Ksiazka Nauczyciela To Jest Fizyka Klasa 7

7
Książka
Nauczyciela
materiały dydaktyczne do fizyki
DLA SZKOŁY PODSTAWOWEJ
Książka Nauczyciela została przygotowana do podręcznika To jest fizyka kl. 7
o numerze ewidencyjnym w wykazie MEN: 818/1/2017, rok dopuszczenia 2017.
Nabyta przez Ciebie publikacja jest dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy o przestrzeganie praw, jakie im przysługują. Zawartość publikacji możesz
udostępnić nieodpłatnie osobom bliskim lub osobiście znanym, ale nie umieszczaj jej w internecie. Jeśli cytujesz jej fragmenty, to nie zmieniaj ich
treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. Możesz skopiować część publikacji jedynie na własny użytek.
Szanujmy cudzą własność i prawo. Więcej na www.legalnakultura.pl
© Copyright by Nowa Era Sp. z o.o. 2017

ISBN 978-83-267-3202-7
Współpraca autorska: Krystyna Bahyrycz (rozdz. 4, 5, 6 i 7), Marcin Braun (rozdz. 1 i 2), Mirosław
Galikowski (rozdz. 5, 6 i 7), Teresa Szalewska (rozdz. 3), Anna Zając, Stanisław Zając (rozdz. 4).
Konsultacja merytoryczna: Michał Matraszek.
Opracowanie redakcyjne i redakcja merytoryczna: Dorota Okulewicz.

Współpraca redakcyjna: Dorota Brzozowiec-Dek, dr Agnieszka Grzelińska, Piotr Niewiadomski.
Redakcja językowa: Marta Zuchowicz. Korekta językowa: Zofia Psota.
Nadzór artystyczny: Kaia Juszczak. Opieka graficzna: Małgorzata Gregorczyk.
Projekt okładki: Maciej Galiński, Wojtek Urbanek. Projekt graficzny: Małgorzata Gregorczyk, Ewa Kaletyn.
Ilustracje: Andrzej Dukata, Joanna Ptak.
Opracowanie graficzne: Ewa Kaletyn.
Realizacja projektu graficznego: Dorota Domagała.
Fotoedycja: Bogdan Wańkowicz, Katarzyna Iwan-Malawska, Ewa Szymańska.
Zdjęcia pochodzą ze zbiorów:

SHUTTERSTOCK: s. 7, 8, 9/b, 10, 11, 12, l i g h t p o e t s. 14 (laboratorium fizyczne), Andrey Yurlov s. 16 (samolot); GETTY IMAGES: Photographer’s Choice/Marcus Lyon s. 9/a; Fotografia na okładce:
Getty Images/DigitalVision/Thomas Barwic
Wydawnictwo dołożyło wszelkich starań, aby odnaleźć posiadaczy praw autorskich do wszystkich utworów zamieszczonych w publikacji. Pozostałe osoby prosimy o kontakt z wydawnictwem.
Nowa Era Sp. z o.o.

Aleje Jerozolimskie 146 D, 02-305 Warszawa
www.nowaera.pl, e-mail: nowaera@nowaera.pl, tel. 801 88 10 10
Druk i oprawa: Drukarnia STS

Spis treści 3
Spis Wskazówki do wszystkich tematów, dodatkowe

scenariusze lekcji oraz wiele innych materiałów na
treści
Wprowadzenie 4
1 Z czego składa się seria 5
2 Wskazówki do rozdziału 1 7
Temat 1. Czym zajmuje się fizyka ................................................................. 7
Temat 2. Jednostki i pomiary......................................................................... 8
Temat 3. Jeszcze o pomiarach ....................................................................... 9
Temat 4. Siła .................................................................................................. 9
Temat 5. Siła wypadkowa .............................................................................. 10
Temat dodatkowy. Siła wypadkowa – trudniejsze zagadnienia ................... 11
Temat 6. Bezwładność ciała – pierwsza zasada dynamiki .......................... 12
3 Propozycje scenariuszy lekcji (konspektów) 14
Temat 1. Czym zajmuje się fizyka ................................................................. 14
Temat 2. Jednostki i pomiary ........................................................................ 15
Temat 3. Jeszcze o pomiarach ....................................................................... 15
4 Propozycje testów sprawdzających 18
Zaczynamy się uczyć fizyki ............................................................................ 18
Ciała w ruchu ................................................................................................. 28
Siła wpływa na ruch ....................................................................................... 38
Praca, moc, energia ........................................................................................ 48
Cząsteczki i ciepło .......................................................................................... 58
Ciśnienie i siła wyporu ................................................................................... 70
5 Rozkład materiału nauczania (propozycja) 82
6 Plan wynikowy (propozycja) 97
Ciała w ruchu ................................................................................................. 99
7 Przedmiotowy system oceniania (propozycja) 114
Ciała w ruchu ................................................................................................. 115
8 Materiały prezentacyjne Multiteka 124
9 Zeszyt ćwiczeń z dostępem do dodatkowych materiałów 128
4 Wprowadzenie
Wprowadzenie
Szanowni Państwo!
W Książce Nauczyciela To jest fizyka 7 znajdą Państwo przydatne materiały
dydaktyczne skorelowane z podręcznikiem dla klasy 7. Publikacja zawiera za-
równo niezbędną dokumentację – propozycje rozkładu materiału, planu wyni-
kowego i przedmiotowego systemu oceniania – jak też sprawdziany po każdym
dziale w wersjach dla dwóch grup oraz kilka wskazówek do tematów i scenariu-
sze wybranych lekcji. Dodatkowe ułatwienie Państwa pracy powinny stanowić
wykazy:
– zasobów multimedialnych zamieszczonych w Multitece,
– materiałów na stronie docwiczenia.pl.
Zachęcamy również do korzystania ze strony internetowej dlanauczyciela.pl.

Zamieściliśmy tam m.in. wszystkie materiały z Książki Nauczyciela uporząd-
kowane według kategorii oraz inne pomoce skorelowane z podręcznikiem dla
klasy 7:
– wskazówki do wszystkich tematów z podręcznika,
– dodatkowe propozycje scenariuszy wybranych lekcji.
Z czego składa się seria 5
1 Z czego składa się seria

Układ materiału • zestaw zadań problemowych i rachunkowych,
• czasami także dodatkowe doświadczenia do wykona-
Podręcznik, zeszyt ćwiczeń i Książka Nauczyciela zo- nia w szkole lub w domu.
stały podzielone na dwie części, ze wzglądu na to, że Zadania trudniejsze oznaczone są odpowiednimi symbo-
w szkole podstawowej fizyki naucza się w klasach siódmej lami, co pozwoli nauczycielowi dobrać właściwe problemy
i ósmej. Przewidziano na nią 4 godziny w cyklu kształce- dla różnych uczniów.
nia: 2 godziny w klasie siódmej i 2 godziny w klasie ósmej. Na końcu każdego rozdziału znajdują się:
Przyjęty w podręczniku układ treści jest zgodny z ukła- • cztery testy powtórzeniowe podzielone według pozio-
dem zaproponowanym w nowej podstawie programowej. mu trudności (ostatni test jest na tyle trudny, że może
Podstawa programowa to minimalny zbiór wymagań stanowić przygotowanie do konkursów przedmioto-
szczegółowych, dlatego podręcznik – oprócz treści obo- wych),
wiązkowych – zawiera również treści dodatkowe, które • propozycja pracy badawczej (tj. pracy metodą projektu).
mają kształtować podstawy rozumowania typowego dla Zestawy powtórzeniowe mogą być wykorzystywane w sa-
fizyki i wyrabiać nawyk pogłębiania wiedzy, korzystania modzielnej pracy ucznia, który dzięki nim będzie umiał
z różnych źródeł informacji i bezpiecznego eksperymen- sam ocenić swoje umiejętności przed klasówką. Mogą też
towania. służyć do pracy na lekcji, wówczas nauczyciel powinien
Poniżej przedstawiono kolejne zagadnienia realizowane wybrać zadania do rozwiązania bądź pozwolić uczniom
w klasie siódmej i ósmej. na wybór właściwego dla nich poziomu.
Praca badawcza pozwala uczniom na dłuższą aktywność
Klasa 7 – samodzielną lub w grupach. Uczniowie nie muszą wy-
Zaczynamy uczyć się fizyki konywać wszystkich prac, byłoby jednak dobrze, gdyby
Kinematyka każdy miał okazję przynajmniej raz w roku wykonać taki
Dynamika projekt i przedstawić wyniki w klasie.
Praca, moc, energia
Cząsteczkowa budowa materii i zjawiska cieplne Zeszyt ćwiczeń
Hydrostatyka i aerostatyka Zeszyt zawiera przede wszystkim proste ćwiczenia. Ich
forma sprzyja oszczędności czasu – nie trzeba przepisy-
Klasa 8 wać tekstu ani przerysowywać ilustracji, wystarczy uzu-
Elektryczność i magnetyzm pełnić luki. Jednocześnie pozwala uniknąć znużenia pod-
Drgania i fale czas ćwiczenia podstawowych umiejętności.
Optyka Osobnym elementem, ułatwiającym naukę, jest zadanie
Powtórzenie „Policzmy razem”. Jego rozwiązanie zostało podzielone
Fizyka i my na kolejne etapy. Zadaniem ucznia jest uzupełnienie roz-
wiązania. Gdy tego dokona, może wrócić do zadań z pod-
Zamieszczone w podręczniku do klasy ósmej powtórze- ręcznika, które teraz będą dla niego łatwiejsze.
nie będzie także okazją, aby do tematów z mechaniki po- Zeszyt zawiera także propozycje domowych doświadczeń
wrócić z większym doświadczeniem w zakresie matema- i eksperymentów do wykonania na lekcji.
tyki i fizyki. Sądzimy, że powtórzenie przydatne będzie
wszystkim uczniom, również tym, którzy nie zdają egza-
minu z fizyki. Natomiast ostatni dział zawierać będzie Książka Nauczyciela
propozycje ponadprogramowych tematów do realizacji Niniejsza Książka nauczyciela zawiera uwagi ogólne
w miarę możliwości czasowych. Tematy te będą ułożone o poszczególnych lekcjach, plan wynikowy, rozkład go-
według sytuacji życiowych (np. fizyka w kuchni, fizyka na dzin, przedmiotowy system oceniania oraz testy do po-
dyskotece...), a nie według działów fizyki. szczególnych działów.
Podręcznik Zbiór zadań

Podstawową książką dla ucznia jest oczywiście podręcz- W celu usystematyzowania i utrwalenia wiadomości
nik. Został on podzielony na tematy odpowiadające jed- można skorzystać ze zbioru zadań autorstwa: Marci-
nostkom lekcyjnym. na Brauna, Grażyny Francuz-Ornat, Teresy Kulawik,
Podręcznik zawiera: Jana Kulawika, Elżbiety Kuźniak i Marii Nowotny-Ró-
• opisy doświadczeń, które mogą być wykonywane na żańskiej, wydawnictwa Nowa Era. Znajdują się w nim
lekcji, (w każdym dziale) powtórzenie wiadomości, przykłado-
• wyjaśnienia teoretyczne, wo rozwiązane zadania, a także zadania do samodziel-
• szczegółowo omówione przykłady rozwiązanych za- nego rozwiązania o wzrastającym stopniu trudności
dań. i różnorodnej formie. Zbiór zawiera nie tylko zadania
Na końcu tematu znajdują się: obliczeniowe, lecz także problemowe, opisy prostych do-
• podsumowanie najważniejszych wiadomości, świadczeń oraz projekty. Część zadań odwołuje się do
6 Z czego składa się seria
innych dziedzin przyrodniczych a nawet do literatury

pięknej. Ze względu na bogaty materiał można wybrać
zarówno zadania do wykonania na lekcji i w domu, jak
i na sprawdzianie. Na końcu zbioru podano odpowiedzi
i propozycje rozwiązań.
Generator testów i sprawdzianów

W celu zapewnienia nauczycielowi komfortowych warun-
ków pracy, na portalu dlanauczyciela.pl udostępniono ge-
nerator testów i sprawdzianów. Do przygotowanego testu
generator automatycznie tworzy kolejną grupę i klucz
odpowiedzi. Gotowe testy można wydrukować, a także Kadr z filmu pt. Ciśnienie powietrza i ciśnienie wody
zapisać na dysku w formacie PDF. Generator umożliwia
tworzenie testów, sprawdzianów i kartkówek z gotowych Filmy z doświadczeniami zamieszczone w multitece To
zadań (baza liczy ponad 500 zadań) lub własnych. Można jest fizyka są ściśle skorelowane z podręcznikiem i wyko-
dodawać zadania samodzielnie ułożone lub edytować już nane przede wszystkim za pomocą przedmiotów codzien-
gotowe. nego użytku. W prosty sposób pokazują istotę prezento-
Generator to narzędzie ułatwiające systematyczną kon- wanego zjawiska fizycznego. Mogą stanowić przydatne
trolę postępów ucznia i skracające czas potrzebny na uzupełnienie lekcji bądź inspirować do samodzielnego
przygotowanie materiałów sprawdzających wiedzę. wykonania prezentowanych eksperymentów.
Wszystkie te materiały zwiększają zainteresowanie
uczniów fizyką i są przydatne szczególnie wówczas, gdy
Multiteka brak czasu lub odpowiedniego wyposażenia w pracow-
Na portalu dlanauczyciela.pl zamieszczono multitekę ni. Wizualizacja zjawisk fizycznych na pewno zwiększy
z zasobami dopasowanymi do treści podręcznika do kla- atrakcyjność lekcji i ułatwi zrozumienie omawianych za-
sy siódmej. Zasoby – ułożone według działów – to filmy gadnień.
z doświadczeniami, realistyczne filmy przedstawiające Zasoby ułatwiają poznawanie różnych zagadnień fizycz-
istotę zjawiska, animacje, symulacje i pokazy slajdów. nych. Są pomocne w zrozumieniu podstawowych pojęć
Filmy z doświadczeniami pozwalają dokładnie prześle- i praw obowiązujących w fizyce, a także w rozbudzaniu
dzić przebieg eksperymentów, w większości zaleconych zainteresowania zjawiskami występującymi w otaczają-
w podstawie programowej. cym świecie.
Wskazówki do rozdziału 1 7
2 Wskazówki do rozdziału 1
Zaczynamy uczyć się fizyki stanie odebrana jako przedmiot interesujący. Nauczyciel
może jednak, w zależności od własnych upodobań i moż-
Podręcznik, zeszyt ćwiczeń i Książka Nauczyciela zosta- liwości technicznych, pokazać inne doświadczenie.
ły podzielone na dwie części, ze wzglądu na to, ż w szkole Jeśli np. w sali da się całkowicie zasłonić okna, a pogoda
podstawowej fizyki naucza się w klasach siódmej i ósmej. jest słoneczna, można przekształcić salę lekcyjną w ka-
Przewidziano na nią 4 godziny w cyklu kształcenia: 2 go- merę obskurę. Inny pomysł to magnesowanie ustawione-
dziny w klasie siódmej i 2 godziny w klasie ósmej. Przy- go pionowo gwoździa przez stukanie weń młotkiem (do-
jęty w podręczniku układ treści jest zgodny z układem meny układają się wówczas zgodnie z pionową składową
zastosowanym w nowej podstawie programowej. Podsta- ziemskiego pola magnetycznego).
wa programowa to minimalny zbiór wymagań szczegóło- Wiele ciekawych, a jednocześnie prostych doświadczeń
wych, dlatego podręcznik – oprócz treści obowiązkowych opisuje Juliusz Domański w książce Domowe zadania
– zawiera również treści dodatkowe, które mają kształ- z fizyki (Prószyński i S-ka, Warszawa 1999).
tować podstawy rozumowania typowego dla fizyki i wy- Na podstawie tych przykładów uczeń powinien nabrać
rabia nawyku pogłębiania wiedzy, korzystania z różnych przekonania, że fizyka to nauka o zachodzących wokół
źródeł informacji i bezpiecznego eksperymentowania. nas zjawiskach, która jako główną metodą badawczą
posługuje się doświadczeniem.
Temat 1. W dalszej nauce tego przedmiotu uczniowie nauczą się
planować i opisywać doświadczenia, wyjaśniać funkcje
poszczególnych przyrządów itp. Na razie zależy nam tyl-
ko na zainteresowaniu ich fizyką, dlatego nie wprowadza-
my szczegółowych opisów doświadczeń, rozważań, czym
doświadczenie różni się od obserwacji itp. Takie rozwa-
żania na samym początku nauki są niepotrzebnym teo-
retyzowaniem. Na czym polega doświadczenie, uczniowie
dowiedzą się na kolejnych lekcjach niejako przy okazji.
Jednoznaczna odpowiedź na pytanie postawione w tytule
lekcji nie pada, a co więcej – paść nie może. Sami fizycy
i filozofowie nauki spierają się, jak właściwie wyróżnić
fizykę spośród innych nauk przyrodniczych. Nie oczeku-
jemy od uczniów rozstrzygnięcia tych sporów, ale jedynie
intuicyjnego zrozumienia, czym zajmą się na lekcjach.
Zresztą w miarę nauki będą to zrozumienie pogłębiać.
Pierwsza lekcja dowolnego przedmiotu dotyczy zwykle
Celowo nie wprowadzamy także pojęcia „zjawisk fizycz-
spraw organizacyjnych i upływa najczęściej pod znakiem
nych” w opozycji do „zjawisk chemicznych”. To rozróżnie-
pytań o właściwą grubość zeszytu, a w najlepszym wypad-
nie miało sens w XIX wieku, a konkretnie – dopóki nie
ku – o sposób zapowiedzi klasówek i sposób oceniania.
poznano fizycznej podstawy przemian chemicznych. Do
Chcielibyśmy jednak, aby pierwsza lekcja nie ograniczała
tego podziału nie pasują także przemiany jądrowe, któ-
się tylko do tego, ale pozwoliła także wstępnie przedsta-
rych badanie na ogół zaliczamy do fizyki, choć przecież
wić uczniom przedmiot. Skupiamy się na dwóch zagad-
polegają one na zmianie substancji i to w większym stop-
nieniach:
niu niż przemiany chemiczne.
1. Jak fizycy poznają świat.
Ad 2.
2. Po co nam fizyka.
Fizycy kierują się w swojej pracy po prostu ciekawością
i chęcią zrozumienia, jak działa świat, ale nie każdy
Ad 1.
uczeń takie zainteresowania wykazuje. Wiele osób bar-
Nauczanie fizyki proponujemy rozpocząć od przedsta-
dziej przekonuje argument o praktycznych pożytkach
wienia kilku efektownych zjawisk. O niektórych z nich,
płynących z fizyki. Na stronie 9 podręcznika pokazujemy
np. o tęczy ze strony tytułowej rozdziału i puszczaniu
przykłady zagadnień z codziennego życia ucznia, który-
kaczek, tylko opowiemy. Inne możemy przeprowadzić
mi zajmiemy się na lekcjach fizyki.
w praktyce. Oprócz eksperymentu opisanego w podręcz-
niku zachęcamy do obserwacji obrazu tworzonego przez
soczewkę, np. obrazu włókna żarówki na kartce papie-
Uwagi do zadań podręcznik s. 10
ru. Przy różnych odległościach przedmiotu od soczewki Zadanie 2. Rzecz jasna, odpowiedź na pytanie z tego za-
otrzymujemy obrazy pomniejszone i odwrócone (takie jak dania nie jest jednoznaczna. Uczeń może pofantazjować.
w aparacie fotograficznym) lub odwrócone i powiększone Tak czy inaczej, powinien dojść do wniosku, że odkrycia
(takie jak w projekcji filmowej). Opisane doświadczenie fizyków mają olbrzymie znaczenie dla codziennego życia.
na pewno uczniów zaintryguje, co sprawi, że fizyka zo-
Zadanie 4. W miarę możliwości można urządzić dys- Ad 1 i 2. Mierzenie (zwłaszcza mierzenie długości) jest
kusję nad tymi zagadnieniami. Oczywiście sprawa nie czynnością tak powszechną, że zwykle nie mamy okazji
jest jednoznaczna. Nie oczekujemy od ucznia konkretnej zastanowić się, na czym ona właściwie polega. Dlatego
odpowiedzi, ale raczej zastanowienia się nad wszystkimi właśnie pokazujemy uczniom, że mierzenie to nie tylko
opisanymi problemami. posługiwanie się linijką z danymi „z góry” jednostkami,
ale porównywanie wielkości mierzonej z dowolnie wybra-
Uwagi do zeszytu ćwiczeń zeszyt ćwiczeń s. 7 nym wzorcem tej wielkości.
Dopiero konieczność porozumiewania się w sprawie wy-
Zadanie 1. pozwala spojrzeć na świat oczami fizyka.
ników pomiarów zmusza nas do ujednolicenia jednostek.
Wiadomości zdobyte na lekcji przyrody wystarczą do
Zwracamy przy tym uwagę, że wynikiem pomiaru jest
udzielenia poprawnej odpowiedzi. Zadanie do wykonania
nie sama liczba, ale liczba wraz z jednostką.
w domu, kształcące refleksyjne spojrzenie na świat.
Przy okazji tego doświadczenia możemy porozmawiać
o różnych znanych uczniom przyrządach do pomiaru
długości (jak centymetr krawiecki, stalowa taśma mier-
nicza), a w miarę możliwości – pokazać im inne, jak suw-
W tym doświadczeniu obniżenie się ciśnienia wewnątrz
miarka czy śruba mikrometryczna.
butelki spowodowane jest przez dwa czynniki: skraplanie
pary wodnej i ochłodzenie się powietrza.
Ad 3 i 4. Warto uzmysłowić uczniom, że bardzo duże
i bardzo małe wielkości wygodnie jest zapisywać, stosu-
Temat 2. jąc przedrostki. Warto też poświęcić czas na sprawdzenie,
czy uczniowie nie popełniają błędów w przeliczaniu wie-
lokrotności i podwielokrotności jednostek. Duże trudno-
ści sprawiają zwłaszcza jednostki czasu. Dlatego dobrze
byłoby porozumieć się z nauczycielem matematyki – na
jego lekcjach uczniowie powinni ćwiczyć te umiejętności.
Ad 5 i 6. Uczniowie powinni wiedzieć, że prawdziwa war-

tość wielkości mierzonej nie jest znana, możemy okre-
ślić tylko zakres wartości, w którym się mieści. Rachu-
nek błędów pomiarowych to obszerna i skomplikowana
dyscyplina. Tutaj ograniczamy się do poinformowania
uczniów, że każdy pomiar można wykonać z ograniczoną
dokładnością. Pokazujemy, że niepewność pomiaru zapi-
sujemy w postaci np. 20 mm ± 5 mm.
Na tej wstępnej lekcji wyjaśniamy, na czym polega po- Zwróćmy uwagę na infografiki „Rozmiary wielkie i małe”.
miar wielkości fizycznej. Podkreślamy, że mierzenie Tego rodzaju skale będą się pojawiać przy wprowadzaniu
odgrywa w fizyce bardzo ważną rolę, gdyż umożliwia wielu innych wielkości fizycznych. Chodzi nam o to, aby
ilościowe badanie zjawisk. Fizyk obserwuje ciała lub uczniowie nabrali wprawy w ich stosowaniu i umieli oce-
zjawiska i wymienia ich cechy. Te, które można zmie- nić rząd wielkości wyniku pomiaru lub obliczeń.
rzyć, nazywa wielkościami fizycznymi. Wynik pomiaru
wielkości mierzonej wyraża się przez podanie liczby Uwagi do zeszytu ćwiczeń zeszyt ćwiczeń s. 10
i jednostki. Istotne jest uzmysłowienie uczniom, że każ-
dy pomiar jest obarczony pewną niepewnością.
Na podstawie prostego pomiaru wyjaśniamy najważniej-
sze pojęcia, które się z nim wiążą. Nie wprowadzamy roz- W doświadczeniu ważne jest, aby użyte owoce pływały
różnienia na pomiary bezpośrednie i pośrednie, bo nie (a nie tonęły). Uczeń może zauważyć, że masie owocu
będziemy z niego nigdzie korzystać. Jeśli w dalszej części (w gramach) odpowiada zmiana poziomu wody (w centy-
podręcznika dajemy uczniowi polecenie „zmierz”, chodzi metrach sześciennych), czyli inaczej – objętość wypartej
o pomiar bezpośredni. W przeciwnym wypadku mówimy wody. Ponieważ 1 cm3 wody ma masę 1 g, oznacza to,
np. „wyznacz prędkość, mierząc drogę i czas”. Taka ter- że masa pływającego owocu równa jest masie wypartej
minologia stosowana jest w podstawie programowej. wody. Na pełne wyjaśnienie tego faktu przyjdzie czas
Omawiamy tu kilka szczegółowych zagadnień: pod koniec roku, przy omawianiu prawa Archimedesa.
1. Mierzenie jako porównywanie ze wzorcem. Na razie eksperyment pozwala przećwiczyć wykonywa-
2. Metryczne jednostki długości. nie pomiarów, a jednocześnie przedyskutować problem
3. Wielokrotności i podwielokrotności jednostek miar. niepewności pomiaru (np. w przypadku przedstawionym
4. Zamiana jednostek – jednostki czasu. na zdjęciach masa owocu wynosi 305 g, a poziom wody –
5. Dokładność przyrządów. w granicach niepewności – podnosi się o 300 cm3).
6. Inne przyczyny niepewności pomiaru.
Temat 3. Ad 4. Tę umiejętność także będziemy ćwiczyli w odnie-

sieniu do wyniku zadań obliczeniowych (podręcznik,
strona 52).
Zadanie 1. Warto się zastanowić nad jeszcze jednym

sposobem pomiaru, najdokładniejszym ze wszystkich:
układamy 10 zapałek jedna za drugą i mierzymy łączną
długość.
Zadanie 4. Możemy wspomnieć, że na podstawie tych
pomiarów można obliczyć przybliżoną głębokość studni.
Zadanie 5. Nitka nigdy nie jest przyłożona idealnie rów-
no. Poza tym przy przykładaniu do podziałki często jest
bardziej naciągnięta, niż gdy leży na mapie. Nierozcią-
gliwe nitki spotykamy bowiem tylko w podręcznikach do
Jest to druga część dwugodzinnego tematu. Do omówie- fizyki. Geografowie radzą, aby posługiwać się paskiem
nia pozostały nam: papieru postawionym na sztorc.
1. Przykład różnych sposobów pomiaru tej samej wielkości.
2. Wielokrotne pomiary. Uwagi do zeszytu ćwiczeń zeszyt ćwiczeń s. 12
3. Zaokrąglanie wyniku.
4. Szacowanie wyniku pomiaru.
5. Przykład pomiaru – wyznaczone masy złotej sztabki.
Wiedzę przekazaną na tej lekcji można utrwalić, zachęca-
Ad 1. Przykładem mierzonej wielkości jest długość sali jąc do wykonania doświadczenia domowego „Czym zmie-
lekcyjnej. Zwracamy uwagę na różne przyczyny niedo- rzyć pokój”. Podczas omawiania jego rezultatów można
kładności pomiaru i możliwości ich zmniejszania. podsumować informacje przekazane na lekcji dotyczącej
sposobu przedstawiania wyniku pomiaru. Uczniowie po-
Ad 2. W wielu doświadczeniach opisanych w podręczni- winni zdawać sobie sprawę, że pomiar należy wykonywać
ku przynajmniej jedną z mierzonych wielkości (tę, którą wielokrotnie.
mierzymy mniej dokładnie) będziemy mierzyć kilkakrot-
nie. Tak więc uczniowie zdążą jeszcze utrwalić sobie ko-
nieczność powtarzania pomiaru.
Temat 4.
Obliczanie średniej arytmetycznej jest uczniom znane
z życia codziennego (np. średnia ocen), a często także
z lekcji matematyki.
Ad 3. Na lekcjach matematyki w niższych klasach szko-

ły podstawowej uczniowie uczyli się zaokrąglać liczby do
danego rzędu wielkości, np. do setek czy do części dziesią-
tych. Nie miałoby jednak sensu wprowadzanie zasady, że
wszystkie wielkości będziemy podawać z dokładnością do
jednego miejsca po przecinku. Oznaczałoby to znacznie
większą dokładność w wypadku dużych liczb niż małych.
Dlatego lepiej posługiwać się pojęciem cyfr znaczących.
Jest to nieco trudniejsze, ale na kilku przykładach można
zrozumieć ogólną metodę.
Zgodnie z podstawą programową (wymaganie I.6) uczeń
Na tej lekcji wprowadzamy jedno z podstawowych pojęć
„przeprowadza obliczenia i zapisuje wynik zgodnie z za-
fizyki – siłę. Zgodnie z przyjętymi założeniami przybli-
sadami zaokrąglania oraz zachowaniem liczby cyfr zna-
żamy je uczniom intuicyjnie, korzystając z przykładów
czących wynikającej z dokładności pomiaru lub z da-
z życia codziennego.
nych”. W praktyce szkolnej oznacza to zwykle dwie cyfry
Na tym etapie nauczania definicja „Siła to miara wza-
znaczące – i tak nigdy nie zmierzymy wielkości z dokład-
jemnych oddziaływań ciał” może być niezrozumiała. Za-
nością lepszą niż 1% (a taka dokładność jest potrzebna
burzona jest bowiem kolejność poznawania pojęć i praw
do podania trzech cyfr znaczących). Naturalnie może się
przyrody. Aby uczeń rozumiał, co to znaczy „wzajemne
zdarzyć, że dokładność pomiaru pozwoli podać wynik
oddziaływanie ciał”, musi rozumieć trzecią zasadę dy-
z dokładnością tylko do jednej cyfry znaczącej.
namiki, prawdopodobnie najtrudniejszą do zrozumienia
spośród zasad Newtona (zob. uwagi do lekcji na ten temat).
Jak jednak zrozumieć tę zasadę bez znajomości pojęcia tocznie o „kierunku ruchu”, ale nie o „kierunku prędko-
siły? Być może da się ją w jakiś sposób bez niego sfor- ści”.Pojęcia wartości, kierunku i zwrotu wprowadzamy
mułować, lecz nie można zrozumieć, o co w niej chodzi, intuicyjnie, na ilustracjach. Jest to dużo skuteczniejsza
nie mając ugruntowanej i przećwiczonej wiedzy na temat metoda nauczania niż formalne definicje.
tego pojęcia. Aby uniknąć nadmiaru terminologii, nie wprowadzamy
W dodatku sformułowanie „siła jest miarą wzajemnego pojęcia „wielkość skalarna” – mówimy po prostu, że okre-
oddziaływania ciał” jest błędne, gdyż jednemu wzajem- ślona wielkość (np. masa) nie jest wielkością wektorową.
nemu oddziaływaniu ciał odpowiadają dwie różne (co do Odpowiada to wymaganiom podstawy programowej,
zwrotu) siły. Każda z nich opisuje tylko działanie jednego w której również nie pojawia się pojęcie wielkości ska-
ciała na drugie. larnej.
Używamy powszechnie stosowanego sformułowania
Lekcja składa się z kilku zagadnień: „narysuj wektor siły”, choć z bardzo formalnego punk-
1. Działanie jednych ciał na drugie. tu widzenia wektorem jest sama siła, a nie obrazująca ją
2. Pojęcie siły. strzałka.
3. Jednostka siły i jej pomiar.
4. Wektorowy charakter siły. Uwagi do doświadczeń podręcznik s. 21
Choć uczniowie nie znają jeszcze ścisłego pojęcia siły cięż-

Ad 1. Z podanych wyżej powodów nie mówimy na razie kości, jest dla nich intuicyjnie jasne, że ciężarek działa
o oddziaływaniu wzajemnym ciał, ale o przykładach dzia- na siłomierz stałą siłą. Wynik części drugiej doświadcze-
łania jednego ciała na inne. Odwołujemy się do sytuacji nia może natomiast budzić zdumienie: wydawałoby się
z życia codziennego. Uczniowie w czasie lekcji powinni raczej, że siła powinna „rozłożyć się” na dwa siłomierze.
sami wymienić kilka przykładów. Możemy wcześniej zapytać uczniów, jakiego wyniku się
spodziewają.
Ad 2. W podręczniku podajemy kilka przykładów działa- Siłomierze ustawione są w poziomie, aby ich ciężar nie
nia sił w życiu codziennym. Uczniowie mogą podać dalsze wpływał na wynik doświadczenia.
przykłady. Warto, aby także zademonstrowali działanie
siły, np. przesuwając albo podnosząc jakiś przedmiot. Aby
zilustrować przeprowadzone doświadczenie, mogą nary-
Temat 5.
sować siłę za pomocą strzałki, co będzie dobrym wstępem
do graficznej prezentacji siły.
Sformułowania silniej (słabiej) ciągnąć, silniej (słabiej)
pchać itd. można pojąć intuicyjnie i nie powinno stano-
wić dla uczniów problemu zrozumienie, że siłę (chodzi tu
o jej wartość) można mierzyć i wyrażać za pomocą liczb.
Uczniowie powinni poznać zasadę działania siłomierza
i sprawdzić, że sile odczuwanej jako większa odpowiada
większy wynik pomiaru. Pomoże to nie tylko zrozumieć
działanie przyrządu, ale – co ważniejsze – zrozumieć
lepiej samo pojęcie siły. Każdy uczeń może zbudować
w domu prosty siłomierz, korzystając z rozciętej gumki
recepturki. Opis jego wykonania umieszczono w zeszycie
ćwiczeń (s. 15).
Ad 3. Na razie nie możemy zdefiniować jednostki niuton Na tej lekcji wprowadzamy pojęcie siły wypadkowej. Cho-
– najpierw będziemy musieli poznać drugą zasadę dyna- dzi tu jednak tylko o składanie sił działających wzdłuż
miki. Jednak uczniowie wcale nie oczekują definicji. Nikt jednej prostej.
nie podawał im definicji metra czy kilograma, oswajali Przyjmujemy zasadę, że w podręczniku nie rysujemy sił
się z tymi jednostkami w codziennym życiu. Także teraz składowych oraz ich wypadkowej na jednym rysunku.
zależy nam, aby w sposób naturalny zaczęli stosować niu- Wówczas bowiem może powstać wrażenie, że na ciało
tony, dlatego podajemy przykład: działają na przykład nie dwie siły, lecz trzy. W szkole,
1 niuton to siła potrzebna do podniesienia ciała o masie na tablicy, taki rysunek może w zasadzie powstać, jeśli
100 g, np. tabliczki czekolady. uczniowie widzą kolejne czynności i słyszą komentarz.
Jeśli jednak nauczyciel chce uniknąć błędnych interpre-
Ad 4. Zgodnie z podstawą programową siła jest jedy- tacji, może także, rysując na tablicy, przyjąć zasadę sto-
ną wielkością, której wektorowy charakter omawiamy sowaną w podręczniku. Oczywiście można oznaczać siły
w szkole podstawowej. Charakter ten jest intuicyjnie różnymi kolorami.
zrozumiały: mówimy na przykład „ciągnąć coś w jakąś Oprócz pojęcia siły wypadkowej wprowadzamy pojęcie sił
stronę”. W przypadku innej wielkości wektorowej, jaką równoważących się, także w wypadku większej ich liczby.
jest prędkość, nie jest to już tak oczywiste: mówimy po-
Część lekcji warto poświęcić na ćwiczenia polegające na

znajdowaniu siły wypadkowej, rysowaniu sił w odpo-
wiedniej skali i analizowaniu rysunków przedstawiają-
cych siły.

Taki sposób ich dodawania zgadza się z intuicją, gdy do-
Rozwiązując zadania 1., 2. i 6., warto wykonać odpo- dawanym wektorem jest przemieszczenie. Ciało, które
wiednie rysunki. Oczywiście, gdy uczniowie korzystają przemieściło się z A do B, a następnie z B do C, w sumie
z zeszytów w kratkę, łatwiej im narysować strzałki od- przemieściło się z A do C. Ten sam sposób dodawania
powiedniej długości. wektorów możemy stosować w przypadku sił.
Możemy także kilka minut przeznaczyć na wykonanie Jednak częściej składamy siły przyłożone w jednym
doświadczenia z końca poprzedniej lekcji (podręcznik, punkcie, więc możemy posłużyć się regułą równoległobo-
s. 22), jeśli wówczas zabrakło na nie czasu. ku. Rysunek poniżej wyjaśnia, dlaczego w wyniku sto-
sowania obu metod zawsze uzyskujemy ten sam wynik.
Uwagi do zeszytu ćwiczeń zeszyt ćwiczeń s. 17
Mówiliśmy wcześniej, że po kilku pomiarach należy ob-

liczyć średnią. Zwróćmy więc uwagę, że średnią liczy się
po kilku pomiarach tej samej wielkości, tutaj natomiast
mamy do czynienia z czterema różnymi sytuacjami i li-
czenie średniej nie miałoby sensu.
Ad 2. Dodawanie wektorów jest działaniem jednoznacz-
nym. Rozkładanie na składowe takie nie jest: dany wek-
Temat dodatkowy. tor można przedstawić jako sumę dwóch innych wekto-
rów na nieskończenie wiele sposobów. Rozkładanie na
składowe ma sens wtedy, gdy mają one jakieś szczególne
właściwości (zwykle kierunek, np. pionowy i poziomy).
W zadaniu 2. (oraz w ćwiczeniu 1 z zeszytu ćwiczeń)

wykorzystujemy kratkę w zeszycie. Pozwoli to uniknąć
kłopotów manualnych z rysowaniem równoległoboków
i skupić się na treści fizycznej. W zadaniach 1. i 4. ucznio-
wie mogą również wykorzystać kratkę, choć tego nie na-
rzucamy.
Zadanie 4. można rozwiązać w pełni rachunkowo, wy-
korzystując twierdzenie Pitagorasa (do obliczenia war-
tości sił) i funkcje odwrotne do trygonometrycznych (do
obliczenia kąta). Uczniowie jednak nie znają tych metod
Składanie dowolnie skierowanych sił dawniej było za- i poznawać ich na razie nie muszą: mają jedynie sporzą-
gadnieniem obowiązkowym dla wszystkich uczniów. Dziś dzić odpowiedni rysunek i wykonać pomiary, a więc roz-
brakuje na to czasu. Ważne jest jednak, aby przynajmniej wiązać zadanie graficznie.
zainteresowani fizyką uczniowie mieli okazję je poznać.
Uwagi do doświadczeń podręcznik s. 27
Wprowadzamy: Jeśli zdecydujemy się na przeprowadzenie tej lekcji, bar-
1. Składanie sił za pomocą reguły równoległoboku. dzo ważne jest wykonanie doświadczeń, które ilustrują
2. Rozkładanie siły na składowe. fizyczny sens dodawania wektorów. Doświadczenie ze
sznurkiem można przeprowadzić w sali lekcyjnej w przej-
Ad 1. Reguła równoległoboku nie jest skomplikowana. ściu między rzędami lub przed lekcją na korytarzu. Po-
Warto skorzystać z zadań, w których wektory narysowa- kazuje ono dobitnie, że wypadkowa sił zależy nie tylko od
no na tle kratki (zob. uwagi do zadań). ich wartości, lecz także od ich kierunku i zwrotu.
Może się zdarzyć, że któryś z uczniów, ucząc się matema- Doświadczenie to opisuje w liście do redakcji „The Phy-
tyki (raczej jednak nie na lekcjach w szkole), poznał inny sics Teacher” Michael Bernstein (Vol. 9, s. 148, 1971).
sposób dodawania wektorów: Z kolei doświadczenie „Kulka na sznurkach” możemy za-
dać do wykonania w domu. Jest bardzo proste i obrazowe.
Jeśli wykonujemy je w klasie, warto przed lekcją przy-
gotować odpowiednią liczbę długich kawałków sznurka.
Rolę podnoszonych ciał mogą pełnić plecaki uczniów.
Temat 6. Nasze sformułowanie pierwszej zasady dynamiki jest

nieco inne niż spotykane najczęściej. Mówi się bowiem
zwykle: „Gdy na ciało nie działa żadna siła albo wszyst-
kie działające siły się równoważą, to ciało albo spoczywa,
albo porusza się ruchem jednostajnym po linii prostej”.
Dla uczniów może nie być jasne, w jakich wypadkach
zachodzić ma spoczynek, a w jakich – ruch jednostajny.
Lepiej więc powiedzieć wprost: „jeśli ciało spoczywało,
to będzie spoczywać nadal, jeśli zaś się poruszało, to na-
dal będzie się poruszać, dopóki działanie innych ciał nie
zmusi go do zmiany tego stanu“.
W sformułowaniu pierwszej zasady dynamiki używamy
pojęcia prędkości. Może się więc wydawać, że wprowadza-
my je przedwcześnie – pojęcie to omówione zostanie do-
piero w drugim rozdziale. Na szczęście jednak uczniowie
znają pojęcie prędkości z życia codziennego i zrozumienie
Jak wiemy z historii fizyki, Arystoteles twierdził, że aby
sformułowania „poruszać się ze stałą prędkością” nie bu-
ciało się poruszało, musi działać na nie siła. Ten pogląd
dzi ich wątpliwości (rzecz jasna będą myśleli tutaj o stałej
wydaje się być zgodny ze „zdrowym rozsądkiem” (choć
wartości prędkości, dlatego dodajemy „po linii prostej”).
jest niezgodny z prawdą!), skoro głosi go wiele dzieci, któ-
Na lekcjach matematyki w klasie szóstej uczniowie spo-
re o Arystotelesie nie mają pojęcia. Nauczając dynamiki,
tkali się nawet z obliczaniem prędkości (w ruchu jedno-
musimy wziąć pod uwagę tę „wiedzę potoczną” uczniów
stajnym). Tak więc w rozdziale 2. nie tyle wprowadzamy
i nie tylko mówić, jak jest, ale także wyraźnie pokazywać,
pojęcie prędkości, ile pogłębiamy jego rozumienie.
jak nie jest.
Badania nad wiedzą potoczną w zakresie dynamiki
Ad 3. Przypominamy jeszcze, że pierwsza zasada dyna-
przedstawiono w artykule:
miki obowiązuje nie tylko przy braku wszelkich sił (co
Arkadiusz Wiśniewski: Poglądy uczniów klas VI na przy-
w zasadzie nigdy się nie zdarza), lecz także przy siłach
czyny spoczynku i ruchu ciał, „Fizyka w Szkole”, nr 4,
równoważących się (co zdarza się stosunkowo często).
lipiec–wrzesień 2000, s. 186–189.
Warto również zapoznać się z książką:
Ad 4. W fizyce masa występuje w dwojakim znaczeniu:
Nauczanie fizyki a wiedza potoczna uczniów, skrypt pod
jako miara bezwładności i jako ładunek pola grawitacyj-
red. Henryka Szydłowskiego, wyd. UAM, Poznań 1991.
nego. Równość tych „dwóch mas” jest jednym z najlepiej
Wyniki wielu badań nad wyobrażeniami dzieci na temat
sprawdzonych doświadczalnie praw fizyki, a wyjaśnie-
zjawisk opisywanych przez nauki przyrodnicze opisuje w
nie teoretyczne tego faktu podaje dopiero ogólna teoria
bardzo ciekawy sposób książka:
względności.
Rosalind Driver et al.: Making Sense of Secondary Scien-
W życiu codziennym pojęcie masy ma jednak zupełnie
ce: Research into children’s ideas, wyd. Routledge, Oxon
inne znaczenie. Jeśli cieszymy się, że możemy kupić 2 kg
1994.
jabłek za cenę 1 kg, to przecież nie dlatego, że trudniej
będzie unieść siatkę (masa grawitacyjna), ani dlatego, że
Plan naszych rozważań jest następujący:
trudniej będzie nią wymachiwać (masa bezwładna). Cie-
1. Doświadczenie – ruch z niewielkim tarciem.
szymy się, bo 2 kg jabłek to więcej owoców niż 1 kg. Tak
2. Pierwsza zasada dynamiki.
więc w życiu codziennym używamy masy do określania
3. Przypadek sił równoważących się.
ilości materii (tj. ilości różnych substancji).
4. Bezwładność a masa.
Pojęcia masy (podobnie jak i innych pojęć) nie
można wprowadzać w szkole w oderwaniu od wie-
Ad 1. Punktem wyjścia do obalenia „arystotelesowskich”
dzy pozaszkolnej uczniów. Masa nie jest dla uczniów
wyobrażeń uczniów jest obserwacja ruchu ciał w sytuacji,
nowym pojęciem. Posługują się nim na co dzień. Teraz
gdy opór staje się coraz mniejszy. Proponujemy tutaj bar-
natomiast powinni się dowiedzieć, że znane im pojęcie
dzo proste doświadczenie z ołówkiem. Można jednak wy-
masy określa jednocześnie nie tylko ilość substancji (co
korzystać tor powietrzny lub doświadczenie z „poduszko-
już wiedzą), ale także bezwładność ciała.
wcem” opisane na końcu tematu.
Warto wiedzieć, że Newton w swoich Principiach nazy-
wał masę właśnie „ilością materii” (quantitas materiae).
Ad 2. Gdy już uda nam się obalić błędne potoczne prze-
konanie, że poruszanie się ze stałą prędkością wymaga Uwagi do doświadczeń podręcznik s. 30
oddziaływania innych ciał, warto sięgnąć do przykładów
z historii i wspomnieć o poglądach Arystotelesa i Galile-
usza. Wniosek, że siła nie jest potrzebna do utrzymania „Gdzie się urwie”
ciała w ruchu, nasuwa pytanie: Dlaczego w takim razie
ciało w ogóle hamuje? W tym momencie wprowadzamy Choć nie omawialiśmy jeszcze szczegółowo siły ciężkości,
pojęcie oporów ruchu, wymieniając różne ośrodki, w któ- uczniowie nie powinni mieć problemów z zauważeniem,
rych może poruszać się ciało. że powieszony na nitce obciążnik działa na nią pewną
siłą. Gdy powoli działamy na dolną nitkę, ciężarek pod- Dokładniej na temat podobnych zjawisk:
daje się sile, w ten sposób na górną nitkę działa siła od- Ludwik Lehman: Wariacje na temat bezwładności, „Fi-
działywania ręki i ciężar obciążnika, a na dolną tylko siła zyka w Szkole”, nr 1 (288), styczeń–luty 2007, s. 47–49.
oddziaływania ręki. Górna część nitki jest ciągnięta siłą Daniel Ludwigsen, Kathryn Svinarich: Choose Wisely:
odpowiednio większą, a więc szybciej pęknie. Przy gwał- Static or Kinetic Friction – The Power of Dimensionless
townym szarpnięciu bezwładność obciążnika powoduje, Plots, „The Physics Teacher”, Vol. 47, No 3, March 2009,
że siła oddziaływania ręki prawie nie działa na górną nit- pp. 158–161.
kę i dlatego to dolna nić ulega zerwaniu.
Podobne zjawisko w ciekawy sposób omówiono w książce Uwagi do zadań podręcznik s. 30
wydanej już ponad sto lat temu: Do tej lekcji nie ma zadań rachunkowych.
„Ustaw prostopadle na wylocie pustej butelki pierścień Zadanie 4. Warto znaleźć właściwy cienkopis i pokazać
papierowy średnicy od 8 do 10 centymetrów. Na wierz- zjawisko uczniom. Działa w wypadku większości pisa-
chołku pierścienia, akurat nad otworem butelki, połóż ków, ale jednak nie zawsze (stąd zastrzeżenie w zadaniu).
małą srebrną monetę dziesięcio- albo piętnastokopiejko-
wą. Pierścień powinien być dostatecznie sztywny, aby nie Uwagi o możliwościach dodatkowych doświadczeń
uginał się pod tym małym ciężarem.
Jeśli w szkole mamy do dyspozycji tor powietrzny, oczy-
Wewnątrz pierścienia wprowadź jakąś pałeczkę, na przy-
wiście warto go wykorzystać. Widok powoli przesuwają-
kład kantówkę, i uderz nią silnie w jeden z boków we-
cego się wózeczka, który jednak się nie zatrzymuje, robi
wnętrznych pierścienia w kierunku poziomym, pierścień
wrażenie. W czasie wycieczki szkolnej można wykonać
odleci na bok, ale moneta na nim leżąca, zamiast z nim
eksperyment, korzystając z tzw. „stołu powietrznego”,
razem odskoczyć na bok, wpadnie do wnętrza butelki.
będącego dwuwymiarowym odpowiednikiem toru po-
Dziwne to zjawisko tłumaczy się prawem bezwładno-
wietrznego. Podczas gry na takim stole poruszający się
ści, na zasadzie którego każde ciało potrzebuje pewnego
na poduszce powietrznej krążek należy wbić do bramki
czasu, ażeby przejść ze spoczynku w stan ruchu; w tym
przeciwnika.
wypadku szybki ruch pierścienia nie zdążył udzielić się
Takie stoły spotykamy w wielu miejscowościach wypo-
monecie, ta więc musiała wpaść do butelki.”1
czynkowych. W ramach „zielonej szkoły” można więc
przeprowadzić ciekawą lekcję z dynamiki, pokazując za
pomocą tego przyrządu w efektowny sposób zasady New-
tona.
Można także przeprowadzić doświadczenie polegające na
obserwacji jednostajnego ruchu pęcherzyka powietrza
w długiej, przezroczystej rurce wypełnionej np. glicery-
ną lub szamponem. Będzie to wstępem do doświadczenia
opisanego na stronie 49, gdy będziemy nie tylko obser-
wować ten ruch, lecz także mierzyć prędkość pęcherzyka
powietrza.
1
Rozrywki naukowe. Zbiór pouczających i ciekawych doświad-
czeń. Oprac. Wł. U...... , Warszawa, Księgarnia „Warszawska”
W. Wodzyńskiego, 1902, s. 27.
14 Propozycje scenariuszy lekcji
3 Propozycje scenariuszy lekcji (konspektów)
1. Zaczynamy uczyć się fizyki − Uczeń opisuje przebieg doświadczenia lub pokazu;
wyróżnia kluczowe kroki i sposób postępowania oraz
wskazuje rolę użytych przyrządów (I.4),
− Uczeń posługuje się pojęciem niepewności pomiaro-
wej; zapisuje wynik pomiaru wraz z jego jednostką
oraz z uwzględnieniem informacji o niepewności (I.5),
− Uczeń przeprowadza obliczenia i zapisuje wynik zgod-
nie z zasadami zaokrąglania oraz zachowaniem liczby
cyfr znaczących wynikającej z dokładności pomiaru
lub danych (I.6),
− Uczeń przelicza wielokrotności i podwielokrotności
(mikro-, mili- [...], kilo- [...]) (I.7),
− Uczeń przelicza jednostki czasu (sekunda, minuta, go-
dzina) (II.3).
Temat 1. Czym zajmuje się fizyka
Środki dydaktyczne:
− lupy (szkła powiększające),
− ilustracje (infografika w podręczniku „O tym mówi fi-
zyka”, można także wykorzystać film lub zdjęcia z in-
Fizyka (z gr. physis – natura) zajmuje znaczące miejsce w na- ternetu).
ukach przyrodniczych, ponieważ wyjaśnia podstawowe zależno-
ści obowiązujące w przyrodzie. Na lekcjach będziemy je zgłębiać
poprzez stawianie pytań i szukanie na nie odpowiedzi. Pomocne Metody pracy uczniów:
będą prowadzone w czasie zajęć pomiary i wnikliwe obserwacje. − ćwiczenia uczniowskie (doświadczenie z lupą),
Dzięki takim działaniom poznamy wiele praw i zasad obowiązu-
jących w przyrodzie.
− obserwacja,
− dyskusja.
W klasie siódmej szkoły podstawowej uczniowie rozpoczy-
nają naukę fizyki jako odrębnej dziedziny wiedzy. Na po- Wiedza uprzednia (treści kształcenia):
czątku tego procesu nauczyciel powinien sprawdzić, jaką
− Z lekcji przyrody (numer wymagania w podstawie pro-
wiedzę potoczną o zjawiskach fizycznych znanych z życia
gramowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawo-
codziennego mają uczniowie oraz jaką wiedzę zdobyli na
wej dla przedmiotu przyroda):
lekcjach przyrody1. Warto na tematy 1–3 w podręczniku
− Uczeń opisuje sposoby poznawania przyrody, poda-
poświęcić 3 godziny lekcyjne. Na tych lekcjach będą na-
je różnice między eksperymentem, doświadczeniem
bywane i rozwijane następujące umiejętności określone
a obserwacją (I.1),
w podstawie programowej kształcenia ogólnego dla szko-
− Uczeń podaje nazwy przyrządów stosowanych w pozna-
ły podstawowej:
waniu przyrody, określa ich przeznaczenie (lupa [...]) (I.2),
kluczowe (numer zapisu we wstępie podstawy progra-
− Uczeń wymienia różne źródła wiedzy o przyrodzie (I.5).
mowej):
• sprawne komunikowanie się [...] (1),
Rozpoczynamy od dyskusji dotyczącej zjawisk i pojęć,
• sprawne wykorzystywanie narzędzi matematyki [...] (2),
z którymi uczniowie zetknęli się na lekcjach przyrody lub
• poszukiwanie, porządkowanie, krytyczna analiza oraz
w życiu codziennym.
wykorzystanie informacji z różnych źródeł (3),
Następnie uczniowie wykonują doświadczenie opisane
• praca w zespole [...] (6);
w podręczniku na stronie 8. Zauważają, że niektóre czyn-
dla przedmiotu fizyka (numer wymagania):
niki mają wpływ na przebieg doświadczenia, a inne nie.
• Cele kształcenia – wymagania ogólne
Prowadzimy z uczniami dyskusję dotyczącą przykładów
− Planowanie i przeprowadzanie obserwacji lub doświad-
zastosowań fizyki w życiu codziennym, odwołując ich do
czeń oraz wnioskowanie na podstawie ich wyników (III),
infografiki „O tym mówi fizyka”. Podkreślamy użytecz-
− Posługiwanie się informacjami pochodzącymi z anali-
ność praw fizyki, w szczególności ich powiązanie z tech-
zy materiałów źródłowych, w tym tekstów popularno-
niką i medycyną.
naukowych (IV);
− Treści nauczania – wymagania szczegółowe 1
W opracowaniu zamieszczono zapisy ujęte w podstawie progra-
• Uczeń rozróżnia pojęcia: obserwacja, pomiar, doświad- mowej obowiązującej od 2017 roku. We wrześniu 2017–2019 roku
czenie; przeprowadza wybrane obserwacje, pomiary naukę w klasie 7 rozpoczną uczniowie, którzy uczyli się przyrody
i doświadczenia, korzystając z ich opisów (I.3), według poprzedniej podstawy programowej.
Propozycje scenariuszy lekcji 15
W podsumowaniu podkreślamy, że wiedza fizyczna po- W podsumowaniu lekcji zaznaczamy, że żaden pomiar nie
zwala zrozumieć podstawowe prawa przyrody. Ponadto jest idealnie dokładny. Polecamy wykonanie wybranych za-
zasada działania urządzeń technicznych opiera się na dań zamieszczonych w podręczniku na stronie 15; pozostałe
prawach fizyki, a funkcjonowanie organizmów żywych zadania oraz doświadczenie zadajemy jako pracę domową.
jest z nimi zgodne. Zwracamy również uwagę na funkcję
matematyki, jaką pełni ona w opisywaniu zależności wy-
Temat 3. Jeszcze o pomiarach
stępujących w przyrodzie. Następnie uczniowie wykonują
wybrane zadania zamieszczone w podręczniku na stronie
10; wykonanie pozostałych polecamy jako pracę domową. Środki dydaktyczne:
− linijki, ołówki (dla każdego ucznia),
Temat 2. Jednostki i pomiary − ilustracje w podręczniku.
Środki dydaktyczne: Metody pracy uczniów:

− kawałki tekturki (po jednym dla ucznia), − dyskusja,
− ilustracje z podręcznika (infografika „Rozmiary duże − ćwiczenia uczniowskie.
i małe”, zdjęcia na s. 14).
Wiedza uprzednia (treści kształcenia):
Metody pracy uczniów: − Z poprzedniej lekcji
− dyskusja, − Uczeń posługuje się pojęciem niepewności pomiaro-
− ćwiczenia uczniowskie (pomiary długości, przeliczanie wej; zapisuje wynik pomiaru wraz z jego jednostką
wielokrotności i podwielokrotności). oraz z uwzględnieniem informacji o niepewności (I.5),
− Uczeń przelicza wielokrotności i podwielokrotności [...] (I.7),
− Uczeń przelicza jednostki czasu (sekunda, minuta, go-
Wiedza uprzednia (treści kształcenia): dzina) (II.3).
− Z lekcji przyrody (numer wymagania w podstawie pro-
gramowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawo- Po przypomnieniu wiadomości na temat niepewności po-
wej dla przedmiotu przyroda), miarowej omawiamy, jaki wpływ na niepewność pomiaru
− Uczeń podaje nazwy przyrządów stosowanych w po- długości sali lekcyjnej ma sposób pomiaru (przykład 1,
znawaniu przyrody, określa ich przeznaczenie ([...] ta- s. 16 w podręczniku). Zwracamy uwagę, że jedną z me-
śma miernicza) (I.2). tod zwiększenia dokładności pomiarów jest wykonanie
go kilka razy i obliczenie wyniku średniego. Polecamy
Rozpoczynamy od pierwszego doświadczenia opisanego uczniom kilkakrotne zmierzenie długości ołówka (ćwi-
w podręczniku na stronie 11. Zwracamy uwagę, że dłu- czenie B opisane na stronie 17 podręcznika). Następnie
gość ołówka jest pewną wielkością fizyczną i wyja- na przykładach wyjaśniamy pojęcie cyfr znaczących i za-
śniamy, na czym polega pomiar jego długości. Następnie pisywanie wyników zgodnie z zasadami zaokrąglania
uczniowie wykonują drugie doświadczenie opisane na tej oraz zachowaniem liczby cyfr znaczących wynikającej
samej stronie. Stwarza ono okazję do rozwijania umiejęt- z dokładności pomiaru lub z danych. Zwracamy również
ności pracy w zespole. Po podzieleniu uczniów na grupy uwagę na potrzebę szacowania wyniku pomiaru. Oma-
proponujemy, żeby każda grupa wybrała lidera, sekre- wiając przykład pomiarów zamieszczony w podręczniku
tarza i sprawozdawcę (pozostałe osoby obserwują pracę (s. 18), akcentujemy podstawowe czynności związane
grupy)2. Drugie doświadczenie ma uświadomić uczniom, z przygotowaniem się do wykonywania pomiarów: skom-
że wynik pomiaru zależy od wybranej jednostki. Warto pletowanie przyrządów, sporządzenie tabeli do wpisa-
zaproponować im, by wyniki pomiarów zapisali w sa- nia wyników pomiarów wraz z jednostkami, wykonanie
modzielnie sporządzonej tabeli. Po prezentacji wyników schematycznego4 rysunku układu doświadczalnego.
można porównać tabele poszczególnych grup. Po podsumowaniu lekcji polecamy uczniom wykonanie
Podczas omawiania jednostek długości zwracamy uwagę wybranych zadań zamieszczonych w podręczniku na
na jednostki ustalone w różnych krajach3, następnie od- stronie 19 (pozostałe wraz z doświadczeniem wykonają
syłamy uczniów do infografiki „Rozmiary duże i małe”. w domu).
Po omówieniu jednostek długości i czasu uczniowie prze- 2
Informujemy o roli lidera, sekretarza, sprawozdawcy i obserwa-
liczają jednostki tych wielkości fizycznych i poznają pod- torów, zaznaczając, że przy wykonywaniu kolejnych zadań w gru-
stawowe jednostki Układu SI. pach zamienią się rolami.
Następnie wyjaśniamy pojęcie niepewności pomiaro- 3
Przedstawianie historycznej ewolucji pojęć, a także przedsta-
wej, zwracając uwagę na zależność niepewności pomia- wianie teorii fizycznych z perspektywy historycznej może ode-
rowej od użytego przyrządu pomiarowego. Informujemy, grać istotną rolę w procesie uczenia się fizyki, ukazując m.in.
że niepewność pomiarowa jest równa najmniejszej dział- rozwój fizyki w powiązaniu z rozwojem potrzeb społecznych.
ce na skali przyrządu pomiarowego i przedstawiamy 4
Zwracamy uwagę, że w przypadku, gdy nie interesują nas szcze-
sposób zapisywania wyniku pomiaru z uwzględnieniem góły, rysujemy uproszczone, schematyczne, a niekiedy nawet
informacji o niepewności. symboliczne rysunki, które nazywamy schematami.
16 Propozycje scenariuszy lekcji
emat 6. Bezwładność ciała – pierwsza

T uczeń:
zasada dynamiki − stosuje pojęcie siły jako działania skierowanego (wektor);
wskazuje wartość, kierunek i zwrot wektora siły; posłu-
guje się jednostką siły (II.10; temat 4),
− wyznacza i rysuje siłę wypadkową dla sił o jednakowych
kierunkach; opisuje i rysuje siły, które się równoważą
(II.12; temat 5).
Realizacja wymagań
Na tej lekcji będą nabywane lub rozwijane następujące
umiejętności określone w podstawie programowej kształ-
cenia ogólnego dla szkoły podstawowej:
kluczowe (liczba w nawiasie oznacza numer zapisu we
wstępie do podstawy programowej):
− sprawne komunikowanie się [...] (1),
− poszukiwanie, porządkowanie, [...] oraz wykorzystanie
Gdy podczas podróży samochodem, statkiem lub samolotem informacji z różnych źródeł (3),
zamkniemy oczy, mamy niekiedy wrażenie, że pojazd jest w
spoczynku, chociaż w rzeczywistości porusza się. To odczucie − praca w zespole [...] (6);
wynika z faktu, że pasażerowie nie odczuwają działania sił bez- Realizacja wymagań (liczba w nawiasie oznacza numer
władności zarówno w czasie spoczynku, jak i ruchu pojazdu po wymagania):
linii prostej ze stałą prędkością. Wypadkowa siła działająca na • ogólne:
pojazdy i na pasażerów jest wówczas równa zero. − wykorzystanie pojęć i wielkości fizycznych do opisu
zjawisk oraz wskazywanie ich przykładów w otaczają-
Często w życiu codziennym odczuwamy skutki bezwład- cej rzeczywistości (I),
ności. Na tej lekcji uczniowie poznają pierwszą zasadę − rozwiązywanie problemów z wykorzystaniem praw
dynamiki oraz będą analizowali zachowanie się ciał na i zależności fizycznych (II),
podstawie tej zasady. Poznają również inne niż znane im − [...] przeprowadzanie [...] doświadczeń oraz wniosko-
z życia codziennego znaczenie pojęcia masy (jako miary wanie na podstawie ich wyników (III);
bezwładności ciał). • szczegółowe:
uczeń:
Środki dydaktyczne: − [...] przeprowadza wybrane [...] doświadczenia, korzy-
− ołówki, stając z ich opisów (I.3),
− ilustracje (zamieszczone w podręczniku, można też − opisuje przebieg doświadczenia lub pokazu [...] (I.4),
wykorzystać inne, np. z internetu). − rozpoznaje i nazywa siły, podaje ich przykłady w róż-
nych sytuacjach praktycznych (siły: [...] oporów ruchu)
(II.11),
Metody pracy uczniów: − analizuje zachowanie się ciał na podstawie pierwszej
− dyskusja, zasady dynamiki (II.14),
− doświadczenia, − posługuje się pojęciem masy jako miary bezwładności
− ćwiczenia w rozwiązaniu prostych zadań problemo- ciał [...] (II.15),
wych związanych z analizowaniem zachowania się − doświadczalnie ilustruje: I zasadę dynamiki [...] (II.18a).
ciał na podstawie pierwszej zasady dynamiki.
Realizacja zagadnienia
Wiedza uprzednia • Część wstępna
• z lekcji przyrody realizowanych w klasach IV–VI we- Przypominamy wiedzę uprzednią. Uczniowie znają poję-
dług poprzedniej podstawy programowej1 dla szkoły cie siły i jej jednostkę. Pamiętają, że siła jest wielkością
podstawowej: wektorową; potrafią wyznaczyć i narysować siłę wypad-
uczeń: kową dla sił o jednakowych kierunkach oraz wiedzą, kie-
− bada doświadczalnie siłę tarcia i oporu powietrza oraz dy siły się równoważą.
wody, określa czynniki, od których te siły zależą, po-
daje przykłady zmniejszania i zwiększania siły tarcia • Część główna
i oporu w przyrodzie i przez człowieka oraz ich wyko- Rozpoczynamy od przeprowadzenia przez uczniów do-
rzystanie w życiu człowieka; świadczenia opisanego w podręczniku na stronie 28.
• z poprzednich lekcji fizyki (w nawiasie podano numer Uczniowie zauważają, że ołówek nie zatrzymał się w mo-
wymagania w nowej podstawie programowej oraz nu- mencie, w którym przestali na niego działać siłą. W wyni-
mer tematu w podręczniku): ku dyskusji formułujemy pierwszą zasadę dynamiki.
Zaznaczamy przy tym, że ciała „niechętnie” zmieniają
1
Dotyczy uczniów, którzy rozpoczną naukę w klasie 7 we wrze- prędkość i kierunek ruchu. Informujemy, że cechę ciała
śniu 2017–2019 roku.
Propozycje scenariuszy lekcji 17
określającą, na ile łatwo lub trudno jest je rozpędzić lub żadna siła albo wszystkie działające siły się równoważą.
zatrzymać nazywamy bezwładnością. Następnie wyja- Podkreślamy związek masy ciała z jego bezwładnością.
śniamy, dlaczego po chwili ołówek jednak zatrzymał się, Uczniowie wskazują przykłady skutków bezwładności
przy czym odwołujemy się do przykładów występowania ciał. Następnie wykonują wybrane zadania zamieszczone
i wykorzystania oporów ruchu oraz ilustracji w podręcz- w podręczniku na stronie 31, a w szczególności analizują
niku (s. 29). zachowanie się ciał na podstawie pierwszej zasady dyna-
W dalszej części lekcji dyskutujemy z uczniami na temat miki.
związku bezwładności ciał z ich masą. W miarę możliwo-
ści czasowych warto doświadczalnie zademonstrować ten • Zadanie domowe
związek 2. Polecamy wykonanie pozostałych zadań zamieszczonych
Podsumowaniem dyskusji jest stwierdzenie, że masa w podręczniku na stronie 31 oraz przeprowadzenie i opi-
jest miarą bezwładności ciał. sanie doświadczeń3 przedstawionych na tej samej stronie.
Można też zaproponować realizację projektu na temat ży-
• Podsumowanie cia i prac Izaaka Newtona.
W podsumowaniu sprawdzamy, czy uczniowie potra-
fią określić zachowanie się ciała, gdy nie działa na nie
2
Na przykład można popchnąć z jednakową siłą dwie kulki o jed-
nakowej średnicy, ale wykonane z różnych substancji i porównać
ich zachowanie się (jak w doświadczeniu z ołówkiem).
3
Doświadczenie „Gdzie się urwie” powinni przeprowadzić i opi-
sać wszyscy uczniowie (może zdążą przeprowadzić je na lekcji),
natomiast doświadczenie „Poduszkowiec” można zaproponować
uczniom zainteresowanym.
18 Testy sprawdzające
Grupa A
Test Zaczynamy uczyć się fizyki imię i nazwisko
klasa data
1 (0–1) Metodami badawczymi stosowanymi przez fizyków są obserwacja, pomiar i doświadczenie. Doświadczenie
opiera się często na wykonywaniu pomiarów.
Zaznacz zdanie prawdziwe.
A. Każdy pomiar jest dokładny.

B. Każdy przyrząd ma taki sam zakres pomiarowy.
C. Niepewność pomiaru nie zależy od użytego przyrządu.
D. Kilkakrotne wykonanie pomiaru wpływa na jego dokładność.
2 (0–1) Zuzia znalazła kamyk o objętości 13 cm3.

Za pomocą której menzurki dziewczynka może odmierzyć objętość wody równą objętości kamyka.
Wybierz właściwą odpowiedź spośród podanych.
500 100 200

450 90 180
400 80 160
350 70 140
300 60 120
250 50 250 100
200 40 200 80
150 30 150 60
100 20 100 40
50 10 50 20

500 ± ± ± ± 2 ml
A. B. C. D.
3 (0–2) Uczniowie chcą wyznaczyć obwód balonika wypełnionego powietrzem. Każdy z nich ma inny pomysł na wy-
konanie tego zadania.
Oceń prawdziwość poniższych stwierdzeń. Wybierz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F – jeśli jest
fałszywe. Wstaw obok każdego zdania znak X w odpowiedniej rubryce.
P F
3.1 Obwód balonika powinno się zmierzyć wyłącznie raz, używając do tego linijki.
3.2 Obwód balonika najlepiej zmierzyć kilkakrotnie, używając do tego miarki krawieckiej.
Testy sprawdzające 19
Grupa A
Informacja do zadań 4 i 5
Konrad zmierzył prostokątną ramkę na zdjęcia. Wyniki zanotował w poniższej tabeli.
Numer
Długość ramki Szerokość ramki
pomiaru
1. 250 mm 172 mm
2. 249 mm 173 mm
3. 290 mm 171 mm
4. 251 mm 171 mm
4 (0–1) Podczas analizy wyników pomiarów Konrad zauważył, że jeden z nich był niepoprawnie wykonany, a więc jego
wynik odrzucił.
Dokończ zdanie. Wybierz właściwą odpowiedź spośród podanych.
Chłopiec odrzucił pomiar o numerze
A.1. B. 2. C. 3 D. 4.
5 (0–1) Dokończ zdanie. Wybierz właściwą odpowiedź spośród podanych.

Średnia długość ramki po odrzuceniu błędnego pomiaru wynosi
A.249 mm. B. 26 cm. C. 0,025 m. D. 2,5 dm.
Przyjrzyj się ilustracjom. Na każdej z nich zaznaczono siłę napędzającą samochód i siłę oporu ruchu.

F1 F2 F1 F2 F1 F2
F1 = 0,9 kN F1 = 0,9 kN F1 = 0,9 kN

F2 = 0,9 kN F2 = 0,6 kN F2 = 0,3 kN
6 (0–1) Uzupełnij poniższe zdanie. Wybierz właściwe odpowiedzi spośród podanych.

Samochód poruszający się ze stałą prędkością pokazano na rysunku I / II / III, ponieważ przedstawione na nim siły
A / B / C / D.
A. równoważą się C. mają taki sam zwrot

B. mają różne kierunki D. nie równoważą się

Siła wypadkowa działająca na samochód przedstawiony na rysunku III ma
A. wartość równą 1,2 kN, kierunek poziomy, zwrot w lewo.

B. kierunek poziomy, zwrot w prawo i wartość większą od zera.
C. wartość mniejszą od siły wypadkowej działającej na samochód II.
D. wartość o 600 N większą od siły wypadkowej działającej na samochód I.
Grupa A
8 (0–1) Po równoległych pasach jezdni jadą z taką samą prędkością dwa pojazdy: autobus i samochód osobowy. Po
naciśnięciu hamulców na każdy z nich działa taka sama siła hamująca. Który pojazd trudniej zatrzymać? Wybierz
odpowiedź I albo II oraz jej uzasadnienie A albo B.
Trudniej zahamować
I. autobus, A. mniejszą masę i większą bezwładność niż drugi pojazd.

ponieważ ten pojazd ma
II. samochód osobowy, B. większą masę i bezwładność niż drugi pojazd.
9 (0–1) Dokończ poniższe zdanie. Wybierz właściwą odpowiedź spośród podanych.

Jednostki należące do układu SI to
A. tona, gram, miligram.

B. kilogram, sekunda, metr.
C. miligram, decymetr, milisekunda.
D. stopień Celsjusza, kilogram, sekunda.
10 (0–1) Na stół znajdujący się w spoczynku zaczęły działać siły takie jak na rysunku. Wartości tych sił wynoszą:
F1 = 60 N, F2 = 40 N, F3 = 70 N, F4 = 20 N.

F3 F2

F4 F1
Czy stół pozostanie w spoczynku? Wybierz odpowiedź I albo II oraz jej uzasadnienie A albo B.
I. Tak, A. działa różna od zera siła wypadkowa.

ponieważ na ten stół
II. Nie, B. działają siły, które się równoważą.
11 (0–1) Uczeń trzykrotnie zmierzył długość stołu. W tym celu użył taśmy mierniczej z podziałką milimetrową. Oto
wyniki jego pomiarów: 90,2 cm; 90,3 cm; 90,0 cm.
Średni wynik pomiaru długości stołu – z zachowaniem liczby cyfr znaczących wynikającej z – dokładności przyrzą-
du – wynosi
A.89,24 cm.
B.90,1 cm.
C.90,2 cm.
D.90,456 cm.
Grupa A
Na rysunku obok przedstawiono pewien przyrząd.
N
Przedstawiony na rysunku przyrząd służy do pomiaru
A. siły.
B. masy.
0
C. długości. 4
8
D. temperatury.
12
16
13 (0–4) Wykonaj poniższe polecenia. 20
24
13.1. Zapisz zakres pomiarowy przedstawionego przyrządu.
28
....................................................................................
13.2. Zapisz wskazanie przyrządu. Pamiętaj o jednostce.
....................................................................................
13.3. Ustal i zapisz niepewność tego pomiaru.
....................................................................................
13.4. Zapisz wynik pomiaru z uwzględnieniem jego niepewności.
....................................................................................
14 (0–4) Na rysunkach A i B przedstawiono siły F 1 i F 2 , o odpowiednio o takiej samej wartości.

A B

F2

F2

F1

F1 0,5 kN
14.1. Skonstruuj wektory sił wypadkowych w obu przypadkach i zapisz ich wartości.
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
14.2. Porównaj wartości sił wypadkowych w sytuacjach A i B. Sformułuj odpowiedni wniosek.
................................................................................................
...............................................................................................
14.3. Jaką najmniejszą, a jaką największą wartość może mieć siła wypadkowa w sytuacji przedstawionej na rysun-
ku A, jeżeli będziemy zmieniać kierunek i zwrot wektora F 2 ? Punkt przyłożenia sił pozostaje ten sam. Sporządź
odpowiednie rysunki i wykonaj obliczenia.
Grupa B
Test Zaczynamy uczyć się fizyki

imię i nazwisko
klasa data
1 (0–1) Metodami badawczymi stosowanymi przez fizyków są obserwacja i doświadczenie. Doświadczenie opiera się
często na wykonywaniu pomiarów.
A. Każdy przyrząd ma taki sam zakres pomiarowy.

B. Niepewność pomiaru zależy od użytego przyrządu.
C. Kilkakrotne wykonanie pomiaru nie wpływa na jego dokładność.
D. Dokładność przyrządu to maksymalna wartość, jaką można zmierzyć za jego pomocą.
2 (0–1) Tomek ma kulę bilardową o objętości 0,021 dm3.

Za pomocą której menzurki chłopiec może odmierzyć objętość wody równą objętości kuli?
500 100 200

450 90 180
400 80 160
350 70 140
300 60 120
250 50 250 100
200 40 200 80
150 30 150 60
100 20 100 40
50 10 50 20

500 ± ± ± ± 2 ml
A. B. C. D.
3 (0–2) Uczniowie chcą wyznaczyć długość skoku w dal. Każdy z nich ma inny pomysł na wykonanie tego zadania.
Oceń prawdziwość poniższych stwierdzeń. Wybierz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F – jeśli jest
P F
3.1 Długość skoku powinno się zmierzyć kilkakrotnie, używając do tego taśmy mierniczej.
3.2 Podczas odczytywania długości skoku ze skali przyrządu należy patrzeć na nią pod kątem większym niż 90 stopni.
Grupa B
Przemek zmierzył swój tablet. Wyniki zanotował w poniższej tabeli.
Numer
Długość ramki Szerokość ramki
pomiaru
1. 1,95 dm 1,29 dm
2. 1,95 dm 0,75 dm
3. 1,96 dm 1,3 dm
4. 1,94 mm 1,28 dm
4 (0–1) Podczas analizy wyników Przemek zauważył, że jeden z pomiarów był niepoprawnie wykonany, a więc jego wy-
nik odrzucił.
Chłopiec odrzucił pomiar o numerze
A. 1. B. 2. C. 3. D. 4.

Średnia szerokość tabletu po odrzuceniu błędnego pomiaru wynosi
A. 128 mm. B. 12,9 cm. C. 0,13 m. D. 1,27 dm.
Przyjrzyj się ilustracjom. Na każdej z nich zaznaczono siłę napędzającą autobus i siłę oporu ruchu.

F2 F1 F2 F1 F2 F1
F1 = 0,9 kN F1 = 1 kN F1 = 1 kN
F2 = 1 kN F2 = 0,4 kN F2 = 1 kN

Siły równoważące się działające na autobus przedstawiono na rysunku I / II / III. Dlatego ten pojazd będzie poruszał
się z prędkością, która A / B / C.
A. rośnie
B. maleje
C. nie zmienia się.

Siła wypadkowa działająca na autobus przedstawiony na rysunku I ma
A. wartość o 500 N większą od siły wypadkowej działającej na autobus II.

B. wartość większą od siły wypadkowej działającej na autobus III.
C. kierunek poziomy, zwrot w lewo i wartość większą niż 0,1 kN.
D. wartość równą 1,9 kN, kierunek poziomy, zwrot w prawo.
Grupa B
8 (0–1) Pod wpływem siły napędzającej o takiej samej wartości ruszają z parkingu dwa pojazdy: samochód osobowy
i motocykl. Który pojazd łatwiej rozpędzić? Wybierz odpowiedź I albo II oraz jej uzasadnienie A albo B.
Łatwiej rozpędzić
I. samochód osobowy, A. mniejszą masę i bezwładność.

ponieważ ten pojazd ma
II. motocykl, B. większą masę i mniejszą bezwładność.
9 (0–1) Dokończ poniższe zdanie.

Jednostki należące do układu SI to
A. tona, gram, miligram.

B. centymetr, kilogram, mol.
C. kelwin, kilogram, sekunda.
D. sekunda, stopień Celsjusza, metr.
10 (0–1) Na szafę znajdującą się w spoczynku zaczęły działać siły takie jak na rysunku. Wartości tych sił wynoszą:
F1 = 50 N, F2 = 40 N, F3 = 70 N, F4 = 20 N.

F3 F2

F4 F1
Czy szafa pozostanie w spoczynku? Wybierz odpowiedź I albo II oraz jej uzasadnienie A albo B.
I. Tak, A. działa różna od zera siła wypadkowa.

ponieważ na tę szafę
II. Nie, B. działają siły, które się równoważą.
11 (0–1) Uczeń trzykrotnie zmierzył średnicę gwoździa. Użył do tego suwmiarki, której dokładność pomiaru wynosi 0,1
mm. Wyniki jego pomiarów to: 4,1 mm; 4,3 mm; 4,1 mm.
Średni wynik pomiaru średnicy gwoździa – z zachowaniem liczby cyfr znaczących wynikającej z dokładności przy-
rządu – wynosi
A. 4,1 mm.
B. 4,167 mm.
C. 4,17 mm.
D. 4,2 mm.
Grupa B
Na rysunku obok przedstawiono pewien przyrząd.
12 (0–1) Dokończ zdanie. Wybierz właściwą odpowiedź spośród podanych. 0,75

1 1,25
1,5
Przedstawiony na rysunku przyrząd służy do pomiaru
0,5 1,75
N
A. długości. 0,25
0
2
B. czasu.
C. masy.
D. siły.
13 (0–4) Wykonaj poniższe polecenia.

13.1. Zapisz zakres pomiarowy przedstawionego przyrządu.
................................................................................................
13.2. Zapisz wskazanie przyrządu. Pamiętaj o jednostce.
................................................................................................
13.3. Ustal i zapisz niepewność tego pomiaru.
................................................................................................
13.4. Zapisz wynik pomiaru z uwzględnieniem jego niepewności.
................................................................................................
14 (0–4) Na rysunkach A i B przedstawiono siły F 1 i F 2 , o odpowiednio takiej samej wartości.

A B

F2

F2

F1

F1 0,3 kN
14.1. Skonstruuj wektory sił wypadkowych w obu przypadkach i zapisz ich wartości.
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
14.2. Porównaj wartości sił wypadkowych w sytuacjach A i B. Sformułuj odpowiedni wniosek.
................................................................................................
................................................................................................
14.3. Jaką najmniejszą, a jaką największą wartość może mieć siła wypadkowa w sytuacji przedstawionej na rysun-
ku A, jeżeli będziemy zmieniać kierunek i zwrot wektora F 2 ? Punkt przyłożenia sił pozostaje ten sam. Sporządź
odpowiednie rysunki i wykonaj obliczenia.
I. Zaczynamy uczyć się fizyki
Numer Numer
Sprawdzane wiadomości
wymagania wymagania Poprawna odpowiedź
Numer i umiejętności Liczba
ogólnego szczegółowego
zadania zgodnie z podstawą programową punktów
z podstawy z podstawy
Uczeń:
programowej programowej Grupa A Grupa B
1. III I.4 opisuje przebieg doświadczenia lub D B 1
pokazu; wyróżnia kluczowe kroki
i sposób postępowania oraz wska-
zuje rolę użytych przyrządów;
2. III I.5 posługuje się pojęciem niepew- B B 1
ności pomiarowej; zapisuje wynik
pomiaru wraz z jego jednostką
oraz z uwzględnieniem informacji
o niepewności;
3. III I.2 wyodrębnia zjawisko z kontekstu, F, P P, F 2
nazywa je oraz wskazuje czynniki
istotne i nieistotne dla jego prze-
biegu;
4. III I.1 wyodrębnia z tekstów […] infor- C B 1
macje kluczowe dla opisywanego
zjawiska bądź problemu;
5. II I.7 przelicza wielokrotności i podwie- D B 1
lokrotności (mikro-, mili-, centy-,
hekto-, kilo-, mega-);
6. II II.14 analizuje zachowanie się ciał na pod- I, A III, C 1
stawie pierwszej zasady dynamiki;
7. I II.10; II.12 stosuje pojęcie siły jako działania D B 1
skierowanego (wektor); wskazuje
wartość, kierunek i zwrot wektora
siły; posługuje się jednostką siły;
wyznacza i rysuje siłę wypadkową
dla sił o jednakowych kierunkach
8. I II.15 posługuje się pojęciem masy jako I, B II, A 1
miary bezwładności ciał;
9. I I.7 przelicza wielokrotności i podwie- B C 1
lokrotności (mikro-, mili-, centy-,
hekto-, kilo-, mega-);
10. II II.14 analizuje zachowanie się ciał na pod- II, A I, B 1
11. I I.6 przeprowadza obliczenia i zapisuje C D 1
wynik zgodnie z zasadami zaokrą-
glania oraz zachowaniem liczby cyfr
znaczących wynikającej z dokładno-
ści pomiaru lub z danych;
12. I II.18c wyznacza wartość siły za pomocą A D 1
siłomierza albo wagi analogowej lub
cyfrowej;
13. III I.5 posługuje się pojęciem niepew- Kolejno: Kolejno: 4
ności pomiarowej; zapisuje wynik 13.1) (0–28) N 13.1) (0–2) N
pomiaru wraz z jego jednostką 13.2) 12 N 13.2) 0,65 N
oraz z uwzględnieniem informacji 13.3) 1 N 13.3) 0,05 N
o niepewności; 13.4) 12 N ± 1 N 13.4) 0,65 N ± 0,05 N
14. II I.1 wyodrębnia z tekstów […] infor- Kolejno: Kolejno: 3
macje kluczowe dla opisywanego 14.1 a) 0,875 kN 14.1 a) 0,375 kN
zjawiska bądź problemu. (ok. 3,5 cm); (ok. 2,5 cm);
b) 1,125 kN b) 0,675 kN
(ok. 4,5 cm) (ok. 4,5 cm)
14.2) Wartość siły 14.2) Wartość siły

wypadkowej zależy wypadkowej zależy
od kąta, który tworzą od kąta, który tworzą
siły składowe. Wraz ze siły składowe. Wraz ze
zwiększaniem się kąta zwiększaniem się kąta
między siłami F 1 między siłami F 1
i F 2 maleje wartość siły i F 2 maleje wartość siły
wypadkowej. wypadkowej.
14.3) Najmniejsza 14.3) Najmniejsza
wartość siły jest równa wartość siły jest równa
0,25 kN dla kąta mię- 0,15 kN dla kąta mię-
dzy F 1 i F 2 równego dzy F 1 i F 2 równego
180°. Największa 180°. Największa
wartość siły jest równa wartość siły jest równa
1,25 kN dla kąta mię- 0,75 kN dla kąta mię-
dzy F 1 i F 2 równego 0°. dzy F 1 i F 2 równego 0°.
Rozwiązania zadań otwartych i zasady przyznawania punktów
Zadanie 14
Grupa A Grupa B
14.1) Skorzystanie z reguły równoległoboku dla przypadków a) i b). 14.1) Skorzystanie z reguły równoległoboku dla przypadków a) i b).
Wyznaczenie siły wypadkowej: a) ok. 0,875 kN, b) ok. 1,125 kN. Wyznaczenie siły wypadkowej: a) ok. 0,375 kN, b) ok. 0,675 kN.
14.2) Sformułowanie poprawnego wniosku. Np.: Wartość siły wypad- 14.2) Sformułowanie poprawnego wniosku. Np.: Wartość siły wypad-
kowej zależy od kąta, który tworzą siły składowe. Wraz ze zwiększa- kowej zależy od kąta, który tworzą siły składowe. Wraz ze zwiększa-
niem się kąta między siłami F 1 i F 2 maleje wartość siły wypadkowej. niem się kąta między siłami F 1 i F 2 maleje wartość siły wypadkowej.
14.3) Zapisanie poprawnej odpowiedzi. Najmniejsza wartość 0,25 kN 14.3) Zapisanie poprawnej odpowiedzi. Najmniejsza wartość 0,15 kN
dla kąta między F 1 i F 2 równego 180°. Największa wartość 1,25 kN dla kąta między F 1 i F 2 równego 180°. Największa wartość 0,75 kN
dla kąta między F 1 i F 2 równego 0°. dla kąta między F 1 i F 2 równego 0°.
Zasady przyznawania punktów
3 p. – poprawne rozwiązanie wszystkich zadań od 14.1 do 14.3.
2 p. – poprawne rozwiązanie 2 zadań.
1 p. – poprawne rozwiązanie 1 zadania.
0 p. – brak rozwiązania lub zastosowanie niepoprawnej metody.
Propozycja przeliczenia punktów na oceny
Liczba punktów Ocena
18 p. – 20 p. celująca
16 p. – 17 p. bardzo dobra
14 p. – 15 p. dobra
10 p. – 13 p. dostateczna
6 p. – 9 p. dopuszczająca
0 p. – 5 p. niedostateczna
Grupa A
Test Ciała w ruchu

imię i nazwisko
klasa data
1 (0–1) Czy podczas przejażdżki na karuzeli Kasia może być jednocześnie i w ruchu, i w spoczynku?
Wybierz odpowiedź I albo II oraz jej uzasadnienie A albo B.
I. Tak, A. dziewczynka jest w ruchu względem osób stojących obok karuzeli.

ponieważ
dziewczynka jest w ruchu względem osób stojących obok karuzeli,
II. Nie, B. a w spoczynku – względem swojego krzesełka.
K
Na rysunku przedstawiono położenie domów Oli, Kasi i Damiana.
30 m 30 m
2 (0–1) Damian odwiedził Olę, a następnie wrócił do domu po książkę,
którą zaniósł Kasi. Droga, którą przebył, wynosiła 70 m.
Przyjmij, że chłopiec wybrał najkrótszą trasę. D O
W jakiej odległości od siebie mieszkają Damian i Ola?
A. 15 m
B. 20 m
C. 30 m
D. 50 m

Kasia odwiedziła Olę, potem Damiana i wróciła do siebie. Odległość między początkowym a końcowym położeniem
Kasi wynosi
A. 30 m. B. 50 m. C. 0 m. D. 80 m.
W tabeli przedstawiono wyniki pomiarów czasu i drogi zdalnie sterowanego samochodzika zabawki.
Numer
t[s] s[cm]
pomiaru
1. 4 10
2. 8 20
3. 12 30
Grupa A
4 (0–2) Oceń prawdziwość poniższych wypowiedzi. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F – jeśli
jest fałszywe. Wstaw obok każdego zdania znak X w odpowiedniej rubryce.
P F
4.1 Zabawka mogła się poruszać ruchem jednostajnym.
4.2 W ciągu każdych 2 sekund ruchu samochód przebywał odcinek drogi o długości 4,5 cm.
5 (0–1) Wykorzystując informacje zamieszczone w tabeli, sporządzono wykresy opisujące ruch zabawki.
s [cm] v cm s [cm]
s
30 10 30
15 5 15
0 4 8 12 t [s] 0 4 8 12 t [s] 0 4 8 12 t [s]

I II III
Uzupełnij poniższe zdania. Wybierz właściwe odpowiedzi spośród podanych.

Wykres poprawnie opisujący ruch zabawki oznaczono numerem I / II / III. Na podstawie tego wykresu można
stwierdzić, że A / B do czasu. Prędkość zabawki po 1 s i 3 s ruchu wynosiła odpowiednio C / D.
A. droga rosła wprost proporcjonalnie C. 2,5 cm

s i 7,5
cm
s
B. prędkość rosła wprost proporcjonalnie cm
D. 2,5 s i 2,5 cm
s
W tabeli przedstawiono prędkości wybranych pojazdów. Przyjmij, że się nie zmieniały.
szybowiec km
20 h
pociąg m
600 min
rowerzysta m
5 s
P F
6.1 Prędkość pociągu była dwa razy większa niż prędkość rowerzysty.
6.2 1
Szybowiec w ciągu minuty przebył drogę równą 3 km .

Prędkość rowerzysty wynosi
A. 0,005 km . B. 0,9 km . C. 18 km . D. 30 km .
h h h h
Grupa A
8 (0–1) Wskaż właściwe dokończenie zdania.

Wielkościami wektorowymi są
A. droga i prędkość.
B. przyspieszenie i prędkość.
C. przyspieszenie, droga i czas.
D. przyspieszenie, czas i prędkość.
9 (0–1) Marek odbył podróż samochodem. Na początku poruszał się ruchem jednostajnie przyspieszonym, następnie
przez pewien czas jego prędkość nie ulegała zmianie. Pod koniec podróży jego prędkość malała wraz z upływem
czasu.
Który wykres odpowiada powyższemu opisowi?
v m v m v m v m
s s s s
0 t [s] 0 t [s] 0 t [s] 0 t [s]
A. B. C. D.
10 (0–1) Motorówka zwiększyła swoją prędkość z 1 ms do 5 m

s w czasie 8 s. Przyjmij, że poruszała się ze stałym przy-
spieszeniem przez cały czas trwania ruchu.
Po jakim czasie motorówka uzyska prędkość 11 m m
s , jeżeli początkowo poruszała się z prędkością 5 s ?
A. 5 s B. 9 s C. 11 s D. 12 s
11 (0–1) Samolot pasażerski poruszający się ruchem jednostajnie przyspieszonym z przyspieszeniem 2,5 m
s 2
zwiększył swoją prędkość z 15 m m

s do 30 s .
Czas, w którym samolot zwiększył swoją prędkość, był równy
A. 0,2 s. B. 6 s. C. 12 s. D. 37,5 s.
12 (0–1) Struś afrykański biegł ze stałą prędkością 60 km

h
i przebył odległość 3 km.
Ile wynosił czas poruszania się strusia?
A. 0,005 h B. 3 min C. 2 h D. 20 min
13 (0–1) Samochód poruszający się ruchem jednostajnie opóźnionym z przyspieszeniem –2 m

s 2 zmniejszył swoją pręd-
kość do 25 ms w czasie 8 s ruchu.
Ile wynosiła prędkość samochodu w chwili, gdy zaczął hamować?
A. 0,3 m
s B. 9 m
s C. 16 m
s D. 41 m
s
Grupa A
Informacja do zadań 14–16

Na wykresie przedstawiono zależność prędkości od czasu dla poruszającego się tramwaju.
v m
s
9
6
3
0 2 4 6 t [s]
14 (0–1) Czy tramwaj poruszał się ruchem jednostajnie przyspieszonym? Wybierz odpowiedź I albo II oraz jej
uzasadnienie A albo B.
I. Tak, A. w jednakowych odstępach czasu pojazd przebywał jednakowe odcinki drogi.

ponieważ
w jednakowych odstępach czasu prędkość pojazdu zwiększała się o taką samą
II. Nie, B. wartość.

Tramwaj poruszał się z przyspieszeniem, którego wartość A / B. Po 3 s. ruchu prędkość tramwaju wynosiła C / D.
A. rosła B. nie zmieniała się C. 2,5 m

s D. 4,5 m
s
16 (0–2)
16.1. Oblicz drogę, jaką przebył tramwaj w ciągu 6 sekund ruchu.
................................................................................................
................................................................................................
16.2. Oblicz średnią prędkość tramwaju w ciągu 6 sekund ruchu.
................................................................................................
................................................................................................
17 (0–4) Na wykresie przedstawiono zależność prędkości od czasu dla poruszającego się pociągu.
v km
h
108
1
81 3
2
54
27
0 30 60 90 120 t [s]
17.1. Oblicz przyspieszenie pociągu na każdym etapie ruchu.
................................................................................................
................................................................................................
17.2. Oblicz drogę, jaką przebył pociąg na drugim etapie ruchu.
................................................................................................
................................................................................................
Grupa B
Test Ciała w ruchu

imię i nazwisko
klasa data
1 (0–1) Czy podczas kołowania samolotu na płycie lotniska jego pasażer może znajdować się w tylko w ruchu?
I. Tak, A. położenie pasażera względem jego fotela się nie zmienia.

ponieważ
II. Nie, B. położenie pasażera względem płyty lotniska się zmienia.
Informacja do zadań 2 i 3 P
Na rysunku przedstawiono położenie domów Pawła, Wojtka, Asi i Damiana.
2 (0–1) Asia odwiedziła Wojtka, potem wstąpiła po Damiana 45 m 45 m

i poszli razem do Pawła. Droga, którą przebyła dziewczyna,
wynosiła 115 m. Przyjmij, że wybrała najkrótszą trasę.
W jakiej odległości od siebie mieszkają Damian i Wojtek? D W
A. 15 m
B. 20 m 45 m 45 m
C. 25 m
D. 50 m
A
Wojtek odwiedził Asię, potem Damiana i wrócił do siebie. Odległość między początkowym a końcowym położeniem
Wojtka wynosi
A. 45 m. B. 0 m. C. 90 m. D. 115 m.
W tabeli przedstawiono wyniki pomiarów czasu i drogi zdalnie sterowanej zabawki.
Numer
t[s] s[cm]
pomiaru
1. 3 15
2. 6 30
3. 9 45
Grupa B
P F
4.1 Zabawka mogła się poruszać ruchem jednostajnie przyspieszonym.
4.2 W ciągu każdej 1,5 s ruchu zabawka przebywała odcinek drogi o długości 7,5 cm.
5 (0–1) Wykorzystując informacje zamieszczone w tabeli, sporządzono wykresy ilustrujące ruch zabawki.
s [cm] v cm s [cm]
s
45 15 45
30 10 30
15 5 15
0 3 6 9 t [s] 0 3 6 9 t [s] 0 3 6 9 t [s]

I II III
Uzupełnij poniższe zdania. Wybierz właściwe odpowiedzi spośród podanych.

Wykres poprawnie opisujący ruch zabawki oznaczono numerem I / II / III. Na podstawie tego wykresu można
stwierdzić, że prędkość zabawki A / B z upływem czasu. Prędkość zabawki po 1 s i 5 s ruchu wynosiła odpowiednio
C / D.
A. nie zmieniała się C. 5 cm cm

s i 25 s
B. rosła wprost proporcjonalnie D. 5 cm
s i5 s
cm
W tabeli przedstawiono prędkości wybranych obiektów. Załóż, że się nie zmieniały.
samolot pasażerski m
220 s
paralotnia km
0,015 s
śmigłowiec km
3,6 min
P F
6.1 Prędkość śmigłowca była cztery razy większa niż prędkość paralotni.
6.2 Samolot pasażerski w ciągu minuty przebył drogę o 9,6 km krótszą niż śmigłowiec.

Prędkość samolotu pasażerskiego wynosiła
A. 132 km . B. 366 km . C. 611 km . D. 792 km .

h h h h
Grupa B

Wielkości fizyczne, które nie są wielkościami wektorowymi, to
A. czas i droga.
B. droga i prędkość.
C. przyspieszenie i prędkość.
D. przyspieszenie, droga i czas.
9 (0–1) Marek podróżował samochodem. Na początku poruszał się ze stałą prędkością, następnie jego prędkość zaczę-
ła maleć. Potem przez pewien czas poruszał się ruchem jednostajnym, a pod koniec podróży – ruchem jednostajnie
opóźnionym.
Który wykres odpowiada powyższemu opisowi?
v m v m v m v m
s s s s
0 t [s] 0 t [s] 0 t [s] 0 t [s]
A. B. C. D.
10 (0–1) Motocykl zwiększył swoją prędkość z 3 ms do 18 m

s w czasie 3 sekund. Przyjmij, że poruszał się ze stałym
przyspieszeniem przez cały czas trwania ruchu.
Po jakim czasie motocykl uzyska prędkość 38 m m
s , jeżeli początkowo poruszał się z prędkością 18 s ?
A.4 s B. 5 s C. 15 s D. 38 s
11 (0–1) Samochód osobowy poruszający się ruchem jednostajnie przyspieszonym z przyspieszeniem 2 m

s 2 zwiększył
swoją prędkość z 10 m m
s do 20 s .
Czas, w jakim samochód zwiększył swoją prędkość, wynosił
A. 0,2 s. B. 5 s. C. 15 s. D. 20 s.
12 (0–1) Gołąb pocztowy poruszający się ze stałą prędkością równą 110 km

h
przebył odległość 27,5 km.
Ile wynosił czas przelotu gołębia?
A. 15 min B. 4 h C. 40 min D. 0,15 h
13 (0–1) Motocyklista poruszający się ruchem jednostajnie opóźnionym z przyspieszeniem –3 m

s 2 zatrzymał swój pojazd
po 10 s ruchu.
Ile wynosiła wartość prędkości motocyklisty w chwili, gdy zaczął hamować?
A. 0,3 m
s B. 3,3 m
s C. 7 m
s D. 30 m
s
Grupa B

Na wykresie przedstawiono zależność prędkości od czasu dla poruszającego się pociągu.
v m
s
4,5
3,0
1,5
0 3 6 9 t [s]
14 (0–1) Czy pociąg poruszał się ruchem jednostajnym? Wybierz odpowiedź I albo II oraz jej uzasadnienie A
albo B.
I. Tak, A. w jednakowych odstępach czasu pojazd przebywał jednakowe odcinki drogi.

ponieważ
II. Nie, B. w jednakowych odstępach czasu prędkość pojazdu się zmieniała.

Pociąg poruszał się z przyspieszeniem, którego wartość A / B i po 5 sekundach ruchu wynosiła C / D.
A. malała C. 0,5 m2
s
B. nie zmieniała się D. 1 m2
s
16 (0–2)
16.1. Oblicz drogę, jaką przebył pociąg w ciągu 9 sekund ruchu.
................................................................................................
................................................................................................
16.2. Oblicz prędkość średnią pociągu w ciągu 9 sekund ruchu.
................................................................................................
................................................................................................
17 (0–4) Na wykresie przedstawiono zależność prędkości od czasu dla poruszającego się samochodu.
v km
h
90,0
1
67,5 3
2
45,0
22,5
0 5 10 15 20 t [s]
17.1. Oblicz przyspieszenie samochodu na każdym etapie ruchu.
................................................................................................
................................................................................................
17.2. Oblicz drogę, jaką przebył samochód na 1. etapie ruchu.
................................................................................................
................................................................................................
II. Ciała w ruchu
Numer Numer
Uczeń:
1. I II.1 opisuje i wskazuje przykłady I, B II, A 1
względności ruchu;
2. II II.2 wyróżnia pojęcia tor i droga; B C 1
3. II II.2 wyróżnia pojęcia tor i droga; C B 1
4. II I.1 wyodrębnia z tekstów […] infor- P, F F, P 2
5. III II.5 nazywa ruchem jednostajnym ruch, I, A, D III, A, D 1
w którym droga przebyta w jed-
nostkowych przedziałach czasu jest
stała;
6. II II.4 stosuje do obliczeń związek pręd- P, P P, F 2
kości z drogą i czasem, w którym
została przebyta;
7. II II.4 posługuje się pojęciem prędkości C D 1
do opisu ruchu prostoliniowego;
oblicza jej wartość i przelicza jej
jednostki;
8. I I.1 wyodrębnia z tekstów […] infor- B A 1
9. II I.1 wyodrębnia z tekstów […] infor- A B 1
10. II II.8 stosuje do obliczeń związek D A 1
przyspieszenia ze zmianą prędko-
ści i czasem, w którym ta zmiana
nastąpiła ( Dy = a $ Dt );
11. II II.8 stosuje do obliczeń związek B B 1
nastąpiła ( Dy = a $ Dt );
12. II II.4 stosuje do obliczeń związek pręd- B A 1
kości z drogą i czasem, w którym
została przebyta;
13. II II.8 stosuje do obliczeń związek D D 1
nastąpiła (∆v = α ∙ ∆t);
14. I II.7 nazywa ruchem jednostajnie przy- I, B II, B 1
spieszonym ruch, w którym wartość
prędkości rośnie w jednostkowych
przedziałach czasu o tę samą
wartość;
15. II II.9 wyznacza zmianę prędkości B, D B, C 1
i przyspieszenie z wykresów
zależności prędkości od czasu dla
ruchu prostoliniowego jednostajnie
zmiennego […];
16. II I.1 wyodrębnia z tekstów […] infor- Kolejno: Kolejno: 2
macje kluczowe dla opisywanego 16.1) 27 m 16.1) 20,25 m
m m
zjawiska bądź problemu; 16.2) 4,5 s 16.2) 2,25 s
17. II II.9; II.6 wyznacza zmianę prędkości Kolejno: Kolejno: 3

i przyspieszenie z wykresów m m m m
17.1) –0,5 2 ; 0 2 ; 17.1) 0 2 ; –2,5 2 ;
zależności prędkości od czasu dla m s s s s
0,25 2 m
s 1,875 2
ruchu prostoliniowego jednostajnie s
zmiennego […]; 17.2) 0,9 km 17.2) 187,5 m
wyznacza wartość prędkości i drogę
z wykresów zależności prędkości
i drogi od czasu dla ruchu prostoli-
niowego odcinkami jednostajnego
[…].
Zadanie 16
Grupa A Grupa B
1 m 1 m
16.1) s = PD ; s = 2 $ 6 s $ 9 s ; s = 27 m 16.1) s = PT ; s = 2 $ 9 s $ 4,5 s ; s = 20,25 m
s 27 m m s 20,25 m m
16.2) y śr= t c ; y śr= 6 s = 4,5 s 16.2) y śr= t c ; y śr= 9s = 2,25 s
c c

2 p. – poprawne obliczenie drogi oraz prędkości średniej.
1 p. – poprawne obliczenie tylko jednej z wielkości.
Zadanie 17
Grupa A Grupa B
Dy –15 m m m Dy –12,5 sm
m
17.1) a 1 = t ; a 1 = 30 ss = –0,5 2 ; a 2 = 0 2 ; 17.1) a 1 = 0 ; a 2 = t ; a 2 = 5s = –2,5 2 ;
m
s s m
s
7,5 m 18,75 m
a 3 = 30 ss = 0,25 2 a 3 = 10 s s = 1,875 2
s s
m m
17.2) s = yt ; s = 15 s $ 60 s = 900 m = 0,9 km 17.2) s = yt ; s = 18,75 s $ 10 s = 187,5 m
3 p. – poprawne obliczenie przyspieszenia na poszczególnych etapach oraz drogi na wskazanym etapie.
2 p. – poprawne obliczenie przyspieszenia na poszczególnych etapach, błędne obliczenie drogi
lub
poprawne obliczenie przyspieszenia tylko na dwóch etapach i poprawne obliczenie drogi.
1 p. – poprawne obliczenie przyspieszenia tylko na dwóch etapach
lub
poprawne obliczenie tylko drogi na wskazanym etapie.
22 p. celująca
16 p. – 18 p. dobra
Grupa A
Test Siła wpływa na ruch

imię i nazwisko
klasa data

Na półce leży książka o masie 200 g. Przyjmij wartość przyspieszenia ziemskiego 10 m2 .
s
1 (0–1) Na którym rysunku poprawnie zaznaczono siły działające na książkę i podłoże?


F3 F3 F3
F I Z Y K A F I Z Y K A F I Z Y K A F I Z Y K A

F2 F1 F2 F1 F2 F1
F1
A. B. C. D.
2 (0–1) Czy siły nacisku książki i reakcji podłoża się równoważą? Wybierz odpowiedź I albo II oraz jej uzasad-
nienie A albo B.
I. Tak, A. siły te przyłożone są do różnych ciał.

ponieważ
II. Nie, B. siły te mają jednakowe wartości.

Wypadkowa sił działających na książkę leżącą na półce ma wartość
A. 0 N. B. 2 N. C. 4 N. D. 6 N.
4 (0–2) Kacper niechcący strącił z półki książkę i zaczęła ona spadać na podłogę.
Oceń prawdziwość poniższych wypowiedzi. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F – jeśli jest
P F
4.1 Prędkość książki spadającej swobodnie na podłogę rośnie.
4.2 Podczas spadania książki działa na nią siła ciężkości równa 20 N.
5 (0–1) Przyspieszenie grawitacyjne na Księżycu jest sześciokrotnie mniejsze niż na Ziemi.

A. Kamyk o większej masie upuszczony z wysokości 1,5 m na Księżycu spada krócej niż kamyk o mniejszej masie.
B. Kamyk upuszczony z wysokości 1,5 m spada swobodnie na Ziemi dłużej niż na Księżycu.
C. Po 3 s. swobodnego spadku na Ziemi kamyk uzyskał prędkość 100 km .
h
D. Masa tego samego kamyka na Ziemi jest sześć razy większa niż na Księżycu.
Grupa A
6 (0–1) Na wykresach przedstawiono zależności prędkości od czasu oraz drogi od czasu dla poruszającego się samo-
chodu.
v m v m s [m]
s s
0 t [s] 0 t [s] 0 t [s]

I II III
Uzupełnij poniższe zdanie. Wybierz właściwe odpowiedzi spośród podanych.

Opis ruchu samochodu w sytuacji, gdy działa na niego stała siła wypadkowa, przedstawiono na wykresie I / II / III,
gdyż pojazd porusza się ruchem A / B.
A. jednostajnym
B. jednostajnie przyspieszonym
7 (0–1) Na spadającą z kranu kroplę wody Ziemia działa siłą 0,1 mN. Ile wynosi masa tej kropli?
A. 1 mg
B. 10 mg
C. 0,01 kg
D. 0,0001 kg
Na rysunkach przedstawiono poruszające się samochody i siły działające na pojazdy w kierunku poziomym.

F2 F1
F2 F1
I II
8 (0–1) Który pojazd porusza się z większym przyspieszeniem? Wybierz odpowiedź I albo II oraz jej uzasadnie-
nie A albo B.
samochód
I. ciężarowy, A. iloraz
Z większym przyspiesze- siły wypadkowej i masy tego pojazdu jest
ponieważ
niem porusza się samochód większy niż w przypadku drugiego samochodu.
II. osobowy, B. iloczyn
9 (0–1) Samochód przedstawiony na rysunku I ma masę 1,2 t i porusza się z przyspieszeniem 2 m2 . Siła napędzająca
s
samochód ma wartość F1= 6 kN.
Siła oporów ruchu F 2 ma wartość
A. 1,2 kN.
B. 2,4 kN.
C. 3,6 kN.
D. 8,4 kN.
Grupa A
Na wykresie przedstawiono zależność prędkości od czasu dla dwóch pojazdów o takiej samej masie.
v m I II
s
3,0
1,5
0 1 2 3 t [s]
P F
10.1 Na pojazd II działa dwukrotnie mniejsza siła wypadkowa niż na pojazd I.

Pojazd II będzie się poruszał z takim samym przyspieszeniem jak pojazd I, jeżeli będzie na niego działała siła
10.2 wypadkowa o dwa razy większej wartości niż wartość siły działającej obecnie.

Na pojazd I działa siła wypadkowa 4,5 kN. Masa tego pojazdu wynosi
A. 0,9 t. B. 1,5 t. C. 1,9 t. D. 2,5 t.
12 (0–1) W dwóch jednakowych pudełkach znajduje się taka sama liczba identycznych zabawek. Jedno z pudełek jest
wyposażone w kółka, a drugie nie.
Czy podczas przesuwania pudełek ze stałą prędkością siła tarcia działająca na nie ma taką samą wartość? Wybierz
I. Tak, A. siła tarcia podczas toczenia jest mniejsza niż siła tarcia podczas przesuwania.
ponieważ
II. Nie, B. ciężar obu pudełek jest taki sam.
13 (0–1) Pod wpływem stałej siły wypadkowej o wartości 25 mN moneta porusza się z przyspieszeniem 5 m
s
. 2

Masa monety wynosi
A. 0,2 kg. B. 125 g. C. 5 g. D. 0,03 kg.
14 (0–1) Na elektrowóz poruszający się ze stałą prędkością działa siła napędzająca o wartości 40 kN.
Wartość siły oporu ruchu działającej na ten elektrowóz jest
A. większa niż 40 kN.

B. mniejsza niż 40 kN.
C. równa 0 kN.
D. równa 40 kN.
Grupa A

Na wykresie przedstawiono zależność siły wypadkowej działającej na pociąg od czasu. W chwili początkowej prędkość
pociągu wynosiła 36 km , a masa pociągu to 500 t.
h
F [kN]
300
200
100
0 4 8 12 t [s]
15 (0–1) Napisz, jakim ruchem poruszał się pociąg w poszczególnych przedziałach czasu.
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
16 (0–2) Oblicz i zapisz prędkość pociągu po 4 s, 6 s i 10 s ruchu. Wyraź wynik w m.

s
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
17 (0–2) Narysuj wykres zależności prędkości od czasu dla ruchu tego pociągu.
Grupa B
Test Siła wpływa na ruch

imię i nazwisko
klasa data
Na półce stoi wazon o masie 400 g. Przyjmij wartość przyspieszenia ziemskiego 10 m2 .
s
1 (0–1) Na którym rysunku poprawnie zaznaczono siły działające na wazon i podłoże?


F2 F3 F3

F1 F1 F1 F1
F2 F2

F2
A. B. C. D.
2 (0–1) Czy siły nacisku wazonu i reakcji podłoża się równoważą? Wybierz odpowiedź I albo II oraz jej uzasad-
nienie A albo B.
I. Tak, A. siły te mają jednakowe wartości.

ponieważ
II. Nie, B. siły te przyłożone są do różnych ciał.

Wypadkowa sił działających na wazon stojący na półce ma wartość
A. 8 N. B. 4 N. C. 2 N D. 0 N.
4 (0–2) Podmuch wiatru strącił z półki wazon i zaczął on spadać na podłogę.

Oceń prawdziwość poniższych wypowiedzi. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F – jeśli jest
P F
4.1 Prędkość wazonu spadającego swobodnie na podłogę nie zmienia się w kolejnych chwilach ruchu.
4.2 Podczas spadania wazonu działa na niego siła ciężkości równa 4 N.

Grupa B
5 (0–1) Przyspieszenie grawitacyjne na Księżycu jest sześciokrotnie mniejsze niż na Ziemi.

A. Kulka o większej masie upuszczona z wysokości 2 m na Ziemi spada swobodnie krócej niż kulka o mniejszej
masie.
B. Kulka upuszczona z wysokości 2 m spada swobodnie na Ziemi krócej niż na Księżycu.
C. Ciężar tej samej kulki na Ziemi jest sześć razy mniejszy niż na Księżycu.
D. Po 3 s spadku na Księżycu kulka uzyskuje prędkość około 18 km .
h
6 (0–1) Na wykresach przedstawiono zależność prędkości od czasu oraz drogi od czasu dla poruszającego się samo-
chodu.
v m s [m] v m
s s
0 t [s] 0 t [s] 0 t [s]

I II III

Opis ruchu samochodu w sytuacji, gdy działa na niego stała siła wypadkowa, przedstawiono na wykresie I / II / III,
gdyż pojazd porusza się ruchem A / B.
A. jednostajnie opóźnionym
B. jednostajnym
7 (0–1) Na spadający płatek śniegu Ziemia działa siłą o wartości 10 nN. Ile wynosi masa płatka śniegu?
A.1 mg
B.10 ng
C.0,001 kg
D.0,0001 kg
Na rysunkach przedstawiono poruszające się pojazdy i siły działające na nie w kierunku poziomym.

F2 F1
F2 F1
I II
8 (0–1) Który pojazd porusza się z mniejszym przyspieszeniem? Wybierz odpowiedź I albo II oraz jej uzasadnie-
nie A albo B.
samochód siła wypadkowa działająca na niego jest mniejsza niż siła

I. ciężarowy, A. działająca na drugi pojazd.
Z mniejszym przyspiesze- ponieważ
niem porusza się samochód
II. B. jego masa jest większa niż masa drugiego pojazdu.
osobowy,
Grupa B
9 (0–1) Samochód przedstawiony na rysunku II ma masę 12 t i porusza się z przyspieszeniem 1,25 m2 . Siła oporów
s
ruchu ma wartość F2= 10 kN.
Siła F 1 napędzająca pojazd ma wartość
A. 1,5 kN.
B. 5 kN.
C. 15 kN.
D. 25 kN.
Na wykresie przedstawiono zależność prędkości od czasu dla dwóch pojazdów o takiej samej masie.
v m I II
s
1,50
0,75
0 1 2 3 t [s]
10 (0–2) Oceń poprawność poniższych wypowiedzi. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F – jeśli jest
P F
10.1 Na pojazd I działa dwukrotnie mniejsza siła wypadkowa niż na pojazd II.
Pojazd I będzie poruszał się z takim samym przyspieszeniem jak pojazd II, jeżeli będzie na niego działała siła
10.2 wypadkowa o dwa razy mniejszej wartości niż wartość siły działającej obecnie.

Na pojazd II działa siła wypadkowa o wartości 2,625 kN. Masa tego pojazdu wynosi
A. 1,5 t. B. 2 t. C. 3,5 t. D. 5,5 t.
12 (0–1) W pokoju znajdują się dwie jednakowe szafy. Jedna jest pusta, a druga wypełniona rzeczami.
Czy podczas przesuwania szaf ze stałą prędkością działająca na nie siła tarcia ma taką samą wartość? Wybierz
I. Tak, A. szafy przesuwamy po takiej samej powierzchni.

ponieważ
II. Nie, B. każda szafa wywiera inny nacisk na podłoże.
13 (0–1) Pod wpływem stałej siły wypadkowej o wartości 150 mN kamyk porusza się z przyspieszeniem 10 m
s
. 2

Masa kamyka wynosi
A. 0,15 kg. B. 25 g. C. 15 g. D. 0,07 kg.

Grupa B
14 (0–1) Na samochód poruszający się ze stałą prędkością działa siła oporów ruchu równa 25 kN.
Wartość siły napędzającej ten samochód jest
A. większa niż 25 kN.

B. mniejsza niż 25 kN.
C. równa 25 kN.
D. równa 0 kN.

Na wykresie przedstawiono zależność siły wypadkowej działającej na autobus od czasu. W chwili początkowej prędkość
autobusu wynosiła 45 km . Masa autobusu to 24 t.
h
F [kN]
14,4
7,2
0 6 12 18 t [s]
15 (0–1) Napisz, jakim ruchem poruszał się autobus w poszczególnych przedziałach czasu.
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
16 (0–2) Oblicz i zapisz prędkość autobusu po 6 s, 12 s i 18 s ruchu. Wyraź wynik w m.

s
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
17 (0–2) Narysuj wykres zależności prędkości od czasu dla ruchu tego autobusu.
III. SIŁA WPŁYWA NA RUCH
Numer Numer
Uczeń: Grupa A Grupa B
programowej programowej
1. III II.18a ilustruje: I zasadę dynamiki, III zasa- A C 1
dę dynamiki;
2. I II.13 opisuje wzajemne oddziaływanie II, A II, B 1
ciał, posługując się trzecią zasadą
dynamiki;
3. III II.14 analizuje zachowanie się ciał na pod- A D 1
4. II II.16; II.17 opisuje spadek swobodny jako P, F F, P 2
przykład ruchu jednostajnie przy-
spieszonego; posługuje się pojęciem
siły ciężkości;
5. II II.16 opisuje spadek swobodny jako C D 1
przykład ruchu jednostajnie przy-
spieszonego;
6. I I.1 wyodrębnia z tekstów […] infor- I, B III, A 1
7. II II.17 stosuje do obliczeń związek między B A 1
siłą, masą i przyspieszeniem grawi-
tacyjnym;
8. II II.15 analizuje zachowanie się ciał na pod- II, A I, B 1
stawie drugiej zasady dynamiki;
9. II II.15 stosuje do obliczeń związek między C D 1
siłą i masą a przyspieszeniem;
10. II I.1 wyodrębnia z tekstów […] infor- P, P F, P 2
11. II II.15 stosuje do obliczeń związek między B C 1
12. I II.11 rozpoznaje i nazywa siły, podaje II, A II, B 1
ich przykłady w różnych sytuacjach
praktycznych […];
13. II II.15 stosuje do obliczeń związek między C C 1
14. I II.14 analizuje zachowanie się ciał na pod- D C 1
15. II I.1 wyodrębnia z tekstów […] infor- Kolejno: jednostajnie Kolejno: jednostajny; 1
macje kluczowe dla opisywanego przyspieszony; jed- jednostajnie przyspie-
zjawiska bądź problemu; nostajny; jednostajnie szony; jednostajnie
przyspieszony przyspieszony
16. II II.8;II.15;II.14 stosuje do obliczeń związek m m 3
Kolejno: 11,2 s ; Kolejno: 12,5 s ;
m m m m
ści i czasem, w którym ta zmiana 11,2 s ; 13,6 s 16,1 s ; 17,9 s
nastąpiła ( Dy = a $ Dt ); analizuje
zachowanie się ciał na podstawie
pierwszej zasady dynamiki; stosuje
do obliczeń związek między siłą
i masą a przyspieszeniem;
17. II II.6 wyznacza wartość prędkości i drogę patrz s. 47 patrz s. 47 3
z wykresów zależności prędkości
i drogi od czasu dla ruchu prostoli-
niowego odcinkami jednostajnego
oraz rysuje te wykresy na podstawie
podanych informacji.
Zadanie 16
Grupa A Grupa B
Fw1 150 000 N m km m
a1 = m ; a 1 = 500 000 kg = 0,3 2 ; y 1 = y p + a 1 $ t ; y 1 = y p ; y 1 = 45 h = 12,5 s ;
s
m m m m m Fw2 14 400 N m
y 1 = 10 s + 0,3 2 $ 4 s = 10 s + 1,2 s = 11,2 s a 2 = m ; a 2 = 24 000 kg = 0,6 2
s s
m y2 = yp + a2 $ t ;
y 2 = 11,2 s ; a 3 = 2a 1
m m m m m
y3 = y2 + a3 $ t ; y 2 = 12,5 s + 0,6 2 $ 6 s = 12,5 s + 3,6 s = 16,1 s
s
m m m m m 1
y 3 = 11,2 s + 0,6 2 $ 4 s = 11,2 s + 2,4 s = 13,6 s a3 = 2 a2
s
y3 = y2 + a3 $ t ;
m m m m m
y 3 = 16,1 s + 0,3 2 $ 6 s = 16,1 s + 1,8 s = 17,9 s
s
3 p. – poprawne obliczenie prędkości dla wszystkich przedziałów czasu, zapisanie wyniku z jednostką.
2 p. – poprawne obliczenie prędkości dla dwóch przedziałów czasu
lub
poprawna metoda obliczenia prędkości dla wszystkich przedziałów z błędnym przeliczeniem jednostek.
1 p. – poprawne obliczenie prędkości dla jednego przedziału czasu.
Zadanie 17
Grupa A Grupa B
v m v m
s s
13,6 17,9
12,4 16,1
11,2 14,3
10,0 12,5
8,8 10,7
0 4 8 12 t [s] 0 6 12 18 t [s]
3 p. – poprawne wyskalowanie i opisanie osi, poprawne naniesienie punktów oraz ich połączenie.
2 p. – poprawne wyskalowanie i opisanie osi oraz poprawne naniesienie punktów.
1 p. – poprawne wyskalowanie i opisanie osi.
23 p. celująca
16 p. – 19 p. dobra
Grupa A
Test Praca i energia

imię i nazwisko
klasa data

Marek, działając siłą o wartości 40 N, przesunął plecak na odległość 80 cm zgodnie z kierunkiem działania tej siły.
Chłopiec wykonał pracę równą
A. 2 J. B. 32 J. C. 50 J. D. 320 J.
2 (0–2) Na wykresie przedstawiono zależność energii potencjalnej grawitacji książki od jej wysokości nad podłogą.
Ep [J]
10
8
6
4
2
0 0,8 1,6 h [m]
Oceń prawdziwość podanych zdań. Wybierz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, albo F – jeśli jest fałszywe.
Wstaw obok każdego zdania znak X w odpowiedniej rubryce.
P F
Zmiana energii potencjalnej książki, leżącej początkowo na stole o wysokości 0,8 m, a następnie przeniesionej na
2.1
półkę znajdują się na wysokości 1,6 m nad podłogą, wynosi 8 J.
Energia potencjalna książki znajdującej się 40 cm nad stołem o wysokości 0,8 m liczona względem tego stołu
2.2 wynosi 2 J.
3 (0–1) Dźwig podniósł kloc drewna z ziemi i umieścił go na platformie samochodu.

W wyniku tej czynności wzrosła A / B kloca drewna kosztem C / D.
A. energia potencjalna C. pracy wykonanej przez dźwig

B. energia kinetyczna D. zmniejszenia energii mechanicznej kloca drewna

Jurek przesuwał biurko, pchając je siłą o wartości 150 N. Podczas tej czynności wykonał pracę 75 J. Biurko zostało
przesunięte na odległość
A. 20 cm. B. 50 cm. C. 200 cm. D. 500 cm.
5 (0–1) W tabeli przedstawiono informacje o czterech silnikach.

Numer
Moc silnika Czas pracy silnika
silnika
I 1000 W 0,3 h
II 1,5 kW 15 min
III 3 kW 5 min
IV 2 kW 0,1 h
Grupa A
Wybierz zdanie prawdziwe.
A. Silnik I wykonał największą pracę.

B. Silnik II wykonał najmniejszą pracę.
C. Silnik III wykonał pracę równą 900 kJ.
D. Silnik IV wykonał większą pracę niż silnik III.

Energia potencjalna grawitacji żelaznej kulki o masie 100 g na pewnej wysokości nad ziemią wynosiła 20 J. Kulkę
upuszczono swobodnie z tej wysokości. Przyjmij wartość przyspieszenia ziemskiego 10 m2 .
s

W momencie upuszczania kulka znajdowała się na wysokości
A. 0,02 m. B. 0,2 m. C. 2 m. D. 20 m.

Całkowita energia mechaniczna kulki w trakcie spadania
A. rosła i w momencie uderzenia o ziemię wynosiła 40 J.

B. malała i w momencie uderzenia o ziemię wynosiła 0 J.
C. była niezmienna i w każdej chwili spadania wynosiła 20 J.
D. malała, następnie rosła i w momencie uderzenia o ziemię wynosiła 20 J.

W pewnej chwili podczas spadania kulka miała energię kinetyczną równą 5 J. W tej samej chwili energia potencjal-
na grawitacji tej kulki względem ziemi wynosiła
A. 5 J. B. 10 J. C. 15 J. D. 20 J.
Na wykresie przedstawiono zależność prędkości samochodu o masie 1000 kg od czasu w trakcie jego ruszania z postoju.
v m
s
24
16
0 3 6 9 t [s]

Po trzech sekundach od momentu ruszenia energia kinetyczna samochodu wynosiła
A. 4 kJ. B. 8 kJ. C. 32 kJ. D. 64 kJ.

Grupa A

Gdy prędkość samochodu wzrosła z 8 m m
s do 16 s , jego energia kinetyczna wzrosła
A. dwukrotnie. B. czterokrotnie. C. sześciokrotnie. D. ośmiokrotnie.
11 (0–1) W którym urządzeniu wykorzystuje się energię potencjalną sprężystości?

zegarków na przepływająca woda wykonuje pracę, poruszając łopatki

Energię potencjalną spręży- I. rękę, A. turbiny.
stości wykorzystuje się do ponieważ
napędzania napięta sprężyna wykonuje pracę, poruszając wskazówki
II. turbin, B. zegara.
12 (0–1) Uczeń miał wyznaczyć swoją moc podczas wchodzenia po schodach na wyższe piętro budynku.
Dokończ poniższe zdanie. Wybierz właściwą odpowiedź spośród podanych.

Aby wyznaczyć swoją moc, uczeń powinien zmierzyć następujące wielkości fizyczne:
A. ciężar swojego ciała oraz długość schodów s.

B. ciężar swojego ciała, długość schodów s oraz czas wchodzenia.
C. masę swojego ciała oraz wysokość h jednego piętra.
D. masę swojego ciała, wysokość h jednego piętra oraz czas wchodzenia.
13 (0–1) W czasie kozłowania piłka odbija się wielokrotnie od podłogi.

Podczas zetknięcia piłki z podłogą i odbicia się od niej kolejność przemian energii jest następująca:
A. energia kinetyczna → energia potencjalna grawitacji → energia kinetyczna.

B. energia kinetyczna → energia potencjalna sprężystości → energia kinetyczna.
C. energia kinetyczna → energia potencjalna grawitacji → energia potencjalna sprężystości.
D. energia potencjalna grawitacji → energia potencjalna sprężystości → energia kinetyczna.
14 (0–1) Czy urządzenie o małej mocy może wykonać większą pracę niż urządzenie o dużej mocy?
I. Tak, A. wykonana praca zależy wyłącznie od mocy urządzenia.

ponieważ
II. Nie, B. praca zależy nie tylko od mocy urządzenia, lecz także od czasu jej wykonywania.
Grupa A
15 (0–1) Na którym wykresie przedstawiono zależność wykonanej pracy od czasu dla urządzenia o mocy 400 W?
W [kJ] W [kJ] W [kJ] W [kJ]

12 48 24 18
8 32 16 12
4 16 8 6
0 1 2 t [min] 0 1 2 t [min] 0 0,5 1 t [min] 0 0,25 0,5 t [min]
A. B. C. D.
16 (0–3) Jaskółka dymówka większą część dnia spędza, latając z prędkością 20 ms . Jej masa to około 20 g.
Oblicz energię mechaniczną jaskółki latającej na wysokości 10 m nad ziemią.
Przyjmij wartość przyspieszenia ziemskiego 10 m2 . Zapisz obliczenia.
s
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
17 (0–2) Piłkę o masie 300 g wyrzucono pionowo w górę z prędkością 6 ms . Jak wysoko wzniesie się piłka? Pomiń opór
powietrza. Przyjmij wartość przyspieszenia ziemskiego 10 m2 . Zapisz obliczenia.
s
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
Grupa B
Test Praca i energia

imię i nazwisko
klasa data

Jurek, działałąc siłą o wartości 50 N, podniósł plecak o masie 5 kg na wysokość 60 cm. Chłopiec wykonał pracę
równą
A. 30 J. B. 60 J. C. 150 J. D. 250 J.
2 (0–2) Na wykresie przedstawiono zależność energii potencjalnej grawitacji kubka od jego wysokości nad podłogą.
Ep [J]
3,2
2,4
1,6
0,8
0 0,8 1,6 h [m]
P F
Zmiana energii potencjalnej kubka, stojącego początkowo na blacie kuchennym na wysokości 0,8 m nad podłogą,
2.1
a następnie przeniesionego na półkę w szafce znajdującej się na wysokości 1,4 m nad podłogą, wynosi 1,2 J.
Energia potencjalna kubka, stojącego na półce na wysokości 60 cm nad blatem kuchennym znajdującym się na
2.2 wysokości 80 cm nad podłogą, liczona względem blatu wynosi 1,2 J.
3 (0–1) Beczka z paliwem stoczyła się po podeście z platformy samochodu na ziemię.

Podczas staczania się zmalała A / B beczki na skutek C / D.
A. energia kinetyczna C. pracy wykonanej przez siłę grawitacji

B. energia potencjalna D. zmniejszenia się energii mechanicznej beczki

Janek przesunął skrzynię na odległość 40 cm. Podczas tej czynności wykonał pracę 300 J. Chłopiec działał na
skrzynię siłą o wartości
A. 7,5 N. B. 120 N. C. 750 N. D. 1200 N.
5 (0–1) W tabeli przedstawiono informacje o czterech silnikach.
Numer
Moc silnika Czas pracy silnika
silnika
I 800 W 20 min
II 2,5 kW 10 min
III 2 kW 0,3 h
IV 1 kW 0,4 h
Grupa B
Wybierz zdanie prawdziwe.
A. Silnik I wykonał pracę równą 16 000 J.

B. Silnik II wykonał większą pracę niż silnik III.
C. Silnik III wykonał największą pracę.
D. Silnik IV wykonał większą pracę niż silnik II.
Energia potencjalna grawitacji stalowej kulki o masie 200 g na pewnej wysokości nad ziemią wynosiła 10 J. Kulkę
upuszczono swobodnie z tej wysokości. Przyjmij wartość przyspieszenia ziemskiego 10 m2 .
s

W momencie upuszczania kulka znajdowała się na wysokości
A. 2 m. B. 5 m. C. 10 m. D. 20 m.

Całkowita energia mechaniczna kulki w trakcie spadania
A. rosła i w momencie uderzenia o ziemię wynosiła 20 J.

B. malała i w momencie uderzenia o ziemię wynosiła 0 J.
C. była niezmienna i w każdej chwili spadania wynosiła 10 J.
D. malała, następnie rosła i w momencie uderzenia o ziemię wynosiła 10 J.

W pewnej chwili podczas spadania energia kinetyczna kulki była równa 2 J. W tej samej chwili energia potencjalna
grawitacji tej kulki względem ziemi wynosiła
A. 2 J. B. 5 J. C. 7 J. D. 8 J.
Na wykresie przedstawiono zależność prędkości samochodu o masie 1200 kg od czasu w trakcie jego ruszania z postoju.
v m
s
20
10
0 4 8 12 t [s]

Po czterech sekundach od momentu ruszenia energia kinetyczna samochodu wynosiła
A. 6 kJ. B. 12 kJ. C. 60 kJ. D. 120 kJ.

Gdy prędkość samochodu wzrosła z 5 m m
s do 15 s , jego energia kinetyczna wzrosła
A. trzykrotnie. B. pięciokrotnie. C. sześciokrotnie. D. dziewięciokrotnie.
Grupa B
11 (0–1) Wybierz odpowiedź I albo II oraz jej uzasadnienie A albo B.

rowerów
I. A. człowiek wykonuje pracę, poruszając pedałami.
Energię potencjalną spręży- wodnych,
stości wykorzystuje się do ponieważ
napędzania zabawek me-
II. B. napięta sprężyna wykonuje pracę, poruszając zabawkę.
chanicznych,
12 (0–1) Uczeń wyznaczał pracę wykonywaną podczas wchodzenia po schodach na wyższe piętro budynku.

W celu obliczenia wykonanej pracy wystarczy, aby uczeń zmierzył następujące wielkości fizyczne:
A. ciężar swojego ciała oraz długość schodów s.

B. ciężar swojego ciała, długość schodów s oraz czas wchodzenia.
C. masę swojego ciała oraz wysokość h jednego piętra.
D. masę swojego ciała, wysokość h jednego piętra oraz czas wchodzenia.
13 (0–1) Kuba skacze na trampolinie, wielokrotnie się od niej odbijając. W trakcie skakania ulegają przemianom różne
rodzaje energii oznaczone następująco:
1. energia kinetyczna,
2. energia potencjalna grawitacji,
3. energia potencjalna sprężystości.
Dokończ poniższe zdanie. Wybierz właściwą odpowiedź spośród podanych.

Kolejność przemian energii podczas pojedynczego odbicia się Kuby od trampoliny, zaczynając od jego najwyższego
położenia, to:
A. 2 → 3 → 1 → 2 → 1.
B. 2 → 3 → 1 → 2 → 1.
C. 2 → 1 → 3 → 2 → 1.
D. 2 → 1 → 3 → 1 → 2.
14 (0–1) Czy urządzenie o dużej mocy zawsze wykonuje większą pracę niż urządzenie o małej mocy?
urządzenie o małej mocy może pracować na tyle długo, że wykona większą pracę niż
I. Tak, A. urządzenie o dużej mocy.
ponieważ
wykonana praca zależy głównie od mocy urządzenia, a czas jej wykonywania nie ma
II. Nie, B. istotnego wpływu na jej wielkość.
Grupa B
15 (0–1) Na którym wykresie przedstawiono zależność wykonanej pracy od czasu dla urządzenia o mocy 600 W?
W [kJ] W [kJ] W [kJ] W [kJ]

18 9 48 36
6 36
9 18
3 18
0 1 2 t [min] 0 0,5 1,0 t [min] 0 1 2 t [min] 0 0,5 1,0 t [min]
A. B. C. D.
16 (0–3) Wróbel pospolity jest małym ptakiem. Jego masa wynosi około 30 g. Oblicz energię mechaniczną wróbla lecą-
cego z prędkością 10 m m
s na wysokości 20 m nad ziemią. Przyjmij wartość przyspieszenia ziemskiego 10 s 2 . Zapisz
obliczenia.
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
17 (0–2) Kamyk o masie 100 g upuszczono z wysokości 80 cm nad ziemią. Oblicz wartość prędkości, z jaką kamyk ude-
rzył o ziemię. Pomiń opór powietrza. Przyjmij wartość przyspieszenia ziemskiego 10 m2 . Zapisz obliczenia.
s
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
IV. PRACA I ENERGIA
Numer Numer
Uczeń:
Grupa A Grupa B
1. II III.1 stosuje do obliczeń związek pracy B A 1
z siłą i drogą, na jakiej została
wykonana;
2. II III.4 wyznacza zmianę energii potencjal- F, P P, P 1
nej grawitacji;
3. II III.3 opisuje wykonaną pracę jako zmianę A, C B, C 1
energii;
4. II III.1 stosuje do obliczeń związek pracy B C 2
z siłą i drogą, na jakiej została
wykonana;
5. II III.2 stosuje do obliczeń związek mocy C C 1
z pracą i czasem, w którym została
wykonana;
6. II III.3 posługuje się pojęciem energii D B 1
potencjalnej grawitacji;
7. I III.5 wykorzystuje zasadę zachowania C C 1
energii do opisu zjawisk;
8. I III.5 wykorzystuje zasadę zachowania C D 1
energii do obliczeń;
9. II III.4 wyznacza zmianę energii kinetycz- C C 1
nej;
10. II III.4 wyznacza zmianę energii kinetycz- B D 2
nej;
11. I III.3 posługuje się pojęciem energii I, B II, B 1
potencjalnej sprężystości;
12. III I.4 opisuje przebieg doświadczenia, D C 1
wyróżnia kluczowe kroki i sposób
postępowania;
13. I III.5 wykorzystuje zasadę zachowania B D 1
energii do opisu zjawisk;
14. I III.2 posługuje się pojęciem mocy; I, B II, A 1
15. III III.2 stosuje do obliczeń związek mocy C D 1
z pracą i czasem, w którym została
wykonana;
16. II III.3 posługuje się pojęciem energii kine- 6J 7,5 J 3
tycznej i potencjalnej grawitacji;
17. II III.5 wykorzystuje zasadę zachowania 1,8 m m 3
4 s
energii do obliczeń.
Zadanie 16
Grupa A Grupa B
m m
E p = mgh = 0,02 kg $ 10 $ 10 m = 2 J E p = mgh = 0,03 kg $ 10 $ 20 m = 6 J
s2 s2
E k = 0,5my 2 = 0,5 $ 0,02 kg $ `20 s j = 4 J E k = 0,5my 2 = 0,5 $ 0,03 kg $ `10 s j = 1,5 J
m 2 m 2
Ec = Ep + Ek = 6 J E c = E p + E k = 7,5 J
3 p. – poprawne obliczenie energii całkowitej, zapisanie wyniku z jednostką.
2 p. – poprawne obliczenie energii kinetycznej i energii potencjalnej grawitacji, brak obliczenia energii całkowitej
lub
poprawne obliczenie jednego rodzaju energii, błąd obliczenia drugiego rodzaju energii, obliczenie energii całkowitej zgodne ze swoimi wynikami.
1 p. – poprawne obliczenie tylko jednego rodzaju energii.
Zadanie 17
Grupa A Grupa B
Ep = Ek Ep = Ek
E p = mgh E p = mgh
E k = 0,5my 2 E k = 0,5my 2
mgh = 0,5my 2 mgh = 0,5my 2
y2 y 2 = 2gh
h = 2g
m m2
^6 ms h2 y 2 = 2 $ 10 2 $ 0,8 m = 16 2
s s
h= = 1,8 m
2 $ 10 ms 2
m
y=4 s

2 p. – poprawne zastosowanie zasady zachowania energii i zapisanie wyniku z jednostką (uczeń może rozwiązywać zadanie etapami, ale
stosuje poprawną metodę).
1 p. – poprawne obliczenie jednego rodzaju energii, brak obliczenia wysokości (grupa A) lub brak obliczenia wartości prędkości (grupa B)
lub
poprawne obliczenie jednego rodzaju energii, błąd obliczenia wysokości (grupa A) lub wartości prędkości (grupa B)
lub
poprawne zastosowanie zasady zachowania energii, doprowadzenie do wzoru końcowego, brak obliczeń.
21 p. celująca
15 p. – 17 p. dobra
Grupa A
Test Cząsteczki i ciepło

imię i nazwisko
klasa data

W temperaturze pokojowej (20°C) niektóre substancje są cieczami, inne – gazami, a jeszcze inne – ciałami stałymi.
W tabeli przedstawiono informacje o temperaturach topnienia i wrzenia wybranych substancji.
Temperatura Temperatura
Nazwa substancji
topnienia [°C] wrzenia [°C]
woda 0 100
rtęć –39 357
ołów 328 1756
żelazo 1538 2800
alkohol etylowy –115 78
gliceryna 18 290
1 (0–1) Wybierz zdanie prawdziwe dla substancji wymienionych w tabeli.
A. W temperaturze –20°C cieczą jest tylko alkohol etylowy.

B. W temperaturze 20°C cieczami są tylko woda i gliceryna.
C. W temperaturze 120°C gazami są tylko alkohol etylowy i woda.
D. W temperaturze –50°C wszystkie substancje są w stanie stałym.

Temperatura topnienia pewnej substancji w skali Kelvina wynosi 234 K.
Tą substancją jest
A. rtęć. B. woda. C. gliceryna. D. alkohol etylowy.

Alkohol etylowy paruje w przedziale temperatur
A. od 0°C do 78°C.
B. od 0°C do 100 °C.
C. od –115°C do 78°C.
D. od –115°C do 100°C.
4 (0–2) Bryłka ołowiu ma temperaturę pokojową. Aby ją stopić, należy jej dostarczyć pewną ilość energii.
P F
4.1 Bryłka w wyniku dostarczenia energii najpierw ogrzeje się do temperatury 328°C, a następnie się stopi.
4.2 W procesie topnienia nie zmienia się energia wewnętrzna bryłki ołowiu.
Grupa A
Do czterech szklanek wlano wodę o jednakowej objętości, ale różnej temperaturze (patrz rysunek).
15°C 20°C 25°C 30°C
I II III IV
5 (0–1) W której szklance cząsteczki wody miały największą średnią energię kinetyczną? Wybierz odpowiedź I, II,
III albo IV oraz jej uzasadnienie A albo B.
Cząsteczki wody miały największą średnią energię kinetyczną w szklance I / II / III / IV, ponieważ woda w tej
szklance miała A / B.
A. najniższą temperaturę
B. najwyższą temperaturę
6 (0–1) Temperatura powietrza w pomieszczeniu, w którym znajdowały się szklanki z wodą, wynosiła 20°C. Po pew-
nym czasie temperatura wody w szklankach osiągnęła temperaturę otoczenia.
Czy nastąpiło przekazanie energii w postaci ciepła między wodą znajdującą się w szklance II a otoczeniem?
Wybierz odpowiedź I albo II oraz jej uzasadnienie A, B albo C.
I. Tak, A. między ciałami stykającymi się zawsze następuje wymiana ciepła.
ponieważ B. woda i powietrze nie miały takiej samej temperatury.

II. Nie,
C. woda i powietrze miały taką samą temperaturę.
7 (0–1) W tabeli przedstawiono masy porcji kilku substancji, które można ogrzać o 1°C w wyniku dostarczenia energii 1 J.
Masa substancji ogrzana

Nazwa substancji
o 1°C energią 1 J
cegła 1,2 g
ołów 7,7 g
woda 0,24 g
żelazo 2,2 g
Która z substancji wymienionych w tabeli ma najmniejsze ciepło właściwe? Dokończ zdanie. Wybierz właściwą
odpowiedź spośród podanych.
Najmniejsze ciepło właściwe ma
A. cegła. B. ołów. C. woda. D. żelazo.

Grupa A
8 (0–2) Na wykresie przedstawiono zależność temperatury od dostarczonej energii w postaci ciepła dla dwóch różnych
substancji (każdej o masie 1 kg).
t [°C]
I II
50
25
0 40 80 120 Q [kJ]
P F
8.1 Ciepło właściwe substancji II jest trzy razy większe niż ciepło włąsciwe substancji I.
8.2 J
Ciepło właściwe substancji I wynosi 800 .
kgcC
9 (0–1) Nauczyciel zademonstrował uczniom doświadczenie, w którym wykorzystał wykonaną z drutu ramkę z ru-
chomą przegrodą z rączką. Tak przygotowany przyrząd zanurzył w mieszaninie wody i płynu do mycia naczyń. Po
wyjęciu ramki prostokątne wnętrze między drutem a przegrodą pokryte było cienką błonką (rysunek 1). Nauczyciel
przytrzymał jedną ręką wolne końce drutu, a drugą powoli przesuwał ruchomą przegrodę w prawo. Prostokątna
błona powiększyła się, nadal wypełniając całą przestrzeń między drutami. W pewnym momencie nauczyciel puścił
rączkę, a uczniowie zobaczyli, że błona skurczyła się, pociągając w lewo ruchomą przegrodę (rysunek 2).
drut
ruchoma
przegroda
błonka
Rys. 1 Rys. 2
Przyczyną kurczenia się błony i przesuwania ruchomej przegrody w lewo
A. było odpychanie się cząsteczek cieczy.

B. było przyciąganie się cząsteczek cieczy.
C. był powolny, chaotyczny ruch cząsteczek cieczy.
D. były małe odległości między cząsteczkami cieczy.
10 (0–1) Proces parowania cieczy polega na „uciekaniu” cząsteczek znajdujących się na powierzchni. Cząsteczki te po
oddaleniu się z zasięgu sił międzycząsteczkowych zaczynają się poruszać niezależnie – stają się cząsteczkami gazu.
Czy w wyniku parowania temperatura cieczy się zmienia?
Wybierz odpowiedź I, II lub III oraz jej uzasadnienie A, B lub C.
Tak, temperatura z powierzchni cieczy „uciekają” cząsteczki o największej energii kinetycznej,
I. cieczy wzrasta, A. więc średnia energia kinetyczna pozostałych cząsteczek maleje.
Tak, temperatura z powierzchni cieczy „uciekają” cząsteczki o najmniejszej energii kinetycznej,
II. ponieważ B.
cieczy maleje, więc średnia energia kinetyczna pozostałych cząsteczek wzrasta.
Nie, temperatura z powierzchni cieczy „wypychane” są przypadkowe cząsteczki, więc nie ma to
III. cieczy nie zmienia się, C. wpływu na średnią energię kinetyczną pozostałych cząsteczek..
Grupa A

Zjawiska konwekcji nie można wykorzystać
A. w szybownictwie.
B. w procesie gotowania.
C. w elektrowniach wiatrowych.
D. w ogrzewaniu kaloryferem usytuowanym przy ścianie.
12 (0–1) W czterech naczyniach podgrzewano wodę (rysunki).

Na którym rysunku poprawnie zaznaczono ruch wody w naczyniu? Wybierz właściwą odpowiedź spośród po-
danych.
A. B. C. D.
13 (0–1) Wojtek wykonał eksperyment, o którym przeczytał w internecie.

Na statywie umocował w pozycji poziomej cienki pręt wykonany z pewnej substancji. Następnie w jednakowych od-
stępach za pomocą roztopionego wosku przykleił 3 nitki, do których plasteliną przymocował piłeczki pingpongowe
(rysunek). Podczas ogrzewania swobodnego końca pręta obserwował zachowanie piłeczek.
1 2 3

Wynik obserwacji zachowania piłeczek podczas tego eksperymentu pozwala uznać sprawdzany materiał za prze-
wodnik cieplny, jeśli piłeczki
A. odpadną równocześnie.
B. odpadną w kolejności: 1, 2, 3.
C. odpadną w kolejności: 3, 2, 1.
D. nie odpadną nawet po dłuższym czasie.
Grupa A

W tabeli przedstawiono ciepło właściwe wybranych substancji.
Ciepło właściwe
; E
Nazwa substancji J
kgcC
woda 4200
ołów 130
żelazo 450
14 (0–1) Wodę o masie 0,5 kg ogrzewano w czajniku od temperatury początkowej 20°C do temperatury wrzenia.
W czasie ogrzewania woda pobrała
A. 4200 J ciepła.
B. 16 800 J ciepła.
C. 84 000 J ciepła.
D. 168 000 J ciepła.
15 (0–1) Wodę znajdującą się w czajniku doprowadzono do wrzenia. Aby podtrzymać ten proces, czajnik elektryczny
musi być nadal włączony.
Woda w czajniku podczas wrzenia pobiera ciepło, aby zwiększyć
A. swoją temperaturę.
B. prędkość cząsteczek.
C. energię kinetyczną cząsteczek.
D. odległości między cząsteczkami.
16 (0–2) Żelazna kulka o masie 0,2 kg pobrała 7200 J ciepła i ogrzała się do temperatury 100°C. Oblicz temperaturę
kulki przed ogrzaniem. Zapisz obliczenia.
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
17 (0–2) Do czajnika elektrycznego o mocy 2 kW wlano 1,5 kg wody o temperaturze 20°C.

Oblicz, jak długo czajnik musi być włączony, aby zagotować wodę. Pomiń straty energii. Zapisz obliczenia.
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
Grupa B
Test Cząsteczki i ciepło

imię i nazwisko
klasa data
W temperaturze pokojowej (20°C) niektóre substancje są cieczami, inne – gazami, a jeszcze inne – ciałami stałymi.
W tabeli przedstawiono informacje o temperaturach topnienia i wrzenia wybranych substancji.
Temperatura Temperatura
Nazwa substancji
topnienia [°C] wrzenia [°C]
rtęć –39 357
woda 0 100
gliceryna 18 290
miedź 1085 2570
żelazo 1538 2800
wolfram 3420 5700
1 (0–1) Na podstawie danych z tabeli wybierz zdanie prawdziwe.
A. W temperaturze 20°C cieczami są tylko woda i rtęć.

B. W temperaturze 400°C gazami są tylko woda i gliceryna.
C. W temperaturze 2750°C cieczami są tylko żelazo i wolfram.
D. W temperaturze –40°C wszystkie substancje są w stanie stałym.

Temperatura wrzenia pewnej substancji w skali Kelvina wynosi 563 K.
Tą substancją jest
A. rtęć. B. woda. C. miedź. D. gliceryna.

Rtęć paruje w przedziale temperatur
A. od 0°C do 357°C.
B. od 18°C do 357°C.
C. od –39°C do 100°C.
D. od –39°C do 357°C.
4 (0–2) Rtęć ma temperaturę –39°C i jest ciałem stałym. Aby ją stopić, należy jej dostarczyć niewielką ilość energii.
P F
4.1 W wyniku dostarczenia energii rtęć najpierw ogrzeje się do temperatury topnienia, a następnie się stopi.
Pobrana w procesie topnienia energia zostanie wykorzystana na zwiększenie energii wewnętrznej rtęci bez
4.2 zmiany jej temperatury.
Grupa B
Do czterech szklanek wlano wodę o jednakowej objętości, ale różnej temperaturze (patrz rysunek).
15°C 20°C 25°C 30°C
I II III IV
5 (0–1) W której szklance cząsteczki wody miały najmniejszą średnią energię kinetyczną?
Wybierz odpowiedź I, II, III albo IV oraz jej uzasadnienie A albo B.
Cząsteczki wody miały najmniejszą średnią energię kinetyczną w szklance I / II / III / IV, ponieważ woda w tej
szklance miała A / B.
A. najniższą temperaturę
B. najwyższą temperaturę
6 (0–1) Do szklanki IV włożono żelazną kulkę ogrzaną do temperatury 30°C.

Czy nastąpiła wymiana energii w postaci ciepła między wodą znajdującą się w tej szklance a kulką?
I. Tak, A. między ciałami stykającymi się zawsze następuje wymiana ciepła.
ponieważ B. woda i kulka są zbudowane z różnych substancji.

II. Nie,
C. woda i kulka miały taką samą temperaturę.
7 (0–1) W tabeli przedstawiono masy porcji kilku substancji, które można ogrzać o 1°C w wyniku dostarczenia energii 1 J.
Masa substancji ogrzana

Nazwa substancji
o 1°C energią 1 J
benzyna 0,48 g
ołów 7,7 g
woda 0,24 g
żelazo 2,2 g
Która z substancji wymienionych w tabeli ma największe ciepło właściwe?

Największe ciepło właściwe ma
A. benzyna. B. ołów. C. woda. D. żelazo.

Grupa B
8 (0–2) Na wykresie przedstawiono zależność temperatury od dostarczonej energii w postaci ciepła dla dwóch różnych
substancji (każdej o masie 1 kg).
t [°C]
I II
40
20
0 84 100 168 Q [kJ]
P F
J
8.1 Ciepło właściwe substancji II wynosi 4200 .
kgcC
8.2 Ciepło właściwe substancji II jest dwa razy mniejsze niż ciepło właściwe substancji I.
9 (0–1) Nauczyciel pokazał uczniom wykonany z drutu okrąg z niewielką rączką. Przeciwległe punkty okręgu były
połączone nitką nieco dłuższą niż średnica okręgu (rysunek 1). Tak przygotowany przyrząd nauczyciel zanurzył
w roztworze składającym się z wody i płynu do mycia naczyń. Po wyjęciu okręgu całe jego wnętrze pokryte było
cienką błonką. Nauczyciel przekłuł błonkę po jednej stronie nitki. Uczniowie zobaczyli, że druga z błonek skurczyła
się, naciągając nitkę (rysunek 2).
błonka drut błonka
nitka
rączka brak błonki
Rys. 1 Rys. 2
Przyczyną kurczenia się błonki
A. były małe odległości między cząsteczkami cieczy.

B. był powolny, chaotyczny ruch cząsteczek cieczy.
C. było przyciąganie się cząsteczek cieczy.
D. było odpychanie się cząsteczek cieczy.
10 (0–1) Proces parowania cieczy polega na odrywaniu się cząsteczek znajdujących się na jej powierzchni. Cząsteczki
te po oddaleniu się zaczynają poruszać się swobodnie – stają się cząsteczkami gazu.
Czy bezpośrednio po wyjściu z krytego basenu czujemy, że jest nam zimno?
Wybierz odpowiedź I lub II oraz jej uzasadnienie A, B lub C.
I. Tak, A. nasze ciało pokrywa woda, która paruje, pobierając ciepło z powierzchni ciała.
po wyjściu z basenu otaczające nas powietrze pobiera ciepło z powierzchni naszego

ponieważ B. ciała.
II. Nie,
wychodzimy z wody o niższej temperaturze do pomieszczenia o wyższej
C. temperaturze.
Grupa B

Zjawisko konwekcji wykorzystuje się
A. w elektrowniach wiatrowych i w szybownictwie.

B. w szybownictwie i w skokach spadochronowych.
C. w ogrzewaniu mieszkań z wykorzystaniem kaloryferów i w procesie gotowania.
D. w ogrzewaniu mieszkań z wykorzystaniem kaloryferów i w elektrowniach wiatrowych.
12 (0–1) W czterech szklanych rurkach w kształcie litery „b” podgrzewano wodę (patrz rysunki).
Na którym rysunku poprawnie zaznaczono ruch wody w rurce?
A. B. C. D.
13 (0–1) Nauczyciel nalał wody do probówki. Trzymając w ręce jej dolny koniec, odchylił ją od pionu. Następnie zbliżył
górną jej część do palnika tak, aby ogrzać powierzchnię wody (patrz rysunek). Po pewnym czasie woda zaczęła
wrzeć w górnej części probówki, ale nauczyciel mógł nadal trzymać jej dolny koniec w ręce. Uczeń, który dotknął
dolnego końca probówki, stwierdził, że jest on chłodny.
woda
wrze

Wynik obserwacji tego eksperymentu pozwala zaliczyć
A. wodę i szkło do izolatorów cieplnych.

B. wodę i szkło do przewodników cieplnych.
C. szkło do izolatorów cieplnych, a wodę do przewodników cieplnych.
D. wodę do izolatorów cieplnych, a szkło do przewodników cieplnych.
Grupa B

W tabeli podano ciepło właściwe wybranych substancji.
Ciepło właściwe
; E
Nazwa substancji J
kgcC
woda 4200
ołów 130
żelazo 450
14 (0-1) Wodę o masie 0,8 kg ogrzewano od temperatury początkowej 20°C do temperatury 60°C.
W czasie ogrzewania woda pobrała
A. 67,2 kJ ciepła.
B. 134,4 kJ ciepła.
C. 201,6 kJ ciepła.
D. 268,8 kJ ciepła.
15 (0–1) Wodę w zlewce doprowadzono do wrzenia. Aby podtrzymać ten proces, woda musi być nadal ogrzewana.
Aby podtrzymać proces wrzenia, woda pobiera energię, która jest wykorzystywana do zwiększenia
A. prędkości cząsteczek wody, ale bez zmiany jej temperatury.

B. prędkości cząsteczek wody i w konsekwencji wzrostu jej temperatury.
C. odległości między cząsteczkami wody, ale bez zmiany jej temperatury.
D. energii kinetycznej cząsteczek wody i w konsekwencji wzrostu jej temperatury.
16 (0–2) Ołowiana kulka o masie 0,4 kg i temperaturze 10°C pobrała 2600 J ciepła. Oblicz temperaturę, do jakiej ogrza-
ła się kulka. Zapisz obliczenia.
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
17 (0–2) Do czajnika elektrycznego wlano 1,5 kg wody o temperaturze 20°C.

Oblicz moc tego czajnika, jeżeli w czasie 4 min woda została doprowadzona do wrzenia. Pomiń straty energii. Zapisz
obliczenia.
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
V. CZĄSTECZKI I CIEPŁO
Numer Numer
Uczeń:
Grupa A Grupa B
1. IV I.1 wyodrębnia z tabeli informacje klu- C D 1
czowe dla opisywanego zjawiska;
2. IV IV.2 przelicza temperaturę w skali Kelvi- A D 1
na na temperaturę w skali Celsjusza;
3. IV I.1 wyodrębnia z tabeli informacje klu- C D 1
czowe dla opisywanego zjawiska;
4. I IV.9 analizuje zjawisko topnienia; P, F F, P 2
5. I IV.5 analizuje jakościowo związek mię- IV, B I, A 1
dzy temperaturą a średnią energią
kinetyczną (ruchu chaotycznego)
cząsteczek;
6. I IV.3 wskazuje, że nie następuje prze- II, C II, C 1
kazywanie energii w postaci ciepła
(wymiana ciepła) między ciałami
o tej samej temperaturze;
7. II IV.6 posługuje się pojęciem ciepła właści- B C 1
wego
8. II IV.6 posługuje się pojęciem ciepła właści- P, P P, F 2
wego wraz z jego jednostką;
9. III V.8 ilustruje istnienie sił spójności; B C 1
10. II IV.5 analizuje jakościowo związek mię- II, A I, A 1
dzy temperaturą a średnią energią
kinetyczną (ruchu chaotycznego)
cząsteczek;
11. I IV.8 opisuje ruch gazów i cieczy w zjawi- C C 1
sku konwekcji;
12. III IV.8 opisuje ruch cieczy w zjawisku D C 1
konwekcji;
13. III IV.7 opisuje zjawisko przewodnictwa C A 1
cieplnego, rozróżnia materiały
o różnym przewodnictwie;
14. II IV.6 posługuje się pojęciem ciepła właści- D B 1
15. I IV.9 analizuje zjawisko wrzenia jako pro- D C 1
ces, w którym dostarczenie energii
w postaci ciepła nie powoduje
zmiany temperatury;
16. II IV.6 posługuje się pojęciem ciepła właści- 20°C 60°C 2
17. III IV.10c wyznacza ciepło właściwe wody 252 s 2100 W 2
z użyciem czajnika elektrycznego
o znanej mocy, termometru, cylin-
dra miarowego lub wagi.
Zadanie 16
Grupa A Grupa B
Q 7200 J Q 2600 J
Dt = m $ c = J = 80cC Dt = m $ c = J = 50cC
0,2 kg $ 450 kgcC 0,4 kg $ 130 kgcC
t p = t k – Dt = 100cC – 80cC = 20cC t k = t p + Dt = 10cC + 50cC = 60cC
2 p. – poprawne obliczenie: temperatury początkowej (grupa A), temperatury końcowej (grupa B) i zapisanie wyniku wraz z jednostką.
1 p. – zastosowanie poprawnej metody obliczenia, błąd rachunkowy lub zapisanie wyniku bez jednostki lub obliczenie różnicy temperatur.
Zadanie 17
Grupa A Grupa B
J J
Q = m $ c $ DT = 1,5 kg $ 4200 $ 80cC = 504 000 J Q = m $ c $ DT = 1,5 kg $ 4200 $ 80cC = 504 000 J
kgcC kgcC
Q 504 000 J Q 504 000 J
t = P = 2000 W = 252 s P = t = 240 s = 2100 W
2 p. – poprawne obliczenie czasu (grupa A) lub mocy (grupa B) i zapisanie wyniku z jednostką (uczeń może rozwiązywać zadanie etapami lub
wyprowadzić wzór końcowy).
1 p. – poprawne obliczenie ciepła pobranego przez wodę, brak dalszych obliczeń lub błąd w obliczeniach
lub
doprowadzenie do wzoru końcowego, brak obliczeń lub błąd w obliczeniach.
21 p. celująca
15 p. – 17 p. dobra
Grupa A
Test Ciśnienie i siła wyporu

imię i nazwisko
klasa data

Na rysunku przedstawiono menzurki częściowo wypełnione wodą.
cm3
cm3 30 cm3 cm3
50 25 100 75
40 20 80 60
30 15 60 45
20 10 40 30
10 5 20 15
I II III IV
1 (0–1) Uczeń zapisał wynik pomiaru objętości wody z uwzględnieniem niepewności pomiarowej: V = 30 cm 3 ! 2,5 cm 3 .
Uczeń zmierzył objętość wody w menzurce
A. I. B. II. C. III. D. IV.
2 (0–1) Objętość 30 cm3 to tyle samo co
A. 3000 mm3. B. 0,03 dm3. C. 0,003 dm3. D. 0,0003 m3.
3 (0–2) Woda w menzurkach wywiera parcie i ciśnienie na dna menzurek.

Oceń prawdziwość podanych zdań. Wybierz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, albo F – jeśli zdanie jest
P F
3.1 Parcie wywierane przez wodę na dno jest takie samo w każdej menzurce.
3.2 Największe ciśnienie na dno wywiera woda w menzurce III.
4 (0–1) Na rysunkach przedstawiono wisiorki wykonane ze srebra. Mają one jednakową średnicę i grubość, ale różnią
się wielkością wydrążeń.
Który wisiorek ma największą masę? Wybierz właściwą odpowiedź spośród podanych.
A. B. C. D.
Grupa A
g
5 (0–1) Masa jednego z wisiorków z poprzedniego zadania wynosi 16 g. Gęstość srebra jest równa 10,5
cm 3
.
Objętość srebra wykorzystanego do wykonania wisiorka z dokładnością do dwóch cyfr znaczących wynosi
A. 0,15 cm3. B. 0,66 cm3. C. 1,5 cm3. D. 1,7 cm3.
6 (0–1) Uczniowie wyznaczali gęstość nieznanej cieczy. Zapisali listę czynności, które muszą wykonać.
1. Nalanie do menzurki badanej cieczy.

2. Odczytanie objętości cieczy.
3. Zmierzenie masy pustej menzurki.
4. Zmierzenie masy menzurki z cieczą.
5. Obliczenie masy cieczy.
6. Obliczenie gęstości cieczy.
Wybierz ten zestaw czynności, w którym są one zapisane w kolejności wykonywania.
A. 3, 1, 4, 2, 5, 6
B. 3, 1, 2, 4, 6, 5
C. 1, 2, 3, 4, 5, 6
D. 3, 1, 4, 5, 6, 2

W tabeli przedstawiono informacje o gęstości wybranych substancji pod ciśnieniem 1013 hPa.
Gęstość substancji ; E
kg
Nazwa substancji
m3
woda 1000
lód 920
ołów 11 000
żelazo 7900
alkohol etylowy 790
gliceryna 1300
7 (0–1) Dla której substancji został wykonany wykres zależności masy od objętości?
m [g]
31,6
30
20
15,8
10
0 2 4 V [cm3]
A. dla lodu B. dla żelaza C. dla ołowiu D. dla gliceryny

Grupa A
8 (0–1) Woda i lód to ta sama substancja, ale w różnych stanach skupienia.

Dlaczego gęstość wody różni się od gęstości lodu?
Różnica gęstości wody i lodu wynika z tego, że
A. cząsteczki wody i cząsteczki lodu mają różną wielkość i masę.

B. odległości między cząsteczkami w lodzie są większe niż odległości między cząsteczkami w wodzie.
C. odległości między cząsteczkami w lodzie są mniejsze niż odległości między cząsteczkami w wodzie.
D. cząsteczki wody mogą się przemieszczać, a cząsteczki lodu nie mogą (mogą tylko drgać wokół swoich położeń).
9 (0–1) Do dwóch jednakowych zlewek nalano po 0,4 l różnych cieczy. W pierwszej zlewce znalazła się woda, a w dru-
giej – gliceryna.
Czy ciśnienie wywierane przez ciecze na dna zlewek jest takie samo?
I. Tak, A. ciecze wypełniły zlewki do takiej samej wysokości.

ponieważ
II. Nie, B. gęstości cieczy nie były takie same.
10 (0–1) Kulkę o objętości 5 cm 3

wykonaną z żelaza zanurzono kolejno w wodzie, alkoholu etylowym i glicerynie.
Czy na kulkę zanurzoną w wymienionych cieczach działała taka sama siła wyporu?
A. objętości wypartych przez kulkę cieczy były takie same.

I. Tak,
ponieważ B. zanurzano w cieczach kulkę wykonaną z tej samej substancji.
II. Nie,
C. gęstości cieczy, w których zanurzano kulkę, nie były takie same.
11 (0–2) Uczniowie wyznaczali doświadczalnie wartości sił wyporu działających na sztabki wykonane z różnych metali.
Mierzyli ciężar każdej sztabki w powietrzu, a następnie jej ciężar w wodzie. Wyniki zapisywali w tabeli.
Ciężar sztabki Ciężar sztabki

Numer sztabki
w powietrzu [N] w wodzie [N]
I 0,8 0,7
II 1,6 1,4
III 1,2 1,1
IV 2,5 2,2
P F
11.1 Największa siła wyporu działała na sztabkę IV i wynosiła ona 0,3 N.
11.2 Sztabki I i III miały taką samą objętość.

Grupa A
12 (0–1) Na wykresie przedstawiono zależność ciśnienia hydrostatycznego wywieranego przez wodę od głębokości za-
nurzenia ciała.
p [kPa]
40
20
0 1 2 h [m]
Ryba znajdująca się na głębokości 2 m pod powierzchnią wody wypłynęła na głębokość 0,5 m.
Ciśnienie hydrostatyczne działające na rybę zmalało o
A. 5 kPa. B. 10 kPa. C. 15 kPa. D. 25 kPa.
13 (0–1) Ryba pływa na stałej głębokości 0,5 m.

Na którym rysunku poprawnie zaznaczono siły działające na rybę?

Fw Fw
Fw Fw

Q
Q Q
A. B. C. D.
14 (0–1) Okno okrętu podwodnego ma powierzchnię 0,3 m 2

i znajduje się na głębokości, na której ciśnienie wywierane
przez słup wody wynosi 500 kPa.
Wartość siły parcia wody na okno wynosi
A. 15 kN. B. 150 kN. C. 1,5 MN. D. 15 MN.
15 (0–2) Oceń prawdziwość podanych zdań. Wybierz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, albo F – jeśli jest fał-
szywe. Wstaw obok każdego zdania znak X w odpowiedniej rubryce.
P F
15.1 Urządzeniem, w którym zastosowano prawo Pascala, jest hamulec hydrauliczny.
Ciśnienie zewnętrzne wywierane na ciecz lub gaz znajdujące się w naczyniu zamkniętym rozchodzi się tylko
15.2 w kierunku pionowym.
16 (0–1) Gęstość wody o dużym zasoleniu jest większa niż gęstość wody o małym zasoleniu.
Dlaczego zanurzenie statku zmniejsza się, gdy statek wpływa z akwenu wodnego o małym zasoleniu do akwenu
o dużym zasoleniu?
Wpływając na wody o większej gęstości, statek zmniejsza swoje zanurzenie, ponieważ objętość wypartej przez niego
wody musi A / B tak, aby działająca na niego siła wyporu C / D / E.
A. zmniejszyć się B. zwiększyć się C. zmalała D. wzrosła E. nie zmieniła się

Grupa A
17 (0–3) Uczniowie wyznaczali doświadczalnie siłę wyporu działającą na me-

talowy walec zanurzony w wodzie (patrz rysunek). N N
0 0
Do obliczeń wykorzystaj dane zamieszczone na rysunkach. Przyjmij przy- 2 2
kg
spieszenie ziemskie g = 10 m2 i gęstość wody równą 1000 3 . 4 3,4 N 4
s m 5,4 N
6 6
woda
17.1. Oblicz siłę wyporu działającą na walec zanurzony w wodzie.
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
17.2. Oblicz objętość walca.
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
17.3. Oblicz gęstość metalu, z jakiego wykonano walec.
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
18 (0–2) Masa Bartka wynosi 60 kg. Całkowita powierzchnia podeszew jego obu butów to 400 cm . Oblicz ciśnienie
2
wywierane przez Bartka na podłoże, gdy znajduje się on w pozycji stojącej. Przyjmij wartość przyspieszenia grawi-
tacyjnego 10 m2 . Zapisz obliczenia.
s
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
Grupa B
Test Ciśnienie i siła wyporu

imię i nazwisko
klasa data
Na rysunku przedstawiono menzurki częściowo wypełnione wodą.
cm3 cm3 cm3 cm3

100 50 75 25
80 40 60 20
60 30 45 15
40 20 30 10
20 10 15 5
I II III IV
1 (0–1) Uczeń wyznaczył objętość wody z niepewnością 5 cm3. Której menzurki użył?
Uczeń zmierzył objętość wody znajdującej się w menzurce
A. I. B. II. C. III. D. IV.

Objętość 100 cm3 to tyle samo co
A. 10 000 mm3. B. 0,01 dm3. C. 0,001 dm3. D. 0,0001 m3.
3 (0–2) Woda w menzurkach wywiera parcie i ciśnienie na ich dna.

P F
3.1 Najmniejsze parcie wywiera woda na dno menzurki I.
3.2 We wszystkich menzurkach ciśnienie wywierane przez wodę na dno jest takie samo.
4 (0–1) Wisiorki przedstawione na rysunkach wykonano ze srebra. Wszystkie mają kształt rombu, ale różnią się wiel-
kością wydrążeń. Wisiorki mają też jednakową grubość.
Który wisiorek ma największą masę? Wybierz właściwą odpowiedź spośród podanych.
A. B. C. D.
Grupa B
5 (0–1) Objętość srebra wykorzystanego do wykonania jednego z wisiorków z zadania 4 wynosi 1,6 cm3. Gęstość srebra
g
jest równa 10,5 .
cm 3
Masa wisiorka z dokładnością do dwóch cyfr znaczących wynosi
A. 0,15 g. B. 6,6 g. C. 12 g. D. 17 g.
6 (0–1) Uczniowie wyznaczali gęstość małej figurki o nieregularnym kształcie.

Zapisali listę czynności, które muszą wykonać.
1. Wyznaczenie masy figurki.

2. Odczytanie objętości wody z figurką.
3. Nalanie wody do menzurki.
4. Włożenie figurki do menzurki z wodą tak, aby cała była zanurzona.
5. Odczytanie objętości wody w menzurce.
6. Obliczenie gęstości figurki.
7. Obliczenie objętości figurki.
Wybierz ten zestaw czynności, w którym są one zapisane w kolejności wykonywania.

A. 1, 3, 5, 2, 4, 7, 6
B. 1, 5, 4, 3, 2, 6, 7
C. 1, 3, 5, 4, 2, 7, 6
D. 3, 5, 4, 1, 2, 6, 7

W tabeli przedstawiono informacje o gęstości wybranych substancji pod ciśnieniem 1013 hPa.
Gęstość substancji ; E
kg
Nazwa substancji Temperatura substancji [ºC]
m3
tlen gazowy 20 1,3
tlen ciekły –183 1140
aluminium 20 2700
żelazo 20 7900
alkohol etylowy 20 790
gliceryna 20 1300
7 (0–1) Której substancji dotyczy wykres zależności masy od objętości?

m [g]
16,2
15
10
8,1
5
0 3 6 V [cm3]
Grupa B
A. żelaza B. gliceryny C. aluminium D. alkoholu etylowego
8 (0–1) Tlen w stanie gazowym i w stanie ciekłym to ta sama substancja.

Dlaczego gęstość tlenu gazowego jest mniejsza od gęstości tlenu ciekłego?
Różnica gęstości tlenu gazowego i tlenu ciekłego wynika z tego, że
A. cząsteczki tlenu gazowego i tlenu ciekłego mają różną wielkość i masę.

B. cząsteczki tlenu gazowego poruszają się znacznie szybciej niż cząsteczki tlenu ciekłego.
C. odległości między cząsteczkami w tlenie gazowym są znacznie większe niż w tlenie ciekłym.
D. odległości między cząsteczkami w tlenie gazowym są mniejsze niż w tlenie ciekłym.
9 (0–1) Do dwóch jednakowych zlewek nalano po 0,6 l różnych cieczy. Do pierwszej zlewki nalano alkoholu etylowego,
a do drugiej – gliceryny.
Czy ciśnienie wywierane przez glicerynę na dno zlewki było większe niż ciśnienie wywierane przez alkohol etylowy?
gęstość gliceryny jest większa niż gęstość alkoholu etylowego, a ciecze wypełniły
I. Tak, A. zlewki do takiej samej wysokości.
ponieważ
alkohol etylowy wypełnił zlewkę do wyższego poziomu niż gliceryna, a ciśnienie
II. Nie, B. zależy od wysokości słupa cieczy.
10 (0–1) Trzy kulki wykonane z różnych metali, każdą o objętości 8 cm , zanurzono w wodzie.
3
Czy na kulki działała taka sama siła wyporu?

I. Tak, A. zanurzono w wodzie kulki wykonane z różnych substancji.
ponieważ B. objętość wody wypartej przez kulki była taka sama.

II. Nie,
C. gęstości kulek nie były takie same.
11 (0–2) Uczniowie wyznaczali doświadczalnie wartości sił wyporu działających na sztabki wykonane z różnych metali.
Mierzyli ciężar każdej sztabki w powietrzu, a następnie jej ciężar w wodzie. Wyniki zapisywali w tabeli.

Ciężar sztabki Ciężar sztabki
Numer sztabki
w powietrzu [N] w wodzie [N]
I 0,8 0,7
II 1,6 1,4
III 2,5 2,2
P F
11.1 Najmniejsza siła wyporu działała na sztabkę I. Wynosiła 0,1 N.
11.2 Największą objętość miała sztabka III.

Grupa B
12 (0–1) Na wykresie przedstawiono zależność ciśnienia hydrostatycznego wody od głębokości zanurzenia ciała.
p [kPa]
60
40
20
0 2 4 6 h [m]
Nurek przebywający początkowo na głębokości 2 m pod powierzchnią wody zanurzył się na głębokość 5 m.
Ciśnienie hydrostatyczne działające na nurka wzrosło
A. o 20 kPa. B. o 30 kPa. C. o 40 kPa. D. o 50 kPa.
13 (0–1) Nurek płynie ze stałą prędkością, utrzymując się na głębokości równej 5 metrów.
Na którym rysunku poprawnie zaznaczono siły działające na nurka?

Fw
Fw Fw Fw
Fo Fn Fo Fn Fn Fo Fn

Q Q Q Q
A. B. C. D.
14 (0–1) Pierwsze monitory komputerowe wyglądały inaczej niż współczesne. Zajmowały znacznie większą przestrzeń,
a wewnątrz szklanej lampy kineskopowej była próżnia. Ekran monitora musiał wytrzymać dużą siłę parcia powietrza.
Ekran monitora komputera ma powierzchnię 0,06 m2, a działające na niego ciśnienie atmosferyczne wynosi 1000 hPa.
Wartość siły parcia atmosfery na powierzchnię ekranu monitora wynosi
A. 0,06 kN. B. 0,6 kN. C. 6 kN. D. 60 kN.
15 (0–2) Oceń prawdziwość podanych zdań. Wybierz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, albo F – jeśli jest fał-
szywe. Wstaw obok każdego zdania znak X w odpowiedniej rubryce.
P F
15.1 Urządzeniem wykorzystującym prawo Pascala są naczynia połączone.

Ciśnienie wywierane na gaz rozchodzi się równomiernie we wszystkich kierunkach, prostopadle do ścian pojem-
15.2 nika.
Grupa B
16 (0–1) Gęstość wody o dużym zasoleniu jest większa niż gęstość wody o małym zasoleniu.
Dlaczego zanurzenie statku wzrasta, gdy statek wpływa do akwenu o małym zasoleniu z akwenu o większym zaso-
leniu?
Wpływając na wody o mniejszej gęstości, statek zanurza się bardziej, ponieważ objętość wypartej przez niego wody
musi A / B, tak aby działająca na niego siła wyporu C / D / E.
A. zmniejszyć się
B. zwiększyć się
C. zmalała
D. wzrosła
E. nie zmieniła się
17 (0–3) Uczniowie wyznaczali doświadczalnie siłę wyporu działającą na me- N N

talowy walec zanurzony w wodzie (patrz rysunki). 0 0
Do obliczeń wykorzystaj dane zamieszczone na rysunkach. Przyjmij war- 2 2
4 4
kg
tość przyspieszenia grawitacyjnego 10 m2 i gęstość wody 1000 3 . 6 6,9 N 6
s m 7,9 N 8 8
woda
17.1. Oblicz wartość siły wyporu działającej na walec zanurzony w wodzie.
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
17.2. Oblicz objętość walca.
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
17.3. Oblicz gęstość metalu, z którego wykonano walec.
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
18 (0–2) Masa Zosi wynosi 9,8 kg. Całkowite pole powierzchni podeszew jej butów to 140 cm . Oblicz ciśnienie wywiera-
2
ne na podłoże przez stojącą Zosię. Przyjmij wartość przyspieszenia grawitacyjnego 10 m2 . Zapisz obliczenia.
s
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
VI. CIŚNIENIE I SIŁA WYPORU
Numer Numer
Uczeń:
1. IV 1.5 posługuje się pojęciem niepewności B C 1
pomiarowej;
2. IV I.7 przelicza wielokrotności i podwie- B D 1
lokrotności;
3. IV V.3 posługuje się pojęciem parcia P, F F, P 2
(nacisku) oraz pojęciem ciśnienia
w cieczach wraz z jego jednostką;
4. I V.1 posługuje się pojęciami masy D B 1
i gęstości;
5. I V.2 stosuje do obliczeń związek gęstości C D 1
z masą i objętością;
6. I I.4 opisuje przebieg doświadczenia, A C 1
wyróżnia kluczowe kroki i sposób
postępowania;
7. II I.1 wyodrębnia z tabeli i wykresu B C 1
informacje kluczowe, ilustruje je
w różnych postaciach;
8. II V.1 analizuje różnice gęstości substancji B C 1
w różnych stanach skupienia wy-
nikające z budowy mikroskopowej
ciał stałych, cieczy i gazów;
9. III V.3 posługuje się pojęciem ciśnienia II, B I, A 1
w cieczach;
10. II V.7 analizuje siły działające na ciała II, C I, B 1
zanurzone w cieczach, posługując
się pojęciem siły wyporu i prawem
Archimedesa;
11. I V.7 analizuje siły działające na ciała P, P P, P 2
Archimedesa;
12. III I.8 rozpoznaje proporcjonalność prostą C B 1
na podstawie wykresu;
13. III V.7 analizuje siły działające na ciała D B 1
Archimedesa;
14. II V.3 stosuje do obliczeń związek między B C 1
parciem a ciśnieniem;
15. I V.5 posługuje się prawem Pascala; P, F F, P 2
16. I V.7 analizuje siły działające na ciała A, E B, E 1
Archimedesa;
17. III V.9c demonstruje prawo Archimedesa 17.1) 2 N 17.1) 1 N 3
i na tej podstawie analizuje pływanie 17.2) 0,0002 m 3
17.2) 0,0001 m 3
ciał, wyznacza gęstość cieczy lub kg kg
ciał stałych; 17.3) 2700 3 17.3) 7900 3
m m
18. II V.3 stosuje do obliczeń związek między 15 000 Pa 7 000 Pa 2
parciem a ciśnieniem.
Zadanie 17
Grupa A Grupa B
17.1) Fw = 5,4 N – 3,4 N = 2 N 17.1) Fw = 7,9 N – 6,9 N = 1 N
F 2N F 1N
17.2) V = dgw = kg = 0,0002 m 3 17.2) V = dwg = kg = 0,0001 m 3
1000 m $ 10 ms
3 2 1000 m $ 10 ms
3 2
5,4 N 7,9 N
17.3) m = = 0,54 kg 17.3) m = = 0,79 kg
10 ms2 10 ms 2
m 0,54 kg kg m 0,79 kg kg
d= V = = 2700 3 d= V = = 7900 3
0,0002 m 3 m 0,0001 m 3 m
3 p. – poprawne obliczenie siły wyporu, objętości i gęstości ciała, zapisanie wyników oraz z jednostkami.
2 p. – zastosowanie poprawnej metody obliczenia siły wyporu, objętości i gęstości ciała, błąd rachunkowy lub zapisanie wyniku bez jednostki
lub
poprawne obliczenie siły wyporu, objętości ciała, brak obliczenia gęstości ciała
lub
poprawne obliczenie siły wyporu, błąd rachunkowy w obliczeniu objętości ciała, błędne obliczenie gęstości ciała będące konsekwencją błędu
rachunkowego
lub
błąd rachunkowy w obliczeniu siły wyporu, obliczenie objętości i gęstości ciała będące konsekwencją błędu rachunkowego.
1 p. – obliczenie siły wyporu, brak dalszego rozwiązania lub zastosowanie niepoprawnej metody.
Zadanie 18
Grupa A Grupa B
m m
Fn = mg = 60 kg $ 10 2 = 600 N Fn = mg = 9,8 kg $ 10 2 = 98 N
s s
Fn 600 N Fn 98 N
p= s = = 15 000 Pa p= s = = 7000 Pa
0,04 m 2 0,014 m 2
2 p. – poprawne obliczenie ciśnienia i zapisanie wyniku z jednostką.
1 p. – poprawne obliczenie siły nacisku, brak dalszych obliczeń lub błąd rachunkowy
lub
błąd w obliczeniu siły nacisku, obliczenie ciśnienia będące konsekwencją błędu rachunkowego
lub
doprowadzenie do wzoru końcowego, brak obliczeń lub błąd w obliczeniach.
23 p. – 24 p. celująca
17 p. – 19 p. dobra
82
5 Rozkład materiału nauczania (propozycja)

W kolumnie pierwszej kursywą oznaczono treści dodatkowe.
W kolumnie trzeciej pogrubioną czcionką oznaczono doświadczenia obowiązkowe.
Rozkład materiału
*Zbiór zadań z fizyki dla szkoły podstawowej wydawnictwa Nowa Era

Punkty
Osiągnięcia ucznia
Temat lekcji Treści nauczania podstawy Metody pracy Środki nauczania Uwagi
Uczeń:
programowej
Rozdział I. Zaczynamy uczyć się fizyki
Temat 1. • Jak fizycy poznają świat • podaje przykłady zjawisk, którymi I.2 • Doświadczenia Podręcznik, lupy (po jednej Oprócz lub zamiast
Czym się • Po co nam fizyka zajmuje się fizyka • Pogadanka nauczyciela na 2–4 uczniów), ewentu- doświadczenia opisanego
zajmuje • Zasady higieny i bezpieczeństwa • wyróżnia w prostych przypadkach alnie przyrządy do innych w podręczniku można
fizyka przy wykonywaniu pomiarów oraz czynniki, które mogą wpłynąć na planowanych doświadczeń wykonać inne efektowne
doświadczeń fizycznych przebieg zjawiska eksperymenty przedsta-
• Zapoznanie z przedmiotowym wiające dowolne zjawiska
systemem oceniania fizyczne.
Temat 2. • Układ SI • wyjaśnia pojęcia: wielkość fizyczna, I.3 • Ćwiczenia uczniowskie Konieczne: podręcznik, Uczniowie, wykonując po-
Jednostki • Wielkość fizyczna i jej jednostka jednostka miary I.5 (polegające na mierzeniu miarka z podziałką milime- miary długości, np. ławki,
i pomiary • Przykłady doświadczeń fizycznych • podaje przykłady wielkości I.7 wybranych wielkości trową, stoper (może być bez trudu zauważają, że
i pomiarów fizycznych znanych z życia II.3 fizycznych) w telefonie). ich wyniki są różne. Można
• Sposób zapisu wyniku pomiaru codziennego, ich jednostki • Pokaz Przydatne: suwmiarka, wprowadzić pojęcie
• Używane przedrostki, np. mili-, i sposoby pomiaru • Praca w zespołach śruba mikrometryczna, średniej arytmetycznej wy-
mikro-, kilo- • posługuje się jednostkami z układu • Prezentacja wyników stoper, waga laboratoryjna ników kilku pomiarów tej
• Przeliczanie jednostek czasu SI, przelicza je w prostych pomiarów lub elektroniczna (np. samej wielkości fizycznej.
i długości przykładach (stosując przedrostki) • Praca z podręcznikiem kuchenna).
• Niepewność pomiaru • stwierdza, że każdy pomiar (porównanie rozmiarów
• Dokładność przyrządu (dowolnej wielkości) może różnych ciał)
zostać dokonany tylko z pewną
dokładnością
• dobiera przyrząd pomiarowy do
pomiaru danej wielkości
• określa dokładność pomiarów
bezpośrednich wielkości znanych
z życia codziennego
• wyjaśnia, że pomiar polega na
porównaniu wielkości mierzonej
ze wzorcem
Temat 3. • Sposoby zmniejszania niepewności • oblicza średnią z wyników I.6 • Pomiary uczniowskie Podręcznik, linijka (dla W domu lub pod koniec
Jeszcze pomiarowych pomiarów • Praca w zespołach każdego ucznia) lekcji uczniowie powinni
o pomiarach • Szacowanie wyników pomiaru do • zaokrągla liczby z dokładnością • Pogadanka wykonać pomiar grubości
2–3 cyfr znaczących wynikającą z niepewności pomiaru kartki książki za pomocą
• Zaokrąglanie wyników pomiaru • szacuje wynik pomiaru linijki. Jeśli doświadczenie
• Metody pomiaru • wyjaśnia istotę powtarzania prowadzone jest w klasie,
• Pomiary wielkości mniejszych od pomiarów można różnym grupom
dokładności posiadanego przyrządu • planuje proste doświadczenie dać różne gatunki papieru.
pomiarowego
Punkty
Uczeń:
programowej
Temat 4. • Skutki działania jednych ciał na inne • wyjaśnia pojęcie siły (intuicyjnie) II.10 • Pokaz Podręcznik, przyrządy Jako pracę domową warto
Siła • Siła i jej jednostka jako wielkości opisującej działanie II.11 • Doświadczenia do demonstracji różnych polecić wykonanie siło-
• Siła jako wielkość wektorowa; jednego ciała na drugie i wyjaśnia, II.18 c) uczniowskie sił (np. magnes i stalowy mierzy, które uczniowie
wartość, kierunek i zwrot na czym polega jej wektorowy przedmiot, linka), siłomie- będą mogli wykorzystać na
• Siłomierz – budowa i zasada charakter rze (co najmniej jeden dla następnej lekcji.
działania • posługuje się graficzną ilustracją siły grupy uczniów)
• podaje, że jednostką siły jest niuton
(wzorcem na tym etapie jest
wskazanie siłomierza; uczeń wie, że
ścisłą definicję pozna dopiero później)
• wyznacza wartość siły za
pomocą siłomierza albo wagi
analogowej lub cyfrowej
Temat 5. • Dodawanie sił o takich samych • stosuje pojęcie siły wypadkowej II.12 • Ćwiczenia uczniowskie Podręcznik, siłomierze, Uczniowie pracują w gru-
Siła zwrotach i sił o zwrotach • wyznacza wypadkową sił • Dyskusja kierowana klocki lub inne przedmioty pach możliwie najmniej
wypadkowa przeciwnych działających wzdłuż jednej prostej z uchwytami z obu stron licznych. Korzystają z ze-
• Siła wypadkowa • wykonuje doświadczenia związane (do demonstracji równo- szytów w kratkę – łatwo
• Siły równoważące się z wypadkową sił działających wagi sił) im narysować strzałki
wzdłuż jednej prostej o odpowiedniej długości.
Temat • Wyznaczanie siły wypadkowej, gdy • wyznacza siłę wypadkową, II.10 • Ćwiczenia uczniowskie Podręcznik, gruba lina Uczniowie pracują w gru-
dodatkowy. kierunki wektorów sił składowych korzystając z reguły • Pokaz doświadczenia długości około 5 m (takie pach możliwie najmniej
Siła nie są zgodne równoległoboku liny można kupić w sklepach licznych. Ważne jest uzmy-
wypadkowa • Rozkładanie sił na składowe • rozkłada siłę na składowe alpinistycznych i żeglarskich). słowienie im, od czego
– trudniejsze Do wykonania dodatkowych zależy siła wypadkowa.
zagadnienia doświadczeń opisanych
na końcu tematu w pod-
ręczniku: dla każdej grupy
siłomierz, sznurek, ciężarki.
Temat 6. • Pierwsza zasada dynamiki Newtona • formułuje pierwszą zasadę dynamiki II.14 • Doświadczenie Podręcznik. Do wykona- Dokładniej o tarciu
Bezwład- • Opory ruchu • wyjaśnia, że hamowanie ciał, na II.15 • Dyskusja nia doświadczenia każdy będziemy mówić później.
ność ciała • Bezwładność a masa które pozornie nic nie działa, jest II.18 a) uczeń potrzebuje ołówka. Wprowadzenie sił oporów
– pierwsza w rzeczywistości wynikiem oporów Przydatny może być tor ruchu potrzebne jest do
zasada ruchu powietrzny lub gładki wyjaśnienia pozornej
dynamiki • podaje przykłady zjawisk, które płaski kawałek lodu (do sprzeczności I zasady
można wytłumaczyć bezwładnością demonstracji ruchu z mini- dynamiki z codziennym
ciał malnym tarciem). doświadczeniem.
• wykonuje proste doświadczenia
dowodzące bezwładności ciał
Powtórzenie • Zebranie i powtórzenie • Dyskusja Podręcznik, zeszyt ćwi-
omawianych zagadnień • Rozwiązywanie zadań czeń, zbiór zadań*
• Zastosowanie zdobytej wiedzy
i nabytych umiejętności do
rozwiązywania problemów
Rozkład materiału
fizycznych
Sprawdzian
83
84
Punkty
Uczeń:
programowej
Rozdział II. CIAŁA W RUCHU
Temat 7. • Pojęcie ruchu • rozróżnia pojęcia tor i droga; II.1 • Pokaz filmu połączony Podręcznik. W czasie lekcji warto
Rozkład materiału
Ruch i jego • Tor i droga odróżnia drogę od odległości II.2 z pogadanką Przydatny będzie kompu- pokazać film (np. z serwisu
względność • Droga a odległość pomiędzy miejscem rozpoczęcia • Rozwiązywanie przez ter z rzutnikiem lub tablicą YouTube) pokazujący
• Jednostka drogi i zakończenia ruchu uczniów zadań interaktywną i dostępem wchodzenie po ruchomych
• Względność ruchu • wyjaśnia, na czym polega do internetu (albo ze schodach jadących w dół,
względność ruchu ściągniętymi wcześniej tankowanie samolotu
• podaje przykłady świadczące filmami). w locie lub inne zjawiska
o względności ruchu związane z względnością
• rozwiązuje zadania problemowe ruchu. Film warto spraw-
dotyczące względności ruchu dzić przed lekcją!
Temat 8. • Sposoby przedstawiania informacji • odczytuje z wykresu s(t), jaką drogę II.6 • Ćwiczenia uczniowskie Podręcznik, zeszyt ćwi- Bardzo pożyteczne jest
Wykresy na wykresach opisujących ruch ciał przebyło ciało w danym czasie (odczytywanie czeń. korzystanie z wykresów
opisujące • Zasady odczytywania danych • sporządza wykres s(t) według informacji zawartych na w zeszycie ćwiczeń, gdyż
ruch przedstawionych w formie wykresu prostego opisu słownego wykresach) można po nich pisać i ry-
• interpretuje nachylenie wykresu s(t) • Praca z podręcznikiem sować. W podobnym celu
jako szybszy lub wolniejszy ruch można wykorzystać tablicę
interaktywną.
Temat 9. • Pojęcie prędkości • posługuje się pojęciem prędkości II.4 • Doświadczenia Podręcznik, zabawki napę- Uczniowie pracują w gru-
Ruch jedno- • Prędkość jako wielkość wektorowa do opisu ruchu ciała i ilustruje II.5 uczniowskie dzane silnikiem elektrycz- pach możliwie najmniej
stajny pro- • Określenie ruchu jednostajnego graficznie wektor prędkości • Prezentacja uzyskanych nym (poruszające się dość licznych.
stoliniowy prostoliniowego • oblicza prędkość, drogę wyników wolno), taśma miernicza, Jest to bardzo ważna
• Wzór na obliczanie prędkości i czas w ruchu jednostajnym • Wspólna obserwacja stoper lekcja: po raz pierwszy po-
w ruchu jednostajnym prostoliniowym bez konieczności jawia się wzór na wielkość
prostoliniowym zamiany jednostek fizyczną i jednostkę, która
• Wzór na obliczanie drogi w ruchu wynika z tego wzoru.
jednostajnym prostoliniowym Wektorowy charakter
• Jednostka prędkości prędkości jest wiadomo-
ścią nadobowiązkową.
Temat 10. • Obliczanie czasu w ruchu • oblicza prędkość, drogę i czas II.7 • Ćwiczenia rachunkowe Podręcznik. Ważne jest, aby ucznio-
Jeszcze jednostajnym prostoliniowym w ruchu jednostajnym, zamieniając • Praca z podręcznikiem Przydatny będzie kompu- wie rozumieli fizyczny
o ruchu jed- • Sposoby wykonywania działań na jednostki miar (porównanie prędkości ter z rzutnikiem lub tablicą (intuicyjny) sens każdego
nostajnym jednostkach m km różnych ciał) interaktywną i dostępem ze wzorów:
• przelicza s i h s s
prostolinio- • Przeliczanie jednostek • wymienia wartości prędkości do internetu (albo ze y = t , s = yt , t = y ,
wym • Porównywanie prędkości znane z przyrody i techniki ściągniętymi wcześniej a nie tylko formalne zależ-
filmami). ności między nimi.
Oprócz ćwiczeń z pod-
ręcznika można szacować
prędkość ciał przedstawio-
nych na filmach.
Temat 11. • Wyznaczanie prędkości za pomocą • planuje wykonanie doświadczenia II.18 b) • Doświadczenia Podręcznik, stoper, taśma Uczniowie mogą wy-
Wyznacza- pomiaru czasu i drogi pomiaru prędkości w ruchu uczniowskie miernicza lub inny przy- znaczać prędkość ruchu
nie pręd- jednostajnym prostoliniowym wykonywane rząd do pomiaru długości zabawek albo prędkość
kości • wybiera właściwe narzędzia w zespołach własnego ruchu.
pomiarowe dwuosobowych
Punkty
Uczeń:
programowej
• mierzy odpowiednie wielkości Można porozumieć się
i wyznacza prędkość ciała z nauczycielem wf. i wyko-
• starannie opracowuje wynik rzystać pomiar czasu biegu
pomiarów na danym dystansie.
• szacuje wynik pomiaru i krytycznie
analizuje realność wyników
pomiarów
• wyznacza prędkość z pomiaru
czasu i drogi z użyciem
przyrządów analogowych
lub cyfrowych bądź
oprogramowania do pomiarów
na obrazach wideo
Temat • Rozróżnienie między prędkością • posługuje się pojęciem prędkości II • Pogadanka Podręcznik Należy zwrócić uwagę, że
dodatkowy. średnią a prędkością chwilową średniej i odróżnia je od prędkości • Ćwiczenia rachunkowe prędkość średnia to nie
Prędkość • Szacowanie wyniku obliczeń chwilowej • Praca z podręcznikiem jest średnia arytmetyczna
średnia • Prędkość średnia w ruchu, który prędkości.
na poszczególnych odcinkach jest
ruchem jednostajnym
Temat do- • Względność ruchu (przypomnienie) • stosuje pojęcie prędkości względnej I • Doświadczenie Podręcznik, zabawki napę- Podczas lekcji są rozważa-
datkowy. • Prędkość względna i jej obliczanie • stwierdza, że prędkość względna • Doświadczenia myślowe dzane silnikiem elektrycz- ne dwa przypadki:
Prędkość • Prędkość względna i wypadki dwóch ciał jest szczególnie duża, • Pogadanka nym, puszki z żywnością • prędkość pasażera
względna drogowe gdy ciała poruszają się w przeciwne • Ćwiczenia rachunkowe (w kształcie walców) do pojazdu względem
strony doświadczenia opisanego Ziemi,
• odnosi pojęcie prędkości względnej pod koniec tematu w pod- • prędkość pasażera
do prędkości w ruchu drogowym ręczniku jednego pojazdu
względem pasażera
drugiego pojazdu.
Uczniowie nie muszą znać
gotowych wzorów na
składanie prędkości, ale
powinni rozumieć intuicyj-
nie, czy prędkość w danym
przypadku należy dodać,
czy odjąć.
Temat 12. • Badanie ruchu przyspieszonego • stosuje pojęcia: ruch jednostajnie II.7 • Doświadczenie wraz Podręcznik, przyrządy Wykonanie doświadczenia
Ruch pro- • Zdefinowanie przyspieszenia przyspieszony i przyspieszenie II.8 z opracowaniem potrzebne do wykonania jest bardzo ważne. Można
stoliniowy • Wzór na obliczanie przyspieszenia • oblicza wielkości występujące wyników na wykresie doświadczenia rozpo- na to przeznaczyć nawet
jednostajnie • Jednostka przyspieszenia Dy • Dyskusja czynającego ten temat całą godzinę (program
w zależności a = t
przyspie- • Zdefinowanie ruchu • wyjaśnia, jak doświadczalnie • Pogadanka w podręczniku przewiduje na ten temat
szony prostoliniowego jednostajnie wyznaczyć przyspieszenie ciała • Rozwiązywanie zadań dwie godziny). Jeśli nawet
przyspieszonego m wykres nie będzie dokład-
• podaje, że jednostka 2 to skrót
(2 godziny s nie parabolą, będzie widać,
m
Rozkład materiału
lekcyjne) pełnego określenia ss że jego nachylenie się

zwiększa.
85
86
Punkty
Uczeń:
programowej
Temat 13. • Ruch opóźniony • wyjaśnia pojęcie ruch jednostajnie II.8 • Pokaz doświadczenia Podręcznik Lekcję można rozpocząć
Ruch pro- • Uogólnienie pojęcia przyspieszenia opóźniony, stosując konwencję • Ćwiczenia rachunkowe od pokazu ruchu opóź-
Rozkład materiału
stoliniowy • Obliczanie czasu ruchu oznaczania przyspieszenia znakiem • Praca z podręcznikiem nionego, np. ołówka
jednostajnie • Obliczanie prędkości + (ruch jednostajnie przyspieszony) (przykłady przyspieszeń wtaczającego się z rozpędu
przyspieszo- końcowej w ruchu jednostajnie lub – (ruch jednostajnie opóźniony): różnych ciał) na pochyłą ławkę.
ny i jed- przyspieszonym Wykonując obliczenia, nie musi
nostajnie jednak korzystać ze wzorów
opóźniony • rozwiązuje proste zadania
obliczeniowe
• oblicza prędkość końcową,
posługując się wzorami
Temat do- • Zależność drogi od czasu w ruchu • posługuje się zależnością drogi I.8 • Analiza wcześniej Podręcznik Lekcję można rozpo-
datkowy. prostoliniowym jednostajnie od czasu dla ruchu jednostajnie wykonanych pomiarów cząć od analizy wyników
Droga przyspieszonym przyspieszonego z tematu 12. doświadczenia z tematu
w ruchu pro- • Wykres zależności drogi od • szkicuje wykres zależności drogi • Pogadanka 12. – okaże się, że droga
stoliniowym czasu w ruchu prostoliniowym od czasu w ruchu jednostajnie • Ćwiczenia uczniowskie przebyta przez ołówek jest
jednostajnie jednostajnie przyspieszonym przyspieszonym proporcjonalna do kwadra-
przyspieszo- • projektuje doświadczenie tu czasu. Warto wybrać do
nym pozwalające badać zależność tego celu wyniki najstaran-
przebytej przez ciało drogi od niejszych pomiarów.
czasu w ruchu jednostajnie
przyspieszonym
2s
• posługuje się wzorem a = 2
t
Temat 14. • Analiza danych przedstawionych na • odczytuje zmiany położenia ciała na II.6 • Praca z podręcznikiem Podręcznik Bardzo pożyteczne jest
Analiza wykresach s(t) i y(t) podstawie wykresu s(t), rozpoznaje II.9 i zeszytem ćwiczeń korzystanie z wykresów
wykresów wykres ruchu prostoliniowego w zeszycie ćwiczeń, gdyż
przedsta- jednostajnego, jednostajnie można po nich pisać i ry-
wiających przyspieszonego i jednostajnie sować. W podobnym celu
ruch opóźnionego można wykorzystać tablicę
• określa prędkość ciała na podstawie interaktywną.
wykresu s(t) w ruchu jednostajnym
• rozwiązuje także trudniejsze
zadania wymagające korzystania
z wykresów s(t) i y(t)
• sporządza wykresy s(t) i y(t)
Powtórzenie • Zebranie i powtórzenie • Ćwiczenia uczniowskie Podręcznik, zeszyt Ze względu na różny
omawianych zagadnień • Praca z podręcznikiem ćwiczeń, zbiór zadań*, poziom wiedzy uczniów
• Zastosowanie zdobytej wiedzy zestawy zadań o różnym warto korzystać z testów
i nabytych umiejętności stopniu trudności w podręczniku (przy-
do rozwiązywania problemów gotowanych na różnym
fizycznych poziomie trudności).
Sprawdzian
Punkty
Uczeń:
programowej
Rozdział III. Siła wpływa na ruch
Temat 15. • Zależność przyspieszenia od masy • formułuje treść drugiej zasady II.15 • Doświadczenie Podręcznik, przyrządy do Doświadczenie na tym
Druga zasa- ciała dynamiki II.18 a) i jakościowa analiza jego wykonania doświadczenia: etapie kształcenia ma tylko
da dynamiki • Zależność przyspieszenia od siły • wyjaśnia, w jaki sposób siła wyników wózki lub samochodziki, charakter jakościowy, jest
działającej na ciało działająca zgodnie z kierunkiem (ale • Pogadanka obciążniki (lub inne przed- jednak bardzo ważne.
• Druga zasada dynamiki niekoniecznie zwrotem) prędkości • Rozwiązywanie zadań mioty o podobnej masie),
• Definicja niutona powoduje zmianę tej prędkości plastelina, przydatne także
• oblicza wielkości występujące będą siłomierze
F
w zależności a = m
• definiuje jednostkę siły – niuton
• analizuje doświadczenia myślowe
dotyczące drugiej zasady dynamiki
• ilustruje (prezentuje werbalnie,
na piśmie lub doświadczalnie) II
zasadę dynamiki
Temat 16. • Zastosowanie drugiej zasady • rozwiązuje zadania łączące wiedzę II.15 • Ćwiczenia uczniowskie Podręcznik, zeszyt ćwi- Można także poświęcić
Druga zasa- dynamiki do rozwiązywania zadań na temat ruchu jednostajnie czeń, zbiór zadań* tę lekcję na dokładniejsze
da dynamiki przyspieszonego z drugą zasadą sprawdzenie drugiej zasady
a ruch ciał dynamiki dynamiki (np. za pomocą
programu Tracker opisane-
go w pracy badawczej po
poprzednim dziale).
Temat 17. • Siła ciężkości działająca na ciało na • informuje, że na powierzchni Ziemi II.11 • Pogadanka z pokazem Podręcznik, różne typy Ważne jest wyraźne
Masa a siła Ziemi na każde ciało działa siła ciężkości II.17 • Praca z podręcznikiem wag do pokazania rozróżnienie pojęć siła
ciężkości • Siła ciężkości działająca na ciało na skierowana w dół (przykłady mas dużych ciężkości
innych ciałach niebieskich • oblicza wartość siły ciężkości i małych) i masa ciała oraz wskazanie
• Rozróżnienie pojęć: masa i siła działającej na ciało o danej masie • Ćwiczenia uczniowskie jednostek tych wielkości
ciężkości • wymienia przykładowe masy ciał fizycznych.
• Podanie jednostek: masy i siły znanych z życia codziennego
ciężkości • informuje, na czym polega ważenie
• Zasada działania różnych typów ciał i dokonuje pomiarów masy
wag • informuje, że na innych ciałach
niebieskich na to samo ciało działa
inna siła ciężkości niż na Ziemi
• rozwiązuje zadania dotyczące
obliczania siły ciężkości na Ziemi
i innych planetach
Temat 18. • Określenie, co rozumiemy przez • wyjaśnia, dlaczego w próżni II.16 • Doświadczenia Podręcznik, dla każdej gru- W miarę możliwości moż-
Spadek pojęcie swobodny spadek ciał wszystkie ciała spadają • Pokaz py uczniów: moneta 1 zł na przedstawić film poka-
swobodny • Warunki, w jakich ciało spada z jednakowym przyspieszeniem g • Pogadanka lub 5 zł i kartonowy krążek zujący spadanie przedmio-
swobodnie i dlaczego w powietrzu tak nie jest nieco od niej mniejszy oraz tów w próżni (w serwisie
• Opór powietrza • rozwiązuje najprostsze zadania drobna moneta (1 gr lub 2 YouTube można wpisać
i wykonuje proste doświadczenia gr). Przydatny komputer hasło free fall in vacuum).
Rozkład materiału
związane ze spadkiem swobodnym z możliwością wyświetle-

• rozwiązuje zadania dotyczące nia filmu.
87
spadku swobodnego
88
Punkty
Uczeń:
programowej
Temat 19. • Siła reakcji • formułuje treść trzeciej zasady II.13 • Pokaz lub ćwiczenia Podręcznik, deskorolka lub Należy podkreślić, że
Trzecia • Zjawisko odrzutu dynamiki II.11 uczniowskie deska położona na walcach siły „akcji” i „reakcji” nie
Rozkład materiału
zasada • Trzecia zasada dynamiki • wyjaśnia, na czym w rzeczywistości II.18 a) umożliwiających toczenie. równoważą się, bo są
dynamiki polega „odpychanie się” człowieka Przydatne: siłomierze, przyłożone do różnych
czy samochodu od ziemi przyrządy do doświad- ciał. Na rysunkach trzeba
• wyjaśnia, że równe siły, o których czenia „Samochodzik wyraźnie zaznaczać punkty
mowa w trzeciej zasadzie dynamiki, i książka”. przyłożenia sił oddziałują-
działają na różne ciała, mogą więc cych ciał.
wywołać różne skutki
• wyjaśnia zjawisko odrzutu
• odróżnia równe siły, o których
mowa w trzeciej zasadzie dynamiki,
od innych sił, które w wyniku
zbiegu okoliczności lub wskutek
działania innych praw fizyki także są
równe i przeciwnie skierowane
• rozwiązuje trudniejsze zadania
problemowe
• ilustruje (prezentuje werbalnie,
na piśmie lub doświadczalnie) III
zasadę dynamiki
Temat 20. • Tarcie statyczne • opisuje praktyczne znaczenie tarcia II.11 • Doświadczenia Podręcznik, przyrządy do Ważne, aby uczniowie:
Tarcie • Tarcie kinetyczne (pozytywne i negatywne) oraz • Dyskusja wybranych doświadczeń • odróżniali maksymalną
• Czynniki wpływające na tarcie wymienia sposoby jego zwiększania • Pogadanka z podręcznika. możliwą siłę tarcia od
• Skutki tarcia (pożyteczne i zmniejszania siły działającej w danej
i niepożądane) • odróżnia maksymalną siłę tarcia chwili,
• Sposoby zwiększania tarcia statycznego od siły działającej • zrozumieli, że „siła
• Sposoby zmniejszania tarcia w danym momencie napędzająca” samochód
• wyjaśnia pojęcia: tarcie statyczne albo idącego człowieka
i tarcie kinetyczne to także siła tarcia
• opisuje (jakościowo), jak tarcie między kołami (stopami)
zależy od nacisku a podłożem.
• wykonuje doświadczenia związane
z tarciem
Temat do- • Siły pojawiające się • wskazuje przykłady występowania I • Pokaz Podręcznik, przyrządy do Doświadczenia w tej lekcji
datkowy. w przyspieszających, hamujących bezwładności w życiu codziennym • Pogadanka doświadczeń (dla każdej są bardzo proste i warto,
Jeszcze lub skręcających pojazdach (podczas ruszania, hamowania, • Dyskusja kierowana pary uczniów): kartka, aby wykonał je każdy
o bezwład- • Wyjaśnienie ich powstawania skręcania pojazdu) ołówek, moneta, kubek uczeń. Niezależnie od
ności ciał z punktu widzenia nieruchomego • wykonuje doświadczenia związane tego warto odnosić się do
obserwatora (tj. układu z bezwładnością ciał (znajomość codziennego doświadcze-
inercjalnego, ale tego pojęcia nie pojęć układu inercjalnego, nia uczniów.
wprowadzamy) nieinercjalnego i sił pozornych nie
należy do wymagań)
Punkty
Uczeń:
programowej
Lekcję można poprowadzić
w grupach: część uczniów
realizuje ten dodatkowy
temat, pozostali powtarzają
obowiązkowe wiadomości.
Powtórzenie • Zebranie i powtórzenie • Ćwiczenia uczniowskie Podręcznik, zeszyt ćwi-
omawianych zagadnień • Prezentacje czeń, zbiór zadań*
• Zastosowanie zdobytej wiedzy
i nabytych umiejętności do
rozwiązywania problemów
fizycznych
Sprawdzian
Rozdział IV. Praca i energia
Temat 21. • Pojęcie pracy • stosuje pojęcie pracy mechanicznej III.1 • Pogadanka Podręcznik Ważne jest zwrócenie
Praca • Jednostka pracy w układzie SI i odróżnia je od pracy w sensie • Pokaz uwagi na różnicę w rozu-
• Obliczanie pracy potocznym mieniu pojęcia pracy w ży-
• Proporcjonalność pracy do siły • stosuje definicję pracy do obliczania ciu codziennym i w fizyce.
i przebytej przez ciało drogi występujących w niej wielkości Hodowlę kryształu NaCl
• Przykłady działania siły, która nie • mierzy potrzebne wielkości (w domu) lub CuSO4
wykonuje pracy i oblicza pracę (w pracowni) warto rozpo-
cząć już teraz (zob. zeszyt
ćwiczeń).
Temat 22. • Pojęcie energii • wyjaśnia intuicyjnie pojęcie energii III.3 • Pogadanka Podręcznik Warto omówić ogólnie
Energia • Źródła energii • wymienia kilka przykładów form III.5 • Pokaz różne formy energii –
• Różne formy energii energii, m.in. energię potencjalną VI.11 patrz infografika w pod-
• Przykłady przemian różnego grawitacji, energię potencjalną ręczniku. Nie należy wy-
rodzaju energii sprężystości, energię kinetyczną magać głębszej analizy tych
• Zasada zachowania energii • opisuje jakościowo najprostsze form energii i wzorów.
przemiany energii Ważne jest uświadomienie
• stosuje do opisu zjawisk zasadę uczniom, że wykonując
zachowania energii pracę nad ciałem, magazy-
• opisuje jakościowo kilkuetapowe nujemy energię.
przemiany energii
Temat 23. • Energia potencjalna grawitacji • posługuje się pojęciem energii III.4 • Doświadczenia Podręcznik, przyrządy do Podkreślamy związek
Energia • Związek między zmianą energii potencjalnej grawitacji • Pogadanka doświadczeń (dla każdej (jakościowy i ilościowy)
potencjalna potencjalnej a pracą • korzysta z definicji energii • Ćwiczenia rachunkowe grupy uczniów): stalowa energii z wykonaną pracą.
grawitacji • Jednostka energii potencjalnej do obliczania kulka, plastelina, samo- Energia potencjalna gra-
• Obliczanie energii potencjalnej występujących w niej wielkości chodzik witacji to pierwsza forma
• Proporcjonalność energii • wyjaśnia, dlaczego energia energii, którą uczniowie
potencjalnej do masy i wysokości potencjalna grawitacji zawsze uczą się wyrażać ilościo-
• Zależność energii potencjalnej od jest określona względem danego wo. Dlatego właśnie teraz
umownego poziomu odniesienia poziomu uczniowie poznają jednost-
• mierzy potrzebne wielkości kę energii.
Rozkład materiału
i oblicza energię potencjalną

grawitacji lub energię kinetyczną
89
90
Punkty
Uczeń:
programowej
Temat 24. • Energia kinetyczna • posługuje się pojęciem energii III.4 • Doświadczenie Podręcznik, przyrządy do Doświadczenie rozpoczy-
Energia • Związek między zmianą energii kinetycznej i oblicza ją ze wzoru • Pogadanka doświadczenia (dla każdej nające lekcję można rozbu-
Rozkład materiału
kinetyczna kinetycznej a pracą my 2 • Ćwiczenia grupy uczniów): samocho- dować, badając (jakościo-
Ek = 2
• Obliczanie energii kinetycznej • mierzy potrzebne wielkości dzik, pudełko zapałek wo) zależność wykonanej
• Proporcjonalność energii i oblicza energię kinetyczną pracy od prędkości i masy
kinetycznej do masy i kwadratu • analizuje zmiany energii kinetycznej samochodziku.
prędkości wraz ze zmianą prędkości
Temat 25. • Przemiany energii kinetycznej • informuje, że w ruchu bez tarcia III.4 • Doświadczenie Podręcznik, wahadło Warto wykonać także
Przemiany w potencjalną i odwrotnie całkowita energia mechaniczna ciała III.5 • Pogadanka wykonane z nici doświadczenie „Mocne
energii me- • Zasada zachowania energii jest zachowana • Ćwiczenia rachunkowe nerwy” z podręcznika.
chanicznej mechanicznej • stosuje ten fakt w prostych Jeśli wykonuje je nauczy-
zadaniach rachunkowych ciel, może użyć cięższego
• rozwiązuje trudniejsze zadania przedmiotu niż jabłko,
związane z przemianami energii co robi jeszcze większe
potencjalnej grawitacji i energii wrażenie.
kinetycznej
Temat do- • Energia dla organizmu czerpana • wymienia przemiany energii, jakie I • Pogadanka Podręcznik, opakowa- Lekcję mogą przygotować
datkowy. z pożywienia zachodzą w organizmie człowieka • Dyskusja nia różnych artykułów uczniowie. Należy zwrócić
Energia, • Energia do transportu, ogrzewania i określa, jaki wpływ ma energia • Prezentacja spożywczych z informacją uwagę, że człowiek,
człowiek itd. chemiczna pokarmów na jego komputerowa o wartości energetycznej aby żyć, musi korzystać
i środowisko funkcjonowanie z energii, którą najczę-
• uzasadnia, że korzystanie z energii ściej uzyskuje się z paliw
wiąże się najczęściej z obciążeniem kopalnych. Powoduje to
dla środowiska zanieczyszczenie środo-
• rozwiązuje proste zadania wiska oraz przyczynia się
dotyczące przemian energii do globalnego ocieplenia.
w różnej postaci, w tym energii Najlepszym sposobem
chemicznej pokarmów (wartości dbania o środowisko jest
kalorycznej) więc oszczędzanie energii.
Temat 26. • Pojęcie mocy • posługuje się pojęciem mocy, III.2 • Pogadanka Podręcznik
Moc • Symbol i jednostka mocy stosuje związek między mocą, VI.10 • Ćwiczenia
w układzie SI pracą i czasem do rozwiązywania
• Obliczanie mocy prostych zadań obliczeniowych
• stosuje jednostkę energii kWh
• szacuje wartości mocy spotykanych
w przyrodzie i technice
• rozwiązuje zadania dotyczące mocy
Uwaga. Dwa kolejne tematy dodatkowe można przenieść i realizować na koniec roku po klasyfikacji albo w innym dogodnym momencie.
Temat do- • Dźwignia dwustronna • stosuje pojęcie dźwigni i wskazuje • Pogadanka Podręcznik, przyrządy Uczniowie pracują w gru-
datkowy. • Warunek równowagi dźwigni przykłady jej zastosowania • Doświadczenia (dla każdej pary uczniów): pach. Doświadczalnie
Dźwignie • Wyznaczanie masy ciała za pomocą • demonstruje doświadczalnie wykonywane przez linijka, zapałka lub inny wyznaczają:
dźwigni działanie dźwigni uczniów w zespołach patyczek, pięć monet 1 zł
Punkty
Uczeń:
programowej
• wskazuje ramiona dźwigni jedno- • warunek równowagi
i dwustronnej, oblicza momenty dźwigni dwustronnej,
sił działających na dźwignię • masę ciała za pomocą
(prostopadłych do dźwigni; dźwigni.
znajomość nazwy „moment siły”
nie jest wymagana), rozstrzyga, czy
dźwignia jest w równowadze
• wykorzystuje dźwignię do pomiaru
masy ciała
• rozwiązuje zadania dotyczące
dźwigni
• wyjaśnia zjawiska fizyczne,
korzystając z właściwości dźwigni
Temat do- • Maszyny proste: dźwignie, • wyjaśnia działanie kołowrotu II • Pogadanka Podręcznik, przyrządy Warto omówić przykłady
datkowy. kołowrót i bloczek nieruchomy i mechanizmu napędowego roweru, • Pokaz i przedmioty potrzebne maszyn prostych stoso-
Maszyny • Rozwiązywanie zadań korzystając z równości prac • Obliczenia rachunkowe do doświadczeń opisanych wanych w życiu codzien-
proste z zastosowaniem warunku • wyjaśnia zasadę działania bloczka w podręczniku nym – patrz infografika
równowagi dźwigni nieruchomego w podręczniku.
• rozwiązuje zadania
z zastosowaniem warunku
równowagi dźwigni
Powtórzenie • Powtórzenie omawianych • Ćwiczenia uczniowskie Podręcznik, zeszyt ćwi- Trzeba nie tylko przy-
zagadnień • Praca z podręcznikiem czeń, zbiór zadań* pomnieć wiadomości
• Zastosowanie zdobytej wiedzy teoretyczne poznane na
(wiadomości i umiejętności) lekcjach, lecz także omó-
do rozwiązywania problemów wić doświadczenia prze-
fizycznych prowadzone na lekcjach.
Sprawdzian
Rozdział V. Cząsteczki i ciepło
Temat 27. • Informacja o cząsteczkowej • wyjaśnia, że wszystkie ciała są V.8 • Doświadczenie lub Podręcznik, przyrządy do Warto wykonać
Cząsteczki budowie materii zbudowane z cząsteczek lub V.9 a) pokaz doświadczeń: szklanka, doświadczenia potwier-
• Dyfuzja atomów, że są one bardzo małe, że • Pogadanka nadmanganian potasu, dzające ziarnistą budowę
• Siły międzycząsteczkowe, siły stale się poruszają miska, kawałek folii alumi- materii, dyfuzję i występo-
spójności • wymienia poznane przykłady niowej, woda wanie napięcia powierzch-
• Napięcie powierzchniowe zjawisk makroskopowych niowego.
• Ruchy Browna świadczących o istnieniu, ruchu Nadmanganian potasu
i wzajemnym oddziaływaniu można kupić w apte-
cząsteczek (lub atomów) ce. Uwaga! Jest trujący,
• opisuje zjawisko napięcia drażniący i trwale plami
powierzchniowego ubrania, dlatego można
• demonstruje zjawisko napięcia ograniczyć się do pokazu.
powierzchniowego
• wyjaśnia zjawiska makroskopowe
Rozkład materiału
(także inne niż podane na

91
lekcji), korzystając z wiedzy

o mikroskopowej strukturze materii
92
Punkty
Uczeń:
programowej
Temat 28. • Trzy stany skupienia materii; • wymienia trzy stany skupienia IV.9 • Doświadczenie Podręcznik, przyrządy do Obserwujemy budowę
Stany związek ich własności z budową materii V.1 • Pogadanka doświadczenia (dla każdej kryształów z rozpoczętych
Rozkład materiału
skupienia cząsteczkową • wymienia makroskopowe grupy uczniów): strzykaw- wcześniej hodowli.

materii • Kryształy i ciała bezpostaciowe; właściwości oraz różnice ka 20 cm3, woda
budowa kryształów w budowie cząsteczkowej ciał
• Zmiany stanów skupienia w poszczególnych stanach skupienia
substancji (topnienie, krzepnięcie, • wymienia nazwy zmian stanów
parowanie, skraplanie, sublimacja skupienia
i resublimacja) • stosuje pojęcia temperatury
• Wpływ zmiany stanu skupienia na topnienia i temperatury wrzenia
objętość materii • wyjaśnia różnice w budowie
cząsteczkowej ciał
w poszczególnych stanach skupienia
Temat 29. • Zasada działania termometru • stosuje pojęcie temperatury IV.2 • Doświadczenie lub Podręcznik, duży stalowy Trzeba wyraźnie wyjaśnić
Temperatu- • Skale termometryczne – skala: i wyjaśnia zależność między IV.4 pokaz spinacz biurowy dla każde- związek między tempera-
ra a energia Celsjusza, Kelvina i Fahrenheita temperaturą a energią cząsteczek IV.5 • Pogadanka go ucznia, dla każdej grupy turą a energią. Wprowa-
• Związek między temperaturą • odróżnia energię pojedynczej (lub do pokazu): szklanka dzając pojęcie energii we-
a energią kinetyczną cząsteczek cząsteczki od energii wewnętrznej z zimną wodą, szklanka wnętrznej, należy zwrócić
• Energia wewnętrzna całego ciała z gorącą wodą, nadmanga- uwagę na to, że zależy ona
• Sposoby zmiany energii • posługuje się skalą Celsjusza nian potasu nie tylko od temperatury
wewnętrznej • informuje, że energię ciała można ciała, lecz także od liczby
• Przekazywanie energii a energia zmienić przez pracę lub ciepło cząsteczek.
wewnętrzna ciała
Nadmanganian potasu
można kupić w apte-
ce. Uwaga! Jest trujący,
drażniący i trwale plami
ubrania, dlatego można
ograniczyć się do pokazu.
Temat 30. • Ciepło właściwe różnych substancji • definiuje pojęcie ciepła właściwego IV.6 • Pogadanka Podręcznik, przyrządy do Po wprowadzeniu pojęcia
Ciepło wła- • Znaczenie dużej wartości ciepła • oblicza ilość energii potrzebną do IV.10 c) • Rozwiązywanie zadań doświadczenia (dla każdej ciepła właściwego omawia-
ściwe właściwego wody w przyrodzie ogrzania ciała (lub wydzielającej się rachunkowych grupy): szklanka i grzałka my sposób doświadczal-
• Obliczanie energii potrzebnej do przy jego chłodzeniu) ze wzoru: • Doświadczenia (lub czajnik elektryczny), nego wyznaczenia ciepła
(2 godziny ogrzania substancji do pewnej E = mcDt wykonywane przez termometr (laboratoryjny właściwego wody. Ucznio-
lekcyjne) temperatury • wymienia skutki wynikające z dużej uczniów w zespołach lub zaokienny ze zdemon- wie w zespołach wykonują
• Pomiar ciepła właściwego wody za wartości ciepła właściwego wody towaną obudową), woda, doświadczenie.
pomocą grzałki o znanej mocy lub dla klimatu i przyrody ożywionej naczynie o znanej objętości Na temat 30. przewidzia-
czajnika elektrycznego • wyznacza ciepło właściwe wody za lub menzurka no w programie 2 godz.
pomocą grzałki elektrycznej (przy lekcyjne, więc jedną może
założeniu braku strat energii) zająć samo doświadczenie.
• stosuje związek E = mcDt
do obliczania wszystkich
występujących w nim wielkości
Punkty
Uczeń:
programowej
• wyznacza ciepło właściwe
wody z użyciem czajnika
elektrycznego lub grzałki
o znanej mocy, termometru,
cylindra miarowego lub wagi
Temat • Wykorzystanie pojęć ciepła • rozwiązuje zadania obliczeniowe III.2 • Pogadanka Podręcznik, zeszyt Jest to trudny temat.
dodatkowy. właściwego, energii mechanicznej z wykorzystaniem pojęć ciepła III.5 • Obliczenia rachunkowe ćwiczeń, zbiór zadań* Można go zrealizować
Ciepło oraz mocy do rozwiązywania zadań właściwego, energii mechanicznej metodą pracy w grupach:
właściwe – rachunkowych oraz mocy uczniowie zdolniejsi
trudniejsze i bardziej zainteresowa-
zagadnienia ni rozwiązują zadania
z tematu dodatkowego,
a pozostali uczniowie –
prostsze zadania dotyczące
ciepła właściwego.
Temat 31. • Dobry i zły przewodnik ciepła • informuje, że energia jest IV.1 • Doświadczenia Podręcznik, przyrządy do Warto przeprowadzić oba
Przewodnic- • Zastosowanie dobrych i złych przekazywana z ciał cieplejszych do IV.3 • Pogadanka doświadczeń (kubek sta- opisane w podręczniku
two przewodników ciepła zimniejszych, aby ich temperatura IV.7 lowy, kubek porcelanowy, doświadczenia, ale waż-
cieplne • Przekazywanie ciepła w zjawisku się wyrównała, a między ciałami IV.8 dwa talerzyki, dwa garnki niejsze z nich (i prostsze)
przewodnictwa cieplnego o jednakowej temperaturze ciepło IV.10 b) lub dwie miski, gorąca jest porównanie topnienia
• Rola izolacji cieplnej nie jest przekazywane i zimna woda, kostki lodu, lodu zawiniętego w tkaninę
• Subiektywne odczuwanie ciepła • wyjaśnia pojęcia przewodnictwa kawałek tkaniny) i niezawiniętego. Warto,
i zimna cieplnego żeby przed wykonaniem
• wymienia dobre i złe przewodniki tego doświadczenia
ciepła oraz ich zastosowania uczniowie spróbowali
• wyjaśnia, dlaczego ciała odgadnąć jego wynik.
o jednakowej temperaturze mogą
wydawać się zimniejsze bądź
cieplejsze w dotyku
• bada zjawisko przewodnictwa
cieplnego i określa, który
z badanych materiałów jest
lepszym przewodnikiem ciepła
Temat 32. • Ruch cieczy i gazów w zjawisku • wyjaśnia pojęcia konwekcji IV.8 • Pogadanka Podręcznik, materiały do Można także pokazać film
Konwekcja konwekcji i promieniowania V.9 a) • Pokaz doświadczenia: stalowy ku- przedstawiający konwekcję
i promienio- • Zamknięte powietrze jako izolator • opisuje ruch gazów i cieczy bek lub mały garnek, palnik powietrza w atmosferze
wanie • Promieniowanie w zjawisku konwekcji gazowy lub kuchenka lub wody w oceanie.
• Przykłady konwekcji • przedstawia za pomocą ilustracji elektryczna, woda, mielony
i promieniowania w otoczeniu przepływ ciepłego i zimnego pieprz, żelazko
• Konwekcja w skali całej Ziemi powietrza na skutek konwekcji
• demonstruje zjawisko konwekcji
Uwaga. W wypadku braku czasu tematy 33. i 34. można zrealizować w czasie jednej godziny lekcyjnej (pomijając nadobowiązkowe wiadomości o cieple parowania i cieple topnienia).
Rozkład materiału
93
94
Punkty
Uczeń:
programowej
Temat 33. • Topnienie i krzepnięcie • informuje, że ciała krystaliczne IV.9 • Doświadczenie Podręcznik, kostki lodu, O budowie ciał krystalicz-
Topnienie • Temperatura topnienia ciał topnieją w stałej temperaturze, IV.10 a) • Pogadanka świeczka, termometr nych i bezpostaciowych
Rozkład materiału
i krzepnięcie krystalicznych a ciała bezpostaciowe topnieją, (laboratoryjny lub zaokien- mówiliśmy wcześniej,
• Temperatura topnienia ciał stopniowo ogrzewając się i mięknąc ny ze zdemontowaną teraz stosujemy tę wiedzę
bezpostaciowych • wyjaśnia pojęcie ciepło topnienia obudową) do opisu topnienia ciał.
• Ciepło topnienia (treści dodatkowe) • demonstruje zjawisko topnienia Doświadczenie ze świecz-
ką można przeprowadzić
w formie pokazu.
Temat 34. • Parowanie i skraplanie • wyjaśnia, od czego zależy szybkość IV.9 • Pogadanka Podręcznik, przyrządy: Ze względu na koniecz-
Parowanie • Wpływ temperatury na szybkość parowania IV.10 a) • Pokaz dwa kubeczki, talerzyk, ność użycia wrzątku,
i skraplanie parowania • wyjaśnia pojęcie ciepło parowania stalowy kubek lub mały doświadczenia możemy
• Temperatura parowania • informuje, że wrzenie zachodzi garnek, palnik gazowy lub przeprowadzić w formie
• Wrzenie, temperatura wrzenia w stałej temperaturze kuchenka elektryczna, pokazu.
• Ciepło parowania (treści dodatkowe) • obserwuje zjawiska wrzenia termometr laboratoryjny
i skraplania (z zakresem do ponad
100°C)
Powtórzenie • Powtórzenie omawianych • Ćwiczenia uczniowskie Podręcznik, zeszyt ćwi- Trzeba przypomnieć
zagadnień • Praca z podręcznikiem czeń, zbiór zadań* nie tylko wiadomości
• Zastosowanie zdobytej wiedzy teoretyczne poznane
(wiadomości i umiejętności) na lekcjach, lecz także
do rozwiązywania problemów omówić przeprowadzone
fizycznych doświadczenia.
Sprawdzian
Rozdział VI. Ciśnienie i siła wyporu
Temat 35. • Jednostki objętości • stosuje pojęcie objętości, wyraża jej I.6 • Pogadanka Podręcznik, naczynia mia- Warto odnieść się do
Wyznacza- • Pomiar objętości za pomocą naczyń jednostki i przelicza je w prostych I.7 • Doświadczenia rowe (menzurka fabryczna wiedzy zdobytej na
nie objętości miarowych przykładach wykonywane przez lub wykonana ze strzykaw- lekcjach matematyki.
• Objętość materii w różnych stanach • wyznacza objętość cieczy i ciał uczniów w zespołach ki), drobne przedmioty do Można też odwołać się do
skupienia stałych za pomocą menzurki pomiaru objętości codziennych doświadczeń
• Mierzenie objętości ciał stałych • orientuje się w objętościach ciał uczniów, np. obserwacji
o nieregularnych kształtach znanych z życia codziennego zmiany poziomu cieczy
w czasie kąpieli, w czasie
parzenia herbaty (wkłada-
nie i wyjmowanie torebki
z herbatą).
Temat 36. • Gęstość ciał i jej jednostka • stosuje pojęcie gęstości V.1 • Pogadanka Podręcznik, zeszyt ćwi- Warto przeprowadzić
Gęstość w układzie SI • wykorzystuje definicję gęstości do V.2 • Zadania rachunkowe czeń, zbiór zadań* doświadczenia myślowe
• Zamiana jednostek obliczania występujących w niej wyjaśniające pojęcie gę-
• Gęstość a stan skupienia wielkości w prostych przypadkach stości, np. porównać roz-
(bez zamiany jednostek) mieszczenie 10 uczniów
• rozwiązuje zadania wymagające znajdujących się najpierw
zamiany jednostek objętości na boisku szkolnym, a na-
i gęstości stępnie w klasie i w win-
dzie. Zadania (zeszyt
ćwiczeń, zbiór zadań)
Punkty
Uczeń:
programowej
Temat 37. • Wyznaczanie gęstości cieczy • planuje wykonanie doświadczenia V.9 d) • Doświadczenia Podręcznik, przyrządy Uczniowie mogli jeszcze
Wyznacza- • Wyznaczanie gęstości ciał stałych dotyczącego wyznaczenia gęstości wykonywane przez do doświadczeń: waga nie poznać na lekcjach
nie gęstości o regularnych kształtach • wybiera właściwe narzędzia uczniów w zespołach elektroniczna, naczynia matematyki wzorów na
• Wyznaczanie gęstości ciał stałych pomiarowe miarowe (mogą być obliczanie objętości brył
o nieregularnych kształtach • oblicza gęstość na podstawie wykonane ze strzykawek), obrotowych.
własnych pomiarów masy (za ciecz inna niż woda do
pomocą wagi) i objętości (za pomiaru gęstości, drobne
pomocą linijki w wypadku przedmioty
znanych brył geometrycznych
i za pomocą menzurki)
• starannie opracowuje wynik
pomiaru
• szacuje wynik pomiaru gęstości
Temat 38. • Pojęcie ciśnienia • posługuje się pojęciem ciśnienia V.3 • Pogadanka Podręcznik, butelka wody, Można wspomnieć
Ciśnienie • Jednostka ciśnienia w układzie SI • wyraża ciśnienie w jednostce • Pokaz lub doświadczenia gąbka o śladach, jakie pozosta-
• Sposoby zwiększania i zmniejszania układu SI wiają na piasku buty na ob-
ciśnienia • oblicza ciśnienie w prostych casach niskich i szerokich
wypadkach, także na podstawie oraz na cienkich i wysokich
własnych pomiarów (tzw. szpilkach).
• wymienia przykłady zastosowań
pojęcia ciśnienia
• wyjaśnia zjawiska fizyczne,
korzystając z pojęcia ciśnienia
F
• wykorzystuje związek p = s
do obliczania wszystkich
Temat 39. • Równowaga cieczy w naczyniach • wyjaśnia, od czego zależy ciśnienie V.3 • Doświadczenia Podręcznik, przyrządy do
Ciśnienie połączonych cieczy, i oblicza je V.6 • Pogadanka doświadczeń opisanych
hydrosta- • Ciśnienie hydrostatyczne • opisuje, jak zachowuje się ciecz V.9 b) w podręczniku
tyczne – zależność ciśnienia w naczyniach połączonych
hydrostatycznego od wysokości i demonstruje to doświadczalnie
słupa cieczy i gęstości cieczy • wykorzystuje związek p = dgh
• Ciśnienie w jeziorach i morzach do obliczania wszystkich
• demonstruje zależność ciśnienia
hydrostatycznego od wysokości
słupa cieczy
Temat 40. • Prawo Pascala dla gazów i cieczy • wyjaśnia, że ciecz wywiera ciśnienie V.5 • Pogadanka Podręcznik, plastikowa W miarę możliwości poza
Prawo Pas- • Praktyczne zastosowanie prawa we wszystkich kierunkach V.9 b) • Pokaz lub doświadczenia butelka z dziurkami, woda, doświadczeniem opisanym
cala Pascala • stosuje prawo Pascala do miska (na wylewającą się w podręczniku warto
wyjaśniania zjawisk wodę) wykonać także doświad-
• wyjaśnia, na czym polega czenia opisane w zeszycie
paradoks hydrostatyczny ćwiczeń, jak np. budowa
Rozkład materiału
• demonstruje prawo Pascala modelu hamulca hydrau-

licznego.
95
96
Punkty
Uczeń:
programowej
Temat 41. • Siła wyporu • wyjaśnia, kiedy ciała pływają, V.7 • Doświadczenia Podręcznik, przyrządy (dla Drugą godzinę możemy
Prawo Ar- • Pomiar siły wyporu za pomocą a kiedy toną V.9 c) wykonywane przez każdej grupy): naczynie poświęcić na dodatkowe
Rozkład materiału
chimedesa siłomierza • posługuje się pojęciem siła wyporu uczniów w zespołach z wodą, jajko na twardo, doświadczenia (np. opisane
• Prawo Archimedesa i oblicza ją w prostych przykładach • Pogadanka wskazany także siłomierz w zeszycie ćwiczeń, a tak-
(2 godziny • Warunek pływania ciał • mierzy siłę wyporu za pomocą o zakresie 1 N i taśma że w temacie dodatkowym
lekcyjne) • Obliczanie siły wyporu siłomierza klejąca nt. prawa Archimedesa).
• Siła wyporu w gazie • demonstruje prawo
Archimedesa i na tej podstawie
analizuje pływanie ciał
Temat do- • Obliczenia związane z siłą wyporu • rozwiązuje trudniejsze zadania V.7 • Pogadanka Podręcznik, zeszyt ćwi- Jest to trudny temat, dla
datkowy. (również w przypadku ciała związane z siłą wyporu • Obliczenia rachunkowe czeń, zbiór zadań* zainteresowanych uczniów.
Prawo częściowo zanurzonego) Można przeprowadzić go
Archimedesa z podziałem na grupy (mniej
– trudniejsze zainteresowani uczniowie
zagadnienia zajmują się w tym czasie
typowymi zadaniami).
Temat 42. • Ciśnienie atmosferyczne • informuje, że powietrze wywiera V.4 • Pogadanka Podręcznik, słomka do na- Strzykawkę możemy
Ciśnienie • Pomiar ciśnienia atmosferycznego ciśnienie na Ziemię i wszystkie ciała V.9 a) • Pokaz lub doświadczenia pojów dla każdego ucznia, zatkać skuteczniej niż pal-
atmosfe- • Barometr na Ziemi przybory dla każdej grupy: cem, gdy zapalimy dzióbek
ryczne • Wpływ ciśnienia na temperaturę • wyjaśnia, jak i dlaczego to ciśnienie 5-litrowa butla, strzykawka i zagasimy go jak papierosa
wrzenia wody zmienia się z wysokością 20 cm3 w popielniczce.
• wyjaśnia za pomocą pojęcia ciśnienia
atmosferycznego zasady działania
znanych z życia codziennego
urządzeń, np. barometru wodnego
czy rtęciowego
• informuje o znaczeniu ciśnienia
powietrza w meteorologii
• przeprowadza proste
doświadczenia wykazujące istnienie
ciśnienia atmosferycznego
• wyjaśnia zjawiska fizyczne
za pomocą pojęcia ciśnienia
atmosferycznego
• rozwiązuje zadania związane
z ciśnieniem atmosferycznym
• demonstruje istnienie ciśnienia
atmosferycznego
Powtórzenie • Powtórzenie omówionych • Ćwiczenia uczniowskie Podręcznik, zeszyt ćwi- Trzeba przypomnieć nie
zagadnień • Praca z podręcznikiem czeń, zbiór zadań* tylko wiadomości teore-
• Zastosowanie zdobytej wiedzy tyczne, lecz także omówić
(wiadomości i umiejętności) doświadczenia przeprowa-
do rozwiązywania problemów dzone na lekcjach.
fizycznych
Sprawdzian
6 Plan wynikowy (propozycja)
Kursywą oznaczono treści dodatkowe.
Wymagania
Temat Cele operacyjne Kategoria
podstawowe ponadpodstawowe
lekcji – uczeń: celów
konieczne podstawowe rozszerzające dopełniające
1 2 3 4 5 6 7
Rozdział I. Zaczynamy uczyć się fizyki
Temat 1. omawia na przykładach, jak fizycy poznają świat B X
Czym
objaśnia na przykładach, po co nam fizyka B X
zajmuje się
fizyka selekcjonuje informacje uzyskane z różnych źródeł, np. na lekcji, z podręcznika, z literatury
B X
popularnonaukowej, internetu
podaje nazwy przyrządów stosowanych w poznawaniu przyrody A X
opisuje sposoby poznawania przyrody B X
rozróżnia pojęcia: obserwacja, pomiar, doświadczenie B X
wyróżnia w prostych wypadkach czynniki, które mogą wpłynąć na przebieg zjawiska C X
przestrzega zasad higieny i bezpieczeństwa w pracowni fizycznej C X
Temat 2. stwierdza, że podstawą eksperymentów fizycznych są pomiary A X
Jednostki wyjaśnia, że pomiar polega na porównaniu wielkości mierzonej ze wzorcem B X
i pomiary
wymienia podstawowe przyrządy służące do pomiaru wielkości fizycznych A X
posługuje się przyrządami do pomiaru długości i czasu C X
projektuje tabelę pomiarową pod kierunkiem nauczyciela C X
samodzielnie projektuje tabelę pomiarową, np. do pomiaru długości ławki, pomiaru czasu poko-
D X
nywania pewnego odcinka drogi
zapisuje wyniki pomiarów w tabeli B X
przelicza jednostki czasu i długości B X
szacuje rząd wielkości spodziewanego wyniku i wybiera właściwe przyrządy pomiarowe (np. do
C X
pomiaru długości)
rozróżnia pojęcia: wielkość fizyczna i jednostka wielkości fizycznej B X
stwierdza, że każdy pomiar jest obarczony niepewnością A X
posługuje się pojęciem niepewności pomiarowej; zapisuje wynik pomiaru wraz z jego jednostką
C X
oraz informacją o niepewności
wyjaśnia, dlaczego wszyscy posługujemy się jednym układem jednostek – układem SI C X
używa ze zrozumieniem przedrostków, np. mili-, mikro-, kilo- B X
Temat 3. projektuje proste doświadczenia dotyczące np. pomiaru długości C X
Jeszcze przeprowadza proste doświadczenia, które sam zaplanował D X
Plan wynikowy
o pomia-
rach wyciąga wnioski z przeprowadzonych doświadczeń C X
97
wykonuje schematyczny rysunek obrazujący układ doświadczalny C X

98
Wymagania
Plan wynikowy
1 2 3 4 5 6 7
oblicza wartość średnią wykonanych pomiarów C X
wyjaśnia istotę powtarzania pomiarów B X
zapisuje wynik zgodnie z zasadami zaokrąglania oraz zachowaniem liczby cyfr znaczących wynika-
C X
jącej z dokładności pomiaru lub z danych
krytycznie ocenia wyniki pomiarów D X
planowauje pomiar np. długości tak, aby zminimalizować niepewność pomiaru C X
szacuje wyniki pomiaru C X
wykonuje pomiary, stosując różne metody pomiaru C X
planuje pomiar tak, aby zmierzyć wielkości mniejsze od dokładności posiadanego przyrządu
D X
pomiarowego
projektuje tabelę pomiarową pod kierunkiem nauczyciela C X
projektuje samodzielnie tabelę pomiarową D X
Temat 4. definiuje siłę jako miarę działania jednego ciała na drugie B X
Siła stosuje jednostkę siły, którą jest niuton (1 N) A X
pokazuje na przykładzie siłę o wartości 1 N B X
opisuje siłę jako wielkość wektorową, wskazuje wartość, kierunek, zwrot i punkt przyłożenia
B X
wektora siły
posługuje się siłomierzem B X
podaje przykłady działania sił i rozpoznaje je w różnych sytuacjach praktycznych (siły: ciężkości,
C X
nacisku, sprężystości, oporów ruchu)
wyznacza wartość siły za pomocą siłomierza albo wagi analogowej lub cyfrowej, zapisuje wynik
C X
pomiaru wraz z jego jednostką oraz informacją o niepewności
Temat 5. wyznacza i rysuje siłę wypadkową sił o jednakowych kierunkach C X
Siła wy- określa warunki, w których siły się równoważą C X
padkowa rysuje siły, które się równoważą B X
demonstruje równoważenie się sił mających ten sam kierunek C X
Temat do- rozkłada siłę na składowe D X
datkowy. graficznie dodaje siły o różnych kierunkach D X
Siła wypad- projektuje doświadczenie demonstrujące dodawanie sił o różnych kierunkach D X
kowa – demonstruje równoważenie się sił mających różne kierunki D X
trudniejsze
zagadnie- wykonuje w zespole kilkuosobowym zaprojektowane doświadczenie demonstrujące dodawanie sił
D X
nia o różnych kierunkach
Temat 6. wyjaśnia, od czego zależy bezwładność ciała B X
Bezwład- demonstruje skutki bezwładności ciał C X
ność ciała posługuje się pojęciem masy jako miary bezwładności ciał B X
– pierwsza podaje treść pierwszej zasady dynamiki Newtona A X
zasada
ilustruje I zasadę dynamiki Newtona B X
dynamiki
wyjaśnia zachowanie się ciał na podstawie pierwszej zasady dynamiki Newtona B X
Wymagania
1 2 3 4 5 6 7
Rozdział II. Ciała w ruchu
Temat 7. wyjaśnia, na czym polega ruch ciała B X
Ruch i jego opisuje wybrane układy odniesienia C X
względ- rozróżnia pojęcia: tor, droga i wykorzystuje je do opisu ruchu A X
ność wyjaśnia, na czym polega względność ruchu B X
wskazuje przykłady względności ruchu A X
stosuje jednostki drogi i czasu A X
Temat 8. odczytuje dane zawarte na wykresach opisujących ruch B X
Wykresy sporządza wykres na podstawie danych zawartych w tabeli C X
opisujące szkicuje wykres zależności drogi od czasu na podstawie podanych informacji C X
ruch analizuje wykres i rozpoznaje, czy opisana zależność jest rosnąca, czy malejąca D X
Temat 9. określa, o czym informuje nas prędkość A X
Ruch jed- wyodrębnia zjawisko z kontekstu, wskazuje czynniki istotne i nieistotne dla wyniku doświadczenia D X
nostajny wyjaśnia, jaki ruch nazywamy ruchem jednostajnym B X
prostoli- posługuje się wzorem na drogę w ruchu jednostajnym prostoliniowym B X
niowy
szkicuje wykres zależności prędkości od czasu w ruchu jednostajnym na podstawie podanych
B X
danych
opisuje prędkość jako wielkość wektorową C X
oblicza wartość prędkości C X
wymienia jednostki prędkości A X
posługuje się pojęciem prędkości do opisu ruchu prostoliniowego jednostajnego A X
rozwiązuje proste zadania obliczeniowe związane z ruchem, stosując związek prędkości z drogą
C X
i czasem, w którym ta droga została przebyta
projektuje i wykonuje doświadczenie pozwalające badać ruch jednostajny prostoliniowy D X
wymienia właściwe przyrządy pomiarowe A X
zapisuje wyniki pomiarów w tabeli C X
rysuje wykres zależności drogi od czasu w ruchu jednostajnym prostoliniowym C X
wykonuje doświadczenia w zespole D X
szkicuje wykres zależności prędkości od czasu w ruchu jednostajnym C X
rysuje wykres zależności prędkości od czasu w ruchu jednostajnym na podstawie danych
D X
z doświadczeń
odczytuje z wykresu zależności prędkości od czasu wartości prędkości w poszczególnych chwi-
B X
lach
Temat I0. oblicza drogę przebytą przez ciało w ruchu jednostajnym prostoliniowym C X
Jeszcze stosuje wzory na drogę, prędkość i czas C X
o ruchu analizuje wykresy zależności prędkości od czasu i drogi od czasu dla różnych ciał poruszających
jedno- D X
się ruchem jednostajnym
stajnym
Plan wynikowy
rysuje wykres zależności drogi od czasu w ruchu jednostajnym prostoliniowym na podstawie

prostoli- C X
danych z tabeli
niowym
99
rozwiązuje trudniejsze zadania obliczeniowe dotyczące ruchu jednostajnego C X

100
Wymagania
Plan wynikowy
1 2 3 4 5 6 7
posługuje się jednostką prędkości w układzie SI, przelicza jednostki prędkości (przelicza wielo-
B X
krotności i podwielokrotności)
zapisuje wynik obliczenia w zaokrągleniu do liczby cyfr znaczących wynikającej z dokładności
C X
pomiaru lub z danych (np. z dokładnością do 2–3 cyfr znaczących)
rozwiązuje zadania nieobliczeniowe dotyczące ruchu jednostajnego C X
Temat II. planuje doświadczenie związane z wyznaczeniem prędkości, wybiera właściwe narzędzia po-
Wyzna- miarowe, wskazuje czynniki istotne i nieistotne, wyznacza prędkość na podstawie pomiaru drogi C X
czanie i czasu, w którym ta droga została przebyta, krytycznie ocenia wyniki doświadczenia
prędkości mierzy, np. krokami, drogę, którą zamierza przebyć C X
mierzy czas, w jakim przebywa zaplanowany odcinek drogi C X
wyznacza prędkość, z jaką się porusza, idąc lub biegnąc, i wynik zaokrągla zgodnie z zasadami
C X
oraz zachowaniem liczby cyfr znaczących wynikającej z dokładności pomiaru lub z danych
przewiduje, jaki będzie czas jego ruchu na wyznaczonym odcinku drogi, gdy jego prędkość wzro-
D X
śnie: 2, 3 i więcej razy
przewiduje, jaki będzie czas jego ruchu na wyznaczonym odcinku drogi, gdy jego prędkość zma-
D X
leje: 2, 3 i więcej razy
szacuje długość przebytej drogi na podstawie liczby kroków potrzebnych do jej przebycia C X
wyjaśnia, od czego zależy niepewność pomiaru drogi i czasu B X
Temat do- stosuje pojęcie prędkości średniej A X
datkowy. podaje jednostkę prędkości średniej A X
Prędkość odróżnia prędkość średnią od prędkości chwilowej B X
średnia wyjaśnia, jaką prędkość (średnią czy chwilową) wskazują drogowe znaki ograniczenia prędkości B X
wykorzystuje pojęcie prędkości średniej do rozwiązywania prostych zadań obliczeniowych, rozróżnia
C X
dane i szukane, przelicza wielokrotności i podwielokrotności
wyznacza prędkość średnią na podstawie danych z tabeli (lub doświadczania) C X
Temat do- wyjaśnia pojęcie prędkości względnej B X
datkowy. oblicza prędkość ciała względem innych ciał, np. prędkość pasażera w jadącym pociągu D X
Prędkość
względna oblicza prędkość względem różnych układów odniesienia D X
Temat I2. demonstruje ruch jednostajnie przyspieszony D X
Ruch pro- wyjaśnia, jaki ruch nazywamy ruchem jednostajnie przyspieszonym B X
stoliniowy definiuje przyspieszenie A X
jednostaj- stosuje jednostkę przyspieszenia A X
nie przy-
wyjaśnia sens fizyczny przyspieszenia B X
spieszony
oblicza przyspieszenie i wynik zapisuje wraz z jednostką C X
m B X
wyjaśnia, co oznacza przyspieszenie równe np. 1 2
s
rysuje, na podstawie wyników pomiaru przedstawionych w tabeli, wykres zależności prędkości
C X
ciała od czasu w ruchu jednostajnie przyspieszonym
odczytuje z wykresu zależności prędkości od czasu wartości prędkości w poszczególnych chwilach B X
Wymagania
1 2 3 4 5 6 7
analizuje wykres zależności prędkości od czasu sporządzony dla kilku ciał i na tej postawie okre-
D X
śla, prędkość którego ciała rośnie najszybciej, a którego – najwolniej
rozwiązuje proste zadania obliczeniowe, wyznacza przyspieszenie, czas rozpędzania i zmianę
C X
prędkości ciała
rozróżnia wielkości dane i szukane B X
Temat 13. wyjaśnia, jaki ruch nazywamy ruchem jednostajnie opóźnionym B X
Ruch pro- wymienia przykłady ruchu jednostajnie opóźnionego i ruchu jednostajnie przyspieszonego B X
stoliniowy opisuje jakościowo ruch jednostajnie opóźniony B X
jednostaj- charakteryzuje przyspieszenie w ruchu jednostajnie opóźnionym B X
nie
demonstruje ruch opóźniony, wskazuje w otaczającej rzeczywistości przykłady ruchu opóźnione-
przyspie- B X
go i jednostajnie opóźnionego
szony
i jedno- wyjaśnia, analizując wykres zależności prędkości od czasu, czy prędkość ciała rośnie, czy maleje B X
stajnie posługuje się pojęciem przyspieszenia do opisu ruchu prostoliniowego jednostajnie przyspieszo-
C X
opóźniony nego i jednostajnie opóźnionego
oblicza prędkość końcową w ruchu prostoliniowym jednostajnie przyspieszonym C X
rozwiązuje zadania obliczeniowe dla ruchu jednostajnie przyspieszonego i jednostajnie opóźnionego C X
stosuje do obliczeń związek przyspieszenia ze zmianą prędkości i czasem, w którym ta zmiana
C X
nastąpiła ( Dy = a $ Dt )
Temat posługuje się zależnością drogi od czasu dla ruchu jednostajnie przyspieszonego D X
dodatko- szkicuje wykres zależności drogi od czasu w ruchu jednostajnie przyspieszonym C X
wy. Droga projektuje doświadczenie pozwalające badać zależność przebytej przez ciało drogi od czasu w ruchu
w ruchu D X
jednostajnie przyspieszonym
prostolinio- projektuje tabelę, w której będzie zapisywać wyniki pomiarów C X
wym jed-
wykonuje w zespole doświadczenie pozwalające badać zależność przebytej przez ciało drogi od czasu
nostajnie D X
w ruchu jednostajnie przyspieszonym
przyspie-
szonym wykonuje wykres zależności drogi od czasu w ruchu jednostajnie przyspieszonym na podstawie danych
C X
doświadczalnych
wyjaśnia, dlaczego wykres zależności drogi od czasu w ruchu jednostajnie przyspieszonym nie jest linią prostą D X
at 2 C X
oblicza przebytą drogę w ruchu jednostajnie przyspieszonym, korzystając ze wzoru s = 2
2s C X
posługuje się wzorem a = 2
t
Temat I4. odczytuje dane zawarte na wykresach opisujących ruch C X
Analiza rysuje wykresy na podstawie podanych informacji C X
wykresów wyznacza wartość prędkości i drogę z wykresów zależności prędkości i drogi od czasu dla ruchu
przedsta- C X
prostoliniowego odcinkami jednostajnego
wiających oblicza przyspieszenie, korzystając z danych odczytanych z wykresu zależności drogi od czasu D X
ruch
rozwiązuje trudniejsze zadanie rachunkowe na podstawie analizy wykresu C X
rozpoznaje rodzaj ruchu na podstawie wykresów zależności prędkości od czasu i drogi od czasu B X
Plan wynikowy
wyznacza zmianę prędkości i przyspieszenie z wykresów zależności prędkości od czasu dla ruchu
D X
prostoliniowego jednostajnie zmiennego (przyspieszonego lub opóźnionego)
101
102
Wymagania
Plan wynikowy
1 2 3 4 5 6 7
Temat I5. podaje przykłady zjawisk będących skutkiem działania siły C X
Druga wyjaśnia, że pod wpływem stałej siły ciało porusza się ruchem jednostajnie przyspieszonym B X
zasada omawia zależność przyspieszenia od siły działającej na ciało A X
dynamiki rysuje wykres zależności przyspieszenia ciała od siły działającej na to ciało D X
opisuje zależność przyspieszenia od masy ciała A X
rysuje wykres zależności przyspieszenia ciała od jego masy D X
planuje doświadczenie pozwalające badać zależność przyspieszenia od działającej siły C X
na podstawie opisu przeprowadza doświadczenie mające wykazać zależność przyspieszenia od
C X
działającej siły
projektuje pod kierunkiem nauczyciela tabelę pomiarową do zapisywania wyników pomiarów
C X
podczas badania drugiej zasady dynamiki
planuje doświadczenie pozwalające badać zależność przyspieszenia od masy ciała D X
formułuje hipotezę badawczą D X
bada doświadczalnie zależność przyspieszenia od masy ciała D X
wykonuje doświadczenia w zespole D X
współpracuje z innymi członkami zespołu podczas wykonywania doświadczenia C X
opisuje ruch ciał na podstawie drugiej zasady dynamiki Newtona A X
stosuje do obliczeń związek między siłą, masą i przyspieszeniem C X
podaje definicję jednostki siły (1 niutona) A X
wskazuje czynniki istotne i nieistotne dla przebiegu doświadczenia D X
analizuje wyniki pomiarów i je interpretuje D X
porównuje sformułowane wyniki z postawionymi hipotezami D X
wskazuje w otaczającej rzeczywistości przykłady wykorzystywania II zasady dynamiki B X
Temat I6. analizuje zachowanie się ciał na podstawie drugiej zasady dynamiki C X
Druga stosuje do obliczeń związek między siłą, masą i przyspieszeniem w trudniejszych sytuacjach D X
zasada oblicza przyspieszenie ciała, korzystając z drugiej zasady dynamiki C X
dynamiki rozwiązuje zadania wymagające łączenia wiedzy na temat ruchu jednostajnie przyspieszonego
a ruch ciał C X
i drugiej zasady dynamiki
rozwiązuje zadania, w których trzeba obliczyć siłę wypadkową, korzystając z drugiej zasady
D X
dynamiki
rozwiązuje zadania problemowe z wykorzystaniem II zasady dynamiki i zależności drogi od czasu
D X
oraz prędkości od czasu w ruchu jednostajnie przyspieszonym
wnioskuje, jak zmienia się siła, gdy przyspieszenie zmniejszy się: 2, 3 i więcej razy B X
wnioskuje, jak zmienia się siła, gdy przyspieszenie wzrośnie: 2, 3 i więcej razy B X
wnioskuje o masie ciała, gdy pod wpływem danej siły przyspieszenie wzrośnie: 2, 3 i więcej razy B X
wnioskuje o masie ciała, gdy pod wpływem danej siły przyspieszenie zmniejszy się: 2, 3 i więcej
B X
razy
Wymagania
1 2 3 4 5 6 7
Temat I7. rozróżnia pojęcia: masa i siła ciężkości B X
Masa a siła mierzy siłę ciężkości działającą na wybrane ciała o niewielkiej masie, zapisuje wyniki pomiaru
ciężkości C X
wraz z jednostką
posługuje się pojęciem siły ciężkości B X
stosuje jednostki masy i siły ciężkości A X
wyjaśnia, od czego zależy siła ciężkości działająca na ciało znajdujące się na powierzchni Ziemi D X
oblicza siłę ciężkości działającą na ciało na Ziemi C X
oblicza siłę ciężkości działającą na ciało znajdujące się np. na Księżycu C X
stosuje do obliczeń związek między siłą, masą i przyspieszeniem grawitacyjnym C X
omawia zasadę działania wagi B X
Temat I8. opisuje ruch spadających ciał A X
Spadek formułuje wnioski z obserwacji spadających ciał C X
swobodny wymienia warunki, jakie muszą być spełnione, aby ciało spadało swobodnie B X
wyjaśnia, na czym polega swobodny spadek ciał B X
wyjaśnia, dlaczego spadek swobodny ciał jest ruchem jednostajnie przyspieszonym D X
używa pojęcia przyspieszenie grawitacyjne A X
wskazuje czynniki istotne i nieistotne dla tego, czy spadanie ciała można nazwać spadkiem swo-
X
bodnym
Temat 19. wymienia przykłady ciał oddziałujących na siebie C X
Trzecia opisuje skutki wzajemnego oddziaływania ciał (np. zjawisko odrzutu) A X
zasada określa sposób pomiaru sił wzajemnego oddziaływania ciał C X
dynamiki podaje treść trzeciej zasady dynamiki i ją ilustruje A X
opisuje wzajemne oddziaływanie ciał, posługując się trzecią zasadą dynamiki Newtona B X
rysuje siły wzajemnego oddziaływania ciał w prostych przypadkach, np. ciało leżące na stole, ciało
C X
wiszące na lince
rysuje siły działające na ciała w skomplikowanych sytuacjach, np. ciało leżące na powierzchni równi,
D X
ciało wiszące na lince i odchylone o pewien kąt
wyodrębnia z tekstów opisujących wzajemne oddziaływanie ciał informacje kluczowe dla tego
B X
zjawiska, wskazuje jego praktyczne wykorzystanie
wyjaśnia zjawisko odrzutu, posługując się trzecią zasadą dynamiki C X
Temat 20. podaje przykłady oporu stawianego ciałom poruszającym się w różnych ośrodkach B X
Tarcie wskazuje przyczyny oporów ruchu B X
rozróżnia pojęcia: tarcie statyczne i tarcie kinetyczne B X
opisuje, jak zmierzyć siłę tarcia statycznego C X
omawia sposób badania, od czego zależy tarcie C X
wymienia pozytywne i negatywne skutki tarcia B X
planuje i wykonuje doświadczenie dotyczące pomiaru siły tarcia statycznego i dynamicznego D X
formułuje wnioski na podstawie wyników doświadczenia D X
Plan wynikowy
proponuje sposoby zmniejszania lub zwiększania siły tarcia w zależności od potrzeby D X

103
104
Wymagania
Plan wynikowy
1 2 3 4 5 6 7
Temat uzasadnia, dlaczego stojący w autobusie pasażer traci równowagę, gdy autobus nagle rusza, nagle się
D X
dodatkowy zatrzymuje lub skręca
Jeszcze wyjaśnia, dlaczego człowiek siedzący na krzesełku kręcącej się karuzeli odczuwa działanie pozornej siły
o bezwład- D X
nazywanej siłą odśrodkową
ności ciał uzasadnia, dlaczego siły bezwładności są siłami pozornymi D X
omawia przykłady sytuacji, które możemy wyjaśnić za pomocą bezwładności ciał D X
Rozdział IV. Praca i energia
Temat 21. wskazuje sytuacje, w których w fizyce jest wykonywana praca A X
Praca wyjaśnia, jak obliczamy pracę mechaniczną B X
wymienia jednostki pracy A X
definiuje jednostkę pracy – dżul (1J) A X
wskazuje przykłady sytuacji, kiedy mimo działającej siły nie jest wykonywana praca A X
wyjaśnia na przykładach, dlaczego mimo działającej siły nie jest wykonywana praca A X
oblicza pracę mechaniczną i wynik zapisuje wraz z jednostką A X
rozwiązuje proste zadania, stosując związek pracy z siłą i drogą, na jakiej została wykonana praca A X
rozróżnia wielkości dane i szukane A X
posługuje się proporcjonalnością prostą do obliczania pracy C X
opisuje przebieg doświadczenia pozwalającego wyznaczyć pracę, wyróżnia kluczowe kroki,
B X
sposób postępowania oraz wskazuje rolę użytych przyrządów
Temat 22. definiuje energię A X
Energia wymienia źródła energii A X
wylicza różne formy energii (np. energia kinetyczna, energia potencjalna grawitacji, energia
A X
potencjalna sprężystości)
opisuje krótko różne formy energii B X
formułuje zasadę zachowania energii A X
opisuje na wybranych przykładach przemiany energii B X
wymienia sposoby wykorzystania różnych form energii A X
posługuje się informacjami pochodzącymi z różnych źródeł, w tym tekstów popularnonauko-
C X
wych; wyodrębnia z nich kluczowe informacje dotyczące form energii
Temat 23. wyjaśnia, które ciała mają energię potencjalną grawitacji B X
Energia wymienia jednostki energii potencjalnej A X
potencjal- wyjaśnia, od czego zależy energia potencjalna grawitacji B X
na grawi- podaje przykłady ciał mających energię potencjalną grawitacji A X
tacji
posługuje się proporcjonalnością prostą do obliczenia energii potencjalnej ciała C X
porównuje energię potencjalną grawitacji tego samego ciała, ale znajdującego się na różnych
C X
wysokościach nad określonym poziomem
porównuje energię potencjalną grawitacji różnych ciał, ale znajdujących się na tej samej wysokości
C X
nad określonym poziomem
rozwiązuje proste zadania z wykorzystaniem wzoru na energię potencjalną grawitacji, C X
Wymagania
1 2 3 4 5 6 7
wyznacza zmianę energii potencjalnej grawitacji i wynik zapisuje wraz z jednostką C X
rozwiązuje nietypowe zadania, posługując się wzorem na energię potencjalną grawitacji D X
określa praktyczne sposoby wykorzystania energii potencjalnej grawitacji C X
opisuje wykonaną pracę jako zmianę energii potencjalnej B X
przewiduje i ocenia niebezpieczeństwo związane z przebywaniem człowieka na dużych wysoko-
D X
ściach
wyznacza doświadczalnie energię potencjalną grawitacji, korzystając z opisu doświadczenia C X
Temat 24. wyjaśnia, które ciała mają energię kinetyczną B X
Energia wymienia jednostki energii kinetycznej A X
kinetyczna wyjaśnia, od czego zależy energia kinetyczna B X
podaje przykłady ciał mających energię kinetyczną A X
porównuje energię kinetyczną tego samego ciała, ale poruszającego się z różnymi prędkościami C X
porównuje energię kinetyczną różnych ciał, ale poruszających się z taką samą prędkością C X
rozwiązuje proste zadania z wykorzystaniem wzoru na energię kinetyczną C X
wyznacza zmianę energii kinetycznej w typowych sytuacjach C X
rozwiązuje nietypowe zadania z wykorzystaniem wzoru na energię kinetyczną D X
określa praktyczne sposoby wykorzystania energii kinetycznej C X
przewiduje i ocenia niebezpieczeństwo związane z szybkim ruchem pojazdów D X
opisuje wpływ wykonanej pracy na zmianę energii kinetycznej B X
rozwiązuje zadania problemowe (nieobliczeniowe) z wykorzystaniem poznanych praw i zależności D X
Temat 25. posługuje się pojęciem energii mechanicznej jako sumy energii potencjalnej i kinetycznej B X
Przemiany opisuje na przykładach przemiany energii potencjalnej w kinetyczną (i odwrotnie) B X
energii wyjaśnia, dlaczego dla ciała spadającego swobodnie energia potencjalna maleje, a kinetyczna
mecha- B X
rośnie
nicznej wyjaśnia, dlaczego dla ciała rzuconego pionowo w górę energia kinetyczna maleje, a potencjalna
B X
rośnie
stosuje zasadę zachowania energii mechanicznej do rozwiązywania prostych zadań rachunkowych
C X
i nieobliczeniowych
stosuje zasadę zachowania energii mechanicznej do rozwiązywania zadań nietypowych D X
stosuje zasadę zachowania energii do opisu zjawisk D X
Temat do- wskazuje, skąd organizm czerpie energię potrzebną do życia A X
datkowy. wyjaśnia, do jakich czynności życiowych człowiekowi jest potrzebna energia B X
Energia, wymienia jednostki, w jakich podajemy wartość energetyczną pokarmów A X
człowiek wyjaśnia, gdzie należy szukać informacji o wartości energetycznej pożywienia B X
i środowi-
Plan wynikowy
wyjaśnia, do czego potrzebna jest energia B X

sko
wymienia paliwa kopalne, z których spalania uzyskujemy energię A X
105
106
Wymagania
Plan wynikowy
1 2 3 4 5 6 7
opisuje negatywne skutki pozyskiwania energii z paliw kopalnych związane z niszczeniem środowiska
B X
i globalnym ociepleniem
wymienia źródła energii odnawialnej A X
wyjaśnia potrzebę oszczędzania energii jako najlepszego działania w trosce o ochronę naturalnego
B X
środowiska człowieka
Temat 26. wyjaśnia, o czym informuje moc B X
Moc wyjaśnia, jak oblicza się moc B X
wymienia jednostki mocy A X
przelicza wielokrotności i podwielokrotności jednostek pracy i mocy C X
przelicza jednostki czasu C X
stosuje do obliczeń związek mocy z pracą i czasem, w którym ta praca została wykonana C X
posługuje się pojęciem mocy do obliczania pracy wykonanej (przez urządzenie) C X
porównuje pracę wykonaną w tym samym czasie przez urządzenia o różnej mocy C X
porównuje pracę wykonaną w różnym czasie przez urządzenia o takiej samej mocy C X
rozwiązuje proste zadania z wykorzystaniem wzoru na moc C X
rozwiązuje nietypowe zadania z wykorzystaniem wzorów na energię, pracę i moc D X
przelicza energię wyrażoną w kilowatogodzinach na dżule i odwrotnie C X
Temat do- wyznacza doświadczalnie warunek równowagi dźwigni dwustronnej C X
datkowy. wyjaśnia, kiedy dźwignia jest w równowadze B X
Dźwignie stosuje prawo równowagi dźwigni do rozwiązywania prostych zadań C X
wyjaśnia, dlaczego dźwignię można stosować do wyznaczania masy ciała B X
planuje doświadczenie (pomiar masy) D X
szacuje masę przedmiotów użytych w doświadczeniu C X
wyznacza masę przedmiotów, posługując się dźwignią dwustronną, linijką i innym ciałem o znanej
C X
masie
wyznacza masę, posługując się wagą C X
porównuje otrzymane wyniki z oszacowanymi masami oraz wynikami uzyskanymi przy zastoso-
C X
waniu wagi
ocenia otrzymany wynik pomiaru masy D X
Temat do- rozróżnia dźwignie dwustronną i jednostronną B X
datkowy. wymienia przykłady zastosowania dźwigni w swoim otoczeniu A X
Maszyny wyjaśnia zasadę działania dźwigni dwustronnej B X
proste rozwiązuje proste zadania, stosując prawo równowagi dźwigni C X
wyjaśnia, w jakim celu i w jakich sytuacjach stosuje się maszyny proste B X
wyjaśnia działanie kołowrotu B X
wymienia zastosowania kołowrotu A X
opisuje działanie napędu w rowerze B X
Wymagania
1 2 3 4 5 6 7
opisuje blok stały B X
wyjaśnia zasadę działania bloku stałego B X
wymienia zastosowania bloku stałego A X
Temat 27. stwierdza, że wszystkie ciała są zbudowane z atomów lub cząsteczek A X
Cząsteczki podaje przykłady świadczące o ruchu cząsteczek A X
opisuje pokaz ilustrujący zjawisko dyfuzji A X
wyjaśnia zjawisko dyfuzji B X
podaje przykłady dyfuzji A X
podaje przykłady świadczące o przyciąganiu się cząsteczek A X
wyjaśnia, kiedy cząsteczki zaczynają się odpychać B X
opisuje zjawisko napięcia powierzchniowego B X
opisuje doświadczenie ilustrujące zjawisko napięcia powierzchniowego B X
demonstruje zjawisko napięcia powierzchniowego B X
wyjaśnia mechanizm zjawiska napięcia powierzchniowego B X
ilustruje istnienie sił spójności i w tym kontekście tłumaczy formowanie się kropli C X
Temat 28. nazywa stany skupienia materii A X
Stany wymienia właściwości ciał stałych, cieczy i gazów A X
skupienia opisuje budowę mikroskopową ciał stałych, cieczy i gazów B X
materii analizuje różnice w budowie mikroskopowej ciał stałych, cieczy i gazów D X
wyjaśnia właściwości ciał stałych, cieczy i gazów na podstawie ich budowy wewnętrznej B X
omawia budowę kryształów na przykładzie soli kamiennej B X
opisuje różnice w budowie ciał krystalicznych i bezpostaciowych B X
rozróżnia i nazywa zmiany stanu skupienia materii A X
opisuje zjawiska topnienia, krzepnięcia, parowania, skraplania, sublimacji i resublimacji B X
wyjaśnia, że dana substancja krystaliczna ma określoną temperaturę topnienia i wrzenia B X
wyjaśnia, że różne substancje mają różną temperaturę topnienia i wrzenia B X
odczytuje z tabeli temperatury topnienia i wrzenia wybranych substancji C X
opisuje zmianę objętości ciał wynikającą ze zmiany stanu skupienia substancji B X
Temat 29. wyjaśnia zasadę działania termometru B X
Tempe- posługuje się pojęciem temperatury A X
ratura opisuje skalę temperatur Celsjusza B X
a energia posługuje się skalami temperatur (Celsjusza, Kelvina, Fahrenheita) C X
przelicza temperaturę w skali Celsjusza na temperaturę w skali Kelvina i odwrotnie C X
analizuje jakościowo związek między temperaturą a średnią energią kinetyczną (ruchu chaotycz-
D X
nego) cząsteczek
informuje, że ciała o jednakowej temperaturze pozostają w równowadze termicznej B X
Plan wynikowy
definiuje energię wewnętrzną ciała A X

107
108
Wymagania
Plan wynikowy
1 2 3 4 5 6 7
wyjaśnia, od czego zależy energia wewnętrzna ciała B X
definiuje przepływ ciepła A X
wyjaśnia, jak można zmienić energię wewnętrzną ciała B X
analizuje jakościowo zmiany energii wewnętrznej spowodowane wykonaniem pracy i przepły-
D X
wem ciepła
Temat 30. wyjaśnia, o czym informuje ciepło właściwe B X
Ciepło wymienia jednostkę ciepła właściwego A X
właściwe porównuje ciepło właściwe różnych substancji C X
wyjaśnia znaczenie dużej wartości ciepła właściwego wody B X
posługuje się proporcjonalnością prostą do obliczenia ilości energii dostarczonej ciału C X
rozwiązuje proste zadania z wykorzystaniem wzoru na ilość dostarczonej energii C X
opisuje przebieg doświadczenia polegającego na wyznaczeniu ciepła właściwego wody B X
wyjaśnia rolę użytych w doświadczeniu przyrządów B X
wyznacza ciepło właściwe wody za pomocą czajnika elektrycznego lub grzałki o znanej mocy
C X
(przy założeniu braku strat), termometru, cylindra miarowego lub wagi
mierzy czas, masę, temperaturę C X
zapisuje wyniki w formie tabeli C X
zapisuje wynik zgodnie z zasadami zaokrąglania oraz zachowaniem liczby cyfr znaczących wynika-
C X
jącej z dokładności pomiaru lub z danych
porównuje wyznaczone ciepło właściwe wody z ciepłem właściwym odczytanym z tabeli C X
Temat do- odczytuje dane z wykresu C X
datkowy. rozróżnia wielkości dane i szukane A X
Ciepło analizuje treść zadania D X
właściwe – proponuje sposób rozwiązania zadania D X
trudniejsze
rozwiązuje nietypowe zadania, łącząc wiadomości o cieple właściwym z wiadomościami o energii
zagadnie- D X
i mocy
nia
szacuje rząd wielkości spodziewanego wyniku i ocenia na tej podstawie wartości obliczanych wielkości
D X
fizycznych
przelicza wielokrotności i podwielokrotności jednostek fizycznych C X
Temat 31. rozróżnia dobre i złe przewodniki ciepła B X
Przewod- wymienia dobre i złe przewodniki ciepła A X
nictwo informuje, że ciała o równej temperaturze pozostają w równowadze termicznej A X
cieplne wyjaśnia przekazywanie energii w postaci ciepła w zjawisku przewodnictwa cieplnego; wskazuje,
że nie następuje przekazywanie energii w postaci ciepła między ciałami o takiej samej temperatu- B X
rze
wyjaśnia rolę izolacji cieplnej B X
bada zjawisko przewodnictwa cieplnego i określa, który z badanych materiałów jest lepszym
D X
przewodnikiem ciepła
Wymagania
1 2 3 4 5 6 7
Temat 32. definiuje konwekcję A X
Konwekcja wyjaśnia, na czym polega zjawisko konwekcji B X
i promie- opisuje przepływ powietrza w pomieszczeniach wywołany zjawiskiem konwekcji B X
niowanie opisuje ruch wody w naczyniu wywołany zjawiskiem konwekcji B X
demonstruje zjawisko konwekcji B X
wyjaśnia rolę zjawiska konwekcji dla klimatu naszej planety B X
wyjaśnia, że materiał zawierający oddzielone od siebie porcje powietrza zatrzymuje konwekcję,
B X
a przez to staje się dobrym izolatorem
wymienia materiały, które zawierają w sobie powietrze, co czyni je dobrymi izolatorami A X
opisuje techniczne zastosowania materiałów izolacyjnych B X
opisuje przenoszenie ciepła przez promieniowanie B X
Temat 33. mierzy temperaturę topnienia lodu C X
Topnienie demonstruje zjawisko topnienia C X
i krzepnię- stwierdza, że temperatury topnienia i krzepnięcia danej substancji są takie same A X
cie wyjaśnia, że ciała krystaliczne mają określoną temperaturę topnienia, a ciała bezpostaciowe – nie B X
odczytuje informacje z wykresu zależności temperatury od dostarczonego ciepła C X
przewiduje stan skupienia substancji na podstawie informacji odczytanych z wykresu zależności
D X
t ^Qh
wyjaśnia, że proces topnienia przebiega, gdy ciału dostarczamy energię w postaci ciepła i nie
B X
powoduje to zmiany jego temperatury
wyjaśnia, że w procesie krzepnięcia ciało oddaje ciepło B X
definiuje ciepło topnienia A X
wymienia jednostki ciepła topnienia A X
odczytuje z tabeli ciepło topnienia wybranych substancji C X
porównuje ciepło topnienia różnych substancji C X
posługuje się pojęciem ciepła topnienia C X
rozwiązuje proste zadania, posługując się ciepłem topnienia C X
Temat 34. opisuje zjawisko parowania B X
Parowanie podaje przykłady wykorzystania zjawiska parowania A X
i skrapla- wyjaśnia, na czym polega parowanie B X
nie wyjaśnia, dlaczego parowanie wymaga dostarczenia dużej ilości energii w postaci ciepła B X
opisuje zjawisko wrzenia B X
definiuje ciepło parowania A X
wyjaśnia, że proces wrzenia przebiega, gdy ciału dostarczamy energię w postaci ciepła i nie
B X
powoduje to zmiany jego temperatury
podaje jednostkę ciepła parowania A X
odczytuje ciepło parowania wybranych substancji z tabeli C X
porównuje ciepło parowania różnych cieczy
Plan wynikowy
C X
posługuje się pojęciem ciepła parowania C X
109
110
Wymagania
Plan wynikowy
1 2 3 4 5 6 7
rozwiązuje proste zadania, posługując się pojęciem ciepła parowania C X
demonstruje i opisuje zjawisko skraplania B X
Temat 35. wyjaśnia, o czym informuje objętość B X
Wyzna- wymienia jednostki objętości A X
czanie przelicza jednostki objętości C X
objętości szacuje objętość zajmowaną przez ciała C X
oblicza objętość ciał mających kształt prostopadłościanu lub sześcianu, stosując odpowiedni wzór
C X
matematyczny
wyznacza objętość cieczy i ciał stałych przy użyciu menzurki C X
zapisuje wynik pomiaru wraz z jego niepewnością A X
wyjaśnia, że menzurki różnią się pojemnością i dokładnością B X
rozwiązuje nietypowe zadania związane z objętością ciał i skalą menzurek D X
planuje sposób wyznaczenia objętości bardzo małych ciał, np. szpilki, pinezki D X
Temat 36. wyjaśnia pojęcie gęstości B X
Gęstość wyjaśnia, jakie wielkości fizyczne musimy znać, aby obliczyć gęstość B X
wymienia jednostki gęstości A X
przelicza jednostki gęstości C X
posługuje się pojęciem gęstości do rozwiązywania zadań nieobliczeniowych C X
odczytuje gęstości wybranych ciał z tabeli C X
porównuje gęstości różnych substancji C X
analizuje różnice gęstości substancji w różnych stanach skupienia wynikające z budowy mikrosko-
D X
powej ciał stałych, cieczy i gazów
szacuje masę ciał, znając ich gęstość i objętość D X
rozwiązuje proste zadania z wykorzystaniem zależności między masą, objętością i gęstością C X
rozróżnia dane i szukane B X
rozwiązuje zadania trudniejsze z wykorzystaniem zależności między masą, objętością i gęstością D X
Temat 37. planuje doświadczenie w celu wyznaczenia gęstości wybranej substancji D X
Wyzna- wymienia wielkości fizyczne, które musi wyznaczyć A X
czanie wybiera właściwe narzędzia pomiaru C X
gęstości projektuje tabelę pomiarową D X
szacuje rząd wielkości spodziewanego wyniku wyznaczania gęstości C X
wyznacza gęstość substancji, z jakiej wykonano przedmiot w kształcie regularnym, za pomocą
C X
wagi i przymiaru
wyznacza gęstość substancji, z jakiej wykonano przedmiot o nieregularnym kształcie, za pomocą
C X
wagi, cieczy i cylindra miarowego
zapisuje wyniki pomiarów w tabeli C X
oblicza średni wynik pomiaru C X
Wymagania
1 2 3 4 5 6 7
porównuje otrzymany wynik z szacowanym C X
porównuje otrzymany wynik z gęstościami substancji umieszczonymi w tabeli i na tej podstawie
C X
identyfikuje materiał, z którego może być wykonane badane ciało
Temat 38. wyjaśnia pojęcie ciśnienia B X
Ciśnienie opisuje, jak obliczamy ciśnienie B X
wymienia jednostki ciśnienia A X
definiuje jednostkę ciśnienia A X
opisuje doświadczenie ilustrujące różne skutki działania ciała na podłoże, w zależności od wielko-
B X
ści powierzchni styku
wymienia sytuacje, w których chcemy zmniejszyć ciśnienie A X
wyjaśnia, w jaki sposób można zmniejszyć ciśnienie B X
wymienia sytuacje, w których chcemy zwiększyć ciśnienie A X
wyjaśnia, w jaki sposób można zwiększyć ciśnienie B X
posługuje się pojęciem ciśnienia do wyjaśnienia zadań problemowych C X
rozwiązuje proste zadania z wykorzystaniem zależności między siłą nacisku, powierzchnią styku
C X
ciał i ciśnieniem
rozwiązuje nietypowe zadania z wykorzystaniem ciśnienia D X
Temat 39. posługuje się pojęciem parcia C X
Ciśnienie stwierdza, że w naczyniach połączonych ciecz dąży do wyrównania poziomów A X
hydrosta- stosuje do obliczeń związek między parciem a ciśnieniem C X
tyczne opisuje, jak obliczamy ciśnienie hydrostatyczne B X
wyjaśnia, od czego zależy ciśnienie hydrostatyczne B X
demonstruje zależność ciśnienia hydrostatycznego od wysokości słupa cieczy B X
opisuje, od czego nie zależy ciśnienie hydrostatyczne B X
odczytuje dane z wykresu zależności ciśnienia od wysokości słupa cieczy C X
rozpoznaje proporcjonalność prostą na podstawie wykresu zależności ciśnienia od wysokości
C X
słupa cieczy
posługuje się proporcjonalnością prostą do wyznaczenia ciśnienia cieczy lub wysokości słupa
C X
cieczy
stosuje do obliczeń związek między ciśnieniem hydrostatycznym a wysokością słupa cieczy i jej
C X
gęstością
rozwiązuje zadania nietypowe, stosując pojęcie ciśnienia hydrostatycznego D X
analizuje informacje pochodzące z tekstów popularnonaukowych i wyodrębnia z nich informacje
kluczowe dla opisywanego zjawiska bądź problemu (np. z tekstów dotyczących nurkowania C X
wyodrębnia informacje kluczowe dla bezpieczeństwa tego sportu)
Temat 40. stwierdza, że ciecz wywiera ciśnienie także na ścianki naczynia A X
Prawo demonstruje prawo Pascala B X
Pascala formułuje prawo Pascala A X
Plan wynikowy
opisuje doświadczenie ilustrujące prawo Pascala B X

111
112
Wymagania
Plan wynikowy
1 2 3 4 5 6 7
posługuje się prawem Pascala, zgodnie z którym zwiększenie ciśnienia zewnętrznego powoduje
B X
jednakowy przyrost ciśnienia w całej objętości cieczy i gazu
wymienia praktyczne zastosowania prawa Pascala A X
wyjaśnia działanie prasy hydraulicznej i hamulca hydraulicznego B X
posługuje się pojęciem ciśnienia w cieczach i gazach wraz z jednostką B X
rozwiązuje zadania rachunkowe, posługując się prawem Pascala i pojęciem ciśnienia C X
rozwiązuje zadania problemowe, a do ich wyjaśnienia wykorzystuje prawo Pascala i pojęcie
D X
ciśnienia hydrostatycznego
Temat 41. stwierdza, że na ciało zanurzone w cieczy działa siła wyporu A X
Prawo mierzy siłę wyporu za pomocą siłomierza (dla ciała wykonanego z jednorodnej substancji o gęsto-
Archime- C X
ści większej od gęstości wody)
desa wyjaśnia, skąd się bierze siła wyporu B X
demonstruje prawo Archimedesa C X
formułuje prawo Archimedesa A X
wyjaśnia zjawisko pływania ciał na podstawie prawa Archimedesa B X
opisuje doświadczenie z piłeczką pingpongową umieszczoną na wodzie B X
analizuje i porównuje wartość siły wyporu działającej na piłeczkę wtedy, gdy pływa ona na wo-
D X
dzie, z wartością siły wyporu w sytuacji, gdy wpychamy piłeczkę pod wodę
analizuje siły działające na ciała zanurzone w cieczach i gazach, posługując się pojęciem siły wypo-
D X
ru i prawem Archimedesa
oblicza siłę wyporu, stosując prawo Archimedesa C X
stwierdza, że siła wyporu działa także w gazach A X
porównuje siłę wyporu działającą w cieczach z siłą wyporu działającą w gazach C X
wyjaśnia, dlaczego siła wyporu działająca na ciało zanurzone w cieczy jest większa od siły wyporu
B X
działającej na to ciało umieszczone w gazie
wymienia zastosowanie praktyczne siły wyporu powietrza A X
rozwiązuje typowe zadania rachunkowe, stosując prawo Archimedesa C X
rozwiązuje zadania problemowe, wykorzystując prawo Archimedesa D X
Temat do- rozróżnia wielkości dane i szukane A X
datkowy.
proponuje sposób rozwiązania zadania D X
Prawo Ar-
chimedesa rozwiązuje trudniejsze zadania z wykorzystaniem prawa Archimedesa D X
– trudniej- przewiduje wynik zaproponowanego doświadczenia D X
sze zagad-
nienia wykonuje doświadczenie, aby sprawdzić swoje przypuszczenia C X
Temat 42. opisuje doświadczenie z rurką do napojów świadczące o istnieniu ciśnienia atmosferycznego B X
Ciśnienie demonstruje istnienie ciśnienia atmosferycznego B X
atmosfe- oblicza ciśnienie słupa wody równoważące ciśnienie atmosferyczne C X
ryczne opisuje doświadczenie pozwalające wyznaczyć ciśnienie atmosferyczne w sali lekcyjnej B X
Wymagania
1 2 3 4 5 6 7
wyjaśnia rolę użytych przyrządów B X
wyjaśnia, od czego zależy ciśnienie powietrza B X
wskazuje, że do pomiaru ciśnienia atmosferycznego służy barometr A X
wyjaśnia, dlaczego powietrze nas nie zgniata B X
wykonuje doświadczenie ilustrujące zależność temperatury wrzenia od ciśnienia C X
wyjaśnia, dlaczego woda pod zmniejszonym ciśnieniem wrze w temperaturze niższej niż 100°C B X
odczytuje dane z wykresu zależności ciśnienia atmosferycznego od wysokości C X
posługuje się pojęciem ciśnienia atmosferycznego podczas rozwiązywania zadań problemowych D X
wyjaśnia działanie niektórych urządzeń, np. szybkowaru, przyssawki B X
Plan wynikowy
113
114
7 Przedmiotowy system oceniania (propozycja)

Kursywą oznaczono treści dodatkowe.
Wymagania na poszczególne oceny
dopuszczający dostateczny dobry bardzo dobry

Przedmiotowy system oceniania
Rozdział I. ZACZYNAMY UCZYĆ SIĘ fizykI

Uczeń Uczeń Uczeń Uczeń
• podaje nazwy przyrządów stosowanych • opisuje sposoby poznawania przyrody • samodzielnie projektuje tabelę pomiarową, • krytycznie ocenia wyniki pomiarów
w poznawaniu przyrody • rozróżnia pojęcia: obserwacja, pomiar, np. do pomiaru długości ławki, pomiaru czasu • planuje pomiary tak, aby zmierzyć wielkości
• przestrzega zasad higieny i bezpieczeństwa doświadczenie pokonywania pewnego odcinka drogi mniejsze od dokładności posiadanego
w pracowni fizycznej • wyróżnia w prostych przypadkach czynniki, • przeprowadza proste doświadczenia, które przyrządu pomiarowego
• stwierdza, że podstawą eksperymentów które mogą wpłynąć na przebieg zjawiska sam zaplanował • rozkłada siłę na składowe
fizycznych są pomiary • omawia na przykładach, jak fizycy poznają • wyciąga wnioski z przeprowadzonych • graficznie dodaje siły o różnych kierunkach
• wymienia podstawowe przyrządy służące świat • doświadczeń • projektuje doświadczenie demonstrujące
do pomiaru wielkości fizycznych • objaśnia na przykładach, po co nam fizyka • szacuje wyniki pomiaru dodawanie sił o różnych kierunkach
• zapisuje wyniki pomiarów w tabeli • selekcjonuje informacje uzyskane z różnych • wykonuje pomiary, stosując różne metody • demonstruje równoważenie się sił mających
• rozróżnia pojęcia: wielkość fizyczna źródeł, np. na lekcji, z podręcznika, pomiaru różne kierunki
i jednostka wielkości fizycznej z literatury popularnonaukowej, internetu • projektuje samodzielnie tabelę pomiarową
• stwierdza, że każdy pomiar obarczony jest • wyjaśnia, że pomiar polega na porównaniu • opisuje siłę jako wielkość wektorową,
niepewnością wielkości mierzonej ze wzorcem wskazuje wartość, kierunek, zwrot i punkt
• oblicza wartość średnią wykonanych • projektuje tabelę pomiarową pod kierunkiem przyłożenia wektora siły
pomiarów nauczyciela • demonstruje równoważenie się sił mających
• stosuje jednostkę siły, którą jest niuton (1 N) • przelicza jednostki czasu i długości ten sam kierunek
• potrafi wyobrazić sobie siłę o wartości 1 N • szacuje rząd wielkości spodziewanego • wykonuje w zespole kilkuosobowym
• posługuje się siłomierzem wyniku i wybiera właściwe przyrządy zaprojektowane doświadczenie
• podaje treść pierwszej zasady dynamiki pomiarowe (np. do pomiaru długości) demonstrujące dodawanie sił o różnych
Newtona • posługuje się pojęciem niepewności kierunkach
pomiarowej; zapisuje wynik pomiaru • demonstruje skutki bezwładności ciał
wraz z jego jednostką oraz informacją
o niepewności
• wyjaśnia, dlaczego wszyscy posługujemy się
jednym układem jednostek — układem SI
• używa ze zrozumieniem przedrostków,
np. mili-, mikro-, kilo-
• projektuje proste doświadczenia dotyczące
np. pomiaru długości
• wykonuje schematyczny rysunek obrazujący
układ doświadczalny
• wyjaśnia istotę powtarzania pomiarów
• zapisuje wynik zgodnie z zasadami
zaokrąglania oraz zachowaniem liczby
cyfr znaczących wynikającej z dokładności
pomiaru lub z danych

• planuje pomiar np. długości tak, aby
zminimalizować niepewność pomiaru
• projektuje tabelę pomiarową pod kierunkiem
nauczyciela
• definiuje siłę jako miarę działania jednego
ciała na drugie
• podaje przykłady działania sił i rozpoznaje
je w różnych sytuacjach praktycznych (siły:
ciężkości, nacisku, sprężystości, oporów
ruchu)
• wyznacza wartość siły za pomocą siłomierza
albo wagi analogowej lub cyfrowej, zapisuje
wynik pomiaru wraz z jego jednostką oraz
informacją o niepewności
• wyznacza i rysuje siłę wypadkową sił
o jednakowych kierunkach
• określa warunki, w których siły się
równoważą
• rysuje siły, które się równoważą
• wyyjaśnia, od czego zależy bezwładność ciała
• posługuje się pojęciem masy jako miary
bezwładności ciał
• ilustruje I zasadę dynamiki Newtona
• wyjaśnia zachowanie się ciał na podstawie
pierwszej zasady dynamiki Newtona
Rozdział II. Ciała w ruchu
Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń:
• omawia, na czym polega ruch ciała • opisuje wybrane układy odniesienia • odczytuje dane zawarte na wykresach • sporządza wykres na podstawie danych
• wskazuje przykłady względności ruchu • wyjaśnia, na czym polega względność ruchu opisujących ruch zawartych w tabeli
• rozróżnia pojęcia: droga i odległość • szkicuje wykres zależności drogi od czasu na • rysuje wykres zależności drogi od czasu • analizuje wykres i rozpoznaje, czy opisana
• stosuje jednostki drogi i czasu podstawie podanych informacji w ruchu jednostajnym prostoliniowym zależność jest rosnąca, czy malejąca
• określa, o czym informuje prędkość • wyodrębnia zjawisko z kontekstu, wskazuje • wykonuje doświadczenia w zespole • opisuje prędkość jako wielkość wektorową
• wymienia jednostki prędkości czynniki istotne i nieistotne dla wyniku • szkicuje wykres zależności prędkości od • projektuje i wykonuje doświadczenie
• opisuje ruch jednostajny prostoliniowy doświadczenia czasu w ruchu jednostajnym pozwalające badać ruch jednostajny
• wymienia właściwe przyrządy pomiarowe • wyjaśnia, jaki ruch nazywamy ruchem • stosuje wzory na drogę, prędkość i czas prostoliniowy
• mierzy, np. krokami, drogę, którą zamierza jednostajnym • rozwiązuje trudniejsze zadania obliczeniowe • rysuje wykres zależności prędkości od czasu
przebyć • posługuje się wzorem na drogę w ruchu dotyczące ruchu jednostajnego w ruchu jednostajnym na podstawie danych
• mierzy czas, w jakim przebywa zaplanowany jednostajnym prostoliniowym • rozwiązuje zadania nieobliczeniowe z doświadczeń
odcinek drogi • szkicuje wykres zależności prędkości od dotyczące ruchu jednostajnego • analizuje wykresy zależności prędkości
• stosuje pojęcie prędkości średniej czasu w ruchu jednostajnym na podstawie • planuje doświadczenie związane od czasu i drogi od czasu dla różnych ciał
• podaje jednostkę prędkości średniej podanych danych z wyznaczeniem prędkości, wybiera właściwe poruszających się ruchem jednostajnym
115
116

• wyjaśnia, jaką prędkość (średnią czy chwilową) • oblicza wartość prędkości narzędzia pomiarowe, wskazuje czynniki • oblicza prędkość ciała względem innych ciał,
wskazują drogowe znaki ograniczenia prędkości • posługuje się pojęciem prędkości do opisu istotne i nieistotne, wyznacza prędkość na np. prędkość pasażera w jadącym pociągu
• definiuje przyspieszenie ruchu prostoliniowego jednostajnego podstawie pomiaru drogi i czasu, w którym • oblicza prędkość względem różnych układów
• stosuje jednostkę przyspieszenia • rozwiązuje proste zadania obliczeniowe ta droga została przebyta, krytycznie ocenia odniesienia
• wyjaśnia, co oznacza przyspieszenie równe związane z ruchem, stosując związek wyniki doświadczenia • demonstruje ruch jednostajnie przyspieszony
m prędkości z drogą i czasem, w którym ta • przewiduje, jaki będzie czas jego ruchu na • rysuje, na podstawie wyników pomiaru
np. 1 2
s droga została przebyta wyznaczonym odcinku drogi, gdy jego przedstawionych w tabeli, wykres zależności
• rozróżnia wielkości dane i szukane
• wymienia przykłady ruchu jednostajnie • zapisuje wyniki pomiarów w tabeli prędkość wzrośnie: 2, 3 i więcej razy prędkości ciała od czasu w ruchu jednostajnie
opóźnionego i ruchu jednostajnie • odczytuje z wykresu zależności prędkości od • przewiduje, jaki będzie czas jego ruchu przyspieszonym
przyspieszonego czasu wartości prędkości w poszczególnych na wyznaczonym odcinku drogi, gdy jego • analizuje wykres zależności prędkości od
chwilach prędkość zmaleje: 2, 3 i więcej razy czasu sporządzony dla kilku ciał i na tej
• oblicza drogę przebytą przez ciało w ruchu • wyjaśnia, od czego zależy niepewność postawie określa, prędkość którego ciała
jednostajnym prostoliniowym pomiaru drogi i czasu rośnie najszybciej, a którego – najwolniej
• rysuje wykres zależności drogi od czasu • wyznacza na podstawie danych z tabeli (lub • opisuje, analizując wykres zależności
w ruchu jednostajnym prostoliniowym na doświadczania) prędkość średnią prędkości od czasu, czy prędkość ciała rośnie
podstawie danych z tabeli • wyjaśnia pojęcie prędkości względnej szybciej, czy wolniej
• posługuje się jednostką prędkości w układzie • oblicza przyspieszenie i wynik zapisuje wraz • demonstruje ruch opóźniony, wskazuje w
SI, przelicza jednostki prędkości (przelicza z jednostką otaczającej rzeczywistości przykłady ruchu
wielokrotności i podwielokrotności) • określa przyspieszenie w ruchu jednostajnie opóźnionego i jednostajnie opóźnionego
• zapisuje wynik obliczenia w zaokrągleniu opóźnionym • oblicza prędkość końcową w ruchu
do liczby cyfr znaczących wynikającej • stosuje do obliczeń związek przyspieszenia prostoliniowym jednostajnie przyspieszonym
z dokładności pomiaru lub z danych (np. ze zmianą prędkości i czasem, w którym ta • rozwiązuje zadania obliczeniowe dla ruchu
z dokładnością do 2–3 cyfr znaczących) zmiana nastąpiła ( Dy = a $ Dt ) jednostajnie przyspieszonego i jednostajnie
• wyznacza prędkość, z jaką się porusza, • posługuje się zależnością drogi od czasu dla opóźnionego
idąc lub biegnąc, i wynik zaokrągla zgodnie ruchu jednostajnie przyspieszonego • rozwiązuje zadania obliczeniowe dla ruchu
z zasadami oraz zachowaniem liczby cyfr • szkicuje wykres zależności drogi od czasu jednostajnie opóźnionego
znaczących wynikającej z dokładności w ruchu jednostajnie przyspieszonym • projektuje doświadczenie pozwalające badać
pomiaru lub z danych • projektuje tabelę, w której będzie zapisywać zależność przebytej przez ciało drogi od
• szacuje długość przebytej drogi na podstawie wyniki pomiarów czasu w ruchu jednostajnie przyspieszonym
liczby kroków potrzebnych do jej przebycia • wykonuje w zespole doświadczenie pozwalające • wykonuje wykres zależności drogi od czasu
• odróżnia prędkość średnią od prędkości badać zależność przebytej przez ciało drogi od w ruchu jednostajnie przyspieszonym na
chwilowej czasu w ruchu jednostajnie przyspieszonym podstawie danych doświadczalnych
• wykorzystuje pojęcie prędkości średniej do • oblicza przebytą drogę w ruchu jednostajnie • wyjaśnia, dlaczego wykres zależności drogi od
rozwiązywania prostych zadań obliczeniowych, at 2 czasu w ruchu jednostajnie przyspieszonym nie
przyspieszonym, korzystając ze wzoru s = 2
rozróżnia dane i szukane, przelicza 2s jest linią prostą
wielokrotności i podwielokrotności • posługuje się wzorem a = 2 • rozwiązuje trudniejsze zadanie rachunkowe
t
• wyjaśnia, jaki ruch nazywamy ruchem • rysuje wykresy na podstawie podanych na podstawie analizy wykresu
jednostajnie przyspieszonym informacji • wyznacza zmianę prędkości i przyspieszenie
• wyjaśnia sens fizyczny przyspieszenia z wykresów zależności prędkości od czasu
• odczytuje z wykresu zależności prędkości od dla ruchu prostoliniowego jednostajnie
czasu wartości prędkości w poszczególnych zmiennego (przyspieszonego lub
chwilach opóźnionego)

• rozwiązuje proste zadania obliczeniowe, • wyznacza wartość prędkości i drogę
wyznacza przyspieszenie, czas rozpędzania z wykresów zależności prędkości i drogi od
i zmianę prędkości ciała czasu dla ruchu prostoliniowego odcinkami
• wyjaśnia, jaki ruch nazywamy ruchem jednostajnego
jednostajnie opóźnionym • oblicza przyspieszenie, korzystając z danych
• opisuje jakościowo ruch jednostajnie odczytanych z wykresu zależności drogi od
opóźniony czasu
• opisuje, analizując wykres zależności • rozpoznaje rodzaj ruchu na podstawie
prędkości od czasu, czy prędkość ciała wykresów zależności prędkości od czasu
rośnie, czy maleje i drogi od czasu
• posługuje się pojęciem przyspieszenia do
opisu ruchu prostoliniowego jednostajnie
przyspieszonego i jednostajnie opóźnionego
• odczytuje dane zawarte na wykresach
opisujących ruch
• omawia zależność przyspieszenia od siły • podaje przykłady zjawisk będących skutkiem • planuje doświadczenie pozwalające badać • rysuje wykres zależności przyspieszenia ciała
działającej na ciało działania siły zależność przyspieszenia od działającej siły od siły działającej na to ciało
• opisuje zależność przyspieszenia od masy • wyjaśnia, że pod wpływem stałej siły • wykonuje doświadczenia w zespole • rysuje wykres zależności przyspieszenia ciała
ciała (stwierdza, że łatwiej poruszyć lub ciało porusza się ruchem jednostajnie • wskazuje czynniki istotne i nieistotne dla od jego masy
zatrzymać ciało o mniejszej masie) przyspieszonym przebiegu doświadczenia • planuje doświadczenie pozwalające badać
• współpracuje z innymi członkami zespołu • na podstawie opisu przeprowadza • analizuje wyniki pomiarów i je interpretuje zależność przyspieszenia od działającej siły
podczas wykonywania doświadczenia doświadczenie mające wykazać zależność • oblicza przyspieszenie ciała, korzystając • planuje doświadczenie pozwalające badać
• opisuje ruch ciał na podstawie drugiej zasady przyspieszenia od działającej siły z drugiej zasady dynamiki zależność przyspieszenia od masy ciała
dynamiki Newtona • projektuje pod kierunkiem nauczyciela • rozwiązuje zadania wymagające łączenia • formułuje hipotezę badawczą
• podaje definicję jednostki siły (1 niutona tabelę pomiarową do zapisywania wyników wiedzy na temat ruchu jednostajnie • bada doświadczalnie zależność przyspieszenia
• mierzy siłę ciężkości działającą na wybrane pomiarów podczas badania drugiej zasady przyspieszonego i drugiej zasady dynamiki od masy ciała
ciała o niewielkiej masie, zapisuje wyniki dynamiki • oblicza siłę ciężkości działającą na ciało • porównuje sformułowane wyniki
pomiaru wraz z jednostką • stosuje do obliczeń związek między siłą, masą znajdujące się np. na Księżycu z postawionymi hipotezami
• stosuje jednostki masy i siły ciężkości i przyspieszeniem • formułuje wnioski z obserwacji spadających • stosuje do obliczeń związek między siłą, masą
• opisuje ruch spadających ciał • wskazuje w otaczającej rzeczywistości ciał i przyspieszeniem w trudniejszych sytuacjach
• używa pojęcia przyspieszenie grawitacyjne przykłady wykorzystywania II zasady dynamiki • wymienia warunki, jakie muszą być • rozwiązuje zadania, w których trzeba obliczyć
• opisuje skutki wzajemnego oddziaływania ciał • analizuje zachowanie się ciał na podstawie spełnione, aby ciało spadało swobodnie siłę wypadkową, korzystając z drugiej zasady
(np. zjawisko odrzutu) drugiej zasady dynamiki • wyjaśnia, na czym polega swobodny spadek dynamiki
• podaje treść trzeciej zasady dynamiki • wnioskuje, jak zmienia się siła, gdy ciał • rozwiązuje zadania problemowe
• opisuje wzajemne oddziaływanie ciał, przyspieszenie zmniejszy się 2, 3 i więcej razy • określa sposób pomiaru sił wzajemnego z wykorzystaniem II zasady dynamiki
posługując się trzecią zasadą dynamiki • wnioskuje, jak zmienia się siła, gdy oddziaływania ciał i zależności drogi od czasu oraz prędkości od
Newtona przyspieszenie wzrośnie 2, 3 i więcej razy • rysuje siły wzajemnego oddziaływania ciał czasu w ruchu jednostajnie przyspieszonym
• wnioskuje o masie ciała, gdy pod wpływem w prostych przypadkach, np. ciało leżące na • wyjaśnia, od czego zależy siła ciężkości
stole, ciało wiszące na lince działająca na ciało znajdujące się na
powierzchni Ziemi
117
118

danej siły przyspieszenie wzrośnie 2, 3 • wyodrębnia z tekstów opisujących wzajemne • omawia zasadę działania wagi
i więcej razy oddziaływanie ciał informacje kluczowe dla • wyjaśnia, dlaczego spadek swobodny ciał jest
• wnioskuje o masie ciała, gdy pod wpływem tego zjawiska, wskazuje jego praktyczne ruchem jednostajnie przyspieszonym
danej siły przyspieszenie zmniejszy się 2, 3 wykorzystanie • wskazuje czynniki istotne i nieistotne dla tego,
i więcej razy • opisuje, jak zmierzyć siłę tarcia statycznego czy spadanie ciała można nazwać spadkiem
• rozróżnia pojęcia: masa i siła ciężkości • omawia sposób badania, od czego zależy swobodnym
• posługuje się pojęciem siły ciężkości tarcie • rysuje siły działające na ciała
• oblicza siłę ciężkości działającą na ciało na • uzasadnia, dlaczego stojący w autobusie pasażer w skomplikowanych sytuacjach, np. ciało leżące
Ziemi traci równowagę, gdy autobus nagle rusza, nagle na powierzchni równi, ciało wiszące na lince
• stosuje do obliczeń związek między siłą, masą się zatrzymuje lub skręca i odchylone o pewien kąt
i przyspieszeniem grawitacyjnym • wyjaśnia dlaczego człowiek siedzący na • wyjaśnia zjawisko odrzutu, posługując się
• wymienia przykłady ciał oddziałujących na krzesełku kręcącej się karuzeli odczuwa trzecią zasadą dynamiki
siebie działanie pozornej siły nazywanej siłą • planuje i wykonuje doświadczenie
• podaje przykłady oporu stawianego ciałom odśrodkową dotyczące pomiaru siły tarcia statycznego
poruszającym się w różnych ośrodkach i dynamicznego
• wskazuje przyczyny oporów ruchu • formułuje wnioski na podstawie wyników
• rozróżnia pojęcia: tarcie statyczne doświadczenia
i tarcie kinetyczne • proponuje sposoby zmniejszania lub
• wymienia pozytywne i negatywne skutki zwiększania siły tarcia w zależności od potrzeby
tarcia • uzasadnia, dlaczego siły bezwładności są
siłami pozornymi
• omawia przykłady sytuacji, które możemy
wyjaśnić za pomocą bezwładności ciał
ROZDZIAŁ IV. PRACA I ENERGIA
• wskazuje sytuacje, w których w fizyce jest • wyjaśnia, jak obliczamy pracę mechaniczną • rozwiązuje proste zadania, stosując związek • wyjaśnia na przykładach, dlaczego mimo
wykonywana praca • definiuje jednostkę pracy – dżul (1 J) pracy z siłą i drogą, na jakiej została wykonana działania siły, nie jest wykonywana praca
• wymienia jednostki pracy • wskazuje, kiedy mimo działającej siły, nie jest praca • opisuje przebieg doświadczenia pozwalającego
• rozróżnia wielkości dane i szukane wykonywana praca • wylicza różne formy energii wyznaczyć pracę, wyróżnia kluczowe kroki,
• definiuje energię • oblicza pracę mechaniczną i wynik zapisuje • opisuje krótko różne formy energii sposób postępowania oraz wskazuje rolę
• wymienia źródła energii wraz z jednostką • wymienia sposoby wykorzystania różnych użytych przyrządów
• wymienia jednostki energii potencjalnej • wylicza różne formy energii (np. energia form energii • opisuje na wybranych przykładach przemiany
• podaje przykłady ciał mających energię kinetyczna, energia potencjalna grawitacji, • posługuje się proporcjonalnością prostą do energii
potencjalną ciężkości energia potencjalna sprężystości) obliczenia energii potencjalnej ciała • posługuje się informacjami pochodzącymi
• wyjaśnia, które ciała mają energię kinetyczną • rozwiązuje proste zadania, stosując wzór na • rozwiązuje proste zadania z wykorzystaniem z różnych źródeł, w tym tekstów
• wymienia jednostki energii kinetycznej pracę wzoru na energię potencjalną popularnonaukowych; wyodrębnia z nich
• podaje przykłady ciał mających energię • posługuje się proporcjonalnością prostą do • rozwiązuje proste zadania z wykorzystaniem kluczowe informacje dotyczące form energii
kinetyczną obliczania pracy wzoru na energię kinetyczną • rozwiązuje nietypowe zadania, posługując się
• opisuje na przykładach przemiany energii • formułuje zasadę zachowania energii • opisuje wpływ wykonanej pracy na zmianę wzorem na energię potencjalną
potencjalnej w kinetyczną (i odwrotnie) • wyjaśnia, które ciała mają energię potencjalną energii kinetycznej • przewiduje i ocenia niebezpieczeństwo
• wskazuje, skąd organizm czerpie energię grawitacji • posługuje się pojęciem energii mechanicznej związane z przebywaniem człowieka na dużych
potrzebną do życia • wyjaśnia, od czego zależy energia potencjalna jako sumy energii potencjalnej i kinetycznej wysokościach
grawitacji

• wymienia przykłady paliw kopalnych, z których • porównuje energię potencjalną grawitacji • stosuje zasadę zachowania energii • rozwiązuje nietypowe zadania z wykorzystaniem
spalania uzyskujemy energię tego samego ciała, ale znajdującego się na mechanicznej do rozwiązywania prostych wzoru na energię kinetyczną
• wyjaśnia pojęcie mocy różnej wysokości nad określonym poziomem zadań rachunkowych i nieobliczeniowych • przewiduje i ocenia niebezpieczeństwo
• wyjaśnia, jak oblicza się moc • wyznacza zmianę energii potencjalnej • stosuje zasadę zachowania energii do związane z szybkim ruchem pojazdów
• wymienia jednostki mocy grawitacji i wynik zapisuje wraz z jednostką rozwiązywania prostych zadań rachunkowych • rozwiązuje zadania problemowe
• szacuje masę przedmiotów użytych • porównuje energię potencjalną grawitacji i nieobliczeniowych (nieobliczeniowe) z wykorzystaniem poznanych
w doświadczeniu różnych ciał, ale znajdujących się na tej samej • wyjaśnia, gdzie należy szukać informacji praw i zależności
• wyznacza masę, posługując się wagą wysokości nad określonym poziomem o wartości energetycznej pożywienia • stosuje zasadę zachowania energii do
• rozróżnia dźwignie dwustronną i jednostronną • wyznacza zmianę energii potencjalnej • opisuje, do czego człowiekowi potrzebna jest rozwiązywania zadań nietypowych
• wymienia przykłady zastosowania dźwigni grawitacji energia • stosuje zasadę zachowania energii do opisu
w swoim otoczeniu • określa praktyczne sposoby wykorzystania • wyjaśnia potrzebę oszczędzania energii jako zjawisk
• wymienia zastosowania bloku nieruchomego energii potencjalnej grawitacji najlepszego działania w trosce o ochronę • opisuje negatywne skutki pozyskiwania energii
• wymienia zastosowania kołowrotu • opisuje wykonaną pracę jako zmianę energii naturalnego środowiska człowieka z paliw kopalnych związane z niszczeniem
potencjalnej • przelicza wielokrotności i podwielokrotności środowiska i globalnym ociepleniem
• wyznacza doświadczalnie energię potencjalną jednostek pracy i mocy • wymienia źródła energii odnawialnej
grawitacji, korzystając z opisu doświadczenia • posługuje się pojęciem mocy do obliczania • rozwiązuje nietypowe zadania z wykorzystaniem
• wyjaśnia, od czego zależy energia kinetyczna pracy wykonanej (przez urządzenie) wzoru na energię, pracę i moc
• porównuje energię kinetyczną tego samego • rozwiązuje proste zadania z wykorzystaniem • wyjaśnia, dlaczego dźwignię można zastosować do
ciała, ale poruszającego się z różną prędkością wzoru na moc wyznaczania masy ciała
• porównuje energię kinetyczną różnych ciał, • stosuje prawo równowagi dźwigni do • planuje doświadczenie (pomiar masy)
poruszających się z taką samą prędkością rozwiązywania prostych zadań • ocenia otrzymany wynik pomiaru masy
• wyznacza zmianę energii kinetycznej • wyznacza masę przedmiotów, posługując się • opisuje działanie napędu w rowerze
w typowych sytuacjach dźwignią dwustronną, linijką i innym ciałem
• określa praktyczne sposoby wykorzystania o znanej masie
energii kinetycznej • wyjaśnia zasadę działania dźwigni dwustronnej
• wyjaśnia, dlaczego energia potencjalna • rozwiązuje proste zadania, stosując prawo
grawitacji ciała spadającego swobodnie równowagi dźwigni
maleje, a kinetyczna rośnie • wyjaśnia działanie kołowrotu
• wyjaśnia, dlaczego energia kinetyczna • wyjaśnia zasadę działania bloku nieruchomego
ciała rzuconego pionowo w górę maleje,
a potencjalna rośnie
• opisuje, do jakich czynności życiowych
człowiekowi jest potrzebna energia
• wymienia jednostki, w jakich podajemy wartość
energetyczną pokarmów
• przelicza jednostki czasu
• stosuje do obliczeń związek mocy z pracą
i czasem, w którym ta praca została
wykonana
• porównuje pracę wykonaną w tym samym
czasie przez urządzenia o różnej mocy
• porównuje pracę wykonaną w różnym czasie

przez urządzenia o tej samej mocy
119
120

• przelicza energię wyrażoną
w kilowatogodzinach na dżule i odwrotnie
• wyznacza doświadczalnie warunek równowagi
dźwigni dwustronnej
• wyjaśnia, kiedy dźwignia jest w równowadze

• porównuje otrzymane wyniki z oszacowanymi
masami oraz wynikami uzyskanymi przy
zastosowaniu wagi
• wyjaśnia, w jakim celu i w jakich sytuacjach
stosujemy maszyny proste
• opisuje blok nieruchomy
Uczeń Uczeń Uczeń Uczeń
• stwierdza, że wszystkie ciała są zbudowane • podaje przykłady świadczące o przyciąganiu • wyjaśnia mechanizm zjawiska dyfuzji • wyjaśnia, kiedy cząsteczki zaczynają się
z atomów lub cząsteczek się cząsteczek • opisuje doświadczenie ilustrujące zjawisko odpychać
• podaje przykłady świadczące o ruchu • opisuje zjawisko napięcia powierzchniowego napięcia powierzchniowego • analizuje różnice w budowie mikroskopowej
cząsteczek • demonstruje zjawisko napięcia • wyjaśnia przyczynę występowania zjawiska ciał stałych, cieczy i gazów
• opisuje pokaz ilustrujący zjawisko dyfuzji powierzchniowego napięcia powierzchniowego • opisuje różnice w budowie ciał krystalicznych
• podaje przykłady dyfuzji • opisuje budowę mikroskopową ciał stałych, • ilustruje istnienie sił spójności i w tym i bezpostaciowych
• nazywa stany skupienia materii cieczy i gazów kontekście tłumaczy formowanie się kropli • opisuje zmianę objętości ciał wynikającą ze
• wymienia właściwości ciał stałych, cieczy • omawia budowę kryształów na przykładzie • wyjaśnia właściwości ciał stałych, cieczy zmiany stanu skupienia substancji
i gazów soli kamiennej i gazów w oparciu o ich budowę wewnętrzną • analizuje jakościowo związek między
• nazywa zmiany stanu skupienia materii • opisuje zjawiska topnienia, krzepnięcia, • wyjaśnia, że dana substancja krystaliczna ma temperaturą a średnią energią kinetyczną
• odczytuje z tabeli temperatury topnienia parowania, skraplania, sublimacji i resublimacji określoną temperaturę topnienia i wrzenia (ruchu chaotycznego) cząsteczek
i wrzenia wybranych substancji • posługuje się skalami temperatur (Celsjusza, • wyjaśnia, że różne substancje mają różną • analizuje jakościowo zmiany energii
• wyjaśnia zasadę działania termometru Kelvina, Fahrenheita) temperaturę topnienia i wrzenia wewnętrznej spowodowane wykonaniem
• posługuje się pojęciem temperatury • przelicza temperaturę w skali Celsjusza na • wyjaśnia, od czego zależy energia pracy i przepływem ciepła
• opisuje skalę temperatur Celsjusza temperaturę w skali Kelvina i odwrotnie wewnętrzna ciała • wyjaśnia znaczenie dużej wartości ciepła
• wymienia jednostkę ciepła właściwego • definiuje energię wewnętrzną ciała • wyjaśnia, jak można zmienić energię właściwego wody
• rozróżnia wielkości dane i szukane • definiuje przepływ ciepła wewnętrzną ciała • opisuje przebieg doświadczenia polegającego
• mierzy czas, masę, temperaturę • porównuje ciepło właściwe różnych • wyjaśnia, o czym informuje ciepło właściwe na wyznaczeniu ciepła właściwego wody
• zapisuje wyniki w formie tabeli substancji • posługuje się proporcjonalnością prostą do • wyznacza ciepło właściwe wody za pomocą
• wymienia dobre i złe przewodniki ciepła • wyjaśnia rolę użytych w doświadczeniu obliczenia ilości energii dostarczonej ciału czajnika elektrycznego lub grzałki o znanej
• wymienia materiały zawierające w sobie przyrządów • rozwiązuje proste zadania z wykorzystaniem mocy (przy założeniu braku strat)
powietrze, co czyni je dobrymi izolatorami • zapisuje wynik zgodnie z zasadami wzoru na ilość dostarczonej energii • analizuje treść zadań związanych z ciepłem
• opisuje techniczne zastosowania materiałów zaokrąglania oraz zachowaniem liczby • przelicza wielokrotności i podwielokrotności właściwym
izolacyjnych cyfr znaczących wynikającej z dokładności jednostek fizycznych • proponuje sposób rozwiązania zadania
• mierzy temperaturę topnienia lodu pomiaru lub z danych • wyjaśnia rolę izolacji cieplnej • rozwiązuje nietypowe zadania, łącząc
• stwierdza, że temperatura topnienia • zapisuje wynik obliczeń jako przybliżony • opisuje ruch wody w naczyniu wywołany wiadomości o cieple właściwym
i krzepnięcia dla danej substancji jest taka (z dokładnością do 2–3 cyfr znaczących) zjawiskiem konwekcji z wiadomościami o energii i mocy
sama

• odczytuje ciepło topnienia wybranych substancji • porównuje wyznaczone ciepło właściwe • demonstruje zjawisko konwekcji • szacuje rząd wielkości spodziewanego wyniku
z tabeli wody z ciepłem właściwym odczytanym • opisuje przenoszenie ciepła przez i ocenia na tej podstawie wartości obliczanych
• podaje przykłady wykorzystania zjawiska w tabeli promieniowanie wielkości fizycznych
parowania • odczytuje dane z wykresu • wyjaśnia, że proces topnienia przebiega, gdy • wyjaśnia przekazywanie energii w postaci
• odczytuje ciepło parowania wybranych • rozróżnia dobre i złe przewodniki ciepła ciału dostarczamy energię w postaci ciepła ciepła w zjawisku przewodnictwa cieplnego;
substancji z tabeli • informuje, że ciała o równej temperaturze i nie powoduje to zmiany jego temperatury wskazuje, że nie następuje przekazywanie
• porównuje ciepło parowania różnych cieczy pozostają w równowadze termicznej • wyjaśnia, że w procesie krzepnięcia ciało energii w postaci ciepła między ciałami
• definiuje konwekcję oddaje energię w postaci ciepła o takiej samej temperaturze
• opisuje przepływ powietrza • posługuje się pojęciem ciepła topnienia • bada zjawisko przewodnictwa cieplnego
w pomieszczeniach, wywołany zjawiskiem • wyjaśnia, że proces wrzenia przebiega, gdy i określa, który z badanych materiałów jest
konwekcji ciału dostarczamy energię w postaci ciepła lepszym przewodnikiem ciepła
• wyjaśnia, że materiał zawierający oddzielone i nie powoduje to zmiany jego temperatury • wyjaśnia przepływ ciepła w zjawisku
od siebie porcje powietrza, zatrzymuje • rozwiązuje proste zadania z wykorzystaniem przewodnictwa cieplnego
konwekcję, a przez to staje się dobrym ciepła topnienia • wyjaśnia, na czym polega zjawisko konwekcji
izolatorem • posługuje się pojęciem ciepła parowania • wyjaśnia rolę zjawiska konwekcji dla klimatu
• demonstruje zjawisko topnienia • rozwiązuje proste zadania z wykorzystaniem naszej planety
• wyjaśnia, że ciała krystaliczne mają określoną pojęcia ciepła parowania • przewiduje stan skupienia substancji na
temperaturę topnienia, a ciała bezpostaciowe podstawie informacji odczytanych z wykresu
– nie zależności t ^Qh
• odczytuje informacje z wykresu zależności • wyjaśnia, na czym polega parowanie
temperatury od dostarczonego ciepła • wyjaśnia, dlaczego parowanie wymaga
• definiuje ciepło topnienia dostarczenia dużej ilości energii
• podaje jednostki ciepła topnienia
• porównuje ciepło topnienia różnych substancji
• opisuje zjawisko parowania
• opisuje zjawisko wrzenia
• definiuje ciepło parowania
• podaje jednostkę ciepła parowania
• demonstruje i opisuje zjawisko skraplania
Uczeń • Uczeń Uczeń Uczeń
• wymienia jednostki objętości • wyjaśnia pojęcie objętości • przelicza jednostki objętości • rozwiązuje nietypowe zadania związane
• wyjaśnia, że menzurki różnią się pojemnością • przelicza jednostki objętości • szacuje objętość zajmowaną przez ciała z objętością ciał i skalą menzurek
i dokładnością • szacuje objętość zajmowaną przez ciała • przelicza jednostki gęstości • planuje sposób wyznaczenia objętości bardzo
• wyjaśnia, jakie wielkości fizyczne trzeba znać, • oblicza objętość ciał mających kształt • posługuje się pojęciem gęstości do małych ciał, np. szpilki, pinezki
aby obliczyć gęstość prostopadłościanu lub sześcianu, stosując rozwiązywania zadań nieobliczeniowych • szacuje masę ciał, znając ich gęstość i objętość
• wymienia jednostki gęstości odpowiedni wzór matematyczny • analizuje różnice gęstości substancji • rozwiązuje trudniejsze zadania
• odczytuje gęstości wybranych ciał z tabeli • wyznacza objętość cieczy i ciał stałych przy w różnych stanach skupienia wynikające z wykorzystaniem zależności między masą,
• rozróżnia dane i szukane użyciu menzurki z budowy mikroskopowej ciał stałych, cieczy objętością i gęstością
i gazów
121
122

• wymienia wielkości fizyczne, które musi • zapisuje wynik pomiaru wraz z jego • rozwiązuje proste zadania z wykorzystaniem • planuje doświadczenie w celu wyznaczenia
wyznaczyć niepewnością zależności między masą, objętością i gęstością gęstości wybranej substancji
• zapisuje wyniki pomiarów w tabeli • wyjaśnia, o czym informuje gęstość • projektuje tabelę pomiarową • szacuje rząd wielkości spodziewanego wyniku
• oblicza średni wynik pomiaru • porównuje gęstości różnych ciał • opisuje doświadczenie ilustrujące różne skutki pomiaru gęstości
• opisuje, jak obliczamy ciśnienie • wybiera właściwe narzędzia pomiaru działania ciała na podłoże, w zależności od • porównuje otrzymany wynik z gęstościami
• wymienia jednostki ciśnienia • wyznacza gęstość substancji, z jakiej wielkości powierzchni styku substancji zamieszczonymi w tabeli i na tej
• wymienia sytuacje, w których chcemy wykonano przedmiot w kształcie regularnym, • posługuje się pojęciem ciśnienia do podstawie identyfikuje materiał, z którego
zmniejszyć ciśnienie za pomocą wagi i przymiaru wyjaśnienia zadań problemowych może być wykonane badane ciało
• wymienia sytuacje, w których chcemy • wyznacza gęstość substancji, z jakiej • rozwiązuje proste zadania z wykorzystaniem • rozwiązuje nietypowe zadania
zwiększyć ciśnienie wykonano przedmiot o nieregularnym zależności między siłą nacisku, powierzchnią z wykorzystaniem pojęcia ciśnienia
• stwierdza, że w naczyniach połączonych ciecz kształcie, za pomocą wagi, cieczy i cylindra styku ciał i ciśnieniem • rozwiązuje zadania nietypowe
dąży do wyrównania poziomów miarowego • stosuje pojęcie ciśnienia hydrostatycznego do z wykorzystaniem pojęcia ciśnienia
• opisuje, jak obliczamy ciśnienie • porównuje otrzymany wynik z szacowanym rozwiązywania zadań rachunkowych hydrostatycznego
hydrostatyczne • wyjaśnia, o czym informuje ciśnienie • posługuje się proporcjonalnością prostą do • analizuje informacje pochodzące z tekstów
• odczytuje dane z wykresu zależności ciśnienia • definiuje jednostkę ciśnienia wyznaczenia ciśnienia cieczy lub wysokości popularnonaukowych i wyodrębnia z nich
od wysokości słupa cieczy • wyjaśnia, w jaki sposób można zmniejszyć słupa cieczy informacje kluczowe dla opisywanego
• stwierdza, że ciecz wywiera ciśnienie także ciśnienie • opisuje doświadczenie ilustrujące prawo zjawiska bądź problemu (np. z tekstów
na ścianki naczynia • wyjaśnia, w jaki sposób można zwiększyć Pascala dotyczących nurkowania wyodrębnia
• wymienia praktyczne zastosowania prawa ciśnienie • rozwiązuje zadania rachunkowe, posługując informacje kluczowe dla bezpieczeństwa tego
Pascala • posługuje się pojęciem parcia się prawem Pascala i pojęciem ciśnienia sportu)
• stwierdza, że na ciało zanurzone w cieczy • stosuje do obliczeń związek między parciem • wyjaśnia, skąd się bierze siła wyporu • rozwiązuje zadania problemowe, a do ich
działa siła wyporu a ciśnieniem • wyjaśnia pływanie ciał na podstawie prawa wyjaśnienia wykorzystuje prawo Pascala
• mierzy siłę wyporu za pomocą siłomierza (dla • demonstruje zależność ciśnienia Archimedesa i pojęcie ciśnienia hydrostatycznego
ciała wykonanego z jednorodnej substancji hydrostatycznego od wysokości słupa cieczy • oblicza siłę wyporu, stosując prawo • analizuje i porównuje wartość siły wyporu
o gęstości większej od gęstości wody) • wyjaśnia, od czego zależy ciśnienie Archimedesa działającą na piłeczkę wtedy, gdy ona pływa
• stwierdza, że siła wyporu działa także hydrostatyczne • przewiduje wynik zaproponowanego na wodzie, z wartością siły wyporu w sytuacji,
w gazach • opisuje, od czego nie zależy ciśnienie doświadczenia dotyczącego prawa Archimedesa gdy wpychamy piłeczkę pod wodę
• wymienia zastosowania praktyczne siły hydrostatyczne • oblicza ciśnienie słupa wody równoważące • analizuje siły działające na ciała zanurzone
wyporu powietrza • rozpoznaje proporcjonalność prostą na ciśnienie atmosferyczne w cieczach i gazach, posługując się pojęciem
• opisuje doświadczenie z rurką do podstawie wykresu zależności ciśnienia od • opisuje doświadczenie pozwalające siły wyporu i prawem Archimedesa
napojów świadczące o istnieniu ciśnienia wysokości słupa cieczy wyznaczyć ciśnienie atmosferyczne w sali • wyjaśnia, dlaczego siła wyporu działająca na
atmosferycznego • stosuje do obliczeń związek między lekcyjnej ciało zanurzone w cieczy jest większa od siły
• wskazuje, że do pomiaru ciśnienia ciśnieniem hydrostatycznym a wysokością • wyjaśnia działanie niektórych urządzeń, np. wyporu działającej na to ciało umieszczone
atmosferycznego służy barometr słupa cieczy i jej gęstością szybkowaru, przyssawki w gazie
• odczytuje dane z wykresu zależności ciśnienia • demonstruje prawo Pascala • rozwiązuje typowe zadania rachunkowe,
atmosferycznego od wysokości • formułuje prawo Pascala stosując prawo Archimedesa
• posługuje się prawem Pascala, zgodnie • proponuje sposób rozwiązania zadania
z którym zwiększenie ciśnienia • rozwiązuje trudniejsze zadania
zewnętrznego powoduje jednakowy przyrost z wykorzystaniem prawa Archimedesa
ciśnienia w całej objętości cieczy i gazu • wyjaśnia, dlaczego powietrze nas nie zgniata
• wyjaśnia działanie prasy hydraulicznej
i hamulca hydraulicznego

• posługuje się pojęciem ciśnienia w cieczach • wyjaśnia, dlaczego woda pod zmniejszonym
i gazach wraz z jednostką ciśnieniem wrze w temperaturze niższej niż
• demonstruje prawo Archimedesa 100°C
• formułuje prawo Archimedesa • posługuje się pojęciem ciśnienia
• opisuje doświadczenie z piłeczką atmosferycznego do rozwiązywania zadań
pingpongową umieszczoną na wodzie problemowych
• porównuje siłę wyporu działającą w cieczach
z siłą wyporu działającą w gazach
• wykonuje doświadczenie, aby sprawdzić swoje
przypuszczenia
• demonstruje istnienie ciśnienia
atmosferycznego
• wyjaśnia rolę użytych przyrządów
• opisuje, od czego zależy ciśnienie powietrza
• wykonuje doświadczenie ilustrujące zależność
temperatury wrzenia od ciśnienia
123
124 Multiteka
8 Materiały prezentacyjne Multiteka

Multiteka to aplikacja dostępna do pobrania na portalu W Multitece znajdują się filmy, animacje lub pokazy
dlanauczyciela.pl. Zawiera cyfrowe materiały prezenta- slajdów uzupełniające doświadczenia opisane w pod-
cyjne, stanowiące doskonałą pomoc na każdej lekcji fizyki. ręczniku To jest fizyka. dla klasy 7
Atrakcyjne filmy, animacje i symulacje umożliwiają nauczy-
cielom wizualizacje omawianych treści i pomagają w zainte-
resowaniu fizyką większej liczby uczniów.
Lista materiałów dostępnych w Multitece To jest fizyka

dla klasy 7
W tabeli zostały wyróżnione filmy z doświadczeń zalecanych
do realizacji w szkole podstawowej.
Dział w podręczniku
Tytuł Typ
w podręczniku
Dział I. Zaczynamy Nowoczesne przyrządy pomiarowe pokaz slajdów
uczyć się fizyki
Jakiego przyrządu użyć pokaz slajdów
Niepewność pomiaru pokaz slajdów
Cyfry znaczące pokaz slajdów
Obliczanie średniej wyników pomiaru pokaz slajdów
Pomiar długości zapałki pokaz slajdów
Pomiar średnicy drucika pokaz slajdów
Co to jest siła film
Siła jako wielkość wektorowa animacja
Pomiar siły film – doświadczenie fizyczne
Pomiar siły animacja
Od czego zależy siła wypadkowa animacja
Przykłady sił działających w różnych kierunkach pokaz slajdów
Rozkładanie siły na składowe animacja
Zastosowanie reguły równoległoboku animacja
Siła wypadkowa film – doświadczenie fizyczne
Doświadczenie Galileusza film
Doświadczenie potwierdzające istnienie bezwładności film
Krążek hokejowy animacja
Bezwładność w tramwaju animacja
Poduszkowiec film – doświadczenie fizyczne
Bezwładność a zrywanie nici film – doświadczenie fizyczne
Dział II. Ruch pod Ciała w ruchu animacja
działaniem stałej siły Względność ruchu animacja
Wykres zależności położenia samochodu od czasu animacja
Opis ruchu samochodu animacja
Wykres położenia ciała w funkcji czasu animacja
Ruch jednostajny prostoliniowy animacja
Obliczanie prędkości pokaz slajdów
Droga w ruchu jednostajnym prostoliniowym animacja
Obliczanie czasu ruchu w ruchu jednostajnym pokaz slajdów
Badanie ruchu jednostajnego prostoliniowego film – doświadczenie fizyczne
Doświadczalne wyznaczanie prędkości przemieszczania
pokaz slajdów
się samochodzika zabawki
Analiza ruchu ciała film
Prędkość względna animacja
Zderzenie ciał poruszających się w tę samą stronę
film – doświadczenie fizyczne
i w przeciwne strony
Multiteka 125
Tytuł Typ
w podręczniku
Badanie ruchu prostoliniowego jednostajnie przyspie-
szonego
Przykłady ruchu przyspieszonego animacja
Przykład ruchu opóźnionego animacja
Prędkość w ruchu jednostajnie przyspieszonym animacja
Jak uzyskać taką zależność slajd
Prędkość w ruchu jednostajnie przyspieszonym animacja
Droga w ruchu jednostajnie przyspieszonym animacja
Badamy ruch różnych ciał film
Ruch jednostajnie przyspieszony z prędkością począt-
animacja
kową
Dział III. Siła wpływa Ruch pod działaniem stałej siły animacja
na ruch II zasada dynamiki Newtona film – doświadczenie fizyczne
Działanie jednakowych lub różnych sił na wózki o róż-
pokaz slajdów
nej lub jednakowej masie
Ciężar ciała na Ziemi i na Księżycu animacja
Różne masy animacja
Ważenie animacja
Budowa wagi animacja
Swobodne spadanie ciał animacja
Spadanie swobodne film – doświadczenie fizyczne
Swobodne spadanie film
Czas spadania swobodnego film – doświadczenie fizyczne
Dwa siłomierze animacja
Siły równoważące się film – doświadczenie fizyczne
Pokaz z siłomierzem animacja
Silnik odrzutowy film
Zjawisko odrzutu film – doświadczenie fizyczne
Dwa wózki film
Różne rodzaje tarcia animacja
Tarcie film – doświadczenie fizyczne
Zależność siły tarcia od chropowatości powierzchni animacja
Rola tarcia podczas chodzenia animacja
Tarcie statyczne film – doświadczenie fizyczne
Tarcie statyczne i kinetyczne film – doświadczenie fizyczne
Zależność siły tarcia od wielkości powierzchni animacja
Bezwładność film – doświadczenie fizyczne
Siła bezwładności w samochodzie animacja
Bezwładność monety film – doświadczenie fizyczne
Moneta na obracającej się tarczy animacja
Dział IV. Praca Praca w ujęciu potocznym i fizycznym pokaz slajdów
i energia Praca wykonywana przez Jacka i Marka pokaz slajdów
Różne rodzaje energii pokaz slajdów
Różne formy energii pokaz slajdów
Przykłady form energii animacja
Badanie energii potencjalnej grawitacji pokaz slajdów
Energia potencjalna grawitacji animacja
Praca wykonana przez spadające ciało film – doświadczenie fizyczne
Siła zmienia energię pokaz slajdów
Energia potencjalna grawitacji pokaz slajdów
Zależność energii kinetycznej od masy animacja
Zasada zachowania energii mechanicznej animacja
Przemiany energii mechanicznej symulacja
Ruch wahadła film – doświadczenie fizyczne
Przemiany energii film
Odnawialne źródła energii animacja
Elektrownie wiatrowe film
Ogniwa słoneczne film
126 Multiteka
Tytuł Typ
w podręczniku
Energie duże i małe animacja (pokaz slajdów)
Co to jest moc animacja
Moce duże i małe animacja
Dźwignia dwustronna film – doświadczenie fizyczne
Równowaga dźwigni dwustronnej pokaz slajdów
Dźwignia w równowadze symulacja
Przykłady dźwigni dwustronnej animacja
Dźwignia jednostronna film – doświadczenie fizyczne
Dźwignia jednostronna i dwustronna pokaz slajdów
Dźwignie w życiu codziennym film
Siły na równi pochyłej animacja
Dział V. Cząsteczki Atomy animacja
i ciepło Jak zbudowany jest atom animacja
Dyfuzja film – doświadczenie fizyczne
Dyfuzja film
Atomy i cząsteczki animacja
Siły spójności film
Napięcie powierzchniowe film – doświadczenie fizyczne
Ruchy Browna animacja
Wpływ detergentu na napięcie powierzchniowe wody film – doświadczenie fizyczne
Stan stały film
Stan ciekły film
Stan gazowy film
Zmiany stanu skupienia symulacja
Zmiany stanu skupienia film
Struktury kryształów pokaz slajdów
Termometry i skale temperatur film
Typowe temperatury wody animacja
Atomy i cząsteczki ciał stałych animacja
Temperatura a stan skupienia animacja
Zmiany energii wewnętrznej animacja
Zmiany energii wewnętrznej film
Rozkład temperatury we wnętrzu Ziemi symulacja
Praca a energia wewnętrzna film – doświadczenie fizyczne
Wymiana ciepła animacja
Wyznaczanie ciepła właściwego film – doświadczenie fizyczne
Przekazywanie energii cieplnej animacja
Jak zdefiniować temperaturę film
Przekazywanie ciepła film
Badanie przewodnictwa cieplnego film – doświadczenie fizyczne
Przewodnictwo cieplne ciał stałych film
Izolatory cieplne animacja
Jak wynaleziono lodówkę film
Izolacja termiczna film – doświadczenie fizyczne
Termometry animacja
Promieniowanie słoneczne animacja
Konwekcja film – doświadczenie fizyczne
Ogrzewanie wody film
Topnienie lodu film – doświadczenie fizyczne
Topnienie animacja
Schładzanie wody symulacja
Kryształy i ciała bezpostaciowe pokaz slajdów
Topnienie lodu z solą film – doświadczenie fizyczne
Temperatura topnienia film
Podkowa film
Jak zrobić lody w 30 s film
Temperatura a parowanie film – doświadczenie fizyczne
Pobieranie i oddawanie ciepła animacja
Multiteka 127
Tytuł Typ
w podręczniku
Jak chłodzi się organizm animacja
Parowanie animacja
Gazy rzeczywiste animacja
Temperatura wrzenia film
Wrzenie film – doświadczenie fizyczne
Wrzenie animacja
Temperatura topnienia i wrzenia symulacja
Co to jest atom film
Dział VI. Ciśnienie Wyznaczanie objętości animacja
i siła wyporu Wyznaczanie gęstości ciała o regularnych kształtach film – doświadczenie fizyczne
Wyznaczanie gęstości ciała o nieregularnych
kształtach
Wyznaczanie gęstości cieczy film – doświadczenie fizyczne
Wpływ gęstości na masę symulacja
Co to jest ciśnienie Channel 4
Ciśnienie a powierzchnia nacisku film – doświadczenie fizyczne
Wykorzystanie ciśnienia film
Przepływ cieczy między naczyniami film – doświadczenie fizyczne
Śluza kanałowa animacja
Wieża ciśnień animacja
Ciśnienie w cieczy animacja
Ciśnienie hydrostatyczne film – doświadczenie fizyczne
Kiedy ciecz płynie animacja
Ciśnienie hydrostatyczne film
Ciśnienie w gazie animacja
Zmiany ciśnienia w cieczy animacja
Prasa hydrauliczna animacja
Ciśnienie powietrza i ciśnienie wody film – doświadczenie fizyczne
Siła parcia animacja
Siła wyporu animacja
Gęstość słonej wody animacja
Siła wyporu w gazach animacja
Balon animacja
Prawo Archimedesa film – doświadczenie fizyczne
Prawo Archimedesa animacja
Siła wyporu a głębokość zanurzenia film – doświadczenie fizyczne
Topnienie pływającego lodu film – doświadczenie fizyczne
Atmosfera animacja
Ciśnienie atmosferyczne film
Ciśnienie atmosferyczne film – doświadczenie fizyczne
Doświadczenie Torricellego animacja
Ciśnienie zależy od wysokości animacja
Grubość atmosfery animacja
Mierzenie ciśnienia symulacja
Ciśnienie atmosferyczne gra
Prawo Archimedesa gra
128 Materiały dodatkowe
9 Zeszyt ćwiczeń z dostępem do dodatkowych materiałów

Kody dostępu zamieszczone w zeszytach ćwiczeń dla
klasy siódmej To jest fizyka umożliwiają pobranie zadań
lub wzorów matematycznych, które ułatwią rozwiązanie
zadania. Dodatkowe materiały są dostępne na stronie
docwiczenia.pl.
Numer strony
Tytuł Typ Kod dostępu
w zeszycie ćwiczeń
Dział I. Zaczynamy uczyć się fizyki
Temat dodatkowy: Siła wypadkowa – trudniejsze zagadnienie PDF T7ELL4 s. 3
Przy teście powtórzeniowym działu I PDF T7L17F s. 20
Dział II. Ciała w ruchu
Temat dodatkowy. Prędkość średnia PDF T71Z7B s. 3
Temat dodatkowy. Prędkość względna PDF T7Y4AW s. 3
Temat dodatkowy. Doga w ruchu prostoliniowym jednostajne
PDF T7NXP2 s. 3
przyspieszonym
Przy teście powtórzeniowym działu II PDF T7MQ4F s. 40
Dział III. Siła wpływa na ruch
Temat dodatkowy. Jeszcze o bezwładności ciał PDF T7K1K5 s.3
Przy teście powtórzeniowym działu III PDF T7QGVF s. 56
Dział IV. Praca i energia
Temat dodatkowy. Energia i środowisko PDF T7CN9H s.4
Temat dodatkowy. Dźwignie PDF T773KK s.4
Temat dodatkowy. Maszyny proste PDF T7Y4TF s.4
Przy teście powtórzeniowym działu IV PDF T7RJ2H s. 74
Dział V. Cząsteczki i ciepło
Temat dodatkowy. Ciepło właściwe – trudniejsze zagadnienia PDF T77AYJ s.4
Przy teście powtórzeniowym działu V PDF T7F6L6 s. 96
Dział VI. Ciśnienie i siła wyporu
Temat dodatkowy. Prawo Archimedesa – trudniejsze zagadnienie PDF T7PNNR s.4
Przy teście powtórzeniowym działu VI PDF T7QTUE s. 126
Dodatek matematyczny PDF T75N27 s. 4

Ksiazka Nauczyciela To Jest Fizyka Klasa 7

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Ksiazka Nauczyciela To Jest Fizyka Klasa 7

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ksiazka Nauczyciela To Jest Fizyka Klasa 7

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

7

© Copyright by Nowa Era Sp. z o.o. 2017

Opracowanie redakcyjne i redakcja merytoryczna: Dorota Okulewicz.

Zdjęcia pochodzą ze zbiorów:

Nowa Era Sp. z o.o.

Druk i oprawa: Drukarnia STS

Spis Wskazówki do wszystkich tematów, dodatkowe

Zachęcamy również do korzystania ze strony internetowej dlanauczyciela.pl.

1 Z czego składa się seria

Podręcznik Zbiór zadań

innych dziedzin przyrodniczych a nawet do literatury

Generator testów i sprawdzianów

Ad 5 i 6. Uczniowie powinni wiedzieć, że prawdziwa war-

Temat 3. Ad 4. Tę umiejętność także będziemy ćwiczyli w odnie-

Uwagi do zadań podręcznik s. 12

Zadanie 1. Warto się zastanowić nad jeszcze jednym

Ad 3. Na lekcjach matematyki w niższych klasach szko-

Choć uczniowie nie znają jeszcze ścisłego pojęcia siły cięż-

Część lekcji warto poświęcić na ćwiczenia polegające na

Uwagi do zadań podręcznik s. 24

Mówiliśmy wcześniej, że po kilku pomiarach należy ob-

Uwagi do zadań podręcznik s. 17

W zadaniu 2. (oraz w ćwiczeniu 1 z zeszytu ćwiczeń)

Temat 6. Nasze sformułowanie pierwszej zasady dynamiki jest

3 Propozycje scenariuszy lekcji (konspektów)

Temat 1. Czym zajmuje się fizyka

Środki dydaktyczne: Metody pracy uczniów:

 emat 6. Bezwładność ciała – pierwsza

Test Zaczynamy uczyć się fizyki imię i nazwisko

A. Każdy pomiar jest dokładny.

2 (0–1) Zuzia znalazła kamyk o objętości 13 cm3.

500 100 200

5 (0–1) Dokończ zdanie. Wybierz właściwą odpowiedź spośród podanych.

A.249 mm. B. 26 cm. C. 0,025 m. D. 2,5 dm.

F1 = 0,9 kN F1 = 0,9 kN F1 = 0,9 kN

6 (0–1) Uzupełnij poniższe zdanie. Wybierz właściwe odpowiedzi spośród podanych.

A. równoważą się C. mają taki sam zwrot

7 (0–1) Dokończ zdanie. Wybierz właściwą odpowiedź spośród podanych.

A. wartość równą 1,2 kN, kierunek poziomy, zwrot w lewo.

I. autobus, A. mniejszą masę i większą bezwładność niż drugi pojazd.

9 (0–1) Dokończ poniższe zdanie. Wybierz właściwą odpowiedź spośród podanych.

A. tona, gram, miligram.

I. Tak, A. działa różna od zera siła wypadkowa.

14 (0–4) Na rysunkach A i B przedstawiono siły F 1 i F 2 , o odpowiednio o takiej samej wartości.

Test Zaczynamy uczyć się fizyki

A. Każdy przyrząd ma taki sam zakres pomiarowy.

2 (0–1) Tomek ma kulę bilardową o objętości 0,021 dm3.

500 100 200

5 (0–1) Dokończ zdanie. Wybierz właściwą odpowiedź spośród podanych.

A. 128 mm. B. 12,9 cm. C. 0,13 m. D. 1,27 dm.

6 (0–1) Uzupełnij poniższe zdanie. Wybierz właściwe odpowiedzi spośród podanych.

7 (0–1) Dokończ zdanie. Wybierz właściwą odpowiedź spośród podanych.

A. wartość o 500 N większą od siły wypadkowej działającej na autobus II.

I. samochód osobowy, A. mniejszą masę i bezwładność.

9 (0–1) Dokończ poniższe zdanie.

A. tona, gram, miligram.

I. Tak, A. działa różna od zera siła wypadkowa.

12 (0–1) Dokończ zdanie. Wybierz właściwą odpowiedź spośród podanych. 0,75

1 Z czego składa się seria

emat 6. Bezwładność ciała – pierwsza