KHOA HỌC CÔNG NGHỆ

Só 08/2022

Nghiên cứu thiết kế kết cấu tối ưu của dầm đõ cầu trục

■ NGUYỄN MINH TIÊN; BÙI QUANG HUY; NGHIÊM QUANG TUẤN

NGUYỄN HỮU THỦY; TS. TRẤN NGỌC AN
Trường Đại học Phenikaa

công nghiệp [1, 5] không có phần trình bày về tính toán

TÓM TẮT: Dầm cầu trục được sử dụng trong công
nghiệp nhằm tạo đường di chuyển cho cầu trục di
chuyển dọc trên đó. Bài báo trình bày việc thiết kế
kết cấu tối ưu của dầm cầu trục, sử dụng thuật toán
di truyền.
TỪ KHÓA: Thiết kế tối ưu, các thông số, dầm cầu trục.
ABSTRACT: Runway beams are used in industry to
provide a track upon which an overhead crane is fitted
and travelled along the path of the runway beam.
This paper presents a method to optimal design
of parameters of the runway beam using genetic
algorithm.
KEYWORDS: Optimal design, parameters, runway beam.
thiết kế dầm cầu trục. Trong tài liệu [6], các tác giả nêu vấn
đề mang tính định tính, chưa đi sâu vào tính toán chi tiết.
Nội dung bài báo trình bày cơ sở tính toán thiết kê' dầm cầu
trục và xây dựng một chương trình phần mềm đủ đơn giản
nhưng có thể tính toán tối ưu kết cấu dầm cầu trục với mục
tiêu khối lượng dầm là nhỏ nhất.
2. CÁC PHƯƠNG ÁN THAY ĐỔI TIẾT DIỆN DẤM CẦU TRỤC
Dẩm đỡ cẩu trục thường được tính toán với sơ đó tính
là dầm đơn giản chịu tải trọng phân bố đểu nên biểu đổ
nội lực có sựthay đổi nội lực lớn tại các tiết diện, do đó nếu
như giữ nguyên tiết diện trên suốt chiều dài dầm sẽ lãng
phí vật liệu. Nhằm mục đích giảm trọng lượng bản thân
dẩm và tiết kiệm vật liệu cho dầm có thể thay đổi tiết diện
dầm tại những chỗ có giá trị nội lực bé hơn.
Có một số phương án thay đổi tiết diện dầm như Hỉnh
2.1 dưới đây:

1.ĐẶTVẤNĐẼ
Cầu trục là loại máy xếp dỡ được dùng chủ yếu trong
các phân xưởng cơ khí, các nhà kho, các nhà máy để nâng
hạ, vận chuyển hàng với lưu lượng lớn. Cẩu trục còn được
sử dụng trong các lĩnh vực khác của ngành kinh tế quốc
dân với các thiết bị mang hàng rất đa dạng như: móc treo,
mâm cặp, nam châm điện, gầu ngoạm..., đặc biệt là cầu
trục được sử dụng phổ biến trong ngành chễ tạo máy và
luyện kim với thiết bị mang hàng chuyên dụng.

Hình 7.7: Dẩm cẩu trục [6]

Cấu kiện chịu lực cơ bản của kết cấu cẩu trục là dầm
cầu trục. Việc tính toán các thông số dầm cẩu trục sao cho
tối ưu vể mặt khối lượng mà vẫn đảm bảo các điều kiện
độ cứng, độ bền và độ ổn định là một yêu cầu đặt ra trong
thực tế thiết kế. Các tài liệu [3, 4, 7, 8] trình bày việc thiết
kế thay đổi kết cấu dầm nhằm đặt yêu cầu tiết kiệm khối Hình 2.1: Các phương án thay đổi tiết diện dầm [3, 8]
lượng một cách định tính mà chưa có chi dẫn tính toán chi Cấu kiện chịu lực cơ bản của kết cấu cầu trục là dấm
tiết. Các tài liệu hướng dẫn tính toán chi tiết nhà xưởng cẩu trục. Nội dung bài báo trình bày cơ sở tính toán thiết

172
 KHOA HỌC CÔNG NGHỆ
Só 08/2022

<ế dầm cầu trục và xây dựng một chương trình phần mềm 3.2. Kiểm tra tiết diện dầm
lủ đơn giản nhưng có thể tính toán tối ưu kết cấu dầm 3.2.1. Theo điều kiện cường độ
cẩu trục.
CT —__ x + ——— — f Ỵ
Chiều dài đoạn thông thường được lấy:
Wm wm
nx ny
Kiểm tra tại vị trí giữa nhịp có mô-men uốn lớn nhất và
b 67
tại vị trí mặt cắt thay đổi, ứng suất pháp lớn nhất trên tiết
với I là chiểu dài nhịp dẩm. diện được kiểm tra theo công thức:
- Phương án 1 (Hình 2.1a): Giảm chiều cao bụng dầm. Kiểm tra điều kiện bển chịu cắt của tiết diện dầm, ứng
Có Ưu điểm mặt trên của dấm vẫn phẳng nhưng chế suất tiếp lớn nhất (tại thớ trung hòa của tiết diện) cần thỏa
tạo phức tạp, nhiều chi tiết và lực cắt gối tựa thường lớn mãn công thức:
nên trong nhiều trường hợp không đủ khả năng chịu cắt. vs . „
- Phương án 2 (Hình 2.1b): Giảm chiều rộng cánh dầm.
Có ưu điểm là mặt trên dầm vẫn phẳng trên suốt chiểu
dài nên thuận tiện khi liên kết với các cấu kiện khác, được 3.2.2. Theo điều kiện độ cứng (độ võng) của dâm
áp dụng phổ biến với dầm tổ hợp hàn. Nếu chiểu cao dầm chọn h > hmin thì không cẩn kiểm
tra độ võng của dầm. Trong trường hợp ngược lại, cẩn
3. Cơ SỞTÍNH TOÁN VÀ THIẾT KẾ DẨM CẤU TRỤC kiểm tra độ võng của dầm thỏa mãn công thức:

A< A
Bản cánh trên I U
3.2.3. Theo điều kiện ổn định tổng thể của dầm
Ổn định tổng thể của dầm cấu trục được kiểm tra theo
công thức:
Bản bụng Mx
<PbW>
jb - Hệ số độ cứng tổng thể.

4. GIẢI BÀI TOÁN TỐI Ưu BẰNG HÀM GA CỦA

MATLAB
Trong nội dung đề tài, sử dụng hàm ga để tìm cực tiểu
của hàm f(x) hay tìm nghiệm cho bài toán tối ưu sử dụng
thuật toán di truyển với cú pháp như sau:
Bàn cánh dưới X = ga(fun,nvars,A,b,Aeq,beq,lb,ub,nonlcon,intcon)
Ý nghĩa của câu lệnh này như sau:
Hình 3.1: Kích thước dầm chữl tổ hợp hàn [6]
- Tìm X để tối thiểu hàm fun.
3.1. Xác định nội lực dầm cầu trục
- Số lượng các biến thiết kế nvars
Dầm cầu trục được tính toán theo mô hình dấm giản
- Các ràng buộc tuyến tính:
đơn. Sử dụng phương pháp đường ảnh hưởng (ĐAH). Áp
Ax £ b
dụng các bài toán cơ học kết cấu để vẽ ĐAH nội lực (mô-
Acqx = beq
men và lực cât). - Điểu kiện biên:
lb£x£ub
- Các ràng buộc phi tuyến nonlcon, được biểu diễn
dưới dạng:
c(x) £ 0
c X) = 0
-Điều kiện các biến là sỗ nguyên intcon.

5. Ví DỤ ÁP DỤNG
5.1. Các số liệu đầu vào
Thiết kế dầm cầu trục với các thông số:
- Nhịp nhà: L = 24 m;
- Bước cột: B = 12 m.
Như vậy, chiều dài nhịp của dầm cẩu trục I = B = 12 m.
- Sức trục: Q = 25 T, chế độ làm việc trung bình;
- Thép chế tạo dầm cẩu trục là thép CCT38 (TCVN
5709:1993) với các thông số như Bảng 5.1.

173
KHOA HỌC CÔNG NGHỆ
Só 08/2022

Bảng 5.7. Các thông sốcủa thép CCT38

Cường độ chịu kéo thép f= 2100 daN/cm2

Cường độ chịu cắt thép f =
c
1325,7 daN/cm2
Mô-đun đàn hổi E= 2100000 daN/cm2

Bảng 5.2. Thõng sốcẩu trục súc trục 25T theo catalog [1]

Bể rộng Bề rộng đáy T. lượng cẩu T. lượng xe

NhịpLk X Áp lực ÁplựcP„._
1 • max ■ • min
gabarit Bk trục G con Gxc

m mm mm T T kN kN

22.5 4.130 3.200 13,98 1,573 158 36,9

5.2. Thiết kế tối ưu theo phương án 1 (thay đổi

T__ = < fv
chiều cao dầm) max J
lxỉw\
J t)i c

- Chọn các biến thiết kế:

+ Kiểm tra điểu kiện cường độ tại tiết diện x7:
x(1) = h: Chiểu cao dầm tại giữa nhịp (đơn vị cm);
x(2) = b-Bề rộng bản cánh (đơn vị cm);
maxi J rc
x(3) = t/2: Một nửa bề rộng bản cánh (đơn vị mm); "xl "vl

x(4) = tJ2: Một nửa bề rộng bản bụng (đơn vị mm); + Kiểm tra điều kiện ổn định tổng thể tại mặt cắt giữa nhịp:
x(5) = h,: Chiều cao dẩm tại đẩu dầm (đơn vị cm).
- Hàm mục tiêu:
Khối lượng của dầm m = f(x) -> min
- Số lượng biến thiết kê: + Kiểm tra điều kiện ổn định tổng thể tại tiết diện x;:
nvars = 5;
- Điều kiện biên: . ....... < fỵc
x(1) ĩ [hmin, 180];
<pbwxi
x(2) ĩ [18,80]; + Điều kiện khối lượng dầm mang giá trị dương:
x(3)ĩ[6,12];
x(4)ỉ[5,12]; Ta xác định được các thông số tối ưu như sau:
x(5)ỉ [hmin/2,180] /»
í=-42 cm;
111 cm,
- Điểu kiện các biến là số nguyên intcon fopt '

Trong bài toán đang xét, các biến thiết kế đều là số t. r = 14 mm;'
fopt

nguyên, do đó: t, = 10 mm;

t=57cm.
intcon = [1 2345];
Các ràng buộc phi tuyến nonlcon, được biểu diễn dưới dạng: Khối lượng dấm cầu trục tối ưu:
c(x) < 0 Gbtopt= 1806.2 kg
- Các ràng buộc tuyến tính: 5.3. Thiết kế tối ưu theo phương án 2 (thay đổ
+ Điểu kiện ổn định cục bộ của bản cánh chịu nén và chiều rộng bản cánh)
điểu kiện liên kết: Hàm mục tiêu, điểu kiện biên, điểu kiện ràng buộc như
bf - 30tf <. 0 trong phương án 1.
h/lO-bf <0 - Chọn các biến thiết kế:
- Điều kiện ổn định cục bộ bản sườn khi không sử x(1) = h: Chiều cao dầm (đơn vị cm);
dụng sườn gia cường: x(2) = b- Bể rộng bản cánh tại giữa nhịp (đơn vị cm);
x(3) = t/2: Một nửa bề rộng bản cánh (đơn vị mm);
x(4) = tJ2: Một nửa bề rộng bản bụng (đơn vị mm);
x(5) - bfl: Bể rộng bản cánh tại đầu dầm (đơn vị cm).
+ Điều kiện giảm chiều cao đầu dầm: Ta xác định dược các thông số tối ưu như sau:
h,-h<0 h , = 89 cm;
- Các ràng buộc phi tuyến: b., = 44 cm;
+ Kiểm tra điểu kiện cường độ tiết diện giữa dầm: c=16mm;
fopt ’
= 10 mm;
_ Mx , M
x y Khoi lượng dầm cầu trục tối Ưu:
+ Kiểm tra điểu kiện cường độ tiết diện đầu dầm: G bt opt = 1998,3 kg.
 KHOA HỌC CÔNG NGHỆ
Só 08/2022

Như vậy, nhận thấy phương án 1 cho kết quà khối

ượng dầm cẩu trục tối Ưu là nhỏ hơn.

6. KẾT LUẬN
Bài báo đã tập trung nghiên cứu tính toán dầm cầu
trục theo một cách tiếp cận đơn giản, dễ hiểu. Trong nội
dung bài báo đã nghiên cứu xây dựng được một chương
trình tính toán tối Ưu dầm cấu trục theo hai phương án
oằng phần mểm Matlab. Ưu điểm của chương trình là dễ
dàng thay đổi các thông số đầu vào cho các bài toán khác
nhau. Các kết quả tính toán có thể áp dụng trong thiết kế
dầm cẩu trục trong công trình thực tế với độ tin cậy cao.

Tài liệu tham khảo

[1], Phạm Minh Hà,ĐoànTuyết Ngọc (2020), Thiết kếkhung
thép nhà công nghiệp một tầng, một nhịp, NXB. Xây dựng.
[2]. Nguyễn Quang Hoàng (2018), Matlab & Simulink,
NXB. Bách khoa Hà Nội.
[3]. Phạm Văn Hội, Nguyễn Quang Viên, Phạm Văn Tư,
LƯU Văn Tường (2013), Kết cấu thép - cấu kiện cơ bản, NXB.
Khoa học và Kỹ thuật.
[4], Đoàn Định Kiến, Nguyễn Văn Tấn, Phạm Văn Hội,
Phạm Văn Tư, Lưu Văn Tường (1996), Kết cấu thép, NXB.
Khoa học và Kỹ thuật.
[5]. Đoàn Định Kiến, Phạm Văn Tư, Nguyễn Quang Viên
(2007), Thiết kế kết cấu thép nhà công nghiệp, NXB. Khoa
học và Kỹ thuật.
[6], Đỗ Quang Thành, Ngô Việt Anh (2018), Phán tích,
đánh giá các phương án thơy đổi kết cấu dâm đỡ cầu trục
trong nhà công nghiệp bằng thép, Để tài NCKH cấp Trường,
Trường Đại học Hàng hải Việt Nam.
[7], Trần Thị Thôn (2004), Thiết kế nhà thép tiền chế,
NXB. Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh.
[8]. Nguyễn Tiến Thu (2018), Kết cấu thép, NXB. Xây dựng.
[9]. Lều Thọ Trình (2006), Cơ học kết cấu (tập 1 - Hệ tĩnh
định), NXB. Khoa học và Kỹ thuật.
[10], Nguyễn Quang Viên, Phạm Văn Tư, Hoàng Văn
Quang (2013), Kết cấu thép nhà dân dụng và công nghiệp,
NXB. Khoa học và Kỹ thuật.
[11 ]. TCXDVN5575-2012: Kêtcău thép - Tiêu chuồn thiết kế.
[12], TCVN2737-1995: Tải trọng và tác động - Tiêu chuẩn
thiết kế.
[13]. TCVN 5709:1993: Thép cacbon cán nóng dùng cho
xây dựng - Yêu cẩu kĩ thuật.

Ngày nhận bài: 10/7/2022

Ngày chấp nhận đăng: 28/7/2022
Người phản biện: PGS.TS.Trần Khánh Toàn
TS.TrầnĐứcPhú

175