Analitika lipida

Masne kiseline su spojevi sa ravnim lancem različite duljine bilo da su zasićene (

bez dvostruke veze) ili nezasićene (sa dvostrukom vezom). MK mogu biti
esterificirane sa glicerolom dajući trigliceride, a mogu biti slobodne (FFA, SMK)
ili neesterificirane (NEMK, NEFA). SMK u plazmi su vezane za albumine i izvor su
energije.

Lipidi mogu biti egzogeni (hranom) ili se sintetišu (endogeni), nisu topivi u vodi
pa se prenose kao lipoproteini.
U krvnoj plazmi se praktično svi lipidi nalaze u sklopu lipoproteina, osim
neesterifikovanih masnih kiselina, koje se putem krvi transportuju vezane za
albumine. Lipoproteini krve plazme su heterogena grupa lipoproteina sa
različitim fizičkim i hemijskim osobinama, koji se međusobno razlikuju po
molekulskoj masi, veličini, gustini, hemijskom sastavu i elektroforetskoj
pokretljivosti. U plazmi formiraju globularne micelarne čestice iz nepolarne srži
koju grade triacil glicerol i esteri holesterola i spoljašnjeg amfifilnog sloja
sagrađenog od proteina, fosfolipida i slobodnog holesterola. Ukoliko sadrže više
lipida, zapremina im je veća, a gustina manja i obrnuto. Ako pak sadrže više
bjelančevina, brže se kreću u električnim polju pri elektroforezi i lakše talože pri
ultracentrifugiranju.
S obzirom na navedene karakteristike iz krvne plazme se mogu izdvojiti na dva
načina: metodom elektroforeze i metodom ultracentrifugiranja.
Metodom elektroforeze iz krvi uzete na tašte normalno se izdvajaju tri frakcije:
α, β i pre-β. U hiperlipidemijama različite geneze nalazi se i četvrta frakcija,
frakcija hilomikrona. α frakcija je najbrža, dok hilomikrone ostaju na startu.
Metodom ultracentrifugiranja, lipoproteini krvne plazme se izdvajaju prema
brzini taloženja. Najbrže se talože lipoproteini velike gustine-HDL, pošto sadrže
najveći procenat proteina u svojim česticama, a odgovaraju α-elektroforestkoj
frakciji. Zatim se talože lipoproteini male gustine LDL analogni β-frakciji na
elektroforegramu. I na kraju, lipoproteini vrlo male gustine VLDL kojima
odgovara pre-β-frakcija elektroforeze i hilomikroni koje je ovom metodom skoro
nemoguće razdvojiti.

Pored brojnih različitosti, lipoproteini krvne plazme imaju i niz zajedničkih

osobina:
lipoproteini predstavljaju micelarne čestice rastvorljive u plazmi;
 različiti proteini u strukturi lipoproteina sadrže skoro iste apolipoproteine u
različitim odnosima;
veze lipid-lipid, lipid-protein i protein-protein su hidrofobne;
pojedini sastojci mogu da se izdvajaju iz strukture lipoproteina;
promet proteinskih komponenti je poznat;
u krvnoj plazmi mogu da se transformišu jedni u druge.
I pored sličnosti i mogućnosti konverzije, svaki lipoprotein ima svoje
karakteristike i ispunjava strogo svoje specifične funkcije.

Glavna fiziološka uloga lipoproteina je transport triacilglicerola i holesterola do

ćelija različitih tkiva, kako resporbovanih tako i endogeno sintetisanih.
Lipoproteini, također, omogućavaju održavanje normalne strukture ćelijskih
membrana, budući da su donatori holesterola, ali isto tako aktivno učestvuju u
uklanjanju viška holesterola. Brojni apolipoproteini su aktivatori ili inhibitori
enzima koji učestvuju u metabolizmu lipoproteina. Od posebnog značaja za
njihov metabolizam je i uloga apolipoproteina u prepoznavanju receptora na
ćelijskim membranama.

Podjela lipoproteina
Veliki kompleksi s mnogo triglicerida:
Hilomikroni- prenose egzogene lipide od probavnog trakta do svih stanica
VLDL (LIPOPROTEINI VRLO MALE GUSTOĆE) prenose endogene lipide iz jetre do
stanica
Mali kompleksi s mnogo holesterola:
LDL (lipoproteini male gustoće) nastaju iz VLDL i prenose holesterol do stanica
HDL (lipoproteini velike gustoće) prenose holesterol od stanice do jetre.

Lipoproteini se sintetišu u jetri i crijevima, a nakon izlučivanja modificiraju ih

enzimi, a produkte prihvaćaju receptori na stanicama. Cijeli proces reguliraju
proteinske komponente kompleksa – apolipoproteini (A,B,C,E9). Npr. A se
javlja kod hilomikrona i HDL i predstavlja kofaktor.
Hilomikroni
Hilomikroni su lipoproteini odgovorni za transport egzogenih masti. Sintetišu se
u endoplazmatskom retikulumu, endotelnih ćelija tankog crijeva. Iz
novoformiranih triacilglicerola, resorbovanog holesterola, novosintetisanih
fosfolipida i specifičnih proteina. Najzastupljeniji sastojak ove frakcije su
triacilgliceroli, koji čine 84-89 % ukupne mase čestice. Najmanje ima proteina,
svega 1-2 %. Holesterol i fosfolipidi su zastupljeni sa 7-10%. Putem krvi
dospijevaju u kapilare prije svega masnog tkiva i skeletnih mišića gdje
adheriraju za endotel. Tu se u toku nekoliko minuta nakon ulaska u krvotok,
triacilgliceroli hilomikrona hidrolizuju dejstvom enzima lipoproteinske lipaze
(LPL) na masne kiseline i glicerol. Nastale slobodne masne kiseline rastvorljive u
mastima prostom difuzijom ulaze u ćelije. Oko 80 % masnih kiselina prihvataju
ćelije masnog i mišićnog tkiva. Ostatak triacilglicerola iskorištava se u ostalim
tkivima. Lipoproteinska lipaza, koja je odgovorna za katabolizam hilomikrona
nalazi se u endotelu kapilara. Aktivira se pod dejstvom Apo CII, a najveća
aktivnost prisutna je u endotelu kapilara masnog tkiva.Nastale MK ulaze u
masno ili mišićno tkivo ili se vežu sa albuminima u plazmi, a glicerol ulazi u
glikolizu u jetri. Time se hilomikroni smanjuju, a komponente s njihove površine
(apo A, apo C i fosfolipidi) odvajaju se i prelaze u HDL. Mali ostaci hilomikrona
sastoje se od holesterola, apo-B i apo-E, brzo se vežu sa jetrenim receptorima
za ostatke hilomikrona koji su specifični za apoE, ostatak ulazi u jetru, gdje se
proteini kataboliziraju, a holesterol oslobađa.Količina holesterola u stanicama
jetre ne utiče na prihvaćanje ostataka hilomikrona, ali utiče na ulazak LDL.Tako
se trigliceridi iz hrane dostavljaju masnom tkivu i mišićima, a holesterol se
doprema u jetru.

VLDL
Sastav: triacilgliceroli 50-65%, holesterol 15-15%, fosfolipidi 15-20% i
apolipoproteini 5-10%. Transportuju endogene triacilglicerole i holesterol
sintetisane u jetri iz ugljenih hidrata, glicerola i masnih kiselina. U cirkulaciji
VLDL primaju Apo C (CI, CII i CII), Apo A i Apo E od lipoproteina velike gustine.
Istovremeno počinje delipidacija VLDL djelovanjem lipoproteinske lipaze i
hepatične lipaze koje vrše hidrolizu triacilglicerola i estera holesterola. Masne
kiseline preuzimaju ekstrahepatična tkiva. Na taj način se endogeno sintetisani
triacilgliceroli dopremaju do različitih tkiva organizma. Poluživot triacilglicerola,
koji se nalazi u VLDL iznosi 1-3 sata.
U toku katabolizma VLDL Apo C, Apo A, dio fosfolipida i slobodnog holesterola
se vraća na HDL. Na taj način se ostvaruje recipročan odnos između VLDL i HDL.
Apo C se kasnije vraća na hilomikrone i VLDL i tako se ciklus zatvara. Dok VLDL
zahvaljujući dejstvu lipoproteinske lipaze, predaje triacilglicerole tkivima
djelovanjem holesterol-ester transferproteina, primaju esterifikovani holesterol
od HDL. Tako nastaje IDL-kratkoživeći lipoproteini. Oni sadrže podjednake
količine holesterola i triacilglicerola, a kao najvažnije apolipoproteine, Apo B i E.
IDL-a u plazmi normalno nema, jer prelazi u LDL daljom delipidacijom.

LDL
LDL nastaje u krvnoj plazmi iz VLDL,ima mnogo holesterola, a od proteina samo
apoB.Predstavljaju glavne nosioce holesterola od 40-50%, što predstavlja 75 %
ukupnog holesterola krvne plazme. Triacilgliceroli su zastupljeni sa 7-10%,
fosfolipidi 15-20%, a ukupni proteini 20-25%. Katabloziam LDL se vrši u jetri i
perifernim tkivima. Poluživot ovih lipoproteina iznosi od 2.15-3.58 dana. LDL se
vezuje za specifične receptore LDL ili B receptore ćelijske membrane pomoću
Apo B. Izuzev eritrocita i nervnih ćelija, sva osttala tkiva imaju i LDL receptor,
dok ih najviše ima u jetri.Kada LDL uđe u stanicu razgrađuje se pomoću
lizozomalne holesterol esteraze, a slobodni holesterol ulazi u citoplazmu.Ovaj
slobodni holesterol pomoću tri regulatorna mehanizma omogućava održavanje
homeostaze holesterola:

-Inhibira aktivnost regulatornog enzima, biosinteze holesterola, HMG-KoA

reduktazu, blokirajući na taj način sintezu novih molekula holesterola. Pored
toga, suprimira sintezu enzima HMG- KoA reduktaze djelujući na nivo DNA i
sinteze proteina.

-Aktivira enzim acil-holesterol-acil transferazu koja vrši esterifikaciju slobodnog

holesterola, a nastali esteri se deponuju u ćeliji u vidu holesterolskih kapljica.

-Inhibira sintezu LDL-receptora, fenomen poznat kao down regulacija, čime se

sprečava prekomjerna akumulacija intracelularnog holesterola receptorima
posredovanom endocitozom.

Većina ćelija posjeduje specifične LDL receptore, koji omogućavaju preuzimanje

holesterola iz krvne plazme. Izvjesne ćelije, kao što su ćelije kore nadbubrežne
žlijezde i gonada sadrže veći broj receptora, što se objašnjava većom potrebom
ovih ćelija za holesterolom kao prekursorom u sintezi sterodinih hormona. U
ćelijama drugih tkiva, holesterol se može ugraditi u membrane ili iskoristiti za
sintezu žučnih kiselina u jetri U većini stanica holesterol se može sintetisati, ali
mehanizmi povratne sprege sprečavaju nagomilavanje u stanicama (sam
holesterol unesen putem receptora sprečava sintezu unutar stanica
smanjenjem sinteze receptora za LDL i time unosa holesterola).

Receptori za LDL odstranjuju LDL iz plazme, ako je konc u plazmi velika nešto
LDL-a može ući u stanicu pasivno i nekontrolisano.Ovaj put se uključuje u
uslovima povećanog nivoa LDL u krvnoj plazmi kada monociti i makrofage RES-a
procesom endocitoze preuzimaju velike količine crikulišućeg lipoproteina i
katabolišu ga.Ove ćelije bivaju prepunjene esterima holesterola i poprimaju
izgled „pjenušavih ćelija“. Na ovaj način hoolesterol akumuliraju i makrofagi i
glatke mišićne ćelije u zidovima arterija gdje pjenušave ćelije postaju osnova
aterosklerotičnih plakova.

Lipoproteini niske gustine se javljaju u 5 subfrakcija (LDL1 , LDL2, LDL3, LDL4 i

LDL5). LDL1 je najeterogenija frakcija jer ima najduži poluživot. Genetski defekti
u sintezi i funkciji LDL-receptora što uslovljava pojavu familijarne
hiperholesterolemije. Opisane su tri vrste poremećaja u ovih bolesnika.
Receptori mogu biti odsutni, deficitarni i mogu biti prisutni i normalno vezati
LDL, ali postoji poremećaj u internalizaciji kompleksa receptor-LDL.

U homozigota, receptori su prisutni u malom broju ili su odsutni. U

heterozigota se uglavnom nalazi polovina normalnog broja LDL receptora.
Zbog nemogućnosti da LDL dopremi holesterol ćelijama, raste aktivnost HMG-
KoA reduktaze zbog čega se povećava endogena sinteza holesterola.
Poremećaj odstranjivanja LDL iz plazme uzrokuje porast LDL-holesterola u
plazmi i povećano preuzimanje LDL čestica od strane makrofaga i glatkih
mišićnih ćelija zbog čega se u zidovima krvnih sudova stvaraju depoziti
holesterola, a kao posljedica nastaje prijevremena ateroskleroza .

Konc LDL (a i stoga HOL) u plazmi ovisi najviše o brzini kojom ga prihvaćaju
receptori. Centralnu ulogu u metabolizmu HOL ima jetra jer:

-Sadrži glavninu LDL receptora

-Sintetiše najveći dio HOL

-Prihvaća HOL iz hrane i lipoproteina

-Jedini je organ koji može izlučivati holesterol

-Broj receptora na površini jetrenih stanica ovisi o količini holesterola; kada se
količina hol poveća smanji se broj receptora.

-Faktori koji dovode do nakupljanja hol u jetri reduciraju broj receptora pa raste
LDL u plazmi.

U lumenu crijeva apsorbuje se 30-60% holesterola, a značajno više ako u hrani

ima više zasićenih masti (lakše se stvaraju micele). Holesterol stiže do jetre sa
ostacima hilomikrona a prihvaćaju ga receptori na koje konc hol u jetri ne utiče.
Negativna povratna kontrola sinteze hol u jetri ne može spriječiti
nagomilavanje hol iz hrane, ali njegovo nagomilavanje smanjuje broj receptora
za LDL, pa ulaz LDL u stanice pada, a konc u plazmi raste.

Kada je nivo LDL holesterola visok, on počinje da se lijepi za površinu krvnih

sudova, ubrzava aterosklerozu i smanjuje elastičnost arterija. Zbog suženja
arterija može nastupiti infarkt ili moždani udar. Pored holesterola na oštećenje
srca djeluju i povećani trigliceridi.

HDL

HDL su heterogena klasa lipoproteina koja sadrži tri subfrakcije: HDL1,

HDL2,HDL3. 50% mase HDL čestice čine proteini, 30% fosfolipidi i 20 %
holesterol. Odnos fosfatidil holina prema sfingomijolinu je 5:1, a odnos
esterifikovanog prema slobodnom holesterolu je 3:1. Glavni apolipoproteini su
AI i AII, koji čine 90% ukupnih proteina HDL.

Kada se hol koga sintetišu stanice ne bi mogao izlučivati, nagomilao bi se u

stanicamaJedini put za izlučivanje je žuč, a od stanica do jetre prenosi ga
HDL.HDL se sintetiše u jetri i crijevima i iz njih se izlučuje u obliku malih
kompleksa fosfolipida s apo A i E, a može nastati i iz VLDL i hilomikrona.
Slobodni holesterol iz stanica i drugih lipoproteina je u HDL esterificiran
pomoću LCAT.

Apolipoproteini
Proteini koji su sastavni, površinski dio lipoproteinskih čestica jesu
apolipoproteini. Osim ove, strukturne funkcije, apolipoproteini imaju i druge
funkcije: neki kao aktivatori ili kofaktori enzima koji sudjeluju u metabolizmu
lipoproteina, a neki kao ligandi u vezanju lipoproteina za specifične receptore.

Trigliceridi i holesterol

Primjećeno je da je visok nivo triglicerida u organizmu praćen visokim nivoom

lošeg LDL holesterola, a niskim nivoom dobrog HDL holesterola, iako to ne
mora biti pravilo. Ova povezanost je naročito izražena kod starijih žena. Kod
žena prije menopauze nivo dobrog HDL holesterola je obično viši nego kod
muškaraca. Dobar HDL holesterol uklanja loš LDL holesterol sa zidova krvnih
sudova smanjujući time rizik od srčanog i moždanog udara. Kod većine žena
nakon menopauze dolazi do sniženja dobrog HDL holesterola, a povišenja lošeg
LDL holesterola što povećava rizik od bolesti srca (npr. ateroskleroza, infarkt) i
moždanog udara.

Sve stanice u našem tijelu imaju vlastitu sposobnost da stvaraju holesterol.

Potreba za holesterolom je izuzetno velika i ako stanice nemogu proizvesti
dovoljno tada u proizvodnji holesterola pomaze jetra. U našem tijelu se
proizvodi 3 – 5 puta više holesterola nego što ga unesemo sa hranom! Ako
hrana sadrži premalo holesterola – vlastita produkcija se povećava. Jedemo li
puno holesterola – proizvodnja u stanicama se smanjuje.

Hemijski procesi koji stvaraju nervne imulse trebaju konstantnu lokalnu

produkciju molekula holesterola. Zbog toga je upravo mozak organ koji sadrži
najveću količinu.

Trigliceridi: niska vrijednost je dobra (ispod 1,7 jedinica).

Visoka vrijednost obično ovisi o pretjeranom unosu ugljikohidrata.

Razina iznad 1,7 je loša, to je znak metaboličkog sindroma i znaci povisen rizik
od srcanih bolesti.

HDL: Visoka vrijednost je dobra jer ovo je dobar ”zaštitni” holesterol.

Niske vrijednosti pokazuju rizik od srčanih bolesti.

Unos zasićenih masnoća podiže HDL, unos ugljikohidrata ga snižava.

Razina ispod 1,0 (muškarci) i ispod 1,3 (žene) je loša i pokazatelj je
metaboličkog sindroma.

LDL: preporuča se vrijednost ispod 3,0 jedinice ali ovo nije tako jednostavno za
procijeniti budući da postoje LDL čestice raznih veličina, gdje su male čestice
opasne a velike nisu.

Niska vrijednost triglicerida i visoka vrijednost HDL-a (što je dobro) ukazuje da

su LDL čestice velike i ”prozračne” i u tom slučaju veća vrijednost LDL-a ne
predstavlja rizik.

Međutim, visoka vrijednost triglicerida i niska vrijednost HDL-a (sto je loše)

ukazuje na to da su LDL čestice one male, guste i opasne koje lako oksidiraju pa
je u tom slučaju visoki LDL - loš.

Ukupni holesterol/HDL: ovaj omjer govori puno više nego vrijednost ukupnog
holesterola.

Ako imamo visok ”dobar” HDL holesterol tada će i ukupna vrijednost biti viša -
što je u tom slučaju samo dobro.

Ako je omjer ukupnog holesterola i HDL ispod 6 – to je dobro, ispod 5 – još

bolje, a ispod 4 – odlično.

Npr ako je ukupni holesterol 8 a HDL je 2, omjer je 8:2 = 4, što je odlično.

No ako je ukupni holesterol 8 a HDL samo 1, tada je omjer 8:1 = 8, što je loše.

Metabolički sindrom predstavlja skupinu metaboličkih poremećaja koji

povećavaju rizik za razvoj srčano-krvne bolesti i dijabetesa tipa 2.Ti poremećaji
su povišen krvni tlak, povišen šećer u krvi i/ili inzulinska rezistencija,
poremećena vrijednost masnoća u krvi (povišeni trigliceridi i nizak HDL) te
abdominalna pretilost (nakupljanje masnog tkiva u području trbuha).

Poremećaj metabolizma lipida

Obično udruženi sa hiperlipidemijom. Rijetki urođeni poremećaji nagomilavanja

lipida u tkivima, a ne u plazmi. Nakupine lipida oštećuju stanice: u zidovima
arterija – najčešća manifestacija; nakupine hol udruženo s proliferacijom
(biološko množenje) i stvaranjem fibroznog tkiva (gušće vezivno tkivo) stvara
ateromatozne (masne naslage na arterijama) naslage u kojima dolazi do
kalcifikacija (očvršćavanje i sužavanje arterija) i upale pa arterija postaje
neprohodna.

LDL i IDL su aterogenični (odnos pojedinih frakcija lipida). U potkožnom tkivu

izazivaju ksantomatozu (promjene kože nastale kao posljedica ekstravazacije
lipoproteina i njihove endocitoze putem makrofaga. Promjene su obično
praćene hiperproteinemijom. Ksantomi mogu da budu u vidu papila, nodula
(čvorova) i plakova različite veličine i boje (xanthos – žut), od žućkaste do
smeđe ili purpurno crvene boje. Osim na koži, ksantomi mogu biti lokalizovani i
na sluzokožama, tetivama i ligamentima, na srcu i krvnim sudovima, u
centralnom nervnom sistemu, na rožnjači i na retini. Kod ksantoma
lokalizovanih na tetivama boja kože koja ih prekriva nije izmjenjena.Ksantomi
pločastog oblika se nazivaju ksantelazme.

Eruptivni ksantom – sitne žute kvržice koje svrbe (porast VLDL ili hilomikrona)

Tuberozni ksantom – žute izrasline, nekad velike i neugledne na laktovima i

koljenima (mnogo IDL), u koži oko očiju nazivaju se ksantelazma (holesterol i
LDL).

U tetivama – ksantoma tendinozum.

U rožnici – arcus coroneae, sastavljen od naslaga ( u tetivama i rožnici javljaju

se kod mlađih osoba, usljed visokih konc holesterola i LDL).

Hiperlipoproteinemije

Poremećaji u metabolizmu koji dovode do porasta jedne ili više frakcija lipida i
lipoproteina u krvi se nazivaju hiperlipoproteinemije-HLP. One mogu imati
različite posljedice a prije svega to je ubrzana i/ili prijevremena aterogeneza.

One mogu biti:

primarne (nasljedne) ili

sekundarne (udružene sa različitim bolestima ili su posljedica uzimanja
lijekova).

U razvijenim zemljama ateroskleroza i njene komplikacije dovode do 50% svih

smrtnih ishoda i 1/3 smrti kod ljudi između 35 i 65 godine života. HPL mogu se
podijeliti prema vrsti lipida koji su povišeni u krvi ili prema patogenetskim
uzrocima nastanka ili prema tome koja je lipidska frakcija dominatno povišena.

Dislipoproteinemija je pojam koji označuje poremećen odnos lipoproteina u

serumu, a uključuje i hiperliipoproteinemiju i hipolipoproteinemiju. Uzroci
dislipoproteinemija općenito se mogu svrstatit u 4 glavne skupine:

a) poremećaj apolipoproteina npr. u katabolizmu apo-A-I (Tangierska bolest-),

manjak apo-B-100/B48, manjak apo-CII, manjak apo-E i dr.

Vrlo rijedak genetički poremećaj metabolizma lipida, naračaste povećane

tonzile, povećana jetra i slezena (hepatosplenomegalija) i periferno oštećenje
živaca (neuropatija), dok u krvi nalazimo nisku koncentraciju lipoproteinskih
čestica, lipoproteina velike gustoće (HDL), i apolipoproteina apo A1 i apo A2, te
umjereno povišene koncentracije trigliceride.

b) poremećaj aktivnosti enzima vezanih za metabolizam lipoproteina (npr.

manjak LPL-a, manjak LCAT-a);

c) poremećaj strukture i funkcije receptora (poremećaj apo-B i apo-E receptora)

d) nepoznata etiologija (povećani VLDL, smanjeni HDL).

Primarne HLP

Primarne hiperlipoproteinemije nastaju zbog genetskih poremećaja u

metabolizmu pojedinih lipoproteinskih frakcija, usljed poremećaja u funkciji
odgovarajućih receptora, neadekvatnog sadržaja i funkcije apoproteina ili
neadekvatnog djelovanja enzima koji učestvuju u metabolizmu lipida ili
kombinovanjem više navedenih poremećaja. U većini slučajeva karakterišu se
ranom i izraženom aterosklerozom.
One su podjeljene u 5 grupa prema WHO.

Druga podjela primarnih HLP se može izvršititi na osnovu poznatih uzroka i

mehanizama njihovog nastanka, kao i na osnovu dominantnog tipa ispoljavanja
lipidskih poremećaja. Ova podjela se sada češće koristi.

Dominantna hiperholesterolemija (iznad 5,5 mmol/l)

1. Familijarna hiperholesterolemija (FH)

Posljedica preko 200, mutacija u genu za LDL receptore. Kao homozigotan oblik
je rijetka (1/milion stanovnika) a kao heterozigotni oblik se javlja u 1/500
osoba.

Nivo ukupnog holesterola je visok (7,0-13,0 mmol/l), a kod homozigota >13,0

mmol/l.

Nivo LDL holesterola u plazmi je povišen još od rođenja, triglicerida normalan, a

HDL je normalan ili niži.

Smrtnost je izražena i prije navršene dvadesete godine života. Heterozigoti

imaju ozbiljnu aterosklerozu u ranim ili srednjim godinama života.Tetivni
ksantomi se nalaze u oko 75% odraslih.

2. Familijarni deficit apo B 100.

Autozomno dominantni poremećaj koji se fenotipski ispoljava kao FH.

Heterozigoti imaju ukupni holesterol 7,0-13,0 mmol/l, a prevalenca kao i u
predhodnom tipu HLP.

3. Poligenska hiperholesterolemija.

Promjene na većem broju gena. Povećana je produkcija i smanjen

katabolizmom LDL. Postoji povećan rizik za aterosklerozu.Kod ovog oblika nema
formiranja ksantoma. Postoji umjereniji porast holesterola (6,5-9,0 mmol/l).
Dominantna hipertrigliceridemija

1.Familijarna hipertrigliceridemija

Nasleđuje se autozomno dominantno i karakteriše se normalnim ili blago

povećanim vrijednostima holesterola i visokim vrijednostima triglicerida.
Nagomilava se VLDL jer je katabolizam spor zbog mutacije gena. U porodičnoj
hipertrigliceridemiji vrijednosti triglicerida su 2,8-8,5 mmol/l.

2.Familijarni deficit lipoproteinske lipaze

Autozomno-recesivni poremećaj sa nedostatkom ili odsustvom LPL koji dovodi

do masivne akumulacije hilomikrona u plazmi. Ispoljava se u djetinjstvu, česti
su pankreatitisi, eruptivni ksantomi, hepatomegalija i lipemija retinalis.
Ateroskleroza nije ubrzana. Imaju visok nivo triglicerida (>8,5 mmol/l).

3. Familijarni nedostatak apo CII

Rijedak autozomno-recesivni poremećaj koji uzrokuje funkcionalni deficit LPL.

Klinički liči na familijarni deficit LPL. Nivo TG > 8,5 mmol/L.

Hiperholesterolemija udružena sa hipertrigliceridemijom

1. Familijarna kombinovana hiperlipidemija (FKHL)

Čest poremećaj, javlja se u drugoj deceniji života.Nasljeđuje se autozomno

dominantno. Postoje povišene vrijednosti samo triglicerida ili samo holesterola
ili oba.Postoji rizik za aterosklerozu. Porodična miješana HLP se karakteriše
nivoom TG: 2,8-8,5mmol/l,dok je ukupni holesterol 6,5-13,0 mmol/l.

2. Disbetalipoproteinemija

Rijedak oblik HLP, nasljeđuje se autozomno recesivno i pogađa 1 od 10 000

osoba. Postoje povišene vrijednosti i holesterola i triglicerida. Zbog nedostatka
apo E neophodnog za vezivanje LDL frakcije za receptore u hepatocitima dolazi
do njihovog dugog zadržavanja u cirkulaciji. Ispoljava se poslije dvadesete
godine života. Povišene su vrijednosti TG: 2,8-8,5 mmol/l, kao i ukupnog
holesterola 6,5-13,0 mmol/l.
Sekundarne HPL

Sekundarne hiperlipoproteinemije uzrokovane su vrlo različitim mehanizmima,

na osnovu kojih se dijele na hiperlipoproteinemije uzrokovane egzogenim ili
endogenim faktorima, a mogu se ispoljiti praktično u svakom opisanom obliku.
Od primarnih HLP razlikuju se po tome što su većinom reverzibilne ukoliko je
izvodljivo uspješno liječenje osnovne bolesti, a ukoliko se radi o hroničnom
progredijentnom oboljenju tada je istovremeno potrebno sprovoditi i liječenje
hipolipemicima triglicerida. Endogeno uzrokovane HLP nastaju u toku različitih
oboljenja i metaboličkih poremećaja, dok su egzogeni činioci najčešće
neadekvatna ishrana bogata mastima životinjskog porijekla, koncentrovanim
ugljenim hidratima, alkohol, kao i primjena nekih medikamenata.

Prema tome koji poremećaj dominatno izazivaju, dijele se na one koji dovode
do porasta ukupnog holesterola ili one koji dovode do porasta triglicerida.

Uzroci sekundarne HLP udružene sa porastom nivoa ukupnog holesterola:

-Način ishrane

-Unos hrane bogate zasićenim masnim kiselinama

Akutna intermitentna porfirija - poremećena sinteza hema i dolazi do

prekomernog stvaranja porfirina u tijelu. Postoje bolovi u trbuhu, zatvor i
neuropatije, ali ne postoje problemi sa kožom (osipi).

Anorexia nervosa – strah od debljanja.

Holestaza – prestanak protoka žuči u trudnoći kada dijete pritišće jetru i žuč –
svrbež.

Primarna bilijarna ciroza jetre (PBC) – autoimuno oboljenje jetre, destrukcija

žučnih puteva.

Chusingov sindrom – povećanje kortizola u krvi.

Hipotireoidizam – nedovoljno lučenja hormona štitne žlijezde.

Nefrotski sindrom (nefroza) – gubitak bjelančevina urinom.

Uzroci sekundarne HLP udružene sa porastom nivoa triglicerida :

-Način ishrane i stanja

-Ishrana bogata ugljenim hidratima

-Konzumacija alkohola

-Gojaznost

-Trudnoća

Bolesti:

-Akutna intermitentna porfirija

-Hronična bubrežna insuficijencija

-Cushingov sindrom

-Diabetes mellitus

-Hipopituitarizam,Hipotireoidizam

-Lipodistrofija, Akutni hepatitis

-Sistemski lupus

Metode određivanja:

-Ukupni holesterol

-Enzimska metoda sa holesterol esterazom

-Liebermann Burchardova reakcija bazirana na oksidaciji holesterola uz kiselinu

-Metode zasnovane na principu reaktivnosti sa željeznim solima

-Ukupni lipidi

-Spektrofotometrijska reakcija sa fosfovanilinom

-Ukupni trigliceridi

-Enzimska metoda sa lipazom, esterazom, LPL, glicerolfosfatoksidazom,

glicerolkinazom

HDL određivanje bazira se na razdvajanju HDL od lipoproteina koji sadrže

apoprotein B (LDL, VLDL) ultracentrifugiranjem, elektroforezom, taloženjem.

Taložne metode: dekstran sulfat-magnezijeva metoda, metoda sa

fosfovolframatom i magnezijevim hloridom i metod sa heparinom i mangan
hloridom.

LDL- taložne metode pomoću anionskih policikličnih aktivatora.

Slobodne masne kiseline – enzimska metoda pomoću alifatskih karboksilata i

spektrofotometrijsko određivanje sa bakarnim ionima te metode plinske
hromatografije pomoću organskih rastvarača u struji azota.

Fosfolipidi – hemijske metode obuhvataju taloženje i razgradnju jakim

kiselinama i nezimske metode sa fosfolipazom.

Lipoproteinske frakcije – elektroforetske metode na acetatceluloznoj foliji ili

agaroza gelu.