स्वास्थ्य क्षेत्रको प्रस्ताबित संरचना: गाउँ पालिका
गाउँ पालिका
स्वास्थ्य शाखा
आधारभूत स्वास्थ्य सेवा व्यवस्थापन इकाई
 आधारभूत स्वास्थ्य सेवा
 सर्ने तथा नसर्ने, रोग रोकथाम र नियन्त्रण,
 जुनोटिक, किटजन्य रोग रोकथाम तथा नियन्त्रण
 विपद/ महामारी/ जनस्वास्थ्य आपतकालीन अवस्था रोकथाम पूर्वतयारी
तथा व्यवस्थापन
 स्वास्थ्य सम्बन्धि सचेतना तथा वकालत
 वातावरण स्वास्थ्य तथा स्वास्थ्य सेवाजन्य फोहोरमैला व्यवस्थापन
 पोषण प्रवर्धन तथा समन्वय
 सुर्ति, मदिरा र लागुपदार्थजन्य बस्तुको प्रयोग नियन्त्रण तथा सचेतना
अभिबृद्धि
 आकस्मिक स्वास्थ्य सेवा तथा एम्बुलेन्स सेवा व्यवस्थापन
 आयुर्वेद तथा वैकल्पिक चिकित्सा सेवा, जडीबुटी उत्पादन, प्रशोधन र
वितरण
 नसि{ङ तथा मिडवाइ lkm{ सेवाको विकास र पवर्द्धन
 रक्त संचार सेवा व्यवस्थापन
 स्वास्थ्य जीवनशैली लगायत जनस्वास्थ्य प्रवर्धन
 औषधिय जडिबुटी तथा श्रोतहरुको अभिलेखिकरण तथा पन्जिकरण
नोट: लेखा, प्रशासन, जनशक्ति व्यवस्थापन, आपूर्ति तथा भौतिक पूर्वाधारको लागि छु ट्टै इकाई नरहने तर गाउँ पालिकाकै लेखा, प्रशासन,
आपूर्ति तथा भौतिक पूर्वाधार इकाईले व्यवस्थापन गर्नेछ ।
1
स्वास्थ्य योजना, अनुगमन तथा नियमन इकाई
 नीति, योजना कार्यक्रम तर्जुमा र कार्यान्वयन
 सुपरिवेक्षण, अनुगमन तथा मुल्यांकन
 जनस्वास्थ्य निगरानी (Public Health Surveillance)
 स्वास्थ्य सुचना प्रणाली व्यवस्थापन तथा e-health
 लक्ष, गुणस्तर , मापदण्ड निर्धारण, नियमन
 औषधी तथा स्वास्थ्य उपकरण खरिद, भण्डारण र
वितरण
 अस्पताल र अन्य स्वास्थ्य संस्थाको स्थापना तथा
संचालन
 फार्मेसी संचालन र नियमन,
 Antimicrobial Resistance (AMR) न्यूनीकरण
 स्वास्थ्य विमा लगायत सामाजिक स्वास्थ्य सुरक्षा
कार्यक्रम
 खाद्य गुणस्तर
 स्वास्थ्य क्षेत्रको प्रस्ताबित संरचना: नगरपालिका
शहरी स्वास्थ्य योजना, अनुगमन तथा
नियमन इकाई
 नीति, योजना कार्यक्रम तर्जुमा र
कार्यान्वयन
 ,
सुपरिवेक्षण अनुगमन तथा मुल्यांकन
 जनस्वास्थ्य निगरानी (Public Health
Surveillance)
 स्वास्थ्य सुचना प्रणाली व्यवस्थापन
तथा e-health
 लक्ष, गुणस्तर , मापदण्ड निर्धारण,
नियमन
 Antimicrobial Resistance (AMR)
न्यूनीकरण
 स्वास्थ्य विमा लगायत सामाजिक
स्वास्थ्य सुरक्षा कार्यक्रम
 खाद्य गुणस्तर
नोट: लेखा, प्रशासन, जनशक्ति व्यवस्थापन, आपूर्ति तथा भौतिक पूर्वाधारको लागि छु ट्टै इकाई नरहने तर नगरपालिकाकै लेखा, प्रशासन, आपूर्ति तथा
नगरपालिका
स्वास्थ्य शाखा
चिकित्सा सेवा तथा रोग नियन्त्रण
इकाई
 सर्ने तथा नसर्ने रोग रोकथाम र
नियन्त्रण
 जुनोटिक/ किटजन्य रोग रोकथाम र
नियन्त्रण
 {
नसि ङ तथा मिडवाइ lkm { सेवाको
विकास र पवर्द्धन
 विपद/ महामारी/ जनस्वास्थ्य आपतकालीन
अवस्था रोकथाम पूर्वतयारी तथा
व्यवस्थापन
 आकस्मिक स्वास्थ्य सेवा
 एम्बुलेन्स सेवा व्यवस्थापन
 अस्पताल र अन्य स्वास्थ्य संस्थाको
स्थापना, संचालन तथा ब्यवस्थापन
 फार्मेसी संचालन र नियमन
 रक्त संचार सेवा व्यवस्थापन
भौतिक पूर्वाधार इकाईले व्यवस्थापन गर्ने
2
आधारभूत स्वास्थ्य सेवा व्यवस्थापन
इकाई
 आधारभूत स्वास्थ्य सेवा
 स्वास्थ्य सम्बन्धि सचेतना तथा वकालत
 वातावरण स्वास्थ्य तथा स्वास्थ्यजन्य
फोहोरमैला व्यवस्थापन
 औषधी तथा स्वास्थ्य उपकरण खरिद,
भण्डारण र वितरण
 पोषण प्रवर्धन तथा समन्वय
 सुर्ति, मदिरा र लागुपदार्थजन्य बस्तुको
प्रयोग नियन्त्रण तथा सचेतना अभिबृद्धि
 आयुर्वेद तथा वैकल्पिक चिकित्सा सेवा,
जडीबुटी उत्पादन, प्रशोधन र वितरण
 औषधिय जडिबुटी तथा श्रोतहरुको
अभिलेखिकरण तथा पन्जिकरण
स्वास्थ्य जीवनशैली लगायत जनस्वास्थ्य

प्रवर्धन
 स्वास्थ्य क्षेत्रको प्रस्ताबित संरचना: उप/ महानगरपालिका 3

उप/ महानगरपालिका

शहरी स्वास्थ्य योजना,
अनुगमन तथा नियमन शाखा
 नीति, योजना कार्यक्रम तर्जुमा र
कार्यान्वयन
 ,
सुपरिवेक्षण अनुगमन तथा
मुल्यांकन
जनस्वास्थ्य निगरानी (Public

Health Surveillance)
 लक्ष, गुणस्तर , मापदण्ड निर्धारण,
नियमन
स्वास्थ्य सुचना प्रणाली
 बस्तुको प्रयोग नियन्त्रण तथा
व्यवस्थापन तथा e-health
 Antimicrobial Resistance (AMR)
न्यूनीकरण
 स्वास्थ्य विमा लगायत
सामाजिक स्वास्थ्य सुरक्षा
कार्यक्रम
 खाद्य गुणस्तर
नोट:
 लेखा, प्रशासन, जनशक्ति व्यवस्थापन, आपूर्ति तथा भौतिक पूर्वाधारको लागि छु ट्टै इकाई नरहने तर उप/ महानगरपालिकाकै लेखा, प्रशासन,
आपूर्ति तथा भौतिक पूर्वाधार इकाईले व्यवस्थापन गर्ने
स्वास्थ्य महाशाखा
चिकित्सा सेवा तथा रोग
नियन्त्रण शाखा
 सर्ने तथा नसर्ने, रोग रोकथाम र
नियन्त्रण,
 जुनोटिक/ किटजन्य रोगको
रोकथाम र नियन्त्रण
 {
नसि ङ तथा मिडवाइ lkm { व्यवस्थापन
सेवाको विकास र पवर्द्धन
 विपद/ महामारी/ जनस्वास्थ्य
आपतकालीन अवस्था रोकथाम
पूर्वतयारी तथा व्यवस्थापन
 अस्पताल र अन्य स्वास्थ्य
संस्थाको स्थापना, संचालन तथा
ब्यवस्थापन
 फार्मेसी संचालन र नियमन
 आकस्मिक स्वास्थ्य सेवा
 एम्बुलेन्स सेवा व्यवस्थापन
आधारभूत स्वास्थ्य सेवा
व्यवस्थापन शाखा
 आधारभूत स्वास्थ्य सेवा
 स्वास्थ्य सम्बन्धि सचेतना
तथा वकालत
वातावरणीय स्वास्थ्य तथा

स्वास्थ्यजन्य फोहोरमैला
 पोषण प्रवर्धन तथा समन्वय
 सुर्ति, मदिरा र लागुपदार्थजन्य
सचेतना अभिबृद्धि
 औषधी तथा स्वास्थ्य उपकरण
खरिद, भण्डारण र वितरण
 स्वास्थ्य जीवनशैली लगायत
जनस्वास्थ्य प्रवर्धन
आयुर्वेद तथा वैकल्पिक
चिकित्सा शाखा
 आयुर्वेद तथा वैकल्पिक
चिकित्सा सेवा
 योग लगायत स्वस्थ
जीवनशैली प्रवर्ध्दन
 वनस्पति, जडीबुटी र अन्य
औषधीजन्य वस्तुको
उत्पादन, प्रशोधन र वितरण
 औषधिय जडिबुटी तथा
श्रोतहरुको अभिलेखिकरण
तथा पन्जिकरण
 स्वास्थ्य क्षेत्रको प्रस्ताबित संरचना: प्रदेश
स्वास्थ्य, ............ मन्त्रालय
सचिव
स्वास्थ्य विभाग
4
स्वायत्त निकायहरु :- प्रादेशिक प्राधिकरण/ संघीय स्वायत्त
निकायको विके न्द्रिकृ त इकाइ
1. भौतिक पूर्वाधार तथा आपूर्ति व्यवस्थापन प्राधिकरण:- खरिद र आपूर्ति
व्यवस्थापन, पूर्वाधार विकास, बफर स्टक
2. स्वास्थ्य व्यवसायिक परिषदहरु:- संघीय निर्देशिका अनुसार पेशागत
अनुमति
3. नेपाल स्वास्थ्य अनुसन्धान परिषद:- प्रादेशिक अनुसन्धानका प्राथमिकता
निर्धारण, अनुसन्धान र अध्ययन, सुचना सम्पेषण र नियमन
4. खाद्य र औषधी व्यवस्थापन प्राधिकरण:- औषधि तथा औषधिजन्य सामग्री
उत्पादन तथा नियमन, AMR, Pharmacovigilince, औषधीको समुचित
प्रयोग. खद्य गुणस्तर मापदण्ड तथा नियमन
5. सामाजिक स्वास्थ्य सुरक्षा विकास समिति

नीति, चिकित्सा आयुर्वेद तथा जनस्वास्थ्य योजना, स्वास्थ्य संचार {

नसि ङ सेवा तथा
नियमन सेवा वैकल्पिक तथा पोषण अनुगमन, तथा तथा जनसंख्या स्वास्थ्य
तथा प्रवर्धन
व्यवस्थापन चिकित्सा मुल्यांकन व्यवस्थापन
समन्वय महाशाखा जनशक्ति बिकास
महाशाखा महाशाखा महाशाखा महाशाखा
महाशाखा
महाशाखा
प्रादेशिक जनस्वास्थ्य इकाई (जिल्ला स्तरमा)
 प्रदेश स्वास्थ्य मन्त्रालयको कार्यगत इकाईको रुपमा कार्य गर्न ।
 खोप लागयत सम्बेदनशिल औषधीहरु (राष्ट्रिय प्राथमिकता कार्यक्रमहरु सहितका) सेवाग्राही सम्म पुग्दा गुणस्तर कायम गर्न ।
 अन्तर पालिका तथा आवश्यक समन्वय गरि विपद महामारी तथा जनस्वास्थ्य आपतकालिन अवस्थाको व्यवस्थापन गर्न ।
 पालिकालाई आवश्यक प्राविधिक सहयोग गर्न ।

नोट: सामान्य प्रशासन तथा लेखा प्रदेशको एकिकृ त बिभाग/ महाशाखाले व्यवस्थापन गर्ने
 5
स्वास्थ्य क्षेत्रको प्रस्ताबित संरचना: प्रदेश

१. नीति, नियमन तथा समन्वय २. चिकित्सा सेवा व्यवस्थापन ३. आयुर्वेद तथा वैकल्पिक
महाशाखा महाशाखा चिकित्सा महाशाखा
• आयुर्वेद स्वास्थ्य सेवा व्यवस्थापन
• अस्पताल व्यवस्थापन
• नीति • जडिवुटि, वनस्पती तथा अन्य
• चिकित्सा सेवा व्यवस्थापन,
• मापदण्ड औषधिजन्य बस्तुको उत्पादन प्रशोधन
पुनर्स्थापनात्मक र प्रसामक सेवा समेत
• कानुन तथा कानुनी विषय र वितरण
• आकस्मिक स्वास्थ्य सेवा तथा एम्बुलेन्स
• नियमन
सेवा व्यवस्थापन
• आयुर्वेद, युनानी, आम्ची,
• अन्तर प्रदेश र निकायगत समन्वय तथा सहकार्य
• स्वास्थ्य लेखा पद्दती
• स्वास्थ्य संस्था व्यवस्थापन (दर्ता, ,
होमियोप्याथी प्राकृ तिक चिकित्सा
नविकरण, नियमन, मापदण्ड निर्धारण - लगायतका परम्परागत स्वास्थ्य
निजि तथा सरकारी) उपचार सेवा व्यवस्थापन
• निदानात्मक सेवा व्यवस्थापन (अनुमती • औषधिय जडिबुटी तथा श्रोतहरुको
संचालन र विस्तार)
अभिलेखिकरण तथा पन्जिकरण ,
• अस्पताल फार्मेसी व्यवस्थापन
बौद्धीक सम्पती अधिकार
• / /
विपद महामारी जनस्वास्थ्य
आपतकालीन अवस्थाको तयारी र
व्यवस्थापन

स्वास्थ्य क्षेत्रको प्रस्ताबित संरचना: प्रदेश
४. जनस्वास्थ्य तथा पोषण प्रवर्धन
महाशाखा
• आधाभुत स्वास्थ्य सेवा व्यवस्थापन
(प्रवर्धनात्मक तथा प्रतिकारात्मक)
• पोषण प्रवर्धन तथा समन्वय
• वातावरणिय स्वास्थ्य, जलवायुपरिवर्तन र
स्वास्थ्यजन्य फोहरमैला व्यवस्थापन
• सुर्ति, मदिरा र लागुपदार्थ जन्य पदार्थ
नियन्त्रण र नियमन
• विपद/ महामारी/ जनस्वास्थ्य
आपतकालीन अवस्थाको रोकथाम तथा
पूर्वतयारी
• पेशागत स्वास्थ्य
• सर्ने तथा नसर्ने रोग एवम् जुनोटीक र
किटजन्य रोकथाम तथा नियन्त्रण
• जनस्वास्थ्य निगरानी
• स्वास्थ्य जीवनशैली लगायत जनस्वास्थ्य
प्रवर्धन
6
५. योजना, अनुगमन, तथा मुल्यांकन ६. स्वास्थ्य संचार तथा जनसंख्या
महाशाखा व्यवस्थापन महाशाखा
• योजना • प्रजनन् स्वास्थ्य तथा परिवार कल्याण
• कार्यक्रम प्रगति समिक्षा • स्वास्थ्य प्रवर्धन
• सुपरिवेक्षण, अनुगमन तथा मुल्यांकन • स्वास्थ्य शिक्षा, सुचना तथा संचारको विकास,
• गुणस्तर सुनिष्चितता तथा सुधार व्यवस्थापन तथा नियमन
• एकिकृ त स्वास्थ्य सूचना व्यवस्थापन तथा • जनसंख्या विश्लेषण अध्ययन अनुसन्धान
eHealth • वसाई सराई ब्यवस्थापन
• सुपरिवेक्षण • जनसंख्या प्रोफाईल
• क्षमता अभिबृद्धी
• जनसंख्या सूचना प्रणाली व्यवस्थापन
७. नसि{ङ सेवा तथा स्वास्थ्य जनशक्ति बिकास महाशाखा
 {
नसि ङ तथा मिडवाइ lkm { सेवाको विकास र पवर्द्धन
 स्वास्थ्य जनशक्त्ति योजना तथा प्रक्षेपण
 स्वास्थ्य सेवामा पेशागत वृतिविकस
 स्वास्थ्यकर्मीको क्षमता अभिबृती (तालिम, अध्ययन, भ्रमण)
 तालिम व्यवस्थापन (आवश्यकता पहिचान, तालिम संचालन तथा मुल्यांकन)
 7

स्वास्थ्य क्षेत्रको प्रस्ताबित संरचना: संघ

स्वायत्त निकायहरु :-
1. स्वास्थ्य सेवा प्रत्यायन प्राधिकरण:- गुणस्तर सुनिश्चितता ( मापदण्ड,
नियमन, पूर्वाधारको मापदण्ड)
2. स्वास्थ्य व्यावसायिक परिषदहरु:- पेशागत अनुमति तथा नियमन
3. नेपाल स्वास्थ्य अनुसन्धान परिषद :- अध्ययन, अनुसन्धान र नियमन
स्वास्थ्य तथा जनसंख्या
4. खाद्य तथा औषधी प्रशासन प्रधिकरण :- औषधि नियमन, स्वास्थ्य प्रविधि
मन्त्रालय सामग्रीको मापदण्ड मुल्य निर्धारण, Pharmacovigilince, खद्य गुणस्तर र
राष्ट्रिय औषधि प्रयोगशाला
5. रोग नियन्त्रण प्राधिकरण: - जनस्वास्थ्य निगरानी, International Health
Regulation, जनस्वास्थ्य आपतकालिन अवस्था, अनुसन्धान तथा विकास,
सर्ने तथा नसर्ने रोग रोकथाम र नियन्त्रण, किटजन्य तथा जुनोटिक रोग,
रिफरेन्स ल्याब तथा नियमन
सचिव
6. सामाजिक स्वास्थ्य सुरक्षा विकास समिती
7. स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठानहरु

नीति, चिकित्सा सेवा आयुर्वेद तथा जनस्वास्थ्य योजना, स्वास्थ्य संचार {

नसि ङ सेवा तथा
नियमन तथा व्यवस्थापन बैकल्पिक तथा पोषण अनुगमन, तथा जनसंख्या स्वास्थ्य जनशक्ति
समन्वय प्रवद्धन
महाशाखा चिकित्सा तथा व्यवस्थापन बिकास महाशाखा
महाशाखा महाशाखा
महाशाखा महाशाखा
मुल्यांकन

स्वास्थ्य सामग्री तथा पूर्वाधार विकास महाशाखा सामान्य प्रशासन तथा आर्थिक व्यवस्थापन
महाशाखा
 8

स्वास्थ्य क्षेत्रको प्रस्ताबित संरचना: संघ

१. नीति, नियमन तथा समन्वय २. चिकित्सा सेवा व्यवस्थापन
महाशाखा महाशाखा
• नीति • तृतीय तहका तथा विशिष्टीकृ त
• नियमन अस्पताल व्यवस्थापन (सरकारी
तथा निजीको दर्ता तथा नियमन)
• राष्ट्रिय समन्वय : स्वास्थ्य विज्ञान
• राष्ट्रियस्तरमा उपचारात्मक,
,
प्रतिष्ठान परिषदहरु तथा अन्य
पुनर्स्थापनात्मक र प्यालिएटिभ
• अन्तराष्ट्रिय समन्वय, सन्धी सम्झौता स्वास्थ्य सेवाको विकास र पवर्द्धन
तथा प्रतिवद्धता • राष्ट्रिय प्रेषण पद्दतीको विकास
• स्वास्थ्य पर्यटन • आकस्मिक स्वास्थ्य सेवा
• स्वास्थ्य लेखा पद्दती • स्वास्थ्य सेवाको शुल्क निर्धारण
• प्रोटोकल विकास
• निदानात्मक सेवा तथा नियमन
• अस्पताल फार्मेसी
३. आयुर्वेद तथा बैकल्पिक
चिकित्सा महाशाखा
• जडीबुटी, जान्तब र खनिजको
औषधीय अनुसन्धान
• आयुर्वेद, युनानी, आम्ची,
होमियोप्याथी, प्राकृ तिक
चिकित्सा लगायतका
परम्परागत स्वास्थ्य उपचार
सेवा नीति तथा मापदण्ड
निर्धारण
• आयुर्वेद, औषधिय जडिबुटी तथा
श्रोतहरुको अभिलेखिकरण तथा
पन्जिकरण, बौद्धीक सम्पती
अधिकार
 9
स्वास्थ्य क्षेत्रको प्रस्ताबित संरचना: संघ

४. जनस्वास्थ्य तथा पोषण प्रवर्द्धन ५. योजना, अनुगमन, तथा मुल्यांकन ६. स्वास्थ्य संचार तथा जनसंख्या
महाशाखा महाशाखा व्यवस्थापन महाशाखा

• राष्ट्रियस्तरमा प्रवर्द्धनात्मक, प्रतिकारात्मक • योजना • प्रजनन् स्वास्थ्य तथा परिवार कल्याण

स्वास्थ्य सेवाको विकास र प्रवर्धन • कार्यक्रम प्रगति समिक्षा • स्वास्थ्य शिक्षा, सुचना तथा संचार
• आधारभुत स्वास्थ्य सेवा व्यवस्थापन तथा • सुपरिवेक्षण, अनुगमन तथा मुल्यांकन ,
सम्बन्धि नीति मापदण्ड र नियमन
नियमन • एकिकृ त स्वास्थ्य सूचना व्यवस्थापन • राष्ट्रिय स्तरका स्वास्थ्य सुचना विकास
• पोषण प्रवर्धन तथा समन्वय तथा eHealth तथा सम्प्रेषण
• वातावरणिय स्वास्थ्य, जलवायु परिवर्तन र • जनसंख्या बसाइसराई: नीति मापदण्ड र
स्वास्थ्यजन्य फोहरमैला व्यवस्थापन नियमन
• पेशागत स्वास्थ्य
• जनसंख्या प्रक्षेपण, अध्ययन,
• सुर्ति, मदिरा र लागुपदार्थजन्य नियन्त्रण र ७. सामान्य प्रशासन तथा आर्थिक
अनुसन्धान
नियमन व्यवस्थापन महाशाखा • वसाई सराई सर्वेक्षण तथा वस्तुस्थिती
• विभिन्न तहमा आवश्यक पर्ने स्वास्थ्य • सामान्य प्रशासन विश्लेण
सेवाको राष्ट्रिय प्रोटोकल निर्माण • आर्थिक प्रशासन • सम्बन्धित निकायहरुसंग समन्वय
• कानुन तथा कानुनी विषय • जनसंख्या सूचना प्रणाली व्यवस्थापन
 10
८. नसि{ङ सेवा तथा स्वास्थ्य ९. स्वास्थ्य सामग्री खरिद तथा
जनशक्ति बिकास महाशाखा पूर्वाधार विकास महाशाखा

• नसि{ङ तथा मिडवाइ lkm{ सेवाको • औषधी खरिद तथा आपूर्ती व्यवस्थाको
मापदण्ड र नियमन
विकास र पवर्द्धन
• जीवन रक्षक औषधी, खोप, तथा परिवार
• स्वास्थ्य जनशक्त्ति योजना तथा प्रक्षेपण
नियोजनका साधनहरुको खरिद, राष्ट्रिय
• कार्य विष्लेषण तथा कार्य विवरण
अभियानका औषधि तथा सामग्रीहरु
• स्वास्थ्य सेवामा पेशागत वृतिविकस
• बफर स्टक लगायत सामग्री आपूर्ती
• राष्ट्रिय स्तरको तालिमको मापदण्ड तथा
व्यवस्थापन
पठ्यक्रम विकास
• स्वास्थ्य संस्थाको पूर्वाधारको मापदण्ड
• विशिष्ट प्रकृ तीका तालिम व्यवस्थापन
निर्धारण तथा विकास
(आवश्यकता पहिचान, तालिम संचालन
• तृतिय तह तथा विशिष्ट तह अस्पतालको
तथा मुल्यांकन)
पूर्वाधार विकास
• स्वास्थ्यकर्मीको क्षमता अभिबृती (राष्ट्रिय
तथा अन्तराष्ट्रिय तालिम, अध्ययन,
भ्रमण)