Alaabaa Fi Maalummaa Isaa
birmadummaa isaanii taasifachuun itti
Alaabaan Mallattoo yookiin ibsitu
birmadummaa biyyaa yookiin dhaabbata
tokkooti, Akka Saayiinsiin waa’ee Alaabaa
qoratu Veeksiloloojii/Vexillology jedhamu
ibsutti maddi Alaabaa asi yookiin kanarraa
eegalee jedhamee adda baafamuu baatus
Dhaloota Kiristoos dura bara Qarooma
Chaayinaa Durii, Qarooma Ijiptii/Misir
Durii fi Qarooma Roomaa Durii Alaabaan
dhimma itti bahamaa akka ture ni ibsa.
Bakkeewwan qaroomina durii kanarraa
ka’uun Alabaan Addunyaa mararra faca’e,
Keesumaa yeroo geejjiba galaanarraa
fayyadamuun eegaleetti baay’ee dhimma itti
bahamuun eegalame. Har’a Addunyaa
keenyarra Alaabaa gosa garagaraatu jiru
isaanis Alaabaa biyyaa, Alaabaa
Mootummaa, Alaabaa Dhaabbataa/garee,
Alaaba dhaaba siyaasa, Alaabaa Loltummaa
jechuun Qoodanii ilaaluun ni danda’ama.
Gosoota Alaaba kana keessa kan nuti barruu
kana irratti xiyyeeffannee ilaallu Alaabaa
biyyooleessaa/biyyaati.
Alaabaan biyyoleessaa Alaabaa biyya
yookiin saba tokko bakka bu’uun
birmadummaa isaa agarsiisudha.
Kanumarraa ka’uudhaan akka biyyatti
seeroota Alaabaa kan sadarkaa Federalaatti
jiranii fi sadarkaa naannootti jiran akka
armaan gadiitti dhiyeessineerra.
Alaabaa fi Asxaa Biyyoolessaa Itoophiyaa
Alaabaan Birmadummaa fi Bilisummaa
biyya tokko kan mirkaneessu, Aadaa,
Amantaa, Seenaa fi Duudhaa ummaattoota
biyyattii karaa salphaa fi iccitawaa ta’een
kan calaqqisiisudha. Biyyi birmadummaa
ishee tikfattee jiraattu Alaabaa addatti ishee
ibsuu fi bakka ishee bu’u qabdi. Biyyootni
Addunyaa Alaabaa mallattoo biyya isaanii
bakka bu’uu fi Halluuwwanii fi
mallattoowwan garagaraa ofirraa qabaniin
biyya isaanii bakka buusun ibsatu.Biyyootni
Afrikaa hedduunis sirna Koloneeffattoota
Awurophaa ofirraa foqolchuun waayita
Bilisummaa isaanii gonfatan Alaabaa addatti
Olkaa'insi Alaabaa Keenyaa,Wabii Tokkummaa sabdaneessaa fi Birmadummaa keenyaati!!
biyya isaanii bakka bu’uun mallattoo
sararamanii jiran walqixxummaa sabaaf
fayyadamaa jiru. Itoophiyaan ammo sirna
koloneeffattoottaaf osoo hin jilbeeffatin
birmadummaa ishee kabajiifachuun
biyyoota Afrikaa keessaa biyya
fakeenyummaa addaa fi gootummaan
beekamtudha, Alaaba ishees tikfattee yoona
gesseettti. Halluun Alaabaa biyyaaleessaa
Itoophiyaa gubbaa gajallaatti Magariisa,
Keelloo fi Diima dha. Halluun kun
mootummoota darbaniinis Asxaa
walakeessa jiru jijjiruun kan dhimma itti
bahamaa turee fi gumaacha Itoophiyaan
sirna kolonii qolachuu irratti qabdu irraan
kan ka’e seenaa Afrikaa keessatti
Mallattoo/halluu Paan Afirikaanizimii ta’ee
ilaalama ture waan ta’eef biyyootni Afrikaa
halluu kana fudhachuun Alaabaa mataa
isaanii bocatan danuudha.
Alaabaa Heera fi Seera FDRI jalatti
Heerri biyyatti keewwata 3 jalatti Alaabaa
biyyatti ibsee jira. Biyya keenya keessatti
labsiin Alaabaa yeroodha yerootti fooyya’aa
ture, labsiileen kunis Labsii 16/1996, Labsii
lakkoofsa 48/1996, Labsii Lakkoofsa
654/2009, Labsii Lakkoofsa 863/2014.
Labsiin yeroo ammaa dhimmaa alaabaa
bulchu labsii labsiiwwan biroo haqan Labsii
Lakkoofsa 654/2009 fi Labsii Lakkoofsa
863/2014 dha. Heerri Mootummaa FDRI
keewwata 3 irratti Itoophiyaan Alaabaa
Halluu Magariisa, Kelloo fi Diimaa Asxaa
urjiin handhuurame kan ibsituu
Abdii,Walqixxummaa fi tokkummaa sabaf
sablammoota ta’e kan qabdu ta’uu ibsa.
Hiikkoon halluuwwan kanaas:
Magariisa: Hojii,Misooma, Guddina
Keelloo: Abdii, Haqaa fi Walqixxummaa
Diimaa: Wareegamaa Fi gootummaa ibsa,
Halluun cuqullisni urjii jala jiru ammo
Nageenya ibsa.
Hiikkoo Asxaa kwt 5
Sararoonni halluu kellodhaan walqixxaatanii
sablammoota akkasumas walqixxummaa
amantii kan ibsuudha.
Sararoota Walqixa ta’aniin urjiin sararamee
jiru ammo tokkummaa waliigaltee irratti
hundaa’e ibsa.
Sararootni kelloon urjii gidduutti
sararamanii jiran ammo Abdii ifaa sabaaf
sablammoonni qaban ibsa.
Alaabaa kana akkaata labsii kana irratti
Qaamni kamiyyuu dirqamoota faaruu kanaaf
tumameen alatti Asxaa biyyoleessaa
kaa’aman yoo hin bahanne, Manni barumsaa
malee(Lumuxxii isaa) fayyadamuun, Asxaa
faaruu kana farsiisuu yoo baate manni
jijjiruun, Tartiiba halluu Alaabicha jijjiruun
barumsichaa yookiin bulchiinsi isaa yakkaan
fayyadamuun, Alaabaa dulloome butute fi
kan gaafatamu ta’a, namni faaruu alaabaa
qalamni isaa irraa dhume fayyadamuun,
kanaan beeksisa hojjetes yakkaan
Yeroo kaa’ameen olitti Alaabaa fannisanii gaafatama. Labsicha Kwt 14
tursiisuun, Akka golgaa gamootti Alaabaa
fayyadamuun, Alaabicha beeksisaaf
Guyyaa Alaabaa
fayyadamuun, Yeroo Alaabaan fannifamuuf
buufamutti kabaja malu kennuufi dhabuun
Bu’uura labsii 863/2014 keewwata 4 tiin
Labsii Lakkoofsa 654/2009 keewwata 24
Guyyaan Alaabaa Waggaa Waggaadhaan
jalatti yakkaan nama gaafachiisa.
ji’a Onkololeessaa keessaa Wiixata isa
jalqaba irra jiru irratti akka biyyaatti
Faaruu Alaabaa
dhaddannoowwan gara garaatiin kabajama.
Faaruun Alaabaa Heera FDRI keewwata 4 fi
Alaabaa Fi Asxaa Mootummaa Naannoo
labsii 673/2010 kan buludha.Faruun
Oromiyaa
biyyaalessaas labsii kanarra kaawame
jira.Mootummaan naannolee faaruu kanaa
Ummaanni Oromoos ummaattoota obbolaa
faarsanii farsiisuuf dirqama qabu, haa ta’u
saboota sablammoota fi ummattoota
malee bakka afaan amariffaa hubachuuf
Itoophiyaa waliin ta’uun dangaa Itoophiyaa
rakkisaa ta’etti afaan hojii naannooleetti
tiksuun birmadummaa Itoophiyaa dhiigaa fi
hiikuun Mana maree bulchiinsa mataa
lafee isaan utubee har’aan gahuu keessatti
isaaniitiin mirkaneessanii fayyadamuu
ummaata qooda olaanaa gumaache fi
danda’u. Faruun biyyaleessa kun Baniinsa
seenaanis ragaa bahuufidha. Wareegama
Mana maree federeshiinii fi bakka bu’oota
ilmaan ishee kanfalaniin Oromiyaa
ummata irratti, Ayyaanota ummaata
Mootummaa naannoo taatee Alaabaa mataa
irratti,Manneen barumsaatti, jalqabbii/
ishee qabaachuu dandeessetti.
Baniinsa fi xumura sagantaa radiyoo fi
televishinii irratti, sagantaa Ispoortii irratti,
Dhufaatii keessummoota biyya alaa irratti, Oromoon dhufaatii sirnoota bittaatiin duratti
Imbaasii biyyattitiin, faarfamun dirqama. Alaabaa Mataa isaa qaba ture, Alaabaan
Faaruchis: kunis Alaabaa Abbaa Gadaa kan duudhaa fi
dhugeeffannoo Oromoo bu’uureffatee
bocame dha.
Odaan Asxaa Oromooti,Bulchiinsa sirna
Gadaa keessatti Bokkuu fi faajjiin yookiin
Alaabaan Mallattoo Aangoo olaanaati.
Bokkuun mallattoo mootummaati. Sirna
Gadaa keessattis Abbaa Bokkuu iddoo
guddaa qaba. Alaabaan Oromoo mallattoo
seera Walaabuu yookiin Walaabummaati.
Seera Walaabuu jechuun seera durdur
Oromoon tumatee ittiin of bulchaa ture
jechuudha. Oromoon waan hundi Walaabu
bahe jedha (Uumeen Walaabuu baate
jedha). Kanaaf Oromoof Alaabaan isaa waa
mara isaa yookiin Walaabummaa isaati.
Abbaa Bokkuuti. Haalluun Alaabaa Abbaa
Gadaa Gubba gajallaatti yoo ibsamu
Gurraacha, Diima fi adiidha. Hiikni isaas:
Gurraacha: Gurraachi Oromoo biratti
ol’aanadha,Gurraacha garaa garbaa, lemmoo
garaa taliilaa jechuunis Waaqa kadhata,
Kanaaf Halluu gurraachi Olaantummaa
Waaqa ibsa, Hurriin bokkaa qabu
gurraacha,Qaroon ijaa(illi) agartuun
gurraacha, gurraachi kabajaa fi angafummaa
badhaadhummaa fi waan hedduu of keessa
qaba.
Diimaa: Ga’anii bilchaatanii, guutanii
argamuu fi gootummadhaan mirga
lammiitiif wareegamu bakka bu’a. Waanti
tokko Diimachuu/Bilchaachuu isaa
agarsiisaa, Waanti hedduun yeroosaa
eeggatee ga’uu fi ija guutuu isaa agarsiisa.
Adii: Xumuramuu yookiin raawwachuu
agarsiisa. Hurriin rooba hin qabne adiidha.
Dabbasaan/rifeensi namaa dulloome harriin
isaa adiidha, Daaraan adiidha, lafee Gogaan
adiidha.Kanaaf Adiidhaan mallattoo
raawwachuu yookiin xumuramuuti.
Alaabaa Heera fi Seera Naannoo
Oromiyaa jalatti
Oromiyaan akka miseensa federeshiinii
Itoophiyaatti Alaabaa fi Asxaa mataa ishee
qabdi. Heerri FDRI keewwata 3/3 jalatti
Mootummaan naannoolee Alaabaa Mataa
isaanii qabaachuu akka danda’an tumee jira.
Kanumarraa Ka’uun Mootummaan naannoo
Olkaa'insi Alaabaa Keenyaa,Wabii Tokkummaa sabdaneessaa fi Birmadummaa keenyaati!!
Oromiyaas Heera Naannoo Oromiyaa
keewwata 3 jalatti Alaabaa fi Asxaa Mataa
isaatii tumatee jira. Bu’uuruma kanaan
Oromiyaan Alaabaa fi Asxaa mataa isheetii
qabaatte jirti, Alabaani fi Asxaan Naannoo
Oromiyaa eenyummaa uummaata
naannichaa,
Tokkummaa,Sabbonummaa,gootummaa fi
Abbaa seenummaa akkasumas walitti
hidhamiinsa dinaagdee kan calaqqisissisu
ta’a. Alaabaan naannichaa gararraan Diimaa,
Gidduun Adii, jalli gurraacha ta’ee
giddusarraatti Mallattoo Odaa qaba. Hiikaan
isaas Labsii lakkoofsa 9/1988 ibsame jira.
Diimaa: Aadaa gootummaa, qabsoo,
Wareegamaa fi injiffannoo.
Adii: Dagaagina,Nageenya fi Abdii
Gurraacha: Amantii,Midhaaginaa fi
qulqullummaa
Odaa: Odaan hundeen isaa tokko ta’ee
Dameewwan lama kan qabu,Dameewwan
isaas walqixa kan dagaagan ta’ee,
Aadaa,Seenaa, Qabbana, Nagaa fi
Dimookiraasii, Seeran buluu, Tokkummaa,
Giddugalessummaa qabeenyaa fi
magariisaummaa ibsa.
Asxaa Mootummaa Naannoo Oromiyaa
Asxaan Mootummaa Naannoo Oromiyaa
Odaa Qamadii fi Giirii Warshaatiin
marfamee jiru kan jaleen/Background isaa
halluu diimaa ta’een bocamee jiruudha.
Labsii 4/1988 keewwata 2-4
Hiikni isaas:
Odaan: Qabbana, Nagaa fi Faaruu Alaabaa Naannoo Oromiyaa
Diimokiraasii,Senaa, Aadaa, Seeraan Buluu, Labsii lakkoofsa 4/1988 keewwata 6 jaltti
Tokkummaa, ibsamee jira. Faaruun kun Aartistii Oromoo
Giddugaleessummaa,qabeenyaa fi Mohammad Qopheetiin qophaa’e caffeen
magaariisa. mirkanaa’e.
Qamadiin Moggaa lamaan jiru guddina
Dinagdee qonnaa ibsa.
Qamdii fi Giiriin Walqabate Walhidhatiinsa
guddina qonnaa fi industiirii ibsa.
Jaleen/Hundee/Background diimaan qabsoo
gootummaa, wareegamaa fi injiffannoo
ummaata Oromoo agarsiisa.
Akkaata Fayyadama Alaabaa
Alabaan kun Manneen hojii mootummaa
fuulduratti, Manneen barumsaa keessatti
fannifamuu qaba, Waltaajjiiwwan gara garaa
irratti bu’uura istandardii labsii 9/1988
keewwata 7 irraa kaa’ameen dhimma itti
bahamuu qaba. Akkataan Alaabaan itti
dhaabbatu kan federaalaa fi naannoo
walcina ta’ee Dheerinni muka Alaabaa
Naannoo kan Federaalaa irraa saantimeetira
30 gabaabbatee gara bitaatti ta’a. Mukti
Alaabaan itti fannifamu kamiyyuu fiixeen Alaaba Dhaabbilee siyaasa
isaa bokkuu ta’uu qaba. Yeroo Waltajjii,
Manneen barumsaa fi guyyoota ayyaanatiin Alaabaan dhaabbilee siyaasaa fayyadaman
alatti Alaabaan ganama sa’aatii 12:00 ilaalchisee alaabaan qabatamu sun bu’uura
fannifamee galgala sa’aatii 12:00tti bu’a. labsii 1162/2019tiin fi laabsiiwwan
filannoon walqabataniin boordii filannoo
Itti Gaafatamummaa yakkaa biyyaalessatiin galmaahe kan jiruu fi qaama
aangoo qabuun galmaahe beekamti seera
Labsiin 654/2009 gochoota yakkaa adabbii kan qabu yoo ta’e fi qaama seerummaan
waliin keewwata 23 fi24 jalatti gochoota dhaaba sanaa kan hin haqamne yoo ta’e
yakka ta’an tumuun adabbii waliin kaa’e yakkaan hin gaafachiisu.
jira. Seera yakkaas keewwata 245 jalatti
tumaan jiru namni kamiyyuu dhimma “Olkaa'insi Alaabaa Keenyaa,Wabii
tajaajila kamiifiyyuu yoo ta’e alabaawwan Tokkummaa sabdaneessaa fi
yookiin mallattoolee seeraa kana akkaataa Birmadummaa keenyaati!!!
keewwata 244 jalatti ibsamanitti seeran kan
eeyyamamuun alatti kan salpise yookiin kan Horaa Bulaa!!!
gube, kan cire yoo ta’e yakkaan kan
gaafatamu ta’a. Waajjira Abbaa Alangaa Magaalaa Dambi
Dolloo fi Waajjira Abbaa Alangaa Aanaa
Laaloo Qileetiin kan qophaa’e.