De persoon Sokrates: inleiding

Socrates leeft tijdens de peloponnesische oorlog (431-404) athene tegen sparta → tweede helft 5de
eeuw v.Chr wantrouwen tussen de staten was toegenomen. De oorlog was een fiasco voor athene →
militair gesloopt en fysiek ook hun floten (belangrijkste wapen). 429 brak de pestepidemie uit → veel
slachtoffers, onder andere perikles (grote staatsman), door zijn leiding bereikte athene haar toppunt.
Ook ging athene zich bemoeien tussen een conflict van 2 steden op sicilië, sommige politici zagen de
kans om de atheense macht uit te breiden, een van het was alkibiades, door hem besloot het atheense
volk hulp aan te bieden een vloot werd gestuurd, met alkibiades als aanvoerder. → Siciliaanse
avontuur van 415 tot 413 → macht pakken van syrakouse. Na het vertrek van Alkibiades kwam er een
aanklacht tegen hem, toen hij werd opgehaald is hij gevlucht een naar de spartanen gevlucht. → door
hem kwam sparta syrakouse te hulp. Eindigde slecht voor atheners → bijna niemand keerde terug. Er
waren mensen die de schuld gaven aan de democratie en zij kregen tijdelijk de macht. Zomer 404 gaf
athene zich over → vredesvoorwaarden waren vernederend → macht was verbroken. Er werd een
oligarchie (regering van weinig (mensen)) ingesteld → pro-spartaans. → regering heette de dertig
(οι τριακοντα), kritias zit daar in fam. van plato. Er was een aparte commissie van 10 die ging over
de haven (pareieus), zat de oom van plato in (charmides). Er kwam een verzet van democraten die
het de 30 lastig maakte → de 30 executeerde burgers uit angst. → zorgde voor een democratisch
verzet. → die bezetten een stuk van de havenstad, de 30 werd verslagen en fam. van plato dood.
democratie in 403 hersteld.

De Bronnen
sokrates heeft zelf niks geschreven, we gaan uit van wat andere over hem hebben geschreven. → de
schrijvers hebben niet per se doel sokrates zo goed mogelijk te beschrijven. De meeste kennis hebben
we door de boeken van Plato → meeste boeken van plato zijn gesprekken tussen 2 of meer personen.
Niet alles wat plato zegt is een opvatting van Sokrates → hij bouwt wss voort wat hij van sokrates
heeft geleerd/gehoord. Niet alles wat geschreven door plato opvatten alsof Sokrates het heeft gezegd.

Sokrates’ leven
Sokrates rond 470 geboren en 399 veroordeeld tot dood door gifbeker. Zoon van bekende beeldhouwer
en vroedvrouw. Een paar veldtochten als soldaat maar verder blijf hij in Athene. Blijkbaar was hij
lelijk. → werd door Alkibiades vergeleken met een sileen & sater. Hij had 3 zonen en zij vrouw
‘xantippe’werd ook wel ‘de lastigste van alle vrouwen’ genoemd. Hij zou xantippe tot zijn vrouw
hebben genomen omdat als het hem lukte haar onder de duim te krijgen hij geen moeite zou hebben
met andere mensen om te gaan. Verhalen over Xantippe moeten we met een korrel zout nemen.

Sokrates’ optreden
hij nam weinig deel aan het openbare en politieke leven. → had andere dingen te doen. Vertelt in de
apologie welke gebeurtenissen invloed hadden op zijn leven. Aanhanger van Sokrates vroeg of er
iemand wijzer was dan Sokrates, de Pythia zei van niet. Sokrates was het hier niet mee eens en wilde
ongelijk van orakel aantonen. Na zijn onderzoek kwam hij erachter dat het Orakel gelijk heeft, zijn
wijsheid is dat hij weet dat hij niets weet. Zijn inzicht is dat het weten van de mens zo goed als
niets betekent.

De positie van Sokrates is Athene

Zijn gesprekken in de stad werden niet gewaardeerd. De gesprekken vonden vaak plaats met met
zonen van rijke families aangezien zij de meeste vrijetijd hadden. Zij namen het gedrag van Sokrates
over tot de ergernis van de regering en hun ouders. Zo werd hij door de ouderen steeds meer gehaat.
Het werd hem ook kwalijk genomen dat hij niet actief was in de politiek. → het was normaal dat
iedereen tijd besteed aan het bestuur. Zijn gesprekken waren namelijk al in het belang van de
medeburger. Zijn innerlijke stem (δαιμονιον) rade hem ook af deel te nemen aan de politiek.
Alkibiades en kritias werden vaak als zijn leerlingen beschouwd → socrates vond ‘ik weet dat ik niets
weet, hoe kan ik ooit iemands leermeester zijn geweest’.
Sokrates’ proces, vonnis en dood
Hij werd in 399 v.Chr beschuldigd van vrijdenker op godsdienst en slechte invloed te hebben op jeugd.
Er waren 3 aanklagers een daarvan Anytos → leider democratische partij in Athene. Het gerechtshof
bestond uit 500 leden. Hij weigerde zijn familie ten tonele te brengen voor medelijden. Hij wilde met
alleen argumenten aantonen dat hij onschuldig was. Men gaat op woord van plato ervan uit dat het
280 tegen 230 was. Als de beklaagde schuldig werd veroordeeld, stelden de aanklagers een straf
voor, de beklaagde kon een andere voorstellen als hij het hier niet mee eens was. → de jury moest
dan kiezen. Bij sokrates stelde ze dood voor, maar hadden hoop dat hij verbannen zou worden →
Sokrates wilde dit spel niet spelen. Hij stelde voor vrije kost en inwoning op kosten van staat → hij
was namelijk arm. Jury koos geergerd voor de doodstraf (drinken van gifbeker). Tussen veroordeling
en executie zat nog een maand, hij had dus kunnen ontsnappen. Hij weigerde te ontsnappen. → niet
bang voor dood. Hij dacht in hades terecht te komen en keek er naar uit alle interessante mensen te
ontmoeten. Na veroordeling is hij direct naar de cel gebracht. In ‘zijn’ cel zijn medicijnpotjes
gevonden waarvan men denkt dat daar het gif in zat. Sokrates werd veroordeeld toen hij al 70 jaar
was vanwege aanklachten met betrekking tot zijn houding tegenover de traditionele goden van de stad
en het introduceren van nieuwe goden. Dit laatste was met name controversieel vanwege zijn
persoonlijke goddelijke ervaringen met het "daimonion." Hoewel sommigen denken dat deze aanklacht
serieus genomen moet worden, geloven veel geleerden dat het proces politieke achtergronden had.
Sokrates had banden met aristocratische kringen en kritiek geuit op het functioneren van de
democratie, wat hem in conflict bracht met leden van de democratische partij, zoals Anytos. Bovendien
werd zijn verblijf tijdens het bewind van de Dertig in verband gebracht met dat duistere hoofdstuk uit
de geschiedenis van democratisch Athene.

Sokrates onderzoekt de Atheners

Apologie Plato’s bekendste werk en is 10 jaar na de dood van Sokrates geschreven. Plato vermeld dat
hij aanwezig is geweest tijdens het proces en men gaat ervan uit dat de Apologie uitgaat van sokrates
rede. Sokrates focust zich op de inhoudelijke aspecten van de aanklacht. Hij is niet geïnteresseerd in
de aanklagers en de tegenstander in een slecht dag licht te zetten. De apologie toont aan dat hij een
religieus persoon is en iedereen aanspoort de juiste vorm van deugdzaam gedrag (αρετη) in praktijk te
brengen. Bedoelingen van plato in apologie;
1. verdediging van Sokrates, en is gericht op iedereen die interesse had in hem.
2. Laat zien wie Sokrates is, hij komt naar voren als iemand die opzoek is naar de waarheid en weet
dat hij niets weet.
3. is een aansporing tot filosofie, laat zien hoe Sokrates werkt, ‘de juiste manier van filosoferen’.
Hij houd zich bezig met het gedrag van mensen en wat goed en slecht is.
Apologie heeft duidelijke structuur. 1ste tekst is het langst en bevat verdediging 2de tekst stelt hij
tegeneis. 3de is redevoering na vonnis → laat zien wat hij van dood vind. Aan het begin maakt hij
verschil tussen zijn eerste aanklagers en de nieuwste. tegen beide verdedigd hij zich afzonderlijk. de
oude aanklagers vind hij het gevaarlijkst want hij weet niet wie dat zijn.

11.5b: De elenchos
Sokrates is ervan overtuigd dat veel mensen denken wijs te zijn terwijl ze dat niet zijn. Hij houdt zich
van de domme (ειρωνεια, de socratische ironie) en lokt tegenstanders uit de tent. De meeste
gesprekken eindigen in een aporie (απορια, geen uitweg meer vinden) Dialogen eindigen in een
vraagteken. Deze methode wordt elenchos (ελεγγχος, af te leiden van ελεγχω =
onderzoek/weerleggen) genoemd. Sokrates stelt vragen die over hetzelfde onderwerp nieuwe
beweringen ontlokt en zo de betekenis en de waarde van de eerste bewering verduidelijkt.

De ethica van Sokrates

Sokrates was geïnteresseerd in handelingen van mensen die leiden tot geluk en was de eerste die
zich bezighield met ethische vraagstukken, het onderzoek dat moest leiden tot kennis van menselijke
normen en waarden. Eudaimonia = goed lot en betekent geluk maar Socrates bedoelde zowel
handelingen als kennis.
Het begrip αρετή betekent het optimaal functioneren, bij mensen is de arete met betrekking op
handelen de deugt. Als je gelukkig wilt zijn moet je 5 deugde hebben; dapperheid, zelfbeheersing,
rechtvaardigheid, godsdienstigheid en wijsheid. Sokrates is de benieuwd naar het geluk van een
mensen dat tot stand komt door deugdelijke handelingen waarin mensen met hun αρετή handelen.

In deze tekst bespreekt Sokrates het verband tussen begripsvorming en deugd, met nadruk op
'dapperheid'. Hij stelt dat 'dapperheid' kennis is van wat te vrezen en te waarderen valt in de
toekomst. Deze kennis is ook relevant voor andere deugden. Sokrates gelooft dat moed,
rechtvaardigheid, en andere deugden samen kunnen gaan, omdat 'dapperheid' een deel is van deugd in
het algemeen.

Sokrates’ dood (globaal kennen)

Sokrates deed erg luchtig over zijn dood, het maakt hem niet uit hoe hij begraven wordt aangezien
zijn lichaam niet meer Sokrates is en zijn ziel zal voortleven in een bepaalde hemel (hij geloofde in
het dualisme). Hij nam zijn tijd om zichzelf te wassen, was beleefd tegen degene die het gif bracht
en stelde zijn dood niet uit en drinkt snel de beker leeg en wou zelfs gif schenken aan de goden als
offer (Plato gelooft ook in zielverplaatsing). Zijn vrienden moetsten huilen om hun lot maar hij wou in
stilte sterfen, hij versteende van onder naar boven en zijn laatste woorden waren om een offer te
doen aan asclepius de geneeskunde voor het goed werkende gif (weer een grapje, erg luchtig).

Apologie tekst f Nl vertaling SV;

f. Sokrates ondervraagt de handwerkslieden (22c9-22e6)
De tekst zegt dat sokrates naar vakmensen ging omdat hij besefte dat hij niets wist, maar hoopte iets
te leren van hun expertise. Hij ontdekte dat ze inderdaad veel wisten, maar dat ze soms ook arrogant
waren over hun kennis. Sokrates vroeg zich af of hij liever onwetend bleef of hun arrogantie deelde.
Uiteindelijk besloot hij liever onwetend te blijven.

Peloponnesische oorlog (431-404 v. Chr.)

- tussen (bondgenoten van) Athene en Sparta

- Athene had het zwaar: verloor op zee en op land, pestepidemie 429 v. Chr.
- 415-413: Siciliaanse expeditie o.l.v. Alcibiades → Atheense generaal/politicus die na een (valse)
aanklacht overliep naar Sparta; nederlaag Syracuse
- 404 v. Chr.: Athene verliest → de Spartanen stellen ‘de Dertig’ aan als regering, een groep
van anti-democratische Atheners
- 403 v. Chr.: de democraten gaan in verzet tegen terreurbewind, winnen de regering terug:
amnestie voor iedereen, behalve de Dertig

- Socrates was zelf begonnen als steenhouwer, pas later ‘overgelopen’ tot meer intellectuele
activiteiten.
- In de Apologia laat Plato Socrates spreken over zijn verwaarlozing van de belangen van zijn gezin.
- Hij bracht zijn dagen door op de agora en de sportscholen in Athene.
- Voerde gesprekken en stelde vragen: filosofie is vragen stellen een aantonen dat wat mensen
denken niet klopt.
- Socrates liet de Atheners en de autoriteiten zien dat zij niets wisten. Zij vonden Socrates
gevaarlijk:
- zette de jeugd aan tot gezagsondermijning
- hij was politiek niet actief
- verdachte politici in zijn gezelschap (Alcibiades)
- Socrates gaf als reden voor a-politieke houding:
- zijn gesprekken zijn belangrijk en tijdrovend
- ‘daimonion’: innerlijke stem die hem vertelde wat hij moest doen
Aanklacht:
1) een vrijdenker op godsdienstig gebied
2) slechte invloed op de jeugd
Eis: de dood
Plato’s Apologia: verdedigingsrede van Socrates:
Socrates weigerde een emotioneel proces, probeerde met argumenten te winnen. Gedroeg zich
uitdagend.
280 (tegen 220) leden achtten hem schuldig: gifbeker.
Socrates accepteerde de straf, want hij heeft alles te danken gehad aan de gebruiken, normen en
wetten van Athene.
Oók was hij niet bang voor de dood.
Wat was de werkelijke reden van zijn veroordeling als 70-jarige man? Goddeloosheid? Slechte
invloed?
Of politiek gemotiveerd? Socrates had veel kritiek op het democratisch functioneren van Athene.
“Socratische kwestie”: Is het mogelijk om de historische Socrates te achterhalen? Alles wat we
over hem weten, is door anderen geschreven.

presentatie Aristophanes:
- Socrates als verstrooide, onverzorgde professor, die zich bezighoudt met onzinnige onderzoeken.
- Karikatuur van een intellectueel.
- Moraalridder.
Overduidelijk satirisch: bevat het een kern van waarheid?

presentatie Xenophon (430-354):

- leerling van Socrates, 40 jaar jonger dan Socrates
- kwam Socrates toevallig tegen in een steeg, nadat hij de vraag van Socrates niet kon beantwoorden
ging hij bij Socrates in de leer
- belangrijkste geschriften:
1) Memorabilia (herinneringen): Socrates heeft gesprekken met de maatschappij, bedoeld om hem vrij
te pleiten
2) Apologia: verdedigingsrede
3) Symposium: uitbeelden van Socrates als hetero-man

plato Ontmoette Socrates op 20-jarige leeftijd: hij werd zijn geestelijk leider.
Wijdde de rest van zijn leven aan de filosofie.
387 v. Chr.: Plato sticht de Akademie, de beroemde filosofische leerschool.
Plato voert Socrates als hoofdpersoon op in zijn filosofische dialogen: de Socratische dialogen.
Zijn de woorden van Socrates van Socrates zelf of verwoorden ze Plato’s eigen visie?
Plato heeft veel geleerd van Socrates en bouwt hier zelf op voort.

Kenmerken Socratische dialoog:

1) Gesprekspartners: ondervrager en ondervraagde
2) Vraag en antwoord
3) Socrates als gespreksleider (meestal)
4) Realistische, alledaagse personages (vaak zelfs echt bestaande, historische figuren)
5) fictieve gesprekken

Doel: lezer kan stapsgewijs tot inzicht komen, waarheid ontdekken en het juiste doen.
Het Symposium is een gerapporteerde dialoog: iemand doet verslag van een gesprek dat eerder heeft
plaatsgevonden.
Geven de dialogen de opvattingen van Socrates weer of van Plato zelf?

Bolletjes rede inleiding

In Plato's Symposion houden de aanwezigen toespraken over eros (liefde). Aristofanes, oorspronkelijk
 de derde spreker, krijgt de hik en vraagt een arts om zijn beurt over te nemen. De arts geeft hem
advies om van de hik af te komen.

Pp liefde en sexualiteit door nemen

Beroemde (liefdes)paren Geruchten koppels

⦿ Mythologisch: Mythologisch

› Odysseus en Penelope - achilles en patroklos

› Hektor en Andromache - zeus en ganymedes

› Paris en Helena - herkules en hylas

› Zeus en zijn vrouwen - apollo en kyakinthos

⦿ Historisch: Historisch:

› Sokrates en Xanthippe - sokrates en alkibides

- alexander de grote en hephaestion

Belangrijke bronnen: vaasschilderingen, filosofie (Plato’s Symposion)

⦿ Mannelijke beleving staat centraal: (sport)scholen, symposia

⦿ Huwelijk: M/V

⦿ Geen indeling geaardheden

⦿ Homo-erotische relaties: M/M, pederastie

⦿ Relatie tussen volwassen mannen en tienerjongens. → pederastie

⦿ Sociaal erkende rolverdeling:

› erastes: welgestelde, actieve man

› eromenos: armere, passieve jongen

⦿ Pedagogisch: onderdeel van een (maatschappelijke) opvoeding

⦿ Veel afgebeeld op vazen

plato’s symposium

⦿ Typisch Atheens feest: rijkelui, wijn, orgie.

⦿ Filosofisch verslag van de avond, in dialoogvorm.

⦿ Gasten/sprekers (o.a.):

› Eryximachos (arts)

› Aristophanes (komediedichter) – bolletjesrede

› Agathon (tragediedichter)

› Sokrates (filosoof): Diotima – Platonische liefde

Bolletjes reden: tekst A - de Bolletjes mensen

Aristofanes in Plato's Symposion vertelt een verhaal over de oorsprong van mensen. Vroeger waren er
drie geslachten van mensen: mannelijk, vrouwelijk en een derde geslacht dat van beide kenmerken
had. Ze waren sterk en arrogant en probeerden zelfs de goden aan te vallen. De goden besloten hen
in tweeën te snijden, wat resulteerde in de huidige menselijke vorm. Apollo zorgde voor de genezing
en de vorming van de navel.

Bolletjes reden: tekst E - Wat is eros eigenlijk?

Wanneer twee mensen hun soulmate vinden, ervaren ze diepe vriendschap en liefde, en willen ze nooit
van elkaar gescheiden worden. Ze delen hun leven tot het einde en verlangen naar iets dat hun zielen
verbindt, iets wat ze moeilijk kunnen verwoorden.

Bolletjes reden: tekst F - Eros is het verlangen naar de wederhelft.

Stel je voor dat Hephaistos aan twee mensen vraagt wat ze het liefste willen: altijd bij elkaar zijn,
nacht en dag. Als ze instemmen, smelt hij hen samen tot één wezen, zodat ze voor altijd als één
leven en zelfs in de dood. Dit verlangen naar eenheid was onze oorspronkelijke vorm, en Eros staat
voor het streven naar heelheid.