KOMFOR RADNE SREDINE

IV GODINA OAS – ZAŠTITA NA RADU

GREJANJE

Predmetni nastavnik: dr Miomir Raos, red. prof.

Predmetni asistent: Milena Mančić
SIGURNOSNI UREĐAJI I ARMATURA
EKSPANZIONI SUD
Zagrevanje vode ima za posledicu promenu njene zapremine.
To praktično znači da se u sistemu grejanja pojavljuje višak vode, a
promena zapremine vode u sistemu se mora kompenzovati da ne
bi došlo do havarije u sistemu grejanja (na cevnoj mreži, grejnim
telima ili armaturi, odnosno na spojevima elemenata mreže).
Najvažniji deo sistema grejanja koji služi za kompenzaciju promene
zapremine vode u sistemu jeste ekspanzioni sud.
Zadatak ekspanzionog suda je da:
 omogući širenje vode usled promene temperature (prijem viška
vode);
 održavanje hidrostatičkog pritiska;
 eliminacija vazduha iz instalacije grejanja (u slučaju otvorenog
ekspanzionog suda).
EKSPANZIONI SUDOVI mogu biti:
 Otvorni ekspanzioni sudovi
 Zatvoreni ekspanzioni sudovi
SIGURNOSNI UREĐAJI I ARMATURA
Ekspanzioni sud je najčešće cilindričnog oblika i postavlja se u
najvišoj tački sistema centralnog grejanja.
Potrebna zapremina otvorenog ekspanzionog suda se može dobiti
relacijom:

gde je: – koeficijent zapreminskog širenja vode (1/K)

- maksimalna i minimalna temperatura vode u sistemu
- ukupna zapremina vode u sistemu (kotao + mreža + gr. tela)
Zapreminsko širenje vode od temperature 4 C do 100C iznosi oko 4,3% i
prema tome zapremina otvorenog ekspanzionog suda se može izraziti kao:

Iskustveno, zapremina otvorenog ekspanzionog suda se može izraziti

prema toplotnom kapacitetu i vrsti instalacije:
za radijatorsko grejanje
za podno grejanje
za konvektorsko grejanje
EKSPANZIONI SUD
EKSPANZIONI SUD
Zatvoreni ekspanzioni sud ima praktičnu primenu kod manjih instalacija i
u uslovima kada nema mogućnosti ugradnje otvorenog ekspanzionog
suda.
Korišćenje zatvorenog ekspanzionog suda omogućava viši pritisak u
sistemu.
U slučaju manjih instalacija najčešće je u primeni ekspanzioni sud sa
membranom (slika 2).
Membrana u sudu deli vodeni i vazdušni (azot) deo.
Širenje vode u sistemu vrši pritisak na membranu koja potiska vazduh
(azot) pri čemu se povećava pritisak vazduha (azota - stišljiv fluid).
U suprotnom, hlađenjem sistema, a samim tim i vode u sistemu, pritisak
vode opada i membrana se vraća u prvobitini položaj.

2
EKSPANZIONI SUD
Zapremina zatvorenog ekspanzionog suda sa membranom, može se
odrediti relacijom:

gde su maksimalni i minimalni pritisci u sistemu.

U slučaju prekomernog povećanja pritiska, odnosno širenja vode u
sistemima sa otvorenim ekspanzionim sudovima, višak vode se preko
prelivne cevi izbacuje iz sistema i nema opasnosti od oštećenja suda i
instalacije.
Kod sistema za zatvorenim ekspanzionim sudom nema mogućnosti
prelivanja vode i može doći do prskanja membrane, suda ili dela
instalacije.
U tom slučaju se na zatvoreni ekspanzioni sud ili sigurnosni vod postavlja
sigurnosni ventil. Uslučaju povišenja pritiska iznad dozvoljenog, ventil se
otvara i propušta deo vode van sistema, pri čemu dolazi do rasterećenja
sistema i snižavanja pritiska u okvire dozvoljenog.
U slučaju većih sistema, pritisak vazduha u vazdušnom delu suda se
održava pomoću kompresora (diktir sistem). Često se zbog moguće
pojave korozije, umesto vazduha koristi azot – inertan gas.
 EKSPANZIONI SUD

Sistemi za održavanje pritiska:

Ekspanzioni sud sa gasnim jastukom (levo) i diktir sistem (desno)
https://cdn.termoenergetika.rs/pdf_files/sistemi_podstanice/Diktir%20sistem%20DS.pdf
EKSPANZIONI SUD

Veza ekspanzionog suda sa kotlom

a) Otvoren e.s., b) Zatvoren e.s.
ŠEMA VEZE
U KOTLARNICI
otvoreni ekspanzioni sud

Šema veze u kotlarnici

ŠEMA VEZE U KOTLARNICI

Šema veze u kotlarnici

EKSPANZIONI SUD I SIGURNOSNI VODOVI

Proračun sigurnosnih vodova

- Prečnik sigurnosnog razvodnog voda
dSRV  15  1,4 Q K  10  3 mm
- Prečnik sigurnosnog povratnog voda
dSPV  15  0,93 Q K  10  3 mm
Qk - [W] Kapacitet kotla

Ekspanzioni sud
Zapremina ekspanzionog suda
V  1,7  10  3 Q K lit  Gravitaciono gr.
V  1,4  10  3 Q K lit  Pumpno grejanje
Qk - [W] Kapacitet kotla
Šema veze u kotlarnici sa
otvorenim ekspanzionim sudom
ŠEMA VEZE U KOTLARNICI – ZATVORENI E.S.

Šema veze u kotlarnici sa zatvorenim ekspanzionim sudom

ŠEMA VEZE U KOTLARNICI – ZATVORENI E.S.

Šeme veze sa zatvorenim ekspanzionim sudom

ŠEMA VEZE U KOTLARNICI – ZATVORENI E.S.

Veza kotla sa membranskim ekspanzionim sudom u

zatvorenim sistemima grejanja
ŠEMA VEZE U KOTLARNICI
U slučaju veze cirkulacionih pumpi u kotlarnici, razlikujemo nekoliko
slučajeva.
Ukoliko posmatramo velike, razgranate sisteme sa različitim temperaturnim
profilima prema svakoj grani, možemo uočiti da osim primarne pumpe,
postoje i takozvane granske pumpe – svaka za po jednu granu cevne mreže.

Veoma je vazno pravilno podesiti rad granskih pumpi (frekventna regulacija,

prigušenje armaturom) da ne bi došlo do pojave prekida strujanja u nekoj od
grana ili čak pojave strujanja u suprotnom smeru.
ŠEMA VEZE U KOTLARNICI
Drugi prikazani primer odnosi se na postavljanje ″radne″ i
″rezervne″ cirkulacione pumpe.
U ovom slučaju ne radi se o sprezi – već ove dve pumpe rade
alternativno – u slučaju otkaza ″radne″, uključuje se ″rezervna″,
koja radi do popravke ili zamene ″radne″.
Šema veze u kotlarnici sa vezom
grejnih tela i ekspanzionim
sudom otvorenog tipa
Šema veze u kotlarnici sa vezom
grejnih tela i ekspanzionim
sudom zatvorenog tipa
Šema veze u kotlarnici
sa vezom grejnih tela,
pripremom sanitarne
vode i ekspanzionim
sudom otvorenog tipa
Šema veze u kotlarnici
sa vezom grejnih tela,
pripremom sanitarne
vode i ekspanzionim
sudom zatvorenog
tipa
 VRELOVODNO GREJANJE
Pojam vrelovodnog grejanja povezujemo sa sistemima za transport
toplotne energije na daljinu.
Ako analiziramo jednostavan izraz za količinu toplote, oblika:

Sledi da je količina vode (masa vode) koja prenosi ovu količinu toplote:

U slučaju toplovodnog grejanja, pri tr=90C, tp=70C, Δt=20C

U slučaju vrelovodnog grejanja, pri tr=130C, tp=70C, Δt=60C.
Očigledno je, da je kod vrelovodnog grejanja Δt tri puta veće nego kod
toplovodnog.
Kako je , sledi da će pri istoj količini toplote Q, masa vode kod
vrelovodnog grejanja biti tri puta manja nego kod toplovodnog.
U nastavku sledi da će i instalacija (prečnici cevi) biti značajno manja,
manje investicije i manji toplotni gubici u cevima vrelovoda -
toplodalekovoda.
VRELOVODNO GREJANJE
Na osnovu iskazane proste analaze koja pokazuje prednosti
korišćenja vrelovodne instalacije za transport toplotne energije na
daljinu, ovakav koncept snabdevanja toplotnom energijom je i
primenjen u sistemima daljinskog grejanja.
Znači, vrelovodno grejanje se koristi za transport toplote na daljinu,
odnosno od izvora toplotne energije (toplane, energane) do
potrošača.
Sistem vrelovoda se završava u toplotnim podstanicama objekata
(zgrada) gde se vrsi predaja toplotne energije posebnom
toplovodnom sistemu grejanja objekata (zgrada) niže temperature
(obično 90/70C).
U osnovi postoje dve vrste vrelovodnog grejanja:
 POSREDNO VRELOVODNO GREJANJE
 NEPOSREDNO VRELOVODNO GREJANJE
VRELOVODNO POSREDNO GREJANJE
VRELOVODNO POSREDNO GREJANJE

Vrelovodno posredno daljinsko grejanje

VRELOVODNO NEPOSREDNO GREJANJE

Vrelovodno neposredno daljinsko grejanje

VRELOVODNO NEPOSREDNO GREJANJE

Vrelovodno neposredno daljinsko grejanje

DALJINSKO GREJANJE
Daljinsko grejanje predstavlja centralizovano snabdevanje
većeg broja potrošača toplotnom energijom (toplotna
energija niske temperature).

Potrošači toplote u sistemu daljinskog grejanja mogu biti

postrojenja centralnog grejanja, provetravanja, klimatizacije,
postrojenja za pripremu tople sanitarne vode, kao i različiti
uređaji u industriji koji koriste toplotnu energiju.

U praksi se može naći i termin toplifikacija koji nije

odgovarajući. Najispravniji izraz bi bio daljinsko
snabdevanje toplotnom energijom (jer osim potreba za
grejanjem postoje i drugi potrošači toplote), ali je uobičajen
izraz daljinsko grejanje.
DALJINSKO GREJANJE

Sistem daljinskog grejanja (DG) može se podeliti po nekoliko

osnova:
Podela sistema DG prema nameni:
 komunalni sistemi (stambene, poslovne, javne zgrade)
 industrijski sistemi (razne fabrike – potrebe grejanja i
tehnološki procesi)
Podela sistema DG prema području snabdevanja
toplotnom energijom:
 blokovski (određeni broj zgrada na manjoj gradskoj
teritoriji)
 rejonski ili gradski (manji gradovi ili veća gradska
područja)
 oblasni ili regionalni (grad i okolna naselja)
DALJINSKO GREJANJE
Podela prema nosiocu toplote:
 vodeni sistemi,
 parni sistemi.
Slično kao i kod sistema centralnog grejanja, kod daljinskog
grejanja postoje tri osnovna elementa sistema:

Elementi sistema daljinskog grejanja

slika preuzeta: Stefanović V., GREJANJE, TOPLIFIKACIJA I SNABDEVANJE GASOM, Univerzitetski udžbenik, Mašinski fakultet u Nišu, 2019
DALJINSKO GREJANJE
Izvor toplotne energije predstavlja parni ili vrelovodni kotlao (1’) u
kome se sagoreva čvrsto, tečno ili gasovito gorivo.
Transport nosioca toplotne energije (radnog fluida) vrši se
posebnom cevnom mrežom (toplovod ili parovod – 2’), najčešće
podzemno.
Cevi toplovoda ili parovoda moraju biti dobro termički izolovane u
cilju maksimalnog smanjenja gubitaka toplotne energije od izvora do
potrošača.
Toplotna podstanica (3’) sa pripadajućom opremom, predstavlja
mesto na kome se vrši primopredaja toplotne energije između
sistema daljinskog grejanja i individualnih instalacija potrošača.
Alternativni nazivi koji se koriste za toplotnu podstanicu u kojoj se
vrši predaja toplotne energije potrošačima su: priključna stanica,
predajna stanica, toplotna podstanica ili samo podstanica.
DALJINSKO GREJANJE

Voda je osnovni nosilac toplotne energije u sistemima DG, pri

čemu se uglavnom koriste vrelovodni sistemi ( tr > 110C).
Toplotna energija koju prenosi voda direktno zavisi od masenog
protoka i razlike temperatura razvodne i povratne vode.
Svi elementi koji definišu predatu količinu toplote imaju veliki
značaj.
Da bi toplovod bio jeftiniji (manjeg prečnika), a snaga pumpe i
utrošeni rad bili manji, potrebno je da maseni protok bude što
manji.
To znači da razlika temperaura razvodne i povratne vode treba
da bude što veća.
Ovo je naročito važno kada su u pitanju veće dužine transporta.
DALJINSKO GREJANJE

Zaključujemo da je potrebno optimizovati vrednost razvodne temperature

tr, zajedno sa toplotnim izvorom i načinom regulisanja potrošnje toplotne
energije (toplotnog konzuma).
Optimizacija visine razvodne temperature, toplotnog izvora i potrošača
može se izvršiti kvantitativno, kavalitativno ili kombinovano, pri čemu
projektovani parametri treba da daju najbolje rezultate za celogodišnji rad
sistema DG.
Sa druge strane, treba težiti da temperatura povratne tp vode bude što
niža, ali je ona ograničena temperaturom povratne vode u instalaciji
potrošača (kuća, stan, proizvodni objekat).
Uobičajeni sistemi DG kod nas u toplanama rade sa temperaturskim
režimima:
 110/70C; 130/70C; 140/70C i 150/70C - za direktne sisteme;
 110/75C; 130/75C; 140/75C i 150/75C - za indirektne sisteme.
DALJINSKO GREJANJE - Mreže daljinskog grejanja

Podela mreža daljinskog grejanja može se izvršiti na nekoliko načina:

Prema konfiguraciji (slika), postoje:
 zrakaste i
 prstenaste mreže.

slika preuzeta: Stefanović V., GREJANJE, TOPLIFIKACIJA I SNABDEVANJE GASOM, Univerzitetski udžbenik, Mašinski fakultet u Nišu, 2019
DALJINSKO GREJANJE - Mreže daljinskog grejanja
Prema broju cevi:
 jednocevne (za transport pare bez povratka kondenzata – nije
ekonomično);
 dvocevne (najčešće primenjivane);
 trocevne (dve razvodne sa različitim tr i jedna povratna).
Prema načinu polaganja cevi:
 nadzemne (jeftinije, primenjuje se u industrijskim kompleksima)
 podzemne (cevi u kanalima ili beskanalno polaganje u zemlju).

slika preuzeta: Stefanović V., GREJANJE, TOPLIFIKACIJA I SNABDEVANJE GASOM, Univerzitetski udžbenik, Mašinski fakultet u Nišu, 2019
DALJINSKO GREJANJE - Mreže daljinskog grejanja

Elementi sistema na koje se mora obratiti pažnja prilikom

postavljanja toplovoda su:
 odgovarajuća toplotna i hidroizolacija,
 čvrstoća cevovoda - načini oslanjanja,
 temperaturske dilatacije i
 zaštita od korozije.
Hidraulički proračun mreže daljinskog grejanja je sličan proračunu
cevne mreže u kućnoj instalaciji, samo što je kod toplovoda
znatno manji udeo lokalnih otpora nego kod kućne instalacije.
Razlog tome je što kod su cevi toplovoda šire u odnosu na evnu
mrežu u kućnim instalacijama i nema toliko armature koja
uzrokuje promene toka fluida (zasuni, ventili, skretanja, račve itd.)
a koja utiče na povećanje mesnih (lokalnih) otpora.
DALJINSKO GREJANJE - Mreže daljinskog grejanja

Za transport toplotne energije, koriste se predizolovane cevi;

DALJINSKO GREJANJE – toplotne podstanice
Postoje dva osnovne tipa toplotnih podstanica:
 toplotne podstanice sa direktnim priključkom i
 toplotne podstanice sa indirektnim priključkom.
DALJINSKO GREJANJE – toplotne podstanice
Kod sistema sa direktnim priključkom, sistem daljinskog grejanja i
kućna instalacija predstavljaju jedinstven hidraulički (cirkulacioni)
krug.
Ovakvo rešenje je jednostavnije, jeftinije i ekonomičnije.
U ovom sistemu je temperatura povratne vode primara niža i
jednaka je temperaturi povratne vode u sekundaru (kućnoj
instalaciji) tp' = tp''.
Međutim, ovakav sistem nije uvek primenljiv zbog pritiska koji je
potrebno održavati u mreži daljinskog grejanja.
Nepovoljnost predstavlja i jedinstven cirkulacioni krug, pa se
nečistoće iz kućne instalacije prenose u instalaciju daljinskog
grejanja.
Zbog toga se obavezno ugrađuje odvajač nečistoća na povratnoj
grani cevovoda kućne instalcije.
DALJINSKO GREJANJE – toplotne podstanice
Toplotne podstanice sa indirektnim priključkom sadrže razmenjivač toplote,
koji služi za razmenu toplotne energije između vode primara i sekundara i
hidraulički (fizički) razdvaja cirkulacione krugove sistema DG i kućne
instalacije.
DALJINSKO GREJANJE – toplotne podstanice
Prednost toplotnih podstanica sa indirektnim priključkom je odvojenost
vodenih krugova primara i sekundara, pri čemu nema mešanja vode iz
kućne instalacije sa vodom iz sistema DG.

Na taj način, pritisak u kućnoj instalaciji ne zavisi od pritiska u toplovodu.

U razvodu primara se obavezno postavlja ograničavač pritiska (regulacioni
ventil povezan sa davačem pritiska) čime se instalacija štiti.

Odmah iza njega sledi sigurnosni ventil, koji reaguje u slučaju prekoračenja
pritiska.
U povratu primara se postavlja ograničavač protoka (regulacioni ventil u
sprezi sa mernom blendom koja meri protok), sa ulogom da ograniči maseni
protok vode na maksimalnu (projektovanu) vrednost.

Na taj način određeni potrošači, oni koji su bliži izvoru toplotne energije –
toplani ne dobijaju veći protok, a ostali, udaljeniji potrošači manji protok,
odnosno manju količinu toplotne energije.
DALJINSKO GREJANJE – toplotne podstanice
Ovo je naročito izraženo u periodima zagrevanja instalacije, nakon prekida u
radu.
Na razdelniku kućne instalacije postavlja se termo-manometar, dok se
temperatura vode meri na svakoj grani povratne mreže kućne instalacije
koja ulazi u sabirnik. Temperatura i pritisak se mere i na razvodu i povratu
primara.
Utrošenu toplotnu energiju potrošača preračunava računska jedinica na
osnovu merenja masenog protoka, temperature u razvodu i temperature u
povratu sekundara.