Chuong4TPD 15march

Chương 4
TÍCH PHÂN ĐƯỜNG
BỘ MÔN TOÁN CƠ BẢN
VIỆN TOÁN ỨNG DỤNG VÀ TIN HỌC

ĐẠI HỌC BÁCH KHOA HÀ NỘI
SAMI.HUST – 2023
Viện Toán ứng dụng và Tin học (HUST) MI1121-GIẢI TÍCH II-CHƯƠNG 4 SAMI.HUST
1/40 – 2023 1 / 40
Nội dung
1 Tích phân đường
2 Công thức Green
3 Tích phân đường không phụ thuộc vào đường đi
2/40 – 2023 2 / 40
Tích phân đường
Tích phân đường được đưa ra vào đầu thế kỷ 19, khi giải quyết các bài toán liên quan đến
dòng chảy, lực, điện trường và từ trường. Bài giảng này sẽ trình bày về tích phân đường, bao
gồm tích phân đường loại một và tích phân đường loại hai.
3/40 – 2023 3 / 40
3/40 – 2023 3 / 40
Giả sử C là đường cong trơn, cho bởi phương trình tham số
x = x(t), y = y(t) với a ≤ t ≤ b.
3/40 – 2023 3 / 40
x = x(t), y = y(t) với a ≤ t ≤ b.
Khi đó độ dài đường cong C là
Zb Å ã2 Å ã2
dx dy
ℓ= + dt
dt dt
a
3/40 – 2023 3 / 40
x = x(t), y = y(t) với a ≤ t ≤ b.
Zb Å ã2 Å ã2 Z
dx dy
ℓ= + dt =: ds.
dt dt
a C
3/40 – 2023 3 / 40
x = x(t), y = y(t) với a ≤ t ≤ b.
Zb Å ã2 Å ã2 Z
dx dy
ℓ= + dt =: ds.
dt dt
a C
Khái niệm tích phân đường!

3/40 – 2023 3 / 40
Tích phân đường loại một
Bài toán Xét một sợi dây kim loại có mật độ khối lượng (khối lượng theo đơn vị độ dài) phân
bố dọc theo đường cong C, với f (x, y) là mật độ khối lượng tại điểm (x, y) của sợi dây.
4/40 – 2023 4 / 40
bố dọc theo đường cong C, với f (x, y) là mật độ khối lượng tại điểm (x, y) của sợi dây. Hãy
tính khối lượng của sợi dây đó.
4/40 – 2023 4 / 40
Ta chia đường cong C thành n cung nhỏ bởi các
điểm chia Pi , i = 0, n. Gọi ∆si là độ dài cung
∗ ∗ ∗
P˙i−1 Pi , i = 1, n. Chọn Pi (xi , yi ) bất kỳ trên cung
P˙i−1 Pi .
4/40 – 2023 4 / 40
∗ ∗ ∗
P˙i−1 Pi . Khối lượng của sợi dây được xấp xỉ bởi
tổng (tương tự như tổng tích phân Riemann)
n
X
f (x∗i , yi∗ )∆si ≈ m.
i=1
4/40 – 2023 4 / 40
∗ ∗ ∗
P˙i−1 Pi . Khối lượng của sợi dây được xấp xỉ bởi
tổng (tương tự như tổng tích phân Riemann)
n
X
f (x∗i , yi∗ )∆si ≈ m.
i=1
Khối lượng của sợi dây là

Xn
m = lim f (x∗i , yi∗ )∆si (lấy giới hạn sao cho max ∆si → 0).
n→∞ i=1,n
i=1
4/40 – 2023 4 / 40
Định nghĩa
Cho hàm số f (x, y) xác định trên miền chứa đường cong C. Tích phân đường loại một của
hàm f dọc theo cung C là
Z n
X
f (x, y) ds = lim f (x∗i , yi∗ )∆si ,
n→∞
C i=1
nếu giới hạn đó tồn tại và không phụ thuộc vào cách chia cung C và cách chọn điểm
Pi∗ (x∗i , yi∗ ) trên cung nhỏ thứ i. Khi đó ta nói hàm f khả tích trên cung C.
5/40 – 2023 5 / 40
Định nghĩa
Z n
X
n→∞
C i=1
R
Nếu f (x, y) ≡ 1 thì tích phân đường ds cho ta độ dài của đường cong C.
C
5/40 – 2023 5 / 40
Định nghĩa
Z n
X
n→∞
C i=1
R
C
Tính khả tích: Nếu f là hàm số liên tục trên cung trơn C, thì hàm f khả tích trên cung C.
5/40 – 2023 5 / 40
Định nghĩa
Z n
X
n→∞
C i=1
R
C
Tính khả tích: Nếu f là hàm số liên tục trên cung trơn C, thì hàm f khả tích trên cung C.
Tích chất: Tích phân đường loại một có các tính chất tương tự như tích phân xác định. Ngoài
ra, tích phân đường loại một không phụ thuộc vào chiều của đường cong.
5/40 – 2023 5 / 40
Cách tính tích phân đường loại một
6/40 – 2023 6 / 40
Nếu C có phương trình tham số x = x(t), y = y(t), a ≤ t ≤ b, thì
Z Zb Å ã2 Å ã2
dx dy
f (x, y) ds = f (x(t), y(t)) + dt.
dt dt
C a
6/40 – 2023 6 / 40
Z Zb Å ã2 Å ã2
dx dy
f (x, y) ds = f (x(t), y(t)) + dt.
dt dt
C a
+ xy 2 )ds, trong đó C là nửa trên của đường tròn đơn vị x2 + y 2 = 1.

R
Ví dụ 1 Tính I = C (3
6/40 – 2023 6 / 40
Z Zb Å ã2 Å ã2
dx dy
f (x, y) ds = f (x(t), y(t)) + dt.
dt dt
C a
Ví dụ 1 Tính I = C (3 + xy 2 )ds, trong đó C là nửa trên của đường tròn đơn vị x2 + y 2 = 1.

R
Phương trình tham số của C là x = cos t, y = sin t, 0 ≤ t ≤ π.
6/40 – 2023 6 / 40
Z Zb Å ã2 Å ã2
dx dy
f (x, y) ds = f (x(t), y(t)) + dt.
dt dt
C a

R

Ta có
I=
6/40 – 2023 6 / 40
Z Zb Å ã2 Å ã2
dx dy
f (x, y) ds = f (x(t), y(t)) + dt.
dt dt
C a

R

Ta có
Z π Å ã2 Å ã2
dx dy
I= (3 + cos t sin2 t) + dt
0 dt dt
6/40 – 2023 6 / 40
Z Zb Å ã2 Å ã2
dx dy
f (x, y) ds = f (x(t), y(t)) + dt.
dt dt
C a

R

Ta có
Z π Å ã2 Å ã2
dx dy
0 dt dt
Z π
I= (3 + cos t sin2 t)dt
0
6/40 – 2023 6 / 40
Z Zb Å ã2 Å ã2
dx dy
f (x, y) ds = f (x(t), y(t)) + dt.
dt dt
C a

R

Ta có
Z π Å ã2 Å ã2
dx dy
0 dt dt
Z π Ç åπ
2 sin3 t
I= (3 + cos t sin t)dt = 3t +
0 3 0
6/40 – 2023 6 / 40
Z Zb Å ã2 Å ã2
dx dy
f (x, y) ds = f (x(t), y(t)) + dt.
dt dt
C a

R

Ta có
Z π Å ã2 Å ã2
dx dy
0 dt dt
Z π Ç åπ
2 sin3 t
I= (3 + cos t sin t)dt = 3t + = 3π.
0 3 0
6/40 – 2023 6 / 40
Một số tính chất R
Chú ý 1 Tích phân đường loại một C f (x, y)ds của hàm số dương
f (x, y) biểu biễn diện tích của "bức tường" với chân tường tựa
trên đường cong C và chiều cao tại điểm (x, y) là h = f (x, y).
7/40 – 2023 7 / 40
Chú ý 2 Nếu C là đường cong trơn từng khúc (C là hợp của hữu
hạn các đường cong trơn C1 , C2 , ..., Cn ), thì tích phân đường của
f dọc theo đường cong C là
Z Z Z Z
f (x, y)ds = f (x, y)ds + f (x, y)ds + ... + f (x, y)ds.
C C1 C2 Cn
7/40 – 2023 7 / 40
Chú ý 2 Nếu C là đường cong trơn từng khúc (C là hợp của hữu
hạn các đường cong trơn C1 , C2 , ..., Cn ), thì tích phân đường của
f dọc theo đường cong C là
Z Z Z Z
f (x, y)ds = f (x, y)ds + f (x, y)ds + ... + f (x, y)ds.
C C1 C2 Cn
Ví dụ 2 Tính C (x + y)ds, với C gồm cung C1 của parabol y = x2 từ (0, 0) đến (1, 1) và đoạn
R
thẳng C2 từ (1, 1) đến (2, 2).

7/40 – 2023 7 / 40
Ví dụ 3 (20182CK Đề 4) Tính J = (x2 + 1) ds, với C là đường astroid x2/3 + y 2/3 = 1 nằm
R
C
trong góc phần tư thứ nhất nối 2 điểm A(1, 0) và B(0, 1).
8/40 – 2023 8 / 40
R
C
Phương trình tham số của đường astroid C là x = cos3 t, y = sin3 t,
8/40 – 2023 8 / 40
R
C
Phương trình tham số của đường astroid C là x = cos3 t, y = sin3 t, 0 ≤ t ≤ π/2.
8/40 – 2023 8 / 40
R
C
Phương trình tham số của đường astroid C là x = cos3 t, y = sin3 t, 0 ≤ t ≤ π/2. Ta có
Z
J= (x2 + 1) ds
C
8/40 – 2023 8 / 40
R
C
Z Zπ/2 »
J= (x2 + 1) ds = (cos6 t + 1) (−3 cos2 t sin t)2 + (3 sin2 t cos t)2 dt
C 0
8/40 – 2023 8 / 40
R
C
Z Zπ/2 »
C 0
Zπ/2
= 3 (cos6 t + 1) sin t cos tdt
0
8/40 – 2023 8 / 40
R
C
Z Zπ/2 »
C 0
Zπ/2 Zπ/2
= 3 (cos6 t + 1) sin t cos tdt = −3 (cos7 t + cos t)d(cos t)
0 0
8/40 – 2023 8 / 40
R
C
Z Zπ/2 »
C 0
Zπ/2 Zπ/2
0 0
Å ãπ/2
1 1
= −3 cos8 t + cos2 t
8 2 0
8/40 – 2023 8 / 40
R
C
Z Zπ/2 »
C 0
Zπ/2 Zπ/2
0 0
Å ãπ/2 Å ã
1 1 1 1
= −3 cos8 t + cos2 t =3 +
8 2 0 8 2
8/40 – 2023 8 / 40
R
C
Z Zπ/2 »
C 0
Zπ/2 Zπ/2
0 0
Å ãπ/2 Å ã
1 1 1 1 15
= −3 cos8 t + cos2 t =3 + = .
8 2 0 8 2 8
8/40 – 2023 8 / 40
Nếu C có phương trình y = y(x), với a ≤ x ≤ b, thì
Z Z b »
f (x, y) ds = f (x, y(x)) 1 + [y ′ (x)]2 dx.
C a
9/40 – 2023 9 / 40
Z Z b »
f (x, y) ds = f (x, y(x)) 1 + [y ′ (x)]2 dx.
C a
Và nếu cho bởi C : x = x(y), c ≤ y ≤ d, thì

Z Z d »
f (x, y) ds = f (x(y), y) 1 + [x′ (y)]2 dy.
C c
9/40 – 2023 9 / 40
Z Z b »
f (x, y) ds = f (x, y(x)) 1 + [y ′ (x)]2 dx.
C a
Và nếu cho bởi C : x = x(y), c ≤ y ≤ d, thì

Z Z d »
f (x, y) ds = f (x(y), y) 1 + [x′ (y)]2 dy.
C c
Bài tập Tính các tích phân đường sau:

a) (x2 − y 2 ) ds, với C là đường tròn x2 + y 2 = 4.
H
C
R
b) x ds, trong đó AB là đoạn thẳng nối A(0, 0) với B(1, 1).
AB
c) ds, với C là cung parabol y = x2 từ điểm A(0, 0) đến điểm B(1, 1).
R
C
9/40 – 2023 9 / 40
Tích phân đường loại một trong không gian
Cho C là đường cong trơn, có phương trình tham số
x = x(t), y = y(t), z = z(t), a≤t≤b
hay viết dưới dạng hàm vectơ ⃗r(t) = x(t)⃗i + y(t)⃗j + z(t)⃗k. Nếu hàm ba biến số f liên tục trên
miền chứa đường cong C, thì ta định nghĩa tích phân đường của f dọc theo C là
Z X n
f (x, y, z) ds = lim f (x∗i , yi∗ , zi∗ )∆si .
n→∞
C i=1
Viện Toán ứng dụng và Tin học (HUST) MI1121-GIẢI TÍCH II-CHƯƠNG 4 10/40
SAMI.HUST – 2023 10 / 40
Cho C là đường cong trơn, có phương trình tham số
x = x(t), y = y(t), z = z(t), a≤t≤b
hay viết dưới dạng hàm vectơ ⃗r(t) = x(t)⃗i + y(t)⃗j + z(t)⃗k. Nếu hàm ba biến số f liên tục trên
miền chứa đường cong C, thì ta định nghĩa tích phân đường của f dọc theo C là
Z X n
f (x, y, z) ds = lim f (x∗i , yi∗ , zi∗ )∆si .
n→∞
C i=1
Tích phân đường loại một được tính theo công thức
Z Zb Å ã2 Å ã2 Å ã2
dx dy dz
f (x, y, z) ds = f (x(t), y(t), z(t)) + + dt.
dt dt dt
C a
R
Ví dụ Tích tích phân C y sin zds, với C là một vòng của đường xoáy trôn ốc, có phương
trình x = cos t, y = sin t, z = t, với 0 ≤ t ≤ 2π.
SAMI.HUST – 2023 10 / 40
R
SAMI.HUST – 2023 11 / 40
R
SAMI.HUST – 2023 11 / 40
R
Z Z 2π »
y sin zds = sin t sin t (− sin t)2 + (cos t)2 + 1dt
C 0
SAMI.HUST – 2023 11 / 40
R
Z Z 2π » √ Z 2π
y sin zds = 2 2
sin t sin t (− sin t) + (cos t) + 1dt = 2 sin2 tdt
C 0 0
SAMI.HUST – 2023 11 / 40
R
Z Z 2π » √ Z 2π
y sin zds = 2 2
C 0 0
√ Z 2π
2
= [1 − cos 2t]dt
2 0
SAMI.HUST – 2023 11 / 40
R
Z Z 2π » √ Z 2π
y sin zds = 2 2
C 0 0
√ Z 2π √
2 2 1
= [1 − cos 2t]dt = [t − sin 2t]2π
0
2 0 2 2
SAMI.HUST – 2023 11 / 40
R
Z Z 2π » √ Z 2π
y sin zds = 2 2
C 0 0
√ Z 2π √
2 2 1 √
= [1 − cos 2t]dt = [t − sin 2t]2π
0 = 2π.
2 0 2 2
SAMI.HUST – 2023 11 / 40
Tích phân đường của trường vectơ
Bài toán Cho trường lực F ⃗ = P⃗i + Q⃗j + R⃗k liên tục trong R3 , chẳng hạn như trường trọng
⃗ Tính công của lực F
lực, với P, Q và R là ba thành phần của lực F. ⃗ làm di chuyển chất điểm
dọc theo đường cong trơn C.
SAMI.HUST – 2023 12 / 40
SAMI.HUST – 2023 12 / 40
⃗ ta chia cung C thành n cung nhỏ P˙

Để tính công của lực F, i−1 Pi , với độ lài ∆si :
−−−−→
Pi−1 Pi = ∆xi i + ∆yi j + ∆zi k = (xi − xi−1 )i + (yi − yi−1 )j + (zi − zi−1 )⃗k.
⃗ ⃗ ⃗ ⃗ ⃗
SAMI.HUST – 2023 12 / 40
Để tính công của lực F, ⃗ ta chia cung C thành n cung nhỏ P˙ i−1 Pi , với độ lài ∆si :
−−−−→
Pi−1 Pi = ∆xi i + ∆yi j + ∆zi k = (xi − xi−1 )i + (yi − yi−1 )j + (zi − zi−1 )⃗k.
⃗ ⃗ ⃗ ⃗ ⃗
Chọn điểm Pi∗ (x∗i , yi∗ , zi∗ ) bất kỳ trên cung nhỏ P˙
i−1 Pi .
SAMI.HUST – 2023 12 / 40
⃗ di chuyển chất điểm từ Pi−1 đến Pi xấp xỉ bởi

Nếu ∆si nhỏ, thì công của lực F
Wi ≈ F.⃗ −−−−→
Pi−1 Pi = P (x∗i , yi∗ , zi∗ )∆xi + Q(x∗i , yi∗ , zi∗ )∆yi + R(x∗i , yi∗ , zi∗ )∆zi
SAMI.HUST – 2023 13 / 40
Nếu ∆si nhỏ, thì công của lực F⃗ di chuyển chất điểm từ Pi−1 đến Pi xấp xỉ bởi
Wi ≈ F.⃗ −−−−→
Pi−1 Pi = P (x∗i , yi∗ , zi∗ )∆xi + Q(x∗i , yi∗ , zi∗ )∆yi + R(x∗i , yi∗ , zi∗ )∆zi
⃗ di chuyển chất điểm dọc theo đường cong C xấp xỉ bởi tổng
và công của lực F
n
X
W ≈ (P (x∗i , yi∗ , zi∗ )∆xi + Q(x∗i , yi∗ , zi∗ )∆yi + R(x∗i , yi∗ , zi∗ )∆zi ) . (1)
i=1
SAMI.HUST – 2023 13 / 40
⃗ là giới hạn của tổng Riemann (1)
Công W của lực F
Z Z
W = P (x, y, z)dx + Q(x, y, z)dy + R(x, y, z)dz = ⃗
F(x, ⃗
y, z).T(x, y, z)ds
C C
⃗
trong đó T(x, y, z) là vectơ tiếp tuyến đơn vị tại điểm (x, y, z) trên đường cong C.
SAMI.HUST – 2023 14 / 40
⃗ là giới hạn của tổng Riemann (1)
Công W của lực F
Z Z
W = P (x, y, z)dx + Q(x, y, z)dy + R(x, y, z)dz = ⃗
F(x, ⃗
y, z).T(x, y, z)ds
C C
⃗
trong đó T(x, y, z) là vectơ tiếp tuyến đơn vị tại điểm (x, y, z) trên đường cong C.
Định nghĩa
Cho F⃗ = P⃗i + Q⃗j + R⃗k là trường vectơ liên tục, xác định trên đường cong trơn C, với C cho
bởi hàm vectơ ⃗r(t), a ≤ t ≤ b. Tích phân đường của F ⃗ dọc theo C là
Z Z Z Zb
P (x, y, z)dx + Q(x, y, z)dy + R(x, y, z)dz = ⃗ Tds
F. ⃗ = ⃗ r=
F.d⃗ ⃗ r ′ (t)dt.
F.⃗
C C C a
SAMI.HUST – 2023 14 / 40
Tích phân đường loại hai
Trường vectơ trên R2 xem như trường hợp đặc biệt khi R = 0 và P, Q phụ thuộc vào x, y.
SAMI.HUST – 2023 15 / 40
Tích phân đường loại hai của P và Q dọc theo C là

Z Xn
P (x, y)dx + Q(x, y)dy = lim [P (x∗i , yi∗ )∆xi + Q(x∗i , yi∗ )∆yi ] .
n→∞
C i=1
SAMI.HUST – 2023 15 / 40
Tích phân đường loại hai của P và Q dọc theo C là

Z Xn
P (x, y)dx + Q(x, y)dy = lim [P (x∗i , yi∗ )∆xi + Q(x∗i , yi∗ )∆yi ] .
n→∞
C i=1
Ví dụ Tính công của lực F(x,⃗ y) = x2⃗i − xy⃗j di chuyển chất điểm dọc theo một phần tư
đường tròn ⃗r(t) = cos t⃗i + sin t⃗j, 0 ≤ t ≤ π/2.
SAMI.HUST – 2023 15 / 40
————
Ví dụ
⃗
Tính công của lực F(x, y) = x2⃗i − xy⃗j di chuyển chất điểm dọc
theo một phần tư đường tròn ⃗r(t) = cos t⃗i + sin t⃗j, 0 ≤ t ≤ π/2.
SAMI.HUST – 2023 16 / 40
————
Ví dụ
Tính công của lực F(x,⃗ y) = x2⃗i − xy⃗j di chuyển chất điểm dọc
Lời giải Do ⃗r ′ (t) = − sin t⃗i + cos t⃗j,
SAMI.HUST – 2023 16 / 40
————
Ví dụ
Lời giải Do ⃗r ′ (t) = − sin t⃗i + cos t⃗j, công của lực là
Z
W = x2 dx − xydy
C
SAMI.HUST – 2023 16 / 40
————
Ví dụ
Z Zπ/2
W = 2
x dx − xydy = ⃗ r ′ (t)dt
F.⃗
C 0
SAMI.HUST – 2023 16 / 40
————
Ví dụ
Z Zπ/2
W = 2
F.⃗
C 0
Zπ/2
cos2 t(− sin t) − cos t sin t cos t dt

=
0
SAMI.HUST – 2023 16 / 40
————
Ví dụ
Z Zπ/2
W = 2
F.⃗
C 0
Zπ/2

=
0
Zπ/2
−2 cos2 t sin t dt

=
0
SAMI.HUST – 2023 16 / 40
————
Ví dụ
Z Zπ/2
W = 2
F.⃗
C 0
Zπ/2

=
0
Zπ/2
2 π/2
−2 cos2 t sin t dt = cos3 t|0

=
3
0
SAMI.HUST – 2023 16 / 40
————
Ví dụ
Z Zπ/2
W = 2
F.⃗
C 0
Zπ/2

=
0
Zπ/2
2 π/2 2
−2 cos2 t sin t dt = cos3 t|0 = − .

=
3 3
0
SAMI.HUST – 2023 16 / 40
Tính khả
R tích Nếu P và Q là các hàm số liên tục trên cung trơn từng khúc C, thì tích phân
đường P (x, y) dx + Q(x, y)dy tồn tại.
C
SAMI.HUST – 2023 17 / 40
Tính khả
R tích Nếu P và Q là các hàm số liên tục trên cung trơn từng khúc C, thì tích phân
đường P (x, y) dx + Q(x, y)dy tồn tại.
C
Một số tính chất của tích phân đường loại hai

R R R
1 αP (x, y) dx + βQ(x, y) dy = α P (x, y) dx + β Q(x, y) dy.
C
R RC C
2 P (x, y) dx + Q(x, y) dy = − P (x, y) dx + Q(x, y) dy.
BA
˜ AB
˜
⃗ r= ⃗ r+ ⃗ r, với M là một điểm nằm trên cung AB,
R R R
3 F.d⃗ F.d⃗ F.d⃗ ˜
AB
˜ AM
¯ M
¯ B
⃗
F(x, y) = P (x, y)⃗i + Q(x, y)⃗j.
SAMI.HUST – 2023 17 / 40
Nếu C là đường cong kín (phẳng) và không tự cắt thì ta định nghĩa hướng dương trên C là
hướng ngược chiều kim đồng hồ. Nói cách khác là hướng sao cho một người đi dọc đường
cong C theo hướng đó, sẽ thấy miền giới hạn bởi C nằm về bên tay trái.
Khi đó tích phân được ký hiệu
I I
P (x, y) dx + Q(x, y) dy = F⃗ · d⃗r.
C C
SAMI.HUST – 2023 18 / 40
Nếu C là đường cong kín (phẳng) và không tự cắt thì ta định nghĩa hướng dương trên C là
hướng ngược chiều kim đồng hồ. Nói cách khác là hướng sao cho một người đi dọc đường
cong C theo hướng đó, sẽ thấy miền giới hạn bởi C nằm về bên tay trái.
Khi đó tích phân được ký hiệu
I I
P (x, y) dx + Q(x, y) dy = F⃗ · d⃗r.
C C
Hướng ngược lại là hướng âm.
SAMI.HUST – 2023 18 / 40
Cách tính tích phân đường loại hai
Giả sử C là đường cong trơn trong mặt phẳng Oxy, điểm đầu A và điểm cuối B;
⃗ = P (x, y)⃗i + Q(x, y)⃗j. Nếu C cho bởi phương trình tham số
F
x = x(t), y = y(t) với A(x(tA ), y(tA )) và B(x(tB ), y(tB )),
SAMI.HUST – 2023 19 / 40
F
thì
Z Z Z tB
⃗ r= P (x(t), y(t))x′ (t) + Q(x(t), y(t))y ′ (t) dt

P dx + Qdy = F.d⃗
C tA
C
SAMI.HUST – 2023 19 / 40
F
thì
Z Z Z tB
⃗ r= P (x(t), y(t))x′ (t) + Q(x(t), y(t))y ′ (t) dt

P dx + Qdy = F.d⃗
C tA
C
Nếu C xác định bởi y = φ(x), thì có thể xem x như tham số và
Z Z xB
P (x, φ(x)) + Q(x, φ(x))φ′ (x) dx,

P (x, y) dx + Q(x, y) dy =
C xA
với xA , xB tương ứng là hoành độ của điểm A và điểm B.

SAMI.HUST – 2023 19 / 40
Tương tự, nếu C có phương trình x = ψ(y), thì
Z ZyB
P (ψ(y), y)ψ ′ (y) + Q(ψ(y), y) dy,

P (x, y) dx + Q(x, y) dy =
C yA
với yA , yB tương ứng là tung độ của điểm A và điểm B.
SAMI.HUST – 2023 20 / 40
Z ZyB
P (ψ(y), y)ψ ′ (y) + Q(ψ(y), y) dy,

P (x, y) dx + Q(x, y) dy =
C yA

Ví dụ 1 Tính tích phân đường
Z
I = ydx + (x3 − y 3 ) dy,
C
√
với C là nửa đường tròn y = 1 − x2 đi từ A(1, 0) đến B(−1, 0).
SAMI.HUST – 2023 20 / 40
Z ZyB
P (ψ(y), y)ψ ′ (y) + Q(ψ(y), y) dy,

P (x, y) dx + Q(x, y) dy =
C yA

Z
I = ydx + (x3 − y 3 ) dy,
C
√
Lời giải C : x = cos t, y = sin t, 0 ≤ t ≤ π.
SAMI.HUST – 2023 20 / 40
Z ZyB
P (ψ(y), y)ψ ′ (y) + Q(ψ(y), y) dy,

P (x, y) dx + Q(x, y) dy =
C yA

Z
I = ydx + (x3 − y 3 ) dy,
C
√
Lời giải C : x = cos t, y = sin t, 0 ≤ t ≤ π. Tích phân đường bằng
Zπ
sin t(− sin t) + (cos3 t − sin3 t) cos t dt

I=
0
SAMI.HUST – 2023 20 / 40
Z ZyB
P (ψ(y), y)ψ ′ (y) + Q(ψ(y), y) dy,

P (x, y) dx + Q(x, y) dy =
C yA

Z
I = ydx + (x3 − y 3 ) dy,
C
√
Zπ
sin t(− sin t) + (cos3 t − sin3 t) cos t dt = ...

I=
0
SAMI.HUST – 2023 20 / 40
Z ZyB
P (ψ(y), y)ψ ′ (y) + Q(ψ(y), y) dy,

P (x, y) dx + Q(x, y) dy =
C yA

Z
I = ydx + (x3 − y 3 ) dy,
C
√
Zπ
π
sin t(− sin t) + (cos3 t − sin3 t) cos t dt = ... = − .

I=
8
0
SAMI.HUST – 2023 20 / 40

Z
I= (x2 − 2xy) dx + (y 2 + 2x) dy,
C
với C là cung parabol y 2 = 1 − x đi từ A(0, −1) đến B(0, 1).
SAMI.HUST – 2023 21 / 40

Z
I= (x2 − 2xy) dx + (y 2 + 2x) dy,
C

Lời giải Ta viết đường cong C dưới dạng x = 1 − y 2
SAMI.HUST – 2023 21 / 40

Z
I= (x2 − 2xy) dx + (y 2 + 2x) dy,
C

Lời giải Ta viết đường cong C dưới dạng x = 1 − y 2 , và
Z 1
(1 − y 2 )2 − 2(1 − y 2 )y (−2y) + y 2 + 2 − 2y 2 dy

I=
−1
SAMI.HUST – 2023 21 / 40

Z
I= (x2 − 2xy) dx + (y 2 + 2x) dy,
C

Z 1
(1 − y 2 )2 − 2(1 − y 2 )y (−2y) + y 2 + 2 − 2y 2 dy

I=
−1
Z 1
−2y 5 − 4y 4 + 4y 3 + 3y 2 − 2y + 2 dy

=
−1
SAMI.HUST – 2023 21 / 40

Z
I= (x2 − 2xy) dx + (y 2 + 2x) dy,
C

Z 1
(1 − y 2 )2 − 2(1 − y 2 )y (−2y) + y 2 + 2 − 2y 2 dy

I=
−1
Z 1
22
−2y 5 − 4y 4 + 4y 3 + 3y 2 − 2y + 2 dy = .

=
−1 5
SAMI.HUST – 2023 21 / 40
Ví dụ 3 Cho C là đường cong kín, là biên của miền giới hạn bởi đường parabol y = x2 và các
đường thẳng y = 0, x = 1. Tính tích phân
I
I = (x + y 2 ) dx + (x − y) dy.
C
SAMI.HUST – 2023 22 / 40
I
I = (x + y 2 ) dx + (x − y) dy.
C
SAMI.HUST – 2023 22 / 40
I
I = (x + y 2 ) dx + (x − y) dy.
C
Gợi ý Ta viết tích phân đường

Z Z Z
I = (x + y ) dx + (x − y) dy + (x + y ) dx + (x − y) dy + (x + y 2 ) dx + (x − y) dy
2 2
OA AB BO
SAMI.HUST – 2023 22 / 40
Với tích phân đường, ta có đẳng thức sau
Z Z Z
⃗ ⃗
F.Tds = P dx + Q dy = (P cos α + Q sin α) ds,
C
C C
trong đó α là góc tạo bởi trục Ox và vectơ tiếp tuyến theo hướng của đường cong C.
SAMI.HUST – 2023 23 / 40
Z Z Z
⃗ ⃗
C
C C
Ví dụ Với đường tròn đơn vị C : x2 + y 2 = 1, hướng dương, ta có
cos α = −y, sin α = x,
SAMI.HUST – 2023 23 / 40
Z Z Z
⃗ ⃗
C
C C
Ví dụ Với đường tròn đơn vị C : x2 + y 2 = 1, hướng dương, ta có
cos α = −y, sin α = x,
và với các hàm liên tục P (x, y), Q(x, y) ta có

Z Z
P (x, y) dx + Q(x, y) dy = (xQ(x, y) − yP (x, y)) ds.
C C
SAMI.HUST – 2023 23 / 40
Nội dung
SAMI.HUST – 2023 24 / 40
Tích phân đường: Định lý Green
Định lý Green cho ta mối liên hệ giữa tích phân đường loại hai dọc theo một đường cong kín
với tích phân kép trên miền giới hạn bởi đường cong kín đó.
SAMI.HUST – 2023 25 / 40
SAMI.HUST – 2023 25 / 40
Định lý (Green)
Cho C là đường cong kín, trơn từng khúc trên mặt phẳng định hướng dương và D là miền giới
hạn bởi đường cong C. Nếu P và Q là các hàm liên tục và có các đạo hàm riêng liên tục trên
D, thì I ZZ Å ã
∂Q ∂P
P (x, y) dx + Q(x, y) dy = − dxdy.
∂x ∂y
C D
SAMI.HUST – 2023 25 / 40
Công thức Green
Định lý (Green)
D, thì I ZZ Å ã
∂Q ∂P
∂x ∂y
C D
SAMI.HUST – 2023 26 / 40
Công thức Green
Định lý (Green)
D, thì I ZZ Å ã
∂Q ∂P
∂x ∂y
C D
Ví dụ 1 Cho C là đường tròn x2 + y 2 = 4 với chiều dương. Khi đó

I
(2x − y)dx + (x + 3y)dy =
C
SAMI.HUST – 2023 26 / 40
Công thức Green
Định lý (Green)
D, thì I ZZ Å ã
∂Q ∂P
∂x ∂y
C D

I ZZ
(2x − y)dx + (x + 3y)dy = (1 + 1)dxdy
C x2 +y 2 ≤4
SAMI.HUST – 2023 26 / 40
Công thức Green
Định lý (Green)
D, thì I ZZ Å ã
∂Q ∂P
∂x ∂y
C D

I ZZ
(2x − y)dx + (x + 3y)dy = (1 + 1)dxdy = 2SD
C x2 +y 2 ≤4
SAMI.HUST – 2023 26 / 40
Công thức Green
Định lý (Green)
D, thì I ZZ Å ã
∂Q ∂P
∂x ∂y
C D

I ZZ
(2x − y)dx + (x + 3y)dy = (1 + 1)dxdy = 2SD = 8π.
C x2 +y 2 ≤4
SAMI.HUST – 2023 26 / 40
Công thức Green
Định lý (Green)
D, thì I ZZ Å ã
∂Q ∂P
∂x ∂y
C D

I ZZ
(2x − y)dx + (x + 3y)dy = (1 + 1)dxdy = 2SD = 8π.
C x2 +y 2 ≤4
Ví dụ 2 Tính tích phân đường I = (x + y 2 ) dx + (x − y) dy, với C là đường cong kín giới
H
C
hạn bởi đường parabol y = x2 và các đường thẳng y = 0, x = 1.
SAMI.HUST – 2023 26 / 40
Công thức Green
H
C
SAMI.HUST – 2023 27 / 40
Công thức Green
H
C
SAMI.HUST – 2023 27 / 40
Công thức Green
H
C
Lời giải Sử dụng công thức Green
I=
SAMI.HUST – 2023 27 / 40
Công thức Green
H
C

ZZ
I= (1 − 2y)dxdy
D
SAMI.HUST – 2023 27 / 40
Công thức Green
H
C

ZZ Z 1 Z x2
I= (1 − 2y)dxdy = dx (1 − 2y)dy
D 0 0
SAMI.HUST – 2023 27 / 40
Công thức Green
H
C

ZZ Z 1 Z x2 Z 1
I= (1 − 2y)dxdy = dx (1 − 2y)dy = (x2 − x4 )dx
D 0 0 0
SAMI.HUST – 2023 27 / 40
Công thức Green
H
C

ZZ Z 1 Z x2 Z 1
2
I= (1 − 2y)dxdy = dx (1 − 2y)dy = (x2 − x4 )dx = .
D 0 0 0 15
SAMI.HUST – 2023 27 / 40
Chứng minh định lý Green
I ZZ Å ã
∂Q ∂P
P (x, y) dx + Q(x, y) dy = − dxdy
∂x ∂y
C D
SAMI.HUST – 2023 28 / 40
I ZZ Å ã
∂Q ∂P
∂x ∂y
C D
Định lý Green được chứng minh nếu chỉ ra được rằng

Z ZZ
∂P
P (x, y) dx = − dxdy
∂y
C D
SAMI.HUST – 2023 28 / 40
I ZZ Å ã
∂Q ∂P
∂x ∂y
C D

Z ZZ Z ZZ
∂P ∂Q
P (x, y) dx = − dxdy và Q(x, y) dy = dxdy.
∂y ∂x
C D C D
SAMI.HUST – 2023 28 / 40
I ZZ Å ã
∂Q ∂P
∂x ∂y
C D

Z ZZ Z ZZ
∂P ∂Q
∂y ∂x
C D C D
Ta chứng minh đẳng thức thứ nhất bằng cách viết

D = {(x, y) : a ≤ x ≤ b, g1 (x) ≤ y ≤ g2 (x)}.
SAMI.HUST – 2023 28 / 40
I ZZ Å ã
∂Q ∂P
∂x ∂y
C D

Z ZZ Z ZZ
∂P ∂Q
∂y ∂x
C D C D

D = {(x, y) : a ≤ x ≤ b, g1 (x) ≤ y ≤ g2 (x)}. Tích phân kép
ZZ Z b Z g2 (x)
∂P ∂P
dxdy = dx dy
∂y a g1 (x) ∂y
D
SAMI.HUST – 2023 28 / 40
I ZZ Å ã
∂Q ∂P
∂x ∂y
C D

Z ZZ Z ZZ
∂P ∂Q
∂y ∂x
C D C D

D = {(x, y) : a ≤ x ≤ b, g1 (x) ≤ y ≤ g2 (x)}. Tích phân kép
ZZ Z b Z g2 (x)
∂P ∂P
dxdy = dx dy
∂y a g1 (x) ∂y
D
Z b
= [P (x, g2 (x)) − P (x, g1 (x))] dx.
a
SAMI.HUST – 2023 28 / 40
Z ZZ
∂P
P (x, y) dx = − dxdy
C D ∂y
SAMI.HUST – 2023 29 / 40
Z ZZ Z b
∂P
P (x, y) dx = − dxdy = − [P (x, g2 (x)) − P (x, g1 (x))] dx
C D ∂y a
SAMI.HUST – 2023 29 / 40
Z ZZ Z b
∂P
C D ∂y a
Tích
Z phân đườngZở vế trái Z Z Z
P (x, y) dx = P dx + P dx + P dx + P dx.
C C1 C2 C3 C4
SAMI.HUST – 2023 29 / 40
Z ZZ Z b
∂P
C D ∂y a
Tích
C C1 C2 C3 C4
Đường cong C1 : y = g1 (x) với x từ a đến b,
SAMI.HUST – 2023 29 / 40
Z ZZ Z b
∂P
C D ∂y a
Tích
C C1 C2 C3 C4
Đường cong C1 : y = g1 (x) với x từ a đến b, do đó
Z Z b
P (x, y) dx = P (x, g1 (x))dx
C1 a
SAMI.HUST – 2023 29 / 40
Z ZZ Z b
∂P
C D ∂y a
Tích
C C1 C2 C3 C4
Z Z b
P (x, y) dx = P (x, g1 (x))dx
C1 a
Phương trình của C3 là y = g2 (x) với x : b → a,

Z Z a Z b
P (x, y) dx = P (x, g2 (x))dx = − P (x, g2 (x))dx
C3 b a
SAMI.HUST – 2023 29 / 40
Z ZZ Z b
∂P
C D ∂y a
Tích
C C1 C2 C3 C4
Z Z b
P (x, y) dx = P (x, g1 (x))dx
C1 a
Phương trình của C3 là y = g2 (x) với x : b → a,

Z Z a Z b
P (x, y) dx = P (x, g2 (x))dx = − P (x, g2 (x))dx
C3 b a
Z Z
Trên C2 và C4 , x là hằng số, nên dx = 0 và P (x, y) dx = 0 = P (x, y) dx.
C2 C4
SAMI.HUST – 2023 29 / 40
Do đó Z Z b ZZ
∂P
P (x, y) dx = [P (x, g1 (x)) − P (x, g2 (x))] dx = − dxdy.
a ∂y
C D
SAMI.HUST – 2023 30 / 40
Do đó Z Z b ZZ
∂P
a ∂y
C D
Một cách tương tự, ta chỉ ra được
Z ZZ
∂Q
Q(x, y) dy = dxdy.
∂x
C D
Định lý được chứng minh.
SAMI.HUST – 2023 30 / 40
Do đó Z Z b ZZ
∂P
a ∂y
C D
Z ZZ
∂Q
Q(x, y) dy = dxdy.
∂x
C D
Định lý được chứng

H minh.
Ví dụ 3 Tính I = (sin x + y 3 − x2 y) dx + (4xy 2 + ey ) dy, với C là đường tròn x2 + y 2 = 4,
C
chiều dương.
SAMI.HUST – 2023 30 / 40
Do đó Z Z b ZZ
∂P
a ∂y
C D
Z ZZ
∂Q
Q(x, y) dy = dxdy.
∂x
C D

H minh.
C
chiều dương.
Lời giải ZZ
I= (4y 2 − 3y 2 + x2 )dxdy
x2 +y 2 ≤4
SAMI.HUST – 2023 30 / 40
Do đó Z Z b ZZ
∂P
a ∂y
C D
Z ZZ
∂Q
Q(x, y) dy = dxdy.
∂x
C D

H minh.
C
chiều dương.
Lời giải ZZ ZZ
2 2 2
I= (4y − 3y + x )dxdy = (x2 + y 2 )dxdy = ...
x2 +y 2 ≤4 x2 +y 2 ≤4
SAMI.HUST – 2023 30 / 40
Do đó Z Z b ZZ
∂P
a ∂y
C D
Z ZZ
∂Q
Q(x, y) dy = dxdy.
∂x
C D

H minh.
C
chiều dương.
Lời giải ZZ ZZ
2 2 2
I= (4y − 3y + x )dxdy = (x2 + y 2 )dxdy = ... = 8π.
x2 +y 2 ≤4 x2 +y 2 ≤4
SAMI.HUST – 2023 30 / 40
Ví dụ 4 Cho C là đường elip 4x2 + y 2 = 4. Có thể áp dụng trực tiếp định lý Green cho tích
phân sau không? I
y x
2 2
dx − 2 dy,
x +y x + y2
C
SAMI.HUST – 2023 31 / 40
phân sau không? I
y x
2 2
dx − 2 dy,
x +y x + y2
C
Định lý Green có thể mở rộng cho miền có lỗ, như hình sau
SAMI.HUST – 2023 31 / 40
phân sau không? I
y x
2 2
dx − 2 dy,
x +y x + y2
C
SAMI.HUST – 2023 31 / 40
phân sau không? I
y x
2 2
dx − 2 dy,
x +y x + y2
C
Ví dụ như miền nằm giữa hai đường tròn x2 + y 2 = 1 và x2 + y 2 = 4.
SAMI.HUST – 2023 31 / 40
Diện tích miền phẳng
Ta có thể sử dụng định lý Green tính diện tích miền phẳng
I I I
1
SD = x dy = − y dx = x dy − y dx.
2
C C C
SAMI.HUST – 2023 32 / 40
I I I
1
2
C C C
x2 y 2
Ví dụ 5 Tìm diện tích của hình elip + 2 ≤ 1.
a2 b
SAMI.HUST – 2023 32 / 40
I I I
1
2
C C C
x2 y 2
a2 b
Lời giải Đường elip có phương trình tham số x = a cos t và y = b sin t, với 0 ≤ t ≤ 2π.
SAMI.HUST – 2023 32 / 40
I I I
1
2
C C C
x2 y 2
a2 b
Lời giải Đường elip có phương trình tham số x = a cos t và y = b sin t, với 0 ≤ t ≤ 2π. Sử
dụng công thức thứ ba, ta có
I
1
SE = x dy − y dx
2
C
SAMI.HUST – 2023 32 / 40
I I I
1
2
C C C
x2 y 2
a2 b
1 2π
I Z
1
SE = x dy − y dx = [(a cos t)(b cos t) − (b sin t)(−a sin t)] dt
2 2 0
C
SAMI.HUST – 2023 32 / 40
I I I
1
2
C C C
x2 y 2
a2 b
1 2π
I Z
1
2 2 0
C
Z 2π
ab
= dt
2 0
SAMI.HUST – 2023 32 / 40
I I I
1
2
C C C
x2 y 2
a2 b
1 2π
I Z
1
2 2 0
C
Z 2π
ab
= dt = πab.
2 0
SAMI.HUST – 2023 32 / 40
(x − y)dx + (x + y)dy
I
Bài tập 1 Tính I = với C là đường tròn x2 + y 2 = 4, chiều ngược
C x2 + y 2
chiều kim đồng hồ.
SAMI.HUST – 2023 33 / 40
(x − y)dx + (x + y)dy
I
C x2 + y 2
Bài tập 2 Tìm diện tích nằm dưới một nhịp của đường cycloid
x = t − sin t, y = 1 − cos t.
SAMI.HUST – 2023 33 / 40
(x − y)dx + (x + y)dy
I
C x2 + y 2
x = t − sin t, y = 1 − cos t.
I
x
Bài tập 3 Tính I = arctan dx + y 3 dy, với L là đường cong kín, biên của miền giới hạn
L y √
bởi đường parabol y = x2 và các đường thẳng y = x, x = 3 (chều dương).
SAMI.HUST – 2023 33 / 40
(x − y)dx + (x + y)dy
I
C x2 + y 2
x = t − sin t, y = 1 − cos t.
I
x
L y √
= x2 và các đường thẳng y = x, x = 3 (chều dương).
bởi đường parabol y I
√
x
Bài tập 4 Tính I = (y + e )dx + (x2 + cos y)dy, với C là biên của miền giới hạn bởi các
C
đường parabol y = x2 và x = y 2 .
SAMI.HUST – 2023 33 / 40
(x − y)dx + (x + y)dy
I
C x2 + y 2
x = t − sin t, y = 1 − cos t.
I
x
L y √
= x2 và các đường thẳng y = x, x = 3 (chều dương).
bởi đường parabol y I
√
x
Bài tập 4 Tính I = (y + e )dx + (x2 + cos y)dy, với C là biên của miền giới hạn bởi các
C
đường parabol y Z= x2 và x = y 2 .
Bài tập 5 Tính (y 2 + ex sin y)dx + (x2 + 2xy + ex cos y)dy, với C là nửa đường tròn
p C
x= 2y − y 2 , đi từ (0, 0) đến (0, 2).
SAMI.HUST – 2023 33 / 40
Bài tập 6 Cho C là đường elip 4x2 + y 2 = 4. Tính tích phân đường
I
y x
2 2
dx − 2 dy.
x +y x + y2
C
SAMI.HUST – 2023 34 / 40
I
y x
2 2
dx − 2 dy.
x +y x + y2
C
Gợi ý Xét C là đường cong kín bất kỳ chứa gốc tọa độ.
SAMI.HUST – 2023 34 / 40
I
y x
2 2
dx − 2 dy.
x +y x + y2
C
SAMI.HUST – 2023 34 / 40
I
y x
2 2
dx − 2 dy.
x +y x + y2
C
I
y x
dx − 2 dy = −2π.
x2 + y 2 x + y2
C
SAMI.HUST – 2023 34 / 40
Nội dung
SAMI.HUST – 2023 35 / 40
Tích phân đường không phụ thuộc vào đường đi
R
Cho P và Q là các hàm số liên tục trên miền D. Tích phân đường loại hai C P dx + Qdy
được gọi là không phụ thuộc vào đường đi trên D nếu
Z Z
P dx + Qdy = P dx + Qdy
C1 C2
với C1 và C2 là hai đường bất kỳ, thuộc D, có cùng điểm đầu và cùng điểm cuối.
SAMI.HUST – 2023 36 / 40
R
Cho P và Q là các hàm số liên tục trên miền D. Tích phân đường loại hai C P dx + Qdy
được gọi là không phụ thuộc vào đường đi trên D nếu
Z Z
P dx + Qdy = P dx + Qdy
C1 C2
với C1 và C2 là hai đường bất kỳ, thuộc D, có cùng điểm đầu và cùng điểm cuối.
SAMI.HUST – 2023 36 / 40
R
Giả sử rằng tích phân L P dx + Qdy không phụ thuộc vào đường đi trên D và C là đường
cong kín thuộc D
SAMI.HUST – 2023 37 / 40
R
cong kín thuộc D
Ta chọn hai điểm A và B trên C và xem C gồm đường C1 từ A đến B và đường C2 từ B đến
A (như hình vẽ).
SAMI.HUST – 2023 37 / 40
R
cong kín thuộc D
A (như hình vẽ). Khi đó
Z Z Z
P dx + Qdy = P dx + Qdy + P dx + Qdy
C C1 C2
SAMI.HUST – 2023 37 / 40
R
cong kín thuộc D
Z Z Z Z Z
P dx + Qdy = P dx + Qdy + P dx + Qdy = ... − ...
C C1 C2 C1 C2−
SAMI.HUST – 2023 37 / 40
R
cong kín thuộc D
Z Z Z Z Z
P dx + Qdy = P dx + Qdy + P dx + Qdy = ... − ... = 0.
C C1 C2 C1 C2−
SAMI.HUST – 2023 37 / 40
R
cong kín thuộc D
Z Z Z Z Z
P dx + Qdy = P dx + Qdy + P dx + Qdy = ... − ... = 0.
C C1 C2 C1 C2−
Định lý
R
Tích
R phân đường L P dx + Qdy không phụ thuộc vào đường đi trong D khi và chỉ khi
C P dx + Qdy = 0 dọc theo mọi đường cong kín C thuộc D.
SAMI.HUST – 2023 37 / 40
Định lý
Giả sử P và Q là các hàm số liên tục và có các đạo hàm riêng liên tục trên liền đơn liên, liên
thông D. Khi đó các mệnh đề sau tương đương nhau
∂P ∂Q
1 = trên D.
∂y ∂x
H
2 P dx + Qdy = 0 với mọi đường cong kín C thuộc D.
C
R
3
C P dx + Qdy không phụ thuộc vào đường đi trong miền D.
4 Biểu thức P dx + Qdy là vi phân toàn phần của hàm f (x, y) nào đó, tức là
df = P dx + Qdy.
SAMI.HUST – 2023 38 / 40
Định lý
Giả sử P và Q là các hàm số liên tục và có các đạo hàm riêng liên tục trên liền đơn liên, liên
thông D. Khi đó các mệnh đề sau tương đương nhau
∂P ∂Q
1 = trên D.
∂y ∂x
H
2 P dx + Qdy = 0 với mọi đường cong kín C thuộc D.
C
R
3
C P dx + Qdy không phụ thuộc vào đường đi trong miền D.
4 Biểu thức P dx + Qdy là vi phân toàn phần của hàm f (x, y) nào đó, tức là
df = P dx + Qdy.
Giá trị của tích phân đường phụ thuộc vào điểm đầu A và điểm cuối B, không phụ thuộc vào
đường đi nối hai điểm đó. Trong trường hợp đó, ta có thể chọn đường đi bất kỳ nối hai điểm
đó.
SAMI.HUST – 2023 38 / 40
Z
Ví dụ Tính I = (y 3 − ey sin x)dx + (3xy 2 + ey cos x)dy, với C là nửa đường tròn
√ C
y= x − x2 , đi từ (0, 0) đến (1, 0).
SAMI.HUST – 2023 39 / 40
Z
√ C
y = x − x2 , đi từ (0,R 0) đến (1, 0).
Nếu tích phân đường P dx + Q dy không phụ thuộc vào đường đi trên D thì tồn tại hàm số
∂f ∂f
f (x, y) xác định trên D sao cho = P (x, y), = Q(x, y) trên D.
∂x ∂y
SAMI.HUST – 2023 39 / 40
Z
√ C
y = x − x2 , đi từ (0,R 0) đến (1, 0).
∂f ∂f
f (x, y) xác định trên D sao cho = P (x, y), = Q(x, y) trên D. Khi đó
∂x ∂y
ZB ZB
P dx + Q dy = df = f (B) − f (A),
A A
với mọi đường cong AB trong D.
SAMI.HUST – 2023 39 / 40
Z
√ C
y = x − x2 , đi từ (0,R 0) đến (1, 0).
∂f ∂f
f (x, y) xác định trên D sao cho = P (x, y), = Q(x, y) trên D. Khi đó
∂x ∂y
ZB ZB
P dx + Q dy = df = f (B) − f (A),
A A
với mọi đường cong AB trong D. Hàm số f (x, y) được cho bởi
Z x Z y
f (x, y) = P (x, y0 ) dx + Q(x, y) dy + C1 ,
x0 y0
Z y Z x
= Q(x0 , y) dy + P (x, y) dx + C2 .
y0 x0
SAMI.HUST – 2023 39 / 40
Ví dụ 1 Tích phân
(5,6)
Z (5,6)
Z
(5,6)
y dx + x dy = d(xy) = xy|(1,2) = 30 − 2 = 28.
(1,2) (1,2)
SAMI.HUST – 2023 40 / 40
(5,6)
Z (5,6)
Z
(5,6)
y dx + x dy = d(xy) = xy|(1,2) = 30 − 2 = 28.
(1,2) (1,2)
Ví dụ 2 Tích phân Z
I= (1 + y) cos x dx + sin x dy
C
không phụ thuộc vào đường đi trên toàn mặt phẳng. Tính I nếu C là nửa đường tròn
x2 + y 2 = 2x đi từ A(2, 0) đến O(0, 0).
SAMI.HUST – 2023 40 / 40
(5,6)
Z (5,6)
Z
(5,6)
y dx + x dy = d(xy) = xy|(1,2) = 30 − 2 = 28.
(1,2) (1,2)
C
x2 + y 2 = 2x đi từ A(2, 0) đến O(0, 0).
Ví dụ 3 Xét tích phân đường
−y dx + x dy
Z
.
x2 + y 2
C
SAMI.HUST – 2023 40 / 40
(5,6)
Z (5,6)
Z
(5,6)
y dx + x dy = d(xy) = xy|(1,2) = 30 − 2 = 28.
(1,2) (1,2)
C
x2 + y 2 = 2x đi từ A(2, 0) đến O(0, 0).
Ví dụ 3 Xét tích phân đường
−y dx + x dy
Z
.
x2 + y 2
C
y
Hàm số f (x, y) = arctan có vi phân toàn phần là P dx + Qdy.
x
SAMI.HUST – 2023 40 / 40

Chuong4TPD 15march

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Chuong4TPD 15march

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Chuong4TPD 15march

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Chương 4

TÍCH PHÂN ĐƯỜNG

BỘ MÔN TOÁN CƠ BẢN

VIỆN TOÁN ỨNG DỤNG VÀ TIN HỌC

1 Tích phân đường

2 Công thức Green

3 Tích phân đường không phụ thuộc vào đường đi

Giả sử C là đường cong trơn, cho bởi phương trình tham số

x = x(t), y = y(t) với a ≤ t ≤ b.

Giả sử C là đường cong trơn, cho bởi phương trình tham số

x = x(t), y = y(t) với a ≤ t ≤ b.

Khi đó độ dài đường cong C là

Giả sử C là đường cong trơn, cho bởi phương trình tham số

x = x(t), y = y(t) với a ≤ t ≤ b.

Khi đó độ dài đường cong C là

Giả sử C là đường cong trơn, cho bởi phương trình tham số

x = x(t), y = y(t) với a ≤ t ≤ b.

Khi đó độ dài đường cong C là

Khái niệm tích phân đường!

Khối lượng của sợi dây là

+ xy 2 )ds, trong đó C là nửa trên của đường tròn đơn vị x2 + y 2 = 1.

Ví dụ 1 Tính I = C (3 + xy 2 )ds, trong đó C là nửa trên của đường tròn đơn vị x2 + y 2 = 1.

Phương trình tham số của C là x = cos t, y = sin t, 0 ≤ t ≤ π.

Ví dụ 1 Tính I = C (3 + xy 2 )ds, trong đó C là nửa trên của đường tròn đơn vị x2 + y 2 = 1.

Phương trình tham số của C là x = cos t, y = sin t, 0 ≤ t ≤ π.

Ví dụ 1 Tính I = C (3 + xy 2 )ds, trong đó C là nửa trên của đường tròn đơn vị x2 + y 2 = 1.

Phương trình tham số của C là x = cos t, y = sin t, 0 ≤ t ≤ π.

Ví dụ 1 Tính I = C (3 + xy 2 )ds, trong đó C là nửa trên của đường tròn đơn vị x2 + y 2 = 1.

Phương trình tham số của C là x = cos t, y = sin t, 0 ≤ t ≤ π.

Ví dụ 1 Tính I = C (3 + xy 2 )ds, trong đó C là nửa trên của đường tròn đơn vị x2 + y 2 = 1.

Phương trình tham số của C là x = cos t, y = sin t, 0 ≤ t ≤ π.

Ví dụ 1 Tính I = C (3 + xy 2 )ds, trong đó C là nửa trên của đường tròn đơn vị x2 + y 2 = 1.

Phương trình tham số của C là x = cos t, y = sin t, 0 ≤ t ≤ π.

thẳng C2 từ (1, 1) đến (2, 2).

Và nếu cho bởi C : x = x(y), c ≤ y ≤ d, thì

Và nếu cho bởi C : x = x(y), c ≤ y ≤ d, thì

Bài tập Tính các tích phân đường sau:

⃗ ta chia cung C thành n cung nhỏ P˙

⃗ di chuyển chất điểm từ Pi−1 đến Pi xấp xỉ bởi

Tích phân đường loại hai của P và Q dọc theo C là

Tích phân đường loại hai của P và Q dọc theo C là

Một số tính chất của tích phân đường loại hai

Hướng ngược lại là hướng âm.

x = x(t), y = y(t) với A(x(tA ), y(tA )) và B(x(tB ), y(tB )),

x = x(t), y = y(t) với A(x(tA ), y(tA )) và B(x(tB ), y(tB )),

x = x(t), y = y(t) với A(x(tA ), y(tA )) và B(x(tB ), y(tB )),

với xA , xB tương ứng là hoành độ của điểm A và điểm B.

với yA , yB tương ứng là tung độ của điểm A và điểm B.

với yA , yB tương ứng là tung độ của điểm A và điểm B.

với yA , yB tương ứng là tung độ của điểm A và điểm B.

với yA , yB tương ứng là tung độ của điểm A và điểm B.

với yA , yB tương ứng là tung độ của điểm A và điểm B.

với yA , yB tương ứng là tung độ của điểm A và điểm B.

Ví dụ 2 Tính tích phân đường

với C là cung parabol y 2 = 1 − x đi từ A(0, −1) đến B(0, 1).

Ví dụ 2 Tính tích phân đường

với C là cung parabol y 2 = 1 − x đi từ A(0, −1) đến B(0, 1).

Ví dụ 2 Tính tích phân đường