnõ
düşündürmektedir.
(E3, E4, E5) bõçaklar, arkada kõsa bir soketle sapa bağlanmaktadõr. Boyutlarõ
10-13cm. arasõnda olmasõ, küçük boyutlu ve çok amaçlõ kullanõldõklarõnõ
düşündürmektedir. Örneklerden bir tanesi British Museum’daki Tip 11a ile form
açõsõndan benzerlik göstermektedir8. Diğer örnekler ise pratik amaçlarla sipariş
üzerine üretilmiş, sõradan formlardõr.
(E6-E18) no’lu örnekler, sapõn bağlandõğõ kõsmõn uzun ve yekpare olduğu
örneklerdir. Genellikle ahşap sap parçalarõ, bõçağõn sapõnõn iki tarafõnõ kaplayacak
şekilde çiviler ile bağlanmaktadõr. Bu formun daha çok bõçağõn sağlamlõğõnõ
arttõrmak ve zor işlerde kullanõlma olanağõnõ genişletmek için yapõldõğõnõ
104
düşünebiliriz. Antik çağ örnekleri içinde birebir benzeri bulunmamakta olup,
günümüz mutfak araçlarõ arasõnda et kesmek için kullanõlan bõçaklar ile çok yakõndõr.
Önceki grup gibi, sipariş üzerine üretilmiş formlar olduğunu düşünebiliriz.
8.2. TİP 2
Bu örneklerin (E19-23) uçlarõ kesiktir. 13-30 cm. arasõnda değişen boyuttaki
bõçaklarõn yayõnlarda benzeri bulunamamõştõr. Doğu Villasõ ve Naltepesi’nde
bulunan örnekler hançer olarak kullanõlmõş olmalõdõr.
8.3. TİP 3
Keskin kenarõ düz, arka kenarõ aşağõ meyilli bu form Tip 3’e girmektedir. Uç
kõsmõ kõrõk olan bazõ örnekler, kenar hatlarõ nedeniyle bu grup içinde yer almõştõr.
(E24) no’lu bõçak bu bağlamda ele alõnabilecek ilk örnektir. Ucu kõrõk olmakla
birlikte sõrt kõsmõnõn düz biçimde inmesi ve keskin kenarõn düz bir hat olarak devam
etmesi, örneğin kaynaklarda geçen “culter” formuna sahip olduğunu göstermektedir.
Bu formun orjinalini Tiburti Menolani’nin mezar kabartmasõnda görmek
mümkündür9.
(E25-27) no’lu örneklerin keskin kenarõ düz bir hat izlerken, sõrt kõsmõ geniş
bir açõyla aşağõ doğru inmiştir. 10-12cm. arasõnda boyutlara sahip olan bu örnekler,
British Museum’da Tip 13 ile uyum gösterir. Çok amaçlõ günlük kullanõm
bõçaklarõdõr. 28-29 aynõ formun daha uzun örnekleridir.
(E30-35) no’lu örnekler keskin kenarõn uzayarak aşağõ doğru geniş bir kavis
çizdiği formu ile öncekilerden ayrõlõr. Bu form “culter” den türetildiği söylenen dal
kesme bõçağõ olabilir. Manning’de bu formun, soymak ve kesmek gibi işler için
elverişli olduğunu söyler. E34 ve E35’in özellikle traş bõçağõ olarak kullanõldõğõnõ
ileri sürmektedir10.
8.4. TİP4
Roma dönemi ve öncesine tarihlenen bõçaklar ile ilgili yayõnlarda bu tür bir
form ile karşõlaşõlmamaktadõr. Bu bakõmdan, diğer formlar ile bu formun farkõnõn
işlev değil dönem olduğunu söyleyebiliriz. Üç örnekten sağlam olan ilki
Naltepesi’nde (E36), Roma dönemi sonrasõ buluntularõ ile birlikte ele geçmiş olup
105
diğerleri (E37, E38) de geç dönem Yörük yerleşiminin olduğu kesimlerde üst seviye
buluntularõ arasõnda bulunmuştur.
1
Manning (1985) s.108 vdd.
2
Bkz. Bölüm III: dipnot 32
3
Bõçak formlarõyla ilgili en kapsamlõ çalõşma Manning tarafõndan British Museum’daki örnekler
üzerinde yapõlmõştõr. Manning yaptõğõ bu sõnõflandõrmada yaklaşõk olarak 15 grup saptamõştõr. Ancak
kendisinin de belirttiği gibi bu sõnõflandõrma kronolojik ve işlev bakõmõndan dikkate alõnmamalõdõr.
Bu nedenle Arykanda kesici aletleri üzerine yapõlan değerlendirmede bu gruplandõrma
kullanõlmamõştõr. Mevcut gruplandõrma örnekleri işlevleri bakõmõndan sõnõflandõrmayõ amaçlamakta
olup günümüzde bõçak üretimi yapan bazõ yerel demirci ustalarõnõn görüşlerinden yararlanõlarak
oluşturulmuştur.
4
Titus Livius Historia Romanae III,48
5
Cicero de Officiis. ii.7; Plinius Sec. Naturalis Historia. vii.59; Petron. Satyricon. 108, Plinius Sec.
Naturalis Historia xviii.18.48
6
Manning (1985) s.121-122 Tip 2A, Q97 (Roma dönemi boyunca kullanõlmõştõr)
7
Manning (1985) s.114 no:Q34-39; Ulpia Traiana (1994) s.27
8
Manning (1985) s.110 çiz.28
9
Lacus Curtius, The Roman Knife
10
Manning (1985) s.111 vdd. kt.no:Q11-15 Type 6
106
BÖLÜM 9:
TARIM ALETLERİ:
Günümüzde olduğu gibi antik çağda da tarõm, en önemli ekonomik

faaliyetlerden biridir. Küçük şehirlerin yanõ sõra topraklarõ verimli olan bir çok büyük
şehirde de nüfusun büyük kõsmõ tarõm ile ilgilenmiştir. Yunan ve Roma
dönemlerinden elimize geçen yazõlõ kaynaklar, tarõmda kullanõlan yöntemlerin
çeşitliliği ve ayrõntõlarõ hakkõnda oldukça detaylõ bilgiler vermektedir1. Kazõlar
sõrasõnda bulunan tarõm aletlerinin form ve işlev bakõmõndan çeşitliliği, yazõlõ
kaynaklarõn bu konuya verdiği önemi desteklemektedir. Bütün bu aletlerin
çalõştõrõlmasõnda gerekli enerji, insan ve hayvan gücü sayesinde elde ediliyordu. Bu
durum, motor gücünden faydalanõlmaya başlandõğõ Sanayi Devrimine kadar devam
etmiştir. Günümüzde bazõ geri kalmõş bölgelerde halen eski aletlerin benzerleri
kullanõlmaktadõr.
Yunan ve Roma tarõm aletlerinin günümüze kadar sağlam gelen çok sayõda
örneği bulunmaktadõr. Ayrõca çeşitli kabartmalar ve duvar resimlerinde de karşõmõza
çõkan tarõm aletlerinin formlarõ tam olarak saptanabilmektedir. Ancak bu aletlerin
birçoğunun isim ve işlevleri hakkõnda tartõşmalar henüz devam etmektedir. Bunun
başlõca nedeni, kaynaklarda adõ geçen alet isimlerinin, hangi formu ifade ettiğini
saptamak konusunda yaşanan güçlüktür2. Bu güçlük yeni veriler elde edilinceye
kadar çözeülemeyecektir.
Kazõlardan ele geçen örneklerin õşõğõnda, Yunan ve Roma tarõm aletlerinin
çok büyük farklõlõklar göstermediği söylenebilir. Yunan çiftçilerinin kullandõğõ alet
gruplarõ, Roma döneminde de aynõ coğrafya içinde kullanõlmaya devam etmiştir.
Ancak imparatorluğun genişlemesiyle birlikte değişik coğrafi özelliklere sahip
bölgelerde, farklõ ihtiyaçlar için, daha gelişmiş ve yeni özellikler ile donanmõş
aletlerin ortaya çõktõğõ gözlemlenir. Bu nedenle Roma tarõm aletleri repertuarõ, çeşitli
ana başlõklar altõnda çok değişik alet formlarõnõ içerir.
Anadolu’da yapõlan kazõlarõn hemen tamamõnda, buluntular arasõnda demir ve
bronzdan yapõlma çapa, saban demiri gibi aletler ele geçmiştir3. Ancak saban demiri
dõşõndaki örnekler tarõm dõşõ amaçlar ile de kullanõldõğõ için bu yayõnlarda “aletler”
başlõğõ altõnda incelenmiştir. Arykanda buluntularõ arasõnda Naltepesi’nden ele geçen
bir grup tarõm aleti; kentteki tarõm faaliyetini kesin olarak ortaya koymuştur. Bu
aletler ile aynõ form ve ölçülere sahip diğer buluntularõ toplu olarak “tarõm aletleri”
başlõğõ altõnda ele alõnmõştõr.
9.1. ÇİFT AĞIZLI BALTALAR (DOLABRA):

Dolabra, iki işlevli bir alettir. Bir tarafõ dar ve keskin bir balta, diğer tarafõ ise
bazen eğimli bir kazma şeklinde yapõlmõştõr. Bu alet formunun ismini İtalya’daki bir
mezar anõtõndan öğrenmekteyiz4. Yazõlõ kaynaklar, Dolabra’nõn değişik alanlarda
kullanõldõğõnõ göstermektedir. Uzun saplõ olanlar, madencilik gibi toprakla ilgili
başka işlerde de kullanõlõyordu. Ancak tarõm alanõnda işlevi toprağõn sürülmesine
hazõrlõk aşamasõnda, kök ve başka bitkilerin temizlenmesidir. Eski üzüm bağlarõnõn
kaldõrõlmasõnda da bu aletten faydalanõldõğõnõ antik metinlerden öğrenebiliyoruz5.
Yayõnlanan kazõ buluntularõ arasõnda Dolabra’nõn, üç formu vardõr: (I) kazma
tarafõ düz, (II) aşağõya dönük kazma (III) yukarõya dönük kazmalõ. Bunlardan ikincisi
madenciler, taşçõlar tarafõndan kullanõlõrken üçüncüsü ise özellikle askeri seferlerde
kullanõlan pratik bir alet olarak dikkati çeker. En güzel örneklerinden bir tanesi
Trajan Sütununda görülür6.
Arykanda’dan toplam 6 Dolabra bulunmuştur. Demirden yapõlmõş olan
aletlerin hepsi de birinci tipe girmektedir. Form ve ölçüler bakõmõndan birbirinin
aynõsõ olan 5 örnek (F1-5), Naltepesi’ndeki demirci atölyesinde toplu olarak
bulunmuştur. Naltepesi’nin yangõn ile yok olmasõndan hemen önce demirci
atölyesinde üretilip satõlmak üzere bir yere toplanmõş olabilir. Bu nedenle beş örnek
demirci atölyesinin çalõştõğõ döneme tarihlendirilebilir. Tek bir örnek (F6) ise form
açõsõndan benzer olmakla birlikte çok daha küçük boyutludur. Tarõm alanõnda
kullanõlmõş olabilir, ancak kesin işlev ve tarihlendirme konusunda elimizde başka bir
bilgi bulunmamaktadõr.
108
9.2. SABANLAR:
Sabanlar, motorsuz tarõmda kullanõlan en temel araçlardan biridir. Yunancada
Αρατρον, Latincede Aratrum olarak adlandõrõlmõştõr7. Bu alet, insan veya hayvan
gücüyle çekilerek toprağõ, alt üst etmek için kullanõlõr.
Tohum ekmek, toprağõ havalandõrmak gibi işler için önemli olan sabanlarõn
formu günümüze kadar değişmeden kalmõştõr. Roma dönemi tarõm aletlerinin
filolojik ve arkeolojik gruplandõrmasõnõ yapan White’a göre sabanlarõn birkaç farklõ
formu vardõr. Bu formlar (I) simetrik ve (II) asimetrik sabanlar olmak üzere belli
başlõ iki grupta incelenir. İki grup arasõndaki temel fark; 1. grupta saban demirinin iki
tarafõ da simetrik yapõlõrken, diğer grupta bunun sağdan sola doğru hafif bir meyil
oluşturmasõdõr. Farklõlõk beraberinde değişik kullanõm alanlarõnõ getirir.
Simetrik form Roma dönemi boyunca en yaygõn grup olmuştur. Bütün
Akdeniz dünyasõ ve Anadolu’da yaygõndõr. Simetrik form aynõ zamanda
Cumhuriyet’in ilk yõllarõnda traktörün yaygõnlaşmasõna kadar Türkiye’de uzun süre
kullanõlmõştõr. Arykanda’nõn alt seviyelerinde günümüzde kurulu bulunan Arif
köyünde, bu formdaki örnekleri günümüzde de görmek mümkündür. Bu örnekler
yöre halkõ tarafõndan önceki kuşaklardan devralõnmõş olarak saklanmaktadõr.
Arykanda’nõn hemen yakõnõndaki Arif köyünde, hala buüne kadar sağlam
olarak gelmiş örnekleri vardõr. Yöre halkõ, kendi kullanmasa da bir kuşak öncesinden
saklamaktadõr.
Arykanda’dan ele geçen yedi saban demirinden, formu hakkõnda bilgi veren
altõ tanesi kataloğa alõnmõştõr. Hepsi de aynõ forma sahip olmalarõ nedeniyle bir grup
olarak incelenecektir. Grup içinde üç tanesi (F7, F8, F10) kazõ raporlarõnda,
Naltepesi’ndeki Demirci Atölyesinin çevresinden, farklõ yõllardaki kazõlarda dağõnõk
olarak bulunduğu belirtilmiştir. Diğer örneklerin buluntu yerleri ise Yamaç Evleri
sektöründeki Roma dönemi “Atriumlu Ev” (F9) ile Naltepesi’ne yakõn olan “YaE”
sektöründeki geç Roma dönemine tarihlendirilen mekandõr (F11). Örnekler yasõ
üçgen kesitli olup uzunlamasõna ikiye bükülmüştür. Bükülme oranõ 45o açõdadõr. Uca
yakõn yerde daralarak geniş bir yay ile sona erer. Yunan, Roma ve Bizans dönemi
sabanlarõ arasõnda bu formun benzeri yoktur.
109
Arykanda saban demirleri yeni bir saban formuna işaret etmektedir. Saban
demirinin sivri ucu öne gelecek şekilde yerleştirildiğinde, demirin gövdeye birleşim
yeri çekme koluna denk gelir. Simetrik ve asimetrik sabanlarda, saban demirinin ya
tutma koluna ya da bütün parçalarõ birbirine bağlayan bir kaideye tutturulduğu antik
yazarlardan ve mevcut örneklerden bilinmektedir8. Arykanda örneklerinde ise
hayvanlarõ bağlandõğõ çekme kolu (lat. Bura, Buris) ucundan saban demiri (lat.
Vomer) ‘ne bağlanõrken ortasõndan ise tutma kolu (lat. Stiva) ile birleştirilmiştir. Bu
şekliyle Arykanda sabanlarõ iki parçalõ Roma sabanlarõna benzemektedir9. Ancak
saban demirinin tutma koluna değil; çekme koluna bağlanmasõ en önemli
farklõlõğõdõr. Değişikliğin, sabanõn kullanõşlõlõğõnõ arttõrdõğõnõ varsayabiliriz.
Doğrudan çekme koluna bağlõ saban demiri, iki parçalõ sabana oranla çekme gücünü
doğrudan aldõğõ için daha güçlü hale gelmektedir.
Naltepesi’nden ele geçen sabanlarõ, Dolabra’larda olduğu gibi, demirci
işliğinde üretilip satõlmak üzere bekleyen ürünler olarak değerlendirmek olasõdõr.
Diğer üç örnekten (F9) ve (F11), form bakõmõndan Naltepesi’ndeki üretimle aynõ
döneme verilebilir. (F12) ise büyük olasõlõkla kentteki geç dönem Yörük yerleşimi
ile aynõ tarihe aittir. Bu üç örnek kentin zenginlerine ait olmasõ gereken büyük
Atriumlu evlerden ele geçmiştir. Kentten ele geçen saban örneklerinin azlõğõ,
bölgedeki dağlõk yapõ ve tarõma uygun arazinin azlõğõ ile açõklanabilir. Bugün de
olduğu gibi geniş halk kesimi, evinin bahçesinde küçük toprağõ çapa ile
havalandõrarak kendine yetecek oranda ürün ile uğraşmõş olmalõdõr. Tarõma uygun
geniş topraklar büyük olasõlõkla, kentteki Atriumlu evlerde yaşayan birkaç zengin
ailenin elindeydi. Kentte sadece bu zengin ailelerin sabana ihtiyaç duyduklarõnõ
varsayabiliriz.
9.3. ORAKLAR:
Oraklar, tarõmda ve ormancõlõkta kullanõlan temel aletlerden biridir. Bronz
çağõndan itibaren örneklerini görmeye başladõğõmõz bu aletin formu demir çağõnda da
pek değişmeden devam etmiştir10. Roma döneminde kullanõm alanlarõnõn artmasõ ile
birlikte değişik boyut ve formlarõ ortaya çõkmõştõr11. Orak, Yunanlõlar tarafõndan
∆ρεπανε, Roma’lõlar tarafõndan ise Falx/Falces olarak adlandõrõlmõştõr. White, yazõlõ
110
kaynaklarda falx’õn 12 ayrõ türüne ait bilgiler saptamõştõr. Kaynaklarda bazõlarõ
isimleri ile; bazõlarõ formlarõ ile geçmektedir12.
Arykanda’dan ele geçen orak sayõsõ 17’dir. Örneklerin 6 tanesi Naltepesi’nde
diğerleri ise Yamaç Evler, H.T.D. gibi kentin değişik kesimlerindeki halk
yerleşimlerinden bulunmuştur. White’õn sõnõflandõrmasõna göre Falx Arboraria adõnõ
alan bu örnekler, boyutlarõna göre üç grupta incelenebilir: Büyük boy (F13) Orta boy
(F14, F15, F16, F18, F19 F22) Küçük boy (F21, F22).
Büyük boy olan örnek işlev olarak Falx Vericulata gibi büyük miktarda ot
kesmek için kullanõlmõş olmalõdõr. İkinci grup ise daha çok ağaçlarõn budanmasõ,
üzüm bağlarõnõn kesilmesi gibi işler için gereklidir. Küçük boyutlu örnekler, günlük
hayatta pratik işler için oldukça uygun bir alettir.
Naltepesi ve Yamaç Evler’de saban demiri ve çift yüzlü baltalar ile birlikte
bulunan oraklar, tarõm faaliyetlerinin yanõ sõra ormancõlõğõn da kentte belirli kesimler
tarafõndan yapõldõğõnõ göstermesi açõsõndan dikkat çekicidir.
9.4. ÇAPALAR:
Meyve bahçesi ve tarla ekip biçme işlerinde kullanõlan çapalar, her dönemde
kullanõlan bir alettir13. Palladius, çapanõn (lat. Sarculum) iki türünden bahseder. Tek
bõçaklõ (Simplex) ve çift çatallõ (lat. Bicorne,) olanlar14. Antik kaynaklardan tek
bõçaklõnõn daha yaygõn olarak kullanõldõğõnõ, çift çatallõ olanlarõn ise daha çok
topraktaki zararlõ otlarõ ayõklamak için kullanõşlõ olduğunu öğreniyoruz15.
Arykanda çapasõ (F28) geniş ve yassõ bõçağõyla Simplex bir örnektir. Arka
ucunda sapõn girmesi için bir çõkõntõ üzerinde delik yer alõr. Örnek; şehirdeki küçük
ölçekli toprak açma, havalandõrma işlerinde kullanõlmõş olmalõdõr.
1
. Birkaç örnek vermek gerekirse: Tohum ve bitkilerin tanõm ve özellikleri konusunda Theophrastus
Peri Pyth. Ait. Peri Pyth. Hist. Toprağõ işleme yöntemleri konusunda Yaşlõ Plinius Nat. His. 18.5-21,
çiftlik yerinin tespiti konusunda Cato De Agricultura 1, tarõmsal faaliyetlerin takvimi konusunda CIL
6.2305: Tohun seçimi konusunda Columella De Agricultura 2.2.1-7.
2
Antik çağda kullanõlan tarõm aletleri ile ilgili kapsamlõ bir liste ve en iyilerinin alõnabileceği yerler
konusunda bakõnõz: Palladius De L’Agriculture 1.42
3
Waldbaum (1983) s.118 vdd.
111
4
İtalya’da Aquileia’da bulunan mezar anõtõnda ölünün taşõdõğõ aletin hemen altõnda DOLABRARIUS
COLLEGII FABRUM (çift taraflõ balta üreticileri birliği üyesidir) yazõlõdõr. (CIL, V, 908)
5
White (1967) s. 62-63
6
Bu sahnede Trajan’õn Dacia seferi sõrasõnda ormandan geçen ordu, düşman tarafõndan hazõrlanmõş
savunma sistemlerini bertaraf ederken bu aletleri kullanmaktadõr: White (1967) s. 64
7
Özdizbay (2004) s. 4; White (1967) s.123
8
Antik saban formlarõ için bkz. White (1967) çiz. 97-104; Isager (1995) s.42 lev.2,1
9
White (1967) s.126 çiz:99
10
Sardis buluntularõ arasõnda Tunç çağõndan Bizans’a kadar örnekler kataloğa alõnmõştõr Waldbaum
(1983) no.118-126
11
Roma’lõ süvarilerin atlarõ için büyük miktarda ot gereksinimini karşõlamak amacõyla büyük boyutlu
oraklarõn geliştirildiği ileri sürülmüştür: Isager (1995) s.52
12
White (1967) s.72
13
Kullanõm alanlarõ hakkõnda daha ayrõntõlõ bilgi için bkz. White (1967); s.45 vd.
14
gr. µακελλα ve δικελλα bkz. Özdizbay (2004) s.6
15
Theophrastus Peri Pytheon Aition 3,20,8; Isager (1995) s.49
112
BÖLÜM 10:
ZANAATKAR ALETLERİ:
Zanaatkarlõk, günlük hayatta kullanõlan eşyalarõn üretimini yapan meslek

gruplarõna genel olarak verilen bir isimdir. Madencilikten taş işçiliğine ve
mobilyacõlõğa kadar değişik alanlarda üretim yapan mesleklerin hepsi bu grupta
toplanõr. Endüstri devriminden sonra giderek önemin yitiren bu meslekler, bir
anlamda antik çağõn endüstrisini oluşturur.
Zanaatkarlõk alanlarõ, üretilen eşya türüne göre değişiklik gösterir. Ancak
bunlarõn arasõnda kullanõlan malzeme türü açõsõndan benzer olanlar vardõr. Sözgelimi
marangoz (Armararius, Lecturarius) ile araba yapõmcõsõ (Carrarius, Raedarius,
Cisiarius) ahşap malzeme kullanõrken, taş kesen (Lapidarius) ve mermer düzelten
(Marmorarius) ustalar, farklõ taş çeşitleri ile uğraşmaktadõr. Yazõlõ kaynaklarõn
yanõsõra görsel betimlemeler de bu meslek gruplarõ hakkõnda oldukça fazla bilgi
vermektedir1.
Betimlemeler, ayrõca zanaatkârlarõn kullandõklarõ aletler hakkõnda da bilgi
vermektedir. Dolayõsõyla meslek gruplarõnõn işledikleri malzemeye göre aletlerinin
ortak olduğu anlaşõlmaktadõr. Aynõ aletler ve malzemeyle farklõ üretim alanlarõnõn
olmasõ büyük olasõlõkla kullanõlan tekniklerin değişikliği ve ustalõk ile açõklanabilir.
Bu nedenle zanaatkar aletlerini işlenen malzemenin türüne göre gruplandõrmak
mümkündür2. Gruplandõrma, kentteki zanaat sektörlerinin de anlaşõlmasõnõ
sağlamaktadõr.
Arykanda’da ele geçen toplam 52 adet zanaatkar aleti kataloğa alõnmõştõr.
Bunlar temel olarak dört grupta toplanmõştõr. Maden İşçiliği, Taş İşçiliği, Ahşap
İşçiliği, Deri İşçiliği aletleri. Bu aletler, bir grup dõşõnda kentte dağõnõk olarak ele
geçmiştir. Bu grup ise Naltepesi’ndeki madenci işliğinden ele geçen aletlerdir.
Zanaatkarlõk Aletleri başlõğõ altõnda Taş, Ahşap ve Deri işçiliği ile ilgili
aletler incelenecektir. Maden işçiliği, kentteki madencilik faaliyetleri ile ilgili
kõsõmda ele alõnmõştõr. Aletlerin tanõmlanmasõnda benzer buluntularõn ve görsel
kaynaklarõn yanõsõra günümüz aletlerinden de faydalanõlmõştõr3. Bu konuda, Sanayi
devrimini Cumhuriyet’in ilanõndan sonra gerçekleştiren Türkiye, eski aletler ve
tekniklerin yakõn zamana kadar korunmuş olmasõ bakõmõndan önemli bir bölgedir.
10.1. MARANGOZ ALETLERİ:

Marangozluk, eşya üretiminde en eski yöntemlerden biridir4. Günümüze
kadar çok değişmeyen ahşap işleme yöntemleri nedeniyle bu alanda kullanõlan
aletlerin formlarõ da Bronz çağõndan beri çok değişmemiştir5. Antik çağdaki
marangozluk aletlerinin listesini ve işlevlerini antik kaynaklardan öğrenmekteyiz.
Sözgelimi Hellenistik dönemden bir yazõtta, bir marangozun aletlerinden şöyle
bahseder: “Marangoz Leotichus’un kullandõğõ aletler şunlardõr: dişli törpü, tebeşirli
ip, toprak boyasõ, çift başlõ çekiç. Cetvel boyalõdõr, burgu deler ve düzeltir, aletlerin
ustasõ ağõr çekiç; delgi kolaylõkla döndürülür ve burgu hõzlanõr. Son düzeltmeler için
keser kullanõlõr. Usta, bu zanaatõ sona erdirdiği zaman, çalõşmalarõna incelik veren
Athena için aletlerini adar.”6 Burada bahsedilenlerin içinde çekiç, keser gibi aletler
günümüzde de kullanõlmaya devam etmektedir. Arykanda’daki ahşap işlerinin
durumu hakkõna elimizde yeterli veri yoktur. Ancak bölgenin antik çağdan beri
kereste kaynağõ olarak ünlü olduğunu hatõrlatmak gerekir7. Kentten ele geçen aletler,
yukarõdaki listede yer alan temel aletler arasõnda bulunan çekiç, keski, burgu ucunun
yanõ sõra çeşitli boy ve tiplerde keskilerden oluşur. Bunlardan dört tanesi (G18, G19,
G20, G22) YE 4/3’de bir arada bulunmuştur. Sözkonusu mekan bir ahşap işliği
olabilir.
Grup 1: Burgu Uçlarõ:

Burgu, hem marangoz hem de taşçõlar tarafõndan kullanõlan bir alettir. Taş ve
ahşap üzerinde delik açmak, şekillendirmek için kullanõlõr. Kullanõmõ sõrasõnda elde
edilmek istenen etkiye göre iki farklõ tipi vardõr. (1) Yaylõ Burgu (2) Kayõşlõ Burgu;
İlk yöntemde bir kişinin yayõ burguya dolayõp ileri geri itmesiyle elde edilen dönme
gücü, ikinci yöntemde iki kişinin çektiği kayõş ile sağlanõr. Yaylõ burgu, oyuk açmak;
114
kayõşlõ burgu ise sert yüzeylerde delik oluşturmak gibi amaçlarla kullanõlmõştõr.
Burgularõn gövdesi ahşap, uçlarõ ise demirden yapõlmõştõr. Bir ucu piramidal olan
burgu uçlarõnõn arka tarafõ, ahşaba sağlam bir şekilde girebilmesi için uzun bir
saplama formunda olup ucu yassõdõr. Her iki burguda da aynõ formda ancak farklõ
boyut ve kalõnlõklarda uçlar kullanõlmõştõr. Küçük boyutlu olanlar antik çağ
kazõlarõnda işliklerin yanõsõra yerleşim yerlerinden de ele geçmektedir. Özellikle
deforme olan örneklerin tanõmlanmasõ zordur. Form bakõmõndan derici bõzlarõ ile
yakõndõr. Roma dönemi aletleri üzerinde detaylõ çalõşmalar yapan Manning, iki alet
arasõndaki en belirgin farkõn, matkap uçlarõnõn küt bitmesine karşõlõk derici bõzlarõnõn
ise sivri bir şekilde bitmesi şeklinde olduğunu açõklar8.
Arykanda’da bu türde beş sağlam örnek (G6-G10) kataloğa alõnmõştõr.
Örneklerin form bakõmõndan benzerleri, British Museum’da vardõr9.
Grup 2: Keskiler:
Bu alet türü de marangozlarõn yanõsõra taşçõ ustalarõ tarafõndan kullanõlmõştõr.
Ancak her iki alanda da kullanõlan keskiler arasõnda bazõ farklõlõklar vardõr. Temel
olarak, kullanõlan malzemenin özellikleri aletlerin şeklini de etkiler. Taşõn sert
yapõsõ, keskilerin ağõr, geniş gövdeli ve daha keskin olmasõnõ gerektirir. Ayrõca
çekiçle vurulan arka kõsmõn, sert darbeyi kaldõrabilecek ölçüde geniş ve sağlam
yüzeyli olmasõ gerekir (Krş. Ahşap keskisi G11-16; taşçõ keskisi G25-37).
Arykanda’dan bulunan keskiler arasõnda bir kaç örneğin gövdesi küçük ve ince olup
arkalarõnda ahşap sağõn girebileceği bir saplama deliği bulunur. Örneklerden
bazõlarõnõn marangoz aletleriyle birlikte bulunmasõ, örneklerin tanõmlamasõnõ
kolaylaştõrmõştõr.
Keskiler, ağõzlarõnõn formuna göre iki gruba ayrõlõr. (1) Keskin ağõzlõlar (2)
Küt ağõzlõlar.
Keskin Ağõzlõ Keskiler: Manning bu grubu “Soyma Keskisi” olarak

adlandõrõr. Ağõz kõsmõnõn keskin oluşu, ahşap üzerinde çok dar bir açõyla
kullanõlmasõna ve ince parçalar koparabilmesine olanak sağlar. Ağõzlarõ geniş ve dar
olmak üzere iki grupta ele alõnabilecek bu keskilerden Arykanda’da üç örnek ele
geçmiştir. Geniş ağõzlõ örnek (G11, G12) ahşap yüzeylerin düzlenmesi gibi işler için;
115
dar ağõzlõ örnek ise (G13) ince parçalarõn işlenmesi için kullanõlmõş olmalõdõr.
İncelenen yayõnlarda bu örnekler genel olarak İ.Ö.1-İ.S.3.y.y. arasõndaki döneme
tarihlendirilmiştir. 10.
Küt Ağõzlõ Keskiler: Form kalõn ve yassõ bir çubuktan oluşur ve ortaya doğru
daralarak devam eder. Ağõza doğru genişleyen gövde, uç kõsõmda birden incelerek
son bulur. Arykanda’dan üç örnek (G14, G15, G16) ele geçmiştir. Gövdenin kalõn ve
alt kõsmõn ince olmasõ Manning tarafõndan “Zõvana Keskisi” olarak adlandõrõlmasõna
neden olmuştur. Arkadan bir tokmakla birlikte kullanõlan bu aletler önceki grupta
olduğu gibi İ.Ö.1.-İ.S.3.y.y. arasõndaki döneme verilebilir.
Grup 3: Gujlar:
Guj, keskiler gibi ahşabõn şekillendirilmesinde kullanõlan bir alettir. Uzun bir
çubuk şeklindeki formu, içbükey bir kõsõm ile sona erer. Diğer tarafõ ise çekiç
darbelerine uygun şekilde geniş ve düz yapõlmõştõr. Ahşap üzerinde yuvarlak hatlõ
desenlerin yapõlmasõ için kullanõlõr. Arykanda’da tek bir guj örneği (G17) ele
geçmiştir. Yamaç Evler’de başka marangoz aletleriyle birlikte bir takõm oluşturur.
Grup 4: Keserler:
Keser, ahşap işçiliği aletleri arasõnda en önemli aletlerden biridir. Ağacõ
yarmak, kesmek ve yonga temizlemek için kullanõlõr. Roma döneminde yaygõn olan
bir uygulama ile, birden fazla işleve sahip bir alet haline getirilmiştir. Özellikle çekiç
ile birleştirilen keserlerin bu türdeki örnekleri çekiç-keser olarak adlandõrõlõr.
Arykanda’dan ele geçen keser ve çekiç-keser (G18, G19, G20, G21, G22) bir
grup halinde YE 4/3’den çõkmõştõr. Bir çekiç- keser ise (G23) Naltepesi Demirci
işliğinden çõkmõştõr. G22 ve G23, Rietsch’in gruplandõrmasõnda İ.S.3.y.y. II. yarõsõ –
İ.S. 5.yy. arasõnda kullanõlan form ile paraleldir11. Yamaç Evler örneklerinin dönemi
bilinmemekle birlikte, geç Hellenistik- Roma dönemi zaman dilimi içinde, bu
kesimde bir ahşap işliği olduğunu göstermesi bakõmõndan önemlidir.
116
10.2. TAŞÇI ALETLERİ:
Taşõn doğadan çõkarõlmasõ, düzeltilmesi ve şekillendirilmesi için kullanõlan
aletler genel olarak bu başlõk altõnda ele alõnabilir. Bir malzeme olarak taş,
mimariden heykele kadar çok geniş bir alanda kullanõlmaktadõr. Ancak sert bir
malzeme olmasõ nedeniyle şekillendirme amacõyla kullanõlan aletlerin dayanõklõ
olmasõ gerekir. Bu nedenle sözkonusu aletlerin hepsi de demirdendir.
Taşçõ aletlerini kullanõm şekillerine göre 3 gruba ayõrabiliriz. Kesme aletleri,
kazõma aletleri, delme aletleri. Özellikle heykeltõraşlõk alanõnda bu alet gruplarõnõn
üçü de kullanõlmaktadõr. Duvarcõlõk alanõnda ise en gerekli olan aletler çapa ve
keskidir. Arykanda’da, bu iki gruptan örnekler bulunmuştur.
Grup 1: Çapalar:
Taşõn koparõlmasõ ve kesilmesi gibi işler için kullanõlan taşçõ çapasõ, Manning
tarafõndan, British Museum örneklerine dayanarak üç gruba ayrõlmõştõr12.
(1) İki ucu sivri olan.
(2) Bir ucu sivri diğer ucu keski gibi yassõlarak sona eren.
(3) İki ucu da keski gibi yasõlarak sona eren.
Bu ayrõm örneklerin formlarõna göre yapõlmõştõr. Formlardaki değişim, anõ
zamanda işlevi de belirler.
Arykanda’dan ele geçen örnek (G24) 2. gruba girmektedir. Çapanõn sivri
kõsmõnõn taşõ yarmak, keskin kõsmõnõn ise yarõlan kõsõmdan taşõ parçalamak için
kullanõldõğõnõ düşünebiliriz.
Grup 2: Keskiler:
Taşõn yüzeyinin şekillendirilmesi için kullanõlan önemli bir alet grubu
keskilerdir. Keskiler, taşa şekil verilmesi ve yüzeyin düzeltilmesi gibi amaçlar için
kullanõlõr. Keskilerin formlarõ genellikle keskin bir ağõz ve kalõn bir gövdeden oluşur.
Ağõzõn keskinliği, işlenecek taşa göre değişebilir. Mermer gibi sert taşlarda tarak
keskiler ilk şekil verme sõrasõnda gereklidir. Ancak ince işçilik için keskin ve düz
ağõzlõ keskiler gereklidir. Gövdenin kalõnlõğõ, uygulanacak çekiç darbesine göre
değişir. Özellikle taraklõ ağõzlõ keskilerin gövdesi bu nedenle kalõndõr13.
117
Arykanda’da 12 adet keski bulunmuştur. Örnekler H.T.D. çevresi geç
Hellenistik erken Roma katmanlarõnda ve Naltepesi’nde geç Roma katmanlarõnda
yoğunlaşmaktadõr. Farklõ dönemlere ait olmakla birlikte formlarõn aynõ olmasõ dikkat
çekicidir. Örneklerin tamamõna yakõnõ yuvarlak kesitli demir bir çubuktan
yapõlmõştõr. Arka yüzü, çekiç darbelerine uygun şekilde geniş ve düzdür. Gövde düz
biçimde ağõza kadar gider. Ağõz kõsmõ yassõ ve sivridir (G25-32). Ağzõn gövde
kalõnlõğõnda olduğu örneklerin (G28-32) yanõ sõra genişleyerek çeyrek daire şeklini
alanlar da (G25-28) bulunmaktadõr.
Naltepesinden ele geçen dört örnekte (G34-37) arka uç “L” şeklinde
kõvrõlmõştõr. Bazõ yayõnlarda duvar üzerinde taşlarõ kaydõrmakta kullanõldõğõndan
bahsedilmesi bu örnek grubunun iki işlevli olduğunu düşündürmektedir.
Arykanda’da ele geçen iki taşçõ aleti grubu alanõnda uzmanlõk gerektirmeyen
aletlerdir. Kentte, konutlarõn bulunduğu alanlarda dağõnõk biçimde ele geçmeleri bu
örneklerin halk tarafõndan kullanõlmõş olma olasõlõğõnõ güçlendirmektedir. Bunun için
kentteki mimariye bakmak gereklidir. Halkõn oturduğu konutlarõn büyük kõsmõ,
kireçtaşõ olan anakayanõn traşlanmasõ ve oluşturulan yatağõn duvar ile çevrilmesi
biçiminde yapõlmõştõr. Bu da sözkonusu aletlerin ev sahipleri tarafõndan konutlarõn
tamirinde kullanõlabileceğini göstermektedir14.
10.3. DERİCİ ALETLERİ:

Antik çağda elbise, ayakkabõ, tulum gibi eşyalarõn yapõmõnda kullanõlan
derinin işlenmesi Neolitik çağa dayanõr. Derinin temizlenmesinden işlenmesine kadar
geçen sürecin teknik zorluklarõ, bu işçiliğin ayrõ bir meslek dalõ haline gelmesine yol
açmõştõr. Antik kaynaklardan öğrendiğimize göre, sürecin farklõ safhalarõ ayrõ
meslekler olarak yapõlmõştõr. Sözgelimi derinin tabaklanmasõ mesleğine coriarius
denilirken ayakkabõcõlõk ise sutorium olarak adlandõrõlmõştõr15. Deri işçiliğinde sopa,
germe aracõ, yõkama kaplarõ gibi araçlarõn yanõsõra kazõyõcõ, kesici ve delici aletlere
de ihtiyaç duyulmaktadõr. Bu aletler demirden üretilmiştir.
Grup 1: Kazõyõcõlar:
Arykanda’da dericilik faaliyetleri olduğu, ele geçen madeni buluntulardan
anlaşõlmõştõr. Kuban, kentin Naltepesi olarak adlandõrõlan kesiminde yapõlan kazõlar
118
sõrasõnda ele geçen madeni buluntular arasõnda saptadõğõ bir kazõyõcõ ve bir bõzõn
dericilik faaliyetleri için kullanõldõğõnõ tespit etmiştir16. Kazõyõcõ (G40), dericiler
tarafõndan derinin iç tarafõndaki et artõklarõnõ temizlemek amacõyla kullanõlan bir
alettir. Form olarak iki elle tutulup kullanõlmõş olmalõdõr. Dericilik faaliyetlerinde
önemli bir yere sahiptir. Formu değişmeden uzun bir süre kullanõlan kazõyõcõ,
Arykanda’da buluntu yeri nedeniyle İ.S. 4.y.y.sonu-5.y.y. başõna verilebilir17.
Grup 2: Makaslar:
Makas, değişik form ve yaygõn kullanõm alanõna sahip bir alettir. Deri
kesmenin yanõsõra günlük ev hayatõnda da kullanõlmaktadõr. 15cm.’den 1 metreye
varan boyutlarda olan örnekleri bilinmektedir18. Ancak derici aletleri arasõnda en
karşõlaşõlan tipi, iki bõçaklõ ve arada esnek bir plaka ile birleştirilen formdur.
Arykanda’da bu formda 4 örnek (G42-45) ele geçmiştir. Bir örnek sağlam olup geri
kalan örnekler kõrõktõr. Örneklerin başka derici aletleri ile birlikte bulunmalarõ
işlevlerini tanõmlamamõzõ sağlamaktadõr.
Grup 3: Bõzlar:
Bõzlar, dericilikte dikim safhasõnda, dikiş iğnesi için delik açmak amacõyla
kullanõlõr. Ortasõ veya üst kõsmõ tutmayõ kolaylaştõrmasõ için piramidal bir forma
sahip olan bõzlarõn alt ucu sivri bir şekilde sona ermektedir. Manning, tiplerine göre
marangoz bõzlarõnõ beş gruba ayõrõr19. Kullanõm şekilleri aynõ olmakla birlikte form
bakõmõndan ayrõlõklar gösteren gruplar tarihlendirme bakõmõndan da ayrõlmaz.
Arykanda’dan ele geçen örneklerin büyük kõsmõ (G46-51) Manning’in
sõnõflandõrmasõnda Tip 4a’ya girmektedir. British Museum’daki bõzlarõn dõşõnda
benzeri bulunamayan bu tipin kõrõlarak bozulmasõyla tanõnamamõş olmasõ da
mümkündür. Kare kesitli bir örnek (G52) Tip 3b’ye girmektedir. Konteks verilerine
dayanarak geç Roma dönemine tarihlenmektedir. Son örnek Manning’in
sõnõflandõrmasõnda yer almamakla birlikte, gerek kazõyõcõ ile birlikte bulunmuş
olmasõ ve gerekse form bakõmõndan bõza uygun olmasõ ile bir derici aletidir.
119
1
Meslek gruplarõnõn betimlemeleri: Gaitzsch (1985); Zimmer (1982), (1985)
2
Gruplandõrma yöntemi, ilk olarak Gaitzsch tarafõndan kullanõlmõştõr. Gaitzsch (1978), (1985) Bu
gruplandõrma kendisinden sonra Zimmer (1985) ve Manning tarafõndan (1985) geliştirilerek devam
etmiştir.
3
Görsel kaynaklar arasõnda ilk sõralarõ Pompeii ve Roma mezar kabartmalarõ alõr: Zimmer (1982).
Roma imparatorluk dönemi hakkõnda bu sayede oldukça ayrõntõlõ bilgiler almamõza karşõn Yunan
zanaatçõlarõ konusunda görsel bilgilerimiz çok eksiktir. Bundaki en önemli etken görsel sanatlarda
günlük hayata ilişkin bu gibi betimlemelerin Yunan sanatõnda popüler olmayõşõdõr.
4
Bu alanda gerekli olan; ağaçlarõn türleri, kullanõm alanlarõ ve işleme yöntemleri konusunda
bilgilerinin neler olduğunu, Theophrastus ve Plinius’un eserleri sayesinde bilmekteyiz. Plinius Sec.
Naturalis Historia XVI, 195-200; Thophrastus De Causis Plantarum.5.2.1.
5
Bronz çağõ örnekleri için Bkz.
6
Tarentum’lu Leonidas: Gr. Anth. 6.205)
7
Bölge antik kaynaklarda gemi yapõmõ için gerekli olan sedir ve selvi ağacõ ile ünlüdür. Nitekim
kentte kereste ticareti ile ünlü olan Trokondas adlõ bir tüccardan bahsedilmektedir.
8
Manning (1985) s.15-28
9
Manning (1985) s.25-27
10
Manning (1985) s.20-23; Walbaum (1983) s.50-52 no.150-163,
11
Rietsch (1983) s.80
12
Manning (1985) s. 30
13
Adam (1994) s.34
14
Bahsedilen konutlar, kentteki orta gelir seviyesine sahip kesimlere ait olmasõ gereken konutlardõr.
H.T.D. sektöründe İ.S. 3.y.y.’a ait konutlarõn gelişigüzel, kabaca şekillendirilmiş taş işçiliği buna en
güzel örnektir. Öte yandan kentin üst gelir seviyesini temsil eden “Atriumlu Ev” gibi evlerin taş
işçiliği daha özenlidir. Ayrõca kamu yapõlarõ da benzer şekilde önceden planlanõp ustalar tarafõndan
yapõlmõş olmalõdõr. Bkz. Bölüm II.
15
Yõldõz (1993) s.241 vd.
16
Bahsedilen kesimde bulunan diğer derici aletleri konusunda bkz. Kuban (1993) s.133
17
Demir çağõ örnekleri için bkz. Manning (1985) s. 39. Stuttgart’da 19. y.y.’dan aynõ formda bir
kazõyõcõ örneği Gaitzsch (1978) s.119
18
Manning (1985) s.34
19
Manning (1985) s.39
120
BÖLÜM 11:
TARTI ARAÇLARI:
Tartõ araçlarõ, ekonomik hayatta değişik alanlarda kullanõlan bir alettir.

Sikkeden yiyeceğe kadar farklõ ürünleri tartmak için kullanõlan tartõ araçlarõ;
kasaplar, un satõcõlarõ ve madeni eşya üreticilerini gösteren antik çağ kabartmalarõnda
sõklõkla karşõmõza çõkar1. Tartõ araçlarõ, bir çubuğa asõlõ kefeler ve ürünün ağõrlõğõnõ
dengelemek için kullanõlan ağõrlõklardan oluşur. Ancak çubuk ve kefelerden oluşan
teraziler dayanlõk olmadõğõ için arkeolojik bulgular arasõnda çok fazla örneği yoktur.
Ölçü sistemlerinin geliştirilmesindeki bir nedeni, ölçümlerde yörelere göre
meydana gelen değişiklikleri ortadan kaldõrõp standartlaşmayõ sağlamaktõr. Bu
amaçla ağõrlõk birimlerinde de değişik standart birimler oluşturulmuştur.
Antik çağda kullanõldõğõ bilinen belli başlõ iki tartõ tipi vardõr. Bunlar terazi ve
kantardõr. Arykanda’dan toplam 24 adet terazi ve kantar parçasõ ile ağõrlõklar ele
geçmiştir. Örneklerin büyük çoğunluğu Naltepesi, H.T.D. ve Ticaret Agorasõ’ndan
ele geçmiştir. Naltepesi örnekleri (H4, H5, H6, H7, H11, H12) buradaki maden
atölyesinden ele geçmiş olup üretimi bitmiş olan aletlerin satõşõnda kullanõlmõş
olabilir2. H.T.D. de örnekler (H3, H8, H16) buradaki konutlar ile ilgili olmasõ
gerekirken Ticaret Agorasõ örnekleri (H1, H15, H17, H19) hassas terazi
buluntularõndan oluşmaktadõr.
11.1. TERAZİLER:
Bir çubuk ve iki ucunda asõlõ kefelerden oluşan bir araçtõr. Ölçüm için tam
ortasõndan tutulur. Kefelerden biri yükü; diğeri ise yükü tartacak olan terazi ağõrlõğõnõ
taşõr. Ağõrlõğõn yüke eşitlenmesi ile ölçüm gerçekleştirilir. Bilinen en eski örnekleri
......................................................................................................................................
Mõsõr’da karşõmõza çõkar. Roma dönemine kadar tek tartõ biçimi olarak kullanõlan
terazilerin küçük boyutlu örnekleri hassas ölçümler için kullanõrken görsel
betimlemelerde yüz libraya kadar ölçüm yapacak boyutta örnekleri de görülebilir3.
İ.Ö.1.yy.’dan başlayarak kantarõn yaygõnlaşmasõnõn ardõndan teraziler daha çok altõn
ve para ölçümü gibi işlerde kullanõlmõştõr.
Arykanda’da sağlam örneği yoktur. Ancak dört terazi parçasõ kataloğa
alõnmõştõr. Örneklerden ilki (H1) bir terazinin kol kõsmõdõr. Yuvarlak kesitli kolun
uçlarõnda kefelerin asõlmasõ için delikler vardõr. Ortada yer alan kõrõlmõş çõkõntõ terazi
ibresi olmalõdõr. İbrenin kola bağlandõğõ yerde iki yanda görülen çok küçük iki çõkõntõ
ise terazinin tutma koluna ait olmalõdõr. Benzer örnekleri Sardis ve Corinth gibi
yerleşimlerde Geç Roma Erken Bizans dönemi katmanlarõndan bulunmuştur4. Tutma
kolu ile ibrenin üst üste olmasõ, tartõm sõrasõnda terazinin iki kefesinin
eşitlendiğinden emin olmak için hazõrlanmõş bir düzenektir. Sikke, değerli maden
gibi mallarõn tartõmõ sõrasõnda bu düzenek nedeniyle teraziler oldukça yaygõnlõk
kazanmõştõr. Arykanda örneği form ve ölçüler bakõmõndan özellikle Sardis
buluntularõyla yakõn özelliklere sahiptir5.
(H2) terazinin kol kõsmõndan oluşmaktadõr. H1’e oranla daha sağlam olarak
ele geçen bu örneğin kalõn bir gövdesi vardõr. Ancak yapõsal açõdan çok işlevsel ve
güvenilir olmadõğõ söylenebilir6. Corinth’deki birkaç örnek Arykanda terazisi gibi
kalõn kolcukludur7. Bizans dönemine verilen bu örnekler, iki ucunda kefeleri ile sona
ermesi nedeniyle Arykanda örneğiyle form bakõmõndan ayrõlõr. Arykanda terazisi
küçük ölçekli yerel bir işletmede kullanõlmõş olabilir. Buluntu yeri açõsõndan geç
Roma-erken Bizans dönemi içinde verilmelidir.
Bu gruptaki son iki örnek ise (H3), (H4) terazi kefeleridir. Bu kefeler
oksidasyon nedeniyle deforme olmuştur. H3 örneği yanõndan bulunan çok sayõdaki
bronz çubuk ve zincir parçalarõ, bir teraziye ait olabilir.
Kazõ sõrasõnda ilk örneğin yanõndan ele geçen ve tanõmõ yapõlamayacak
durumda çok sayõdaki bronz parça, terazinin geri kalanõna ait olabilir. Sikke, değerli
madenler gibi hassas mallarõ tartmak için kullanõlmõş olmasõ gereken bu kefeyi
buluntu yerindeki konteks verileri ile geç Helenistik- erken Roma dönemine
koyabiliriz. İkinci örnek ise Naltepesindeki Demirci İşliğinden bulunmuştur.
Demirden yapõlmõş olan kefenin ait olduğu terazi hakkõnda elimizde yeterli veri
122
yoktur. Bununla birlikte örneğin demirci işliğinden bulunmasõ nedeniyle burada
satõlan bazõ hafif metal ürünlerin tartõlmasõnda kullanõldõğõnõ söyleyebiliriz. Örneği,
işlik ile aynõ tarihe (İ.S.4.y.y. sonu-5.y.y. başõ) verebiliriz.
11.2. KANTARLAR:
Terazilerin çok büyük ağõrlõklarõn tartõlmasõnda kullanõşlõ olmamasõ, yeni bir
tartõ aracõ formu olan kantarõn gelişmesine yol açmõştõr. Küçük ağõrlõklar ile büyük
yüklerin tartõlmasõna olanak veren kantarlar, İ.Ö.1.y.y.’da ortaya çõkar. Bu araçlar,
yükü taşõyan kolu kõsa, ağõrlõğõ taşõyan kolu uzun olan bir çubuktan oluşur. Çubuğun
üzerinde çentikler ile ağõrlõk birimleri işaretlenmiştir. Tek bir sabit noktada çubuğu
dengelemek için yükten daha hafif olan ağõrlõğõn, çubuk boyunca kaydõrõlmasõ
gerekir. Kantar dengelendiğinde ağõrlõğõn altõna gelen çentik işareti, yükün ağõrlõğõnõ
belirtir8.
Kantarlar İ.Ö.1.y.y.’dan başlayarak İtalya’da seri şekilde üretilmiştir9.
Oldukça geniş bir ölçüm kapasitesi olmasõ nedeniyle büyük talep gören kantarlar,
Bizans döneminde ve Ortaçağ’da da yaygõn kullanõm görmüştür. Günümüzde hala
benzer prensiplerle çalõşan kantarlar birçok yerel pazarda kullanõlmaya devam
etmektedir.
Arykanda kazõlarõnda iki kantar çubuğu (H5), (H6) bulunmuştur. Geç Dönem
Demirci İşliğinden bulunan bu iki örnek oksidasyon nedeniyle bozulmuş ve boyutlarõ
az miktarda değişmiştir. Her iki kantarõn üç yüzünde de farklõ ölçü skalalarõ vardõr.
Bu skalalar tutma kancalarõ ile birlikte üç farklõ tartma düzeneği oluşturur. Her
düzenek farklõ miktarlarõ tartabilmek için kullanõlmõştõr. Benzer sistemde kantarlar
Roma döneminde ve sonrasõnda yaygõn olarak kullanõlmõştõr10.
Oksidasyon nedeniyle bozulmaya uğrayan eserlerin ilkinde (H5) tutma
kancalarõndan ikisi sağlam olup, yük kancasõ eksiktir. İkinci örnekte ise hiçbir kanca
sağlam değildir. Ağõrlõk çubuğu dörtgen kesitli olup üç yüzünde de ağõrlõk skalasõ
görülebilmektedir. Bu skala tutma kancalarõ ile birlikte üç farklõ tartma düzeneğine
sahiptir. Bu düzenekleri kanca halkalarõnõn konumuna göre sõraladõğõmõz zaman, en
içteki halka A skalasõna diğerleri ise B ve C skalalarõna aittir. Halkalarõn bulunduğu
yere göre iki uca olan mesafeleri, skalalarõn tartma düzenine doğru orantõlõdõr. H5’in
toplam uzunluğu 317 mm.dir. Ancak her iki ucunda bulunan ve zincirin çubuktan
123
kaymasõnõ engelleyen çõkõntõlarõ çõkarttõğõmõz zaman, kantarõn gerçek kullanõm
uzunluğu 296 mm.ye denk düşmektedir. Bu ölçü ise Roma ölçü sisteminin temel
birimi olan 1 as = 295,7 mm.lik ölçüye eşittir. Bu durumda kantarõn üretiminde bu
uzunluk sisteminin esas alõndõğõ anlaşõlmaktadõr. Kantarõn ölçüleri Roma ölçü
standartlarõna göre aşağõdaki tabloda verilmiştir11.
Ölçüm Yeri Mesafe Roma Birimine Göre

A Kantar Kolu 216 mm. 1 bes + 1 sumuncia + 1 sicilicus = 215,6 mm.
B Kantar Kolu 266 mm. 1 dextrans + 1 sumuncia + 1 sicilicus = 264,9 mm.
C Kantar Kolu 296 mm. 1 deunx + 1 sumuncia = 283,4 mm.
A Kanca Kolu 80 mm. 1 quadrans + 1 sicilicus = 80,1 mm.
B Kanca Kolu 30 mm. 1 uncia + 1 sicilicus = 30,8 mm.
C Kanca Kolu 10 mm. 1 sumuncia = 12,3 mm.
Tablo 4 : H5 ölçülerinin 12’lik sistemde gösterimi.
Ölçülerde milimetrik oranlarda farklõlõklar vardõr. Sözgelimi Roma birimine

göre (1 bes + 1 sumuncia + 1 sicilicus) 215,6 mm.’ye karşõlõk gelmesi gereken A
skalasõ kantar kolu gerçekte 216 mm.’dir. Bu gibi küçük ölçekli farklõlõklar, üretim
hatasõndan veya oksidasyon nedeniyle oluşan bozulmalar sonucu olabilir. Kesin
olmamakla birlikte birimlerdeki bölgesel farklõlõklardan da kaynaklanabilir12.
Bununla birlikte kantarõn kollarõnõn uzunluklarõ 12’lik sistem ile büyük bir uyum
içerisindedir.
H6’da ise kullanõlan mesafe 284 mm.’dir. Bu da, Roma uzunluk sisteminde 1
pes’lik birimden 1 sumuncia eksik olan ölçüye çok yakõndõr (283,4 mm.).Bu kantarõn
ölçüleri Roma ölçü sistemine göre tablo halinde aşağõda verilmiştir.
124
Ölçüm Yeri Mesafe Roma Birimine Göre
A Kantar Kolu 197,5 mm. 1 bes = 197,1 mm.
B Kantar Kolu 253 mm. 1 dextrans + 1 sicilicus = 252,6 mm.
C Kantar Kolu 271 mm. 1 deunx = 271,1 mm.
A Kanca Kolu 86,5 mm. 1 quadrans + 1 sumuncia = 86,2 mm.
B Kanca Kolu 31 mm. 1 uncia + 1 sicilicus = 30,8 mm.
C Kanca Kolu 13 mm. 1 sumuncia = 12,3 mm.
Tablo 5 : H6 ölçülerinin 12’lik sistemde gösterimi.
Her iki örnekte de kantar kolu kõsmõnda ağõrlõğõn kaydõğõ alanda ağõrlõk
birimlerinin skalalarõ vardõr. H5’de sadece B skalasõ mevcut olup diğerinde ise üç
yüzde de sağlam olarak kalmõştõr. Skalada enine çubuğu boydan boya kesen çizgiler
ile bir tam libra değerleri gösterilmiştir. Bunlarõn arasõnda yarõm değerleri göstermek
için ucu bir nokta ile biten yukarõdan aşağõya yarõm çizgi kullanõlmõştõr. Okumayõ
kolaylaştõrmak amacõyla 10 librada bir işaretleme yapõlmõştõr. 10 libra “X” ile; 20
libra “XX” ile belirtilmiştir. 20 libra’dan sonraki kõsõm silindiği için kesin
olmamakla birlikte skalanõn 30 libradan biraz daha fazlasõnõ tartabildiğini
söyleyebiliriz. Diğer kantarda skalalar tama yakõn ölçüde okunabilmektedir. A ve B
skalasõnda boydan boya çizgi ile bir tam libra, ucu nokta ile sona eren kõsa çizgi ile
yarõm libra gösterilmiştir. Önceki örnekte olduğu gibi 10 libra “X” ile 20 libra “XX”
ile ve 15, 25 gibi birimler “∧” ile gösterilmiştir. A skalasõnda ayrõca libralarõn
arasõnda 12 kõsa çentik ile uncialar gösterilmiştir. Aynõ işaretler C skalasõnda ise
libralarõ göstermek için kullanõlmõştõr. İşaretlere göre A skalasõ 0-12 libra; B skalasõ
10- 40 libra; C skalasõ ise 40 – 110 libra tartmaktaydõ. C skalasõndaki ölçülerin
yüksekliği, işlikte satõlan tarõm aleti gibi eşyalar ile açõklanabilir.
11.3. TARTI AĞIRLIKLARI:

Arykanda’dan değişik tiplerde tartõ ağõrlõklarõ ele geçmiştir. Bunlar bronz,
kurşun ve demirden yapõlmõştõr. Antik çağda genellikle görüldüğü gibi bronzdan
yapõlanlar çoğunluğu oluşturmaktadõr13. Örnekler arasõnda büst şeklinde olanlarõn
yanõ sõra küre, prizma gibi değişik formlarda olanlar da bulunmaktadõr.
125
Kataloğa alõnan ilk iki örnek (H8), (H9) bronzdan yapõlmõş olup bir tanrõ
büstü şeklindedir. Omuzlarõn hemen üstünden kesilen büstteki tanrõnõn başõnda
bulunan diademin uçlarõnda dalgalar halinde saçlarõ görülür. Sakal ise dalgalõ ve
oldukça uzun yapõlmõştõr. Bunlarõn yanõ sõra örnek, ağõz ve gözlerin yapõlõşõ ile
kaliteli bir işçiliğe işaret etmektedir. Bronzdan tek parça dökülerek yapõlmõştõr.
Birebir benzeri saptanamayan eser, gerekse yapõm tekniği gerek tek parça bronzdan
yapõlmõş olmasõ nedeniyle İ.S. 3.y.y.’dan daha geç olmamalõdõr14. Öte yandan
Aphrodisias’tan bulunan ve İ.S. 2.y.y.’a tarihlendirilen örnek ile ağõz ve göz yapõsõ
bakõmõndan benzerlik göstermektedir15. Buluntu yerindeki Philippus 1 (İ.S.244-249)
sikkesi nedeniyle eserin İ.S. 2.-3.y.y.’a tarihlendirilmesi olasõdõr.
H9 ise büst kõsmõ bronzdan yapõlmõş bir örnektir. Bu tür ağõrlõklarda
bronzdan tasarruf sağlamak amacõyla, iç kõsmõ gerekli ölçüde kurşunla
doldurulmuştur16. Büstün üzerinde Roma’lõ kõyafetiyle bir figür vardõr. Figürün
saçlarõ iki yanda omuzlarõna kadar inmektedir. Özensiz işçilik özellikle yüz hatlarõnõn
yapõlõşõnda dikkati çekmektedir. Örneğin, kesin tarihlendirilmesi güçtür. Ancak
yapõm kalitesi ve yüz yapõlõşõ İ.S. 3.y.y. ve sonrasõna verilebilir.
Naltepesi’nden bulunan iki örnek (H11), (H12) demirden yapõlmõştõr. H5 ve
diğer kantarlar ile bir takõm oluşturmaktadõr. İlk ağõrlõk (H11) 700 gr.’dõr. Libra
sistemine göre bu ağõrlõk 2,6 libra (26 unciae = 709,48 gr)’a eşdeğerdir. Aradaki 9
gr’lõk fark oksidasyon etkisi ile ağõrlõğõn eksilmesinden kaynaklanmõş olabilir. İkinci
ağõrlõk (H12) ise müdahaleler geçirmiştir. Normal koşullarda form bakõmõndan ilk
ağõrlõk ile benzer olan örnek, daha sonra alt kõsma yapõlan ekleme ile form ve
ağõrlõğõnõ değiştirmiştir. Bu ağõrlõk 1750 gr. olup 5,5 libra (65 unciae = 1770 gr.)
karşõlõğõ olmasõ için müdahale geçirmiş olabilir17. AKMED Koleksiyonundaki iki
kantar seti, Arykanda örnekleriyle aynõ ağõrlõklara sahiptir18. Örnekler buluntu
yerinin tarihlendirmesi ile birlikte değerlendirilmelidir.
Ağõrlõk grubundaki bir diğer önemli grup ise yassõ ağõrlõklardõr. Sikke tartmak
için kullanõlan bu ağõrlõklar, oldukça uzun bir süre benzer formda kullanõlmõştõr. Bu
nedenle örnekleri gruplandõrmak için ağõrlõklarõna bakmak gereklidir.
Sikkelerin ağõrlõklarõnõ saptamak, ekonomik değerlerinden emin olmanõn en
kolay yoludur. Özellikle gümüş sikkelerde, dönemin ekonomik durumuna göre
değişen oranlarda bronz konulmasõ, değerini doğrudan etkilemiştir. Bunu Roma
126
İmparatorluğunda özellikle İ.S.3.y.y.’da ki ekonomik krizde en açõk şekilde görmek
mümkündür. Denarius’larõn bronzdan yapõlõp üzerinin gümüş plaka ile kaplanmasõna
ilişkin çok sayõda örnek vardõr. Bu gibi durumlarda paranõn değeri düşeceğinden,
tüccar için her dönemde en güvenilir yöntem paranõn tartõlmasõ olacaktõr.
Arykanda’dan ele geçen yassõ ağõrlõklarda bu amaçla kullanõlmõş olmalõdõr19.
Örneklerin yarõsõndan fazlasõnõn Ticaret Agorasõ ve civarõndan ele geçmiş olmasõ da
bu görüşü doğrulamaktadõr.
İlk iki örnek (H15, H16) 3.9 gr ve 4 gr. ağõrlõğõ ile birlikte ele alõnabilir. Bu
örnekler aynõ zamanda üzerlerindeki “A” simgesi ile diğerlerinden ayrõlõr. “A”
simgesi bir birimi temsil etmektedir. Ağõrlõklarõ bakõmõndan sözkonusu örneklerin
Geç Cumhuriyet- Tetrarkhlar dönemi arasõnda (İ.Ö.31-İ.S.263) arasõnda basõlan 1
Denarius’larõ tartmak için kullanõldõğõ söylenebilir.
Ticaret Agorasõ’ndan bulunan iki örnek (H17, H19) ise 9.5 gr. ağõrlõğõ ile
İ.S.214-423 arasõnda basõlan gümüş Antoninianus’larõn iki tanesini bir arada tartmak
için kullanõlmõş olmalõdõr.
19.8 gr. ağõrlõğõndaki H18 no’lu örnek ise İ.S.0-262 arasõnda basõlan 1
Sestertiuslarõ tartmõş olmalõdõr.
Son olarak yan yana bulunan iki silindirik örnek (H21, H22) 4.9 ve 4.5 gr.
ağõrlõklar da Antoninianus tartmak için uygun ölçüdedir.
1
Zimmer (1982) s. 186, 143 vd.
2
Madeni eşya üretim atölyelerinde tartõ ile satõş yapõlmasõ konusunda bkz. Bölüm 3 dipnot 23
3
Bkz. Papirüs resmi, Anubis ölmüş bir kişinin kalbini tartõyor. (Yeni Krallõk dönemi) Torino-Mõsõr
Müzesi
4
Waldbaum (1983) no. 435-447; Davidson (1952) no.207-208
5
Waldbaum (1985) no.458, no.469 (geç Roma- erken Bizans)
6
Terazi kolunun uçlarõnda yük ve ağõrlõğõ taşõmasõ için birer kanca takõlmõştõr. Ancak bu kancalarõn
sabitleyen bir sistem yoktur. Dolayõsõyla tartõm sõrasõnda kancalarõn çubuk üzerinde kayarak ölçümde
yanlõşlõğa neden olabilir. Hatta bazõ hallerde kanca terazi kolundan istem dõşõ olarak çõkabilir.
7
Davidson (1952) no.1671-3 (Bizans dönemi)
8
Bu sistemin kullanõlõş şeklini gösteren bir kabartma Trier, Landesmuseum’dadõr. Burada tartõ ustasõ,
iki asma noktasõ ile kantarõ tavana sabitlemiştir. Tartma işlemi için asma noktalarõndan biri ağõrlõk
noktasõ olarak belirlenip ağõrlõk çubuk üzerinde kaydõrõlmaktadõr. Veyne (1992) s.142; Vitruvius’ta
kantarõn işleyişini açõklarken buna değinir. “Bunu kantar dediğimiz terazilerde de görebiliriz. Kol,
terazinin asõldõğõ ucun yakõnõna merkez olarak yerleştirildiğinde, kirişin diğer tarafõna doğru hareket
127
ettirilen kantar topu çentikten çentiğe yer değiştirip en uca bile ulaşsa; çok ufak ve önemsiz bir ağõrlõk
kirişin dengelenmesi nedeniyle, tartõlmakta olan çok ağõr bir yüke eşit olur.” (Vitruvius De
Architectura X,3,4). Bu eşitlik mükemmel bir dengeye sahiptir. Bu dengeyi “yük x yük kolu = ağõrlõk
x ağõrlõk kolu” şeklinde ifade edebiliriz. Denklemde yük kolu ve ağõrlõk kolu sabit olacağõ için yük ve
ağõrlõk miktarõ doğru orantõlõdõr: Franken (1993) s.63; Võsy (1994) s. 435. Denklem aynõ zamanda
ağõrlõğõ ile birlikte bulunan kantar örneklerinde tartma kapasitelerini tam doğrulukla saptamaya olanak
verir: Mutz (1983)
9
Kantarlardan bahseden bilinen en erken yazõlõ kaynak Vitruvius’tur. Kantarlardan “statera” olarak
bahsedilir. (Vitruvius De Architectura X,3,4) Ayrõca bkz. Franken (1993) s.70
10
Benzer düzeneğe sahip kantarlarõn imparatorluk çapõnda yapõlmõş detaylõ bir envanter çalõşmasõ:.
Franken (1993) s.107-119
11
Roma dönemi uzunluk birimlerinin temel ölçüsü pes’dir. Bu birim genel uzunluk ölçü sisteminde
“uncia” adõ verilen 12 eşit parçaya bölünmştür. Pes, mimarlõkta ise “digiti” adõ verilen 16 eşit parçaya
bölünmüş bir sistem olarak düzenlenmiştir. Arykanda kantarlarõnda kullanõlan ölçü sistemi 12’lik
bölümlenmeye dayalõdõr. Aşağõda 12’lik sisteme dayalõ ölçüler verilmiştir.
UZUNLUK BİRİMLERİ (12’lik sisteme göre)
1/48 = sicilicus = 6,2 mm.

1/24 = sumuncia = 12,3 mm. 7/12 = septunx = 172,5 mm.
1/12 = uncia = 24,6 mm. 2/3 = bes = 197,1 mm.
1/8 = sesuncia = 36,9 mm. 3/4 = dodrans = 221,8 mm.
1/6 = sextans = 49,3 mm. 5/6 = dextrans = 246,4 mm.
1/4 = quadrans = 73,9 mm. 11/12 = deunx = 271,1 mm.
1/3 = triens = 98,6 mm. 12/12 = pes (as) = 295,7 mm.
5/12 = quionux = 123,2 mm. 24/12 = dupondius = 591,4 mm.
1/2 = semis = 147,9 mm. 30/12 = pes sestertius = 739,3 mm.
12
Ölçü sistemlerindeki farklõlõklar konusunda bkz. Dipnot 2
13
Bronzdan yapõlmõş olan kantar ağõrlõklarõ kullanõşlõ olmasõ nedeniyle başta gezgin tüzzarlar
tarafõndan tercih ediliyordu. Bkz. Atasoy & Meriçboyu (1983) s. 6
14
Bronzdan yapõlmõş tek parça halindeki Roma dönemi kantar ağõrlõklarõnõn en geç İ.S. 3.y.y.’a
tarihlendirilebileceği konusunda bkz. Comstock & Vermeule (1971) s.438
15
Atasoy & Meriçboyu (1983) no.1
16
Atasoy & Meriçboyu (1983) s.6
17
Farklõ ağõrlõk tiplerine olan ihtiyaç, özellikle terazilerde sõklõkla karşõmõza çõkar bkz. Dipnot 9.
Kantarlarõn sistemi buna pek izin vermez. Kolun üzerindeki skala ile birlikte bütün düzenleme, belli
bir ağõrlõk miktarõ ile kullanõlacak şekilde hazõrlanmalõdõr.
18
Kürkman (2003) no. 26 w:1797gr. , no.28 w:715 gr.
128
19
Bu ağõrlõklar, birimlerinin küçük olmasõ dolayõsõyla her defasõnda tek bir sikkeyi tartabilir.
Dolayõsõyla bronza oranla daha değerli ve birer birer tartõlacak kadar önemli olan altõn ve gümüş
sikkeler için kullanõlmõş olmalõdõr. Ancak altõnõn ağõrlõk birimi ile uyuşmamasõ nedeniyle sözkonusu
örnekler gümüş sikke birimleri için geçerli olabilir. Değerlendirme konusundaki yardõmlarõ için
Yrd.Doç.Dr. A.Tolga Tek’e teşekkür ederim.
129
BÖLÜM 16:
SONUÇ:
Bu tez çalõşmasõnda, 1971–2002 yõllarõ arasõnda Arykanda kazõlarõnda ele

geçen madenden yapõlmõş günlük kullanõm eşyalarõ incelenmiştir. İnceleme sõrasõnda
buluntular; biçim, işlev gibi özellikleri bakõmõndan gruplandõrõlmõş ve kendi içinde
yapõm tarihi ve kullanõm alanõ gibi özellikleri açõsõndan değerlendirilmiştir. Ancak,
sözkonusu buluntular bir bütün olarak ele alõndõğõ takdirde daha genel sonuçlara
ulaşmak mümkündür.
Madeni Buluntularõn ve Madenciliğin Arykanda kentindeki yeri ve

önemi:
Madeni eserlerin çok sayõda bulunmuş olmasõ kent ile ilgili yapõlacak
değerlendirmelerde bu eser grubunun ele alõnmasõnõ zorunlu kõlmaktadõr.
Kataloğa alõnan eserler maden türleri, buluntu yerleri, ve kullanõm alanlarõnõn
oranlarõnõ temsil eden üç tablo oluşturulmuştur.
Altõn; 3; 0%
Demir; 344; 43%
Gümüş; 11; 1%
Bronz+Demir; 3; 0%
Bronz+Gümüş; 8; 1%
Other; 46; 6%
Kurşun; 21; 3%
Bronz; 416; 52%
Tablo 6: Katalogdaki Örneklerin Maden Türlerine Göre Dağõlõmõ
İlk tablo, eserlerin maden türlerine göre sayõsal oranlarõnõ yansõtmaktadõr.

Buna göre ilk iki sõrayõ demir ve bronzun aldõğõ görülmektedir. Altõn ve gümüş ise
arka planda kalmaktadõr. Bu durum kataloğa alõnan eserlerin günlük kullanõm
eşyalarõndan oluşmasõndan kaynaklanõyor olmalõdõr. Ucuz ve sağlam ve kolay şekil
verilebilir malzemeler olan bronz ve demir, bu türde eşyalarõn yapõmõ için son derece
elverişlidir. Ayrõca bronz, süs eşyalarõnõn ve masaüstü kaplarõnõn yapõmõnda; hatta
pahalõ eşyalarõn ucuz kopyalarõnõn üretilmesinde tercih edilmiş bir malzemedir.
Tablo 3’de görülebileceği gibi Arykanda eser gruplarõ arasõnda bu türde çok sayõda
eser mevcuttur.
228
Nlt. 9% Seb. 4%
D.N. 3%
Nymp 2%
Y.E. 10%
Yuz.12%
Ya.E. 2%
B.E. 2%
D.V. 11%
Other B.Ham. 1%
10%
BATE 1%
St. 1%
At.Ev. 1%
K.N. 1%
T.A. 17% M.-Sar. 0%
B.N. 0%
Akr. 0%
HTD 25% B.Sar. 0%
Y.Ham. 1%
Tablo 7: Katalogdaki Örneklerin Buluntu Yerlerine Göre Dağõlõmõ
İkinci tablo, eserlerin buluntu yerleri bakõmõndan birbirlerine olan oranlarõnõ

yüzde olarak göstermektedir. Buluntu kontekslerinin anlatõldõğõ bölümdeki
sõralamadan yararlanõlarak oluşturulan tablo, bazõ ilginç bilgiler ortaya koymaktadõr.
Bunda, günlük hayatõn hemen her alanõnda kullanõlan madeni eşyalarõn aynõ
zamanda bulunduklarõ yerlerin kullanõm şekilleri hakkõnda bize ipuçlarõ vermesi
etkilidir. Tabloya göre ilk dikkati çeken nokta, kent içinde özel hayatõn ve sosyal
hayatõn yoğun olarak geçtiği yerlerin buluntu açõsõndan zengin olmasõdõr. Bunlarõn
başõnda Helios Tapõnağõ Çevresi, Ticaret Agorasõ, Yamaç Evleri ve Doğu Villasõ
gelmektedir. İlk iki sektör, kentin sosyal ve ekonomik merkezleri olan yerlerdir. Geri
kalan kesimler ise büyük ve zengin ailelerin oturduklarõ yerlerdir. Bu bölgelerin
diğer küçük buluntular açõsõndan da zengin olduğunu söyleyebiliriz1. Öte yandan
Bouleuterion ve Devlet Agorasõ gibi resmi kurumlarõn bulunduğu alanlarõn ise lüks
ve günlük hayata yönelik eşyalar bakõmõndan daha kõsõtlõ olmasõ da, kentte sivil ve
ekonomik hayatõn baskõn olduğunu göstermesi açõsõndan ilginçtir.
229
Kesici Aletler
8%
Kilit ve Anahtarlar
Kozmetik ve Tõp aletleri
13%
6%
Tarõm Aletleri
5%
Zanaatçõ Aletleri
Kap ve Kulplar 5%
14%
Savaş Araçlarõ
5%
Kutu ve Mobilya
aksamlarõ
4%
Yazõ Araçlarõ
3%
Mimari Aksamlar
Tartõ Araçlarõ
14%
3%
Süs Eşyalarõ
20%
Tablo 3: Katalogdaki Örneklerin Kullanõm Alanlarõna Göre Dağõlõmõ
Son Tablo katalogdaki eserlerin işlevlerine göre toplu bir sõnõflandõrmasõnõ

vermektedir. Sõnõflandõrma için, katalogdaki gruplandõrma esas alõnmõştõr. Bu
gruplandõrma içinde süs eşyalarõ, mutfak eşyalarõnõn yanõsõra mimari aksam ile kilit
ve anahtar gibi strüktürel parçalar ilk sõrayõ almõştõr2. Hemen her alanda
kullanõlabilecek kesici aletlerin ardõndan kozmetik ve tõp aletleri gelmiştir. Bunun
dõşõnda kentte, zanaatçõlõktan (dericilik, marangozluk, kasaplõk, madencilik vs.) tarõm
aletlerine ve yazõ araçlarõna kadar uzanan geniş bir perspektifte eserlerin olmasõ sivil
yaşamõn canlõlõğõnõ göstermektedir. Bunlarõn arasõnda özellikle madencilik
faaliyetlerine ilişkin olanlar ise kentteki üretim konusunda önemli bilgiler
sağlamaktadõr. Antik çağdaki her yerleşimde madeni eşya ile ilgili bir üretim
beklenebilmektedir. Ancak kentte dağõnõk olarak ele geçen maden cüruflarõnõn
incelenmesi, bunlarõn büyük kõsmõnõn maden saflaştõrma işlemi ile ilgili olduğunu
ortaya koymuştur. Dolayõsõyla Arykanda’nõn, maden saflaştõrmasõndan madeni eşya
üretimine kadar bütün safhalarda faaliyet gösterilen bir şehir olduğunu söylemek
mümkündür. Kelenderis, Sardis ve Sagalassos dõşõnda; Anadolu’da bu kapsamda bir
endüstriye sahip olduğu bilinen ve kazõ buluntularõyla saptanan bir kent yoktur.
230
Madeni Buluntularõn kentin sosyal ve ekonomik yaşamõ içindeki yeri:
Madeni buluntular, günümüzde olduğu gibi antik çağda da günlük hayatõn
birçok aşamasõnda kullanõlmõştõr. Bu nedenle diğer buluntular ile birlikte
bulunduklarõ yerleşimin yaşam tarzõ, ekonomik durumu insanlarõn günlük yaşamõ ve
moda anlayõşõ gibi konularda bir rehber niteliği taşõmaktadõr. Arykanda antik
kentinde ele geçen maden buluntular bu açõdan değerlendirildiğinde bazõ önemli
sonuçlar elde edilebilir. Burada, 3. tablo’daki veriler kentin sosyo ekonomik verileri
ile açõklanmaya çalõşõlacaktõr.
Buluntular arasõnda en dikkat çekici gruplardan birisi zanaat aletleridir.
Derici aletleri, marangoz ve demirci aletlerinden oluşan bu grup, Arykanda’nõn farklõ
dönemlerde ahşap, deri ve kõsmen madeni eşya anlamõnda kendi ihtiyaçlarõnõ
karşõlayacak bir sektöre sahip olduğunu göstermektedir. Demirci aletleri, alt
teraslarda bulunan “Naltepesi” Yapõ Kompleksi’nin son safhasõnda bulunmuştur.
Marangoz ve derici aletleri ise kentin batõ sõnõrõna yakõn kesiminde, Yamaç Evlerinin
altõnda, “Atriumlu Ev”in bir alt terasõnda; bir dizi küçük odada ele geçmiştir. Bu
odalarõn yanõndaki bir diğer mekanõn içinde üzüm ezme çukurlarõ ve presleri
bulunmuştur. Marangoz ve derici aletlerinin bulunduğu odalar ile birlikte burasõnõn
bir yerel atölye alanõ olarak kullanõldõğõ düşünülebilir. Bunlara ek olarak, Ticaret
Agorasõ’ndan ele geçen et kesme bõçaklarõ ve asma kancalarõ bulunmuştur. Aynõ
mekanda bulunan su teknesi, antik betimlemelerde kasap dükkanlarõnda görülen et
yõkama havuzlarõ ile benzerlik göstermesi bakõmõndan ilginçtir3.
Kentte üretime yönelik diğer bir alet grubu ise tarõm aletleridir. Tarõm aletleri
arasõnda ise saban demiri, pulluk gibi toprak tarõmõna yönelik olanlarõn yanõ sõra
tarha gibi kesme, yarma, kazma amaçlõ aletler de vardõr. Kentin içinde tarõm
aletlerinin büyük kõsmõ Naltepesi’nde demirci işliğinde bir grup halinde
bulunmuştur. Satõş için beklediği varsayõlan bu aletler işlikte çõkan bir yangõn ile
binanõn kullanõmõ sona erince burada kalmõştõr. Geç Roma dönemine tarihlendirilen
bu örneklerin dõşõnda ele geçen diğer örnekler ise sayõca azdõr ve tarõm için
kullanõlabilecek bir set oluşturmaz. Tarõm aletlerinin azlõğõ, ekim alanlarõnõn, kazõ
sahasõnõn dõşõnda kalmasõ ile ilişkili olmalõdõr. Kentin çevresindeki dağlõk arazi
nedeniyle tarõma elverişli alanlar bölünmüş durumdadõr. Antik kentin tarõm yaptõğõ
alanlar büyük olasõlõkla bugünkü Arif köyünün altõnda uzanmaktadõr.
231
Arykanda’da ele geçen az sayõdaki kozmetik ve tõp aleti bir diğer ilginç grubu
oluşturmaktadõr. Daha önce bahsedildiği gibi, örneklerin kentte dağõnõk olarak
bulunmalarõ nedeniyle kesin biçimde tõp aleti olarak tanõmlanabilecek tek grup,
Bouleuterion’un yanõndaki çakõl taşõ mozaikli mekânda saptananlardõr. Bu aletlerin
kemik kõrõlmasõ, burkulma ve kanama gibi temel fiziksel yaralanmalarõ tedavi
etmeye yönelik olmasõ, bize aynõ zamanda kent halkõnõn ne gibi rahatsõzlõklar için
sõklõkla bu doktoru ziyaret ettiği konusunda bilgi vermektedir. Mekânõn içinde
bulunan ve bir üst terastaki Helios Tapõnağõndan toprak kaymasõ ile buraya geldiği
sanõlan Asklepios başõ, kentte tõp konusunda bir kült faaliyetine de işaret etmektedir.
Kentin diğer kõsõmlarõndan ele geçen benzer türdeki eserler ise kozmetik ile uğraşan
lüks bir tabaka konusunda bize ipuçlarõ vermektedir.
Buluntu yoğunluğu bakõmõndan ikinci sõrayõ süs eşyalarõ ile kaplar
almaktadõr. Bu iki grubun ortak özelliği, yapõm teknikleri, süslemelerindeki
kaliteleri ile dönemin lüks eşyalarõ arasõnda olmalarõdõr. Aşağõda ayrõca değinileceği
gibi, incelenen yayõnlarda en çok bu iki grubun kent dõşõ benzerleri saptanmõştõr. Bu
durumda kent halkõnõn temel ihtiyaçlarõnõ kent bünyesindeki işliklerden karşõladõğõ,
lüks ürünleri ise dõşarõdan getirdiği söylenebilir.
Kentin lüks ürünlere olan eğilimi konusunda, borçlanacak kadar aşõrõya
gittiklerini Athenaios’dan öğreniyoruz4. Athenaios’un İ.Ö.2.y.y.’da eserlerini veren
Agatharchides’ten naklettiği bu tespit, kentin bu dönemi hakkõnda önemli bir ipucu
vermektedir. Nitekim kentteki süs eşyasõ ve diğer lüks eşyalarda bu dönemden
başlayarak bir artõş görülmektedir5. Artõşa paralel olarak eserlerin kalitesinde de
yükselme vardõr.
Kentteki madeni eşya sayõsõnda ve kalitesindeki artõş İ.Ö.1-İ.S.1.y.y. arasõnda
en yüksek seviyesine ulaşõr. Bu süreç, Anadolu genelinde olduğu gibi Lykia bölgesi
içinde Roma kontrolünün kendisini hissettirdiği bir dönemdir. Gerek epigrafik
gerekse mimari buluntular bize kentin bu dönemde bir gelişme yaşadõğõnõ
göstermektedir. Giderek büyüyen kent, özellikle tiyatro, stadion gibi yapõlarla bir
Roma kenti görünüme bürünür. Roma’lõ isimlerin sayõsõ artar, Roma’lõ tarzõnda
yaşamõn özellikleri kentte daha fazla görülür6. Bunu kültürel, sosyal ve ekonomik
yönleriyle bir bütün olarak “Romanizasyon” şeklinde tanõmlamak mümkündür.
Ramsay, Anadolu’da Romanizasyon sürecinin en etkin biçimde büyük ve köklü
aileler aracõlõğõyla uygulandõğõndan bahseder. Toplumda yönetici sõnõf ile halk
232
arasõnda bir ara kademe statüsünde olan bu ailelerin yönetimdeki yetkisi Augustus
tarafõndan yasaklanmõştõr. Augustus, bu ailelerin toplumu yönlendirmedeki etkisini
farkedince aldõğõ yetkilerin yerine daha farklõ bir sistem uygulamõştõr. Bu sistemin en
ilginç tarafõ Romalõlaşmayõ özendirmesidir. Bazõ büyük ailelere Roma vatandaşlõğõ
“civitas romanus” verilmektedir. Birçok yerde yöre ailelerinin Latince isimler alarak
bir Roma’lõ gibi görünmeye çalõşmalarõ bu sistemin işe yaradõğõnõn bir göstergesidir7.
Arykanda’daki yazõtlarda da yerel isimlerin yanõsõra Latince isimler
bulunmasõ, sistemin buraya ulaştõğõnõ göstermektedir. Toplumda eğitimli ve seçkin
bir grubu oluşturan büyük aileler, aynõ zaman Roma kültürünün yayõlmasõ için
uygundur. Bu bağlamda Roma kültürünün bir moda haline getirilmesinden
bahsedebiliriz. Modanõn Latince isimlerden sonra en çok görülen özelliği ise giyim,
süs eşyalarõ, mutfak araçlarõ gibi Roma’lõ gibi yaşamanõn karakteristik unsurlarõ
arasõnda ilk sõrada olan günlük kullanõm eşyalarõdõr8.
Arykanda Buluntularõnõn Anadolu Madeni Eser Araştõrmalarõndaki

Yeri:
Anadolu’da madeni eserler ile ilgili araştõrmalar, Protohistorik çağlar
konusunda önemli sonuçlara ulaşmakla birlikte Yunan ve Roma çağlarõ konusunda
henüz başlangõç safhasõndadõr. Akdeniz dünyasõnõn diğer bölgelerinde detaylõ
kataloglarõ yapõlan ve form repertuarlarõ saptanan madeni buluntularõn üretim
yerlerinin saptanmasõ konusunda da dikkat çekici çalõşmalar yapõlmõştõr. Arykanda
buluntularõnõn büyük kõsmõnõn tarihlendiği Helenistik ve Roma İmparatorluk
dönemlerinde Yunanistan, Balkanlar, Suriye ve Mõsõr gibi bölgelerdeki üretim
merkezleri ve yayõlõm alanlarõ saptanmõştõr9. Bununla birlikte Bursa, Kyme ve
Panagyuristha Hazinelerinin gösterdiği gibi Anadolu’da da kendi döneminde önemli
üretim atölyeleri olmalõdõr. Ancak gerek kazõ raporlarõnda gerekse müze
envanterlerinde bu türde eserlere yer verilmemesi nedeniyle elimizde karşõlaştõrma
ve değerlendirme yapmak için yeterli veri bulunmamaktadõr.
Ancak Arkanda buluntularõ ölçeğinde bazõ çõkarõmlar yapmamõz mümkündür.
Buna göre kentteki örneklerin arasõnda mimari aksam ve kapõ aksamlarõ gibi Yerel
Tipteki atölyelerde üretilecek eserlerin dõşõnda, Akdeniz dünyasõnda Helenistik ve
Roma dönemi boyunca moda halinde olan form ve süsleme özelliklerine sahip lüks
eşyalar da bulunmaktadõr. Örneklerin arasõnda yerel bir atölyede yapõlmõş olanlarõn
233
yanõsõra dõşarõdan ithal edilmiş örnekler de vardõr. Arykanda’dan bulunan işlik
kalõntõlarõ ve diğer üretim artõklarõ bize kentteki yerel bir üretim sisteminin varlõğõnõ
göstermektedir. Bunun dõşõnda İtalya’dan ve Akdeniz’e kõyõsõ olan diğer bölgelerden
gelmiş olan eserlerin olduğu gözden kaçõrõlmamalõdõr. Bu durum Arykanda’nõn
Akdeniz ticaret sistemi içindeki yerinin üzerinde önemle durulmasõnõ gerektirir.
Özellikle Roma imparatorluk dönemindeki durumu hakkõnda bilgimiz
olmayan Anadolu’daki atölyeler ile ilişkilendirilebilecek bir kaç örnek özel bir önem
taşõmaktadõr. Bronzdan yapõlmõş olan bu örnekler, büyük olasõlõkla altõn ve gümüşten
yapõlan eserlerden kopyalanmõştõr. Ancak üretimi yapan ustanõn değişikliklere
gitmekten çekinmediği anlaşõlmaktadõr. Örneklerden kap kulplarõnõn alt
bitimlerindeki masklarõn farklõ figürlerde yapõlmasõ buna en güzel örnektir. Bu
figürler arasõnda Pamphylia portrelerine benzer tarzda yapõlmõş Dionysiak masklarõn
yanõsõra, Frig başlõğõ giyen Trak oğlanlarõnõn masklarõ da yer almaktadõr. Bu
özellikler henüz yerini ve üretim şeklini bilmediğimiz Anadolu’daki atölyeler
hakkõnda önemli ipuçlarõ sağlamaktadõr.
Arykanda örnekleri bu bakõmdan incelendiğinde çok önemlidir. Diğer
madenlere oranla, az sayõda altõn ve gümüş esere sahip olmasõna karşõn Arykanda;
bunlarõn kopyalarõ olan bronz eserlere çok miktarda sahip olmasõ bakõmõndan ayrõ bir
önem taşõmaktadõr. Nitekim antik çağda bütünüyle ayrõ bir endüstri kolu haline
gelen bu sektör, maden sanatõnõn gelişim süreci hakkõnda bilgi verebilecek bir alan
olmasõna karşõn henüz bu konuda Anadolu’da, bu ölçüde zengin veri kaynağõ yoktur.
Bu bağlamda, Arykanda örnekleri, ileride bu alanda yapõlacak çalõşmalar için bir
örnek teşkil edebilir. Demir örnekler ise antik çağda günlük hayatta sõklõkla
kullanõlan standart formlar olmasõna karşõn form gelişiminin incelenmesi bakõmõndan
önemlidir.
1
Özellikle sikke bulgularõ, cam bulgularõ ile kaliteli seramik ve parfüm kaplarõ bu bölgelerde
yoğunlaşan buluntu türleridir.
2
Bu tabloda kullanõm alanlarõnda göre yapõlan oranlama katalog esas alõnarak hazõrlanmõştõr. Bu
bağlamda, sõnõflandõrmaya tabi tutulmayacak kadar deforme olmuş durumdaki çivi ve kenet gibi bazõ
aksamlarõn kataloğa alõnmadõğõ gözönünde tutulacak olursa tabloda mimari aksamlar lehine
değişimler olmasõ beklenebilir. Diğer gruplarda da kataloğa alõnmamõş eserler olmakla beraber
bunlarõn hiçbiri mevcut sõralamayõ değiştirecek ölçüde değildir.
234
3
Kasap betimlemelerinin bulunduğu mezar taşlarõ için bkz. Zimmerman (1985) s.142
4
“Αρυκανδεισ, θησι, Λυκιασ οµοροι οντεσ Λιµυρευσι δια την περι τον βιον ασωτιαν και πολυτελειαν καταχρεοι
γενοµεϖνα και δια την αργιαν και φιληδονιαν αδυϖατουντεσ αποδουναι τα δανεια προσε κλιναν ταισ Μιθριδατου
ελπισιν αθλον εξειν νοµισαντεσ χρεων αποκοπασ”: Şahin (1994a) s.6. “Limyra’lõlarõn komşusu olan
Arykanda’lõlar, zevke düşkünlükleri ve tembellikleri ile borca batarak umutlarõnõ Mithridates’e
bağladõlar”
5
Esas olarak söz konusu dönemde Lykia, Ptolemaioslar’õn yönetiminde ağõr vergi yükü altõnda
ezilmektedir. Ancak sikke verilerine göre Arykanda, bu dönemde farklõ bir konumda olmalõdõr. Bunu
kentin İ.Ö. 80’lere kadar kendi sikkesini basacak ölçüde otonom olmasõ ile açõklayabiliriz: Tek (2002)
s.123
6
Lykia bölgesinin genelinde Romalõlaşma konusunda daha ayrõntõlõ bilgi için bkz. Syme (1995) s.
270-289; Brandt & Kolb (2005)
7
Ramsay (1941) s.12
8
Croom (2000) s.145
9
Bu konuda bkz. Petrovszky (1993); Meriçboyu (2001), Lamb (1964), Radnoti (1938), Higgins
(1983),
235
BÖLÜM 14:
KUTU VE MOBİLYA AKSAMLARI:
Günlük hayatta sürekli olarak kullanõlan koltuk, masa, dolap ve kutu gibi
mobilyalar, üretiminde madenin kullanõldõğõ bir grubu oluşturur. Yunan ve Roma
dünyasõnda oldukça sade döşenen evlerde, mobilya ve dolaplarõn kaliteli işçilikte
yapõlmasõ ve süslenmesi bu eşyalarõn birer süs objesi olarak da görüldüğünün
göstergesidir. Bronz döküm koltuk (lat. lectus) ve masalar (lat. mensa) bu konudaki
işçiliğin güzel örneklerini oluşturur. Cam ve kemik işçiliğine sahip olanlarõn da
bulunduğu mobilyalarõn en güzel örnekleri için sadece Priene ve Pompeii
buluntularõna göz atmak yeterlidir1.
Ekonomik durumun mobilyalarõn kalitesine etkisi kullanõlan malzemede
görülür. Yekpare bronz döküm mobilyalara oranla ahşap üzerine madeni kaplama
yöntemiyle yapõlanlarõn daha ekonomik olduğunu söyleyebiliriz. Ahşap üzerine
çeşitli kaplama plakalarõ ve aplikler ile süsleme yöntemi Mõsõr’a dayanmaktadõr. Bu
yöntem kutularda da yaygõn olarak kullanõlmõştõr. Birleşim yerleri ve hareketli
parçalarõn dayanõklõ olmasõ için madenden yapõlan örneklerini seramik ve duvar
resimlerinde görmekteyiz2.
Mobilya ve kutularõn ahşap kõsõmlarõ zamanla yokolduğu için günümüze
ancak madeni parçalar kalabilmektedir. Tek başlarõna tanõmlanmasõ ve ait olduğu
eser türünün sõnõflandõrmasõ güç olduğu için işlevlerine göre gruplandõrõlmasõ
mümkündür.
14.1. TUTAMAKLAR:
Bu grupta, çekmecelerde ve kutu kapaklarõnda kullanõlan tutamaklar ve
tutamak aplikleri ele alõnmõştõr.
Tutamaklardan bir kõsmõ, düz ve geniş bir aplik ile buna bağlõ makara formlu
bir parçadan oluşur. Bu örnekler (K1, K2) üniktir. Benzerine yayõnlarda henüz
rastlanmamõştõr. Örnekler döküm tekniğinde üretilmiştir. Makara tutamaklarõn plastik
şekilde işlenmiş olmasõ özenli bir işçiliğe işaret etmektedir. Aplik kõsmõnõn kalp
formunda olmasõ, bu durumu destekleyen bir unsurdur. Örneklerden H.T.D.’de
bulunan parça (K1) , konteks verileri ile İ.Ö.1-İ.S.1.y.y. arasõna verilebilir.
Genellikle bronzdan yapõlan yarõm daire formlu tutamaklar, iki ucundan
aplikler ile gövdeye bağlanmõştõr. Bu form literatürde yaygõn olarak karşõmõza çõkar3.
Situla formlu kaplarõn tutamaklarõ ile form bakõmõndan benzeyen bu örnekler (K3,
K4, K5) uçlarõndaki ilmekler nedeniyle ayrõlabilmektedir.
Son grup (K6, K7) ise aplik parçalarõndan oluşmaktadõr. Uçlarõ kanca
biçiminde kõvrõlan bu parçalar, form bakõmõndan kap aplikleri ile yakõn benzerlikler
taşõmaktadõr. Ancak düzgün kesitleri nedeniyle örnekler, bir ahşap yüzeye
bağlanmasõ için uygundur.
14.2. KUTU KİLİT AKSAMLARI:

Kutu ve dolaplarõn kilit aksamlarõ, kapõ kilitlerinden daha farklõ bir sisteme
sahiptir. Bu sistemde kapağõn üzerindeki köprünün kancasõ, kilit aynasõnõn
üzerindeki bir yarõktan içeri girerek kilit dili tarafõndan sõkõştõrõlõr. Kilit dili, sürgülü
kilit sistemlerindeki gibi açõldõğõ zaman, köprü kurtularak kapak açõlõr. Bu sistemin
kullanõldõğõ örneklerde, köprü kalõntõsõnõn yanõ sõra, kilit aynasõnõn üzerindeki yarõk
dikkat çeker.
Arykanda’da örneklerinin tamamõ, kentin değişik kesimlerinden ele
geçmiştir. Buluntularõn arasõnda, kilit aksamõ bulunmamaktadõr. Kilit köprüsü ve kilit
aynasõ gibi buluntu gruplarõ bize, kentte Helenistik dönemden geç Roma dönemine
kadar bir süre içinde bu sistemin kullanõldõğõnõ göstermektedir.
Grup 1: Kilit Köprüleri:

Kilit köprüleri, enli bronz bir çubuktan oluşur. Ucu üçgen şeklinde bir forma
sahip olup bir yüzünde kanca ile sona ermektedir. Öbür yüzü yivler ile süslenmiştir.
Bazõ örneklerin arka ucu, kilit kullanõm alanõnõ genişletmek için bir zincir ile
uzatõlmõştõr. Saptanabilen 5 sağlam örnekten üç tanesi (K8, K9, K10) Ticaret
147
Agorasõ ve H.T.D. alanlarõnda İ.Ö.1.-İ.S.1y.y.konteksinden ele geçmiştir. Doğu
Villasõndan bulunan bir örnek (K11) ise geç Roma dönemine tarihlenebilir.
Grup 2: Kilit Aynalarõ:

Dikdörtgen ve yuvarlak formlarõ bulunan kilit aynalarõnõn kilit sistemi
aynõdõr. Orta kõsõmda “L” formundaki anahtar deliği ve deliğin kõsa kenarõna paralel
köprü yarõğõ vardõr. Çalõşma prensibine baktõğõmõzda günümüzdeki bavul kilitlerine
çok yakõn olduğunu görürüz. Anahtar deliğe girdikten sonra önce yukarõ, sonra yana
doğru kaydõrõlõr. Böylece kilit yarõğõna dikey pozisyonda durarak köprü kancasõnõ
tutan dil yerinden kalkar. Dilden kurtulan kanca ve köprü açõlarak sistem tamamlanõr.
Arykanda örneklerinde sistemin bütün ayrõntõlarõ rahatlõkla incelenebilir. Bu
örneklerin paralelleri arasõnda Sardis sayõlabilir4.
14.3. KAPLAMA PARÇALARI

Ahşap yüzeylerde süslemek amacõyla kullanõlan bu parçalar bronzdan
yapõlmõştõr. Örneklerin formlarõ, yuvarlak, dõşbükey ve levha şeklinde olmak üzere
üç grupta incelenebilir. Yuvarlak örnekler (K19-31) genellikle ortalarõndaki bir
delikten geçirilen çivi aracõlõğõyla ahşaba tutturulmuştur. Bir örnekte (K19) çivi
halen sağlam olarak gözükmektedir. Örneğin arka yüzünde görülen kare formlu bir
parça ise çivinin üzerinden geçerek ahşabõ sõkõştõrmayõ sağlamaktadõr. Üzerinde,
tornada yapõlan eş merkezli halka süslemeleri görülen bu gibi örnekler genellikle
süsleme amaçlõ kullanõlmõştõr. Umurca ve Midye (Kõyõköy) tümülüslerinde bulunan
örneklerde olduğu gibi; tutamaklarõ kutuya tutturmak için de kullanõlmõştõr5.
Arykanda örneklerinin benzer amaçlar ile kullanõldõğõ düşünebilir.
Levha formlu parçalarõn (K32-36) değişik formda örnekleri bulunmaktadõr.
Dikdörtgen formlu olanlarõn yanõ sõra uzun şerit biçiminde olanlar da vardõr.
Üzerlerindeki süslemeler, bu parçalarõn tamamen süsleme amaçlõ kullanõldõğõnõ
göstermektedir. Bu süslemelerin yapõlmasõnda répousse, kazõma ve kalõpta çekiçleme
gibi yöntemler kullanõlmõştõr.
Dõşbükey formlu örnekler (37-42), süslemesizdir. Kalõp üzerinde dövme
tekniğinde yapõlan örneklerin içlerindeki kurşun kalõntõlarõ, ahşabõn yüzeyine
tutturulma yöntemi hakkõnda fikir vermektedir. Genellikle deforme halde ele
148
geçtikleri için formlarõ kesin olarak saptanamayan bu örneklerin buluntu yeri H.T.D.
ve çevresidir. Örneklerinin hepsinin de İ.S.1.y.y. buluntularõyla birlikte ele geçmesini
bu dönemde, bu tür süslemelerin kentte popüler olduğu şeklinde değerlendirebiliriz.
1
Priene: Richter (1966) res.308; Raeder (1984) s.91; Pompeii: Richter (1966) res.530-532
2
Lucie-Smith (1993) s.22; Richter (1966) res.292
3
Sardis: Waldbaum (1983) no.559; Corinth: Davidson (1952) no.899
4
Waldbaum (1983) no:384,385;
5
Onurkan (1988) no.87,90
149
BÖLÜM 12:
MİMARİ AKSAMLAR:
Sağlamlõğõ nedeniyle demir ve bronz, mimaride kullanõlan bağlantõ

parçalarõnõn üretimindeki en ideal malzeme olmuştur. Bu nedenle kazõ alanlarõndaki
her mimari türünden kenet, menteşe ve çivi metal parçalarõ karşõmõza çõkabilir.
Ancak mimariye bağlõ olarak zaman içinde zarar gören bu aksamlarõn tanõmlanmasõ
büyük zorluklar taşõmaktadõr. Özellikle Roma döneminde görülen özensiz işçilikteki
parçalarõn tahribat sonucunda tanõmlanmasõ çoğu zaman deneyimli bir göz
gerektirmektedir.
Arykanda’daki mimari katmanlarõn deprem ve diğer nedenlerle zarar
görmesi, mimariye bağlõ aksamlarõn deforme olmasõna yol açmõştõr. Bu nedenle
kentte tanõmlanabilen örnek sayõsõ beklenenden azdõr. Ancak saptanabilen örnekler,
aksam repertuarõ bakõmõndan geniş bir perspektif sergilemesi nedeniyle dikkat
çekmektedir. Kataloğa alõnan buluntular arasõnda kenet ve çivi gibi birleştirici
elemanlarõn yanõsõra kapõ mil ve menteşe gibi hareketli parçalar; filise, kanca gibi
spesifik elemanlar da yer almaktadõr. Bunlarõn arasõnda çiviler, süsleyici kõsõmlarõ ile
göze çarpmaktadõr.
Mimari aksamlar, kentin hemen her kesiminden ele geçmiştir. Ağõrlõklõ olarak
demir malzeme kullanõlmakla birlikte süsleyici özelliği olan parçalarda bronz tercih
edilmiştir. İşçilik ve süsleme bakõmõndan kaliteli örnekler Ticaret Agorasõ, H.T.D. ve
Bouleuterion çevresinden ele geçmiştir.
12.1. KENETLER
Yapõ elemanlarõnõ bağlayan kenetler, mimarideki işlevi bakõmõndan son
derece önemlidir. Antik çağda binalarda ve büyük duvar yapõlarõnda kullanõlmõştõr.
Form bakõmõndan değişik örnekleri Yunan mimarisinde tapõnak ve diğer kamu
yapõlarõnda karşõmõza çõkar. Bu formlarõn arasõnda, binayõ yapõsal açõdan bir arada
tutmayõ sağlayõcõ tiplerin yansõra kaplama gibi yan unsurlarõ bağlamak amacõyla
kullanõlan tipleri de vardõr.
Arykanda kenet örnekleri, kentin her yerindeki kamu yapõlarõndan ve bazõ
arka arkaya değişik kullanõm safhalarõ geçirmiş binalardan ele geçmiştir.
Arykanda’daki kenet tiplerini 5 grupta toplayabiliriz.
Grup 1: “Π” Kenetler:

Antik çağda en yaygõn kullanõlan kenet tipidir. Uzun ve dikdörtgen kesitli
demir çubuğun iki ucunun aşağõ doğru kõvrõlmasõyla oluşur. Ucu keskinleşerek veya
küt şekilde bitebilir. Yan yana duran taş bloklarõn birbirine bağlanmasõnda kullanõlõr.
Bloklarõn üzerindeki deliklere kenetlerin uçlarõ yerleştirildikten sonra üzerinde erimiş
kurşun dökülür. Kurşun soğuyunca kenedi taşa bağlar.
Arykanda’dan ele geçen çok sayõda demir buluntu arasõnda kesin
tanõmlanabilecek “Π” kenet sayõsõ çok azdõr. Oksidasyon ve binalarõn yõkõlmasõ
sõrasõnda meydana gelen tahribat, kenetlerin genel olarak, işlevi belirsiz demir
çubuklar halinde günümüze ulaşmalarõnda temel etkendir1. Bu parçalar bütün haldeki
formu ve ölçüleri vermedikleri için kataloğa alõnmamõştõr.
Katalogdaki örnekler (İ1-4) 12-31cm. arasõnda boyutlara sahiptir.
Oksidasyon nedeniyle büyük ölçüde hasar görmüş eserlerin boyutlarõ, farklõ binalara
ait olduklarõnõ göstermektedir. Ancak ait olduklarõ bina saptanamadõğõ için
tarihlendirmesi yapõlamamaktadõr.
Grup 2: “T” Kenetler:

Mimaride çok yaygõn olarak kullanõlan bir diğer tip “T” kenetlerdir. Formlarõ
nedeniyle bu ismi alan kenetlerin farklõ boyutlarda ve değişik işlevlere sahip olanlarõ
bulunmaktadõr. Bununla birlikte ağõrlõklõ kullanõm yeri, hamam duvarlarõna sõcak
hava tuğlalarõ ve kaplama plakalarõnõ tutturmaktõr. Böylelikle hamam duvarlarõnda
hypokaust sistemi içinde gerekli boşluk elde edilir. Duvardaki harcõn içine
diklemesine olarak saplanan kenet, dõşarõda kalan iki kolcuğu ile tubuliyi tutar.
Genellikle mermerden yapõlan plakalarõ havada asõlõ tutmasõ mümkün olmayan bu
131
kenetler, kaplamayõ bir düzen içinde ve duvardan eşit uzaklõkta tutmayõ sağlayarak
ağõrlõğõ aşağõya verir. Böylece bütün plakalar, birbiri üzerinde durarak tek bir
kaplama haline gelir.
Arykanda’da bulunan çok sayõdaki örnekten kataloğa alõnan iki tanesi, aynõ
binadan bulunmasõna rağmen “T” kenedin farklõ formlarõnõ temsil etmektedir.
Boyutlarõ aynõ olmasõna karşõlõk kesitleri birbirlerinin yarõsõ kadardõr. İnce olan
örnekte (İ5) “T” nin üst kolunun, gövdenin ikiye ayrõlmasõyla yapõlmasõ diğer
örneğin çok daha dayanõklõ olduğunu göstermektedir. Dayanõklõlõk gerektiren
yerlerde sağlam olan örnek (İ6), hafifliğin ön plana çõktõğõ yerlerde ise ince olan
örnek kullanõlmõş olabilir. Hamam kaplamalarõnõn birbiri üstüne yerleştirildiği göz
önüne alõnõrsa, alttakilern taşõdõğõ yükün üsttekilerden daha ağõr olduğu ortaya
çõkacaktõr. Bu yükü azaltmak için üstteki kaplamalarõn olabildiğince hafifletilmesi
gerekir.
Grup 3: “L” Kenetler:

“T” kenetler gibi, duvar kaplamalarõnõn sabitlenmesinde kullanõlan bu
kenetler (İ7, İ8) büyük olasõlõkla köşe kaplamalarõ için kullanõlmştõr. Yayõnlarda
benzerine rastlanmamõştõr.
Grup 4: Kaplama Pimleri:

Yapõlarõn içini süsleyen mermer kaplama levhalarõnõ duvara tutturmak için
kullanõlmõştõr. Bütün mermer plaka boyunca uzanan pim, dörtgen kesitli uzun bir
çubuk şeklindedir. Uçlarõ,“Π”kenetler gibi kanca şeklinde kõvrõlmõştõr.
Kaplama pimleri, Arykanda’da Bouleuterion üstündeki doğal kayaya oyma
mekanlardan toplu olarak ve çok sayõda ele geçmiştir (İ9). Ayrõca yine doğal kaya
şekillendirilerek yapõlan “H.T.D.” sektöründeki mekanlarda bulunmuştur (İ11).
Naltepesi’nde saptanan örnekler (İ10), yapõ kompleksindeki hamam safhasõna aittir.
Hamamdaki mermer plakalar için kullanõlmõş olmalõdõr. “H.T.D.” ve “Boul. Üstü
Mekanlar”dan ele geçen örnekler ise büyük olasõlõkla mekanõn şu anda belirsiz olan
erken bir safhasõna ait olmalõdõr.
132
Grup 5: Kurşun Kenetler:
Bu kenetler, tamirat amacõyla yapõlan pratik ve işlevsel bir kenet formudur.
İki silindirik ara parçayla birleştirilen uzun şeritten oluşan bu kenetlerin hepsi de
kurşundan yapõlmõştõr. Mimari parçalarõn yanõ sõra seramik gibi malzemelerin
tamiratõnda da kullanõlmõştõr. Kazõ buluntularõ arasõnda ele geçen, bir kurşun kenet
aracõlõğõyla birleştirilmiş iki seramik parçasõ bu konuda güzel bir örnektir (İ12-13).
Seramiklerin üzerindeki form, bu kenetlerin yerinde yapõldõğõnõ ortaya koymaktadõr.
Tamirat sõrasõnda önce yüzeydeki şerit ebatlarõnda açõlmõş bir deliğin içine kurşun
döktükten sonra seramik parçalarõ, kõrõk yerden birleşecek şekilde bu kurşunun
üzerinde bindirilmekte, ardõndan dökülen kurşunun üzerinde gelecek şekilde her
seramik parçasõnda açõlan deliklerden kurşun dökülmekte; son olarak bu iki parçayõ
birleştirecek bir kurşun seramiklerin üzerine döküldükten sonra soğumasõ
beklenmektedir.
Waldbaum, bu tip kenetlerin doğu Akdeniz’de yaygõn olduğunu ve uzun bir
geçmişe sahip olduklarõnõ vurgulamaktadõr2.
12.2. KAPI MİLLERİ

Kapõ milleri, kapõnõn bir eksen üzerinde dönmesi prensibine dayalõ
sistemlerde kullanõlan bir araçtõr. Eksende yer alan ve kapõnõn bütün ağõrlõğõnõ
taşõyan mil yataklarõ, çoğunlukla eşik taşõna oyulan yuvarlak oyuklar şeklindedir.
Kapõnõn rahat dönebilmesi için bu oyuğun içine yuvarlak, içbükey bir madeni plaka
yerleştirilir. Büyük kamu yapõlarõnda görülen görkemli kapõlarda ise mil yatağõ
tamamen bronzdan yapõlmõştõr.
Arykanda’da mimari bir kõsõm olarak kapõ yapõlarõ, çift veya tek milli
sistemlerden oluşur. Kapõlarõn eşik taşlarõ üzerindeki mil yataklarõnõ ve izlerini
incelemek bu kapõ sistemlerini anlamamõza yardõmcõ olabilir. İki kapõlõ sistemlerde
karşõlõklõ mil yataklarõ ve ortada iki sürgülü kilit deliği görülür. Eşik taşlarõnda
görülen iki yana açõlan kapõ kanadõ izleri de bu durumu desteklemektedir. Kentte
özellikle kamu yapõlarõnda bu sistem kullanõlmõştõr. Bouleuterion’un önündeki kapõ
yapõsõ, Odeion’un girişi ve geç dönem Nekropol kilisesinin giriş kapõlarõ bu türdeki
kapõlara örnektir. Boyutlarõ bakõmõndan büyük ve anõtsal görünümlü kapõlar olmasõ
133
gereken bu kõsõmlar dõşõnda, kentteki Atriumlu Ev, Doğu Villasõ ve BE kesimlerinde
de bu sistem göze çarpar.
Çok sayõdaki eşik taşõna karşõlõk üç adet bronz kapõ mil yatağõ saptanmõştõr.
İlk örnek, (İ14), kentin Bouleuterion’unun önündeki binanõn giriş kapõsõndan
bulunmuştur. “U” formlu kapõ mili ile dörtgen plaka üzerindeki yuvarlak mil
yatağõndan oluşmaktadõr. Kapõ milinin üstteki açõk ucu kapõ gövdesini kavrarken alt
kõsmõ ise kapõ miline oturmaktadõr.
Mimari açõndan yapõnõn en erken safhasõna ait olan bu örnek, büyük olasõlõkla
Bouleuterion’un kullanõldõğõ bilinen İ.Ö.2-İ.S.4.y.y. arasõndaki zaman dilimine aittir.
Naltepesi’nden bulunan iki mil yatağõ örneği (İ15, İ16), bu bina
kompleksinin anõtsal kapõsõna aittir. Tek kanatlõ kapõyõ üst ve alttaki mil yataklarõna
bağlamak için kullanõlan bu iki örnek, eşik ve söve taşlarõndaki deliklere kurşun ile
sabitlenmiştir.
Arykanda’daki kapõ milleri üniktir. İncelenen yayõnlarda başka paraleli
yoktur. Döküm tekniğinde yapõlmõş olan örneklerin başka bir merkezden getirilmek
yerine kentte üretildiği düşünülebilir.
12.3. MENTEŞELER
Kapõ sistemlerinde destek unsuru olarak kullanõlan menteşeler, genellikle iki
aplik ve bir mil düzeneğinden oluşur. Genellikle demirden yapõlan menteşeler,
oksidasyon ve binanõn yõkõlmasõ gibi sebepler ile nadir olarak sağlam ele
geçmektedir.
Arykanda’dan ele geçen altõ adet örnekten dört tanesi (İ17-20) Naltepesi yapõ
kompleksinin içinde farklõ yerlerden bulunmuştur. Dört menteşenin hepsi de
yuvarlak aplikler ile bunlarõ birleştiren bir milden oluşur. Aynõ boyut ve form
özelliklerine sahip, aynõ elden çõkmõş bu menteşe örneklerinden bir tanesinin
Naltepesi’ndeki demirci işliğinde bulunmuş olmasõ, üretim yerinin burasõ
olabileceğini düşündürmektedir. Diğer iki örnek (İ21, İ22) Doğu Villasõ’nda Yörük
katmanõnda ve BE’de yüzey buluntusu olarak ele geçmiştir. Yassõ, uzun çubuğun
ortasõnda bombe oluşturan profili ve üzerindeki süslemeler 19. y.y. işçiliğini
yansõtmaktadõr.
134
12.4. ÇİVİLER:
Bağlayõcõ eleman olan çiviler, mimaride ve çeşitli zanaat alanlarõnda çok
önemli bir yere sahip olmuş ve yaygõn olarak kullanõlmõştõr. Genellikle bronz ve
demirden yapõlan çivilerin kullanõm alanlarõna göre farklõ boyut ve formlarda olanlarõ
üretilmiştir.
Genellikle ahşap ve derinin birleştirilmesinde kullanõlan çiviler, bu organik
malzemelerin bozularak günümüze ulaşamamalarõ nedeniyle ayrõ bir önem
taşõmaktadõr. Özellikle in-situ bulunan örneklerin, bozulan malzemenin oluşturduğu
eşyanõn formu hakkõndaki tek bilgi kaynağõ olmasõ önemini arttõrmaktadõr. Bu önem
nedeniyle in-situ olmayan çivi örnekleri de çeşitli araştõrmacõlar tarafõndan bir
sõnõflandõrma oluşturmak amacõyla kullanõlmõştõr. Çivilerin sõnõflandõrmasõ
konusunda ilk ve en kapsamlõ çalõşma H. Cleere tarafõndan yapõlmõştõr.
Sõnõflandõrmada, çivilerin boylarõ ve başlarõnõn formu esas alõnmõştõr. Cleere’e göre
form aynõ zamanda çivinin kullanõm alanõ hakkõnda bilgi verebilir3.
Arykanda’da, bütün antik çağ kazõlarõnda olduğu gibi çok sayõda çivi
buluntusu ele geçmiştir. Çeşitli boy ve formlardaki örneklerin arasõnda, demirden
yapõlmõş sõradan formlarõn yanõsõra; baş kõsmõ kabartma ve yivler ile düzenlenmiş
bronz göbekli çiviler de vardõr. Kullanõm amaçlarõnõ dikkate alarak Arykanda’dan ele
geçen çiviler, işlevsel amaçlõ olanlar ve süsleme amaçlõ olanlar şeklinde iki grup
altõnda ele alõnmõştõr.
Grup 1: Göbekli Çiviler:

Bu türün en belirgin özelliği, dõşbükey formu nedeniyle göbek olarak
adlandõrõlan baş kõsmõdõr. Bronzdan, döküm tekniğinde yapõlan göbek kõsmõnõn
üzerinde tornada yapõlan konsantrik yivler vardõr. İşlevden çok süsleme amaçlõ bu
çivilerin nasõl kullanõldõğõnõ gösteren örnekler bulunmaktadõr. Delos’dan mermer bir
lahitin üzerinde, ahşap bir kapõyõ taklit eden bir düzenleme yapõlmõştõr. Bu
düzenleme içinde süsleme amaçlõ çivi başlarõ da görülmektedir4. Benzer örneklerine
Corinth’de, Sardis’te, Priene’de, Olynthos’da rastlanõr.5
Arykanda’da bulunan çok sayõdaki göbekli çivi parçasõ, konutlar ve
dükkanlardan ele geçmiştir. Kataloğa alõnan 18 örnek, 1,3 cm. ile 8.5 cm. arasõnda
değişen çaplara sahiptir. Göbeklerin formlarõ iki ana gruba ayrõlõr. Bunlardan ilki,
135
çivinin göbekle bir bütün olarak yapõldõğõ örneklerdir(İ23-35). İkinci grupta ise,
saplama ayrõ olarak yapõlõp, başõn ortasõndaki delikten geçirilerek çakõlõr. (İ36-40)
İlk grubun örneklerinde, büyük kõsmõnõn üstü düz ve yassõdõr (İ23-31). Birkaç
örnekte dõşbükey üst yüzeyin ortasõ bir topuz ile sona erer (İ32-35). İkinci gruptaki
örneklerin üst kõsmõ konik veya yarõ küresel şekildedir.
Süsleme ve form özelliklerine dayanan bu gruplandõrma, eserlerin yapõm yeri
ve tarihlendirmesi için bilgi vermemektedir. Ancak konteks verileri bu örneklerden
bazõlarõnõ tarihlendirmemizi sağlamaktadõr. Sözgelimi H.T.D.’den çõkan (İ23, İ38,
İ39) örnekler ile Ticaret Agorasõ’ndan çõkan (İ28, İ31, İ39) örnekler ve B.U. (İ30)
örneği, konteks verileri ile İ.S.2.y.y. sonu-3.y.y.’a tarihlenmektedir. Diğer örneklerin
de buluntu yerleri, D.V., B.B.Y. gibi kentin geç Roma dönemi ve sonrasõ
buluntularõnõn yoğun olarak bulunduğu alanlardõr. Bu yerlerde, örneklerin çõktõğõ
alanlardaki konteks verileri netlik taşõmamakla birlikte genel olarak İ.S. 3.y.y.’dan
daha erken değildir.
Grup 2: Düz Çiviler:

Bu grup, günlük hayatta, mimaride ve değişik zanaat alanlarõnda kullanõlan
çivilerin hepsini kapsar. Sade ve düz bir forma sahip olan bu örneklerin değişik boy
ve baş-saplama oranlarõndakilerini biliyoruz. Antik kent kazõlarõndan bulunan
çivilerin değerlendirmesi konusunda kapsamlõ çalõşmalar yapõlmõştõr. Bu çalõşmalarõn
özelliği örneklerin formlarõ ile işlevleri arasõnda bağlantõlarõn saptanmõş olmasõdõr6.
Arykanda çivi örnekleri arasõnda formlarõna göre 2 grup saptanmõştõr.
Bunlarõn örneklerinin çok fazla olmasõ ve oksidasyon nedeniyle hepsinin
tanõmlanmasõ mümkün olmadõğõ için her tipten birkaç iyi durumda örnek verilmiştir.
Grup 1: Kare kesitli saplama ve dõşbükey bir başa sahiptir(İ47, İ48). Az
sayõda örnekte saplamanõn yuvarlak kesitli olduğu görülmektedir. Örneklerin
boyutlarõ arasõnda 7cm. olanlarõn yanõsõra 20cm.’den büyük olanlarõ da vardõr. Cleere
çalõşmasõnda, bu forma sahip olan örnekleri boyutlarõna göre iki ayrõ grupta
incelemiştir. 15cm.’den büyük olan örnekler; bunlar kirişleri bağlayan çivilerdir.
Mimariye bağlõ olarak ele alõnõr. 15cm.’den küçük olan örnekler; bunlar ikincil
mimari parçalarõ ve küçük ahşap parçalarõnõ birbirine bağlamak için kullanõlõr7.
136
Grup 2: Kare kesitli saplama ve dövülerek ezilmiş, katlanmõş bir başa
sahiptir(İ50). Bu çivilerin literatürde tam bir karşõlõğõ yoktur. Ancak, baş kõsmõnõn,
“L” kenetler ile benzerlikler taşõmasõ bu çivilerin, “L” kenetlerin işlevini karşõlamak
amacõyla yapõldõğõnõ düşündürmektedir.
Arykanda’daki çivi örnekleri kesin bir tarihlendirme içinde
değerlendirilememektedir. Ancak bazõ örnekler buluntu katmanlarõna bağlõ olarak
tarihlendirilebilmektedir.
12.5. FİLİSELER:
Filiseler, bir halka ve ona bağlõ kancadan oluşur. Kullanõm amaçlarõ çeşitlidir.
Duvara bir obje asmak için kullanõlabilir. Ayrõca bazõ kaliteli bronz halkadan
yapõlmõş örneklerin kapõ veya dolap kapağõ tutamağõ olarak kullanõlmõş olabileceği
ileri sürülmüştür. Kent içinde, başta özel konutlar olmak üzere hemen her yapõda
karşõlaşõlabilir.
Arykanda’da bulunan filiseleri formlarõna göre, “Çift Kancalõ Filise” ve
“Saplamalõ Filise” olmak üzere iki grupta incelemek mümkündür.
“Çift Kancalõ Filise”, (İ51-61) demir bir çubuğun halkanõn içinden geçirilip
ortasõndan ikiye bükülmesi ve uçlarõnõn kanca şeklinde kõvrõlmasõyla yapõlõr.
“Saplamalõ Filise”, (İ62-68) tek ucu olan saplamanõn bir ucundaki deliğe
halkanõn geçirilmesiyle yapõlõr.
İki form arasõnda işlev bakõmõndan bir fark olmamakla birlikte “Çift Kancalõ
Filise”’nin tutturulma yöntemi bakõmõndan daha sağlam olduğu düşünülmektedir.
12.6. KANCALAR:
Ucu bir topuz şeklinde olan bu kancalarõn arka ucu saplama şeklinde
bitmektedir. Saplamanõn topuza bağlandõğõ kõsõm genellikle “U” formuna sahiptir.
Bu kancalar yatay biçimde duvara saplanõr. Bu nedenle duvar kancasõ olarak
adlandõrõlan gruptan Arykanda’da üç örnek (İ69-71) ele geçmiştir. Buluntu yeri
konteksine göre erken Roma dönemine ait olan bu örneklerin uçlarõnõn keskin
olmamasõ nedeniyle elbise gibi eşyalarõ asmak için kullanõldõğõnõ düşünebiliriz.
137
1
Bazõ binalarda temel bloklarõnõn üzerinde görülen yarõ kõrõlmõş kenet boşluklarõ, geriye kalan sağlam
örneklerin de tarih boyunca, maden olarak yeniden değerlendirmek üzere yerinden söküldüğünü
düşündürmektedir. Nitekim günümüzde antik kentin hemen yanõndaki Arif köyünde yaşayan yerli
halk, eski yõllarda silahlarõ için gereken kurşunu temin etmek amacõyla kenetleri yerinden söküp
kurşunu kullandõktan sonra demiri de çeşitli amaçlarla kullanmaya devam ettiklerini anlatmõşlardõr.
2
Waldbaum (1983) s. 67
3
Cleere (1958) s.56
4
Orlandos (1966) s. 106.
5
Sardis: Waldbaum (1983) no.258,259; Olynthos: Robinson (1941) no.376,377; Corinth: Davidson
(1952) no.173-178; Priene: Raeder (1984) s.85 res.5. Bu geleneğin çok uzun bir süre yaşadõğõ,
günümüz Anadolu’su halk mimarisinde evlerin kapõsõnda yapõlan bronz disk biçimli süslemelerde
görülmektedir: Bektaş (1986) res.152
6
Bu konuda ilk çalõşmalar Henry Cleere tarafõndan yapõlmõştõr. Cleere (1958): Wight Adasõndaki
Brading Villasõndan bulunan çiviler üzerine; Angus, Brown, Cleere (1962): Inchtuthil’daki büyük çivi
deposundan bulunan 25.000 çivi, kapsamlõ bir inceleme. Manning’in British Museum’daki çiviler
üzerine yaptõğõ inceleme ise bu konuda toparlayõcõ bir nitelik taşõmaktadõr: Manning (1985)
7
Cleere (1958) no.56-58
138
BÖLÜM 13:
KAPI AKSAMLARI:
Konut kapõlarõ, kutular ve sandõklarda sõklõkla kullanõlan kilit aksamlarõ,

kazõlardan çok sayõda çõkmaktadõr. Daha çok kilit aynasõ, kilit dili gibi parçalardan
oluşan bu örnekler, kilitlerin ahşaptan yapõlan ve günümüze ulaşmayan mekanizma
kõsõmlarõnõn küçük parçalarõnõ oluştururlar. Antik kilit mekanizmalarõ hakkõnda bu
nedenle bilgimiz eksiktir. Ancak bu eksiklik, büyük ölçüde benzerlik taşõyan
günümüz kilitleri ile karşõlaştõrõlarak tamamlanabilir1.
Antik Çağda kullanõlan kilit sistemlerini dört grupta inceleyebiliriz. (1)
Mandallõ Kilitler (2) Sürgülü Kilitler (3) Manivelalõ Kilitler (4) Asma Kilitler. Bu üç
kilit türü de aynõ dönemlerde birlikte kullanõlmõştõr2.
Arykanda madeni buluntu gruplarõ arasõnda en çok sayõda örnek ile temsil
edilenlerden biri olan kilit ve anahtarlar, kentte özellikle konut alanlarõ (H.T.D., Y.E.,
D.V.) ve Ticaret Agorasõ’ndaki dükkanlardan ele geçmiştir. Örneklerin kapõ veya
kutu kilit aksamõ olarak tanõmlanmasõ oldukça zordur. Bunun sebebi, her iki grubun
da birbirine yakõn hatta birebir boyutta örneklerinin yayõnlarda karşõmõza
çõkmasõdõr3. Bu nedenle her iki gruptaki örnekleri birlikte ve mekanizma sistemlerine
göre inceleyeceğiz.
13.1. KİLİTLER:
Arykanda’da dört kilit sisteminin de örnekleri yer almaktadõr. Bunlarõn hepsi
de demir ve bronzdan yapõlmõş örneklerdir.
Grup 1: Mandallõ Kilitler:
En basit kilit sistemidir. Sistemin prensibi, kapõnõn kenarõna bağlõ ve bir
menteşe üzerinde yukarõ kalkõp inebilen demir bir çubuğun, kapõ kasasõndaki bir
yuvaya oturmasõ yoluyla kapõnõn kilitlenmesidir. Demir çubuğun dõşarõdan da
kaldõrõlabilmesi için, ortasõndaki bir mille kapõya takõlan mandal, kaldõraç sistemiyle
çalõşõr. Bir ucundan aşağõya indirildiğinde yukarõ kalkan diğer ucu, demir çubuğu
kaldõrarak kapõnõn açõlmasõnõ sağlar. Kilit sistemi ahşaptan yapõlmasõna karşõn, hafif
ve sağlam olmasõ için mandal kõsmõ genellikle demirden yapõlmõştõr. Bu mandalõn bir
ucu tutmayõ kolaylaştõracak biçimde bir halka şeklindedir. Gövde yassõ, dar ve
uzundur. “S” formu ile kõvrõlarak demir çubuğu alttan iter.
Arykanda’dan bu tipin tek bir örneği Yamaç Evler’de (J1) bulunmuştur.
Paralelleri genel olarak demir çağõndan başlayõp İ.S.3.y.y.’a kadar ki dönem içinde,
Akdeniz dünyasõnõn değişik yerlerinde karşõmõza çõkar4.
Grup 2: Sürgülü Kilitler:

Kilit kutusunun içinde yukarõ – aşağõ yönde hareket eden dişlerin yardõmõyla
kilit dilinin sabitlenmesi prensibine dayalõ olan bu sistemde anahtar, dili hareket
ettirmek için kullanõlõr. Her kilidin içindeki diş takõmõ, sadece tek bir anahtarõn
üzerindeki çõkõntõlar ile uyacak şekilde ve farklõ boyutlardadõr. Bu sistem, mandallõ
kilitlerden daha güvenlidir.
Anahtar, kilidin içine dişleri yukarõ gelecek şekilde yerleştirilir. Kilit dilini
sabitleyen kilit dişleri ile anahtar dişleri üst üste getirilir. Anahtar dişleri, kilit
dişlerini yukarõya kaydõrarak kilit diline oturur. Bu sayede anahtar, kilit dilini
kaydõrarak açma-kapama işlemini yapabilecek hale gelir.
a. Kilit Aynalarõ :
Sürgülü kilitlerde, mekanizmanõn bir kutu içine yerleştirilmesi gerekir.
Genellikle ahşaptan yapõlan bu kutunun yan yüzleri, güvenlik nedeniyle madenden
yapõlõr. Kilit aynasõ olarak tanõmladõğõmõz bu parçalar yuvarlak veya dikdörtgen bir
forma sahiptir. Kenarlarda ahşaba tutturmak için çivi delikleri yer alõr. Orta kõsõmda
ise anahtarõn girmesi için “L” formlu veya kare bir delik bulunur. Yüzeyin geri
kalanõ, çeşitli yöntemler ile süslenebilir5.
140
Arykanda’dan bulunan 9 örnekten 5 tanesi dörtgen, 4 tanesi yuvarlak
formludur. İki dikdörtgen örnek (J2, J3) repousse tekniğinde süslenmiştir. Yuvarlak
örnekler ise (J8, J9) eş merkezli halkalar ile süslenmiştir. Repousse süslemeli bir
örneğin (J2), kõsa kenarõnda aynõ kalitede küçük bir ilave parça saptanmasõ bu
örneklerin kent içindeki bir atölyede yapõldõğõnõ göstermektedir. Kilit aynalarõnõn
çoğunda görülen répousse süsleme, bu atölyenin bir özelliği olmalõdõr. Nitekim aynõ
tarzda süslenmiş dörtgen bir kapõ aynasõ (J3) hemen yanõndaki mekandan ele
geçmiştir. Bu örnekler ile birlikte geri kalan yuvarlak ve dörtgen formlu örneklerin
hepsi de “L” formlu bir anahtar deliğine sahiptir.
Örneklerin tarihlendirilmesi için elimizde kesin veriler bulunmuyor. Ancak
buluntu yerleri göz önüne alõndõğõnda örneklerin genel olarak İ.Ö.1.-
İ.S.3.y.y.arasõndaki dönem içine verilebileceğini söyleyebiliriz.
b.Kilit Dilleri:
Kapõnõn, kasaya tutunarak kapalõ kalmasõnõ sağlayan bu parça, kilidin en
önemli ve sağlam olmasõ gereken parçasõdõr. Bu nedenle örneklerin hepsinin de
demirden yapõlmõş olduğu görülür. Bir çok örneğin kesin tanõmlanmasõ mümkün
olmadõğõ için kataloğa iki parça alõnmõştõr. Bu parçalarõn formlarõ aynõ ancak
boyutlarõ farklõdõr. Bu fark, kullanõldõklarõ mekanizmanõn ait olduğu kapõ sisteminin
boyutlarõ ile ilgilidir. Ancak buluntu yerlerinin konteksleri bize, ilk örneğin (J11)
İ.Ö.1.-İ.S.1.y.y.’a ikinci örneğin ise İ.S.2.y.y. ve sonrasõna tarihlendirmemize olanak
veriyor.
Grup 3: Manivelalõ Kilitler:

Sürgülü kilitler ile aynõ prensipte çalõşan manivelalõ kilitler, daha ileri ve daha
güvenlikli bir sisteme sahiptir. Bu sistemde anahtar, kilide girdikten sonra kendi
ekseni etrafõnda dönerek kilidi açar. Bunun için kendine göre özel bir şekle sahip
olan anahtar dişi dönerken, sadece şekle izin veren bir dizi engeli geçer ve yukarõya
bir yay ile sabitlenmiş olan kilit dişini iterek dilin kaymasõnõ sağlar. Günümüzde
kullanõlan modern YALE kilitlerin sisteminin temelini oluşturan sistem Roma
döneminde geliştirilmiştir6.
141
Manivelalõ kilitlerin kilit aynalarõnõn üzerindeki anahtar deliği, yuvarlak
kesitli anahtar çubuğu ile uzun anahtar dişinin girebileceği şekilde üstü yuvarlak altõ
bir yarõk şeklindedir. Plakanõn geri kalanõ, sürgülü kilit aynalarõ gibi yuvarlak veya
dikdörtgen olabilir.
Arykanda’dan bulunan iki örnekten ikincisi (J13), kentteki işlikte yapõlmõş
olan (J2, J3, J7) ile aynõ süsleme tekniğine yapõlmõş olup buluntu yeri çok yakõndõr.
Bu örnekler, aynõ ustanõn elinden çõkmõş olup büyük olasõlõkla Mabet ile
Bouleuterion’un arasõnda bulunan ve “Doktor’un Mekanõ” olarak tanõmladõğõmõz
mekana ait olmasõ mümkündür.
Grup 4: Asma Kilitler:

Bu kilitler, genellikle iki parçayõ birbirine bağlayacak şekilde bir halka ve
bunu sabitleyen bir mekanizmadan oluşur. Tamamen demirden yapõlan bu tür
kilitlerde iki mekanizma kullanõlmõştõr. Bunlardan ilki “Manivelalõ Kilit
Mekanizmasõ”dõr. Yukarõdaki sistem ile aynõdõr. İkinci sistem ise “Zemberekli Kilit
Mekanizmasõ” olarak bilinir. Bu sistemde dörtgen prizma formundaki asma kilit
kutusunun bir ucundaki delikten kilit halkasõnõn diğer ucu girer. Kilit halkasõnõn
ucunda iki yana doğru açõlan zembereği, delikten girince açõlõr ve kilit halkasõnõn
yerinde sabitlenmesini sağlar. Bu sistemde anahtar olarak “L” şeklinde bükülmüş,
uzun ve dar anahtarlar kullanõlõr. “L”nin alt ucunda, zembereği içine alabilecek
büyüklükte bir delik yer alõr. Bu anahtar, kilit kutusunun diğer ucundan sokulur ve
zembereğin üzerinden geçer ve zembereğin kapanõp kilit kutusundan çõkmasõnõ
sağlayacak kadar ilerleyerek kilidi açar.
Arykanda’daki asma kilitlerin tamamõna yakõnõ (J15-25) manivelalõ kilit
mekanizmasõna sahiptir. Bu örneklerin hepsi de gerek form ve gerekse buluntu yeri
konteksi ile yakõn zamanlarda tarihlenmektedir. Kenti 19.y.y.’da kullanan Yörük
yerleşimciler ile bağlantõlõ olarak düşünmek mümkündür. Bir örnek ise (J14) form
olarak daha büyüktür. Küp formlu bir kilit kutusu ile buna giren kilit halkasõndan
oluşan örneğin üzerinde oksidasyon nedeniyle sadece bir yarõk şeklindeki anahtar
deliği görülmektedir. Form özellikleri nedeniyle bu buluntuyu “Zemberekli Kilit
Mekanizmasõ”na örnek olarak gösterebiliriz7.
142
13.2. ANAHTARLAR
Dört kilit sisteminden üçü, anahtar ile çalõşmaktadõr. Kentten ele geçen
anahtarlardan büyük kõsmõnõn formu, bu üç sistemden birinde kullanõlmaya
uygundur. Ancak örneklerin arasõnda daha farklõ tipte sistemlere ait olan örnekler de
bulunmaktadõr. Bunlar aşağõda yeri geldikçe açõklanacaktõr.
Grup 1: Çekmeli Anahtarlar:

Bu grup, sürgülü kilitlerin daha basit bir şekline aittir. Tamamen ahşaptan
yapõlmasõ nedeniyle, antik çağ kazõlarõndan ele geçmiş bir örneği yoktur. Bu
sistemleri, geçen yüzyõla kadar kullanõlan örnekleri sayesine tanõmlayabilmekteyiz.
Çekmeli anahtarlarõn ucundaki dişler, anahtar gövdesi ile aynõ yöndedir.
Sürgülü kilitlerdeki gibi kilit dişlerini yukarõ çekerek kapõyõ açmak için kullanõlõr.
Formlarõ nedeniyle, kilit kutusuna ulaşmasõ için daha üst seviyedeki bir delikten içeri
sokularak kullanõlõr. Çatalõ andõran biçimi ve kaba formu nedeniyle kolay tespit
edilemeyen bu anahtarlarõn örnekleri British Museum’da çok sayõda vardõr8.
Arykanda’da saptanabilen iki örnek (J26, J27) Ticaret Agorasõ’nõn üst
terasõndaki mekanlardan ele geçmiştir. Konteks verileri, iki örneğin de İ.Ö.1.-
İ.S.1.y.y.’a tarihlendiğini göstermektedir. “L” formlu iki örnek, boyutlarõ açõsõndan
farklõ olmakla birlikte kullanõm yöntemi açõsõndan bir örneklik gösterir.
Grup 2: Sürgülü Anahtarlar:

Arykanda’da en çok örneği bulunan anahtar grubudur. Uzun kolun bir
ucunda, kilit dilinin üzerindeki boşluklara giren kilit dişlerinin, diğer ucunda tutma
halkasõnõn bulunduğu bir forma sahiptir.
Kilidin güvenliği için dil ve anahtar sadece birbirine uyacak şekilde
yapõlmõştõr. Bu nedenle kilit dişleri, “L” “Z” gibi değişik formlarda yapõlmõştõr. En
sõk olarak karşõmõza çõkan örneklerde kilit dişlerini tutan plaka, kola dik bir açõyla
birleştirilmiştir.
Arykanda örnekleri (J29-50), kentte gerek erken dönem (H.T.D.; B.Ü.)
gerekse geç dönem (D.V.; YaE.) katmanlarõndan çok sayõda bulunmuştur. Bu
nedenle kesin bir tarihlendirmesi mümkün olmamakla birlikte İ.Ö.3.-İ.S.4.y.y.
süresince yaygõn biçimde kullanõldõğõnõ söylememize imkan vermektedir.
143
Grup 3: Manivelalõ Anahtarlar:
Manivelalõ anahtarlarõn formu, silindirik bir kol ve bir ucuna bağlanmõş
profilli dişten oluşmaktadõr. Günümüzdeki anahtarlara çok yakõn olan bu formun
örnekleri (J51-56), Yamaç Evlerinden ele geçen bir örnek dõşõnda Doğu Villasõ,
19.y.y. yerleşiminden ele geçmiştir. Benzer örnekleri günümüzde hala görülebilir.
Grup 4: Asma Kilit Anahtarlarõ:

Asma kilitlerden bahsedilirken, kilit mekanizmalarõnõn ya manivelalõ ya da
zemberekli kilitler olduğu üzerinde durulmuştu. Bu sistemlerden özellikle ikincisi
basit yapõsõ nedeniyle, Roma dönem asma kilitlerinde en yaygõn olarak kullanõlan
grubu oluşturur.
Zemberekli kilit anahtarlarõ, “L” formlu yapõsõ ve üzerindeki delikleri ile
diğer anahtarlardan kolaylõkla ayõrt edilebilir. Arykanda’dan bu forma sahip üç örnek
(J57-59) ele geçmiştir. (J59) Düz bir forma sahip olmakla birlikte, üzerindeki
delikleri nedeniyle bu gruba dahil edilen bir örnektir. Örnekler, buluntu yeri konteksi
itibariyle İ.Ö.1.-İ.S.1.y.y. tarihleri arasõnda değerlendirilebilir. Paralel örnekleri
British Museum’da bulunmaktadõr.
Grup 5: Yörük Anahtarlar:

Doğu Villasõnda bir grup olarak bulunan bu anahtarlar (J60-66), alandaki
diğer yörük eşyalarõyla birlikte ele geçmiştir. Yakõn döneme ait olmakla birlikte
benzer bir formuna rastlanamayan bu anahtarlarõn kullanõldõğõ kilitler hakkõnda bilgi
bulunamamamõştõr. Anahtar, formu nedeniyle büyük olasõlõkla dar ve uzun formlu bir
asma kilide aittir. Dişlerin, anahtar çubuğunun ekseni etrafõnda dönmesi ile
çalõştõrõlan kilit mekanizmasõ manivelayõ hareket ettirerek kilit dilinden kurtulmasõnõ
sağlamõş olmalõdõr. Bu sistemin tek benzer örneği Önder Küçükerman
Kolleksiyonunda bulunmuştur9
1
Antik çağ kilit mekanizmalarõ ile aynõ sisteme sahip örneklerin Mõsõr’da geçtiğimiz yüzyõlda hala
kullanõldõğõnõ saptayan ve bu mekanizmalarõn sistemlerinin ayrõntõlõ çizimleri ile kayõtlarõnõ tutan Eton
bu alanõn öncülerindendir. Bu konudaki yayõnõ (Eton, William, A Survey of the Turkish Empire,
144
London, 1798) Yayõn bugün bulunamamakla birlikte, çizimlerin bir kõsmõ bir internet sitesinden
incelebilmiştir. Bkz. “http://www.chubblocks.co.uk/historyoflocks.html”
2
Arykanda örneklerinin ait olduğu antik çağ kilitleri ile ilgili genel bilgi veren bir kaynak olmadõğõ
için sözkonusu gruplandõrma incelenen yayõnlardaki kilit sistemleri göz önünde bulundurularak
oluşturulmuştur. Karşõlaştõrmak için bkz. Hoepfner (1970) s.211; Schauerte & Steiner (1984) s.377;
Manning (1985) s.89-97; Waldbaum (1983) no.346-378
3
Bu konuda karşõlaştõrmak için bkz. Onurkan (1988) s.82; Waldbaum (1983) no.384,385
4
Demir Çağõ Örnekleri: Manning (1985) s.88; Verulamium: Frere (1972)
5
Sardis’ten bulunmuş olan , birinin üzerinde eş merkezli daireler bulunan yuvarlak formlu örnek ile
diğerinin üzerinde repousse tekniğinde bitkisel süslemeler bulunan köşelere doğru daralan dörtgen
örnek burada belirtilebilir: Waldbaum (1983) no.384,385
6
Yale kilitlerinin sistemi ve daha ayrõntõlõ bilgi için bkz. www.yalelock.com
7
Manning (1985) s.95-97
8
Manning (1985) s.89-91
9
Önder Küçükerman; Endüstri Tasarõmõ Üretim Tasarõmõnda Adõmlar, Yapõ Endüstri Meslek Lisesi
Yayõnlarõ, İstanbul (1996) s. 30
145
KATALOG
KATALOG’DA YER ALAN KISALTMALAR:
Genel:
BY : Buluntu Yeri
g. : Genişlik
K.Env.No. : Kazõ Envanter Numarasõ
kl. : Kalõnlõk
M.Env.No. : Müze Envanter Numarasõ
Ölç. : Ölçüler
u. : Uzunluk
y. : Yükseklik
Yer İsimler:
A.E. : Atriumlu Ev
B.A.T.E. : Bouleuteion Altõ Toprak Elemesi
B.B.Y. : Bazilikanõn Batõsõndaki Yapõ
B.E. : Bizans Evi
B.Ham. : Büyük Hamam
B.U. : Bouleuterion Üstü
D.N. : Doğu Nekropolü
D.V. : Doğu Villasõ
H.T.D. : Helios Tapõnağõ Doğusu
K.N. : Karayolu Nekropolü
M.M : Mağara Mezar – Sarnõç
Nl. : Naltepesi Yapõ Kompleksi
St. : Stadion
Stoa : Yukarõ Stoa
T.A. : Ticaret Agorasõ
Y.E. : Yamaç Evler
Ya.E. : Yazõtlõ Ev
YU. : Yüzey Buluntusu
150
15.1. MUTFAK ARAÇLARI A3. Sürahi:
BY: NT. 84,Batõ yamacõ, 1.teras,
15.1.1. KAPLAR: K.Env.No.: Ary 84 B 78,
15.1.1.1. Kapalõ Kaplar: Müze Env.No.: 39.23.84
Grup 1: Kaplar Ölç: y:18,5cm. kl:0,2cm. ağõz
A1. Aryballos: ç:7,3cm. tab. ç:7,8cm.
BY: DN. 77, 13. mezarõn batõsõ, kulp:en:9,6cm. y:14cm.
K.Env.No.: Ary 77 TMCK 10, kl:0,7cm.
Müze Env.No.: 21.23.77 Tanõm: Bronz. Tornada Pres.
Ölç: y:7,3cm. kl:? ağõz çap:2cm. Yumurta formlu kap. Yüksek
gövde çap:4cm. taban çap:3,2cm. kaide ayrõca yapõlmõş. Ağõz
Tanõm: Bronz. Döküm. Ters kenarõ dõşa açõk. Tutamak “S”
armut formlu. Kõsa bir boyun ile formunda kõvrõlarak ağõz
ağõz kenarõna bağlanõyor. Ağõz kenarõnõ iki yandan sarõyor.
kenarõ ve taban halkasõnõn içi
yivlerle süslü. A4. Oinokhoe:
BY: BH. 80, 2. oda,
A2. Oinokhoe: K.Env.No.: Ary 80-13,
BY: TA. 90, üst kõsõm 2.mekan, Müze Env.No.: 9.6.80
K.Env.No.: Ary 90 M 102, Ölç: y:18,5cm. karõn çap:12,5
Müze.K.Env.No.: 8.33.90 cm. ağõz çap:7cm.
Ölç: y:20cm. gövde çap:13,1cm. Tanõm: Bronz. Tornada Pres. Üç
kl:0,15cm. ağõz çap:10,1cm. kaide parça halinde yapõlmõş. Geniş
çap:8cm. karõn ve konik boyna sahip.
Tanõm: Bronz. Döküm. Yonca Taban ayrõca üretilmiş. Ağõz
ağõzlõ oinokhoe. Şişkin karõn. Dar kenarõ düz ve yuvarlak. Tutamak
boyun. Dudak kenarõnõn dõşõnda “S” formunda kõvrõlarak ağõz
kazõma hat. Tabanda konsantrik kenarõnõ iki yandan sarõyor.
halkalar var. Gövdede tutamağõn
izi var.
151
A5. Sürahi: K.Env.No.: ---,
BY: NT. 84,batõ terasõ 1.teras., Ölç: y:4cm. çap:9,5cm.
K.Env.No.: Ary 84 B 77, Müze Tanõm: Bakõr. Dövme. İki
Env.No.: 38.23.84 parçadan oluşuyor. İbrik kapağõ.
Ölç: y:25cm. kl:0,2cm. boyun Kaba bağlantõ için bir tutamağõ
çap:8,5cm. ağõz çap:9,35cm. var.
taban çap:15cm.
Tanõm: Bronz. Dövme. Şişkin Grup 2: Kulplar:
gövde içbükey profile sahip. A8. Masklõ Kulp:
Konik boyunun ortasõnda BY: MM. 88,
répousse halka var. Ağõz kenarõ K.Env.No.: Ary 88 M 94,
gaga ağõzlõ. Tutamağõn yarõsõ Müze Env.No.: 3.19.88
kõrõk. Ölç: u:10,7cm mask.gen:3,6cm.
tutamak gen:1,3cm.
A6. İbrik: Tanõm: Bronz. Döküm. Yassõ
BY: BBY. 92, kulp. Üst bitim kõrõk. Alt bitimde
K.Env.No.: Ary 92 M 292, iki volüt ve bir mask yer alõyor.
Ölç: y:37cm. kl:0.2cm ağõz Mask, kabarõk saçlõ bir figür.
çap:11,2cm. boyun çap:8,5cm.
taban çap:17,7cm. A9. Masklõ Kulp:
Tanõm: Bronz. Dövme. Dört parça BY: TA. 90, 2. mekan,
olarak yapõlmõş. Gövde iki K.Env.No.: Ary 90 M 57,
parçadan oluşuyor. Silindirik Ölç: u:12,3cm. gen:4,9cm.
boyun üzerinde birleştirme kulp:2,4cm.
yerinde dişler görülüyor. Ağõz Tanõm: Bronz. Döküm. Geniş bir
kenarõ gaga ağõzlõ. Tutamak “S” yay formunda. Üzerinde
formuyla ağõza bağlanõyor. kabartma bir süsleme il “A” harfi
Gövdeye bağlantõ için ince var. Alt bitimde iki yanda volüt,
plakalardan yararlanõlmõş. altta palmet ve ortada bir mask
yer alõyor. Mask saçlarõ arkada
A7. İbrik Kapağõ: toplanmõş bir kadõn figürü.
BY: AE. 87, 1 no’lu oda.,
152
A10. Masklõ Kulp: Tanõm: Bronz. Döküm. “S”
BY: TA. 88, bouleuterion yanõ, formlu kulp. Üzerinde boyuna
K.Env.No.:Ary 88 M 38, yivler var.
Müze Env.No. 2.19.88.
Ölç: u:11,8cm. kulp gen:3,6cm. A13. Kulp Fragmanõ:
tutamak gen:2,5cm. BY: TA. 79, Stoa,
Tanõm: Bronz. Döküm. Geniş bir K.Env.No.: Ary 79-12,
yay formunda. Üst bitiminde ağõz Ölç: u:11cm. kl:0,6cm. yaprak
kenarõnõ saran iki kolcuk ve en:3,5cm. kl:0,3cm.
yaprak formlu bir aplik var. Alt Tanõm: Bronz. Döküm. Üçgen
bitimde iki yanda volütler ve altta kesitli kulp. Yaprak formlu alt
palmetin ortasõnda mask var. bitim.
Mask, Frig şapkalõ bir genç
figürü. A14. Kulp:
BY: NL. 84,
A11. Figürlü Kulp: Çõktõğõ Yõl: Ary 84,
BY: YE. 89, 4/3, Ölç: y:6,7cm. en:5cm. kl:0,5cm.
Env.No. Ary 89 M 248, Tanõm: Bronz. Döküm. Geniş bir
Ölç: u:13,6cm. gen:1,1cm. üst: yay formunda. Üst bitimde ağõz
6,4 x 5,1cm. kenarõnõ saran iki kolcuk var.
Tanõm: Bronz. Döküm. Yassõ Üstte dörtgen bir aplik var.
kesitli kulp. Üst kõsõmda ağõz
kenarõnõ saran iki kolcuk var. A15. Kulp:
Altta dörtgen bir çerçeve içinde BY: HTD.2001-3, B.1,
Eros kabartmasõ var. K.Env.No.: Ary 2001 Ae23,
Ölç: y:3,2cm. en:3,1cm. kl:0,4
A12. Kulp Fragmanõ: cm.
BY: TA. 2002, Tanõm: Önceki ile aynõ.
K.Env.No.: Ary 2002 AE 17,
Ölç: u:8,1cm. kl.:0,7cm. A16. Kulp:
BY: NL. 85,
K.Env.No.: Ary 85 M 23,
153
Ölç: y:1.8cm boy: 3.7cm en:4.9 Tanõm: Bronz. Tornada pres.
cm Profil “S” yaparak açõlõyor.
Tanõm: Önceki ile aynõ. Dudak kenarõ kalõnlaşõyor.
Dudak kenarõnõn dõşõnda bir şerit
15.1.1.2. Açõk Kaplar: süsleme var. Alt kõsõm kõrõk.
Grup 1: Kaplar:
- Sõğ Kaplar A20. Kase Fragmanõ:
A17. Kâse: BY: TA. 79, Stoa,
BY: YE. 89, 4-3, K.Env.No.: Ary 79-39,
K.Env.No.: Ary 89 M 247 Ölç: y:9,5cm. kl:0,2cm. çap:
M.Env.No.:22.28.89 24cm.
Ölç: çap:12,5cm. y:2,2cm. Tanõm: Ary 89 M 224 ile aynõ.
kl:0,1cm. Üzerinde kazõma çizgiler yer
Tanõm: Bronz. Dövme. Düz alõyor.
taban, keskin açõyla dönen yan
çeper. Üzerinde süsleme yok. A21. Tava:
BY: DV. 94,
A18. Kâse Fragmanõ: K.Env.No.: Ary 97 M 7,
BY: TA. 90, üst teras, Ölç: y:3,5cm. çap:19,1cm. kl:0,1
K.Env.No.: Ary 90 M40, cm. tutamak: 3,1cm.
Ölç: y:4,3cm. çap:20cm. kl:0,2 Tanõm: Bakõr. Dövme. Düz
cm. taban, keskin açõyla dönen yan
Tanõm: Bronz. Tornada Pres. Kap çeper. Üzerinde kazõma çizgiler
profili yukarõ genişliyor.. Dudak yer alõyor.
kenarõ kalõnlaşmõş. Alt kõsõm
kõrõk. - Derin Kaplar:
A22. Lenger:
A19. Kâse Fragmanõ: BY: YE.89,4/3,
BY: YE. 89-4, K.Env.No.: Ary 89 M244,
K.Env.No.: Ary 89 M 224, Ölç:y:10,4cm çap:45cm kl:0,3
Ölç: y:5,4cm. çap:20cm. kl:0,1 cm kaide çap: 12cm.
cm.
154
Tanõm: Bronz. Dövme. Geniş Tanõm: Bronz. Döküm. Yassõ
gövde daralarak yükseliyor. tutamak. Arka bitimde topuz var.
Dudak kenarõ dõşa açõlõyor. Taban Üzerinde delik var. Kaptan kõrõk.
ayrõca yapõlmõş. Tabanda
konsantrik halkalar var. Gövde A26. Tava Kulbu:
üzerinde üç kulp aplikler ile BY: TA. 88, doğudan 2.oda,
yapõştõrõlmõş. Yuvarlak kulplar K.Env.No.: Ary 88 M 51, Müze
yivler ile süslenmiş. Env.No.: 1.19.88
Ölç: u:18,6cm. üst gen:8,4cm.
A23. Kap Fragmanõ: sap gen:2,4cm kl:0,9cm.
BY: YE. 89-4, Tanõm: Bronz. Döküm. Palmet
K.Env.No.: Ary 89 M 175, yaprağõ formunda tutamak. Üst
Ölç: u:3,3cm. çap:24cm. kl:0,25 bitimde kabõ saran kolcuklar
cm. lotus ve başka floral süslemeler
Tanõm: Bronz. Tornada Pres. Alt var. Alt bitimde iki volütün
kõsõm kõrõk. Gövde yukarõ arasõnda bir ördekbaşõ yer alõyor.
daralõyor. Dudak kenarõ kalõn.
Üzerinde paralel yivler var. A27. Asma Kulp:
BY: YE. 89, 3/2,
A24. Kap Fragmanõ: K.Env.No.: Ary 89 M 226,
BY: YE. 89-4, Ölç: u:12,6cm. g:4,5cm. kl:0,4
K.Env.No.: Ary 89 M 72, cm.
Ölç: y:2,6cm. çap: 20cm. kl:0,15 Tanõm: Bronz. Dövme. Kare
cm. kesitli çubuk. Kendi ekseninde
Tanõm: Ary 89 M 175 ile aynõ. bükülmüş. İki ucu kanca
Üzerinde süsleme yok. şeklinde kõvrõlmõş. Bir ucu yõlan
başõ, diğer ise kuyruğu şeklinde
Grup 2: Kulplar: süslenmiş.
A25. Patera Sapõ:
Bulunduğu Yer: HTD 2001, A28. Asma Kulp:
Env. No: Ary 2001 AE 515, BY: ST. 93, batõ uç
Ölç: u:8cm. en:2,3cm. Env.No. Ary 93 AE 133,
155
Ölç: u:7,3cm. kl:0,3cm. Tanõm: Bronz. Döküm. Ary 89
Tanõm: Ary 89 M 226 ile aynõ. M 120 ile aynõ. Üzerinde
çentikler var. Yarõsõ kõrõk.
A29. Asma Kulp:
BY: YE: 89, 3, A33. Asma Kulp:
K.Env.No.: Ary 89 M 120, BY: HTD. 2001-21, B.3,
Ölç: u:15,5cm. kl:0,7cm. K.K.Env.No.: Ary 2001 ----,
Tanõm: Bronz. Döküm. Daire Ölç: en:12cm. boy:12,6cm.
kesitli çubuk. Üzerinde üçlü kl:0,95cm.
gruplar halinde yivler var. İki ucu Tanõm: Bronz. Dövme. Daire
kanca şeklinde kõvrõlmõş. kesitli kulp. Yarõm daire
şeklindeki form üstte bir ilmek
A30. Asma Kulp: oluşturuyor. Uçlar kanca
BY: ---, şeklinde kõvrõlmõş.
K.Env.No.: Ary 88,
Ölç: u:4,8cm. kl:0,6cm. A34. Asma Kulp:
Tanõm: Ary 89 M 120 ile aynõ. BY: ---,
Bir ucu kõrõk. K.Env.No.: Ary 88,
Ölç: u:6,1cm. kl.:0,4cm.
A31. Asma Kulp: Tanõm: Bronz. Dövme. Situla
BY: TA. 98-II, B.2, K.Env.No.: kulbu. İki ucu kanca şeklinde
Ary 98 M 71, Müze K.Env.No.: kõvrõlmõş.
5.29.98
Ölç: u:15,1 cm. kl:0,5cm. A35. Asma Kulp:
Tanõm: Ary 89 M 120 ile aynõ. BY: HTD. 98-9, B.3,
A32. Asma Kulp: Ölç: u:8,4cm. kl:0,4cm.
BY: ---, Tanõm: Ary 89 M 120 ile aynõ.
K.Env.No.: Ary 88,
Ölç: u:8,9cm kl.:0,7cm. A36. Asma Kulp:
BY: HTD. 2000-7 B.6,
156
Ölç: u:2,5cm. kl:0,4cm. K.Env.No.: Ary 98 m 67,
Tanõm: Bronz. Döküm. Kare Ölç: u:5,5cm. kl:0,4cm.
kesitli çubuk. İki ucu kanca Tanõm: Ary 2000 AE 181 ile
şeklinde kõvrõlmõş. Uçlar topuz ile aynõ. Bir ucu kõrõk.
bitiyor.
A42. Asma Kulp:
A37. Asma Kulp: BY: HTD. 2002-7, B.3,
BY: HTD. 2001-25, B.6, K.Env.No.: Ary 2002 AE 252,
K.Env.No.: Ary 2001 AE 517, Ölç: u:5,5cm. kl:0,7cm.
Ölç: u:5,6cm. kl:0,85cm. Tanõm: Bronz. Döküm. Situla
Tanõm: Ary 2000 AE 181 ile aynõ. kulbu uç parçasõ. Üzerinde yiv
süslemesi var.
A38. Asma Kulp:
BY: HTD. 98-7, A43. Kulp:
K.Env.No.: Ary 98 AE 168, BY: TA. 79, Stoa.,
Ölç: u:4,8cm. kl:0,3cm. K.Env.No.: Ary 79-19,
Tanõm: Ary 2000 AE 181 ile aynõ. Ölç: u:5,8cm. tutamak çap:1cm.
Tanõm: Bronz. Döküm. Yarõm
A39. Asma Kulp: daire formlu. Disk formlu
BY: BU. 2002-9, B.1, aplikler ile kaba tutturuluyor.
Ölç: u:3,2cm. kl:0,3cm. A44. Aplike-Kulp:
Tanõm: Ary 2000 AE 181 ile aynõ. BY: DV. 94,
K.Env.No.: Ary 94 ---,
A40. Asma Kulp: Ölç: u:13cm. boy:6,2cm. kl:0,2
BY: TA. 79, Stoa, cm.
K.Env.No.: Ary 79-16, Tanõm: Demir. Dövme. Dörtgen
Ölç: u:2,5cm. kl:0,4cm. kesitli çubuk ortada ilmek
Tanõm: Ary 2000 AE 181 ile aynõ. oluşturuyor. İki ucunde çivi
delikleri var.
A41. Asma Kulp:
BY: HTD. 98-6, B.3,
157
A45. Aplike Kulp: Tanõm: Bronz. Torna. Kabõn
BY: HTD. 99-4, B.1, taban kõsmõ. Üzerinde konsantrik
K.Env.No.: Ary 99 AE 101, halkalar var.
Ölç: u:5,8cm. g:7,2cm. kl:0,9cm.
Tanõm: Ary 94 ile aynõ. Uçlarõ 15.1.2. KAŞIKLAR:
genişleyerek çivi delikleri A49. Kepçe Sapõ:
konmuş. BY: HTD. 99-1, B.2,
Grup 3: Diğer: Ölç: u:26,2cm. kl:0,5cm.
A46. Kymationlu Kap Fragmanõ: Tanõm: Bronz. Döküm. Daire
BY: DV. 94, 4. Oda, kesitli uzun tutamak. Üst ucunda
K.Env.No.: Ary 94 M 203, ördek başõ var. Alt uç kõrõk.
Ölç: y:1,2cm. kl:0,3-0,4cm. çap:
21cm. A50. Kepçe:
Tanõm: Bronz. Döküm. Kap BY: Y.E.3/2,
dudak kenarõ. Üzerinde Kymation K.Env.No.:Ary 89 M 217,
süslemesi var. Ölç: u:16,45cm. sap g:1cm.
kl:0,1cm. kaşõk g:5cm.
A47. Kap Fragmanõ: Tanõm: Bronz. Dövme. Yassõ
BY: TA. 90, çubuk formlu tutamak. Altta
K.Env.No.: Ary 90 M 167, kaşõk kõsmõ kõrõk.
Ölç: y:5,8cm çap:12,cm. kl:0,2
cm A51. Spatula:
Tanõm: Bronz. Dövme. Üçbükey BY: DV. 94,
kap çeperi. Kalõnlaştõrõlmõş dudak K.Env.No.: Ary 94 ---,
kenarõ. Alt kõsõm kõrõk. Ölç: u: 26,7 cm. sap kl:1cm.
kaşõk en:7,1cm.
A48. Kap Tabanõ: Tanõm: Demir. Dövme. Daire
BY: ---, kesitli tutamak ve altta bir
Çõktõğõ Yõl: Ary 88, spatula.
Ölç: çap:7.9cm kl: 0,3cm.
A52. Kaşõk:
158
BY: BBY. KUM. 96-4,B.1, A55. BY: TA.91 7.dük, K.EnvNo.:
K.Env.No.: Ary 96 M94, Ary 91 M 28, Ölç.: u: 4,3cm.
Ölç: u:15,2cm. kl:0,3cm. kaşõk: g:1,7cm. kl:0,4cm
7,5cm. A56. BY: TA’98-II B2, K.EnvNo.:
Tanõmõ: Gümüş. Dövme. Kaşõk Ary 98 Ae 147, Ölç.: u: 2.6cm.
kõsmõ damla formlu. Tutamak ile g:1.1cm. kl:0.1cm
kaşõk arasõnda kanca formlu ara A57. BY: TA’98-II B2, K.EnvNo.:
parça. Üzerinde “ΙΩΑΝΛΟΥ” Ary 98 Ae 148, Ölç.: u: 2,6cm.
yazõtõ var. g:1.1cm. kl:0.1cm
A58. BY: TA’98-II B2, K.EnvNo.:
A53. Kaşõk: Ary 98 M 241, Ölç.: u: 2.1cm.
BY: DV.96-22, g:0.8cm. kl:0.15cm
K.Env.No.:Ary 96 M216, A59. BY: TA’98-II B2, K.EnvNo.:
Ölç: u:17,6cm. g:2cm. kl:0,2cm. Ary 98 M 242, Ölç.: u: 2.4cm.
kaşõk g:3,5cm. g:0.9cm. kl:0.15cm
Tanõm: Demir. Levhadan Pres. A60. BY: TA’98-II B2, K.EnvNo.:
Kaşõk kõsmõ oval formlu. Ary 98 M 243, Ölç.: u: 2.3cm.
Tutamak arkaya doğru genişliyor. g:1cm. kl:0.2cm
Üzerinde süslemeler var. A61. BY: TA’98-II B2, K.EnvNo.:
Ary 98 M 244, Ölç.: u: 2.2cm.
A54. Kaşõk Parçasõ: g:0.9cm. kl:0.2cm.
BY: ---, A62. BY: TA’99-II B1, K.EnvNo.:
K.Env.No.: ---, Ary 99 Ae 234, Ölç.: u: 2.3cm.
Ölç: u:7,6cm. g:4,4cm. g:0.95cm.kl:0.2cm
Tanõmõ: Demir. Levhadan Pres. A63. BY: HTD’99-VIII B4,
Kaşõk kõsmõ oval formlu. K.EnvNo.: Ary 99 Ae 330, Ölç.:
Tutamak kõrõk. u: 1.9cm. g:0.7cm. kl:0.05cm
A64. BY: HTD.2001-2 B.11,
15.1.3. KAP AYAKLARI: K.EnvNo.:Ary 2001 Ae 240,
Tip 1: Ölç.: u: 3,5cm. g:1,5cm.
kl:0,3cm.
159
A65. BY: HTD’02-IV B7, A74. BY: YAE’2000-I B3,
K.EnvNo.:Ary 2002 Ae 164, Ölç.: K.EnvNo.:Ary 2000 AE 221,
u: 2,6 cm. g: 1,2 cm. kl: 0,2 cm Ölç.: u:3,6 cm. g:1,7 cm. kl:0,3
A66. BY: HTD ’02 yüzey, K.EnvNo.: cm.
Ary 2002 Ae 469, Ölç.: u:1,7 cm. A75. BY: HTD 2001-III B10,
g: 0,9 cm. kl: 0,2 cm K.EnvNo.:Ary 2001 AE 207,
Tanõm: Bronz. Döküm. Yay Ölç.:u:3,1 cm. g:1,5 cm. kl:0,35
şeklinde. İki ucu yuvarlak. cm
Üzerinde konsantrik halkalar var.. A76. BY: HTD 2001-III B1,
K.EnvNo.:Ary 2001 AE 19, Ölç.:
Tip 2: u:3,2cm. g:1,4cm. kl:0,3cm.
A67. BY: TA’98-II B2, K.EnvNo.: Tanõmõ: Bronz. Levhadan kesme.
Ary 98 Ae 149, Ölç.: u:3.2cm. Yay şeklinde. İki ucu hilal
g:0.9cm. kl:0.3cm şeklinde.
A68. BY: TA’91 2. dükkan,
K.EnvNo.: Ary 91 M 128, Ölç.: Tip 3:
u:4,7cm. g:1,2cm. kl:0,35cm A77. BY: HTD’99-II B1, K.EnvNo.:
A69. BY: TA’98-II B2, K.EnvNo.: Ary 99 Ae 146, Ölç.: u:4cm.
Ary 98 Ae 150, Ölç.: u:2.9cm. g:1cm. kl:0.3cm
g:1.1cm. kl:0.4cm Tanõmõ: Bronz. Levhadan kesme.
A70. BY: TA’98-II B2, K.EnvNo.: Yay şeklinde. İki ucunda birer
Ary 98 Ae 151, Ölç.: u:2.3cm. çivi deliği var.
g:1cm. kl:0.3cm
A71. BY: ----, K.EnvNo.: Ary 85 ---, Tip 4:
Ölç.: u: 4 cm. g: 1,4 cm. kl: 0,3 A78. BY: HTD’2001- II B 13,
cm K.EnvNo.:---- , Ölç.: u: 2,4 cm.
A72. BY: ----, K.EnvNo.: Ary 89 ---, g: 1 cm. kl: 0,2 cm
Ölç.: u: 4,3 cm. g: 1,2 cm. kl: 0,35 A79. BY: BU’02 IV B2, K.EnvNo.:
cm Ary 2002 Ae 204, Ölç.: u: 2,7 cm.
A73. BY: TA’98-II B2, K.EnvNo.: g: 1 cm. kl: 0,3 cm
Ary 98 ---, Ölç.: u: 3,2 cm. g: 1
cm. kl: 0,15 cm.
160
Tanõmõ: Bronz. Levhadan kesme. Ölç: çap:2,1cm kl:0,1cm kaş:
Yay şeklinde. İki ucunda girinti 1,7cm
var. Tanõm: Bronz. Dövme. Sade
halka. Oval kaş. Üzerinde kadõn
Tip 5: ve kuğu figürü negatif olarak
A80. BY: HTD’02 Vb B2, K.EnvNo.: işlenmiş.
Ary 2002 AE 148, Ölç.: u: 5,1 cm.
g: 2 cm. kl: 0,7 cm B2. Yüzük:
Tanõmõ: Bronz. Levhadan kesme. BY:---,
Üçgen formlu. Arka kenarõ hafif K.Env.No.: Ary 74 ---,
yay şeklinde. Köşelerde çõkõntõlarõ M.Env.No.: 14.19.74,
var. Ölç: çap:1,7cm. kl:0,05cm. kaş:
1,1cm
Tip 6: Tanõm: Bronz. Dövme. Sade
A81. BY: TA. 98-2, B.2, K.EnvNo.: halka. Oval kaş. Üzerinde sola
Ary 98 M 239, Ölç.: u:3,8cm. doğru yürüyen bir hayvan figürü
g:1,3cm. kl:0,4cm. negatif olarak işlenmiş.
Tanõmõ: Bronz. Döküm. Yay
şeklinde. İki ucuna kolcuklar var. B3. Yüzük:
Ortasõ iki boşluk ile bölünmüş. BY: ST. 93,
Arka tarafõ sõra halinde boğumlar K.Env.No.: Ary 93 Kb 62,
ile süslenmiş. Ölç: çap:2,35cm. kl:?? kaş:2,8
cm.
15.2. SÜS EŞYALARI: Tanõm: Demir. Dövme. “D”
formlu halka. Oval kaş.
15.2.1. YÜZÜKLER: Üzerindeki negatif süsleme
Grup 1: Kaşlõ Yüzükler: bozulmuş.
B1. Yüzük:
BY: DN. 77, 11 no’lu mezar B4. Yüzük:
K.Env.No.: Ary 77 TMCK 7, BY: HTD. 2001-20, B.2,
Müze.Env.No.: 9.23.77 K.Env.No.: Ary 2001 Ar 187,
Ölç: u:1cm. kaş: 2,9cm.
161
Tanõm: Bronz. Ary 93 Kb 62 ile B8. Yüzük:
aynõ. Halka kõrõk. BY: Helios Tapõnağõ Çevresi,
B5. Yüzük: M.Env.No.: 1.32.91,
BY: YE. 89, 4/3, Ölç: çap:1,6cm. kl:0,15cm.
K.Env.No.: Ary 89 M 281, kaş:0,7 x 1,1cm.
Ölç: çap:2,45 kl:0,25cm. kaş:1,2 Tanõm: Bronz. Döküm. Dairesel
cm. halka. Oval kaş. Üzerinde sağa
Tanõm: Ary 93 Kb 62 ile aynõ. dönük bir hayvan negatif olarak
Kaş kõsmõ daha yüksek ve yukarõ işlenmiş.
doğru daralõyor.
B9. Yüzük:
B6. Yüzük: BY: DN. 77, 11 no’lu mezarõn.,
BY: YU. 86, K.Env.No.: Ary 77 TMCK 8,
K.Env.No.: Ary 86 Kb 83, MüzeEnv.No.: 10.23.77
Ölç: boy:1,6cm. kl: 0,2cm kaş: Ölç: çap:0,19cm kl:0,1cm. kaş:
2,2cm. 0,7cm
Tanõm: Ary 89 M 281ile aynõ. Tanõm: Bronz. Döküm. Dairesel
Oksidayon nedeniyle deforme halka. Dar kaş. Üzerinde topuz
olmuş. Halka kõrõk. ile biten hilal, negatif olarak
işlenmiş.
B7. Yüzük:
BY: Stadion, B10. Yüzük:
K.Env.No.: Ary 92 ---, BY: HTD. 98-9, B.3,
Ölç: y:1,8cm. g:2,4cm. kaş: 1,8x K.Env.No.: Ary 98 Fe 327,
1cm. Ölç: u:2,1cm. kaş :1,3cm.
Tanõm: Ary 89 M 281ile aynõ. İki Tanõm: Demir.. Halka kõrõk.
parça halinde. Oval kaş ayrõca yapõlmõş.
Üzerindeki süsleme bozulmuş.
B11. Yüzük:
BY: HTD.2001-7,B.4,
162
K.Env.No: Ary 2001 Fe 465, Tanõm: Bronz. Döküm, kazõma.
Ölç: çap:1,9cm. g:2,6cm. Dairesel halka kaşõn iki yanõnda
kaş:2,6x1cm. omuz yapõyor. Oval ve dar kaş.
Tanõm: Demir. Dövme. Dairesel Üzerinde sola dönük insan figürü
halka. Oval kaş. Ortasõ bir taş negatif olarak yapõlmõş.
girecek şekilde oyuk. Taş eksik.
B15. Yüzük:
B12. Yüzük: BY: TA. 90, Bouleuterion yanõ,
BY: HTD. 99-6, B.2, K.Env.No.: Ary 90 M 153,
K.Env.No.: Ary 99 AE 289, Müze Env.No.: 19.33.90.
Ölç: çap:1,8cm. kl:0,2cm. Ölç: gen:2,1cm. kl: 0,1cm.
Tanõm: Bronz. Dövme. Dairesel kaş:0,8cm.
halka. Oval kaş. Kaş ayrõ Tanõm: Bronz. Döküm. Dairesel
yapõlmõş. Ortasõ bir taş girecek halka, kaşõn iki yanõnda yukarõ
şekilde oyuk. Taş eksik. doğru belirgin biçimde omuz
yapõyor. Kaş yuvarlak bir çõkõntõ
B13. Yüzük: gibi. Üzerinde süsleme yok
BY: BU. 2002-4, B.2,
K.Env.No.: Ary 2002 Fe 263, B16. Yüzük:
Ölç: çap:2cm. kl:0,4cm. kaş:1,2 BY: Stadion 92,
cm. K.Env.No.: Ary 92 Kb 112,
Tanõm: Demir. Dairesel halka. M.Env.No.: 6.44.92
Oval kaş. Kaş ikiye ayrõlmõş. Ölç: çap:2,2cm. kl:0,1cm. kaş:
.Ortasõ bir taş girecek şekilde 1cm. x 0,6cm.
oyuk. Taş eksik. Tanõm: Bronz. Döküm. Ary 93
Kb 161 ile aynõ. Kaş daha sõğ ve
B14. Yüzük: dar. Üzerinde süsleme yok.
BY: KÜM 93-11, B.4,
K.Env.No.: Ary 93 Kb 161, B17. Yüzük:
M.Env.No.: 6.42.93 BY: BE. 97-3, B.4,
Ölç: çap:1,9cm. kl:0,1cm. kaş: K.Env.No.: Ary 97 M 85,
0,8cm. x 0,5cm.
163
Ölç: çap:2,5cm. kl:0,2cm. kaş: Tanõm: Bronz. Dövme. Enli
1,3cm. dairesel halka. Kaş kõsmõ kare.
Tanõm: Bronz. Dövme. Dairesel Üzerinde süsleme yok.
halka. Kare kaş. Üzerinde Yapõm Tekniği: Tek parça
süsleme yok. döküm, dövme.
Tanõmõ: Bronz yüzük. Düz halka
B18. Yüzük: şeklinde. Enli bir banttan
BY: BBY. 91, yapõlmõştõr. Kaş, daralõp kare
K.Env.No.: Ary 91 M 97, şeklinde bir çõkõntõ yapmaktadõr.
M.Env.No.: 5.16.91, Üzerinde süsleme yoktur.
Ölç: çap:2,65cm. kl:0,2cm.
Tanõm: Gümüş. Telkari. Dairesel B21. Yüzük:
halka, tellerin birbirine BY: ---,
sarõlmasõyla yapõlmõş. İki ucu K.Env.No.: Ary 84 Kb 19,
açõk. Üzerindeki kaş kõrõk. Kaşõn Ölç: çap:2,2cm. kl:0,2cm.
iki yanõnda üçer küre var. kaş:0,6cm.
Tanõm: Bronz. Bükme. Halka
B19. Yüzük: şeklinde. Üzerinde konik bir kaş
BY: DV. TN. 94, var. Süslemesiz.
K.Env.No.: Ary 94 Kb 123,
Ölç: çap:2,35 kl:0,5cm. kaş:2,35 Grup 2: Kaşsõz yüzükler:
cm. B22. Yüzük:
Tanõm: Bronz. Dövme. Dairesel BY: Stoa 79,
halka kaşõn iki yanõnda ve altta K.Env.No.: Ary 79- 50,
omuz yapõyor.. Oval kaşõn Ölç: çap:1,6cm. kl:0,3 cm.
üzerinde göz süslemesi var. Tanõm: Bronz. Bükme. Yassõ
kesitli şeritin halka şeklinde
B20. Yüzük: biten iki ucu üstüste geitirilmiş .
BY: YU. 88,
K.Env.No.: Ary 88 ---, B23. Yüzük:
Ölç: çap:1,9cm. kl:0,1cm. kaş: BY: Stoa 79,
0,5cm. K.Env.No.: Ary 79-46,
164
Ölç: çap:1,7cm. kl:0,15 cm.
Tanõm: Bronz. Halka. Üzerinde B28. Yüzük:
süsleme yok. BY: BBY. KUM. 93-14, B.1,
B24. Yüzük: Ölç: çap:2cm. kl:0,3cm.
BY: HTD. 2002-4, B.5, Tanõm: Bronz. Yarõm halka. İç
K.Env.No.: Ary 2002 AE 173, yüzde bir şerit var.
Tanõm: Ary 79-46 ile aynõ. 15.2.2. KÜPELER:
Deforme olmuş. B29. Küpe:
BY: BATE. 91,
B25. Yüzük: K.Env.No.: Ary 91 M 55,
BY: HTD. 2002-7, B.2, Ölç: u:2,4cm. g:1,2cm. kl:0,15
K.Env.No.: Ary 2002 AE 172, cm.
Ölç: çap:2cm. kl:0,1cm. Tanõm: Bronz. Kazõma. Kanca
Tanõm: Ary 79-46 ile aynõ. formlu. İki ucu açõk. Üzerinde
Deforme olmuş. İki ucu açõk. yivler var.
B26. Yüzük: B30. Küpe:

BY: HTD. 2002-5b,B.1, BY: BBY. KOC. 92,
K.Env.No.: Ary 2002 AE 41, K.Env.No.: Ary 92 Kb 108, Ölç:
Ölç: çap:2,2cm. kl:0,5cm. u:2,7cm. çap:2,7cm. kl:0,15cm.
Tanõm: Ary 79-46 ile aynõ. Dõş Tanõm: Bronz. Bükme. Kanca
yüzde paralel yivler var. formlu. İki parça halinde.
B27. Yüzük: B31. Küpe Çifti:

BY: Nymphaion altõ yapõsõ 90, BY: DN. 88, 1 no’lu Mezar
K.Env.No.: Ary 90 M 24e K.Env.No.: Ary 88 Kb 21,
Ölç: çap:1,8cm. kl:0,1cm. Ölç: çap:2,1cm. kl:0,15cm.
Tanõm: Ary 79-46 ile aynõ. Dõş Tanõm: Bakõr. Telkari. Dairesel
yüzde enine yivler var. halka.
165
B32. Küpe: B36. Küpe:
BY: BBY. YU. 93, BY: KN. 98-4, B.1,
K. Env. No.: Ary 93 ---, K.Env.No.: Ary 98 M 37,
Ölç: çap:1,4cm. kl:0,2cm. Ölç: çap:2cm. kl:0,1cm.
Tanõm: Bronz. Telkari. Tel Tanõm. Bronz. Bükme. Tel
bükülerek halka yapõlmõş. İki ucu bükülerek form verilmiş.
açõk.
B37. Küpe:
B33. Küpe: BY: BBY.92-KÜM,
BY: TA. HT. 91, K.Env.No.: Ary 92 M 189,
K.Env.No.: Ary 91 Kb 91, Ölç: çap:1,9cm. kl:0,15cm.
Ölç: çap:0,9cm. kl:0,1cm. Tanõm: Bronz. Bükme. Tel
Tanõm: Bronz. Bükme. Telin iki bükülerek form verilmiş.
ucu birbiri üzerine bükülmüş.
B38. Küpe:
B34. Küpe: BY: BBY.92-KÜM,
BY: YE. 89, K.Env.No.: Ary 92 KB 225,
K.Env.No.: Ary 89 M 287, Ölç: u:2,5cm. kl:0,15cm.
Ölç: çap:2,1cm. kl:0,1cm. Tanõm: Ary 92 M 189 ile aynõ.
Tanõm: Bronz. Bükme.
Yapõm Tekniği: Telkari. Telin bir B39. Küpe:
ucu kanca formlu. Diğer ucu onun BY: BBY. KOC.,
üzerine sarõlmõş. K.Env.No: Ary ---,
B35. Küpe: Tanõm: Bronz. Bükme. Tel
BY: YE. 89, 3/3, bükülerek halka formu verilmiş.
K.Env.No.: Ary 89 M 268, Ucu ilmek şeklinde. İki ucu açõk.
Ölç: çap:15cm. kl:0,15cm.
Tanõm: Bronz. Bükme. Telin bir B40. Küpe:
ucu kanca formlu. Üçgen formlu BY: KN. 98-7,
halka. K.Env.No.: Ary 98 Ae 190,
166
Ölç: çap:2cm. kl:0,5cm.
Tanõm: Bronz. Döküm. Çubuk 15.2.3. BILEZIKLER:
bükülerek form verilmiş. B44. Bilezik:
Ortasõnda üç disk çõkõntõ var. BY: BBY. KUM. 93,
B41. Küpe: Ölç: u:7,2cm. g:0,8cm.
BY: BH. YU. 81, Tanõm: Bronz. Dövme. Yassõ
K.Env.No.: Ary 81- 26, şerit. Üzerinde iki panel var.
Ölç: çap:5cm. Panellerin içi nokta süsleme ile
Tanõm: Altõn. Telkari. Hilal doldurulmuş.
formlu küpe. Üzerinde telkari
süsleme var. Üstte bir kanca ile B45. Bilezik Parçasõ:
iki ucu bağlanmõş. BY: HTD. 99-4, B.3,
K.Env.No.: Ary 99 Ae 148,
B42. Küpe Sallantõsõ: Ölç: u:1,1cm. g:1,5cm.
BY: DN. YA. 91, kl:0,05cm.
K.Env.No.: Ary 91 Kb 161, Tanõm: Ary 93 Kb 213 ile aynõ.
M. Env.No.: 2.16.91, Küçük bir parça.
Ölç: u:2;1cm. kl:0,9cm.
Tanõm: Altõn ve cam. Telkari. B46. Bilezik:
Damla formlu cam boncuk ve BY: DN. 77, 10 no’lu mezar
bunun içine tutturulmuş altõn tel. K.Env.No.: Ary 77 Etüd No:8,
Telin diğer uc kanca şeklinde. Ölç: u:5,5cm. kl:0,3cm. spiral:
1,1cm.
B43. Küpe Sallantõsõ: Tanõm: Bronz. Bükme. Yassõ
BY: TA. 98-2, B.2, çubuk. İki ucu kõrõk. Üzerinde iki
K.Env.No.: Ary 98 Kb 85, spiral süsleme var.
Ölç: u:1,1cm. g:0,3cm. w:0,3gr.
Tanõm: Altõn ve cam. Telkari. B47. Bilezik:
Badem formlu cam boncuk ve BY: DN. 77, 10 no’lu mezarõn
bunun içine tutturulmuş altõn tel. doğusu,
Telin bir ucu kanca şeklinde. K.Env.No.: Ary 77 Etüd No:11,
167
Ölç: u:14cm. kl:0.8-0.2cm. Tanõm: Ary 81 Kb 21 ile aynõ.
Tanõm: Bronz. Dövme. Yassõ Yarõsõ kõrõk.
şerit. İki ucu açõk. Ortaya doğru
genişliyor. Üzerinde kazõma B52. Bilezik:
“balõk pulu” süslemesi var. BY: BH. Gym. 81, 5. oda,
K.Env.No.: Ary 81- 25 ,
B48. Bilezik: M. Env.No.: 23.27.81,
BY: YE. 89, mezar, Ölç: çap:4,9cm. kl:0,2cm. g:0,3
K.Env.No.: Ary 89 ---, cm.
Ölç: u:18,9cm. kl:1-0,4cm. Tanõm: Ary 81 Kb 21 ile aynõ.
Tanõm:Ary 77 Etüd No:11 ile
aynõ. Üzerinde süsleme yok. 15.2.4. ELBISE AKSAMI:
Grup 1: Kemer Aksamlarõ:
B49. Bilezik: B53. Kemer Aksamõ:
BY: ---, BY: Yukarõ Stoa(?) 79,
K.Env.No.: Ary 81 Kb 21, K.Env.No.: Ary 79-14,
Ölç: u:9,2cm. g:0.8cm. Ölç: çap:1,7cm. kl:0,7cm.
Tanõm: Bronz. Dövme. Yassõ Tanõm: Bronz. Döküm. Disk
şerit. İki ucu açõk. Üzerinde formlu toka. İki tarafõnda yiv
kazõma nokta ve halka süslemesi var.
var.
B54. Kemer Aksamõ:
B50. Bilezik: BY: BH. Gym. 80,
BY: DV. 94, K.Env.No.: Ary 80 ---,
K.Env.No.: Ary 94 Kb 127, Ölç: çap:1,8cm. kl:0,6cm.
Ölç: u:7,3cm. g:1,3cm. Tanõm: Ary 79-14 ile aynõ.
Tanõm: Ary 81 Kb 21 ile aynõ.
B55. Kemer Aksamõ:
B51. Bilezik: BY: HTD. 2002-7, B.2,
BY: NT. 84, K.Env.No.: Ary 2002 Fe 254,
K.Env.No.: Ary 84 ---, Ölç: çap:2cm. kl:0,2cm. .
Ölç: u:7,7cm. kl:1,2cm.
168
Tanõm. Bronz. Bükme. Halka BY: DV. 94,
üzerinde kemer tokasõ var. K.Env.No.: Ary 94 ---,
Tokanõn bir ucu kanca gibi Ölç: u:3,7cm. g:2,8cm.
bükülmüş. y:0,6cm.
Yapõm tarihi: İ.Ö.1.y.y.-İ.S.1.y.y. Tanõm: Bronz. Döküm. Oval
(Konteks verilerine göre) kemer tokasõ. Kenarlarõ geniş.
Bir taraf dar bir çubuk şeklinde.
B56. Kemer Tokasõ: Üzerinde kemer tokasõ parçasõ
BY: DV. TN. 96-27, B.4, vark.
Ölç: çap:1,7cm. kl:0,2cm. B60. Kemer Tokasõ:
Tanõm: Ary 2002 Fe 254 ile aynõ. BY: BATE. 91,
B57. Kemer Aksamõ: Ölç: u:7,3cm. g:3,6cm. kl:0,75
BY: DV. 96-2, K.Env.No.: Ary cm.
96 M 12, Ölç: u:5,9cm. g:1cm. Tanõm: Bronz. Dövme. Dörtgen
kl:0,1cm. kemer tokasõ. Ortasõnda kemer
Tanõm: Gümüş. Réepousse. Yassõ tokasõ var.
plaka. İkiye katlõ. Üzerinde
yumurta- palmet dizisi var. Yarõsõ B61. Kemer Tokasõ:
kõrõk. BY: DV. 96,
K.Env. No.: Ary 96 M 45,
B58. Kemer Tokasõ: Ölç: u:4,7cm. kl:0,2cm.
BY: BBY. 91- Cephe, Tanõm: Demir. Dövme. Yuvarlak
K.Env.No.: Ary 91 Kb 119, kemer tokasõ. Bir tarafõ
Ölç: u:3,3cm. g:2cm. kl:0,4cm. genişleyerek kemer tokasõ için
Tanõm: Bronz. Döküm. Oval yatak formunu almõş.
halka. Ortasõnda kemer tokasõ
kanca gibi bükülmüş ve B62. Kemer Tokasõ:
tutturulmuş. BY: BH. 81,
B59. Kemer Tokasõ: M.Env.No.: 21.27.81,
169
Ölç: u:2,6cm. g:2,7cm. kl:0,1cm. B66. BY:TA’98-2 B2, K.Env.No.:
Tanõm: Bronz. Döküm. “B” Ary 98 M 95,Ölç.: çap:0.6cm.
formunda kemer tokasõ. Arka kl:0.3cm.
tarafta kemere tutturma kancasõ B67. BY:TA’98-2 B2, K.Env.No.:
var. Üzerinde kazõma konsantrik Ary 98 Pb 249,Ölç.: çap:1.4cm.
halkalar yapõlmõş. kl:0.4cm.
B68. BY:TA’98-2 B2, K.Env.No.:
Grup 2: Fibulalar: Ary 98 Pb 250,Ölç.: çap:3.6cm..
B63. Fibula: kl:0.6cm.
BY: YU. 95, B69. BY:TA’98-2 B2, K.Env.No.:
K.Env.No.: Ary 95 M 7, Ary 98 Pb 251,Ölç.: çap:1cm. .
Ölç: u:6,5cm. g:1,5cm. baş: 1,8 x kl:0.7cm.
1,1 cm. B70. BY:TA’98-2 B2, K.Env.No.:
Tanõm: Bronz. Döküm. Geniş bir Ary 98 Pb 252,Ölç.: çap:1.5cm..
yay yapõyor. Altta bitim kanca kl:0.8cm.
formlu. Üst bitim kõrõk. Üzerinde B71. BY:TA’98-2 B2, K.Env.No.:
kazõma süsleme var. Ary 98 Pb 253,Ölç.: çap:1.4cm..
kl:0.7cm.
B64. Fibula: B72. BY:HTD’99-2 B2, K.Env.No.:
BY: TA. 98-2, B.2, Ary 99 Kr 48, Ölç.: çap:1.4cm.
K.Env.No.: Ary 98 AE 199, kl:0.5cm.
Ölç: u:4,7cm. g:2,1cm. kl:0,9cm. B73. BY:DV’96–12 B1, K.Env.No.:
Tanõm: Bronz. Döküm. Üstte iğne Ary 96 M 46,Ölç.: çap: 1,1 cm..
menteşesi sağlam. Gövdede kl: 0,5cm.
kazõma süslemeler var. B74. BY:HTD 2000-6 B3, K.Env.
No.: Ary 2000 Kr 48,Ölç.: çap:
Grup 3: Düğmeler: 0,9 cm. kl: 0,4 cm.
a. Kurşun Düğmeler: B75. BY:HTD 2001-1 B3, K.Env.
B65. BY:TA’98-2 B2,K.Env.No.:Ary No.:Ary 2001 Kr 24,Ölç.: çap:
98 M 93,Ölç.: çap:1.7cm.. 1,3 cm. kl: 0,6 cm.
kl:0.6cm.
170
B76. BY:HTD 2001-17 B5,K.Env. B84. BY: HTD. 99-3, B.1 ,K.Env.
No.:Ary 2001 KB 135,Ölç.: çap: No.: Ary 99 Ae 248 ,Ölç.:
1,3 cm. cm. kl: 1 cm. Çap:1,5cm. y:0,4cm. kl:0,05cm.
Tanõm: Kurşun. Dövme. B85. BY: HTD’99-6B2, K.Env.No.:
Yuvarlak, ortadan boğumla Ary 99 Ae 288,Ölç.: Çap:1.5cm.
ayrõlõyor. y:0.5cm. kl:0.05cm.
B86. BY: HTD’99-6B2, K.Env.No.:
b. Bronz Düğmeler: Ary 99 Ae 275,Ölç.: Çap:1.75
Tip 1: cm. y:0.25cm. kl:0.1cm.
B77. BY: Atriumlu Ev ,K.Env. B87. BY: HTD’99-6B2, K.Env.No.:
No.:Ary 87 --,Ölç.: Çap:1.2cm. Ary 99 Ae 270,Ölç.: Çap:1.4cm.
y:0.5cm. kl:0.05cm. y:0.25cm. kl:0.05cm.
B78. BY: Nymphaion altõ ,K.Env. B88. BY: HTD. 99-9, B.3 , K.Env.
No.:Ary 90 ---,Ölç.: Çap:1.85cm. No.:Ary 99 Ae 396,Ölç.:
y:0.3cm. kl:0.05cm. Çap:1,4cm. y:0,5cm. kl:0,05cm.
B79. BY: HTD’99-2 B2,K.Env. B89. BY: HTD’2001-21 , K.Env.No.:
No.:Ary 99 Ae 3,Ölç.: Çap:2.8cm. ---,Çap. 1,6 cm. y: 0,25 cm. kl:
y:0.5cm. kl:0.05cm. 0,05 cm
B80. BY: HTD’99-2 B2, K.Env. B90. BY: HTD’2001-19 B7 , K.Env.
No.:Ary 99 Ae 14,Ölç.: No.: ---,Ölç.: Çap: 2 cm. y: 0,4
Çap:1.9cm. y:0.7cm. kl:0.05cm. cm. kl: 0,05 cm.
B81. BY: HTD’99-2I B2, K.Env. B91. BY: HTD’2001-7 B4 , K.Env.
No.:Ary 99 Ae 198,Ölç.: No.: ---,Ölç.: Çap: 1,45 cm. y:
Çap:1.9cm. y:0.3cm. kl:0.05cm. 0,55 cm kl: 0,05 cm.
B82. BY: HTD. 99-5, B.1 ,K.Env. B92. BY: HTD’2001-3 B1 , K.Env.
No.:Ary 99 Ae 243 ,Çap:1,5cm. No.: ---,Ölç.: Çap: 2,4 cm. kl: 0,9
y:0,5cm. kl:0,05cm. cm. kl: 0,1 cm.
B83. BY:HTD. 99-5, B.1 ,K.Env. B93. BY:HTD’2001-21 B2
No.:Ary 99 Ae 244 ,Ölç.: ,K.Env.No.: ---,Ölç.: Çap: 1,7
Çap:1,5cm. y:0,5cm. kl:0,05cm. cm. y: 0,4 cm. kl: 0,05 cm.
171
B94. BY: HTD’2001-21 B3 ,K.Env. B103. BY:HTD. 99-3. B.2,K.Env.
No.: ---,Ölç.: Çap: 1,5 cm. y: 0,4 No.:Ary 99 Ae 190, Ölç.:
cm. kl: 0,05 cm. Çap:1,8cm. y:0,7cm. kl:0,5cm.
B95. BY: HTD’2002 -5 B2 ,K.Env. B104. BY:HTD’99-6 B1,K.Env.No.:
No.:Ary 2002 Ae 176,Ölç.: Çap: Ary 99 AE 265,Ölç.:Çap:1.1cm.
1,8cm. y: 0,3cm. kl: 0,05cm. y:0.65cm. kl:0.6cm.
B96. BY: HTD 2000-6 ,K.Env. Tanõm: Bronz. Disk şeklinde bir
No.:Ary 2000 Ar 54 ,Ölç.: Çap: 2 başa sahip. Altta tam ortasõndan
cm. kl: 0,05 cm. bir saplama çõkõyor.
B97. BY: HTD 2000-6,K.Env.
No.:Ary 2000 Ar 55,Ölç.: Çap: Tip3:
1,8 cm. kl: 0,05 cm. B105. BY:HTD’2001- 15 B4 Murat
B98. BY: HTD 2000-6 B3 ,K.Env. f 59,K.Env.No.:,Ölç.:Çap: 1,15
No.:Ary 2000 Ae 46,Ölç.: Çap: cm. y: 0,8 cm. kl: 0,05 cm.
1,5 cm. kl: 0,05 cm. Tanõm: Bronz Dörtgen bir başa
B99. BY: HTD 2001-7 B4,K.Env. sahip. Altta tam ortasõndan bir
No.:Ary 2001 AR 86,Ölç.: Çap: saplama çõkõyor.
2,1 cm. y: 0,35 cm.
B100. BY: HTD 2001 (Yüzey
Buluntusu) ,K.Env.No.:Ary 2001 15.3. KOZMETİK VE TIP
Ar 213 ,Ölç.: Çap: 1,5cm y: 0,4cm ALETLERI
B101. BY: HTD 2001-5 B5 ,Ary 2001
AE 235 ,Ölç.: Çap: 1,5 cm. y: 0,5 15.3.1. SONDALAR:
cm. Grup 1: Düz Sondalar(Specillum):
Tanõm: Bronz. Konik bir başa C1. Düz Sonda :
sahip. Altta tam ortasõndan bir BY: HTD. 99-5, B.2, K.Env.No.:
saplama çõkõyor. Ary 99 Ae 145, Ölç.: u:11,6cm.
kl:0,2cm. ağõz kl:0,45cm.
Tip 2: Tanõm: Bronz. Uzun çubuk. Bir
B102. BY:HTD’99-2 B2,K.Env.No.: ucu zeytin çekirdeği formlu.
Ary 99 Ae 13,Ölç.:Çap:1.8cm. Diğer ucu sonda.
y:0.7cm. kl:0.65cm.
172
C2. Düz Sonda :
BY: DN. 89, Grup 3: Spatül- Sonda(Spatomel):
K.Env.No.: Ary 89 M 46, C6. Spatül- Sonda:
Ölç.: u:5,5cm. uç kl:0,4cm. sap: BY: TA. 90, 2.mekan,
0,15 cm. K.Env.No.: Ary 90 M 100,
Tanõm: Ary 99 Ae 145 ile aynõ. Müze Env.No.: 5.33.90
Yarõsõ kõrõk. Ölç.: u:15,1cm. kl:0,3cm. topuz
kl:0,5cm. spatul:1,2cm.
Grup 2: Kulak Sondalarõ Tanõm: Bronz. Uzun bir çubuğun
(Oricularum Specillum): bir ucu spatula formlu. Spatula
C3. Kulak Sondasõ: iki yana doğru keskinleşiyor.
BY: YAE. 83, Diğer ucu zeytin çekirdeği
K.Env.No.: Ary 83 Kb 1, şeklinde.
Ölç.: u:9,8cm kl:0,3cm.
Tanõm: Bronz. Uzun bir C7. Spatül-Sonda:
tutamağõn bir ucu kaşõk formlu. BY: HTD. 98-10, B.1,
Diğer ucu sivrilen formda. K.Env.No.: Ary 98 Ae 207,
Ölç.: u:12,6cm. kl:0,2cm. ağõz:1
C4. Kulak Sondasõ: cm.
BY: BH. 89, Praefurnium, Tanõm: Bronz. Uzun çubuğun bir
K.Env.No.: Ary 89 M 33, tarafõ oval bir spatula şeklinde.
Ölç.: u:10,9cm. kl:0,3cm. kaşõk: Diğer ucu kõrõk.
çap: 0,6cm.
Tanõm: Ary 83 Kb 1 ile aynõ. Grup 4: Kaşõk- Sondalar
(Cyathiscomele):
C5. Kulak Sondasõ: C8. Kaşõk- Sonda:
BY: TA. 90, BY: DN. 77, 13no’lu mezar
K.Env.No.: Ary 90 M 150, K.Env.No.: Ary 77 TMCK 11,
Müze Env.No.: 17.33.90 Müze Env.No.: 22.23.77
Ölç.: u:13,4cm. kl:0,3cm. kaşõk Ölç.: u:12,6cm. kl:0,2cm.
çap:0,6cm. topuz kl:0,35cm. kaşõk:2,9cm.
173
Tanõm: Bronz: Çubuk biçimli şeklinde kõvrõlmõş. Diğer uç
tutamağõn bir tarafõ zeytin sivrilerek bitiyor.
çekirdeği formlu. Diğer ucu
içbükey kesitli kaşõk formlu. C12. Çengel:
BY: BU. 2002-7, B.3,
C9. Kaşõk- Sonda: K.Env.No.: Ary 2002 Fe 248,
BY: HTD. 2002-3, B.5, Ölç.: u:11,2cm. kl:0,2cm.
K.Env.No.: Ary 2002 AE 31, Tanõm: Bronz. Çift taraflõ kanca.
Ölç.: u:12cm. kl:0,2cm. kaşõk:2,9
cm. C13. Çengel:
Tanõm: Ary 77 TMCK 11 ile BY: TA. 90,
aynõ. Tutamağõn üzerinde kaşõğa K.Env.No.: Ary 90 M 62,
yakõn yivler var. Ölç.: u:14,6cm. kl:0,4cm.
Tanõm: Ary 2002 Fe 248 ile
C10. Kaşõk-Sonda: aynõ.
BY: TA. 88, 3.oda, K.Env.No.:
Ary 88 Kb 70, MüzeEnv.No.: C14. Çengel:
4.19.88 BY: TA. 89, 7.oda,
Ölç.: u:13,4cm kl:0,2cm. kaşõk: K.Env.No.: Ary 89 M 133,
3.7 cm. Ölç.: u:23,3cm. kl:0,3cm.
Tanõm: Ary 77 TMCK 11 ile Tanõm: Ary 2002 Fe 248 ile
aynõ. Arka uç sivrilerek sona aynõ.
eriyor.
15.3.3. AYNA VE AYNA
15.3.2. ÇENGELLER: (Hamus AKSAMLARI:
Acutus,Hamus Retusus): C15. Ayna:
C11. Çengel: BY: YE. 89-4,
BY: ---, K.Env.No.: Ary 89 M194 & 195,
K.Env.No.: ---, M.Env.No.: 1.28.89
Ölç.: u:13,9cm. kl:0,2cm. Ölç.: Ayna çap:21cm. kl:0,25cm.
Tanõm: Bronz. İnce uzun çubuk sap: u:16cm. g:9,7cm. kl:0,35cm.
formlu tutamak. Bir ucu kanca
174
Tanõm: Gümüş.İki parça. Disk K.Env.No.: Ary 2001 AE 95,
formlu ayna. Tutamak birbiri Ölç.: çap:10,4cm. kl:0,1cm. y:
içine geçmiş ve düğüm formunda 0,6cm.
bükülmüş iki çubuktan oluşuyor. Tanõm: Ary 2002 Ae 37 ile aynõ.
Uçlar yaprak şeklinde. Yarõsõ kõrõk.
C16. Ayna Parçasõ: C20. Ayna:

BY: HTD. 98-4, B.5 (Sarnõç), BY: ---,
K.Env.No.: Ary 98 Ae 82, K. Env. No.: Ary 79-129,
Ölç.: çap:7,5cm. kl:0,5cm. Ölçüleri: çap:11,8cm. kl:0,15cm.
Tanõm: Bronz. Disk formlu ayna. Tanõm: Ary 2002 Ae 37 ile aynõ.
Çevresinde enli bir şerit var.
Şeridin üzeri diş sõrasõ ile süslü. İç C21. Ayna:
kõsõm gümüş kaplõ. BY: Atriumlu Ev 87, 1.oda,
K.Env. No.: Ary 87 ---,
C17. Ayna Parçasõ: Ölçüleri: çap:2,5cm. kl:0,2cm.
BY: TA. 88, 4. Oda, Tanõm: Ary 2002 Ae 37 ile aynõ.
Ölç.: u:6,3cm. g:4,4cm. C22. Ayna Parçasõ
Tanõm: Bronz. Disk formlu ayna BY: HTD. 2001-17, B.4,
parçasõ. İç yüzü gümüş kaplõ. K.Env.No.: Ary 2001 AE 220,
Ölç.: çap:8,5cm. kl:0,2cm. y:0,4
C18. Ayna: cm.
BY: HTD. 2002-3, B.5, Tanõm: Ary 2002 Ae 37 ile aynõ.
K.Env.No.: Ary 2002 AE 37, Yarõsõ kõrõk.
Ölç.: çap:9,3cm. y:1,2cm.
Tanõm: Bronz. Döküm. Disk C23. Ayna Parçasõ:
formlu dõşbükey ayna. Üzerinde BY: MM. YU. 97,
konsantrik halkalar var. K.Env.No.: Ary 97 M 73,
Ölç.: çap:12cm. kl:0,2cm.
C19. Ayna: Tanõm: Bronz. Döküm. Çevresi
BY: HTD. YU. 2001, bir halka ile sõnõrlanmõş. Kõrõk.
175
kolcuk, aslan patisi şeklinde sona
C24. Ayna Parçasõ: eriyor.
BY: HTD. 99-3, B.4,
K.Env.No.: Ary 99 Ae 195, C28. Ayna Tutamağõ
Ölç.: çap:8,5cm. g:1,3cm. kl:0,8 BY: ---,
cm. K.Env.No.: Ary 79-48,
Tanõm: Ary 2002 Ae 37 ile aynõ. Ölç.: u:10,5cm. g:7,4cm. kl:0,8
Kenar çerçevesinden bir parça cm.
sağlam . Tanõm: Bronz. Dövme. Ayna
tutamağõ üç kola ayrõlarak aynayõ
C25. Ayna Parçasõ sarõyor. İki kol kõrõk.
BY: TA. YU. 92,
K.Env.No.: Ary 92 Kb 11, 15.3.4. CIMBIZLAR:
Ölç.: çap:7,2cm. kl:0,05cm. y: 0,4 C29. Cõmbõz:
cm. BY: NT. YU. 90,
Tanõm: Ary 2002 Ae 37 ile aynõ. K.Env.No.: Ary 90 M 20,
Yarõsõ kõrõk. Müze Env.No.: 4.33.90
Ölç.: u:7,5cm. g:0,8cm. kl:0,6
C26. Ayna: cm.
BY: ---, Tanõm: Bronz. Döküm. Yivli
K.Env.No.:Ary 79-129, tutamak iki kolcuğa ayrõlõyor.
Ölç.:çap:11.8cm. kl:1.5cm. Üzerinde kazõma tekniğinde
Tanõm: Ary 2002 Ae 37 ile aynõ. konsantrik halkalar var.
C27. Ayna Tutamağõ: C30. Cõmbõz:

BY: TA. 90, BY: NT. YU. 90, Ham.,
K.Env.No.: Ary 90 M 155, K.Env.No.: Ary 90 M 108,
Müze Env.No.: 20.33.90, Ölç.: u:12,6cm. kl:0,65cm.
Ölç.: u:9,5cm g:7,2cm. kl:,4cm. Tanõm: Bronz. Dövme. Gövde
Tanõm: Bronz. Döküm. Herakles iki kola ayrõlõyor. Üzerinde
formlu tutamak altta bir topuz ile hiçbir süsleme yok.
bitiyor. Üstte aynayõ saran iki
176
C31. Cõmbõz: Tanõm: Bronz. Döküm. Enli
BY: Şaraphane 86, çubuk formlu tutamak. Arka
K.Env.No.: Ary 86 Kb 11, bitimde bir halka var. Ön bitim,
Ölç.: u:12,3cm. g:2cm. kl:0,5cm. iç bükey bir profille geniş bir yay
halka çap:1,8cm. oluşturuyor. Strigilis kaşõğõnõn
Tanõm: Demir. Bükme. Dörtgen yanõnda kaplumbağa figürü var.
kesitli çubuk bükülerek ortasõnda
bir ilmek oluşturulmuş. İki ucu C34. Strigilis:
genişleyerek cõmbõz formu BY: TA. HT. 91,
oluşturuyor. İlmekte bir halka var. K.Env.No.: Ary 91 M 93,
Ölç.:u:8,1cm. g:2cm. kl:0,05cm.
C32. Cõmbõz: Tanõm: Bronz. Döküm. İçbükey
BY: BH. 81, strigilis kaşõğõ. Yarõsõ kõrõk.
K.Env.No.: Ary 81 Kb 3, Dõş yüzde “A” harfi var.
M.Env.No.: 19.27.81
Ölç.: u: 5,8cm. g: min:0,3cm. C35. Strigilis:
max:0,7cm. kl:0,1cm. halka BY: TA. 90, Mabet açmasõ
çap:1,25cm. 3.mekan.,
Tanõm: Bronz. Döküm. Yassõ bir K.Env.No.: Ary 90 M 114/a,
plaka ikiye katlanmõş. Üzerinde Ölç.: u:13,4cm. gen:2.8cm.
kazõma süslemeler var. İki parça Tanõm: Ary 91 M 93 ile aynõ.
halinde. Üzerinde hiçbir süsleme yok.
15.3.5. STRİGİLİS: C36. Strigilis:

C33. Strigilis: BY: TA. 98-2, B.2,
BY: DA. 78, Mozaikli Yol Doğu K.Env.No.: Ary 98 AE 186,
Uç, Ölç.: u:9,8cm. g:1,1cm. kl:0,4
K.Env.No.: Ary 78 – 20, cm.
M.Env.No.: 20.9.78 Tanõm: Ary 91 M 93 ile aynõ.
Ölç.: u:15,7cm. g:1cm. Kõrõk kõsõmda “V” formlu
kl:0,35cm. kanca u:8,9cm. kabartma var.
177
C37. Strigilis: Ölç.: u:15,8cm kl:0,15cm. kaşõk:
BY: HTD. 99-1, B.2, 3,2cm.
K.Env.No.: Ary 99 Fe 42, Tanõm: Bronz. Uzun bir çubuk
Ölç.: u:5,8cm. g:1,5cm. kl:0,3 cm. formlu tutamak. Bir tarafõnda
Tanõm: Ary 91 M 93 ile aynõ. İki yuvarlak kaşõk var. Diğer uç
ucu kõrõk. topuz ile bitiyor.
C38. Strigilis: 15.4.SAVAŞ ARAÇLARI:

BY: HTD. 2000-1, B.1,
K.Env.No.: Ary 2000 Fe 3, 15.4.1. SALDIRI ARAÇLARI:
Ölç.: u:14,3cm. g:3,7cm. Grup 1: Kõlõçlar:
kl:0,2cm. D1. Kõlõç:
Tanõm: Demir. Dövme. İçbükey BY: HTD. 2002-7,
strigilis kaşõğõ. Arka bitim kõrõk. K.Env.No.: Ary 2002 FE 483,
Ön bitim daralarak sona eriyor. Ölç.i: u:78,8cm. g:9,1cm.
Tanõmõ: Demir. Dövme. Dõş
15.3.6. DİĞER: yüzeyinde çelikleşme. Bõçak
C39. Kozmetik Kutusu: kõsmõ uzun ve düz. İki yan yüz
BY: HTD. 2001-5, B.8, keskin ve uca doğru daralõyor.
Ölç.: u:5cm. çap:1cm. D2. Kõlõç:
Tanõm: Bronz. İki parça halinde. BY: HTD. 2002-7,
Silindirik kutu. Sağ tarafta K.Env.No.: Ary 2002 FE 484,
silindirik bir kapak üstüne Ölç.i: u:83,9cm. g:3,7cm.
geçirilmiş. Üzerinde Kazõma Tanõmõ: Ary 2002 Fe 483 ile
halkalar var. aynõ.
C40. Kaşõk: D3. Kõlõç:

BY:TA. 90., BY: HTD. 2002-7,
K.Env.No.: Ary 90 M 143, K.Env.No.: Ary 2002 FE 485,
Müze Env.No.: 12.33.90 Ölç.i: u:87,6cm. g:3,1cm.
178
Tanõmõ: Ary 2002 Fe 483 ile aynõ. Ölç.i: u:25,8cm. kl:2cm. çap:1,3
cm.
Grup 2: Mõzraklar : Tanõm: Demir. Dövme. Uç
a. Mõzrak Uçlarõ: piramidal formda. Alt bitimde
D4. Mõzrak Ucu: bir soket ile bağlanõyor.
BY: HTD. 2002-7,
K.Env.No.: Ary 2002 Fe 486, D8. Mõzrak Ucu:
Ölç.i: u:50,3cm. g:6cm. BY: ---,
Tanõm: Demir. Dövme En geniş K.Env.No.: Ary 85 ---,
kenarõ gövdenin ortasõnõn altõnda. Ölç.i: u:10,6cm. g:1,7cm. kovan
İki yan keskin. Arkada bir soket çap:1cm.
ile bitiyor. Tanõm: Demir. Dövme. Yassõ
profilli bõçak kõsmõ. Alt bitimde
D5. Mõzrak Ucu: bir soket var.
BY: HTD. 2002-7,
K.Env.No.: Ary 2002 Fe 487, D9. Mõzrak Ucu:
Ölç.i: u:57,5cm. g:5,9cm. BY: TA. 89,
Tanõm: Ary 2002 Fe 486 ile aynõ. K.Env.No.: Ary 89 M 99,
Ölç.i: u:16,8cm. g:3cm. çap:2 cm
D6. Mõzrak Ucu: Tanõm: Demir. Dövme. Ary 85
BY: YE. 89, ¾, ile aynõ. Uç kõsõm daha sivri.
Ölç.i: u:35,3cm. g:4,5cm. D10. Mõzrak Ucu:
Tanõm: Demir. Dövme. Gövdenin BY: TA. 89,
ortasõnõn altõnda geniş bir yay ile K.Env.No.: ARY 89 ---,
genişliyor. İki yan keskin. Altta Ölç.i: u:15,2cm. g:3,7cm. çap:
bir soket ile bitiyor. 1,25cm.
Tanõm: Ary 85 ile aynõ. Bõçak
D7. Mõzrak Ucu: kõsmõ daha geniş.
BY: NT. 84,,
K.Env.No.: Ary 84 D 79, D11. Mõzrak Ucu:
BY: HTD. 2002-7,
179
K.Env.No.: Ary 2002 Fe 488, D15. Okucu:
Ölç.i: u:64,4cm. çap:1cm. BY: H.T.D.98-VI, B2
Tanõmõ: Demir. Dövme. Kare K.Env.No.: Ary 98 M 218,
kesitli gövde arkada bir soket ile M.Env.No.: 8.82.98,
sona eriyor. Ölç.i: u:2,3 cm. g:1,4cm.
Tanõm: Bronz. Döküm. Yaprak
D12. Mõzrak Ucu: formlu. İki kanadõ var. Üstte
BY: ---, yaprak biçimli çõkõntõ var.
K.Env.No.: ---, Arkada saplama kõrõk.
Ölç.i: u:25cm. kl:0,8cm.
Tanõm: Ary 2002 Fe 488 ile aynõ. D16. Okucu:
BY: HTD. 2001-7, B.4,
b. Mõzrak Arkalõklarõ:: K.Env.No.: Ary 2001 Fe 492,
D13. Mõzrak Arkalõğõ: Ölç.i: u:4,3cm. çap:1,1cm.
BY: YE. 89-3., Tanõm: Bronz . Döküm. Üç
K.Env.No.: Ary 89 M 137, kanatlõ okucu. Ortasõ geniş.
Ölç.i: u:9,8cm. çap:2cm. kl:0,25 Arkada saplma kõrõk.
cm.
Tanõm: Demir. Bükme. Konik D17. Okucu:
formlu. İçi boş. BY: HTD. 2002-7, B.4 ,
K.Env.No.: Ary 2002 FE 228,
D14. Mõzrak Arkalõğõ: Ölç.i: u:2,4cm. çap:1,4cm.
BY: HTD. 2002-7, B.2, Tanõm: Ary 2001 Fe 492 ile
K.Env.No.: Ary 2002 FE 217, aynõ.
Ölç.i: u:3,9cm. çap:1,9cm. kl:0,4
cm. D18. Okucu:
Tanõm: Ary 89 M 137 ile aynõ. BY: ST. 93,
Daha küçük. K.Env.No.: Ary 93 Fe Alet 73,
Ölç.i: u:7,3cm. g:1,3cm.
Grup 3: Ok Aksamõ: saplama çap: 0,4cm.
a. Okuçlarõ
180
Tanõm: Demir. Dövme. Yassõ D22. Okucu:
profilli bõçak kõsmõ. Arkada BY: Stoa (?),
saplama ile bitiyor. K.Env.No.: Ary 79-8,
M.Env.No.: 3.5.81,
D19. Okucu: Ölç.: u:4,5cm. g:1,4cm. kl:0,7
BY: HT. 91, Teras Açmasõ., cm.
K.Env.No.: Ary 91 M 69, Tanõm: Ary 2001 Ae 492 ile
Ölç.: u:4,2cm. g:1,1cm. çap:0,4 aynõ.
cm.
Tanõm: Ary 93 Fe Alet 73 ile D23. Okucu:
aynõ. BY: HTD. 2001-5, B.7,
D20. Okucu: Ölç.i: u:4,3cm. g:1,9cm. kl:0,7
BY: BU. 2002-3, B.3, cm.
K.Env.No.: Ary 2002 FE 77, Tanõm: Ary 2001 Ae 492 ile
Ölç.i: u:5,8cm. g:1,4cm. çap:0,9 aynõ.
cm.
Tanõm: Demir. Dövme. Yassõ D24. Okucu:
kesitli bõçak arkada genişliyerek BY: BBY. 91,
yuvarlak bir kesit alõyor. Arka K.Env.No.: Ary 91 Kb 101,
kõsõm bir saplama ile bitiyor. Ölç.i: u:6,7cm. g:1,8cm. kl:0,1
cm. kl:0,3cm.
D21. Okucu: Tanõm: Demir. Dövme. Yaprak
BY: HTD. 2001-6, B.2, formlu. Arkada bir disk ile
K.Env.No.: Ary 2001 AE 492, saplamaya bağlanõyor.
Ölç.i: u:4,1cm. g:1,4cm. kl:1cm.
Tanõm: Bronz. Döküm. Ortasõ D25. Okucu:
omurgalõ. Yanlara doğru kanatlar BY: DV. 95-21,
ile genişliyor. Arka kõsõm saplama K.Env.No.: Ary 95 M 115,
ile bitiyor. Saplamanõn üstünde Ölç.: u:8,1cm. g:2,2cm. kl:0,12
üçgen bir çõkma var. cm. çap:0,35cm.
181
D26. Okucu: D30. Mancõnõk Okucu:
BY: DV. 95-21, BY: HTD. 99-5, B.3,
K.Env.No.: Ary 95 M 121, K.Env.No.: Ary 99 Fe 156,
Ölç.: u:10,2cm. g:2,1cm. Ölç.i: u:10,3cm. kl: 0.65 çap:
çap:0,4cm. kl:0,5cm. 1.3 cm.
Tanõm: Ary 2001 Ae 492 ile aynõ. Tanõm: Ary 89 M 232 ile aynõ.
Deforme olmuş.
D31. Mancõnõk Okucu:
b. Mancõnõk Okuçlarõ: BY:----,
D27. Mancõnõk Okucu: K.Env.No.: -----,
BY: YE. 89, 4/3, Ölç.i:u:10.5cm. kl:0,5cm. kovan
K.Env.No.: Ary 89 M 232, çap:1,5cm.
Ölç.i: u:9,8cm. kl:0,8 cm. kovan Tanõm: Ary 89 M 232 ile aynõ.
çap:1,45cm.
Tanõm: Demir. Bükme. Dörtgen D32. Mancõnõk Okucu:
profilli bõçak. Arka bitim kovan BY: TA. 88,
formunda içi boş. K.Env.No.: Ary 88 ---,
Ölç.i: u:6,1cm. kovan çap:0,8cm.
D28. Mancõnõk Ucu: kl:0,4cm.
BY: HTD. 2001-3, B.15, Tanõm: Ary 89 M 232 ile aynõ.
K.Env.No.: Ary 2001 Fe 185,
Ölç.: u:10,6cm. kl:0,5cm. çap: D33. Mancõnõk Okucu:
1,4 cm. BY: TA. 88,
Tanõm: Ary 89 M 232 ile aynõ. K.Env.No.: Ary 88 ---,
Ölç.i: u:10,1cm. kovan çap: 1,7
D29. Mancõnõk Okucu: cm. kl: 0,6 cm.
BY: HT. 91, Tanõm: Ary 89 M 232 ile aynõ.
Ölç.i: u:8,3cm. kl:0,65cm. kovan 15.4.2. SAVUNMA ARAÇLARI:
çap:1,3cm. D34. Kalkan Göbeği:
Tanõm: Ary 89 M 232 ile aynõ. BY: HTD. YU. 2002,
182
K.Env.No.: Ary 2002 AE 14, Tanõm: Ary 97 M 15 ile aynõ.
Ölç.i: çap:17,5cm. kl:0,1cm. Barut haznesinin üzerinde disk
Tanõm: Bronz. Dövme. Disk şeklinde sõrasõyla
formlu göbek. Dõşbükey formlu yazõsõ var. Hicri 1325 miladi
.Kenarõnda geniş bir çerçeve var. 1909 yõlõna karşõlõk gelmektedir.
15.4.3. DİĞER: 15.5. KESİCİ ALETLER:
D35. Mermi: 15.5.1. TİP 1:

BY: DV. 94, 5. oda., E1. Bõçak:
K.Env.No.: Ary 94 Kb 94, BY: YE. 89-3,
Ölç.i: u:2,2cm. çap:1,3cm. K.Env.No.: Ary 89 M 159,
Tanõm: Kurşun. Döküm. Küresel Ölç: u:20,3cm. en:6,2cm.
formlu. Bir tarafta döküm artõğõ Tanõm: Demir. Dövme. Tek
var. taraflõ bõçak. Geniş yüzlü.
Keskin kenar yukarõ kõvrõmlõ.
D36. Mermi Kovanõ Arka kenar düz.
BY: BE. 97, 4. oda,
K.Env.No.: Ary 97 M 15, E2. Bõçak:
Ölç.i: u:5,6cm. çap:1,1cm. BY: HTD. 2002-3, B.5,
Tanõm: Sac. Bükme. Tüp formlu K.Env.No.: Ary 2002 AeFe 29,
mermi kovanõ. Açõk yüz Ölç: u:15,3cm. en:4,2cm. .
bükülerek deforme olmuş. Uçta Tanõm: İki parça. Demir bõçak.
bir halka takõlmõş. Arkada Bronz tutamak. Döküm ve
ateşleme barutu haznesi. Burada dövme. Tek taraflõ bõçak. Keskin
bir disk şeklinde sõrasõyla 17/ kenar üçgen formlu. Arka kenar
S67/ S/ 5 yazõlarõ okunuyor. düz. Tutamak yivlerle süslü.
Arka bitim topuz ile sona eriyor.
D37. Mermi Kovanõ:
BY: BE. YU. 97, 3. oda, E3. Bõçak:
K.Env.No.: Ary 97 M 16, BY: TA.90, üstte II.mekan,
Ölç.i: u:5,3cm. çap:0,9cm. K.Env.No.: Ary 90 M 91,
183
Ölç: u:12,75cm. kl:1,5cm. E7. Bõçak:
Tanõm: Demir. Dövme. Tek BY: DV. 94,
taraflõ bõçak. Dar yüzlü. Keskin K.Env.No.: Ary 94 ---,
kenar dar bir yay ile yukarõ Ölç: u:22,1cm. kl:2,1cm.
kõvrõlõyor. Arka kenar düz. Tanõm: Demir. Ary 2001 Fe 183
Arkada kõsa bir saplama. ile aynõ. Üzerinde ahşap
kalõntõlarõ yok.
E4. Bõçak:
BY: BE.97-9, B.1, E8. Bõçak:
K.Env.No.: Ary 97 M 146, BY: TA. 89, 8.oda,
Ölç: u:13cm. kl:1,5cm. K.Env.No.: Ary 89 M 161,
Tanõm: Ary 90 M 91 ile aynõ. Ölç: u:21,4cm. kl:3,15cm.
Tanõm: Demir. Dövme. Tek
E5. Bõçak: yüzlü. Bõçak üçgen formlu. Arka
BY: KN. 98-3, B.2, kenar düz. Keskin kenar yukarõ
K.Env.No.: Ary 98 Ae 187, doğru dik olarak çõkõyor. Arka
Ölç: u:10cm. kl:1,5cm. bitim yassõ bir plaka formunda.
Tanõm: Ary 90 M 91 ile aynõ.
Okidasyon nedeniyle deforme E9. Bõçak:
olmuş. BY: YE: 89, 4/3,
E6. Bõçak: Ölç: u:19,15cm. kl:1,9cm.
BY: HTD. 2001-13, B.9, Tanõm: Ary 86 M 161 ile aynõ.
K.Env.No.: Ary 2001 Fe 183, Tutamakta halka ve perçin çivisi
Ölç: u:25,6cm. kl:0,5cm. var.
yüzlü. Keskin kenar dar bir yay E10. Bõçak:
ile yukarõ kõvrõlõyor. Tutamak BY: BBY. KUM.,
geniş ve uzun. Üzerinde her iki K.Env.No.: ---,
tarafta çivi ve ahşap kalõntõlarõ Ölç: u:15,6cm. kl:0,3cm.
var.
184
Arka tarafta okunaksõz yazõ. E14. Bõçak:
Arapça, kazõma yapõlmõş. BY: Nympyhaion altõ açmasõ,
K.Env.No.: Ary 90 M 69, Ölç:
E11. Bõçak: u:25,1cm. kl:2,5cm.
BY: TA. 90, Tanõm: Ary 90 M 27 ile aynõ.
K.Env.No.: Ary 90 M 27, Arka bitim bõçaktan daha dar.
Tanõm: Demir. Dövme. Tek E15. Bõçak:
yüzlü. Keskin kenar dar bir yay BY: ---,
ile yukarõ kõvrõlõyor. Arka kenarõn K.Env.No.: Ary 84/85 (?),
uç kõsmõ hafif aşağõ kõvrõmlõ. Ölç: u:25cm. kl:1,9cm.
Arkada çivi delikleri var. Tanõm: Bõçak Ary 90 M 27 ile
aynõ formda. Tutamak kõsmõ
E12. Bõçak: arkaya doğru genişliyor. Arka
BY: YE. 89-3, bitimde perçin çivisi ve halka
K.Env.No.: Ary 89 M 106, parçasõ var.
Tanõm: Ary 90 M 27 ile aynõ. E16. Bõçak:
BY: ---,
E13. Bõçak: K.Env.No.: Ary 91 M 9,
BY: Stoa üst teras YU. 99, Ölç: u: 15,6 cm. kl:0,3cm.
K.Env.No.: Ary 99 Fe 51, Tanõm: Ary 84/85 ile aynõ.
Ölç: u:17,4cm. g:2,3cm. kl:0,25 Tutamağõn üzerinde okunaksõz
cm. bir monogram var.
Oksidasyon nedeniyle deforme E17. Bõçak:
olmuş. BY: TA. 89, 7.oda,
yüzlü. Arka kenar düz. Keskin
185
kenar uca doğru yukarõya Ölç: u:28,5cm. kl:3,5cm.
kõvrõlõyor. Arka bitim kesintisiz Tanõm: Demir. Dövme. Tek
sap ile birleşiyor. yönlü bõçak. Keskin kenar önde
yukarõ doğru geniş bir açõyla
E18. Bõçak: kõvrõlõyor. Arka kenar önde açõ
BY: YE. 89-3, yaparak aşağõ kõvrõlõyor. Arka
K.Env.No.: Ary 89 M 138, bitim saplama formlu üzerinde
Ölç: u:19,6cm. kl:0,15cm. halka var.
E22. Bõçak:
15.5.2. TİP 2 BY: BBY. KOC. 91, 4. mekan,
E19. Bõçak: K.Env.No.: Ary 91 M 181,
BY: DV. 95-20, B.1, Ölç: u:14,5cm. kl:0,2cm.
K.Env.No.: Ary 95 M 103, Tanõm: Ary 84 D 84 ile aynõ.
Ölç: u:30,8cm. kl:6,8cm. Arka bitim kõrõk.
Tanõm: Demir. Dövme. Tek yönlü
bõçak. Bõçak öne doğru genişliyor. E23. Bõçak:
Uçta arka kenar dik bir açõyla BY: TA. 89, 5.oda,
aşağõ kõvrõlõyor. Keskin kenar K.Env.No.: Ary 89 M 23,
geniş bir yay çiziyor. Arka Ölç: u:13,7cm. kl:1,9cm.
bitimde tutamak halkasõ var. Tanõm: Ary 84 D 84 ile aynõ.
Arkada tutturma halkasõ var.
E20. Bõçak:
BY: NT. Dem. 84, 15.5.3. TİP 3:
K.Env.No.: Ary 84 D 100, E24. Bõçak:
Ölç: u:32cm. kl:6,8cm. BY: ---,
Tanõm: Ary 95 M 103 ile aynõ. K.Env.No.: Ary 89 (?),
Tutamak halkasõ kõrõk. Ölç: u:17,5cm. kl:4,4cm.
E21. Bõçak: yüzlü bõçak. Keskin kenar düz.
BY: NT.-Dem. 84, Arka kenar yukarõ genişleyip
K.Env.No.: Ary 84 D 84, uçta keskin bir açõ ile aşağõ
186
iniyor. Arkada tutamak enli bir E28. Bõçak:
plaka formunda. Üzerinde perçin BY:YE. 89-4, merdivenler,
çivileri var. K.Env.No.: Ary 89 M 189,Ölç:
u:22,15cm. kl:3cm.
E25. Bõçak: Tanõm: Ary --- ile aynõ. Daha
BY: YE. 89, 4/3, büyük boyutlu.
Tanõm: Demir. Dövme. Tek BY: YE. 89-3,
yüzlü. Keskin kenar düz. Arka K.Env.No.: Ary 89 M 139,
kenar geniş bir açõyla aşağõ Ölç: u:15,2cm. kl:2cm.
kõvrõlõyor. Arkada saplama var. Tanõm: Ary 89 M 189 ile aynõ.
E26. Bõçak: E30. Bõçak:

BY: Nymphaion Aşağõsõ 3. no’lu BY: BE. 97-7, B.3,
mekan, K.Env.No.: Ary 97 M 148,
K.Env.No.: Ary 90 ---, Ölç: u:18,9cm. kl:1,9cm.
Ölç: u:10,1cm. kl:1cm. Tanõm: Demir. Dövme. Tek
Tanõm: Bõçak Ary 89 M 230 ile yüzlü bõçak. Bõçak düz olarak
aynõ. Tutamak bõçağõn devamõ. devam edip uç kõsõmda aşağõ
doğru kõvrõlõyor. Uç kõrõk.
E27. Bõçak:
BY: TA. 89, 6.oda, E31. Bõçak:
K.Env.No.: Ary 89 M 74, BY:---,
Ölç: u:12,1cm. kl:2,7cm. K.Env.No.: Ary 81 Kb 23,
Tanõm: Bõçak Ary 89 M 230 ile Ölç: u:14cm. kl:1,55cm.
aynõ. Tutamak alt kenarõn devamõ. Tanõm: Ary 97 M 148 ile aynõ.
Üzerinde perçin çivisi var.
E32. Bõçak:
BY: HTD. 99-8, B.,
187
Tanõm: Ary 97 M 148 ile aynõ. Ölç: u: 23cm. g: 2,1cm.
Arka kõsõm kõrõk. Tanõm: Demir. Dövme. İki yüzlü
bõçak. İki keskin kenar uca doğru
E33. Bõçak: daralarak birleşiyor. Tutamak
BY: AE. 87, yivlerle süslü.
Tanõm: Bõçak Ary 97 M 148 ile BY: TA. 90,
aynõ. Arka bitim saplama formlu. K.Env.No.: Ary 90 M 164,
E34. Bõçak: Tanõm: Demir. Dövme. İki yüzlü
BY: TA. 89, 8.oda, bõçak. Tutamak ve bõçak kõrõk.
Env. No: Ary 89 M 162, İki keskin kenar uca doğru
Ölç: u:12,5cm. kl:1,2cm. daralarak birleşiyor.
Tanõm: Demir. Dövme. Tek yüzlü
bõçak. Bõçak düz formda ortaya E38. Bõçak:
kadar geliyor. Uca doğru aşağõ BY: HTD. 98-9, B.2,
geniş bir yay ile kõvrõlõyor. K.Env.No.: Ary 98 Fe 316,
E35. Bõçak: Tanõm: Ary 90 M 164 ile aynõ.
BY:Helios Tapõnağõ, Yüzey,
K.Env.No.: Ary 91 M 90, 15.6. TARIM ALETLERİ:
Ölç: u:11,3cm. g:1,4cm.
kl:0,2cm. 15.6.1. ÇİFT AĞIZLI BALTA:
Tanõm: Ary 89 M 162 ile aynõ. Uç (DOLABRA)
kõrõk. F1. Çift Yüzlü Balta:
BY: NT. Dem. 84,
15.5.4. TİP 4 K.Env.No.: Ary 84 D 65,
E36. Bõçak: Ölç.: u:25,2cm. y:11cm. kl:3,8
BY: NT. 85, Mozaikli Mekanõn cm.
Önü, Tanõm: Demir. Dövme. Bir tarafõ
K.Env.No.: Ary 85 M 7, geniş ve keskin diğer tarafõ dar
188
ve sivri. Sivri olan taraf hafif F6. Çift Yüzlü Balta:
aşağõ eğimli. Ortada Sap deliği BY: HTD. 2001-5, B.2,
var. K.Env.No.: Ary 2001 Fe 590,
Ölç.: u:9,7cm. y:3,3cm.
F2. Çift Yüzlü Balta: kl:0,2cm.
BY: ---, Tanõm: Ary 84 D 64 ile aynõ.
K.Env.No.: Ary 87 M 43, Daha küçük boyutlu.
Ölç.: u:22,5cm. y:8,5cm. kl:2,5
cm. 15.6.2. SABANLAR:
Tanõm: Ary 84 D 65 ile aynõ. F7. Saban Demiri:
BY: NT. Ham. 85, Tepidarium,
F3. Çift Yüzlü Balta: K.Env.No.: Ary 85 M 17,
BY: NT. Dem., 84, Ölç.: u:31cm. g:5,2cm. kl:1,1cm.
K.Env.No.: Ary 84 D 67, Tanõm: Demir. Dövme. Üçgen
Ölç.: u:21cm. ağõz gen:8,2cm. kesitli gövde ortadan bükülmüş.
kl:2,6cm. Ara bitim genişleyerek bir soket
Tanõm: Ary 84 D 65 ile aynõ. ile sona erer.
F4. Çift Yüzlü Balta: F8. Saban Demiri:

BY: NT. Dem., 84, BY: NT. 84,
K.Env.No.: Ary 84 D 64, K.Env.No.: Ary 84 D 81,
Ölç.: u:24,6cm. ağõz gen:9cm. Ölç.: u:37cm. g:6,8cm. kl:1,8cm.
kl:3,4cm. Tanõm: Ary 85 M 17 ile aynõ
Tanõm: Ary 84 D 65 ile aynõ. formlu. Gövde içbükey kesitli.
Geniş kõsõm daha küçük boyutlu. Soket kõsmõ hilal kesitli.
F5. Çift Yüzlü Balta: F9. Saban Demiri:

BY: NT. Dem., 84, BY: Y.E. 87, Villa.,
K.Env.No.: Ary 84 D 66, K.Env.No.: Ary 87 M 44,
Ölç.: u:30cm. y:7,5cm. kl:4cm. Ölç.: u:20cm. g:15,4cm. kl:4cm.
Tanõm. Ary 84 D 64 ile aynõ. Tanõm: Ary 84 D 81 ile aynõ.
189
F10. Saban Demiri: Tanõm: Demir. Dövme. Uzun
BY: NT. 84, yassõ bir çubuk. Uç kõsmõ kanca
K.Env.No.: Ary 84 D 82, formunda bükülmüş. İç tarafõ
Ölç.: u:32,5cm. g:8cm. kl:1,6cm. keskin. Alt bitimde bir saplama
Tanõm: Ary 84 D 81 ile aynõ. var.
F11. Saban Demiri: F14. Orak:

BY: YAE. 99-1, B.3, BY: NT. Ham. 85, Tepidarium.,
K.Env.No.: Ary 99 Fe 79, K.Env.No.: Ary 85 M 14,
Ölç.: u:18cm. g:5,2cm. kl:1,5cm. Ölç.: u:28,6cm. g:3,3cm. kl:0,5
Tanõm: Demir. Dövme. Üçgen cm. kanca:14,2cm.
kesitli. Gövde ortadan bükülmüş. Tanõm. Ary 85 M 26 ile aynõ
Uç kõsõm kõrõk. Arka bitim formlu. Gövde daha enli. Uç
bükülerek yuvarlak bir profil kõsõmda perçin çivisi var.
verilmiş.
F15. Orak:
F12. Saban Demiri: BY: NT. Ham. 85,
BY: DV. 96-9, B.9, K.Env.No.: Ary 85 M 45,
K.Env.No.: Ary 96 M 63, Ölç.: u:23cm. g:2,5cm. kl:0,3cm.
Ölç.: u:35cm. g:10cm. kl:1cm. kanca:10,9cm.
Tanõm: Demir. Dövme. Yassõ Tanõm: Ary 85 M 14 ile aynõ.
uzun gövde ortadan bükülmüş. Uç
kõsmõ sivrrilerek bitiyor. Diğer uç F16. Orak:
küt. BY: NT. Ham. 85,
15.6.3. ORAKLAR: Ölç.: u:26,6cm. g:3,4cm. kl:0,4
F13. Büyük Orak: cm. kanca:13,8cm.
BY: NT. Ham. 85, Tanõm: Ary 85 M 14 ile aynõ. Alt
K.Env.No.: Ary 85 M 26, kõsõm kõrõk.
Ölç.: u:40,3cm. g:2,6cm. kl:0,3
cm. kanca: 18,5cm. F17. Orak:
BY: ---,
190
K.Env.No: Ary 84 D 83, F21. Küçük Orak:
Ölç.: u:25,4cm. g:11cm. kl:0,4 cm BY: YE. 89, 3/2,
Tanm: Ary 85 M 14 ile aynõ. Alt K.Env.No.: Ary 89 M 250,
kõsõm kõrõk. Ölç.: u:7,1cm. g:1cm. kanca:
2,6cm.
F18. Orak: Tanõm: Ary 85 M 14 ile aynõ.
BY: NT. Ham. 85, Daha küçük boyutlu.
Ölç.: u:22,6cm. g:3,1cm. kl:0,3 F22. Orak:
cm BY: NT. Dem. 84,
Tanõm: Ary 85 M 14 ile aynõ. Üst K.Env.No.: Ary 84 D 68,
uç kõrõk. Ölç.: u:23,4cm. g:2,8cm. kl:0,5
cm. kanca:11,3cm.
F19. Orak: Tanõm: Ary 85 M 14 ile aynõ.
BY: YE.89, 4/3,
K.Env.No.: Ary 89 M 229, F23. Orak:
Ölç.: u:17cm. g:2,2cm. kl:0,45 BY: ---,
cm. kanca:5,2cm. K.Env.No.: Ary 94 M 58,
Tanõm: Ary 85 M 14 ile aynõ. Üst Ölç.: u:49,5cm. g:10,2cm. kl:2,3
uç kõrõk. cm. kovan:3,5cm.
Tanõm: Demir. Dövme. Gövde
F20. Orak: alt kõsõmda daralõyor. Alt bitim
BY: HTD. 99-3, B.3, kovan ile bitiyor. Üst bitim
K.Env.No.: Ary 99 Fe 151, kanca formlu
Ölç.: u:12,7cm. g:1,85cm. kl: 0,25
cm. kanca:7,6cm. F24. Orak:
Tanõm: Demir. Dövme. Enli BY: Nymp. Alt,
gövde üstte geniş bir açõyla K.Env.No.: Ary 90 M 71,
bükülerek kanca formu Ölç.: u:22,2cm. g:2,7cm. kl:0,4
oluşturuyor. İç kenar keskin. cm. kanca:8,7cm.
Daha küçük boyutlu.
191
Tanõm: Demir. Dövme. Oval
F25. Orak: gövde. Uç kõsõm sivri. Arka
BY: BU. 2002-4, B.3, bitimde sap deliği var.
Ölç.: u: 18,9 cm. g:10cm. kl:0,5 15.7. ZANAATKÂR ALETLERİ:
cm.
Tanõm: Ary 90 M 71 ile aynõ. 15.7.1. DEMİRCİ İŞLIĞİNDEKİ
Altta soket halkasõ var. ALETLER:
G1. Demõrcõ Örsü:
F26. Orak: BY: NT. Dem. 84,
BY: HTD. 99-2, K. Env.No.: Ary 84 D 48,
K.Env.No.: Ary 99 Fe 218, Ölç.: u:26,5cm. g:33,5cm. kl:4,8
Ölç.: u:14cm. g:2,3cm. kl:0,5cm. cm.
Tanõm: Demir. Dövme. Üç Tanõm: “T” formlu gövde. Bir
parçalõ. Orağõn kanca kõsmõ. kolcuk daire kesitli. Diğer
kolcuk kare kesitli.
F27. Orak:
BY: YE. 89, 6, G2. Demirci Maşasõ:
K.Env.No.: Ary 89, BY: NT. Dem. 84,
Ölç.: u:14,1cm. g:3,2cm. kl:0,5 K. Env.No.: Ary 84 D 58,
cm Ölç.: u:52cm. g:5cm. kl:3,2cm.
Tanõm: Demir. Dövme. Orağõn Tanõm: İki uzun kolcuk. Aõz
kanca kõsmõ. yakõn yerde menteşe var. Ağõz
kõsmõ “L” formlu.
15.6.4. ÇAPALAR:
F28. Çapa: G3. Demirci Potasõ:
BY: ---, BY: NT. Dem. 84,
K.Env.No.: ---, K. Env.No.: Ary 84 D 82,
Ölç.: u:18,6cm. g:11,1cm kl:0,7 Ölç.: u:47,7cm. kl:0,8cm. pota
cm çap:12,2cm.
Tanõm: Uzun çubuk kendi
etrafõnda bükülmüş. Bir uçta
192
çanak formlu kaşõk. Diğer uç G7. Matkap Ucu:
kanca şeklinde. BY: NT. Dem. 84,
K. Env.No.: Ary 84 Et 5,
G4. Demirci Makasõ: Ölç.: u:12,1cm. gövde kl:1cm. uç
BY: NT. Dem. 84, kl:0,5cm.
K. Env.No.: Ary 84 D 50, Tanõm: Demir. Dövme. Kare
Ölç.: u:36,5cm. g:8,5cm. kl:2,2 kesitli çubuk. İki ucu daralarak
cm bitiyor. Üst uç küt.
Tanõm: İki kolcuk. Ağõz yakõn
yerde menteşe mekanizmasõ. G8. Matkap Ucu:
Ağõz kõsmõ enli ve keskin Bir BY: 4. hamam,
kolcuğun arkasõ kanca formlu. K. Env.No.: ---,
Ölç.: u:16,8cm. gövde kl:1,1cm.
G5. Nokta Vuruş Çivisi: uç kl:0,5cm.
BY: HTD. 99-6, B.2, Tanõm: Demir. Dövme. Kare
K. Env.No.: Ary 99 Fe 271, kesitli çubuk. Alt uç yassõ
Ölç.: u:7cm. kl:0,9cm. formlu. Üst bitim soket formlu.
Tanõm: Sekizgen kesitli gövde.
Bir ucu sivriliyor. Diğer ucu küt. G9. Matkap Ucu:
BY: YE. 89, 3/5,
15.7.2. MARANGOZUN K. Env.No.: Ary 89 ---,
ALETLERİ: Ölç.: u:17,6cm. kl:0,4cm.
Grup 1: Matkap Uçlarõ: Tanõm: Demir. Dövme. Kare
G6. Matkap Ucu: kesitli çubuk. Bir ucu piramit
BY: YE. 89, 4/3, formlu. Alt uç yassõ formlu.
Ölç.: u:8,7cm. gövde kl:0,7cm. uç G10. Matkap Ucu:
kl:0,25cm. BY: HTD. 99-3, B.3,
Tanõm: Demir. Dövme. Dörtgen K.Env.No.: Ary 99 Fe 142,
kesitli çubuk. İki ucu daralarak Ölç.: u:14,7cm. gövde kl:1,6cm.
bitiyor. Tanõm: Demir. Dövme. Kare
kesitli çubuk. Ortada oval formlu
193
bir kõsõm var. Bir uç yassõ formlu. K. Env.No.: Ary 90 M 72,
Diğer uç küt. Ölç.: u:17,5cm kl:0,4cm. gövde
g:3,4cm.
Grup2: Keskiler: Tanõm: Yassõ çubuk. Üst uç
G11. Keski: soket ile sona eriyor. Alt uç
BY: Nymp. Altõ, kõrõk.
K. Env.No.: Ary 90 M 73,
Ölç.: u:12,1cm. g:1cm. ağõz G15. Keski:
g:2,7cm. BY: Villa-Hamam I.oda,
Tanõm: Demir. Dövme. Kare K. Env.No.: Ary 85 M 33,
kesitli çubuk. Alt bitim üçgen Ölç.: u:15,7cm. g:2,6cm.
formlu ve keskin. Üst uç bir soket Tanõm: Ary 90 M 72 ile aynõ.
ile bitiyor. Orta kõsõm dar. Alt uç
genişleyerek bitiyor.
G12. Keski:
BY: BU. 2002-1, B.5, G16. Keski:
K. Env.No.: Ary 2002 Fe 128, BY: YE. 89, 4/3,
Ölç.: u:12cm. g:2cm. kl:0,3cm. K. Env.No.: Ary 89 M 231,
Tanõm: Demir. Dövme. Alt bitim Ölç.: u:8.7cm. gövde uç kl:0.25
yassõ ve yuvarlak formlu. Arka cm.
bitim kare kesitli, küt. Tanõm: Ary 85 M 33 ile aynõ.
G13. Keski: Grup3: Gujlar:

BY: HTD. 98-1, B.2, G17. Guj:
K. Env.No.: Ary 98 Fe 59, BY: YE. 89, 4/3,
Ölç.: u:8.8cm. kl:1.6cm. K. Env.No.: Ary 89 M 231,
Tanõm: Demir. Dövme. Sekizgen Ölç.: u:21,7cm. g:1cm. ağõz
kesitli. İki uç daralarak bitiyor. g:2,2cm.
Alt bitim kõrõk. Tanõm: Demir. Dövme. Kare
kesitli çubuk. Alt uç içbükey
G14. Keski: formlu.
BY: Nymp. Altõ,
194
Grup 4: Keserler: G22. Çekiç-Keser:
G18. Keser: BY: YE. 89, 4/3,
BY: YE. 89, 4/3, K. Env.No.: Ary 89 M 229,
K. Env.No.: Ary 89 M 260, Ölç.: u:12,3cm. g:2,7cm. ağõz
Ölç.: u:13,3cm. kl:3cm. g:1,4cm. g:6,2cm.
Tanõm: Yassõ çubuk. Sap Tanõm: Sap deliği yanda. Bir ucu
deliğinden sonra kanca formlu genişleyip keskinleşiyor. Diğer
bükülüyor. Alt uç keskin. uç küt.
G19. Keser: G23. Çekiç-Keser:

BY: ---, BY: NT. Dem. 84,
K. Env.No.: ---, K. Env.No.: Ary 84 D 91,
Ölç.: u:12cm. g:3,1cm. kl:1,5cm. Ölç.: u:14,6cm. g:5,8cm. kl:3,4
Tanõm: Kare kesitli gövde. Sap cm
deliğinden sonra aşağõ bükülüyor. Tanõm: Ary 89 M 229 ile aynõ
Sap kõrõk. formda.
G20. Keser: 15.7.3. TAŞÇI ALETLERİ:

BY: ---, Grup 1: Çapalar.
K. Env.No.: ---, G24. Çapa:
Ölç.: u:12,9cm. y:8cm. kl:2,5cm. BY: YaE. 99-1, B.3,
Tanõm: Gövde sap deliğinden K.Env.No.: Ary 99 Fe 78,
sonra uca doğru genişleyip Ölç.: u:15cm. y:4,7cm. kl:2,4cm.
keskinleşiyor. Tanõm: Sap deliği ortada.
Dörtgen kesitli gövde. İki ucu
G21. Çekiç - Keser: daralarak sona eriyor.
BY: ---,
K. Env.No.: Ary 84 ---, Grup2: Keskiler:
Ölç.: u:12,3cm. kl:0,6cm. g:2cm. G25. Keskõ:
Tanõm: Sap deliği ortada. Bir ucu BY: HTD. 98-4, B.3,
aşağõ bükülmüş. Diğer ucu küt. K.Env.No.: Ary 98 Fe 160,
195
Ölç.: u:12,7cm. kl:1,6cm. ağõz G29. Keski:
g:3,2cm. BY: ---,
Tanõm: Daire kesitli gövde. Bir uc K. Env.No.: ---,
genişleyip keskinleşiyor. Diğer uç Ölç.: u:17,9cm. kl:1,2cm.
küt. Tanõm: Sekizgen kesitli gövdem.
Bir uç küt. Diğer uç dar ve
G26. Keskõ: keskin.
BY: BE. 97-10, B.2,
K. Env.No.: Ary 97 M 107, G30. Keskõ:
Ölç.: u:15,4cm. kl:1,9cm. ağõz BY: DV. 94,
g:2.8cm. K. Env.No.: Ary 94 ---,
Tanõm: Ary 98 Fe 160 ile aynõ Ölç.: u:17,9cm. kl:1,3cm. ağõz
formlu. Ağõz kõsmõ daha dar. g:1,5cm.
Tanõm: Önceki ile aynõ form.
G27. Keski:
BY: NT. 84, G31. Keski:
K. Env.No.: Ary 84 ---, BY: ---,
Ölç.: u:18cm. kl:1,1cm. ağõz K. Env.No.: ---,
g:3cm. Ölç.: u:20,5cm. kl:0,8cm.,
Tanõm: Kare kesitli gövde. Bir uç Tanõm: Önceki ile aynõ form.
genişleyip keskinleşiyor. Diğer uç
blok dörtgen blok formlu. G32. Keski:
BY: BU. 2002-7, B.3,
G28. Keski: K. Env.No.: Ary 2002 Fe 322,
BY: TA. 98-2, B.2, Ölç.: u:17,5cm. kl:1,1cm.
K. Env.No.: Ary 98 Fe 312, Tanõm: Önceki ile aynõ form.
Ölç.: u:4,5cm. kl:1,3cm. ağõz
g:4,1cm. G33. Keski:
Tanõm: Kõrõk keski parçasõ. Ary BY: HTD. 2002-3, B.4,
97 M 107 ile aynõ form. Sadece K.Env.No.: Ary 2002 Fe 132,
ağõz kõsmõ sağlam. Ölç.: u:11,1cm. kl:0,2cm.ağõz
g:1,1cm.
196
Tanõm: Kare kesitli çubuk. Tanõm: Ary 85 M 22 ile aynõ
Ortasõndan başlayõp kenara doğru formlu.
daralõp keskinleşiyor.
G38. Kalem:
G34. Keski: BY: ---,
BY: NT. Ham. 85, K.Env.No.: Ary 79 – 9,
K. Env.No.: Ary 85 M 22, M.Env.No.: 4.12.79,
Ölç.: u:31,2cm. kolcuk u:5,5cm. Ölç.: u:5,8cm kl:0,6cm.
kl:1,3cm. Tanõm: Sekizgen kesitli çubukç
Tanõm: “L” formlu çubuk. Ucu bir ucu sivri. Diğer ucu ortadan
sivriliyor. yarõk.
G35. Keski: G39. Kalem:

BY: NT. Ham. Tep., K. Env.No.: BY:---,
---, Ölç.: u:22,8cm. kolcuk K.Env.No.: ,
u:4,3cm. kl:1cm. M.Env.No.: 8.5.81,
Tanõm: Ary 85 M 22 ile aynõ Ölç.: u:6,2cm. kl:0,5cm.
formlu. Tanõm: Ary 79-9 ile aynõ formlu.
G36. Keski: 15.7.4. DERİCİ ALETLERİ

BY: NT. Ham. Tep., Grup 1: Kazõyõcõ
K. Env.No.: ---, G40. Kazõyõcõ:
Ölç.: u:19,5cm. kolcuk u:4,3cm. BY: Nlt. 1984,
kl:1,2cm. K.Env.No.: Ary 84 ---,
Tanõm: Ary 85 M 22 ile aynõ Ölç.: u:26cm. kl:2,3cm.
formlu. Tanõm: Demir kazõyõcõ. “U”
formlu. Orta kõsmõ yassõ keskin,
G37. Keski: iki kol yuvarlak kesitli.
BY: HTD. 2000-1, B.3, G41. Kazõyõcõ:
Env No: Ary 2000 Fe 58, BY: BU. 2002-3, B.5,
Ölç.: u:19,7cm. u:3,6cm. kl:1,1 K. Env.No.: Ary 2002 Ae 72,
cm
197
Ölç.: u:9,6cm. g:3,6cm. kl:0,4 cm K.Env.No.: ---,
Tanõm: Üçgen formlu bronz Ölç.: u:11,1cm. sap:1x0,2cm.
plaka. Bir kenar keskin. Diğer bõçak:0,25x2,1cm.
kenar içbükey. Tanõm: Ary 89 M 138 ile aynõ
formlu. Yarõsõ kõrõk.
Grup 2: Makaslar:
G42. Makas Parçasõ: Grup3: Bõzlar:
BY: YE.3, G46. Bõz:
K.Env.No.: Ary 89 M 138, BY: DV. 95-22,
Ölç.:u:18,4 cm. h:2,35 cm. kl: K. Env.No.: Ary 95 M 123,
0,25 cm. sap: 0,3cm. Ölç.: u:8,6cm. kl:0,2cm. sap kl:
Tanõm: Demir. Bükme. Yassõ, 0,7cm.
uzun bir plaka ikiye bükülmüş Tanõm: Kare kesitli çubuk. Bir
Uçlarõ bõçak formlu. ucu piramit formlu.
G43. Makas Parçasõ: G47. Bõz:

BY: BÜ.2002-7, B.3, BY: NT. Ham. Tep. 85,
K.Env.No.: Ary 2002 Fe 266, K. Env.No.: Ary 85 ---,
Ölç.: u:17cm. kl:0,3cm. en:2,4 cm Ölç.: u:14,6cm. kl:0,5cm.
Tanõm: Ary 89 M 138 ile aynõ Tanõm: Ary 95 M 123 ile aynõ
formlu. Yarõsõ kõrõk. formlu.
G44. Makas Parçasõ: G48. Bõz:

BY: YE. 89-3, BY: DN. 92 Yüzey,
K.Env.No.: Ary 89 M 105, K.Env.No.:Ary 92 M 167,
Ölç.: u:18,4cm. y:2,35cm. kl: Ölç.: u:8,6cm. gövde kl:0,95cm.
0,25cm. sap:2cm. Tanõm: Ary 95 M 123 ile aynõ
Tanõm: Ary 89 M 138 ile aynõ formlu.
formlu. Yarõsõ kõrõk.
G49. Bõz:
G45. Makas Parçasõ: BY: HTD. 2001-19,
BY: ---, K. Env.No.: Ary 2001 Fe 583,
198
Ölç.: u:5cm. kl:0,9cm. Ölç.: u:24,6cm. kl:0,3cm. uçlar:
Tanõm: Ary 95 M 123 ile aynõ 0,6 cm.
formlu. Tanõm: Bronz. Yuvarlak kesitli
çubuk. İki ucu kanca formlu.
G50. Bõz: Ortada denge çõkmasõ var. W
BY: BBY. 91,
K. Env.No.: Ary 91 ---, H2. Terazi:
Ölç.: u:7,3cm. gövde kl:0,7cm. BY: YAE. 99-1, B.2,
uç kl:0,2cm. K.Env.No: Ary 99 Fe 40,
Tanõm: Ary 95 M 123 ile aynõ Ölç.: u:26,7cm. kl:1cm. kanca
formlu. y:7 cm.
Tanõm: Demir. Yuvarlak kesitli
G51. Bõz: çubuk. Uçarda asma kancalarõ
BY: BÜ.2002-7, B.3, var. Ortada yassõ terazi askõsõ.
Ölç.: u:7,9cm. kl:1cm. H3. Terazi Kefesi:
Tanõm: Ary 95 M 123 ile aynõ BY: HTD. 99-1, B.1,
formlu. K.Env.No.: Ary 99 AE 21,
Ölç.: kefe: çap:7cm. zincir:
G52. Bõz: u:1,2cm.
BY: DV. 95, Tanõm: Bronz. Sekiz formlu
K. Env.No.: Ary 95 Fe 25, zincir. İçbükey terazi kEphesosi.
Ölç.: u:8,2cm. kl:1,9cm. Deforme.
Tanõm: Piramit formlu gövmde.
Bir ucu kõrõk. H4. Terazi KEphesosi:
BY: NT. Dem. 84,
15.8. TARTI ARAÇLARI: K.Env.No: Ary 84 D 92 b-c,
Ölç.: çap:12cm. y:3,4cm. kl:0,15
15.8.1. TERAZİLER: cm
H1. Terazi Kolu: Tanõm: Bronz. İçbükey terazi
BY: TA.90, kEphesosi.
199
15.8.2. KANTARLAR: Ölç.: y. 14,3cm. g: 7.1cm. en:
H5. Kantar: 3.6cm.
BY: NT.Dem. 84, Tanõm: Bronz. Büst şeklinde
K.Env.No: Ary 84 D 87, ağõrlõk. Üstte bir halka ile
Ölç.: u:32cm. kanca:12cm. ölçü kancaya bağlanõyor.
çubuğu:22cm. Büsttesakallõ bir tanrõ portresi
Tanõm: Demir. Dörtgen kesitli var.
çubuk. Üzerinde ölçü birimleri
kazõlõ. Bir uçda, üç yüzde tartõ H9. Ağõrlõk:
kancalarõ. BY: DN. 86,
H6. Kantar: M.Env.No.: 18.15.86
BY: ---, Ölç.: u:4,9cm. g:2,9cm. en:2cm.
K.Env.No: ---, Tanõm: Bronz. Büst şeklinde
Ölç.: u:30,5cm. kl:0,6cm. ölçü ağõrlõk. Arkasõ işlenmemiş,
çubuğu:20cm. kurşun doldurulmuş. Büst,
Tanõm: Ary 84 B 87 ile aynõ. üzerinde peplos giymiş bir insan
Kancalar kõrõk. Deforme olmuş. figürü. Başõnda polos taşõyor.
H7. Kantar: H10. Ağõrlõk:

BY: NT. Dem. 84, BY: BN. 73, 2. mezar,
K.Env.No: Ary 84 B 120, K.Env.No.: Ary 73 – 136,
Ölç.: u:32 cm. kl: 0,5 cm. M.Env.No.: 10.24.73
Tanõm: Demir. Kare kesitli çubuk Ölç.: u:8,1cm. g:(alt)6,3cm. (üst)
bükülerek zincir yapõlmõş. Bir 2,3cm. kl:1,3cm.
uçta kanca var. Diğer uç kõrõk. Tanõm: Kurşun. Üçgen formlu
ağõrlõk. Üstte yuvarlak bir bölüm
15.8.3. TERAZİ AĞIRLIKLARI var. Ortada kabartma süsleme
H8. Ağõrlõk: var.
BY: HTD. 98-4, B.4,
K.Env.No.: Ary 98 AE 223, H11. Ağõrlõk:
M.Env.No.: 24.29.98 BY: NT. Dem. 84,
200
K.Env.No: Ary 84 ---, K.Env.No: Ary 98 M 240,
Ölç.: y:7,8cm. gen:6,3cm. Ölç.: u:1,2cm. g:1,2cm. w:3.9
w:1,750 kg. cm.
Tanõm: Demir. Topak formlu Tanõm: Bronz. Dörtgen ağõrlõk.
ağõrlõk. Üzerinde “A” harfi okunuyor.
H16. Ağõrlõk:
H12. Ağõrlõk: BY: HTD. 99-3, B.6,
BY: NT. Dem. 84, K.Env.No: Ary 99 Ae 168,
K.Env.No: Ary 84 ---, Ölç.: u:1,7cm. g:1,7cm.
Ölç.: y:5,5cm. g:5,4cm. w:700 w:4cm.
gr. Tanõm: Ary 98 M 240 ile aynõ.
Tanõm: Ary 84 ile aynõ. Daha
küçük boyutlu. H17. Ağõrlõk:
BY: TA. 89,
H13. Ağõrlõk: K.Env.No: Ary 89 ---,
BY: HTD. 2001-5, B.12, Ölç.: u:2,2cm. g: 2,3cm. w:9,5gr.
K.Env.No.: Ary 2001 Ae 610, Tanõm: Ary 98 M 240 ile aynõ.
Ölç.: u:5,5cm. en:2,9cm. Üzerinde hiçbir süsleme yok.
Tanõm: Bronz. Oval formlu
ağõrlõk. Üstte bir delik ve tutturma H18. Ağõrlõk:
halkasõ var. BY: BU. 2002-6, B.5,
K.Env.No: Ary 2002 K 118,
H14. Ağõrlõk: Ölç.: u:2,3cm. kl:0,4cm. w:19,8
BY: HTD: 99-5, B.4, gr
K.Env.No.: Ary 99 Kr 216, Tanõm: Ary 98 M 240 ile aynõ.
Ölç.: y:5,6cm. çap:2,4cm. Üzerinde hiçbir süsleme yok.
Tanõm: Kurşun. Daire kesitli
ağõrlõk. Aşağõ doğru genişliyor. H19. Ağõrlõk:
BY: TA. 89,
H15. Ağõrlõk: K.Env.No: Ary 89 M ----,
BY: TA. 98-2, B.2,
201
Ölç.: g:2,1x 2,1cm. kl:0,2cm. Tanõm: Bronz. Yarõm küre
w:9.5 gr. formlu sikke ağõrlõğõ.
Üzerinde hiçbir süsleme yok. 15.9. MİMARİ AKSAMLAR:
H20. Ağõrlõk: 15.9.1. KENETLER

BY: BBY. KUM. 93-14, Grup 1: Pi-Kenet:
K.Env.No: Ary 93 Kb 248, İ1. Pi-Kenet:
Ölç.: y:0,5cm. çap:0,7cm. BY: Nym.alt 4.mek.
Tanõm: Bronz. Silindirik formlu K.Env.No.: Ary 90 M 70,
ağõrlõk. Her iki yüzde küçük değil Ölç: u:31cm. kl:0,8cm.
var. Tanõm: Demir. İki ucu “P”
formunda bükülmüş çubuk.
H21. Ağõrlõk:
BY: HTD. 2001-1, B.2, İ2. Pi-Kenet:
K.Env.No: Ary 2001 Ae 21a, BY: DV,
Ölç.: çap:1,1cm. w:4,9gr. K.Env.No.: Ary 94,
Tanõm: Ary 93 Kb 248 ile aynõ. Ölç: u:17cm. kl:0,5cm.
Tanõm: .: Ary 90 M 70 ile aynõ.
H22. Ağõrlõk:
BY: HTD. 2001-1, B.2, İ3. Pi-Kenet:
K.Env.No: Ary 2001 Ae 21b, BY: Mab.III Mekan,
Ölç.: çap:1,1cm. y:1cm. K.Env.No.: Ary 90 M 111,
w:4,5gr. Ölç: u:12,6cm. kl:0,4cm.
Tanõm: Ary 93 Kb 248 ile aynõ. Tanõm: Ary 90 M 70 ile aynõ.
H23. Ağõrlõk: İ4. Pi-Kenet:

BY: HTD: 2002-3, B.5, BY: Mab.Boul.arasõ,
K.Env.No.:Ary 2002 AE 82, K.Env.No.: Ary 90 M 137,
Ölç.: çap:0,9cm. y:0,8cm. w:2,3 Ölç: u:3,1cm. kl:0,7cm.
gr. Tanõm: Ary 90 M 70 ile aynõ.
202
Grup 2: T-Kenetler: Grup 4: Kaplama Pimleri
İ5. T-Kenet: İ9. Kenet (Kaplama Pimi):
BY:Mabet II Mekan, K.Env.No.: BY: BÜ 2002-4 B.2,
Ary 90 M 110, Ölç.: u:10,9cm. K.Env.No.: Ary 2002 Fe 416,
g:5,4cm. kl:0,6 cm Ölç.: u:15.5cm. g:2.2cm. kl:1.2
Tanõm: Demir. Kare kesitli çubuk. cm.
Çubuğun bir kenarõ “T” formunda Tanõm: Demir. Kare kesitli
kõvrõlmõş. çubuk. İki uç kõvrõlarak kanca
oluşturuyor.
İ6. T-Kenet:
BY ---, İ10. Kenet (Kaplama Pimi):
K.Env.No.: ---, BY: NL. 92,
Ölç. u:10,5cm.. g:4,2cm. kl:1cm. K.Env.No.: Ary 92 AE Alet 114,
sap:5,5cm. Ölç.: u:13.3cm. kl:1.2cm.
Tanõm: .: Ary 90 M 110 ile aynõ. Tanõm: Ary 2002 Fe 416 ile
aynõ.
Grup 3: L-Kenetler
İ7. L-Kenet: İ11. Kenet (Kaplama Pimi):
BY: BÜ 2002-6 B.5, BY: HTD. 99-3, B.1,
K. Env. No.:Ary 2002 FE 379, K.Env.No.: Ary 99 Ae 144,
Ölç: u:10.6cm. :2cm. kl:1.1cm. Ölç.: u:8.2cm. g:2.3cm. kl:0.3
Tanõm: Demir. Kare kesitli çubuk. cm.
Bir ucu “L” formunda kõvrõlmõş. Tanõm: Ary 2002 Fe 416 ile
aynõ. Boyutlarõ daha küçük ve bir
İ8. L-Kenet: ucu kõrõk.
BY: BÜ 2002-2 B.4,
K.Env.No.: Ary 2002 Fe 123, Grup 5: Kurşun Kenetler
Ölçüler: u:6.4cm. g:1.3cm. kl:0.5 İ12. Kurşun Kenet:
cm. BY: HTD. 98-1, B.6,
Tanõm: Ary 2002 Fe 379 ile aynõ. K.Env.No.: Ary 98 M 76,
Ölç.: U:8,8cm. y:3,7cm.
kl:0,8cm.
203
Tanõm: Kurşun. İki yassõ çubuk Tanõm: Bronz. Dövme.
yanlardan birleştirilmiş. Dikdörtgen formlu plaka
üzerinde yuvarlak menteşe
İ13. Kurşun Kenet: yatağõ.
BY: KN. 98-4, B.1,
K.Env.No.: Ary 98 M 58, İ16. Mil Yatağõ:
Ölç.: U:6,2cm. y:1,7cm. kl:0,7cm. BY:NT., anõtsal kapõ önü.,
Tanõm: Ary 98 M 76 ile aynõ. K.Env.No.: Ary 84 B 116,
M.Env.No.: 62.23.84
15.9.2. KAPI MİLLERİ Ölç.: u:15cm. g:13cm. kl:1,5cm.
İ14. Mil Ve Mil Yatağõ: kolcuk:3cm.
BY TA. 79, Bouleuterion önü., Tanõm: Ary 84 B 115 ile aynõ.
K.Env.No.: Ary 79 – 141,
M.Env.No.: 3.12.79, 15.9.3. MENTEŞELER
Ölç.: Alt parça: u:11,2cm. g:11,2 İ17. Kapõ Menteşesi:
cm. kl:0,55cm. y:1,2cm. Üst BY:NT.Mozaikli mekan,
parça: u:14,4cm. g:9,3cm. kl:0,6 K. Env.No.: Ary 85 M 6,
cm. y:6,5 (menteşe il birlikte) 5,1 Ölç.: u:10,6cm. g:4,9cm. kl:0,2
(menteşesiz) menteşe çap:8,1cm. cm.
(alt) 8,5cm. (üst) Tanõm: Bronz. İki yuvarlak parça
Tanõm: Bronz. Dövme.İki parça. ortalarõndan bir mentşe ile
Kare formlu plaka üzerinde birleştirilmiş.
yuvarlak menteşe yatağõ. Menteşe
ekseni yuvarlak olup, bir ucu “U” İ18. Kapõ Menteşesi:
biçimli uzuyor. BY:NT., Villa Hamam I.Oda,
K. Env.No.:Ary 85 M 31,
İ15. Mil Yatağõ: Ölç: u:10,6cm. en:4,9cm. kl:0,2
BY: NT. 84, anõtsal kapõ önü., cm.
K.Env.No.: Ary 84 B 115, Tanõm: Ary 85 M 6 ile aynõ.
M.Env.No.: 61.23.84
Ölç.: u:24,5cm. g:15cm. kl:1cm. İ19. Kapõ Menteşesi:
BY:---,
204
K. Env. No.: ---, K.Env.No.: Ary 99 AeFe 149,
Ölç.: u:10,6cm. g:4,9cm. kl:0,2 Ölç.: y:7,2cm. kl:0,6cm. çap:4
cm. cm
Tanõm: Ary 85 M 6 ile aynõ. Tanõm: Demir kare kesitli çivi.
Dõşbükey göbek kõsmõnõn yan
İ20. Kapõ Menteşesi: tarafõ geniş bir şerit gibi.
BY:NT., Demirci İşliği,
K. Env. No.: Ary 84 D 103, İ24. Göbekli Çivi:
Ölç. u:8,6cm. g:5cm. kl:0,3cm. BY: DV. 2002, Yu,
Tanõm: Ary 85 M 6 ile aynõ. K. Env. No.: Ary 2002 AE 13,
Deforme olmuş. Ölç.: çap:5,4cm. y:1,9cm. kl: 0,2
cm.
İ21. Kapõ Menteşesi: Tanõm: Bronz. Dõşbükey göbek
BY: DV. 96-22, Apsisli Yapõ, kõsmõ. Altta çivi saplamasõ var.
K. Env. No.: Ary 96 M 219,
Ölç: u:15,3cm. g:6cm. kl:0,1cm. İ25. Göbekli Çivi:
Tanõm: Demir. Yassõ levha. Ortasõ BY: DV. 2002,
bombeli. Bir ucu kõvrõlmõş. K. Env. No.: Ary 2002 AE 124,
Üzerinde geometrik kazõma Ölç.: çap:5,4cm. y:3,1cm.
desenler var. kl:0,2cm.
Tanõm: Ary 2002 Ae 13 ile aynõ.
İ22. Kapõ Menteşesi:
BY BE. 97, Yüzey Buluntusu., İ26. Göbekli Çivi:
K. Env. No.: Ary 97 M 14, BY: DV. 2002, yu.,
Ölç.: u:17cm. g:3,5cm. kl:0,2cm. K. Env. No.: Ary 2002 AE 125,
Tanõm: Ary 96 M 219 ile aynõ. Ölç.: çap:5,4 cm. y:2cm. kl:0,2
Üzerinde süsleme yok. cm.
15.9.4. ÇİVİLER:
Grup 1: Göbekli Çiviler: İ27. Göbekli Çivi:
İ23. Göbekli Çivi: BY: DV. 2002, Yu.,
BY:HTD. 99-3, B.1, K. Env. No.: Ary 2002 AE 126,
205
Ölç.: çap:5,4cm. y:3,2cm. Tanõm: Ary 89 M 169 ile aynõ.
kl:0,2cm.
Tanõm: Ary 2002 Ae 13 ile aynõ. İ32. Göbekli Çivi:
BY: YE. 89, 4/3,
İ28. Göbekli Çivi: K. Env. No.: Ary 89 M 227,
BY: TA. 98-2, Ölç.: u:19cm. kl: 0,4cm. çap:
K. Env. No.: Ary 98 AE 155, 4cm.
Ölç.: çap:2,4cm. y:1,2cm. Tanõm: Bronz. Konik formlu
Tanõm: Bronz. Dõşbükey göbek göbek. Üst uçta bir topuz var. Alt
kõsm profilli. Arkasõnda uzun bir bitimi geniş bir şeritle sona
çivi var. eriyor. Arkasõnda kare kesitli
demir çivi geniş bir yay çiziyor.
İ29. Göbekli Çivi:

BY: YE. 89-4, İ33. Göbekli Çivi:
K. Env. No.: Ary 89 M 169, BY: DV. 96,
Ölç.: çap:8.3cm. y:2.5cm kl:0.2 K. Env. No.: Ary 96 M 20,
cm. Ölç.: y:3.6cm. çap:2.3cm. kl:0,2
Tanõm: Ary 98 AE 155 i le aynõ. cm.
Daha büyük boyutlu. Tanõm: Ary 89 M 227 gibi. Daha

küçük boyutlu. Çivi kõrõk.
İ30. Göbekli Çivi:

BY: BU. 2002-7, B.3, İ34. Göbekli Çivi:
K. Env. No.: Ary 2002 AE 380, BY: BATE. No: 56, K. Env.
Ölç.: çap:3,9cm. y:0,8cm. kl:0,2 No.: ---, Ölç.: çap:1,7cm.
cm. y:1,75cm. kl:0,2cm.
Tanõm: Ary 89 M 169 ile aynõ. Tanõm: Ary 96 M 20 ile aynõ.
İ31. Göbekli Çivi: İ35. Göbekli Çivi:
BY: TA. 98-2, B.2, BY: DV. 94, 6. oda,
K. Env. No.: Ary 98 M 70, K. Env. No.: Ary 94 Kb 124,
Ölç.: çap:3.5cm. y:0,8cm. Ölç.: çap:2.4cm. y:2cm. kl:0.15
kl:0.2cm. cm.
206
Tanõm: Bronz. Dõşbükey göbek İ39. Göbekli Çivi:
kõsmõ profilli. Üstte bir topuz ile BY: HTD’98-4, B.2,
sona eriyor. Altta daire kesitli çivi K. Env. No.: Ary 98 AE 146,
parçasõ var. Ölç.: çap:5.4cm. y:0,8cm. kl:0.8
cm.
İ36. Göbekli Çivi: Tanõm: Bronz. Disk formlu
BY: BBY. 93, KUM, göbek. Üzerinde konsantrik
K. Env. No.: Ary 93 M 20, halkalar var. Kenarlarõnda kalõn
Ölç.: çap:6cm. y:2.4cm. kl:0.3 şerit var. Ortasõ delik.
cm.
Tanõm: Bronz. Dõşbükey profilli İ40. Göbekli Çivi:
göbek kõsmõ profilli. Üst uçta BY: TA. 94, 8.oda,
yuvarlak delik. Çivi yok K. Env. No.: Ary 94 KB 25,
Ölç.: çap:2.9cm. y:1.6cm.
İ37. Göbekli Çivi: kl:0.4cm.
BY: DV. 2002, Yu Tanõm: Arty 98 Ae 146 ile aynõ.
K. Env. No.: Ary 94 M 201, Orta delik daha geniş.
Ölç.: çap:3cm. y:4.4cm. kl:0.2
cm. Grup 2: İri Başlõ Küçük Çiviler
Tanõm: Ary 93 M 20 ile aynõ. İ41. İri Başlõ Küçük Çivi:
Göbek konik profilli. BY: HTD. 2001-5, B.7, K.
Tanõm: Bronz. Konik profilli Env.No.: Ary 2002 AE 90, Ölç.:
göbek kõsmõ profilli. Üst uçta çap:2,5cm. y:0,6cm. kl:0,1cm.
yuvarlak delik. Çivi yok Tanõm: Bronz. Dõşbükey göbek
profilli. Knsantrik halkalar var.
İ38. Göbekli Çivi: Altta çivi parçasõ var.
BY: HTD. 2001-5, B.7,
K. Env. No.: Ary 2001 AE 609, İ42. İri Başlõ Küçük Çivi:
Ölç.: çap:3,4cm. y:1,15cm. BY: HTD. 2001-5, B.7,
Tanõm: Ary 93 M 20 ile aynõ. K. Env.No.: Ary 2002 AE 68,
Ölç.: çap:2,5cm. y:0,8cm. kl:0,1
cm.
207
Tanõm: Ary 2002 Ae 90 ile aynõ. BY: YE 5/6,
Env..No.: Ary 89 …,
İ43. İri Başlõ Küçük Çivi: Ölçüler: u:14,5cm kl:0,7 çap: 1,4
BY: HTD. 2001-5, cm.
K. Env. No.: Ary 2002 AE 54, Tanõm: Demir. Dõşbükey çivi
Ölç.: çap:2,4cm. y:0,5cm. kl:0,1 başõ. Kare kesitli saplama.
cm.
Tanõm: Ary 2002 Ae 90 ile aynõ. İ48. Çivi:
BY: YE 5/6,
İ44. İri Başlõ Küçük Çivi: Env..No.: Ary 89 …,
BY: HTD. 2000-5, B.1, Ölçüler: u:7cm. kl:0,35cm. çap:
K. Env.No.:Ary 2000 M 20, 1,2cm.
Ölç.: çap:2,65cm. y:0,9cm. Tanõm: Önceki ile aynõ. Daha
kl:0,1cm. küçük boyutlu.
İ49. Çivi:
İ45. İri Başlõ Küçük Çivi: BY: TA90,
BY: H.T.D. 2000-5, K.Env..No.: Ary 90 M 110,
K.Env.No.: Ary 2000 AE 56-1, Ölçüler: 16,5cm. kl:0,8cm. çap:
Ölçüler: çap:2.6cm. y:0.8cm. kl: 1,5 cm.
0.32 cm. Tanõm: Demir. Yassõ başlõ çivi.
Tanõm: Ary 2002 Ae 90 ile aynõ. Kare kesitli saplama.
İ46. İri Başlõ Küçük Çivi: İ50. Çivi:

BY: H.T.D. 2000-5, BY:DV 96,
K.Env.No.: Ary 2000 AE 56-2, K.Env..No.: Ary 96 M 9,
Ölçüler: çap:2.6cm. y:0.8cm. Ölçüler: u:11cm. kl:0,6cm. çap:
kl:0.25cm. 1,35cm.
Tanõm: Ary 2002 Ae 90 ile aynõ. Tanõm: Ary 90 M 110 ile aynõ.
Grup 3: Düz Çiviler:

15.9.5. FİLİSELER:
İ47. Çivi:
Grup 1:Çift Kancalõ Filiseler:
208
İ51. Filise: Tanõm: Ary 96 M 155 ile aynõ.
BY: YE. 89, ¾, Oksidasyon nedeniyle çubuk ile
K.Env.No.: Ary 89 ---, halka birbirine kaynamõş.
Ölç: u:11cm. kl:0,6cm. halka

İ55. Filise:
çap:4,5cm.
BY: BE. 97-10, B.1,
Tanõm: Dövme. İki parça. Kare K.Env.No.: Ary 97 M 106,
kesitli demir çubuğun bir ucu Ölç.: u:6cm. kl:0,6cm. halka
kanca haline getirilip, yuvarlak çap:5,5cm.
kesitli halkaya tutturulmuş. Tanõm: Ary 96 M 155 ile aynõ.
İ56. Filise:
İ52. Filise:
BY: BE. 97-9, B.2,
BY: DV. 96-27, B.1,
Ölç.: u:5,9cm. kl:0,6cm. halka
Ölç: u:11,9cm. kl:0,9cm. halka
çap: 4.9cm.
çap:4,5cm.
Tanõm: Önceki ile aynõ. Çubuk
ortasõndan ilmek gibi bükülüp
İ57. Filise:
halkaya tutturulmuş.
BY: YAE. 99-1, B.2,
K.Env.No.: Ary 99 Fe 76, Ölç.:
İ53. Filise:
u:7,1cm. kl:0,6cm. halka
BY: BE. 97-6, B.1,
çap:4,7cm.
Ölç.: u:5,9cm. kl: 0.6cm. halka
çap: 4cm.
İ58. Filise:
BY: YaE 99-1, B.4,
İ54. Filise:
Ölç.: çap: 4,4cm. kl:0,7cm.
BY: BE. 97-10, B.2,
Tanõm Ary 96 M 155 ile aynõ.
Oksidasyon nedeniyle çubuk ile
halka birbirine kaynamõş.
çap:5,5cm.
209
İ59. Filise Parçasõ: Tanõm: Dövme. İki Parça. Daire
BY: HTD. 2001-17, B.4, kesitli halka ve bir saplama.
K.Env.No.: Ary 2001 Fe 196, Saplamanõn üstündeki göz ile
Ölç.: u:8,6cm. kl:0,5cm. halkaya tutturulmuş.
Tanõm: Dövme. Daire kesitli
demir filise kancasõ. Ortadan İ63. Filise:
ikiye bükülmüpş. Ortasõ ilmek BY: NT.85, Tepidarium,
oluşturuyotr. Uçlar kanca şeklinde K.Env.No.: Ary 85 ---,
kõvrõlmõş. Ölç.: u:12,2cm. kl:1,4x0,6cm.
halka kl: 1cm.
İ60. Filise Parçasõ: Tanõm: Ary 84 D 127 ile aynõ.
BY: DV. 95-21,
K.Env.No.: Ary 95 M 117, İ64. Filise:
Ölç.: u:6,9cm. g:4,1cm. kl:1cm. BY: YaE.99-8, B.2,
Tanõm: Önceki ile aynõ formlu iki K.Env.No.: Ary 99 Fe 302,
parça. İlmekten birleştirilmiş. Ölç.: u:18,5cm. halka çap:11 cm.
Tanõm: Dövme. İki parça. Halka,
İ61. Filise Parçasõ: çivi formlu saplamaya orta
BY: DV. 95-21, kõsõmdaki delikten tutturulmuş.
Ölç.: u:7,2cm. g:2,9cm. kl:1cm. İ65. Filise:
Tanõm: Ary 2001 Fe 196 ile aynõ. BY: ---,
Oksidasyon nedeniyle deforme K.Env.No.: ---,
olmuõş. Ölç.: u:9,9cm. kl:1,1cm. halka
çap: 3.7cm.
Grup 2: Saplamalõ Filiseler: Tanõm: Ary 99 Fe 302 ile aynõ.
İ62. Filise:
BY: ---, İ66. Filise:(T.N.326)
K.Env.No.: Ary 84 D 127, BY: TA. 90,Agora üstü 2.mekan,
Ölç.: u:7,3cm. kl:0,7x 1,9cm. K.Env.No.: Ary 90 M 79,
halka kl:0,7cm. Ölç.: u:10,8cm. kl:1,1cm. halka
çap:5,8cm.
210
Tanõm: Ary 99 Fe 302 ile aynõ. İ71. Duvar Kancasõ:
BY:H.T.D. 2000-7 B.2,
İ67. Filise Parçasõ: K.Env.No.: Ary 2000 FE 294,
BY: Villa-Hamam 85, I.oda, Ölç.: u:9.7cm. g:4.5cm.
K.Env.No.: Ary 85 M 36, kl:1.1cm.
Ölç.: u:6,7cm. g:2,5cm. kl:0,4 cm. Tanõm: Ary 98 M 36 ile aynõ.
Tanõm: Ary 84 D 127’nin Arka bitim daha uzun ve kanca
saplamasõ ile aynõ. biçiminde sona eriyor.
İ68. Filise Parçasõ: 15.10. KAPI AKSAMLARI:

BY: ---, K.Env.No.: ---, Ölç.:
u:6,7cm. g:1,7cm. kl:0,7cm. 15.10.1. KİLİTLER:
Tanõm: Ary 84 D 127’nin Grup 1: Mandallõ Kilitler:
saplamasõ ile aynõ. J1. Mandal Kaldõracõ:
BY: YE 4,
15.9.6. KANCALAR: K.Env.No.: Ary 89 ---,
İ69. Duvar Kancasõ: Ölç.: u: 14cm. kl:0.3cm.
BY: HTD. 98-3, B.2, Tanõm: Demir. Bükme. “S”
K.Env.No.: Ary 98 M 36, formlu çubuk. Bir ucu halka
Ölç.: u:7,6cm. kl:0,7cm. kanca g: biçiminde kõvrõlmõş.
3,3cm.
Tanõm: Dövme. Kare kesitli Grup 2: Sürgülü Kilitler:
çubuk. Ucu kanca şeklinde a. Kilit Aynalarõ:
kõvrõlõp bir topuz ile sona eriyor. J2. Sürgülü Kilit Aynasi:
BY:---- ,
İ70. Duvar Kancasõ: K. Env. No.: Ary 79-41,
BY ---, Ölç.: u:15cm. g:8,7cm. kl:
K.Env.No.: ---, 0,1cm.
Ölç. u:9,7cm. g:3,1cm. Tanõm: Bronz. Dövme,
kl:0,5cm. Répousse. Dörtgen formlu plaka.
Tanõm: Ary 98 M 36 ile aynõ. Eklentisi var. Üzerinde “L”

anahtar deliği var. Kenar
211
çerçevesi réepousse noktalarla Ölç.: u:17,7cm. g:14,3cm.
süslü. İki yanda konik çõkõntõ var. kl:0,05 cm.
Tanõm: Ary 99 Fe 301 ile aynõ.
J3. Sürgülü Kilit Aynasi: Daha büyük boyutlarda.
BY: TA. 90, Deforme olmuş.
K. Env. No.: Ary 90 M 210,
Ölç.: u:9,6cm. g:8,4cm. kl:0,1cm J7. Sürgülü Kilit Aynasi:
Tanõm: Bronz. Dövme.Kare BY: HT. 90,
formlu plaka. Üzerinde “L” K. Env. No.: Ary 90 M 114/b,
anahtar deliği var. Kenar Ölç.: çap:5,9cm. kl:0,05cm.
çerçevesi répousse noktalarla Tanõm: Bronz. Dövme ve
süslü. répousse. Dairesel formlu plaka.
Üzerinde kare anahtar deliği var.
J4. Sürgülü Kilit Aynasi: Kenar çerçevesi répousse
BY: YaE. 99-8, B.2, noktalarla süslü. Perçin çivileri
K. Env. No.: Ary 99 FE 301, var.
Ölç.: u:8,4cm. g:9,3cm. kl:0,1cm.
Tanõm: Ary 90 M 210 nile aynõ. J8. Sürgülü Kilit Aynasi:
Üzerinde süsleme yok. BY: YE. 89,
K. Env. No.: Ary 89 M 285,
J5. Sürgülü Kilit Aynasi: Ölç.: çap:7,5cm. kl:0,05cm.
BY: BU.2002-4, B.2, Tanõm: Bronz. Dövme. Dairesel
K. Env. No.: Ary 2002 AE 156, formlu plaka. Ortada “L” formlu
Ölç.: u:15,5cm. g:14,3cm. kl:0,1 anahtar deliği var. Üzerinde
cm konsantrik daireler yapõlmõş.
Tanõm: Ary 99 Fe 301 ile aynõ.
Köşeler biraz uzatõlmõş. J9. Sürgülü Kilit Aynasi:
BY: YE. 89,
J6. Sürgülü Kilit Aynasi: K. Env. No.: Ary 89 M 286,
BY: ---, Ölç.: çap:7,7cm. kl:0,1cm.
K. Env. No.: ---, Tanõm: Ary 89 M 285 ile aynõ.
212
J10. Sürgülü Kilit Aynasi: K. Env. No.: Ary 90 M 211,
BY: ----, Ölç.: çap:7,2cm. kl:0,05cm.
K. Env. No.: ----, Tanõm: Bronz. Dövme ve
Ölç.: u:10,8cm. g:9,6cm. kl:0,1 Répousse. Yuvarlak kilit aynasõ.
cm Ortada anahtar deliğ var.
Tanõm. Bronz. Dövme. Dairesel Kenarlar répousse tekniğinde
formlu plaka. Ortasõnda “L” süslenmiş. Üzerinde konsantrik
formlu anahtar deliği var. daireler var. Yarõsõ kõrõk.
Deforme olmuş.
Grup 4: Asma Kilitler:
b. Kilit Dilleri: J14. Asma Kilit:
J11. Sürgülü Kilit Dili: BY: TA. 90,
BY:HTD 2002 5b B2, Env. No.: Ary 90 M 61,
K.Env.No.: Ary 2002 Fe 155, Ölç.: kutu:2,1 x 2,5cm. çubuk
Ölç.: u:6,4cm. g:1cm. kl:0,3cm. kl:0,5cm. gen.:5,3cm.
Tanõm: Kare kesitli levha bir ucu Tanõm: Demir. Dövme. Demir
dil şekline getirilmiş. Orta kõsõm bir çubuğun ortasõnda kutu var.
anahtar dişlerinin girmesi için Kutu manivelalõ kilit
delik olarak bõrakõlmõş. mekanizmasõna sahip.
Oksidasyon nedeniyle işlemiyor.
Grup 3: Manivelalõ Kilitler:
J12. Manivelalõ Kilit Aynasõ: J15. Asma Kilit:
BY: KÜM.93-3 B.4, BY: BE. 97-3, B.1,
K.Env.No.: Ary 93 Kb 80, K. Env. No.: Ary 97 M 34,
Ölç.: en:4,1cm. g:4,6cm. Ölç.: u:4,9cm. g:4,4cm. kanca:
kl:0,1cm. kl:0,5cm.
Tanõm. Bronz. Dövme. Dörtgen Tanõm: Demir. Dörtgen formlu.
plaka. Ortasõnda anahtar deliği Altta üçgen formlu profil var.
var. Köşelerde perçin çivileri var. Üstte daire kesitli kanca var.
J13. Manivelalõ Kilit Aynasõ: J16. Asma Kilit:

BY: TA. 90, Bouleuterion yanõ, BY: DV. 94,
213
K. Env. No.: ---, çõkõntõ var. Kilit mekanizmasõnõn
Ölç.: u:8,3cm. g:5,4cm. kl:1,4 ön plakasõ sağlam. Üzerinde
cm. kanca kl:0,5cm. anahtar deliği var.
Tanõm: Demir. Dövme. Dairesel
formlu gövde. Üstte kancanõn J20. Asma Kilit:
tutturulduğu iki yarõm daire BY: DV. 94,
formlu uzantõ var. Anahtar deliği K. Env. No.: ---,
altta. Üzerinde deliği kapatan bir Ölç.: u:9,3cm. g:5,4cm. kanca
plaka var. kl:0,6cm.
Tanõm: Demir. Bükme.
J17. Asma Kilit Parçasõ: Mekanizma kutusunun kenarlarõ
BY: YaE 2000-1, B.1, yuvarlatõlmõş. Üst ve alttan plaka
K. Env. No.: Ary 2000 FE 261, ile kaplanmõş. Üzerinde kanca
Ölç.: u:4,9cm. g:5,4cm. kl:0,1cm. var. Anahtar deliği altta.
Tanõm: Önceki örnek ile aynõ
formda asma kilit parçasõ. J21. Asma Kilit:
Mekanizma kutusunun arka BY: DV. 94,
paneli sağlam. K. Env. No.: ---,
Ölç.: u:5,7cm. g:4,8cm. kl:1,3
J18. Asma Kilit Aynasõ: cm kanca kl:0,7cm.
BY: DV. 94, Tanõm: Demir. Bükme. Oval
K. Env. No.: ---, formlu kilit mekanizmasõ.
Ölç.: u:5,7cm. g:5,2cm. kl:0,1cm. Anahtar deliği önde. Üstte kanca
Tanõm: Ary 2000 Fe 261 ile aynõ. bir haznenin içine oturtulmuş.
J19. Asma Kilit Aynasõ: J22. Asma Kilit:

BY: DV. 96, BY: DV. 94,
K. Env. No.: Ary 96 M 4, K. Env. No.: ---,
Ölç.: u:5,4cm. g:5,1cm. Ölç.: y:6,2cm. g:3,5cm.
kl:0,5cm. kl:0,4cm. kanca kl:0,4cm
Tanõm: Demir. Dövme. Dairesel Tanõm: Demir. Dövme. Kilit
formlu. Üstte daire formlu iki mekanizma kutusu altta üçgen
214
bir uzantõ ile bitiyor. Önünde 15.10.2. ANAHTARLAR:
anahtar deliği var. Üstte kanca yer Grup 1: Çekmeli Anahtarlar:
alõyor. J26. Çekmeli Anahtar:
BY: HTD 2002-4 B.7,
J23. Asma Kilit Aynasõ: Env. No.:Ary 2002 FE 477,
BY: BASİ. 2001, Yüzey, Ölç.: u:17.8cm. g:17.7cm.
K. Env. No.: Ary 2001 Fe 28, diş:8.7 x4.2cm.
Ölç.: u:6cm. g:5,3 cm. kl:0,4cm. Tanõm: Demir. Dövme. Uzun bir
Tanõm: Önceki örnek ile aynõ çubuk formunda. Bir ucunda “L”
form. Mekanizma kutusunun ön formlu bükülen kõsõmda anahtar
plakasõ var. Üzerinde anahtar dişleri var.
deliği kapatan yassõ plaka.
J27. Çekmeli Anahtar:
J24. Asma Kilit Aynasõ: BY: BÜ 2002-7 B.3, Env. No.:
BY: ----, Ary 2002 FE 251, Ölç.:u: 5.4cm.
K. Env. No.: Ary 85 M 18, g:5.5cm. kl:.9cm.
Ölç.: u:4cm. g:2,6cm. kl:0,1cm. Tanõm: Ary 2002 FE 477 ile
Tanõm: Bronz. Dövme. Yürek aynõ. Daha küçük boyutlarda.
formlu arka plaka. Üstte dairesel
iki çõkma var. J28. Grup 2: Sürgülü Anahtarlar:
J29. Sürgülü Anahtar:
J25. Asma Kilit Aynasõ: BY: ---,
BY: DV. 96-4, Su kanalõ, K. Env. No.: ---,
K. Env. No.: Ary 96 M 44, Ölç.: u:4.9cm. halka çap:1.8cm.
Ölç.: u:3,1cm. g:2,52cm. kl:0,9 dişler g:2.1cm.
cm. Tanõm: Demir. Dövme. Kare
Tanõm: Demir. Dövme. kesitli çubuk. Altta geniş bir yay
Mekanizma kutusu ön plaka. üzerinde dişler var. Üstte halk
Dörtgen formlu Üstte iki çõkma yer alõyor.
var. Ortada anahtar deliği var.
BY: ---,
215
K. Env. No.: ---, Ölç.: u:4,4cm. halka çap:2cm.
Ölç.: u:4.7cm. halka çap:1.6cm. dişler g.:2,7cm.
dişler g:1.9cm. Tanõm: Ary 85 M 4 ile aynõ.
Tanõm: Önceki ile aynõ. Diş kõsmõ
“S” formlu. J35. Sürgülü Anahtar:
BY: TA. 88, Boul. Yanõ,
J31. Sürgülü Anahtar: K. Env. No.: ---,
BY: YE. 89, Ölç.: u:4,6cm. kl:1,3cm. dişler
K. Env. No.: ---, g.:2,3cm.
Ölç.: u:5.5cm. halka çap:2cm. Tanõm: Ary 85 M 4 ile aynõ.
dişler g:1.4cm. Anahtar halkasõ kõrõk.
Tanõm: Önceki ile aynõ.
J32. Sürgülü Anahtar: BY: 4. hamam, K. Env. No.: ---
BY:Nlt. Demirci İşliği, , Ölç.: u:5cm. kl:0,2cm. halka
K.Env.No.:Ary 85 M 4, çap:2,45cm. dişler g.:1,7cm.
Ölç.: u:8.7cm. halka çap:2.8cm. Tanõm: Ary 85 M 4 ile aynõ.
dişler g:1.3cm. Daha küçük boyutlu. Halkasõ
Tanõm: Önceki ile aynõ. Alt kõsõm çokgen formlu.
“L” formlu.
J33. Sürgülü Anahtar: BY: TA. 88,
BY:BU.2002-7, B.3, K. Env. No.: ---,
K.Env.No.: Ary 2002 FE 250, Ölç.: u:6,7cm kl:1cm. halka
Ölç.: u:5,3cm. halka çap:2cm.diş çap:2,4cm. dişler g.:2cm.
g.:1,5cm. Tanõm: Ary 85 M 4 ile aynõ.
Tanõm: Ary 85 M 4 ile aynõ. Daha küçük boyutlu. Halkasõ
çokgen formlu.
BY: Boul. Yanõ, J38. Sürgülü Anahtar:
K. Env. No.: Ary 88 ---, BY: HTD.98-4, B.1,
K.Env.No.:Ary 98 Ae 314,
216
Ölç.:u:5,7cm.halka
çap:2,9cm.dişler g:1,3cm. J43. Yüzük- Anahtar:
Tanõm: Ary 85 M 4 ile aynõ. BY: BBY. KUM. 96-4, B.2,
K. Env. No.: Ary 96 M 113,
J39. Sürgülü Anahtar: Ölç.: u:1,5cm. anahtar g.:1cm.
BY: ---, Tanõm: Ary 96 M 114 ile aynõ.
K. Env. No.: Ary 84 ---, Halkanõn yarõsõ kõrõk.
Ölç.: u:5,4cm. halka çap:2,3cm.
dişler g:1,7cm. J44. Yüzük- Anahtar:
Tanõm: Ary 98 Ae 314 ile aynõ. BY: DV. 96, K. Env. No.: Ary
96 M 52, Ölç.: u:3,5cm.
- Yüzük Anahtar: kl:0,45cm. dişler g.:1,55cm.
J40. Yüzük- Anahtar: Tanõm: Ary 96 M 114 ile aynõ.
BY: DV. 96-15, B.3, Oksidasyon nedeniyle
K. Env. No.: Ary 96 M 114, deformasyon var.
Ölç.: u:3,6cm. halka çap:0,4cm.
Tanõm. Demir. Dövme. Tutamak J45. Yüzük- Anahtar:
kõsmõ kõsa. Arkada halka bitimli. BY: DV. TN. 96-27, B.3
Önce “L” formlu çubuk üzerinde K. Env. No.: Ary 96 M 217,
anahtar dişleri var. Ölç.: çap:2cm. kl:0,2cm.
Tanõm: Bronz. Döküm. Tutma
J41. Yüzük- Anahtar: halkasõ var. Dişler halkanõn
BY: YaE. 99-1, B.2, üzerinde.
K. Env. No.: Ary 99 Fe 55,
Ölç.: u:2.8cm. anahtar g.:1cm. J46. Yüzük- Anahtar:
Tanõm: Ary 96 M 114 ile aynõ. BY: DV. 96-10,
K.Env. No.: Ary 96 M 23,
J42. Yüzük- Anahtar: Ölç.: u:3,3cm. kl:0,4cm. çap:2,2
BY: TA. 90, II.mekan, cm. diş g.:1,3cm.
K. Env. No.:Ary 90 M 78, Ölç.: Tanõm: Ary 96 M 114 ile aynõ.
u:3,3cm. anahtar g.:1cm. Oksidasyon nedeniyle dişler
Tanõm: Ary 96 M 114 ile aynõ. deforme olmuş.
217
J47. Yüzük- Anahtar: Grup 3: Manivelalõ Anahtarlar:
BY: YE. 89, 3/2, J51. Manivelalõ Anahtar:
K. Env. No.: ---, BY: YE. 89,
Ölç.: u:3,1cm. kl:0,3cm. halka Env. No.: ---,
çap:2,4cm. diş g.:1,3cm. Ölç.: uz:6cm. kl:1cm. halka kl:
Tanõm: Ary 96 M 23 ile aynõ. 0,2 cm. anahtar g.:0.4cm.
Tanõm: Yassõ plaka formu
J48. Yüzük- Anahtar: anahtar. Bir ucunda halka var.
BY: KN. 98-3, B.2, Diğer ucu “L” formlu Anahtar
K. Env. No.: Ary 98 Fe 189, dişleri kõrõk.
Ölç.: u:4cm. kl:0,3cm. halka
çap:2,1cm. J52. Manivelalõ Anahtar:
Tanõm: Anahta halkasõ ve bir BY: YE. 89,
çubuk var. Dişler kõrõk. Env. No.: ---,
Ölç.: u:4cm. kl:0,6cm. halka
J49. Yüzük- Anahtar: çap:0,6cm.
BY: MM. 88, Tanõm: Demir. Dövme. Yuvarlak
K. Env. No.: Ary 88 M 107, kesitli çubuk. Bir ucunda dikine
Ölç.: çap:2,8cm. kl:0.2cm kaş: dişler var. Diğer bitimde anahtar
0.6cm. halkasõ yer alõyor.
Tanõm: Bronz. Döküm. Tutma
halkasõ bir uçta kalõnlaşõyor. J53. Manivelalõ Anahtar:
Üzerinde kazõma üçgen süslemesi BY: DV. 94,
yer alõyor. Anahtar dişi kõrõk. Env. No.: ---,
J50. Yüzük- Anahtar: çap:3,3cm.
BY: TA. 88, Tanõm: Önceki ile aynõ.
K. Env. No.: Ary 88 M 50,
Ölç.: çap:1,7cm kl:0,3cm kaş:?? J54. Manivelalõ Anahtar:
Tanõm: Ary 88 M 107 ile aynõ. BY: DV. 96,
Üzerinde hiçbir süsleme yok. Env. No.: Ary 96 F 127,
218
Ölç.: u:4,7cm. kl:0,6cm. halka Tanõm: Demir. Bükme. Yassõ
çap:2,2cm. uzun plaka. “L” formlu. Üst
Tanõm: Önceki ile aynõ. Dişler bitimde halk var. Alta bitimde
bütün halinde. anahtar delikleri var.
J55. Manivelalõ Anahtar: J58. Asma Kilit Anahtar:

BY: DV. 94, BY: Bouleuterion yanõ,
Env. No.: ---, K. Env. No.: Ary 88 ---,
Ölç.: u:10,5cm. kl: 0,6 cm halka Ölç.: u:9,5cm. kl:07cm. dişler
çap:2,8cm g.:3,2 cm.
Tanõm: Silindirik çubuk. Üstte bir Tanõm: Ary 2002 Fe 249 ile
halka var. Halkanõn yanõnda aynõ.
çubuk üzerinde yivler var. Alt
bitimde anahtar dişi tek parça J59. Asma Kilit Anahtar:
halinde. BY: H.T.D. 2011-7 B.7,
K.Env.No.: Ary 2001 FE 248,
J56. Manivelalõ Anahtar: Ölç.: u:5.4cm. g:3.1cm. kl:0.4
BY: DV. 94, cm.
Env. No.: ---, Tanõm: Ary 2002 Fe 249 ile
Ölç.: u:5cm. kl:0,2cm. halka:1,3 aynõ.
cm.
Tanõm: Demir. Dövme. Çubuk Grup 5: Yörük Anahtarlarõ:
üzerinde anahta dişleri var. Arka J60. Yörük Anahtarõ:
bitimde anahtar halkasõ dörtgen BY: BBY. 91,
formlu. K. Env. No.: ARY 91 M 56,
Ölç.: u:22cm. kl:0,7cm.
Grup 4: Asma Kilit Anahtarlarõ: Tanõmõ: Demir sürgülü anahtar.
J57. Asma Kilit Anahtar: İnce uzun çubuk formlu. Biri
BY: BU. 2002-7, B.3, ucunda halka var. Diğer bitimde
K. Env. No.: Ary 2002 Fe 249, spiral anahtar dişlileri var.
Ölç.: u:6,8cm. kl:0,7cm diş
g.:2,3cm.
219
J61. Yörük Anahtarõ: J66. Yörük Anahtarõ:
BY: DV. 94, BY: DV. 94, K. Env. No.: ---,
K. Env. No.: ---, Ölç.: u:21,6cm. kl:0,8cm.
Ölç.: u:22cm. kl:0,7cm. Tanõmõ: Ary 91 M 56 ile aynõ.
Tanõmõ: Ary 91 M 56 ile aynõ.
15.11. KUTU VE MOBİLYA
J62. Yörük Anahtarõ: AKSAMLARI:
BY: DV. 94,
K. Env. No.: ---, 15.11.1. TUTAMAKLAR:
Ölç.: u:19,6cm. kl:0,5cm. K1. Makara Tutamak:
Tanõmõ: Ary 91 M 56 ile aynõ. BY: HTD. 99-1, B.2,
K.Env.No.: Ary 99 Ae 34,
J63. Yörük Anahtarõ: Ölç: u:6,8cm. g:5,1cm. kl:0,5
BY: DV. 94, cm.
K. Env. No.: ---, Tanõm: Bronz. Yürek formlu
Ölç.: u:17,2cm. kl:0,5cm. plaka. Altta iki uzantõ var.
Tanõmõ: Ary 91 M 56 ile aynõ. Üzerinde makara tutamak var.
J64. Yörük Anahtarõ: K2. Makara Tutamak:

BY: DV. 94, BY: YE. 89, 4/3,
K. Env. No.: ---, K.Env.No.: Ary 89 M 239,
Ölç.: u:16,2cm. kl:0,5cm. M.Env.No.: 9.28.89,
Tanõmõ: Ary 91 M 56 ile aynõ. Ölç: u:4,5cm. g:4,7cm. kl:0,2
cm. makara:2,8 x 2,4cm.
J65. Yörük Anahtarõ: Tanõm: Ary 99 Ae 34 ile aynõ.
BY: DV. 94, Alt uzantõ kõrõk.
K. Env. No.: ---,
Ölç.: u:15,8cm. kl:0,5cm. K3. Asma Tutamak:
Tanõmõ: Ary 91 M 56 ile aynõ. BY: YE. 89, 4/3,
Ölç: u:5cm. kl:0,4cm.,
220
Tanõm: Bronz. Üç parça. Geniş K7. Aplik:
bir yay şeklinde. Uçlarõ BY: NL. 85, batõ teras,
kõvrõlmõş. Kõvrõlan yerlerde K.Env.No.: Ary 85 M 10,
tutturma aplikleri var. Ölç: u:6,7cm. g:3,2cm. kl:0,2
cm.
K4. Asma Tutamak: Tanõm: Ary 90 M 103 ile aynõ.
BY: DV. 96-17, B.3, Deforme olmuş.
Ölç: u:6,5cm. kl:0,5cm.aplik 15.11.2. KUTU KİLİT
y:2,9cm. kl:0,4cm. AKSAMLARI:
Tanõm: Ary 89 M 190 gibi. Grup 1: Kilit Köprüleri
Kõvrõlan kõsõmlarõn ucu topuz K8. Kilit Köprüsü:
ile sona eriyor. BY: HTD. 2001-26,
K. Env. No.: Ary 2001 Ae 568,
K5. Asma Tutamak: Ölçüleri: u:8cm. g:1,9cm.
BY: HTD. 98-5, B.2, kl:0,2cm.
K.Env.No.: Ary 98 AE 79, Tanõm: Bronz. Kalõp. Bir ucu
Ölç: u:6,7cm. kl:1,5x0,5cm. daralan enli plaka. Altõnda kilit
Tanõm: Bronz. Üst kõsmõ geniş kancasõ var. Arkada zincir
bir yay şeklinde. Dörtgen bağlantõsõ var.
kesitli. Uçlarõ iki yana doğru
kõvrõlõyor. Kancalarda yivler K9. Kilit Köprüsü:
var. BY: HTD. 2001-26
K. Env. No.: Ary 2001 ----,
K6. Aplik: Ölçüleri: u:4cm. h:0,5cm.
BY:TA.90,2.mekan, kl:0,5 cm.
K.Env.No.: Ary 90 M 103, Tanõm: Ary 2001 Ae 568 ile
Ölç: u:6,2cm. g:3,1cm. kl:0.5 aynõ.
cm. kulp:2x0,4cm.
Tanõm: Bronz. Dövme. Oval K10. Kilit Köprüsü:
plakanõn bir ucu kanca BY: HTD.2001-9, B.1,
formunda bükülmüş. K. Env.No.: Ary 2001 Ae 416,
221
Ölçüleri: u:4,4cm. g:0,8 cm. konsantrik halkalar var. Yanda
kl:0,75cm. “L” formlu anahtar deliği ve
Tanõm: Ary 2001 Ae 568 ile sürg deliği yer alõyor.
aynõ. Plakanõn ortasõ “Z”
profilli. K14. Kilit Aynasõ:
BY: HTD. 2001-5, B.4,
K11. Kilit Köprüsü: K. Env. No.: Ary 2001 AE 25,
BY: DV. 96-17, B.1, Ölçüleri: u:5,3cm. g:6,8cm.
K. Env. No.: Ary 96 M 156, kl:0,1 cm.
Ölçüleri: u:7,6cm. g:1,5cm. Tanõm: Bronz. Dövme.
kl:0,25cm. Ortasõndaki anahtar deliği dar
Tanõm: Ary 2001 Ae 568 ile ve düz. Altta sürgü deliği var.
aynõ. Arkada menteşe var. Dört tarafta kenar plakalarõ var.
K12. Kilit Köprüsü: K15. Kilit Aynasõ:

BY: TA.90-2 mekan., BY: YE. 89, 4/3,
K.Env.No.: Ary 90 M 82, K. Env. No.: Ary 89 M 254,
Ölçüleri: u:7,4cm. g:0,7cm. kl: Ölçüleri: u:5cm. g:4,3cm.
0,25 cm. kl:0,15 cm.
Tanõm: Ary 2001 Ae 416 ile Tanõm: Ary 2001 Ae 25 ile
aynõ. Arkada bağlantõ zinciri aynõ. Anahtar deliğ “L”
var. formunda.
Grup 2: Kilit Aynalarõ: K16. Kilit Aynasõ

K13. Kilit Aynasõ: BY: YaE. Yüzey,
BY: DN. 86, 11. mezar doğusu., K. Env. No.: Ary 95 M 45,
K.Env.No.: Ary 86 Kb 127, Ölçüleri: u:6,9cm. g:5,6cm.
M.Env.No.: 21.15.86 kl:0,1 cm.
Ölç: u:2,7cm. g:2,3cm. kl:0,05 Tanõm: Ary 89 M 254 ile aynõ.
cm.
Tanõm: Bronz. Ajur. Bir kenarõ K17. Kõlõt Aynasõ:
zigzag şekilde kesilmiş. Ortada BY: DN.86,11.mezar doğusu,
222
K.Env.No.:Ary 86 Kb 138, K20. Disk Formlu Kaplama
Ölçüleri: u:4,3cm. g:3,9cm. kl: Parçasõ:
0,05 cm. BY: TA.90 Mab.-Boul. Arasõ,
Tanõm: Bronz. Dövme. K.Env.No.: Ary 90 M 173,
Kenarlarõ içbükey yassõ plaka. Ölçüleri: çap:7,2cm. kl:0.1cm.
Ortasõnda “L” formlu anajtar Tanõm: Bronz. Dövme.
deliği. Yuvarlak plaka. Ortasõ delik.
Üzerinde konsantrik halkalar
K18. Kilit Aynasõ var.
BY: TA. BS. 2002-1,
K. Env. No.: Ary 2002 AE 200, K21. Disk Formlu Kaplama
Ölçüleri: u:3,9cm. g:4,7cm. kl: Parçasõ:
0,1 cm. BY: TA.90 Mab.-Boul.,
Tanõm: Bronz. Dövme. Dörtgen K.Env.No.: Ary 90 M 174,
plaka. Üzerinde konsantrik Ölçüleri: çap:7,2cm. kl:0.1cm.
halkalar var. Anahta deliği Tanõm: Ary 90 M 173 ile aynõ.
dörtgen.
K22. Disk Formlu Kaplama
15.11.3. KAPLAMA PARÇALARI: Parçasõ:
Grup 1: Disk Formlu Kaplama BY: HTD.98-4, B.4,
Parçalarõ: K. Env. No.: Ary 98 M 72,
K19. Disk Formlu Kaplama Ölçüleri: çap:7,6cm. kl:0,2cm.
Parçasõ: Tanõm: Ary 90 M 173 ile aynõ.
BY: YE. 89, 3,
K. Env. No.: Ary 89 M 113, K23. Disk Formlu Kaplama
Ölçüleri: çap:2,9cm. kl:0,05cm. Parçasõ:
y:0,9cm. BY: ----,
Tanõm: Bronz. Dövme. K. Env. No.: Ary 85 M 24,
Yuvarlak plaka. Ortasõnda bir Ölçüleri: çap:7,2cm. kl:0,2cm.
delikte tutturma çivisi var. Tanõm: Ary 90 M 173 ile aynõ.
Çivinin başõ topuz formunda.
223
K24. Disk Formlu Kaplama K28. Disk Formlu Kaplama
Parçasõ: Parçasõ:
BY: TA. 89, 6.oda., BY: BU. 2002-4, B.1,
K. Env. No.: Ary 89 M 73, K. Env. No.: Ary 2002 AE
Ölçüleri: çap:4,35cm. kl:0,05 293, Ölçüleri: çap:3,3cm.
cm kl:0,05cm.

BY: TA. 89, 8.oda, K. Env. BY: TA.89- 5.oda,
No.: Ary 89 M 38, Ölçüleri: K.Env.No.: Ary 89 M 27,
çap:5cm. kl:0,05cm. Ölç: çap: 2,6 cm. kl: 0,05 cm.

BY: HTD. 2002, BY: ----,
K. Env. No.: Ary 2002 AE 43, K. Env. No.: Ary 79-52,
Ölçüleri: çap:5,5cm. kl:0,2cm. Ölçüleri: çap:7,8cm. kl:0,05
Tanõm: Ary 90 M 173 ile aynõ. cm.
Yarõsõ kõrõk. Tanõm: Bronz. İki parça.
Dövme. Yassõ yuvarlak plaka.
K27. Disk Formlu Kaplama Süsleme yok.
Parçasõ:
BY: BU. 2002-7, B.3, K31. Disk Formlu Kaplama
K. Env. No.: Ary 2002 AE 254, Parçasõ:
Ölçüleri: çap:4,6cm. kl:0,1cm. BY: ----,
Tanõm: Ary 90 M 173 ile aynõ. K. Env. No.: Ary 79-58,
Ölçüleri: çap:6,5cm. kl:0,5cm.
224
Tanõm: Bronz. İki parça. K. Env. No.: Ary 89 ---,
Dövme. Yassõ yuvarlak plaka. Ölçüleri: u:5,9cm. g:6cm.
Süsleme yok. kl:0,5 cm.
Tanõm: Bronz. Répousse. Yassõ
Grup 2: Levha Formlu Kaplama plaka. Üzerinde kabartma asma
Parçalarõ: dalõ süslemesi var.
K32. Levha Formlu Kaplama
Parçasõ: K35. Levha Formlu Kaplama
BY: DN. 91, 8. mezar, Parçasõ:
K. Env. No.: Ary 91 KB 215, BY: AKH. 97, Yü.,
Ölçüleri: u:3,3cm. g:6,5cm. K. Env. No.: Ary 97 M 90,
kl:0,05 cm. Ölçüleri: u:4,2cm. g:1,1cm.
Tanõm: Kurşun. Kalõp. Yassõ kl:0,1cm.
kare plaka. Ortasõnda yuvarlak Tanõm: Bronz. Répousse. Yassõ
bir boşluk var. Boşluk kenarõ dörtgen plaka. Kenarlarda
boyunca bir şerit süsleme ve üçgen bordür, ortada ise altõ
köşelerde yandan sakallõ mask yapraklõ stilize çiçek süslemesi
var. Yarõsõ kõrõk. var.
K33. Levha Formlu Kaplama K36. Levha Formlu Kaplama

BY: DV. 94, 2. oda, BY: DN. 86, 11. mezar
K. Env. No.: Ary 94 KB 97, doğusu.,
Ölçüleri: u:3,2cm. g:3,3cm. K.Env.No.: Ary 86 Kb 126,
kl:0,05 cm. M.Env.No.: 20.15.86
Tanõm: Bronz. Yassõ plaka. Ölç: u:2cm. g:1,4cm. kl:0,05
Kenarlarõ testere dişi gib. Yarõsõ cm.
kõrõk. Tanõm: Bronz. Ajur. Yassõ
dörtgen plaka. Üzerinde
K34. Levha Formlu Kaplama yuvarlak ve oval ajur süsleme
Parçasõ: var.
BY: Y.E. 89, 4,
225
Grup 3: Dõşbükey Aplikler:
K37. Dõşbükey Aplik: K40. Dõşbükey Aplik:
BY: HTD. 2002-5, BY: HTD. 2002-4,
K. Env. No.: Ary 2002 AE 46, K. Env. No.: Ary 2002 AE 95,
Ölçüleri: çap:1,9 cm. y:0,5cm. Ölçüleri: çap:1,8cm. y:1cm.
kl:0,05cm. kl:0,05 cm.
Tanõm: Bronz. Dövme. Tanõm: Ary 2002 AE 46 ile
Dõşbükey formlu aplik. aynõ.

BY: YE., BY: BU. 2002-7, B.3,
K. Env. No.: ----, K. Env.No.: Ary 2002 AE 435,
Ölçüleri: çap:1,8cm. y:0,9cm. Ölçüleri: çap:1,9cm. y:0,6cm.
kl:0,05cm. kl:0,05cm.
Tanõm: Ary 2002 AE 46 ile Tanõm: Ary 2002 AE 46 ile
aynõ. aynõ.

BY: HTD.2001-5, B.12, BY: HTD. 98-11, B.2,
K.Env.No.: Ary 2002 AE 74, K.Env.No.: Ary 98 Ae 270,
Ölçüleri: çap:1,5cm. y:0,6cm. Ölç: çap:1,7cm. y:0,8cm.
kl:0,05cm. kl:0,05cm.
Tanõm: Ary 2002 AE 46 ile Tanõm: Ary 2002 AE 46 ile
aynõ. aynõ.
226
BİBLİYOGRAFYA VE KISALTMALAR:
(Burada verilen listede süreli yayõnlar ve ansiklopedik kaynaklar ile ilgili kõsaltmalarda,
Archaeologischen Anzeiger 1997, s.611-628’de verilen kõsaltma listesi esas alõnmõştõr.)
Adak 2002, Adak, M.; “Lykia ve Roma” Lykia İncelemeleri I,

İstanbul 2002, s.129-135
Adam 1994, Adam, J.P.; Roman Building: Materials and

Techniques, London, 1994
Agricola 1950, De Re Metallica; (Çev. H.C. Hoover), New York,

1950
Akok 1948, Akok, Mahmut; “Samsun İli Havza İlçesinin Lerdüge

Köyünde Bulunan Tümülüsler”, Belleten 45, Türk
Tarih Kurumu, 1948
d'Ambrosio 2001, d'Ambrosio, A.; La Bellezza Femminile a Pompei:

Cosmesi ed Ornamenti, Roma, 2001
Angus, Brown, Cleere 1962, Angus, N.S., Brown, G.T., Cleere. H.; “The Iron nails
from the. Roman legionary fortress at Inchtuthil,
Perthshire”, Journal of Iron and Steel Institute 200,
1962, s.956-68
Atasoy, Meriçboyu 1983, Atasoy, S., Meriçboyu, Y.; İstanbul Arkeoloji

Müzesindeki Büst Şeklinde Kantar Ağõrlõklarõ,
İstanbul, 1983
Baatz 1966, Baatz, D.: “Zur Geschützbewaffnung römischer

Auxiliartruppen in der frühen und mittleren
Kaiserzeit” Bjb 166, 194-207
Baatz 1999, Baatz, D.; “Katapulte und mechanische Handwaffen

des spätrömischen Herres”. JRomMilStu 10, 1999:
s.5-19.
236
Ball 2001, Ball, W.; Rome in the East: Transformation of an
Empire, Routledge, 2001
Barnett 1974, Barnett, R.D.; “A Silver-Head Vase with Lycian

Insciptions”, Mansel’e Armağan c.1, Türk Tarih
Kurumu Yayõnlarõ, 1974
Bass ve diğerleri 1982, Bass, G.F., Frederick, H., Doorninck, JR.; Yassõ Ada
Vol.1: A Seventh-Century Byzantine Shipwreck,
Nautical Archaeology Series No.1, Texas University
Press, 1982
Bayburtluoğlu 1982, Bayburtluoğlu, Cevdet; “Arykanda”, Palast und

Hütte, S. 411- 416, Tübingen, 1982.
___1983, Bayburtluoğlu, Cevdet; “1981 Arykanda Kazõsõ”,

KST 4, S. 277-284, Ankara, 1983.
___1984, Bayburtluoğlu, Cevdet; “1982 Arykanda Kazõsõ

Raporu”, KST 5, S. 175 -179, Ankara, 1984.

Raporu”, KST 6, S. 289-300, Ankara 1985

Raporu”, KST 7, s. 357-371, Ankara 1986.

Raporu”, KST 8, Cilt 2, s. 93-99, Ankara 1987

Raporu”, KST 9, Cilt 2, s. 127-146, Ankara 1988

Raporu”, KST 10, Cilt 2, s.187-195, Ankara 1989
___1991a, “1989 Arykanda Kazõsõ Raporu”, KST 12, Cilt 2,
237
Ankara, 1991, s. 23-29,
___1991b, Bayburtluoğlu, Cevdet; “1988 Yõlõ Arykanda Kazõsõ

Raporu”, Höyük, No 1/1991, s.107-114.

Raporu”, KST 13, Cilt 2, Ankara 1992, s. 227-233
___1993a, Bayburtluoğlu, Cevdet; “Arykanda”, Akten Des Ii.

Internationalen Lykien Symposions, Wien, 1993,
s.119 -124
___1993b, Bayburtluoğlu, Cevdet; “Siedlungen In Lykien”,

Akten Des II. Internationalen Lykien Symposions,
Wien 1993, Viyana 1993, s.43-45
___1993c, Bayburtluoğlu, Cevdet; “1991 Arykanda Kazõsõ

Raporu”, KST 14, Ankara 1993, s. 409-413

Raporu”, KST 17, Ankara 1996, s.129-134
___1999, Bayburtluoğlu, Cevdet; “1997 Yõlõ Arykanda Kazõsõ

Raporu”, KST 20, Ankara 1999, s.151-158
Bean, Cook 1957, Bean G., Cook J. M.; The Carian Coast III, BSA 52,
1957, s.58-146.
Belli, Kayaoğlu 2002, Belli, O., Kayaoğlu, G.; Trabzon’da Türk Bakõrcõlõk
Sanatõnõn Tarihsel Gelişimi, İstanbul, 2002
Berghe 1996, Berghe, L.V.; Some Roman Military Equipment of the

First Three Centuries AD in Belgium Museums,
JRomMilStu 7 (1996)
Bergmann 1977, Bergmann, M.; Studien zur römischen Portrait des 3.

Jahrhunderts nach Christ, Abhandlungen zur Vor- und
238
Frühgeschichte, zur klassische und
Provinzialrömische Archaeologie und zur Geschichte
des Altertums Bd.18, Bonn, 1977
Berke 1990, Berke, S.; Römische Bronzgefaesse und Terra

Sigillata in der Germania Libera, Boreas: Münstersche
Beitrage zur Archaeologie, Münster, 1990
Beşirli 2004, Beşirli, M.; II. “Abdülhamid döneminde Osmanlõ

Ordusunda Alman Silahlarõ”, Erciyes Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Sayõ 16 Yõl:2004/1
s.121-139
Bingöl 1999, Bingöl, I.; Anadolu Medeniyetleri Müzesi: Antik

Takõlar, Ankara, 1999
Bischop 1992, Bischop, D.; “Metallfunde: Geraete Aus Bronze, Blei,

Eisen”. Ausgrabungen in Assos 1990. AMS 1992,
Bd.5
Bishop 2002, Bishop, M.C.; “A Catalogue of Military Weapons and

Fittings” Gesellschaft Pro-Vindonissa Jehresbericht
2001, Brugg-Vindonissa Musem 2002, s. 7-13
Bishop, Coulston 2006, Bishop, M.C. & Coulston, J.C.N.; Roman Military
Equipments from the Punic Wars to the Fall of Rome,
2.nd edition, Oxbowbooks, 2006
Blake 1999, Blake, J.; “The Tools” Vindolanda Research Reports

Vol.IV The Small Finds Fascicule III, Roman Army
Museum, 1999
Blinkenberg 1931, Blinkenberg, C.; Lindos. Fouilles D’acropolis 1902-

1914 Vol. I Les Petits Objects, Berlin, 1931
Bliquez 2003, Bliquez, L.J.; “Roman Surgical Spoon-Probes and
239
their Ancient Names” JourRomArch 2003/1
Boardman 1987, Boardman, J.; Silver is White, Rev. Arch. 2 (1987)
Boardman, Scarisbrick 1977, Boardman, J., Scarisbrick, D.; The Ralph Harari
Collection of Finger Rings, London, 1977
Boardman, Vollenweider Boardman, J., Vollenweider, M.L.; Ashmolean

1978, Museum: Catalogue of the Engraved Gems and Finger
Rings: 1. Greek and Etruscan, Oxford, 1978
Boehringer, Krauss 1937, Boehringer, E., Krauss, F.; Altertümer von Pergamon
IX. Das Temenos Für Den Herrscherkult, Berlin und
Leipzig, 1937
Bonnamour, Dumont 1994, Bonnamour, L.; “Les Armes Romaines de la Saone

état des Découvertes et Donneées Récentes de
Fouilles”, JromMilStu 5 (1994)
Brandt, Kolb 2005 Brandt, Kolb; Lycia et Pamphylia: Eine Römische

Provinz im Südwesten Kleinasien, Philip von Zabern,
2005
Branigan 1992, Branigan, K.; “Metalwork and Metallurgical Debris”

Knossos From Greek City to Roman Colony:
Excavations at the Unexplored Mansion II (ed. L.H.
Sackett), BSA 1992, s.363-378
Broughton 1938, Broughton, T.R.S.; “Roman Asia Minor” An

Economic Survey of Ancient Rome (ed. T.Frank)
Baltimore, 1938
Brown 1976, D. Brown; “Bronze And Pewter”, Roman Craft,

London, 1976
Bryce 1986 Bryce. T.R.; The Lycians in Literary and Epigraphic

Sources, Oxford,1986
240
Caton 1914, Caton, R.; “Notes on a Group of Medical and Surgical
Instruments Found Near Kolophon” JHS 1914, s.114-
118
Charlesworth 1974, Charlesworth, M.P.; Trade-Routes and Commerce of

the Roman Empire, Chicago 1974
Cleere 1958, Cleere, H.; “Roman Domestic Ironworks, as

Illustrated by the Brading Isle of Wight Villa”
BALond I, s.55-74
C.A.H. VIII Cambridge Ancient History Vol.8, (ed. Boardman,

John), Cambridge 1982
Comstock, Vermeule 1971, Comstock, M., Vermeule, C.; Greek Etruscan And
Roman Bronzes in The Museum Of Fine Arts, Boston,
1971
Connolly 1997, Connolly, P.; “Pilum, Gladius and Pugio in the Late
Roman Republic”, JromMilStu 8 (1997)
_______1998, Connolly, P.; Greece and Roman at War, 2.nd.

edition Singapore, 1998
Coulston 1985, Coulston, J.C.; “Roman Archery Equipment” The

Production and Distribution of Roman Military
Equipment (ed. M.C. Bishop), B.A.R. 1985
Crawford 1990, Crawford, J.S.; The Byzantine Shops at Sardis,

London, 1990
Croom 2000, Croom, A.T.; Roman Clothing and Fashion, Great

Britain, 2000
Crowfoot 1957, Crowfoot, G.M.; Samaria-Sebaste III: The Objects

From Samaria, London, 1957
241
Dalton 1912a, Dalton, O.M.; British Museum Catalogue of Finger
Rings Early Christian, Byzantien, Teutonic,
Mediaeval and Later (Franks Bequest), London, 1912
______ 1912b, Dalton, O.M.; Fitzwilliam Museum Catalogue of the

Medieval Ivories, Enamels, Jewellery, Gems and
Miscellaneous Objects Bequathed to the Museum by
Frank McClean, Cambridge, 1912
Davidson 1952, Davidson, G. R.; Corinth XII, The Minor Objects,

Prõnceton, 1952
Delemen 2003, Delemen, İ.; Antik Dönemde Beslenme, İstanbul,

2003
Demiriş 1988, Demiriş, B.; Eskiçağ’da Yazõ Araç ve Gereçleri,

İstanbul, 1988
Den Boesterd 1956, Den Boesterd, M.H.P.; The Bronze Vessels in The
Rijksmuseum, G.M.Kat at Nijmegen, Nijmegen, 1956
Deppert 1977, Deppert, K.; Römisches Bronzegeschirr im Museum

Für Vor- und Frühgeschiste zu Frankfurt am Main,
Frankfurt, 1977
Diehl 1964, Diehl, E.; Die Hydria, Mainz, 1964
Dixon, Southern 1996, Dixon, K.R., Southern, P.; The Late Roman Army,
London, 1996
Doehringer 1970, Doehringer, S.; Art& Technology: A Symposium On

Classical Bronzes, Cambridge, Mass. And London,
1970
Eggers 1966, Eggers, H.J.; Römische Bronzgefaesse in Britannien

JbRGZM 13, Mainz,1966
242
____1951, Eggers, H.J.; Der Römische Import im Freien
Germanien, Hamburg, 1951
Ekholm 1935, Ekholm, H.; “Zur Geschichte des Römisch-

Germanisch Handels”, ActaArch. VI,. 1935
Elbern 1993 Elbern, V.; “Liturgisches Gerate” RBK Bd. V, 1993
Elizabeth-Ritz 1990, Elizabeth-Ritz, A.; Bronzgefaesse in der Römisch-

Pompejanischen Wandmalerei, Mainz Am Rhein,
1990
Ergeç, Önal 1998 Ergeç, R., Önal, M.; “Belkõs/Zeugma Roma Hamamõ
ve Kompleksi Kurtarma Kazõsõ” s.419 vdd. VIII.
Müze Kurtarma Kazõlarõ Semineri, Ankara 1998
Ergil 1983, Ergil, T.; İstanbul Arkeoloji Müzeleri Küpeler

Kataloğu, İstanbul, 1983
Erginsoy 1978, Erginsoy, Ü.; Başlangõcõndan Günümüze İslam Maden

Sanatõnõn Gelişimi, Ankara, 1978
Farrington 1995, Farrington, A.;The Roman Baths of Lycia : an

architectural study, Ankara : the British Institute of
Archaeology, 1995
Feugere, Künzl, Weisser Feugere, M., Künzl, E., Weisser, U.; “Die Starnadeln
1985, von Montbellet (Saone-et-Loire): Ein Beitrag zur
Antiken und Islamischen Augenheilkunde” JbRGZM
32, 1985
Forbes 1964, Forbes, R.J.; Studies in Ancient Technology IX,

Leiden, 1964
Foss 1979, Foss, C.; Ephesus After Antiquity: A Late Antique,

Byzantine and Turkish City, London, 1979
243
Franken 1993, Franken, N.; “Zur Typologie Antiker Schnelwaagen”
Bjb 193, 1993
Frederiksen 1959, Frederiksen, M.W.; “Republican Capua: A Social And

Economic Study” BSR 14, 1959
Frere 1972, Frere, S.; Verulamium Excavations vol.1, London

1972
Frisch, Toll 1949, Frisch, T.G., Toll, N.P.; The Excavation At Dura-
Europas. Final Report Iv Part 4: The Bronze Object .
Fasc.1. Pierced Bronzes.Enameled Bronzes And
Fibulae, New Haven, 1949
Gaitzsch 1978, Gaitzsch, W.; Römische Werkzeuge, Gesellschaft für

Vor- und Frühgeschichte in Württemburg und
Hohenzollern e.V. mit Unterstützung des
Württembergischen Landesmuseum Stuttgart und der
Stadt Aalen, Stuttgart, 1978
______ 1985, Gaitzsch, W.; Werkzeug und Gerate i der Römischen

Kaiserzeit: Ein Ubersicht, Aufstieg und Niedergang
Der Römischen Welt (Hrsg. Von Temporini & Haase)
Vol.2 Principat zwölfter Band (3.teilband), 1985
______ 2005, Gaitzsch, W.; Eisenfunde aus Pergamon. Geräte,

Werkzeuge und Waffen, mit einem Beitrag von G.
Gassmann und A. Hauptmann, Berlin, 2005
Gauer 1991, Gauer, W.; Die Bronzgefaesse von Olympia: Teil 1,

Walter De Gruyter, 1991
Goldman 1950, Goldman, H.; Excavation At Gözlükule, Tarsus I, The

Hellenistic And Roman Periods, Princeton, 1950
Gonosovo, Kondoleon 1994, Gonosovo, A., Kondoleon, C.; Art of Late Rome and
244
Byzantium in the Virginia Museum of Fine Arts,
Richmond, 1994
Greene 1986, Greene, K.; The Archaeology of the Roman Economy,

London, 1986
Greifenhagen 1975, Greifenhagen, A.; Schmuckarbeiten in Edellmetal:

Band I- II, Berlin, 1975
Gürler 2004, Gürler, B.: Tire Müzesi Bronz Eserleri, İstanbul 2004
Hassel, Künzl 1980, Hassel, F.J., Künzl, E.; “Ein Römisches Arztgrab des
3. Jahrhunderts n.Chr. aus Kleinasien”, Medizin
Historische Journal 15, 1980, s.403-421
Hayes 1984, Hayes, J.; Greek and Roman Related Metalware in the
Royal Ontario Museum, Toronto, 1984
Healy 1978, Healy, F.; Mining and Metallurgy in Greek and

Roman World, London, 1978
Higgins 1961, Higgins, R.A; Greek And Roman Jewellery, London,

1961
Hilgers 1969, Hilgers, W.; Lateinische Gefaessnamen.

Bezeichnungen, Funktion Form Römischer Gefaesse
Nach Den Antiken Schriftquellen, Beihefte Der
Bonner Jahresbücher Bd.31, Düsseldorf, 1969
Hoepfner 1970, Hoepfner, W.; “Ein Kombinationsschloss aus dem

Kerameikos”, A.A. 15 Heft 2, 1970
Isager 1995, Isager, S.; Ancient Greek Agriculture, Londra, 1995
İnan 1965, İnan, J.; Antalya Bölgesi Roma Devri Porteleri,

Ankara, 1965
245
Jackson 1986, Jackson, R.; “A Set of Roman Medical Instruments
from Italy” Britannia 17, 1986, s.119-167
_______1990, Jackson, R.; “Roman Doctors and their Instrõments:

Recent Research into Ancient Practice”, JRA 1990,
Vol.3
James 2004 Simon, J.; The Excavations at Dura-Europas

conducted by Yale University and the French
Academy of Inscriptions and Letters 1928 to 1937:
Final Report VII (The Arms and Armour and Other
Military Equipment), The British Museum Press, 2004
Jenemann 1994, Jenemann, H.J.; Die Besmer-Waage in Altertum,

JbRGZM 41 (1994)
Jilek 1997, Jilek, S.; Die Kleinfunde aus Metall, Stein und Ton,
Forschungen In Ephesos Bd XIII/1/1: Das Südtor der
Tetragonos Agora, Keramik und Kleinfunde (Hrsg.
Verena Gassner), Verlag Der Österreichischen
Akademie Der Wissenschaften, Wien, 1997, s.219-
225
____2003, Jilek, S.; Die Metall- und Beinfunde, Forschungen In

Ephesos Bd VIII/4: Hanghaus 1 In Ephesos , Funde
und Ausstattung (Hrsg. Claudia Lang-Auinger),
Verlag Der Österreichischen Akademie Der
Wissenschaften, Wien 2003, s. 253-281
Johns 1996, Jones, C.; The Jewellery of Roman Britain, 1996,

England
Junkelmann 2002, Junkelmann, M.; “Waffen Für Jag und Gladiatoren”

Gesellschaft Pro-Vindonissa Jehresbericht 2001,
Brugg-Vindonissa Musem 2002, s,19-23
246
Karagheorghis 2000, Karagheorgis, V.; Ancient Art From Cyprus, New
York, 2000
Kahl, Bellefonde 1992, Kahl, L., De Bellefonde, P.L.; “Leda” maddesi LIMC
VI,1, 231-246, lev.107-126, Artemis Verlag, Zürih ve
Münih 1992
Kantintscharov 1989, Kantintscharov, R.; (Hrsg.) Der Thrakische

Silberschatz aus Rogozen Bulgarien. Katalog zur
Ausstellung 1988/89. Sofia, 1989
Kaptan 1993, Kaptan, E., “Kelenderis 1992 Kazõsõna Ait Maden

Cüruflarõ” IX. Arkeometrik Sonuçlarõ Toplantõsõ,
1993, s.185-193
Kent-Hill 1947, Kent-Hill, D.; “The Technique of Metal Vases And

it’s Bearing on Vase Forms in Metal and Pottery”,
AJA.51, 1947
___1976, Kent-Hill, D.; Greek And Roman Metalware, Walters

Art Gallery, Baltimore, 1976
Ketin 1982, Ketin, İ.; Genel Jeoloji, İstanbul Teknik Üniversitesi

Kütüphanesi sayõ ; 1096 (1982)
Knoblauch, P., Witschel, C.; “Arykanda in Lykien :

Knoblauch, Witschel 1993
Eine Topographische Aufnahme”, A.A. 1993, s. 229,
262.
Kolb, Kupke 1989, Kolb, F., Kupke, B.; Lykien; A.W., Mainz Am Rhein,
1989
Koyunoğlu 1953, Koyunoğlu, Ö.; İzmit’ten Gelen Bronz Eserler,

İstanbul Arkeoloji Müzeleri Yõllõğõ No.6, İstanbul,
1953
Köroğlu 2004, Köroğlu, G.; Anadolu Uygarlõklarõnda Takõ, TEBE
247
Yayõnlarõ, 2004
Krauskopf 1995, Krauskopf, I.; “Schnabelkannen und Griffphialen aus

Bronze und Ton” Nachrichten aus dem Martin-von-
Wagner-Museum, A.A., (1995), 501-526
Kraskovska 1978, Kraskovska, L.; Roman Bronze Vessels from

Slovakia BAR International Series (Supplementary)
44, 1978
Kretschmer 2000, Kretschmer, F.; Antik Roma’da Mimarlõk ve

Mühendislik, Arkeoloji ve Sanat Yayõnlarõ, 2000
Kuban 1993, Kuban, Z.; “Eisenfunde aus Arykanda”, II.

Internationalen Lykien-Symposium, 1993
Kucha, Waelkens ve Kucha, H., Waelkens, M., Viane, W., Laduraon, D.;
diğerleri 1995, Minerology, Geochemistry and Phase Equilibria As
Tracers of the Technology of Iron (Steel) Making at
Sagalassos During The Roman Period, Sagalassos III:
Report on the Fourth Excavaton Campaign 1993,
Leuven University Press, 1995
Künzl 1982, Künzl, E.; “Medizinische Instrumente aus

Sepulkralfunden aus der römischen Kaiserzeit”
Bonner Jahrbücher 182, 1982; s. 1-133
______1991, Künzl, E.; “Die Instrumente aus Ephesos und Kos”

JbRGZM 38 (1991) s.519-540
_____ 1999, Künzl, E.; “Arzte in Ephesos: Graber und

Instrumente” 100 Jahre Österreichische Forschungen
in Ephesos akten des Symposions Wien 1995 (Hrsg,
Frõesõnger, H.,Krõnzõnger, F) Wien, 1999, s.205-214
Kürkman 2003, Kürkman, G.; Anadolu Ağõrlõk ve Ölçüleri, Suna-İnan
248
Kõraç Akdeniz Medeniyetlerini Araştõrma Enstitüsü
İstanbul, 2003
Lamb 1969, Lamb, W.; Ancient Greek & Roman Bronzes,

Chicago, 1969
Landels 1996, Landels, J.G.; Eski Yunan ve Roma’da Mühendislik,

Tübitak, 1996
Levick 1967, Levick, B.; Roman Colonies in Southern Asia Minor,

Oxford, 1967
LIMC Kahil, L.(Ed); Lexicon Iconographicum Mythologiae

Classicae Vol. VI/1, Switzerland, 1992
Lordkipanidze 1964, Lordkipanidze, O.D.; “Italijskie Bronzovye İzdelija

Najdjenniye Na Territorii Drevnej Gruzii” Sov.A.
1964,1
Lucie-Smith 1993, Lucie-Smith, E.; Furniture: A Concise History,

London: Thames and Hudson, 1993
M.T.A. 1966, “Türkiye Bakõr, Kurşun Ve Çinko Envanteri” Maden

Tetkik Ve Arama Enstitüsü Yayõnlarõ No.133,
Ankara, 1966
Maass 1979, Maass, M.; Griechische und Römische Bronzewerke

der Antikensammlungen, München, 1979
Mackay 1948, Mackay, D.; “The Jewellery of Palmyra and it’s

Significance”, IRAQ X, 1948
Mango 2003, Mango, M.M.; “Three Illuminated Objects in

Lamsacus Treasures” Through A Glass Brightly (ed.
Chris Brightly) 2003
Mangoldt 2005, Mangoldt; Hans: Der Silberschatz von Brusa/Bursa im
249
British Museum, Archaeopress B.A.R. s.1384, 2005
Manning 1976, Manning, W.H.; “Blacksmithing. “ Roman Crafts. (ed.

D. Strong and David Brown.) New York: Duckworth,
1976
Marovic 1964, Marovic, I.; “Fibeln mit Inschriften vom Typus

Aucissa in den Arcaeologischen Museen von Zagreb,
Zadar und Split”, JbRGZM 8, 1964
Marshall 1911, Marshall, F.H.; Cataloque of Jewellery, Greek,

Etruscan and Roman in the Departments of
Antiquities, British Museum, 1911
______ 1968, Marshall, F.H.; Cataloque of the Finger Rings, Greek,

Etruscan and Roman in the Department of Antiquities,
British Museum, 1968
Maryon 1949, Maryon, H; “Metal Working in The Ancient World”,

AJA 53, 1949
______ 1971, Maryon, H; Metal Working and Enameling, New

York.1971
Maxfield 1981, Maxfield, V.A.; The Military Decorations of the

Roman Army, London, 1981
Mellink 1969, Mellink, M..J. ; “Excavations at Karataş- Semahöyük

in Lycia, 1968” AJA 73, 1969
Menzel 1960, Menzel, H.; Die Römischen Bronzen aus Deutschland

1. Speyer, Mainz, 1960
______ 1966, Menzel, H.; Die Römischen Bronzen aus Deutschland

2. Trier, Mainz, 1966
_______1969, Menzel, H.; Die Römischen Bronzen aus Bayern. Text
250
und Katalog: Mit Einem Beitrag Von Alakar Radnoti,
Römisches Museum Von Augsburg, 1969
Meriçboyu 2001, Meriçboyu, Y. A.; Antikçağ’da Anadolu Takõlarõ,

İstanbul, 2001
Michaelides 1984, Michaelides, D.; “A Roman Surgeon’s Tomb from

Nea Paphos”, Report of the Department of Antiquities
Cyprus 1984, s. 315-332
Mikou-Karachaliou 1995, Mikou-Karachaliou, K. (ed.); Greek Jewellery: Five

Thousand Years of Tradition, Athens, 1995
Milne 1970, Milne, J.S.; Surgical İnstruments İn Greek And

Roman Tõmes, Oxford, 1970
Mitchell 1973, Mitchell, S.; “Roman Residents and Roman Property

in Southern Asia Minor”, The Proceedings of the Xth
International Congress of Classical Archaeology
Vol.1 Ankara 1978, s..311-318
______1995, Mitchell, S.; Anatolia I: Land Men and Gods in Asia

Minor: Volume I: The Celts in Anatolia and the
Impact of Roman Rule, Oxford, 1995
Mutz 1972, Mutz, A.; Die Kunst Des Metalldrehens Bei Der
Römern, Basel Und Stuttgart, 1972
____1983, Mutz, A.; Römiche Waagen aus Augst und

Kaiseraugst, Augster Museumshefte, 1983
Neugebauer 1927, Neugebauer, K.A.; Bronzegeraet Des Altertums

(Bilderhefte Zur Kunst Und Kultur Geschiste Des
Altertums, Hrsg. Von Dr. Hans Schaal Heft 2,
Bielefield Und Leipzig, 1927
Neumann 1991, Neumann, G.; “Zur Namen Der Arykanda”, HistSprF
251
No.104, 1991, s. 104-105.
Nikolay 2002, Nicolay, J.A.W.; “Interpreting Roman Military

Equipment and Horse Gear from Non-Military
Contexts: The Role of Veterans”, Gesellschaft Pro-
Vindonissa Jehresbericht 2001, Brugg-Vindonissa
Musem 2002, s.53-67
Oransay 2002, Oransay, A.; “Roman Military Equipments from

Arykanda” JromMilStu Vol.12/13, s.85-89
Orlandos 1966, Orlandos, A.; Les Materiaux le Construction et la

Technique Archtectural des Anciens Grecque I,
Ecoles Francaises Athenés vol. 16, Paris, 1966
Onurkan 1988, Onurkan, S.; Doğu Trakya Tümülüsleri Maden

Eserleri, Ankara, 1988
Özdizbay 2004, Özdizbay, A.; Eski Yunan’da Tarõm, İstanbul, 2004
Özdoğan 1993, Özdoğan, M.; “Çayönü Kazõsõ Ve Güneydoğu

Anadolu Karma Projesi; 30 Yõllõk Genel Bir
Değerlendirme”, 15 KST Ankara, 1993
Özgen & Öztürk 1996 Özgen,İ., Öztürk, J.; Heritage Recovered: The Lydian
Treasure, Ankara, 1996
Pernice 1900 Pernice, E.; “Bronzen Aus Boscoreale”, A.A., 1900
______1905 Pernice, E.; “Untersuchungen Zur Antiken Toreutik

III:. Die Metalldrehbank im Altertum”, JOAI VIII,
1905,
Petrovic & Jovanovic 1997, Petrovic, P., Jovanovic, S.; The Cultural Heritage Of
Knjazevac Region, Belgrade, 1997
Petrovzsky 1993, Petrovszky, R.; “Studien Zur Römische
252
Bronzgefassen mit Meisterstempeln” Erlbach, 1993
Pierides 1971, Pierides, A.; Jewellery in the Cyprus Museum,

Cyprus, 1971
Pfeiler 1970, Pfeiler; B.; Römischer Goldschmuck, Mainz, 1970
Pfrommer 1990, Pfrommer, M.; Untersuchungen Zur Chronologie

Früh- und Hochhellenistischen Goldschmucks,
Tübingen, 1990
Pharr 1969, Pharr, C.; The Teodosian Code And Novels And The
Sõrmondõan Constõtutions, New York, 1969
Priene 1964, Priene: Ergebnisse der Ausgrabung und

Untersuchungen in den Jahren 1895-1898 von
Theodor Wiegand und Hans Schrader, unter
Mitwirkung von G.Kummer W.Wildberg,
H.Winnefeld, R.Zahn, Berlin, 1964
Radnoti 1938, Radnoti, A.; “Die Römischen Bronzegefaesse Von

Pannonien” Diss. Pann. Ser.2 No.6 ,Budapest ,1938
Raeder 1984, Raeder, J.; Priene: Funde Aus Einer Griechischen

Stadt in Berliner Antikenmuseum, Berlin, 1984
Raev 1977, Raev, B.A.; “Die Bronzegefaesse Der Römischen

Kaiserzeit İn Thrakien Und Mösien”,S.605-42, Pls. 9-
45, Beil.4 BerRGK 58.2, 1977
____1978, Raev, B.A.; “Brocs Forges Des Provinces Romaines

Et Leurs Prototypes Italiques” Arkheologer XX,3
1978
Ramsay 1941, Ramsay, W.M.; The Social Basis of Roman Power in

Asia Minor, Aberdeen University Press, 1941
253
Randsborg 1991, Randsborg, K.; The First Millenium in Europe and
The Mediterranean, An Arcaeologõcal Essay,
Cambrõdge 1991
Raubitschek 1998, Raubitschek, I.; Isthmia Vol.VII: The Metal Objects

(1952-1998), Princeton, 1998
Richter 1915, Richter, G.; Greek Etruscan and Roman Bronzes,

Metropolitan Museum Of Art, New York, 1915
______ 1930, Richter, G.; The Sculptor and Sculptors of The

Greeks, New Heaven,1930
_____ 1941, Richter, G.; “A Greek Silver Phiale in The

Metropoltian Museum” AJA 45, 1941 s.363-389
_____ 1950, Richter, G.; “Greek Fifth-Century Silverware and

Later Imitations” AJA 54, 1950 s.357-370
_____ 1956, Richter, G.; Catalogue of Greek and Roman

Antiquities in the Dumbarton Oaks Collection,
Cambridge, 1956
______1966, Richter, G.; The Furniture of the Greeks, Etruscans

and Romans, Phaidon Press, 1966
Riegl 1973, Riegl, A.; Spatrömische Kunstindustrie, Darmstadt,

1973
Rietsch 1983, Rietsch, M.; Auswertung über die Römische

Werkzeuge, SaalbJb 1983
Robinson 1941, Robinson, D.M.; Metal And Mõnor Miscellaeous

Finds, An Original Contrõbutõon To Greek Life,
Olynthus X, Baltimore, 1941
Rolland 1965, Rolland, H.; Bronzes Antique De Haute-Provence,
254
Paris, 1965
Ross 1962, Ross, M.C.; Catalogue of the Byzantine and Early

Medieval Antiquities in the Dumbarton Oaks
Collection Vol.1: Metalwork ceramics glass glyptics
painting , Washington D.C., 1965
___1965, Ross, M.C.; Catalogue of the Byzantine and Early

Medieval Antiquities in the Dumbarton Oaks
Collection Vol.2: Jewelry, Enamels and Art of the
Migration Period, Washington D.C., 1965
Rostovtzeff 1998, Rostovtzeff, M.I.; Social and Economic History of the

Hellenistic World, Oxford, 1998
Rudolf 1995; Rudolf, W.; A Golden Legacy: Ancient Jewelery from

Burdon Y. Berry Collection at the Indiana University
Art Museum, 1995
Russel 1999, Russel, J.; “The Military Garrison of Anemurium

During the Reign of Arcadius” XI Congresso di
Epigrafia Greca di Latina, Roma , 1997
Ryan 1960, Ryan, G.W.; A Guide To The Known Minerals Of

Turkey, Ankara 1960
Sanz 1997, Sanz, F. Quesada; “Gladius Hispaniensis: An

Archaeological View from Iberia”, JromMilStu 8
(1997)
Schauerte, Steiner 1984, Schauerte, G., Stiner, A.; “Das Spatrömische

Vorhanggeschoss”, Bjb 184, 1984; s.371-378
Scott, Webster 2003, Scott, S., Webster, J. (ed.); Roman Imperialism and
Provincial Art, Cambridge University Press, 2003
Serdaroğlu 2002, Serdaroğlu, Ü.; Eskiçağ’da Tõp, İstanbul, 2002
255
Sherlock 2003, Sherlock, D.; “The Roman Combination Knife and
Spoon” JourRomArch 2003/1; s. 331-335
Sim 1992, Sim, D.; “The Manufacture of Disposable Weapons

for the Roman Army”, JromMilStu 3 (1992)
___ 1995, Sim, D.; “Weapons and Mass Production”,

JromMilStu 5 (1995)
Simpson 2000, Simpson, G.; “Roman Weapons, Tools, Bronze,

Equipment and Brooches from Neuss-Novaesium
Excavations 1955-1972”, BAR International Series
862, 2000
Stead 1967, Stead, I.M.; Excavations At Winterton Roman Villa

And Other Roman Sites İn North Lincolnshire 1958-
1967 , Departments Of The Environment
Archaeological Reports No.9, London, 1967
Strong 1966, Strong, D.E.; Greek and Roman Gold and Silver Plate,
Cornell University Press, 1966
Stupperich, Thomas 2003, Stupperich, R., Thomas, M.; Figürliche Bronzen as

dem Römischen Rheinzabern, Verein Terra-Sigillata-
Museum Rheinzabern e.V. MENTOR, Bibliopolis
Möhnesee, 2003
Swift 2000, Swift, E.; Regionality in Dress Accessories in the Late

Roman West, Monographies Instrumentum, 11,
Montagnac, 2000
Swift 2003, Swift, E.;Roman Dress Accessories, Shire

Archaeology Series 85, Malta, 2003
Swoboda 1972, Swoboda, B.; Neueerworbene Römische

Metallgefaesse Aus Straze Bei Piestany, Bratislava,
256
1972
Syme 1995, Syme, R.; Anatolica: Studies on Strabo, Oxford, 1995
Şahin 1994a, Şahin, S.; Die Inschriften von Arykanda, Inschriften

Griechischer Stadte aus Kleinasien, Band 48, Bonn
1994
___1994b, Şahin, S.; “Stadiasmus Provincae Lyciae in Patara”,

Lykia 1/1994, s. 131 -137.
Şişmanoğlu, Sperl 1992, “Limyra ve Çevresinde Bulunan Cüruflar Üzerine

İncelemeler”. Arkeometri Sonuçlarõ Toplantõsõ. VIII
S. 399-41 Ankara,1992
_____1993a, “Likya Bölgesinde Arkeometalurjik Araştõrmalar.

“Arkeometri Sonuçlarõ Toplantõsõ. IX s.137-151,
Ankara 1993
_____1993b, Şişmaoğlu, S., Sperl, G.; “Untersuchngen Zur

Traditionalle Schmiedetechnik in Lykien.”
II.Internatõonalen Lykien-Symposion, s.201-209 ,
Wiener, 1993
Technology 1998, Humprey, J.W., Oleson, J.P., Sherwood, A.N. (Ed.);

Greek and Roman Technology: A Sourcebook,
Routledge, 1998
Tek 1994, Tek, A. T; “Arykanda’dan Antik Cam Örnekleri”

Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi
Klasik Arkeoloji Anabilimdalõ’na Sunulmuş,
Yayõnlanmamõş Lisans Tezi, Ankara 1994
Tek, A. T; “Arykanda Kazõlarõnda Bulunan Bir Myra

____2001,
Sikkesi”, Günõşõğõnda Anadolu, Cevdet
Bayburtluoğlu İçin Yazõlar, (ed. C. Özgünel ve
diğerleri), s. 238-243, Homer Yayõnlarõ, İstanbul,
257
2001.
Tek, A. T; “Arykanda kazõlarõnda bulunan antik

____2002a,
sikkeler üzerinde yeni incelemeler: 1971-2000
sezonlarõ” Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü’ne Sunulmuş, Yayõnlanmamõş Doktora
Tezi, Ankara, 2002
Tek, A. T; “Arykanda’dan Bulunan Beylikler ve
____2002b,
Osmanlõ Dönemi Sikkeleri”, Anadolu Üniversitesi,
Edebiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 1, Sayõ 3, s.355-270,
2002
Tek, A. T; “Prismatic Glass Bottles with Greek
____2003,
Inscriptions from Arycanda in Lycia”, Annales du
15e Congrés de l’Association Internationale pour
l’Historie du Verre, New York 2001, editör: J. Price,
82-87, New York, 2003
Tez 1989, Tez, Z.; Madencilik ve Metalurji Tarihi, İstanbul,

1989
Theodosian Code 1969, Clyde Pharr; The Teodosian Code And Novels And
Thesõrmondian Constõtutõons, New York, 1969
Thompson, Wycherley 1972, Thompson, H.A., Wycherley, R.E.; The Agora Of

Athens (The Agora Of Athens Xõv), Princeton, 1972
Toker 1992, Toker, A.; Metal Vessels in The Museum Of

Anatolian Civilizations, Ankara, 1992
Toll 1946, Toll, N.P.; “The Excavations at Dura Europas”

Preliminary Report of the Ninth Season of Work
1935-1936 Part II: the Necropolis, Yale University
Press, 1946
Tylecote 1976, Tylecote. R.F.; A History of Metallurgy, London,

1976
258
Ulpia Traiana 1994, Alicu, D., Cociş, S:, İlieş,C., Soroceanu, A.; Small
Finds From Ulpia Traiana, Sarmõze- Getusa 1
Sarmizegetusa Monograph 4 The National History
Museum Of Transilvanya Cluj-Napoca, 1994
Uzel 2000, Uzel, İ.; Anadolu’da Bulunan Antik Tõp Aletleri, Türk
Tarih Kurumu, Ankara, 2000
Vessberg, Westholm 1956, Vessberg, O., Westholm A.; The Swedsh Cyprus
Expedition Vol. IV Part 3: The Hellenistic and Roman
Periods in Cyprus, Stockholm, 1956
Vermeule 1968, Vermeule, C.C.; Roman Imperial Art in Greece And

Asia Minor Cambridge-Massachusetts 1968
Veyne 1992, Veyne, Paul (ed.); A History of Privat Life: vol. 1

From Pagan Rome To Byzantium, Harvard University
Press, 1992
Võsy 1994, Zsolty Visy; “Römische und Byzantinische

Schnellwaagen aus der Türkei”, Akten des 10.
Internationale Tagung über antike Bronzen, Stuttgart
1994
Vickers 1986, Vickers, M., Impey, O., Allan, J.; From Silver to
Ceramic: The Potters debt to Metalwork in the
Graeco-Roman, Oriental and Islamic Worlds, Oxford,
(1986)
____ 1990, Vickers, M., Gill, D.; Reflected Glory: “Pottery and
Precious Metal in Classical Greece”, JDAI 105 (1990)
Vulpe 1967, Vulpe, A.; Necropola Hallstattiana De La Ferigile:

Monografie Arheologica, Editura Academiei
Republicii Soci’aliste Romania, Bucuresti, 1967
259
Waldbaum 1983, Waldbaum, J.C.; Metalwork From Sardis: The Finds
Through 1974 ,Chicago,1983
Walker, Bierbrier 1997, Walker, S., Bierbrier, M.; Ancient Faces: Mummy
Portraits from Roman Egypt, British Museum, 1997
Wallace-Hadrill 1990, Wallace-Hadrill, A.; “The Social Spread of Roman

Luxury: Sampling Pompeii and Herculaneum”, BSA
1990
Warner 1984, Warner, J.L; Elmalõ-Karatas II: The Early Bronze Age
Village of Karatas, BAR, 2004
Watson 1969, Watson, G.R.; The Roman Soldier, Thames and

Hudson, 1984
Welkow 1929, Welkow, I.; “Novi Mogilni Naghodki” (Neue

Grabhügelfunde Aus Bulgarien) Bõ.Bulg.V 1928-29
13vdd.
Wheeler 1965, Wheeler, R.E.M.; Der Fernhandel Des Römischen

Reiches, Wien, 1965
______ 2004, Wheeler, R.E.M.; Roma Sanatõ ve Mimarlõğõ, Homer

Kitabevi, 2004
White 1967, White, K.D.; Agricultural Implements of The Roman

World, Cambridge, 1967
Willers 1907, Willlers, H.; Neue Untersuchungen Über Die

Römische Bronzindustrie Von Capuaund Von
Niedergermanien, Hannover und Leipzig, 1907
Williams 1977, Williams, A.R. “Roman Arms and Armour. A

Technical Note. “ JASc 4 (1977)
Yalay 1980, Yalay, E.; Anadolu Medeniyetlerinde Pensetin
260
Gelişimi, Ankara Üniversitesi Tõp Fakültesi Yayõnlarõ,
Ankara, 1980
Yõldõz 1993, Yõldõz, N.; Eskiçağda Deri Kullanõmõ, İstanbul,1993
Zimmer 1982, Zimmer, G.; Römische Berufdarstellungen,

Berlin,1982
_______1990, Zimmer, G.; Griechische Bronzegusswerkstaetten. Zur

Technologieentwicklung Eines Antiken
Kunsthandwerkes, Mainz Am Rhein, 1990
Zoroğlu 1986, Zoroğlu, L.; “Samsun’da Bulunan Doğu Sigillata’larõ

Üzerine İlk Rapor” Selçuk Üniversitesi Fen-Edebiyat
Fakültesi Dergisi 3, Konya, 1986
Zwierlein- Diehl 2003, Zwierlein- Diehl, E.; Siegel und Abdruck: Antike
Gemmen in Bonn, Bonn, 2003
261
ÖZET:
Bu tez kapsamõnda Arykanda kazõlarõnda ele geçen madeni buluntular
incelenmiştir. Madeni buluntular, antik çağ teknolojisi, ekonomisi ve modasõ
konusunda rehberlik edebilecek bir gruptur. Antik çağ araştõrmalarõnda bu nedenle
hem bir hammadde olarak hem de işlenmiş eser olarak çok sayõda incelemeye konu
olmuştur. Ancak ağõrlõklõ olarak mezar buluntularõ ve tapõnak hazinelerinde bulunan
madeni eserler, malzeme değeri nedeniyle eritilip yeniden kullanõlmõş ve sonuçta bir
çok eser günümüze ulaşamamõştõr.
Arykanda kentinde 1971 yõlõndan bu yana yapõlan kazõlar da çok sayõda
madeni buluntu ele geçmiştir. Buluntularõn bir kõsmõnõn eritilmiş olduğuna ilişkin
kanõtlar bulunmaktadõr. Bununla birlikte eserler gerek sayõ gerekse buluntu türü
bakõmõndan geniş ölçekli bir grup oluşturmaktadõr.
Çalõşma sõrasõnda buluntularõn arasõnda günlük yaşama ilişkili olanlar
incelenmiştir. Sõnõflandõrmada antik çağdaki kullanõm alanlarõ esas alõnmõştõr.
Eserlerin değerlendirilmesinde kentteki buluntu yerleri ile olan ilişkileri gözönünde
bulundurularak işlevlerin saptanmasõ ve tarihlendirilmesi yapõlmõştõr. Yöntem olarak
gerek yayõnlanmõş paralelleri ile gerekse günümüzdeki modern araçlar ile
karşõlaştõrõlmalarõna dikkat edilmiştir.
Ayrõca kazõlar sõrasõnda kentte madencilik faaliyetleri ile ilgili bulgulara
rastlanmõştõr. Ele geçen cüruf parçalarõnõn incelenmesi ile Arykanda’da maden
saflaştõrma işleminin yapõldõğõ anlaşõlmõştõr.
Gerek kentin sosyal ve ekonomik yaşamõ gerekse teknik gelişmeleri
bakõmõndan Arykanda madeni buluntularõ bir çok yeni veri sunmuştur. Bu veriler
metin içinde ayrõntõlõ olarak ele alõnmõş ve sonuç kõsmõnda tablolar ile
yorumlanmõştõr.
262
SUMMARY:
The aim of this study is research of metal finds from Arykanda. Essentially,
the metall finds can guided us about ancient technology, economy and even fashion.
For this reason, this group were researched as raw material such as goods. In other
side, the metals were suitable material for re-smelting. For that reason, there are not
too much examples today which sampled of ancient daily life objects.
Since 1971, too many metal finds were found during the excavation in
Arykanda. This group of finds consitute an important mass in quantity and in
repertoire of function; although a part of this finds were partly broken and damaged.
During this study I considered on the connection of finds with their functions
in daily life. For that reason the classifying of catalog based on what their using in
ancient life. The connections of finds with their foundling area are another part of
this study. The context were using for the functions determine and dating. Besides,
the objects were also definition by the way of comparison with the publiced parallels
and modern tools.
In addition, there were some kind of finds which accept as evidence to the
mining activities in the city. The most important part of this group are the slags
which show us tha there was a metal refined process in Arykanda.
The Arykanda Metal Finds gave us new informations both for social,
economic life and tecnical conditions of the city. These informations were
considering within the chapters in detail and studying with tables in Conclusion.
263
KONKORDANS:
1. Katalog Numaralarõna Göre Kazõ Envanter Listesi:
Kat. No: Env.No.: Kat. No: Env.No.: Kat. No: Env.No.:

A1 Ary 77 TMCK 10 A38 Ary 98 AE 168 A75 Ary 2001 AE 207
A2 Ary 90 M 102 A39 Ary 2002 AE 319 A76 Ary 2001 AE 19
A3 Ary 84 B 78 A40 Ary 79-16 A77 Ary 99 AE 146
A4 Ary 80 -13 A41 Ary 98 M 67 A79 Ary 2002 AE 204
A5 Ary 84 B 77 A42 Ary 2002 AE 252 A80 Ary 2002 AE 148
A6 Ary 92 M 292 A43 Ary 79-19 A81 Ary 98 M 239
A7 Etütlük A44 Ary 94 --- B1 Ary 77 TMCK- 7
A8 Ary 88 M 94 A45 Ary 99 AE11 B2 Ary 74
A9 Ary 90 M 57 A46 Ary 94 M 203 B3 Ary 93 KB 62
A10 Ary 88 M 38 A47 Ary 90 M 167 B4 Ary 2001 Ar 187
A11 Ary 89 M 248 A48 Ary 88 --- B5 Ary 89 M 281
A12 Ary 2002 AE 17 A49 Ary 99 AE 11 B6 Ary 86 KB 83
A13 Ary 79-12 A50 Ary 89 M 217 B7 Ary 92 ---
A14 Ary 84 --- A51 Ary 94 --- B8 Ary 91 M 91
A15 Ary 2001 AE 23 A52 Ary 96 M 94 B9 Ary 77 TMCK- 8
A16 Ary 85 M 23 A53 Ary 96 M 216 B10 Ary 98 FE 327
A17 Ary 89 M 247 A54 Etütlük B11 Ary 2001 FE 465
A18 Ary 90 M 40 A55 Ary 91 M 28 B12 Ary 99 AE 289
A19 Ary 89 M 224 A56 Ary 98 AE 147 B13 Ary 2002 FE 263
A20 Ary 79-39 A57 Ary 98 AE 148 B14 Ary 93 KB 161
A21 Ary 97 M 7 A58 Ary 98 M 241 B15 Ary 90 M 153
A22 Ary 89 M 244 A59 Ary 98 M 242 B16 Ary 92 KB 112
A25 Ary 2001 AE 515 A62 Ary 99 AE 234 B19 Ary 94 KB 123-a
A26 Ary 88 M 51 A63 Ary 99 AE 330 B20 Ary 88 ---
A27 Ary 89 M 226 A64 Ary 2001 AE 240 B21 Ary 84 KB 19
A28 Ary 93 AE 133 A65 Ary 2002 AE 164 B22 Ary 79- 50
A29 Ary 89 M 120 A66 Ary 2002 AE 469 B23 Ary 79- 46
A30 Ary 88 --- A67 Ary 98 AE 149 B24 Ary 2002 AE 173
A31 Ary 98 M 71 A68 Ary 91 M 128 B25 Ary 2002 AE 172
A32 Ary 88 --- A69 Ary 98 AE 150 B26 Ary 2002 AE 41
A33 Ary 2001 ---- A70 Ary 98 AE 151 B27 Ary 90 M 24
A34 Ary 88 --- A71 Ary 85 --- B28 Ary 93 KB 202
A35 Ary 98 AE 325 A72 Ary 89 --- B29 Ary 91 M 55
A36 Ary 2000 AE 181 A73 Ary 98 --- B30 Ary 92 KB 108
A37 Ary 2001 AE 517 A74 Ary 2000 AE 221 B31 Ary 88 KB 21
264
B32 Ary 93 -- B75 Ary 2001 KR 24 C13 Ary 90 M 62
B33 Ary 91 M 91 B76 Ary 2001 KB 135 C14 Ary 89 M 133
B34 Ary 89 M 287 B77 Ary 87 -- C15 Ary 89 M 194
B35 Ary 89 M 268 B78 Ary 90 --- C15 Ary 89 M 195
B36 Ary 98 M 37 B79 Ary 99 AE 3 C16 Ary 98 AE 82
B37 Ary 92 KB 189 B80 Ary 99 AE 14 C17 Ary 88 M 95
B38 Ary 92 KB 225 B81 Ary 99 AE 198 C18 Ary 2002 AE 37
B39 Etütlük B82 Ary 99 AE 243 C19 Ary 2001 AE 95
B40 Ary 98 AE 190 B83 Ary 99 AE 244 C20 Ary 79- 129
B41 Ary 81- 26 KB14 B84 Ary 99 AE 248 C21 Ary 87 ---
B45 Ary 99 AE 148 B88 Ary 99 AE 396 C25 Ary 92 KB 11
B46 Ary 77 Et. No.:8 B89 Ary 2001 --- C27 Ary 90 M 155
B47 Ary 77 Et. No.:11 B90 Ary 2001 --- C28 Ary 79- 48
B48 Ary 89 ---- B91 Ary --- C29 Ary 90 M 20
B49 Ary 81- KB 21 B92 Ary 2001 --- C30 Ary 90 M 108
B50 Ary 94 KB 127 B93 Ary 2001 --- C31 Ary 86 KB 11
B51 Ary 84 --- B94 Ary 2001 --- C32 Ary 81 KB 3
B52 Ary 81- 25 KB13 B95 Ary 2002 AE 176 C33 Ary 78-20
B53 Ary 79-14 B96 Ary 2000 Ar 54 C34 Ary 91 M 93
B54 Ary 80 --- B97 Ary 2000 Ar 55 C35 Ary 90 M 114/a
B55 Ary 2002 FE 254 B98 Ary 2000 AE 46 C36 Ary 98 AE 186
B56 Ary 96 M 228 B99 Ary 2001 AR 86 C37 Ary 99 FE 42
B57 Ary 96 M 12 B100 Ary 2001 AR 213 C38 Ary 2000 FE 3
B59 Ary 94 --- B102 Ary 99 AE 13 D1 Ary 2002 Fe 483
B60 Ary 91 --- B103 Ary 99 AE 190 D10 Ary 89 ---
B61 Ary 96 M 45 B104 Ary 99 AE 265 D11 Ary 2002 Fe 488
B62 Ary 81 KB 4 B105 Ary 2001 --- D13 Ary 89 M 137
B63 Ary 95 M 7 C1 Ary 99 AE 145 D14 Ary 2002 FE 217
B64 Ary 98 AE 199 C2 Ary 89 M 46 D15 Ary 89 M 218
B65 Ary 98 M 93 C3 Ary 83 KB 1 D16 Ary 2001 AE 492
B66 Ary 98 M 95 C4 Ary 89 M 33 D17 Ary 2001 FE 228
B67 Ary 98 Pb 249 C5 Ary 90 M 150 D18 Ary 93 FE Alet 73
B68 Ary 98 Pb 250 C6 Ary 90 M 100 D19 Ary 91 M 69
B69 Ary 98 Pb 251 C7 Ary 98 AE 207 D2 Ary 2002 Fe 484
B70 Ary 98 Pb 252 C8 Ary 77 TMCK 11 D20 Ary 2002 FE 77
B71 Ary 98 Pb 253 C9 Ary 2002 AE 31 D21 Ary 2001 FE 492
B72 Ary 99 KR 48 C10 Ary 88 KB 70 D22 Ary 79-8
B73 Ary 96 M 46 C11 Etütlük D23 Ary 2001 AE 564
B74 Ary 2000 KR 48 C12 Ary 2002 FE 248 D24 Ary 91 KB 101
265
D25 Ary 95 M 115 E26 Ary 90 ---- G4 Ary 84 D 50
D26 Ary 95 M 121 E27 Ary 89 M 74 G5 Ary 99 FE 271
D27 Ary 89 M 232 E28 Ary 89 M 189 G6 Ary 89 M 233
D28 Ary 2001 FE 185 E29 Ary 89 M 139 G7 Ary 84 Et 5
D29 Ary 91 --- E30 Ary 97 M 148 G8 Etütlük
D3 Ary 2002 Fe 485 E31 Ary 81 KB 23 G9 Ary 89 ---
D30 Ary 99 FE 156 E32 Ary 99 FE 272 G10 Ary 99 FE 142
D31 Etütlük E33 Ary 87 --- G11 Ary 90 M 73
D32 Ary 88 --- E34 Ary 89 M 162 G12 Ary 2002 FE 128
D33 Ary 88 --- E35 Ary 91 M 90 G13 Ary 98 FE 59
D34 Ary 2002 AE 14 E36 Ary 85 M 7 G14 Ary 90 M 72
D35 Ary 94 Kb 94 E37 Ary 90 M 164 G15 Ary 85 M 33
D4 Ary 2002 Fe 486 E38 Ary 98 FE 316 G16 Ary 89 M 231
D5 Ary 2002 Fe 487 F1 Ary 84 D 65 G18 Ary 89 M 260
D6 Ary 89 M 251 F2 Ary 87 M 43 G19 Etütlük
D7 Ary 84 D 79 F3 Ary 84 D 67 G20 Etütlük
D8 Ary 85 --- F4 Ary 84 D 64 G21 Ary 84 ---
D9 Ary 89 M 99 F5 Ary 84 D 66 G22 Ary 89 M 229
E1 Ary 89 M 159 F6 Ary 2001 FE 590 G23 Ary 84 D 91
E2 Ary 2002 AeFe 29 F7 Ary 85 M 17 G24 Ary 99 FE 78
E3 Ary 90 M 91 F8 Ary 84 D 81 G25 Ary 98 FE 160
E4 Ary 97 M 146 F9 Ary 87 M 44 G26 Ary 97 M 107
E5 Ary 98 AE 187 F10 Ary 84 D 82 G27 Ary 84 --
E6 Ary 2001 FE 183 F11 Ary 99 FE 79 G28 Ary 98 FE 312
E7 Ary 94 --- F12 Ary 96 M 63 G29 Etütlük
E8 Ary 89 M 161 F13 Ary 85 M 26 G30 Ary 94 ---
E9 Ary 89 --- F14 Ary 85 M 14 G31 Etütlük
E10 Etütlük F15 Ary 85 M 45 G32 Ary 2002 FE 322
E11 Ary 90 M 27 F16 Ary 85 M 15 G33 Ary 2002 FE 132
E12 Ary 89 M 106 F17 Ary 84 D 83 G34 Ary 85 M 22
E13 Ary 99 FE 51 F18 Ary 85 M 16 G35 Etütlük
E14 Ary 90 M 69 F19 Ary 89 M 229 G36 Etütlük
E15 Ary 84/85 --- F20 Ary 99 FE 151 G37 Ary 2000 FE 58
E16 Ary 91 (M 9 ?) F21 Ary 89 M 250 G38 Ary 79-9
E17 Ary 89 M 132 F22 Ary 84 D 68 G39 Etütlük
E18 Ary 89 M 138 F23 Ary 94 M 58 G40 Ary 84 ---
E19 Ary 95 M 103 F24 Ary 90 M 71 G41 Ary 2002 AE 72
E20 Ary 84 D 100 F25 Ary 2002 FE 44 G42 Ary 89 M 138
E21 Ary 84 D 84 F26 Ary 99 FE 218 G43 Ary 2002 FE 266
E22 Ary 91 M 181 F27 Ary 89 --- G44 Ary 89 M 105
E23 Ary 89 M 23 F28 Ary 84 G45 Etütlük
E24 Ary 89 --- G1 Ary 84 D 48 G46 Ary 95 M 123
E25 Ary 89 M 230 G2 Ary 84 D 58 G47 Ary 85 ---
266
G48 Ary 92 M 167 İ23 Ary 99 AE/FE 149 İ70 Etütlük
G49 Ary 2001 FE 583 İ24 Ary 2002 AE 13 İ71 Ary 2000 FE294
G50 Ary 91 --- İ25 Ary 2002 AE 124 J2 Ary 79- 41
G51 Ary 2002 FE 366 İ26 Ary 2002 AE 125 J3 Ary 90 M 210
G52 Ary 95 FE 25 İ27 Ary 2002 AE 126 J4 Ary 99 FE 301
H1 Ary 90 M 177 İ28 Ary 98 AE 155 J5 Ary 2002 AE 156
H2 Ary 99 FE 40 İ29 Ary 89 M 169 J7 Ary 90 M 114-b
H3 Ary 99 AE 21 İ30 Ary 2002 AE 380 J8 Ary 89 M 285
H4 Ary 84 D 92 b-c İ31 Ary 98 M 70 J9 Ary 89 M 286
H5 Ary 84 B 87 İ32 Ary 89 M 227 J12 Ary 93 KB 80
H6 Etütlük İ33 Ary 96 M 20 J13 Ary 90 M 211
H7 Ary 84 B 120 İ34 Etütlük J14 Ary 90 M 61
H8 Ary 98 AE 223 İ35 Ary 94 KB 124 J15 Ary 97 M 34
H9 Ary 86 KB 132 İ36 Ary 93 M 20 J16 Ary 94 ---
H10 Ary 73-136 İ37 Ary 94 M 201 J17 Ary 2000 FE 261
H11 Ary 84 ? İ38 Ary 2001 AE 609 J18 Ary 94 ---
H12 Ary 84 ? İ39 Ary 98 AE 146 J19 Ary 96 M 4
H13 Ary 2001 AE 610 İ40 Ary 94 KB 25 J20 Ary 94 ---
H14 Ary 99 KR 216 İ41 Ary 2002 AE 90 J21 Ary 94 ---
H15 Ary 98 M 240 İ42 Ary 2002 AE 68 J22 Ary 94 ---
H16 Ary 99 AE 168 İ43 Ary 2002 AE 54 J23 Ary 2001 FE 28
H17 Ary 89 M --- İ44 Ary 2000 M 20 J24 Ary 85 M 18
H18 Ary 2002 K 118 İ45 Ary 200 AE56-1 J25 Ary 96 M 44
H19 Ary 89 M --- İ46 Ary 200 AE56-2 J26 Ary 2002 FE 477
H20 Ary 93 KB 248 İ51 Ary 89 --- J27 Ary 2002 FE 251
H21 Ary 2001 AE 21 a İ52 Ary 96 M 155 J29 Etütlük
H22 Ary 2001 AE 21 b İ53 Ary 97 M 109 J30 Etütlük
H23 Ary 2002 AE 82 İ54 Ary 97 M 105 J31 Ary 89 ---
İ1 Ary 90 M 70 İ55 Ary 97 M 106 J32 Ary 85 M 4
İ2 Ary 94 --- İ56 Ary 97 M 161 J33 Ary 2002 FE 250
İ3 Ary 90 M 111-2 İ57 Ary 99 FE 76 J34 Ary 88
İ4 Ary 90 M 137 İ58 Ary 99 FE 119 J35 Ary 88
İ5 Ary 90 M 110 İ59 Ary 2001 FE 196 J36 Etütlük
İ7 Ary 2002 Fe 379 İ60 Ary 95 M 117 J37 Ary 88
İ8 Ary 2002 Fe 123 İ61 Ary 95 M 118 J38 Ary 98 AE 314
İ12 Ary 98 M 76 İ62 Ary 84 D 127 J39 Ary 84 ---
İ13 Ary 98 M 58 İ63 Ary 85 --- J40 Ary 96 M 114
İ14 Ary 79-141 İ64 Ary 99 FE 302 J41 Ary 99 FE 55
İ15 Ary 84 B 115 İ65 Etütlük J42 Ary 90 M 78
İ16 Ary 84 B 116 İ66 Ary 90 M 79 J43 Ary 96 M 113
İ18 Ary 85 M 31 İ68 Etütlük J45 Ary 96 M 217
267
J47 Ary 89 --- K2 Ary 89 M 239 K25 Ary 89 M 38
J48 Ary 98 FE 189 K3 Ary 89 M 190 K26 Ary 2002 AE 43
J49 Ary 88 M 107 K4 Ary 96 M 168 K27 Ary 2002 AE 254
J50 Ary 88 M 50 K5 Ary 98 AE 79 K28 Ary 2002 AE 293
J51 Ary 89 K7 Ary 85 M 10 K29 Ary 89 M 27
J52 Ary 89 K8 Ary 2001 AE 568 K30 Ary 79- 52
J53 Ary 94 K10 Ary 2001 AE 416 K31 Ary 79- 58
J54 Ary 96 M 127 K11 Ary 96 M 156 K32 Ary 91 KB 215
J55 Ary 94 K13 Ary 86 KB 127 K33 Ary 94 KB 97
J56 Ary 94 K14 Ary 2002 AE 25 K34 Ary 89 ---
J57 Ary 2002 FE 249 K15 Ary 89 M 254 K35 Ary 97 M 90
J58 Ary 88 K16 Ary 95 M 45 K36 Ary 86 KB 126
J60 Ary 91 M 56 K17 Ary 86 KB 138 K37 Ary 2002 AE 46
J61 Ary 94 K18 Ary 2002 AE 200 K39 Ary 2002 AE 74
J62 Ary 94 K19 Ary 89 M 113 K40 Ary 2002 AE 95
J63 Ary 94 K20 Ary 90 M 173 K42 Ary 2002 AE 435
J64 Ary 94 K21 Ary 90 M 174 A19 Ary 89 M 224
J65 Ary 94 K22 Ary 98 M 72 A20 Ary 79-39
J66 Ary 94 K23 Ary 85 M 24 A21 Ary 97 M 7
K1 Ary 99 AE 34 K24 Ary 89 M 73 A22 Ary 89 M 244
2. Buluntu Yerlerine Göre Katalog Listesi:

Buluntu Yeri: Kat.No.: Buluntu Yeri: Kat.No.:
4. hamam G8 B.B.Y. KÜM 91,5.Mekan E22
4. hamam J36 B.B.Y. KÜM 92, A6
4. Hamam 85, I. Oda F13 B.B.Y. KÜM 92, B38
AE. 87, E33 B.B.Y. KÜM 92, B37
AE. 87, 1.oda A7 B.B.Y. KÜM 93, B44
AE. 87, 1.oda B77 B.B.Y. KÜM 93, İ36
AE. 87, 1.oda C21 B.B.Y. KÜM 93-11, B. B14
B.B.Y. 91, D24 B.B.Y. KÜM 93-14, H20
B.B.Y. 91, G50 B.B.Y. KÜM 93-14, B.1 B28
B.B.Y. 91, B18 B.B.Y. KÜM 93-3, B.4 J12
B.B.Y. 93, B32 B.B.Y. KÜM 96-4, B.1 A52
B.B.Y. KÖC 92, B30 B.B.Y. KÜM 96-4, B.2 J43
B.B.Y. KÖC, 5. oda B39 B.E. 97-10, B.2 G26
B.B.Y. KÜM E10 B.E. 97-10, B1 İ55
B.B.Y. KÜM 91, J60 B.E. 97-10, B2 İ54
268
B.E. 97-11, B.2 İ56 B.U. 2002-7, B.3 0 G32
B.E. 97-3, B.1 J15 B.U. 2002-9, B.1 A39
B.E. 97-3, B.4 Son. A B17 BATE 91, B29
B.E. 97-6, B.1 İ53 BATE 91, B60
B.E. 97-7, B.3 E30 BATE 91,no.56 İ34
B.E. 97-9, B.1 E4 BU.2002-7, B.3 G43
B.Ham. 80, 2.oda A4 Büyük Sarnõç 2002-1, B.5 K18
B.Ham. 80, Gym. B54 D.A. 78, Mozaikli Yol C33
B.Ham. 81, B49 D.N. 77, 10. mezar B47
B.Ham. 81, C32 D.N. 77, 10. mezar B46
B.Ham. 81, Gym. B52 D.N. 77, 11. mezar B1
B.Ham. 81, Palaestra B62 D.N. 77, 11. mezar B9
B.Ham. 89, Praefurnium C4 D.N. 77, 13. mezar A1
B.N.73, II.no’lu mezar H10 D.N. 77, 13. mezar C8
B.U. 2002-1, B. G12 D.N. 86, 11. mezar H9
B.U. 2002-2, B.4 İ8 D.N. 86, 11. mezar K13
B.U. 2002-3, B.3 D20 D.N. 86, 11. mezar K17
B.U. 2002-3, B.5 G41 D.N. 86, 11. mezar K36
B.U. 2002-4, B.1 K28 D.N. 88, 1. mezar B31
B.U. 2002-4, B.2 A79 D.N. 89, “Fellows’un C2
B.U. 2002-4, B.2 J5 Mezarõ”
B.U. 2002-4, B.2 B13 D.N. 91, 4. mezar B42
B.U. 2002-4, B.3 F25 D.N. 91, 8. mezar K32
B.U. 2002-6, B.5 H18 D.N.92 G48
B.U. 2002-6, B.5 İ7 D.V. 94, A44
B.U. 2002-6, B.5 H18 D.V. 94, B59
B.U. 2002-6, B.5 İ7 D.V. 94, E7
B.U. 2002-7, B.3 J27 D.V. 94, G30
B.U. 2002-7, B.3 K42 D.V. 94, İ2
B.U. 2002-7, B.3 G32 D.V. 94, J16
B.U. 2002-7, B.3 İ30 D.V. 94, J18
B.U. 2002-7, B.3 G51 D.V. 94, J20
B.U. 2002-7, B.3 J57 D.V. 94, J21
B.U. 2002-7, B.3 K27 D.V. 94, J22
B.U. 2002-7, B.3 C12 D.V. 94, J53
B.U. 2002-7, B.3 J33 D.V. 94, J55
B.U. 2002-7, B.3 J27 D.V. 94, J56
B.U. 2002-7, B.3 K42 D.V. 94, J61
269
D.V. 94, J62 H.T. 91, Teras Açmasõ D19
D.V. 94, J63 H.T. 91, Teras Açmasõ D29
D.V. 94, J64 H.T.D. 2000-1, B.1 C38
D.V. 94, J65 H.T.D. 2000-1, B.3 G37
D.V. 94, J66 H.T.D. 2000-5 İ45
D.V. 94, A51 H.T.D. 2000-5 İ46
D.V. 94, 2. oda K33 H.T.D. 2000-5, B.1 İ44
D.V. 94, 3. oda İ37 H.T.D. 2000-6, B.3 B74
D.V. 94, 4. oda A46 H.T.D. 2000-6, B.3 B98
D.V. 94, 6. oda İ35 H.T.D. 2000-6, Su Kanalõ B96
D.V. 94-5 D35 H.T.D. 2000-6, Su Kanalõ B97
D.V. 95, G52 H.T.D. 2000-7 İ71
D.V. 95-20, B.1 E19 H.T.D. 2000-7, B.6 A36
D.V. 95-21, D25 H.T.D. 2001 A25
D.V. 95-21, D26 H.T.D. 2001- 15 B4 B105
D.V. 95-21, İ60 H.T.D. 2001-1, B.2 H21
D.V. 95-21, İ61 H.T.D. 2001-1, B.2 H22
D.V. 95-22, G46 H.T.D. 2001-1, B.3 B75
D.V. 96, J54 H.T.D. 2001-13, B.9 E6
D.V. 96, 1.oda A21 H.T.D. 2001-17, B.4 İ59
D.V. 96, Kuzey Duvarõ B61 H.T.D. 2001-17, B.4 C22
D.V. 96. 10-13. J44 H.T.D. 2001-17, B.5 B76
D.V. 96-10 J46 H.T.D. 2001-19 G49
D.V. 96-12, B.1 B73 H.T.D. 2001-19, B.7 B90
D.V. 96-15, B.3 J40 H.T.D. 2001-2, B.11 A64
D.V. 96-17, B.1 İ52 H.T.D. 2001-20, B.2 B4
D.V. 96-17, B.1 K11 H.T.D. 2001-21, B.1 B89
D.V. 96-17, B.3 K4 H.T.D. 2001-21, B.2 B93
D.V. 96-2, B57 H.T.D. 2001-21, B.3 B94
D.V. 96-4, Su Kanalõ J25 H.T.D. 2001-21, B.3 A33
D.V. 96-9, B.9 F12 H.T.D. 2001-25, B.6 A37
D.V. AY. 96-22, A53 H.T.D. 2001-26, K8
D.V. TN. 96-27, B.3 J45 H.T.D. 2001-3, B.1 A76
D.V. TN. 96-27, B.4 B56 H.T.D. 2001-3, B.1 B92
DV. 96-22 İ21 H.T.D. 2001-3, B.1 A15
H.T. 91 Tapõnak B8 H.T.D. 2001-3, B.10 A75
H.T. 91 Tapõnak B33 H.T.D. 2001-3, B.15 D28
H.T. 91 Tapõnak E35 H.T.D. 2001-5, İ43
270
H.T.D. 2001-5, B.12 H13 H.T.D. 2002-7, B.3 A42
H.T.D. 2001-5, B.12 K39 H.T.D. 2002-7, B.4 D17
H.T.D. 2001-5, B.2 F6 H.T.D. 98-1, B.2 G13
H.T.D. 2001-5, B.4 K14 H.T.D. 98-1, B.6 İ12
H.T.D. 2001-5, B.5 Son.A B101 H.T.D. 98-10, B.1 C7
H.T.D. 2001-5, B.7 İ42 H.T.D. 98-3, B.2 İ69
H.T.D. 2001-5, B.7 İ41 H.T.D. 98-4, B.1 J38
H.T.D. 2001-5, B.7 İ38 H.T.D. 98-4, B.2 İ39
H.T.D. 2001-5, B.7 D23 H.T.D. 98-4, B.3 G25
H.T.D. 2001-6, B.2 D16 H.T.D. 98-4, B.4 K22
H.T.D. 2001-7, B.4 B99 H.T.D. 98-4, B.4 H8
H.T.D. 2001-7, B.4 D21 H.T.D. 98-4, B.5 C16
H.T.D. 2001-7, B.4 B11 H.T.D. 98-5, B.2 K5
H.T.D. 2001-7, B.4 B91 H.T.D. 98-6, B.3 A41
H.T.D. 2001-9, B.1 K10 H.T.D. 98-7 A38
H.T.D. 2002 D34 H.T.D. 98-8, B.3 A35
H.T.D. 2002-3, B.4 E2 H.T.D. 98-9, B.2 E38
H.T.D. 2002-3, B.4 G33 H.T.D. 98-9, B.3 B10
H.T.D. 2002-3, B.5 H23 H.T.D. 99-1, B.1 H3
H.T.D. 2002-3, B.5 C9 H.T.D. 99-1, B.2 A49
H.T.D. 2002-3, B.5 C18 H.T.D. 99-1, B.2 K1
H.T.D. 2002-4 J26 H.T.D. 99-1, B.2 C37
H.T.D. 2002-4, K40 H.T.D. 99-2, F26
H.T.D. 2002-4, B.5 B24 H.T.D. 99-2, B.1 A77
H.T.D. 2002-4, B.7 A65 H.T.D. 99-2, B.2 B72
H.T.D. 2002-5, K37 H.T.D. 99-2, B.2 B79
H.T.D. 2002-5, B.1 B26 H.T.D. 99-2, B.2 B80
H.T.D. 2002-5b, B.2 A80 H.T.D. 99-2, B.2 B102
H.T.D. 2002-5b, B.2 B95 H.T.D. 99-3, B.1 İ23
H.T.D. 2002-7 D1 H.T.D. 99-3, B.1 B84
H.T.D. 2002-7 D11 H.T.D. 99-3, B.2 B81
H.T.D. 2002-7 D2 H.T.D. 99-3, B.3 F20
H.T.D. 2002-7 D3 H.T.D. 99-3, B.3 G10
H.T.D. 2002-7 D4 H.T.D. 99-3, B.4 C24
H.T.D. 2002-7 D5 H.T.D. 99-3, B.6 H16
H.T.D. 2002-7, B.2 B25 H.T.D. 99-3. B.2 B103
H.T.D. 2002-7, B.2 B55 H.T.D. 99-4, B.1 A45
H.T.D. 2002-7, B.2 D14 H.T.D. 99-4, B.3 B45
271
H.T.D. 99-5, B.2 C1 NL. 84, Dem.İş. F10
H.T.D. 99-5, B.3 D30 NL. 84, Dem.İş. F22
H.T.D. 99-5, B.4 H14 NL. 84, Dem.İş. G1
H.T.D. 99-6, B.1 B104 NL. 84, Dem.İş. G2
H.T.D. 99-6, B.1 B83 NL. 84, Dem.İş. G4
H.T.D. 99-6, B.1 B82 NL. 84, Dem.İş. G23
H.T.D. 99-6, B.2 B12 NL. 84, Dem.İş. H5
H.T.D. 99-6, B.2 B85 NL. 84, Dem.İş. H11
H.T.D. 99-6, B.2 B86 NL. 84, Dem.İş. H12
H.T.D. 99-6, B.2 B87 NL. 84, Dem.İş. G7
H.T.D. 99-6, B.2 G5 NL. 84, Dem.İş. Güneyi H7
H.T.D. 99-8, B.2 E32 NL. 85, alt teras K7
H.T.D. 99-8, B.4 A63 NL. 85, alt teras A16
H.T.D. 99-9, B.3 B88 NL. 85, Mozaikli Mekan E36
KN. 98-3, B.2 E5 NL. 85, Mozaikli mekan J32
KN. 98-3, B.2 J48 NL. 85, Tep. F14
KN. 98-4, B.1 İ13 NL. 85, Tep. F16
KN. 98-4, B.1 B36 NL. 85, Tep. F18
KN. 98-7, B40 NL. 85, Tep. G34
Mezar- Sarnõç 88, A8 NL. 85, Tep. G40
Mezar- Sarnõç 88, J49 NL. 85, Tep. G47
NL. 84 A14 NL. 85, Tep. İ63
NL. 84, B51 NL. 85, Tep. doğusu F7
NL. 84, F28 NL. 90, Yüzey Buluntusu C29
NL. 84, G27 NL. 90, Yüzey Buluntusu C30
NL. 84, İ15 NL. Mozaikli Mekan İ17
NL. 84, İ16 NL. F15
NL. 84, Bt.Yam.1.Ter A3 NL. 85 I. oda G15
NL. 84, Bt.Yam.1.Ter A5 NL. 85 I. oda İ18
NL. 84, Cal. D7 NL. 85 I. oda İ67
NL. 84, Cal. H4 NL. 85 I. oda İ68
NL. 84, Dem.İş. E20 Nymp. Aç. III. Mek E26
NL. 84, Dem.İş. E21 Nymp. Aç. III. Mek. B78
NL. 84, Dem.İş. F1 Nymp. Aç. IV. Mek. E14
NL. 84, Dem.İş. F3 Nymp. Aç. IV. Mek. F24
NL. 84, Dem.İş. F4 Nymp. Aç. IV. Mek. G11
NL. 84, Dem.İş. F5 Nymp. Aç. IV. Mek. G14
NL. 84, Dem.İş. F8 Nymp. Aç. IV. Mek. İ1
272
Nymp. Alt. Yap. B27 T.A. 90, C13
St. 92, Berna F 10 B16 T.A. 90, 2. oda C6
St. 92, Berna f 27 B7 T.A. 90, 2. oda İ66
St. 93, B3 T.A. 90, Agora üst teras A18
St. 93, D18 T.A. 90, Agora üstü E11
St. 93, batõ uç A28 T.A. 90, Agora Üstü J14
Stoa D22 T.A. 90, Boul. Aç. C5
Şaraphane 86, C31 T.A. 90, Boul. Mab.Aç. A47
T.A. 2002, Büyük Sarnõç A12 T.A. 90, Boul. Mab.Aç. C27
T.A. 79, Boul. Ön Mekan İ14 T.A. 90, Boul. Mab.Aç. C40
T.A. 79, Stoa A20 T.A. 90, Boul. Mab.Aç. E37
T.A. 79, Stoa A40 T.A. 90, Boul. Mab.Aç. H1
T.A. 79, Stoa A43 T.A. 90, Boul. Mab.Aç. İ4
T.A. 88, J34 T.A. 90, Boul. Mab.Aç. J3
T.A. 88, 2. Oda A10 T.A. 90, Boul. Mab.Aç. J13
T.A. 88, 2. Oda A26 T.A. 90, Boul. Mab.Aç. K20
T.A. 88, 4. Oda C17 T.A. 90, Boul. Mab.Aç. K21
T.A. 88, 3. oda C10 T.A. 90, Mabet 2. Mek. A2
T.A. 88, Boul.Yanõ 2.Mek J50 T.A. 90, Mabet 2. Mek. A9
T.A. 88, Boul.Yanõ 2.Mek B15 T.A. 90, Mabet 2. Mek. E3
T.A. 88, Boul.Yanõ 2.Mek J35 T.A. 90, Mabet 2. Mek. İ5
T.A. 88, Boul.Yanõ 2.Mek J37 T.A. 90, Mabet 2. Mek. J42
T.A. 88, Boul.Yanõ 2.Mek J58 T.A. 90, Mabet 3. Mek. C35
T.A. 88, Boul.Yanõ 2.Mek D32 T.A. 90, Mabet 3. Mek. İ3
T.A. 88, Boul.Yanõ 2.Mek D33 T.A. 90, Mabet 3. Mek. J7
T.A. 89, D10 T.A. 91, 2. oda A55
T.A. 89, H17 T.A. 91, 7. oda A68
T.A. 89, H19 T.A. 91, Helios Tapõnağõ C34
T.A. 89, 5. oda D9 T.A. 92, Yüzey Buluntusu C25
T.A. 89, 5. oda E23 T.A. 94, 8. Oda İ40
T.A. 89, 6. oda E27 T.A. 98-2, B.2 A31
T.A. 89, 7. Oda E17 T.A. 98-2, B.2 A56
T.A. 89, 8. oda E8 T.A. 98-2, B.2 A57
T.A. 89, 5.oda K29 T.A. 98-2, B.2 A58
T.A. 89, 7. oda C14 T.A. 98-2, B.2 A59
T.A. 89, 8.oda E34 T.A. 98-2, B.2 A60
T.A. 89, 8.oda K25 T.A. 98-2, B.2 A61
T.A. 89, Stoa A13 T.A. 98-2, B.2 A67
273
T.A. 98-2, B.2 A69 Y.E. 89, 4/3 A22
T.A. 98-2, B.2 A70 Y.E. 89, 4/3 B5
T.A. 98-2, B.2 A73 Y.E. 89, 4/3 D27
T.A. 98-2, B.2 A81 Y.E. 89, 4/3 D6
T.A. 98-2, B.2 B65 Y.E. 89, 4/3 E9
T.A. 98-2, B.2 B66 Y.E. 89, 4/3 E25
T.A. 98-2, B.2 B67 Y.E. 89, 4/3 F19
T.A. 98-2, B.2 B68 Y.E. 89, 4/3 G6
T.A. 98-2, B.2 B69 Y.E. 89, 4/3 G16
T.A. 98-2, B.2 B70 Y.E. 89, 4/3 G18
T.A. 98-2, B.2 B71 Y.E. 89, 4/3 G22
T.A. 98-2, B.2 C36 Y.E. 89, 4/3 İ32
T.A. 98-2, B.2 G28 Y.E. 89, 4/3 İ51
T.A. 98-2, B.2 H15 Y.E. 89, 4/3 K2
T.A. 98-2, B.2 İ31 Y.E. 89, 4/3 K3
T.A. 98-2, B.2 B43 Y.E. 89, 4/3 K15
T.A. 98-2, B.2 B64 Y.E. 89, Mezar B48
T.A. 98-4, B.2 İ28 Y.E. 89-3 E1
T.A. 99-2, B.1 A62 Y.E. 89-3 E12
Y.E. 87, B34 Y.E. 89-3 E18
Y.E. 87, J8 Y.E. 89-3 E29
Y.E. 87, J9 Y.E. 89-3 G42
Y.E. 87, J31 Y.E. 89-3 G44
Y.E. 87, Villa. F2 Y.E. 89-3, D13
Y.E. 87, Villa. F9 Y.E. 89-3, J4
Y.E. 89, J51 Y.E. 89-3, K19
Y.E. 89, J52 Y.E. 89-4, A19
Y.E. 89, 3 A29 Y.E. 89-4, A23
Y.E. 89, 3/2 A27 Y.E. 89-4, A24
Y.E. 89, 3/2 A50 Y.E. 89-4, C15
Y.E. 89, 3/2 D15 Y.E. 89-4, C15
Y.E. 89, 3/2 F21 Y.E. 89-4, İ29
Y.E. 89, 3/2 J47 Y.E. 89-4, K34
Y.E. 89, 3/4 B35 Ya.E. 2000-1, B.1 J17
Y.E. 89, 3/5 G9 Ya.E. 2000-1, B.3 A74
Y.E. 89, 4. Merdivenler E28 Ya.E. 83, C3
Y.E. 89, 4/3 A11 Ya.E. 99-1, B.2 H2
Y.E. 89, 4/3 A17 Ya.E. 99-1, B.2 J41
274
Ya.E. 99-1, B.2 İ57 Yüzey Buluntusu B23
Ya.E. 99-1, B.3 G24 Yüzey Buluntusu C11
Ya.E. 99-1, B.3 F11 Yüzey Buluntusu C28
Ya.E. 99-1, B.4 İ58 Yüzey Buluntusu D31
Ya.E. 99-8, B.2 İ64 Yüzey Buluntusu D8
Yamaç Hamamõ Girişi K35 Yüzey Buluntusu E31
Yukarõ Stoa B53 Yüzey Buluntusu F17
Yüzey B63 Yüzey Buluntusu F23
Yüzey 88 B20 Yüzey Buluntusu F27
Yüzey Buluntusu J23 Yüzey Buluntusu G19
Yüzey Buluntusu B2 Yüzey Buluntusu G20
Yüzey Buluntusu C20 Yüzey Buluntusu G29
Yüzey Buluntusu E15 Yüzey Buluntusu G31
Yüzey Buluntusu C19 Yüzey Buluntusu G39
Yüzey Buluntusu A66 Yüzey Buluntusu G45
Yüzey Buluntusu K26 Yüzey Buluntusu H6
Yüzey Buluntusu E13 Yüzey Buluntusu İ24
Yüzey Buluntusu B41 Yüzey Buluntusu İ25
Yüzey Buluntusu İ33 Yüzey Buluntusu İ27
Yüzey Buluntusu J19 Yüzey Buluntusu J2
Yüzey Buluntusu C23 Yüzey Buluntusu İ65
Yüzey Buluntusu A30 Yüzey Buluntusu İ70
Yüzey Buluntusu A32 Yüzey Buluntusu J24
Yüzey Buluntusu A71 Yüzey Buluntusu K16
Yüzey Buluntusu A72 Yüzey Buluntusu K23
Yüzey Buluntusu B6 Yüzey Buluntusu K24
Buluntu Yeri: Kat.No.:
275
2. Kazõ Envanter Numarasõna Göre Katalog Listesi:
Env.No.: Kat. Env.No.: Kat. Env.No.: Kat.

Ary 73-136 H10 Ary 84 --- G21 Ary 85 M 16 F18
Ary 74 B2 Ary 84 --- G40 Ary 85 M 17 F7
Ary 77 Et. No.:11 B47 Ary 84 --- J39 Ary 85 M 18 J24
Ary 77 Et. No.:8 B46 Ary 84 ? H11 Ary 85 M 22 G34
Ary 77 TMCK 10 A1 Ary 84 ? H12 Ary 85 M 23 A16
Ary 77 TMCK 11 C8 Ary 84 B 115 İ15 Ary 85 M 24 K23
Ary 77 TMCK- 7 B1 Ary 84 B 116 İ16 Ary 85 M 26 F13
Ary 77 TMCK- 8 B9 Ary 84 B 120 H7 Ary 85 M 31 İ18
Ary 78-20 C33 Ary 84 B 77 A5 Ary 85 M 33 G15
Ary 79- 129 C20 Ary 84 B 78 A3 Ary 85 M 36 İ67
Ary 79- 41 J2 Ary 84 B 87 H5 Ary 85 M 4 J32
Ary 79- 46 B23 Ary 84 D 100 E20 Ary 85 M 45 F15
Ary 79- 48 C28 Ary 84 D 127 İ62 Ary 85 M 6 İ17
Ary 79- 50 B22 Ary 84 D 48 G1 Ary 85 M 7 E36
Ary 79- 52 K30 Ary 84 D 50 G4 Ary 86 KB 11 C31
Ary 79- 58 K31 Ary 84 D 58 G2 Ary 86 KB 126 K36
Ary 79-12 A13 Ary 84 D 64 F4 Ary 86 KB 127 K13
Ary 79-14 B53 Ary 84 D 65 F1 Ary 86 KB 132 H9
Ary 79-141 İ14 Ary 84 D 66 F5 Ary 86 KB 138 K17
Ary 79-16 A40 Ary 84 D 67 F3 Ary 86 KB 83 B6
Ary 79-19 A43 Ary 84 D 68 F22 Ary 87 -- B77
Ary 79-39 A20 Ary 84 D 79 D7 Ary 87 --- C21
Ary 79-39 A20 Ary 84 D 81 F8 Ary 87 --- E33
Ary 79-8 D22 Ary 84 D 82 F10 Ary 87 M 43 F2
Ary 79-9 G38 Ary 84 D 83 F17 Ary 87 M 44 F9
Ary 80 --- B54 Ary 84 D 84 E21 Ary 88 J34
Ary 80 -13 A4 Ary 84 D 91 G23 Ary 88 J35
Ary 81- 25 KB13 B52 Ary 84 D 92 b-c H4 Ary 88 J37
Ary 81- 26 KB14 B41 Ary 84 Et 5 G7 Ary 88 J58
Ary 81- KB 21 B49 Ary 84 KB 19 B21 Ary 88 --- A30
Ary 81 KB 23 E31 Ary 84/85 --- E15 Ary 88 --- A32
Ary 81 KB 3 C32 Ary 85 --- A71 Ary 88 --- A34
Ary 81 KB 4 B62 Ary 85 --- D8 Ary 88 --- A48
Ary 83 KB 1 C3 Ary 85 --- G47 Ary 88 --- B20
Ary 84 F28 Ary 85 --- İ63 Ary 88 --- D32
Ary 84 -- G27 Ary 85 M 10 K7 Ary 88 --- D33
Ary 84 --- A14 Ary 85 M 14 F14 Ary 88 KB 21 B31
Ary 84 --- B51 Ary 85 M 15 F16 Ary 88 KB 70 C10
276
Ary 88 M 107 J49 Ary 89 M 224 A19 Ary 90 M 137 İ4
Ary 88 M 38 A10 Ary 89 M 224 A19 Ary 90 M 143 C40
Ary 88 M 50 J50 Ary 89 M 226 A27 Ary 90 M 150 C5
Ary 88 M 51 A26 Ary 89 M 227 İ32 Ary 90 M 153 B15
Ary 88 M 94 A8 Ary 89 M 229 F19 Ary 90 M 155 C27
Ary 88 M 95 C17 Ary 89 M 229 G22 Ary 90 M 164 E37
Ary 89 J51 Ary 89 M 23 E23 Ary 90 M 167 A47
Ary 89 J52 Ary 89 M 230 E25 Ary 90 M 173 K20
Ary 89 --- A72 Ary 89 M 231 G16 Ary 90 M 174 K21
Ary 89 --- D10 Ary 89 M 232 D27 Ary 90 M 177 H1
Ary 89 --- E9 Ary 89 M 233 G6 Ary 90 M 20 C29
Ary 89 --- E24 Ary 89 M 239 K2 Ary 90 M 210 J3
Ary 89 --- F27 Ary 89 M 244 A22 Ary 90 M 211 J13
Ary 89 --- G9 Ary 89 M 244 A22 Ary 90 M 24 B27
Ary 89 --- İ51 Ary 89 M 247 A17 Ary 90 M 27 E11
Ary 89 --- J31 Ary 89 M 248 A11 Ary 90 M 40 A18
Ary 89 --- J47 Ary 89 M 250 F21 Ary 90 M 57 A9
Ary 89 --- K34 Ary 89 M 251 D6 Ary 90 M 61 J14
Ary 89 ---- B48 Ary 89 M 254 K15 Ary 90 M 62 C13
Ary 89 M --- H17 Ary 89 M 260 G18 Ary 90 M 69 E14
Ary 89 M --- H19 Ary 89 M 268 B35 Ary 90 M 70 İ1
Ary 89 M 105 G44 Ary 89 M 27 K29 Ary 90 M 71 F24
Ary 89 M 106 E12 Ary 89 M 281 B5 Ary 90 M 72 G14
Ary 89 M 113 K19 Ary 89 M 285 J8 Ary 90 M 73 G11
Ary 89 M 120 A29 Ary 89 M 286 J9 Ary 90 M 78 J42
Ary 89 M 132 E17 Ary 89 M 287 B34 Ary 90 M 79 İ66
Ary 89 M 133 C14 Ary 89 M 33 C4 Ary 90 M 91 E3
Ary 89 M 137 D13 Ary 89 M 38 K25 Ary 91 --- B60
Ary 89 M 138 E18 Ary 89 M 46 C2 Ary 91 --- D29
Ary 89 M 138 G42 Ary 89 M 72 A24 Ary 91 --- G50
Ary 89 M 139 E29 Ary 89 M 73 K24 Ary 91 (M 9 ?) E16
Ary 89 M 159 E1 Ary 89 M 74 E27 Ary 91 KB 101 D24
Ary 89 M 161 E8 Ary 89 M 99 D9 Ary 91 KB 119 B58
Ary 89 M 162 E34 Ary 90 --- B78 Ary 91 KB 161 B42
Ary 89 M 169 İ29 Ary 90 ---- E26 Ary 91 KB 215 K32
Ary 89 M 175 A23 Ary 90 M 100 C6 Ary 91 M 128 A68
Ary 89 M 189 E28 Ary 90 M 102 A2 Ary 91 M 181 E22
Ary 89 M 190 K3 Ary 90 M 108 C30 Ary 91 M 28 A55
Ary 89 M 194 C15 Ary 90 M 110 İ5 Ary 91 M 55 B29
Ary 89 M 195 C15 Ary 90 M 111-2 İ3 Ary 91 M 56 J60
Ary 89 M 217 A50 Ary 90 M 114/a C35 Ary 91 M 69 D19
Ary 89 M 218 D15 Ary 90 M 114-b J7 Ary 91 M 90 E35
277
Ary 91 M 91 B8 Ary 94 KB 123-a B19 Ary 97 M 146 E4
Ary 91 M 91 B33 Ary 94 KB 124 İ35 Ary 97 M 148 E30
Ary 91 M 93 C34 Ary 94 KB 127 B50 Ary 97 M 161 İ56
Ary 91 M 97 B18 Ary 94 KB 25 İ40 Ary 97 M 34 J15
Ary 92 --- B7 Ary 94 Kb 94 D35 Ary 97 M 7 A21
Ary 92 KB 108 B30 Ary 94 KB 97 K33 Ary 97 M 7 A21
Ary 92 KB 11 C25 Ary 94 M 201 İ37 Ary 97 M 73 C23
Ary 92 KB 112 B16 Ary 94 M 203 A46 Ary 97 M 85 B17
Ary 92 KB 189 B37 Ary 94 M 58 F23 Ary 97 M 90 K35
Ary 92 KB 225 B38 Ary 95 FE 25 G52 Ary 98 --- A73
Ary 92 M 167 G48 Ary 95 M 103 E19 Ary 98 AE 146 İ39
Ary 92 M 292 A6 Ary 95 M 115 D25 Ary 98 AE 147 A56
Ary 93 -- B32 Ary 95 M 117 İ60 Ary 98 AE 148 A57
Ary 93 AE 133 A28 Ary 95 M 118 İ61 Ary 98 AE 149 A67
Ary 93 FE Alet 73 D18 Ary 95 M 121 D26 Ary 98 AE 150 A69
Ary 93 KB 161 B14 Ary 95 M 123 G46 Ary 98 AE 151 A70
Ary 93 KB 202 B28 Ary 95 M 45 K16 Ary 98 AE 155 İ28
Ary 93 KB 213 B44 Ary 95 M 7 B63 Ary 98 AE 168 A38
Ary 93 KB 248 H20 Ary 96 M 113 J43 Ary 98 AE 186 C36
Ary 93 KB 62 B3 Ary 96 M 114 J40 Ary 98 AE 187 E5
Ary 93 KB 80 J12 Ary 96 M 12 B57 Ary 98 AE 190 B40
Ary 93 M 20 İ36 Ary 96 M 127 J54 Ary 98 AE 199 B64
Ary 94 J53 Ary 96 M 155 İ52 Ary 98 AE 207 C7
Ary 94 J55 Ary 96 M 156 K11 Ary 98 AE 223 H8
Ary 94 J56 Ary 96 M 168 K4 Ary 98 AE 314 J38
Ary 94 J61 Ary 96 M 20 İ33 Ary 98 AE 325 A35
Ary 94 J62 Ary 96 M 216 A53 Ary 98 AE 79 K5
Ary 94 J63 Ary 96 M 217 J45 Ary 98 AE 82 C16
Ary 94 J64 Ary 96 M 219 İ21 Ary 98 FE 160 G25
Ary 94 J65 Ary 96 M 228 B56 Ary 98 FE 189 J48
Ary 94 J66 Ary 96 M 23 J46 Ary 98 FE 312 G28
Ary 94 --- A44 Ary 96 M 4 J19 Ary 98 FE 316 E38
Ary 94 --- A51 Ary 96 M 44 J25 Ary 98 FE 327 B10
Ary 94 --- B59 Ary 96 M 45 B61 Ary 98 FE 59 G13
Ary 94 --- E7 Ary 96 M 46 B73 Ary 98 KB 85 B43
Ary 94 --- G30 Ary 96 M 52 J44 Ary 98 M 239 A81
Ary 94 --- J16 Ary 96 M 63 F12 Ary 98 M 240 H15
Ary 94 --- J18 Ary 96 M 94 A52 Ary 98 M 241 A58
Ary 94 --- J20 Ary 97 M 105 İ54 Ary 98 M 242 A59
Ary 94 --- J21 Ary 97 M 106 İ55 Ary 98 M 243 A60
Ary 94 --- J22 Ary 97 M 107 G26 Ary 98 M 244 A61
Ary 94 --- İ2 Ary 97 M 109 İ53 Ary 98 M 36 İ69
278
Ary 98 M 37 B36 Ary 99 FE 151 F20 Ary 2001 AE 235 B101
Ary 98 M 58 İ13 Ary 99 FE 156 D30 Ary 2001 AE 240 A64
Ary 98 M 67 A41 Ary 99 FE 218 F26 Ary 2001 AE 416 K10
Ary 98 M 70 İ31 Ary 99 FE 271 G5 Ary 2001 AE 492 D16
Ary 98 M 71 A31 Ary 99 FE 272 E32 Ary 2001 AE 515 A25
Ary 98 M 72 K22 Ary 99 FE 301 J4 Ary 2001 AE 517 A37
Ary 98 M 76 İ12 Ary 99 FE 302 İ64 Ary 2001 AE 564 D23
Ary 98 M 93 B65 Ary 99 FE 40 H2 Ary 2001 AE 568 K8
Ary 98 M 95 B66 Ary 99 FE 42 C37 Ary 2001 AE 609 İ38
Ary 98 Pb 249 B67 Ary 99 FE 51 E13 Ary 2001 AE 610 H13
Ary 98 Pb 250 B68 Ary 99 FE 55 J41 Ary 2001 AE 95 C19
Ary 98 Pb 251 B69 Ary 99 FE 76 İ57 Ary 2001 Ar 187 B4
Ary 98 Pb 252 B70 Ary 99 FE 78 G24 Ary 2001 AR 213 B100
Ary 98 Pb 253 B71 Ary 99 FE 79 F11 Ary 2001 AR 86 B99
Ary 99 AE 11 A49 Ary 99 KR 216 H14 Ary 2001 FE 183 E6
Ary 99 AE 13 B102 Ary 99 KR 48 B72 Ary 2001 FE 185 D28
Ary 99 AE 14 B80 Ary 2000 AE56-1 İ45 Ary 2001 FE 196 İ59
Ary 99 AE 145 C1 Ary 2000 AE56-2 İ46 Ary 2001 FE 228 D17
Ary 99 AE 146 A77 Ary 2000 AE 181 A36 Ary 2001 FE 28 J23
Ary 99 AE 148 B45 Ary 2000 AE 221 A74 Ary 2001 FE 465 B11
Ary 99 AE 168 H16 Ary 2000 AE 46 B98 Ary 2001 FE 492 D21
Ary 99 AE 190 B103 Ary 2000 Ar 54 B96 Ary 2001 FE 583 G49
Ary 99 AE 195 C24 Ary 2000 Ar 55 B97 Ary 2001 FE 590 F6
Ary 99 AE 198 B81 Ary 2000 FE 261 J17 Ary 2001 KB 135 B76
Ary 99 AE 21 H3 Ary 2000 FE 3 C38 Ary 2001 KR 24 B75
Ary 99 AE 234 A62 Ary 2000 FE 58 G37 Ary 2002 AE 124 İ25
Ary 99 AE 243 B82 Ary 2000 FE294 İ71 Ary 2002 AE 125 İ26
Ary 99 AE 244 B83 Ary 2000 KR 48 B74 Ary 2002 AE 126 İ27
Ary 99 AE 248 B84 Ary 2000 M 20 İ44 Ary 2002 AE 13 İ24
Ary 99 AE 265 B104 Ary 2001 --- B89 Ary 2002 AE 14 D34
Ary 99 AE 270 B87 Ary 2001 --- B90 Ary 2002 AE 148 A80
Ary 99 AE 275 B86 Ary 2001 --- B92 Ary 2002 AE 156 J5
Ary 99 AE 3 B79 Ary 2001 --- B105 Ary 2002 AE 172 B25
Ary 99 AE 330 A63 Ary 2001 --- A33 Ary 2002 AE 173 B24
Ary 99 AE 34 K1 Ary 2001 AE 19 A76 Ary 2002 AE 176 B95
Ary 99 AE 396 B88 Ary 2001 AE 207 A75 Ary 2002 AE 200 K18
Ary 99 AE/FE 149 İ23 Ary 2001 AE 21 a H21 Ary 2002 AE 204 A79
Ary 99 AE11 A45 Ary 2001 AE 21 b H22 Ary 2002 AE 25 K14
Ary 99 FE 119 İ58 Ary 2001 AE 220 C22 Ary 2002 AE 252 A42
Ary 99 FE 142 G10 Ary 2001 AE 23 A15 Ary 2002 AE 254 K27
279
Env.No.: Kat. Env.No.: Kat. Etütlük A54
Ary 2002 AE 293 K28 Ary 2002 FE 248 C12 Etütlük B39
Ary 2002 AE 31 C9 Ary 2002 FE 249 J57 Etütlük C11
Ary 2002 AE 319 A39 Ary 2002 FE 250 J33 Etütlük D31
Ary 2002 AE 37 C18 Ary 2002 FE 251 J27 Etütlük E10
Ary 2002 AE 380 İ30 Ary 2002 FE 254 B55 Etütlük G8
Ary 2002 AE 41 B26 Ary 2002 FE 263 B13 Etütlük G19
Ary 2002 AE 43 K26 Ary 2002 FE 266 G43 Etütlük G20
Ary 2002 AE 469 A66 Ary 2002 Fe 379 İ7 Etütlük G35
Ary 2002 AE 54 İ43 Ary 2002 FE 44 F25 Etütlük G36
Ary 2002 AE 68 İ42 Ary 2002 FE 477 J26 Etütlük G39
Ary 2002 AE 72 G41 Ary 2002 Fe 483 D1 Etütlük G45
Ary 2002 AE 74 K39 Ary 2002 Fe 484 D2 Etütlük H6
Ary 2002 AE 82 H23 Ary 2002 Fe 485 D3 Etütlük İ34
Ary 2002 AE 90 İ41 Ary 2002 Fe 486 D4 Etütlük İ65
Ary 2002 AE 95 K40 Ary 2002 Fe 487 D5 Etütlük İ68
Ary 2002 AeFe 29 E2 Ary 2002 Fe 488 D11 Etütlük İ70
Ary 2002 Fe 123 İ8 Ary 2002 FE 77 D20 Etütlük J29
Ary 2002 FE 128 G12 Ary 2002 K 118 H18 Etütlük J30
Ary 2002 FE 132 G33 Etütlük B91 Etütlük J36
Ary 2002 FE 217 D14 Etütlük A7
280
LEVHALAR

B. S. A. Oransay Arykanda Antik Kentinde 1971 - 2002 Kazı Sezonlarında Ele Geçen Madeni Buluntular Ve Madencilik Faaliyetleri

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

B. S. A. Oransay Arykanda Antik Kentinde 1971 - 2002 Kazı Sezonlarında Ele Geçen Madeni Buluntular Ve Madencilik Faaliyetleri

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

ARYKANDA ANTİK KENTİNDE 1971- 2002 KAZI

B.S. Alptekin ORANSAY

ARYKANDA ANTİK KENTİNDE 1971- 2002 KAZI

B.S. Alptekin ORANSAY

ARYKANDA ANTİK KENTİNDE 1971- 2002 KAZI

Tez Jürisi Üyeleri

Tez Sõnavõ Tarihi ..................................

Şekil 1 a. Lykia Bölgesinin Fiziki Haritasõ ve Arykanda’nõn Yeri b. Arykanda Antik

Şekil 11 Arykanda Kesici Aletleri: Grup 1: (E1 – E12)

Lev 1: (a) Arykanda Genel Görünüş

(b) Ticaret Agorasõ (T.A.), Helios Tapõnağõ Doğusu (H.T.D.) Sektörleri

Lev 2 (a) Naltepesi Demirci Atölyesi (Kuban 1993: Lev.33)

Lev 3 (a) Külçe Kalõbõ

(b) Halka Kalõbõ

(c) Naltepesi’nden Ele Geçen Cürufun büyütülmüş görüntüsü. (500x)

(d) Stadion’dan Ele Geçen Cürufun Büyütülmüş Görüntüsü (500x)

Lev 28 (a) Elmalõ: Demirci Atölyesi- Dõş Cephe

(b) Elmalõ: Demirci Atölyesi- İç Mekan

(c) Elmalõ: Demirci Atölyesi- Körük

(d) Elmalõ: Bakõrcõ Atölyesi- Torna

Lev 29 (a) Elmalõ. Demirci Atölyesi- Örs

(b) Elmalõ: Bakõrcõ Atölyesi- Maşa Tipleri

(c) Elmalõ: Bakõrcõ Atölyesi- Çekiç Tipleri

(d) Elmalõ: Bakõrcõ Atölyesi- Makas Tipleri

(c) Mezartaşõ (İ.S.2.y.y.) Napoli – Museo Neapel Env.6575

(d) Mezartaşõ (İ.S.1.y.y.) Aquileia – Museo Nazionale Env.166

ARYKANDA KENTİ: TARİHİ VE YAPILARI:

Arykanda, modern Antalya ilinin Finike ilçesine bağlõ, Finike-Elmalõ

a:Bouleuterion: 1978 yõlõnda ortaya çõkarõlan Bouleuterion, yarõm daire

c:Helios Tapõnağõnõn Doğusu (HTD) ve Bouleuterion Üstü (BU): Bu alanõn

d:Ticaret Agorasõ: Kenti doğu-batõ doğrultusunda bölen falezin hemen

2. Yamaç Evleri (Y.E.):

3. Doğu Villasõ (D.V.):

5. Doğu Nekropolü (D.N.):

7. Büyük Hamam (B.Ham):

10. Stadion (St):

11. Devlet Agorasõ (D.A.):

KENTTE METALURJİK FAALİYETLER VE MADENİ EŞYA

Antik çağda madenden yapõlan ürünlerin değerinin yüksek olmasõ ve lüks

3.1. MADENCİLİK VE METALURJİ FAALİYETLERİ:

3.2. MADENİ ESER ÜRETİMİ:

Bu gruplandõrma atölyelerin üretimdeki gelişmişlik düzeyleri esas alõnarak ve

Arykanda madeni buluntularõ arasõnda kaplar ve kap parçalarõ en büyük

4.1.1. Kapalõ Kaplar:

4.1.2. Açõk Kaplar:

4.3. KAP AYAKLARI:

tarihlenemeyen İ.Ö.4.-3.y.y. İ.Ö.2.-İ.S.1.y.y. İ.S.3-5.y.y.

Tablo 1: Arykanda süs eşyalarõnõn buluntu yeri ve tarihlendirmeye göre gruplandõrmasõ.

Tabloya göre Arykanda’daki süs eşyalarõ, ağõrlõklõ olarak, kentin üst

Tablo 2: Arykanda süs eşyalarõnõn malzemelerine göre gruplandõrõlmasõ

Grup 1: Kaşlõ Yüzükler

b. Geç Hellenistik- Erken Roma: (İ.Ö.1-İ.S.1y.y.)

Geç Roma Erken Bizans: (İ.S.3-5y.y.)

Grup 2: Kaşsõz Yüzükler (Halkalar)

5.4. ELBİSE AKSAMI:

Bunlarõn yayõlma şekli konusunda ise Marovic, daha çok Roma’dan

B63’te Arykanda’ya benzer şekilde gelmiş olabilir. Örneğin üzerinde yazõt

Arykanda’dan ele geçen kurşun düğmelerin (B65 – B76) kataloğa alõnan

Bronz düğmeler (B77-B105) aplik olarak kullanõlmõş olabilir. Boyutlarõ

KOZMETİK VE TIP ALETLERİ:

Arykanda’da yapõlan kazõlarda, kentin farklõ yerlerinde çeşitli tõp aletleri

Grup 1: Düz Sondalar(Specillum):