EMOCJE I

MOTYWACJA
(2)
 Pochodzenie terminu
Słowo emocja ma swoje źródło w j. łacińskim:
E(x)movere – czyli poruszać
Jest to połączenie:
ex – od, z czego
i
motio – ruch
Występowanie tych dwóch składników wskazuje:

z jednej strony na czynnik ekspresji emocji (ex)

z drugiej na element motywacyjny emocji (motio)
 Źródła problemów definicyjnych
Dwa źródła trudności definicyjnych:
1. RóŜnice na poziomie paradygmatu i teorii – dwa
sposoby ujmowania emocji:
 organistyczny (William James) – emocje to pochodne
procesów przebiegających w naszym ciele,
stanowiących o tym, czy i jakie emocje pojawią się w
postaci świadomych odczuć
 mentalistyczny – to procesy psychiczne tworzą emocje,
a zmiany cielesne są ich konsekwencją
2. Emocje są bardzo złoŜonymi procesami,
zawierają się w nich procesy poznawcze,
pobudzenie fizjologiczne, wzorce ekspresji i
tendencje do działania
 Sposoby definiowania (1/2)
Tradycyjnie wyróŜnia się:
1. Klasyczne teorie emocji, to między innymi:
 Teoria Jamesa-Langego
 Teoria Cannona-Barda
 Aktywacyjne teorie emocji
 Dwuczynnikowa teoria Schachtera i Singera
2. Poznawcze teorie emocji, to między innymi:
 Teoria Lazarusa
 Funkcjonalne ujęcie Frijdy
 Sposoby definiowania (2/2)
Biorąc pod uwagę złoŜoność procesów emocjonalnych i
uwzględniając kładzenie nacisku na róŜne jego wymiary,
W. Łosiak proponuje wyróŜnienie pięciu sposobów
definiowania. Są to stanowiska:
 motywacyjne
 ewolucyjne
 biologiczne
 komponentowe
 społeczne
 Definicje akcentujące gotowość do
działania – N. H. Frijda (1/5)
1. to zmiany w gotowości do działania, przebiegające w
róŜnych obszarach: aktywacji, gotowości poznawczej,
tendencjach do działania i pragnieniach
2. w zaleŜności od tego, jakie następują zmiany w gotowości
do działania, jakie programy działania, systemy
behawioralne i mechanizmy aktywacyjne są uruchamiane,
doświadczamy emocji określonego rodzaju (tendencje do
działania definiują emocje)
3. podłoŜem emocji są wartości, rozumiane jako znaczenia
przypisywane innym ludziom, elementom otoczenia i
celom działania. Bodźce wyzwalające emocje to takie,
które nie są obojętne dla wartości
 Definicje akcentujące gotowość do
działania – N. H. Frijda (2/5)
4. Znaczącą rolę ogrywają procesy poznawcze, albowiem
emocje to zespół mechanizmów, proces, sekwencja, której
rdzeń stanowią głównie procesy poznawcze
przebiegające w określonym porządku. Są to kolejno:
 kodowanie zdarzenia,
 ocena zdarzenia w takich kategoriach, jak:
przyjemność, ból, zdziwienie lub obojętność,
 ocenę moŜliwości działania wobec zdarzenia,
 ocenę pilności, trudności i powagi zdarzenia,
 a następnie planowanie działania,
 zmiany fizjologiczne
 i działanie
 Definicje akcentujące gotowość do
działania – N. H. Frijda (3/5)
5. Zasady funkcjonowania emocji, czyli obserwowane
empirycznie prawidłowości, u podłoŜa których leŜą
mechanizmy przyczynowo-skutkowe:
 Prawo znaczenia sytuacyjnego: zdarzenie w otoczeniu
podmiotu moŜe wywołać emocję, jeŜeli ma dla niego jakieś
znaczenie
 Prawo waŜności: emocje powstają w odpowiedzi na
zdarzenia waŜne z punktu widzenia celów lub motywów
jednostki
 Prawo rzeczywistości: aby wywołać emocje zdarzenia
muszą być oceniane przez podmiot jako realne,
prawdziwe
 Prawo zmiany, przyzwyczajenia i porównywania odczuć:
warunkiem powstawania emocji jest nie tylko sama
obecność poŜądanych lub niepoŜądanych czynników, ile
ich zmiana, a im jest większa, to doświadczana emocja
jest silniejsza
 Definicje akcentujące gotowość do
działania – N. H. Frijda (4/5)
 Prawo hedonistycznej asymetrii: brak jest równowaŜności
emocji pozytywnych i negatywnych: szybko
przyzwyczajamy się do zdarzeń przyjemnych (szybko
zanikają), trudno do przykrych (trwają długo)
 Prawo zachowania impetu emocji: wbrew potocznym
przekonaniom czas nie leczy ran, emocjonujące zdarzenie
zachowuje zdolność do wywoływania emocji na czas
nieokreślony, chyba Ŝe nastąpi przyzwyczajenie
spowodowane przez powtarzanie się tego zdarzenia
 Prawo zamknięcia: wyklucza relatywizm w wywoływaniu i
odczuwaniu emocji, albowiem doświadczenie emocjonalne
ma zawsze charakter absolutny (tzn. emocja jest pełna i
wyrazista)
 Definicje akcentujące gotowość do
działania – N. H. Frijda (5/5)
 Prawo zwaŜania na konsekwencje: istnieją mechanizmy
kontrolowania emocji, albowiem pojawienie się impulsu
emocjonalnego wyzwala impuls, zmierzający do
modyfikacji emocji uwzględniającej jej moŜliwe
konsekwencje
 Prawo minimalnego obciąŜenia: istnieje uniwersalna
tendencja do minimalizowania negatywnego obciąŜenia
emocjonalnego
 Prawo maksymalnego zysku: istnieje uniwersalna
tendencja do maksymalizowania korzyści wynikających z
emocji pozytywnych
 Definicje akcentujące aspekt ewolucyjny
(1/1)
1. J. Tooby i L. Cosmides – emocje są ukształtowanymi na
drodze ewolucyjnej procesami adaptacyjnymi, a dokładniej
nadrzędnymi programami koordynującymi i nadzorującymi
pracę poszczególnych programów, funkcjonalnie
dostosowanych do rozwiązywania jakiegoś problemu
adaptacyjnego
2. R. Plutchnik – emocje rozwinęły się na drodze ewolucyjnej i
pełnią przede wszystkim funkcję adaptacyjną, pomagając
człowiekowi w przetrwaniu np.:
 groźba ze strony wroga – zdarzenie wyzwalające
 niebezpieczeństwo – poznanie
 strach – uczucie
 bieg – zachowanie
 ochrona - efekt
 Definicje akcentujące aspekt biologiczny
(1/1)
1. J. E. LeDoux – emocje to biologiczne funkcje układu
nerwowego
2. J. Panksepp – emocje to twory naturalne w mózgu ssaków,
mające określone podłoŜe neuronalne. Emocje podstawowe
to systemy mózgowe, będące organizacjami obszarów i
połączeń. Te czuciowo-ruchowe obwody zarządzające
uruchamiają jednocześnie procesy behawioralne,
fizjologiczne, poznawcze i afektywne, składające się na
doświadczenie podstawowych emocji, które pod względem
struktury i funkcji są zbliŜone u wszystkich ssaków. Natomiast
uczucia to psychiczne, świadome efekty doświadczania
emocji.
 Definicje akcentujące aspekt
komponentowy (1/2)
K. R. Scherer:
 emocje to psychologiczne konstrukty składające się z
wielu komponent
 komponenty emocji moŜna rozumieć jako wzorzec, układ
procesów albo stanów podsystemów organizmu
 główne komponenty to: procesy poznawcze, fizjologiczne,
motywacyjne, ekspresyjne i uczuciowe
 kaŜdy z nich ma charakterystyczny dla danej emocji
przebieg, który moŜna opisać w postaci sekwencji stanów
na siebie oddziałujących
 MoŜliwe jest zatem wyodrębnianie poszczególnych emocji
przez opisanie specyficznego układu komponentów
 Definicje akcentujące aspekt
komponentowy (2/2)
Richard S. Lazarus:
 emocje to system wzajemnie od siebie zaleŜnych procesów, wśród
których najwaŜniejsze to: ocena poznawcza, impulsy do działania i
wzorzec reakcji somatycznych
 System ten jest doświadczany subiektywnie jako całość, jako jedno
zjawisko
 KaŜda emocja ma swój charakterystyczny wzorzec przebiegu tych
procesów
 Istnieją dwie grupy zmiennych, rozumianych jako części na
poziomie molekularnym, wchodzących w skład kategorii emocji na
poziomie molarnym:
1. Zmienne obserwowalne: atak, ucieczka, reakcje fizjologiczne,
wypowiedzi oraz zdarzenia w otoczeniu i kontekst
2. Zmienne nieobserwowalne: tendencje, impulsy do działania,
subiektywne doświadczenia emocjonalne, procesy radzenia sobie itd.
 Definicje akcentujące aspekt społeczny (1/2)

J. R. Averil:
 emocja jest chwilową rolą społeczną (społecznie tworzonym
syndromem), która zawiera w sobie dokonywaną przez jednostkę
ocenę sytuacji, która jest interpretowana raczej jako namiętność niŜ
działanie
 emocje są zatem tworami społecznymi i kulturowymi, a nie
biologicznymi. Dowodzą tego międzykulturowe badania
porównawcze, wskazujące na społeczne róŜnice w opisywaniu i
identyfikowaniu emocji, a takŜe fakt, iŜ to samo pobudzenie
fizjologiczne moŜe być róŜnie interpretowane przez jednostkę w
zaleŜności od kontekstu społecznego, czyli obecności i zachowania
innej osoby
 emocje mają zatem komunikacyjny charakter i w danej kulturze są
intersubiektywne (jednakowe znaczenie dla róŜnych osób)
 Definicje akcentujące aspekt społeczny (2/2)

A. Oatley, P. N. Johnson-Laird:
 wyróŜniają emocje podstawowe, niezmienne kulturowo, wspólne
dla wszystkich ludzi, o wrodzonym biologicznym mechanizmie;
oraz emocje złoŜone, które wywodzą się z emocji podstawowych,
ale mają charakter społeczny gdyŜ są kształtowane na bazie
świadomych ocen podmiotu
 Pełnią one rolę komunikacyjną na dwóch poziomach:
1. na poziomie procesów psychicznych i nerwowych - polega na ich
koordynacji w przygotowywaniu celowego działania, czyli hamowaniu
jednych i pobudzaniu innych
2. na poziomie społecznym, kiedy emocje są przede wszystkim
komunikatami
 Porównanie terminów (1/2)
EMOCJE - NASTRÓJ
 EMOCJE traktuje się zazwyczaj jako epizody trwające zazwyczaj
krótko (sekundy, minuty), to NASTRÓJ moŜe trwać długo (godziny,
dni) i moŜe mieć rozmyty początek lub koniec
 NASTRÓJ ma umiarkowane nasilenie i czasami falujący przebieg,
natomiast EMOCJE mogą pojawiać się w pełnym zakresie
intensywności
 NASTRÓJ nie ma uchwytnej przyczyny (nieintencjonalny stan
afektywny), EMOCJE mają wyraźną przyczynę
 NASTRÓJ nie ma charakterystycznych zmian mimicznych,
EMOCJE mają wyraźną mimikę
 NASTRÓJ w porównaniu z EMOCJAMI to stan mniej
zróŜnicowany, mający bardziej rozmyty i globalny charakter
 Reasumując: zdaniem badaczy to odmienne zjawiska i doznania,
choć trudno wyznaczyć kryteria ich rozróŜnienia
 Porównanie terminów (2/2)
EMOCJE - AFEKT
 AFEKT to ogólna kategoria, obejmująca wszystkie stany lub
doznania afektywne, EMOCJE i nastroje

EMOCJE STRES
 STRES to uniwersalna odpowiedź organizmu o charakterze
alarmowo-obronnym, zaś EMOCJE są zróŜnicowane w zaleŜności
od charakteru wywołujących je czynników
 Istnieje bliski związek między STRESEM a EMOCJAMI
NEGATYWNYMI, albowiem na poziomie doświadczenia doznania
te często się mieszają (np. lęk czy stres przed egzaminem).
Dlatego niektórzy autorzy uwaŜają emocje negatywne za objawy
lub składniki stresu. Scherer nawet twierdzi, Ŝe stres to
przedłuŜająca się nierozwiązana emocja