ΟΝΜΙΥΑΗΛΝΦ ΛΛΟ΢ΝΚΑΙΝΟΙΝ ΠΙ΢ΣΗΜΟΝΙΚ ΢Ν ΠΑΝΑ΢ΣΑ΢ Ι΢ΝΝΝΝΝΝΝΝΝΝΝΝΝΝΝΝΝΝΝΝΝΝΝΝΝΝΝΝ

΢ΣΗΝ ΠΑΡΑ Ο΢Η ΣΟΤΝ ΤΡΧΠΑΨΚΟΤΝΠΟΛΙΣΙ΢ΜΟΤ

ΆΰαζηαΝ
εκδηυη θκυΝ
Έλπ αέΝΜΪληαλκΝ
πδγαθσ α αΝ
π θ ζδεσέΝ
ΟΝηδελσμΝφ λπ σμΝ
Έλπ αμΝεκδηΪ αδ,Ν
αεκυηπυθ αμΝ κΝ
αλδ λσ κυΝξΫλδ,Ν
πΪθπΝ ΝίλΪξκΝ
εαζυηηΫθκΝ
η Ντφα ηαέΝ
Μπλκ ΪΝ κυ,Ν
ξαηβζσ λα,Ν
αθαπατ αδΝ
ηδελσΝζδκθ Ϊλδέ
2κμ αδέ ηέΥ.
Άΰθπ βμΝ
πλκΫζ υ βμέ μΝ
ΜδξαάζΝΦ ζζκτΝ
Έεφλα δμΝ δμΝ
Έλπ αΝ
ΰΰ ΰζυηηΫθκθΝζέγπΝ
εαδΝ δμΝ κθΝαυ κτΝ
ΫεΰκθκθΝΫ δΝθάπδκθΝ
σθ α
ΧπκυΝπ λδζαηίΪθκθ αδΝ κ έΝLittlewood, Michaelis Pselli, Oratoria minora, ΢ κυ ΰΪλ β,Ν1λκη,ΝαλέΝγβΝεαδΝαλέΝγκΨ

Π ΡΙΛ Φ

΢ βθΝ πκλ έαΝ βμΝ ιΫ α άμΝ ηαμΝ γαΝ αθδξθ τ κυη Ν φδζκ κφδεΫμΝ εαδΝ ΰ θδεσ λαΝ
ηκλφπ δεΫμΝ πδ λΪ δμΝεαδΝ υ ξ έ δμΝ κυΝΜδξαάζΝΦ ζζκτΝ κυμΝη Ϋπ δ αΝαδυθ μΝ
απσΝ βθΝ θαΰΫθθβ βΝ εαδΝ ηΫξλδΝ αΝ πλσγυλαΝ πθΝ πδ βηκθδευθΝ παθα Ϊ πθΝ κυΝ
17κυ αδυθαέ

Τπσγ βΝ λΰα έαμΝηαμΝσ δΝηΫ αΝαπσΝ δμΝ δα λκηΫμ,Ν κυμΝη α ξβηα δ ηκτμΝεαδΝ
δμΝ γζα ηΫθ μΝ ΰλαηηΫμΝ βμΝ δ κλδεάμΝ ιΫ α βμ έθαδΝ υθα σθ θαΝ φαθ έΝ Ν
πλκΰ θΫ λ μΝ – υπκγ δεΪΝ εκ δθΫμΝ εαδΝ υθ βλβ δεΫμΝ πκξΫμΝ – βΝαφ βλέαΝδ υθ,Ν
γ πλδυθΝ εαδΝ πκζδ δ ηδευθΝ Ϊ πθΝ πκυΝ Ν ΫθαΝ η αΰ θΫ λκΝ αδυθαΝ γ πλάγβεαθΝ
εαδθκ ση μΝ εαδΝ παθα α δεΫμΝ εαδΝ υΰελκ κτθΝ εα Ϊ η ΰΪζκΝ ηΫλκμ κθΝ τΰξλκθκΝ
πκζδ δ ησ. ΟδΝ γ πλέ μΝ εαδΝ δ Ϋ μΝ αυ ΫμΝ ηπκλκτθΝ θαΝ υθ γκτθ η Ν δμΝ αεσζκυγ μΝ
γ ηα δεΫμΝ θσ β μμ α) γ δεΫμΝ πδ άη μΝ εαδΝ βΝ φδζκ κφδεάΝ πλκ Ϋΰΰδ βΝ βμΝ φτ βμμΝ
γ πλέαΝεαδΝ ξθδεά, ίΨΝΪθγλππκμΝεαδΝεσ ηκμ, ΰΨΝΰζυ α,Ν ΫξθβΝεαδΝ βηδκυλΰδεσ β αέ

ΛΫι δμΝ εζ δ δΪμ Ν κπζα πθδ ησμ,Ν ίυααθ δθάΝ φδζκ κφέα,Ν ξαζ αρεκέΝ ξλβ ηκέ,Ν
φυ δεάΝφδζκ κφέα,Ν θαΰΫθθβ β,Νθ σ λβΝ πδ άηβ,Νπκζδ δ ησμ
 SUMMARY

In the course of our examination we will detect philosophical and generally

educational influences and associations of Michael Psellos in the later centuries from
the Renaissance to the brink of the 17th century scientific revolutions.
Our working hypothesis that the origins of ideas, theories and cultural tendencies that
in a later century were considered innovative and revolutionary, can be traced in
earlier, supposedly dark and conservative times through the paths, transformations,
and the broken lines of historical examination while they have also been more or less
constitutive factors of modern culture. These theories and ideas can be linked to the
following thematic units: A) Sciences and the philosophical approach of nature:
theory and technique, B) Man and world, C) Language, art and creativity.

Key words: Neoplatonism, Byzantine philosophy, Chaldean Oracles, Natural

philosophy, Renaissance, Modern science, Culture

Ι δ αΰπΰδεΪ

Ν ίυααθ δθάΝ π λέκ κμ εαδΝ ηΪζδ αΝ κΝ ΫλΰκΝ κυΝ ΜδξαάζΝ Φ ζζκτΝ απκ ζκτθΝ
ΰσθδηκΝ Ϋ αφκμΝ ΰδαΝ βθΝ αθέξθ υ βΝ κδξ έπθΝ εαδΝ υζδευθ, πμΝ «πλκ κδηα έα» πθΝ
αλξυθ βμΝθ σ λβμΝ πδ βηκθδεάμΝεκ ηκαθ έζβοβμ.1

ΌππμΝ έθαδΝ ά βΝ ΰθπ σ, σξβηαΝ αυ υθΝ πθΝ ι ζέι πθΝ ηΫ αΝ βθΝ δ κλέα,
γ πλ έ αδ βΝ η αφλα δεάΝ παλαΰπΰάΝ ζζβθδευθΝ φδζκ κφδευθΝ ΫλΰπθΝ Χ λδ κ Ϋζβ,Ν

1
΢ κθΝ ξυλκΝ πθΝ γ δευθΝ πδ βηυθΝ εαδΝ βμΝ πδ άηβμ,Ν Ϋξκθ αμΝ κΝ υαΪθ δκΝ ΫθαθΝ αθαΰθπλδ ηΫθκΝ
βηαθ δεσΝλσζκΝ βΝη Ϊ κ βΝ βμΝεζα δεάμΝΰθυ βμΝ κθΝδ ζαηδεσΝεσ ηκΝεαδΝ βθΝ θαΰΫθθβ βΝ βμΝ
Ι αζέαμ,Ν εαγυμΝ εαδΝ βΝ η Ϊ κ βΝ βμΝ αλαίδεάμΝ πδ άηβμΝ βθΝ θαΰ θθβ δαεάΝ Ι αζέαΝ εαδΝ
δαφυζΪ κθ αμΝ βθΝ αλξαέαΝ ΰθυ βΝ ηΫ πΝ βμΝ δ κλδκΰλαφδεάμΝ βμΝ παλΪ κ βμ,Ν αεκζκυγάγβεαθΝ απσΝ
κυμΝ ίυααθ δθκτμΝ ζσΰδκυμΝ αλξαδκ ζζβθδεΪΝ πλσ υπα,Ν αΝ κπκέαΝ δα βλάγβεαθΝ κυμΝ αδυθ μΝ πμΝ βθΝ
πκξάΝ πκυΝ αθαπ τξγβεαθΝ κδΝ φυ δεκηαγβηα δεΫμΝ πδ άη μΝ πθΝ θ σ λπθΝ ξλσθπθέΝ ΟδΝ ίυααθ δθκέΝ
δαελέγβεαθΝ κθΝ κηΫαΝ βμΝ φαληκ ηΫθβμΝ πδ άηβμ,Ν βθΝ δα λδεά,Ν βθΝ ξθδεάΝ εαδΝ κθΝ
εαγβη λδθσΝίέκ,Νη ΝίΪ βΝ κΝπαλΪ δΰηαΝ πθΝθ κπζα πθδευθΝπκυΝξλβ δηκπκδκτ αθΝπλκπαδ υ δεΪΝ αΝ
ηαγβηα δεΪΝ εαδΝ βθΝ π λέπ π βΝ πθΝ πλαε δευθΝ φαληκΰυθΝ βμΝ αλξδ ε κθδεάμΝ εαδΝ βμΝ ηβξαθδεάμέΝ
Υαλαε βλδ δεσΝ παλΪ δΰηαΝ εα ΪΝ βθΝ ζ υ αέαΝ π λέκ κΝ βμΝ δεκθκηαξέαμΝ κΝ ΛΫπθΝ o Φδζσ κφκμ άΝ
ΛΫπθΝ κΝ Μαγβηα δεσμ (9κμ αδυθαμΨ,Ν ΫθαμΝ εΝ πθΝ πλπ λΰα υθΝ βμΝ θαΰΫθθβ βμΝ πθΝ Μαε σθπθ,
ηαγβηα δεσμ, ΰ πηΫ λβμ, α λκθσηκμ εαδΝφδζσ κφκμέΝ έ αι Ν βθΝ ξκζάΝ βμΝΜαΰθατλαμ εαδΝβΝφάηβΝ
κυΝ ά αθΝ σ βΝ πκυΝ κΝ ξαζέφβμΝ βμΝ αΰ Ϊ βμ κθΝ εΪζ Ν βθΝ υζάΝ κυΝ ΰδαΝ θαΝ κλΰαθυ δΝ ξκζάέΝ O
ΛΫπθΝ ΰδαΝ θαΝ παλα ά δΝ ΰ θδεΫμΝ αλδγηβ δεΫμΝ ξΫ δμ,Ν ξλβ δηκπκδκτ Ν ΰλΪηηα αΝ κυΝ αζφαίά κυΝ η Ν
αιέαΝΰ θδευθΝαλδγηυθέΝ υ σΝυπάλι ΝβΝπλκςπσγ βΝΰδαΝ βΝ βηδκυλΰέαΝ πθΝθ σ λπθΝηαγβηα δευθΝ βΝ
ηκλφάΝπκυΝ κυμΝΫ π αθΝκΝFermat εαδΝκΝDescartes κΝ1ἅκ αδυθαέΝ δ δεΪΝΰδαΝ βθΝπαλΪ κ βΝ πθΝαλξαέπθΝ
ηαγβηα δευθΝεαδΝ βμΝα λκθκηέαμΝβΝ υηίκζάΝ κυΝΛΫκθ αΝ έθαδΝαθ ε έηβ β,Ν θυΝ θΝαθ δ Ϊγβε Ν κθΝ
π δλα ησΝθαΝεα αφ τΰ δΝ αΝΪ λαΝεαδΝ δμΝηαθ έ μέ
ΠζΪ πθαΝ εαδΝ θ κπζα πθδευθΝ φδζκ σφπθΨ,Ν ηδαΝ λα βλδσ β αΝ πκυΝ Ϊλξδ Ν εα ΪΝ κθΝ
5κ αδυθα εαδ υθ ξέ βε Ν ηΫξλδΝ κθΝ κκ, η Ν απκ Ϋζ ηαΝ θαΝ εΪθ δΝ βθΝ ζζβθδεάΝ
φδζκ κφέα εδΝ πδ άηβΝ ΰθπ Ϋμ κυμΝ Άλαί μ. ΣκθΝ λκ εαδΝ 1ίκ αδυθα,Ν κδΝ Άλαί μΝ
ΰεα α ΪγβεαθΝ βθΝΙ παθέαΝ δ Ϊΰκθ αμ βΝΰθυ βΝ κυμΝ βΝΛα δθδεάΝ τ β,ΝσπκυΝ
ίΫίαδαΝπλκςπάλξ ΝβΝθ κπζα πθδεάΝπαλΪ κ βέΝ

΢βηαθ δεσμΝεαδΝκΝλσζκμΝ κυΝΘπηΪΝ κυΝ εδθΪ β,ΝαπσΝ κΝAquino βμΝΝέΝΙ αζέαμ,Ν

κθΝ1γκ αδυθα,ΝκΝκπκέκμΝηααέ η Ν κθΝ ζίΫλ κΝ κΝΜΫΰαΝ υθΫίαζαθ βθΝ δΪ κ βΝ βμΝ
δ α εαζέαμΝ κυΝ λδ κ Ϋζβ,Νη Ν βθΝαιδκπκέβ βΝ πθΝθΫπθΝαυγ θ δευθΝε δηΫθπθΝ κυΝ
πκυΝ φγΪθκυθΝ ζσΰπΝ πθΝ αυλκφκλδυθΝ βΝ τ β, ξπλέμΝ βΝ η αφλα δεάΝ
η κζΪίβ βΝ πθΝ λΪίπθέΝ

΢ κΝ π έκΝ πθΝ ίυααθ δθυθΝ γ πλβ δευθΝ η α ξβηα δ ηυθΝ εαδΝ αθ δπαλαγΫ πθΝ
η αιτΝαλδ κ ζδεάμΝεαδΝπζα πθδεάμΝπαλΪ κ βμ,ΝπλκΝ κυΝ11κυ αδυθα, σπκυΝΫαβ ΝκΝ
ΜδξαάζΝ Φ ζζσμ,Ν γαΝ πλΫπ δ θαΝ αθαφΫλκυη Ν κθΝ πα λδΪλξβΝ Φυ δκΝ ΧκβίΝ – κλ1Ν ηέΥέΨ,Ν
εφλα άΝ ηδαΝ πλυδηβμΝ ζζβθδεάμ θαΰΫθθβ βμ,Ν κΝ κπκέκμΝ δα βλ έΝ βΝ δεάΝ κυΝ
αθ ιΪλ β βΝ ελέ βΝ εαδΝ θΝ η τ αδΝ απσΝ δμΝ γΫ δμΝ κυΝ λδ κ ΫζβΝ άΝ ΪζζπθΝ
φδζκ σφπθ,Ν θυΝ υπ λα πέα αδΝ βθΝ δ α εαζέαΝ βμΝ γτλαγ θ φδζκζκΰέαμΝ εαδΝ βθΝ
βηδκυλΰέαΝ θσ λπθΝ ξΫ πθΝ η αιτΝ φδζκ κφέαμΝ εαδΝ γ κζκΰέαμ,Ν ηδαΝ Ϊ βΝ πκυΝ
έθ δΝ κΝ Ϋθαυ ηαΝ ΰδαΝ λκφάΝ βθΝ εζα δεάΝ παδ έαΝ κΝ υαΪθ δκέ2 ΢ βΝ υθΫξ δαΝ κΝ
ηαγβ άμΝ κυΝΦυ δκυ λΫγαμ,Ν πέ εκπκμ Καδ αλ έαμΝΧκἄίΝ- π λέΝλζζΨ,ΝΫεαη ΝευλέπμΝ
ξσζδαΝ αΝΫλΰα πθΝαλξαέπθΝ υΰΰλαφΫπθ,Ν υθΫΰλαο ΝσηπμΝεαδΝπλαΰηα έαΝπ λέΝ κυΝ
πλκίζάηα κμΝ πθΝεα βΰκλδυθΝεαδΝ βηδκτλΰβ Νευ δεαΝ πθΝΫλΰπθΝ κυΝΠζΪ πθα.3

ΟΝ11κμ αδυθαμ, αεηάμΝδ έπμΝ πθ ΰλαηηΪ πθΝεαδΝ πθΝ πδ βηυθ, επλκ ππ έ αδΝ
απσΝ βθΝ ευλέαλξβΝ πλκ ππδεσ β αΝ κυΝ ΜδξαάζΝ Φ ζζκτΝ Χ1ί1κΝ – 1096Ψ,Ν κΝ κπκέκμΝ
έ αι Ν κΝ φδζκ κφδεσΝ ηάηα κυΝ Παθ πδ βηέκυΝ βμΝ Κπθ αθ δθκτπκζβμ,Ν πλυ κμΝ
δ υγυθ άμΝ βμΝ θυ λβμΝΦδζκ κφδεάμΝ΢ξκζάμΝ κυΝΠαθ πδ βηέκυ,ΝσπκυΝΫφ λ κθΝ

2
H. Hunger, υααθ δθάΝΛκΰκ ξθέαέΝ ΝζσΰδαΝεκ ηδεάΝΰλαηηα έαΝ πθΝ υααθ δθυθ,Ν πδηέΝΛέΝΜπ θΪεβ,ΝΙ-
ΙΙΙ,Ν ΜέΙέ έΣέ,Ν γάθαΝ 1λκἅΝ - 1994 [Die hochsprachliche profane Literatur der Byzantiner, MσθαξκΝ
1λἅκ],Ν έΝ ,Ν γάθα,Ν ζέΝἅἅέ
3
Παλ’Ν σ, δΝ γ πλ έ αδΝ απσΝ πκζζκτμΝ πζα πθδεσμ,Ν κΝ έ δκμΝ κηκζκΰ έΝ Ν πδ κζάΝ κυΝ πλκμΝ κθΝ
αυ κελα κλδεσΝ τηίκυζκΝ ΢ ΫφαθκΝ σ δΝ έθαδΝ γαυηα άμΝ κυΝ λδ κ Ϋζβ. Πλίζ Ν έΝ Σα Ϊεβμ,Ν Ν
υααθ δθάΝΦδζκ κφέα,Ν ζζβθέΝη ΪφλέΝ τέΝΚαζπκυλ αά,Ν πκπ έαΝεαδΝίδίζδκΰλαφδεάΝ θβηΫλπ βΝΛέ ΓέΝ
Μπ θΪεβ,Ν αδλ έαΝ΢πκυ υθΝΝ κ ζζβθδεκτΝΠκζδ δ ηκτ,Ν γάθαΝ1λλἅ,Ν ζέΝ1γη,ΝεαδΝH. Hunger,Νσέπέ,Ν
ζέΝἅκΝ-79.
 έ ζκΝ «κΝτπα κμΝ πθΝφδζκ σφπθ»ΝΧεκ ηά πλ,Ν βζα ά,Ν βμΝφδζκ κφδεάμΝ ξκζάμΨέ ΟΝ
ΜδξαάζΝΦ ζζσμΝαθαΰθυλδ Ν βθΝαιέαΝ κυΝ θ κπζα πθδ ηκτ,Ν θυΝβΝ παδ έαΝ κυ ά αθΝ
ία δ ηΫθβΝ βθΝ αλξαέαΝ ζζβθδεάΝ εζα δεάΝ παλΪ κ β,Ν Ϋθγ ληκδΝ υπκ βλδε ΫμΝ βμΝ
κπκέαμΝυπάλξαθΝά βΝ κΝ υαΪθ δκΝαπσ κθΝλκ αδυθαέ4 ΜΫ αΝ Ναυ σΝ κΝαλξαδσφδζκΝ
πθ υηα δεσΝεζέηαΝκΝΦ ζζσμ απΫε β Νηδα φαδλδεάΝεαδΝΪλ δα ΰθυ βΝ βμΝ ζζβθδεάμΝ
δαθσβ βμ,Ν πκυΝ πδξ έλβ Ν θαΝ η α υ δΝ η Ν βθΝ δ α εαζέαΝ κυΝ σ κΝ βΝ
φδζκ κφδεάΝ ξκζάΝ κυΝ Παθ πδ βηέκυΝ βμΝ Κπθ αθ δθκτπκζβμ, σ κ εαδΝ
υλτ λκυμΝ ετεζκυμέΝ ΟΝ ΜδξαάζΝ Φ ζζσμΝ γ πλ έΝ αι πΫλα βΝ βΝ φδζκ κφέαΝ κυΝ
ΠζΪ πθα,Ν θυΝ α ε έΝ ελδ δεάΝ κθΝ λδ κ Ϋζβ,Ν εαδΝ έθ δ κΝ πλκίΪ δ ηαΝ βθΝ
Υλδ δαθδεάΝ εΫοβέΝ Έξ δΝ ηδαΝ υηφδζδπ δεάΝ Ϊ βΝ η αιτΝ πζα πθδεάμ εαδΝ
αλδ κ ζδεάμ φδζκ κφέαμ εαδ πλκ Ϊ δΝαθαζσΰπμ κθΝΠζΪ πθαΝά κθΝ λδ κ Ϋζβ,Ν
πδί ίαδυθκθ αμΝ βθΝ υπαΰπΰάΝ βμΝ φδζκ κφέαμΝ βΝ γ κζκΰέα (philosophia ancilla
theologiae).5 ΣαΝ ΫλΰαΝ κυΝ Φ ζζκτΝ απκ ζκτ αθΝ πμΝ πέΝ κΝ πζ έ κθΝ τθ κη μΝ
πλαΰηα έ μΝ ξ δεΫμΝη Ναβ άηα αΝπκυΝΫγ αθ κδΝηαγβ ΫμΝ κυ,ΝαζζΪΝεαδΝ ξκζδα ηκτμΝ
εαδΝ παλαφλΪ δμΝ ΫλΰπθΝ κυΝ αλδ κ ζδεκτΝ ΟλΰΪθκυ (Κα βΰκλέ μ,Ν Π λέΝ ληβθ έαμ,Ν
θαζυ δεΪΝπλσ λαΨ,Ν πέ βμΝ κυΝΠ λέΝΦυ δεάμΝ ελκΪ πμ, πζα πθδευθΝ δαζσΰπθ εέΪέ
Νφδζκ κφέαΝ βθΝ πκξάΝ βμΝ δ α εαζέαμΝ κυΝ κΝΠαθ πδ άηδκΝαπκ ζκτ ΝηΪγβ βΝ
Ν υθΫξ δαΝ βμΝ δ α εαζέαμΝ βμΝ ΰλαηηα δεάμΝ εαδΝ βμΝ λβ κλδεάμέ6 Ν παδ έαΝ κυΝ

4
ΟΝ ΙπΪθθβμΝ Μαυλσπκ αμ,Ν κΝ υξαρ άμ,Ν κΝ Ϊ εαζκμΝ κυΝ ΜδξαάζΝ Φ ζζκτ,Ν ά αθΝ ΰθπ σμΝ ΰδαΝ κθΝ
γαυηα ησΝ κυΝ κθΝΠζΪ πθαέΝΟΝέ δκμΝκΝΦ ζζσμΝγ πλκτ Ν κθΝΠλσεζκΝαυγ θ έαΝαθΪη αΝ ΝΪζζκυμΝ
κξα ΫμέΝ Ν γ κζκΰδεάΝ κυΝ ηΪζδ αΝ κλγκ κιέαΝ αηφδ ίβ άγβε αλε ΫμΝ φκλΫμΝ εαδΝ ΰδ’Ν αυ σΝ
ξλ δΪ γβε ΝθαΝελα ΪΝπλκ ε δεάΝ Ϊ βΝαπΫθαθ δΝ δμΝαδλΫ δμ,ΝσππμΝφαέθ αδΝεαδΝαπσΝ κΝ ξκζδα ησΝ
κυΝπλκμΝ αΝΥαζ αρεΪΝζσΰδα ΧίζέΝπαλαεΪ πΝ κΝπαλσθΝΪλγλκΨέΝ
5
H. Hunger,Νσέπέ,Ν ζέΝἅλΝ- κί,Ν έΝΣα Ϊεβμ,Νσέπέ,Ν ζέΝ1κ1,Ν ζέΝ1κἄΝεαδΝ1λζέ
6
ΟΝΦ ζζσμΝ δαξπλέα δΝ κθΝ αυ σΝ κυΝαπσΝΪζζκυμΝ πκυ α ΫμΝπκυΝπλκ δηκτ αθΝ βθΝλβ κλδεάΝεαδΝ δμΝ
πκυ ΫμΝ κΝ έεαδκΝ απσΝ βΝ φδζκ κφέα,Ν ΰδαΝ ζσΰκυμΝ παΰΰ ζηα δεάμΝ υ κεέηβ βμ,Ν εαδΝ Ϋξκθ αμΝ
πκυ Ϊ δΝ βθΝ λβ κλδεά,Ν λΪφβε Ν Ϋθγ ληαΝ πλκμΝ βθΝ φδζκ κφέα: «ὅγ θΝ ΰὼ ηὲθΝ πλὸμΝ φδζκ κφέαθΝ
η ε υαασηβθΝ …Ν πὶ ὴθΝ ΫλαθΝ ηκῖλαθΝ θΝ ζσΰπθΝ ΧΦδζκ κφέαΨΝ ὅζκδμΝ έκδμΝ ἀπβθΫξγβθΝ
φ λση θκμ»Ν( πδ ΪφδκμΝ μΝΝδεά αθ), η Ν εκπσΝθαΝεαγΪλ δΝ κθΝθκυΝ κυμΝ« ΰὼ ὲ βθδεα αΝ εκ ὸθΝ
πΫηπ κθΝ κμΝ ΰπθΝ ῆμΝ ζδεέαμΝ κῖμΝ πκυ αδκ ΫλκδμΝ πλκ αθ ῖξκθΝ ηαγάηα δ·Ν π λὶ τκΝ ΰὰλΝ α αΝ
πκυ αεὼμ,Ν β κλδεκῖμΝηὲθΝζσΰκδμΝ ὴθΝΰζ αθΝπζΪ α γαδΝπλὸμΝ πλΫπ δαθ,Νεαὶ φδζκ κφέᾳ εαγᾶλαδΝ
ὸθΝθκ θ,Ν κὺμΝηὲθΝ β κλδεκὺμΝζσΰκυμΝκ πΪζαδΝ ελδίπεὼμ,Νὥ Νεαὶ δ ζ ῖθΝ τθα γαδΝ ὸ λγλκθΝ ῆμΝ
πκγΫ πμΝ εαὶ κὺμΝ πλυ κυμΝ εαὶ υ ΫλκυμΝ ζσΰκυμΝ μΝ κ κΝ υθ θ ΰε ῖθ,Ν εαὶ ηὴ πΪθ αΝ ὴθΝ ΫξθβθΝ
δΫθαδ,Ν ηβ ΥΝ π γαδΝ ατ ῃ ὥ π λ δΝ γλΫηηαΝ θΝ πα δθ,Ν ἀζζὰ εαὶ πζΫκθΝ δΝ υθ δ θ ΰε ῖθΝ θΝ κῖμΝ
ηΫλ δ,Ν φδζκ κφέαμΝ ξσηβθ,Ν εαὶ κ υζζκΰέα γαδΝ εαθ μΝ ξπθ,Ν θπγ θΝ εαὶ ἀηΫ πμ,Ν εΝ θΝ
η Ϋπ δ αΝεαὶ παθ κ απ μ,Ν θΝ Νφυ δε θΝζσΰπθΝ οΪηβθΝεαὶ πλὸμΝ ὴθΝπλυ βθΝφδζκ κφέαθΝ δὰ ῆμΝ
ηΫ βμΝἀθ π λκτηβθΝΰθυ πμ». (Υλκθκΰλαφέα, 6.36)έΝ΢ ΝΪζζβΝπαλΫεία άΝ κυΝ βΝΥλκθκΰλαφέα κυ,Ν
βζυθ δΝσ δΝυπάλι Ναυ κ έ αε κμΝ βΝφδζκ κφέαΝ ιαδ έαμΝ βμΝΫζζ δοβμΝδεαθυθΝ δ α εΪζπθ,ΝεΪ δΝπκυ,
τηφπθαΝ η Ν σ αΝ αθαφΫλαη Ν εαδΝ παλαπΪθπ, θΝ γαΝ πλΫπ δ θαΝ έθαδΝ απσζυ αΝ π σ,Ν αφκτΝ ά βΝ έξ Ν
πλκβΰβγ έΝ βΝ λκφάΝ βθΝ εζα δεάΝ παδ έα, εαδΝ έξαθΝ πλαΰηα κπκδβγ έ κδΝ ε σ δμΝ φδζκ κφδευθΝ
ΫλΰπθΝ κυμΝ αηΫ πμΝ πλκβΰκτη θκυμΝ αδυθ μ ΧΟΝ ΙπΪθθβμΝ Μαυλσπκ αμΝ δ Ϋζ Ν Ϊ εαζσμΝ κυΝ βΝ
φδζκ κφέα εαδΝ αθαΰθπλδ ηΫθκμΝ ΰδαΝ βθΝ ζζβθδεάΝ κυΝ παδ έαΨέΝ Πλίζ έΝ ΜέΝ Φ ζζκτ,Ν πδ ΪφδκμΝ μΝ
Φ ζζκτ π λδζΪηίαθ Ν βθΝαλδ κ ζδεάΝζκΰδεά,Ν δμΝφυ δεΫμΝ πδ άη μ, αΝηαγβηα δεΪ
εαδΝ βθ «Πλυ βΝ Φδζκ κφέα»Ν Χη αφυ δεάΝ – γ κζκΰέαΨέΝ ΟΝ Φ ζζσμΝ έξ Ν η ζ ά δ
λδ κ ΫζβΝ εαδΝ ΠζΪ πθα,Ν κυμΝ θ κπζα πθδεκτμΝ Πζπ έθκ (203 – 270),Ν Πκλφτλδκ
(234 - 305), ΙΪηίζδξκ (250 – 325) εαδΝΠλσεζκ (412 – 485),Ν κυμΝκπκέκυμΝπαλΫπ ηπ Ν
εαδΝεα ΪΝ βΝ δ α εαζέαΝ πθΝ δευθΝ κυΝηαγβηΪ πθέ7 Καζ έΝ βΝφδζκ κφέαΝ δαζ ε δεά
εαδΝ υπ λε έη θβΝ κφέα,Ν υπΫλ λβΝ πθΝ ΪζζπθΝ πδ βηυθ,Ν π δ άΝ ΰθπλέα δΝ δμΝ αλξΫμΝ
πθΝ σθ πθ,Ν ληβθ τ δΝ δμΝ αθαπσ δε μΝ αζάγ δ μΝ Χαιδυηα αΨ,Ν έθαδΝ ΪυζβΝ εαδΝ
ίλέ ε αδΝη ΪΝ βΝφυ δεάέ8 Θ πλ έΝαπαλαέ β βΝ βθΝ θαλησθδ βΝ βμΝφδζκ κφέαμΝη Ν βΝ
λβ κλδεά,Ν η Ν βθ πλκ γάεβΝ σηπμΝ εαδΝ βμΝ πκζδ δεάμΝ πδ άηβμ,Ν ΰδαΝ βΝ δαησλφπ βΝ
Ϊλ δαμΝ πλκ ππδεσ β αμέ9 ΢ βΝ φδζκ κφέαΝ θ α σ αθΝ αεσηβΝ εαδΝ βΝ ηαγβηα δεάΝ

Νδεά αθ δμΝ ΚέΝ ΝέΝ ΢Ϊγαμ,Ν Μ αδπθδεάΝ δίζδκγάεβΝ άΝ ΢υζζκΰάΝ θ ε σ πθΝ Μθβη έπθΝ βμΝ ζζβθδεάμ
Ι κλέαμΝΧ κΝ ιάμΝΜ Ψ,ΝΜδξαάζΝΦ ζζκτΝΙ κλδεκέΝΛσΰκδ,Ν πδ κζαέΝεαδΝΪζζαΝ θΫε κ α,Ν έΝ ,ΝΠαλέ δΝήΝ
θ έαΝ1κἅἄ,Ν ζέΝλίέΝΣκυΝδ έκυ,Ν εα κθ α βλὶμΝ υααθ δθῆμΝ κλέαμ,Ν δμΝΚέΝΝέΝ΢Ϊγα,Νσέπέ,Ν έΝ ΄,Ν ζέΝ
1βίέΝΠλίζέΝΜέΝΦ ζζκτ,ΝΥλκθκΰλαφέα, η ΪφλέΝ λέΝΚαλαζά,Ν ε έΝ ΰλυ δ κμ,Ν γάθαΝ1λλβ,Ν έΝ ΄,Ν ζέΝ
352-357, πέΝ Καλπσαβζκυ,Ν ΢υηίκζάΝ βΝ Μ ζΫ βΝ κυΝ έκυΝ εαδΝ κυΝ ΈλΰκυΝ κυΝ ΙπΪθθβΝ Μαυλσπκ κμ,
Φ΢ΙΝ1κ,Ν ζέΝβἄέΝΠλίζ έΝΝέΝΓδαεκυηΪεβ,Ν ΝΦδζκ κφδεάΝΚέθβ βμΝ θΝ υααθ έπΝεα ΪΝ κθΝΙ ΄Ν δυθα,
Ν΢,Ν έΝλ,Ν ζέΝ376.

7
ΜέΝ Φ ζζκτ,Ν εα κθ α βλὶμΝ υααθ δθῆμΝ κλέαμ,Ν δμΝ ΚέΝ ΝέΝ ΢Ϊγα,Ν Μ ,Ν σέπέ,Ν έΝ ΄,Ν ζέΝ 11λΝ - 121.
ΠλίζέΝ ΜέΝ Φ ζζκτ,Ν Υλκθκΰλαφέα,Ν σέπέ, έΝ ΄,Ν ζέΝ γηβ-γηἅέΝ ΟΝ Φ ζζσμΝ έ α ε Ν ζκΰδεά,Ν βγδεά,Ν
ουξκζκΰέα,Ν η αφυ δεά,Ν εαγυμΝ πέ βμΝ εαδΝ δ κλέαΝ βμΝ φδζκ κφέαμΝ εαδΝ ληβθ έαΝ πθΝ ητγπθέΝ
δ δεσ λα,Ναθ δε έη θκΝ βμΝ δ α εαζέαμΝ κυΝά αθΝβΝζκΰδεάΝ κυΝ λδ κ ΫζβΝεαδΝηΪζδ αΝβΝ παΰπΰδεάΝ
εαδΝ παλαΰπΰδεάΝ ηΫγκ κμΝ υζζκΰδ ηκτ,Ν κδΝ εα βΰκλέ μΝ κυΝ σθ κμ,Ν κΝ ΰΫθκμΝ εαδΝ κΝ έ κμ,Ν βΝ βγδεάΝ ΧκδΝ
αλ ΫμΝπκυΝπλΫπ δΝθαΝεκ ηκτθΝ κθΝΪθγλππκΨ,ΝβΝουξκζκΰέα ΧΰδαΝ κθΝθκυ,ΝπκδαΝβΝίκτζβ βΝεαδΝπκδκμΝκΝ
πλαε δεσμΝζκΰδ ησμ,ΝΰδαΝ βθΝπλκαέλ βΝεαδΝ βθΝπλκ κξά,ΝΰδαΝ βθΝουξά,ΝΰδαΝ κΝΪθαλξσΝ βμ,Ν βΝΰΫθθβ βΝ
εαδΝ βθΝαγαθα έαΝ βμ,Ν βΝη σ β ΪΝ βμΝη αιτΝ πθΝθκβ υθΝεαδΝαδ γβ υθ,Ν βθΝεέθβ βΝεαδΝ βθΝαεδθβ έαΝ
βμ,Ν δμΝ υθΪη δμΝ βμ,Ν βθΝΪζκΰβΝουξά,Ν βθΝΫθπ βΝεαδΝ κθΝ λσπκΝΫθπ βμΝ βμΝουξάμΝη Ν κΝ υηα,Ν δμΝ
εκδθΫμΝ θΫλΰ δΫμΝ βμΝ η’Ν αυ σΝ εαδΝ κθΝ ξπλδ ησΝ βμΝ απσΝ αυ σΝ η Ν κΝ γΪθα κΨέΝ ΢ βΝ η αφυ δεά,Ν
δ Ϊ εκθ αθΝβΝ δαφκλΪΝ βμΝαλξάμΝεαδΝ κυΝ κδξ έκυ,ΝκδΝαλξΫμΝεαδΝαδ έ μΝ πθΝσθ πθ,ΝκδΝδ Ϋ μ,ΝβΝτζβ,ΝβΝ
τπαλιβΝ κυΝεαεκτ,ΝβΝΫθπ βΝ κυΝαθγλυπκυΝη Ν κθΝΘ σ,ΝβΝ πδ λκφάΝ πθΝσθ πθΝ ’Ναυ σθ,ΝκδΝ αέηκθ μ,Ν
βΝπλσθκδα,ΝβΝαθΪΰεβ,ΝβΝ δηαληΫθβ,ΝβΝ τξβΝεαδΝ κΝαυ σηα κέΝΟδΝηαγβ ΫμΝ κυ,Νη ΪΝ βθ δ αΰπΰά κυμΝ
βΝ η αφυ δεά,Ν εαζκτθ αθΝ η Ν βΝ ίκάγ δΪΝ βμΝ θαΝ ληβθ τ κυθΝ γ κζκΰδεΪΝ ε έη θαΝ ΧεέΝ ἢsellus,Ν Σκῦ
΢κφπ Ϊ κυΝ Ὑπ λ έηκυΝ κῦ Φ ζζκῦ Ἀπκελέ δμΝ ΢υθκπ δεαὶ εαὶ ιβΰά δμ,Ν δμΝ δέΝ ἕέ
Westerink, De Omnifaria Doctrina,Ν ἠijmeἹenΝ 1λζκ,Ν ζέΝ βἄ-51, 54-59, 96-λἅέΝ ΠλίζέΝ ΜέΝ Φ ζζκτ,Ν
ΰευηδκθΝ μΝ ὴθΝ ηβ ΫλαΝ αὐ κῦ,Ν ΚέΝ ΝέΝ ΢Ϊγα,Ν Μ ,Ν σέπέ,Ν έΝ ΄,Ν ζέΝ ηη-ηἄΝ εαδΝ Ἀθ πέΰλαφκμΝ πδ κζὴ
187,Νσέπέ,Ν ζέΝζἅηέΝ πέ βμΝ έΝΝέΝΣα Ϊεβ,Ν Ν υααθ δθάΝΦδζκ κφέα,Νσέπέ,Ν ζέΝ1ἄζΨέΝΓδαΝ κΝ υηπέζβηαΝ
πθΝ ξ δευθΝ πζβλκφκλδυθΝ ΰδαΝ βΝ δ α εαζέαΝ βμΝ φδζκ κφέαμΝ απσΝ κθΝ Φ ζζσ,Ν παλαπΫηππΝ Ν
παλαγΫηα αΝ βμΝ δπζπηα δεάμΝ λΰα έαμΝ κυΝ αΰΰΫζβΝ θα α δΪ β,Ν ΟδΝ π λέΝ παδ έαμΝ αθ δζάο δμΝ κυΝ
ΜδξαάζΝΦ ζζκτ,Ν ΠΘ,ΝΣηάηαΝΘ κζκΰέαμ,ΝΘ αζκθέεβΝβί1ζ,Ν ζέΝζἄΝ– 49.
8
ΜέΝΦ ζζκτ,Ν ΰευηδκθΝ μΝ ὴθΝηβ ΫλαΝαὐ κῦ,ΝΚέΝΝέΝ΢Ϊγα,ΝΜ ,Νσέπέ,Ν έΝ ΄,Ν ζέΝηηέΝ΢ κθΝ πδ Ϊφδσ κυΝ
ΰδαΝ κθΝΙπΪθθβΝΞδφδζέθκΝ δαελέθ δΝ βΝφδζκ κφέαΝ Ν«γτλαγ θ»ΝΧεκ ηδεάΨΝεαδΝ«ἡη Ϋλαθ»ΝΧξλδ δαθδεάΨΝ
ΧΜέΝΦ ζζκτ,Ν πδ ΪφδκμΝ μΝ πΪθθβθΝΞδφδζῖθκθ,ΝΚέΝΝέΝ΢Ϊγα,ΝΜ ,Νσέπέ,Ν έΝ ΄,Ν ζέΝζηἄΨέΝ Νη θΝπλυ βΝ
έθαδΝ ε δ ά,Ν αθγλυπδθβΝ τζζβοβΝ εαδΝ πδθσβ β,Ν η Ν εκπσΝ βθΝ βγδεκπθ υηα δεάΝ ζ έπ βΝ κυΝ
αθγλυπκυΝη Ν βΝζκΰδεά,ΝβΝ Ν τ λβ,ΝΪε δ βΝεαδΝ ιΝαπκεαζτο πμΝαζάγ δα,Ναπκ εκπ έΝ βΝγΫπ βΝη Ν
βΝ ξΪλβΝ κυΝ Θ κτΝ ΧΓέΝ ΞέΝ Σ αηπά,Ν Ν Παδ έαΝ κΝ Υλδ δαθδεσΝ υαΪθ δκ,Ν ζέΝ γζἄΨέΝ ΠαλαγΫ δΝ κΝ
αΰΰΫζβμΝ θα α δΪ βμ,Νσέπέ,Ν ζέΝ47 – 48.
9
«εαὶ ὁ ηφπΝ υθ δζκξυμ,ΝΧφδζκ κφέαΝ– λβ κλδεάΨ,Ν ηὴ εαὶ ὰ πκζδ δεΪΝ έβΝπλΪΰηα α,ΝετηίαζσθΝ
δθΝ ἀζαζΪακθΝ εα ὰ ὸθΝ ἀπκ κζδεὸθΝ ζσΰκθ» (ΜέΝ Φ ζζκτ,Ν Σῳ πα λδΪλξῃ Ἀθ δκξ έαμ,Ν ΚέΝ ΝέΝ ΢Ϊγα,Ν
 λαε τμΝ ΧquadriviumΨέΝ ΢ κθΝ κηΫαΝ πθΝ ηαγβηα δευθΝ κδΝ ηαγβηα δεκέΝ βμΝ σοδηβμΝ
ίυααθ δθάμΝ π λδσ κυΝ η αιτΝ λκυ εαδΝ 1βκυ αδυθα,Ν σππμΝ εαδΝ κΝ Μδξαάζ Φ ζζσμ,Ν
γ πλκτ αθΝ αΝηαγβηα δεΪΝηΫ κΝεα αθσβ βμΝεδΝ ληβθ έαμΝ βμΝπλαΰηα δεσ β αμΝεαδΝ
σ δΝ ίκβγκτ αθΝ βθΝ ζ δσ λβΝ εα αθσβ βΝ βμΝ «Πλυ βμΝ Φδζκ κφέαμ»Ν
Χη αφυ δεάμΨέΝ πέ βμ, κΝ Φ ζζσμΝ πδ σγβε Ν βΝ η ζΫ β βμΝ ΰ πη λέαμ,Ν βμΝ
αλδγηβ δεάμ,Ν βμ α λκθκηέαμΝ εαδΝ βμΝ ηκυ δεάμ,Ν πκυΝ ίλέ εκθ αδΝ η αιτΝ πθΝ
αδ γβ υθΝεαδΝθκβ υθέ Μ ζΫ β Ν βθΝεαγ ηδΪΝι ξπλδ ΪΝεαδΝ δμΝ υθΫγ Ν Ν θδαέκΝ
σζκέ10

ΙΙΝ πδ άη μ,ΝΪθγλππκμ,Νφδζκ κφέαΝεαδΝ Ϋξθβ

΢ Ν ξΫ βΝη Ν δμΝφυ δεΫμΝ– γ δεΫμΝ πδ άη μ,ΝκδΝίυααθ δθκέΝ δα άλβ αθΝ κΝίαλτΝ

φκλ έκΝ βμΝ αλξαδκ ζζβθδεάμΝ πδ άηβμΝ εαδθκ κηυθ αμΝ Ν αλε ΪΝ γΫηα α,Ν θυΝ βΝ
πλκ φκλΪΝ κυΝΜδξαάζΝΦ ζζκτΝ έθαδΝ ηφαθάμΝ ΝσζκυμΝ κυμ εζΪ κυμΝ κυΝ πδ β κτέΝ

ΣαΝ υλτ α αΝ θ δαφΫλκθ αΝ κυΝΜδξαάζΝΦ ζζκτ,ΝσππμΝίζΫπκυη ΝαπσΝ αΝε έη θΪΝ

κυ,Ν π ε έθκθ αδ εαδΝ βθΝδα λδεάέΝ ξκζάγβε σ κΝη β ΰζπ δεάΝπζ υλΪΝ βμΝ
δα λδεάμΝ κλκζκΰέαμ,Ν σ κΝ εαδΝ η Ν βθΝ αιέαΝ κλδ ηΫθπθΝ πλαε δευθΝ ΰδαΝ βθΝ υΰ έαΝ κυΝ
αθγλυπκυΝΧΠ λέΝζκυ λκτ), θυΝπλαΰηα τ αδΝ βθΝ πέ λα βΝ πθ φυ δευθΝεαδΝαπδευθ
λκφυθ βθΝ αθγλυπδθβΝ φτ βΝ εαδΝ υΰ έα (Π λέΝ δαέ βμ). ΟΝ Φ ζζσμΝ αεκζκυγ έΝ δμΝ
ίυααθ δθΫμΝδα λδεΫμΝπαλα σ δμΝΧαπσΝεκδθκτΝη Ν κυμΝΟλ δίΪ δκ κθΝΠ λΰαηβθσΝΧζoμΝ
αδέΨ,Ν ΠαζζΪ δκ κθΝ ζ ιαθ λδθσΝ ΧἄκμΝ αδέΨΝ εαδΝ ΛΫκθ α Ἑα λκ κφδ άΝ ΧλκμΝ αδέΨ11 εαδΝ
κ βηαθ δεσΝΫηη λκΝδα λδεσΝ κυΝπσθβηαΝΧΠσθβηαΝΙα λδεσθΝΆλδ κθΨ,Νφαέθκθ αδΝκδΝ
πδλλκΫμΝ κυΝ ηπ κεζά κυΝ ελαΰαθ έθκυΝ Χηκμ αδέΝ πέΝ ΥέΨ,Ν κυΝ Λκυελά δκυΝ Χ1κμ αδέΝ

Μ ,Ν σέπέ,Ν έΝ ΄,Ν ζέΝ βἅηΝ εαδ,Ν ΰευηδκθΝ μΝ πΪθθβθΝ ὐξαΐ πθ,Ν σέπέ,Ν έΝ ΄,Ν ζέΝ 1ζκΨέΝ ΠαλαγΫ δΝ κΝ
αΰΰΫζβμΝ θα α δΪ βμ,Νσέπέ,Ν ζέΝζκέ
10
Θ πλ έΝσ δΝαπσΝ δμΝ πδ άη μΝαυ ΫμΝβΝαλδγηβ δεάΝεαδΝβΝΰ πη λέαΝ έθαδΝ βηαθ δεσ λ μΝεαδΝσ δΝκδΝ
ηαγβηα δεΫμΝ πδ άη μΝ ΰ θδεΪΝ έθαδΝ « τθ ηκδ», «εζέηαε μ»Ν εαδΝ «ΰΫφυλ μ»Ν πκυΝ κ βΰκτθΝ βθΝ
εα ΪζβοβΝ πθΝσθ πθμΝ«Ἔ δΝΰὰλΝ αῦ αΝΧηαγβηα δεΪΨΝκ κθ ὶ εζέηαεΫμΝ δθ μΝεαὶ ΰΫφυλαδΝπλὸμΝ ὴθΝ ῲθΝ
θ πθΝεα Ϊζβοδθ»έΝΜέΝΦ ζζκτ,Ν εα κθ α βλὶμΝ υααθ δθῆμΝ κλέαμ,ΝΚέΝΝέΝ΢Ϊγα,ΝΜ ,Νσέπέ,Ν έΝ ΄,Ν ζέΝ
120-1β1έΝΠλίζέΝΜδξαάζΝΦ ζζκτ,ΝΥλκθκΰλαφέα,Νσέπέ,Ν σηέΝ ΄,Ν ζέΝγηβ-356. M. Psellus, Ἀπσελδ δμΝπλὸμΝ
Ἀθ λσθδεκθ,Ν δμΝ Jo. Fr. Boissonade, De Operatione Daemonum, accedunt inedita opuscula Pselli,
Amsterdam, 1964, ζ. 160-162. ΠαλαγΫ δ κ αΰΰΫζβμ θα α δΪ βμ, σ.π., ζ. 48.
11
Ολ δίΪ δκμ, ΢τθκοδμ ἐθθΫα ζσΰπθ πλὸμ ὸθ υ ὸθ αὐ κῦ ὐ Ϊγδκθ, Ϋε . I. Raeder, Oribasii Synopsis
ad Eustathium Filium [Corpus Medicorum Graecorum 6/ΙΙΙ], Lipsiae - Berolini 1926, 6.24. ΛΫπθ
δα λκ κφδ άμ, ΢τθκοδμ μ ὴθ φτ δθ κῦ ἀθγλυπκυ, Ϋε . R. Renehan, Leo the physician, Epitome on
the nature of man [Corpus Medicorum Graecorum 10/ΙV] Berlin 1969, ζ. 16-61. Πλίζ Μέ ΥλσθβμΝ
« Ν ιΫζδιβΝ πθΝδα λδευθΝαθ δζάο πθΝ κΝ υαΪθ δκΝεα ΪΝ κθΝλ κ αδέΝΙα λδεάμΝΣΫξθβΝάΝ πδ άηβν»,Ν δμΝ
λξαδκζκΰέαΝ εαδΝ ΣΫξθ μ,Ν εΫηίλδκμΝ βί1βέ httpsμήήwwwέarchaioloἹiaέἹrήbloἹήβί1βή1βήβζήβ- ιΫζδιβ- πθ-δα λδευθ-
αθ δζάο πθ- κή
πέΥέΨΝ εαδΝ ΰδα λυθΝ απσΝ κΝ ΢αζΫλθκΝ βμΝ ΚέΝ Ι αζέαμΝ (Regimen Sanitatis Salernitanum,
ηδαΝ παλΪ κ βΝ πκυΝ φγΪθ δΝ ηΫξλδΝ βθΝ θαΰΫθθβ βέ12 ΢ κυμΝ η ΪΝ κθΝ αδυθαΝ κυΝ
ΜδξαάζΝ Φ ζζκτ ξλσθκυμ, αθαπ υ σ αθ σζκΝ εαδΝ π λδ σ λκΝ βΝ δ α εαζέαΝ π λέΝ
φαληΪεπθ,Ν θυΝ υπάλξαθΝ εαδΝ ΪζζαΝ πδ τΰηα αΝ κθΝ κηΫαΝ βμΝ δα λδεάμΝ απσΝ κυμΝ
ίυααθ δθκτμέ13

ΧμΝπλκμΝ βΝ ξΫ βΝεαδΝ βΝγΫ βΝ κυΝαθγλυπκυ κθΝεσ ηκΝπκυΝ κθΝπ λδίΪζζ δΝεαδΝ

ηΪζδ αΝ Ν υθΪλ β βΝη Ν κθΝΘ σ, αΝαυα εαδΝ αΝφυ Ϊ,ΝΝυπΪλξκυθΝπλκΝ κυΝΦ ζζκτΝ
θ δαφΫλκυ μΝ υηίκζΫμ,Ν ευλέπμΝ πμΝ πλκμΝ κΝ αά βηαΝ κυΝ αυ ικτ δκυΝ εαδΝ βμΝ
αθγλυπδθβμΝ ζ υγ λέαμΝ – η Ν εαγκλδ δεάμΝ βηα έαμΝ δμΝ απσο δμΝ κυΝ ΓλβΰκλέκυΝ
Ντ βμΝ Χ335 – 395)έΝ ΚαδΝ κΝ γΫηαΝ βμΝ ξΫ βμΝ αθγλυπκυΝ – εσ ηκυ,Ν κΝ

12
δμΝ J. L. Ideler Χ πδηέΨ,Ν Physici et medici Graeci minores,Ν έΝ 1,Ν Reimer, 18ζ1,Ν ζέΝ βίγΝ -βζζΝ εαδΝ
ΠσθβηαΝ α λδεὸθΝ ἄλδ κθΝ δ’Ν Ϊηίπθ,Ν δμΝ ε έΝ δέΝ ἕέΝ Ἡesterink, Michaelis Pselli Poemata, Stuttgart
1λλβ,Ν ζέΝ 1λί-βγγέΝ Πλίζ Ν ΜέΝ Υλσθβ,Ν «Θ λαπ έ μΝ α γ θ δυθΝ η Ν απρεάμΝ πλκ ζ τ πμΝ τζ μ
αΝ υααθ δθΪΝ δα λδεΪΝ ε έη θαέΝ ΢υηίκζάΝ βθΝ η ζΫ βΝ πθΝ αθ δζάο πθΝ ΰδαΝ δμΝ α γΫθ δ μ
εαδΝ δμΝ γ λαπ έ μΝ κυμΝ κΝ υαΪθ δκ»,Ν δμΝ υααθ δθΪΝ ΢τηη δε α βίΝ Χβί1ίΨ,Ν ζέΝ 1ζγ-194. «ΣκΝ ΫλΰκΝ
‘ κυΝ κφπ Ϊ κυΝ Φ ζζκτΝ εαδΝ Τπ λ έηκυΝ ΠσθβηαΝ δα λδεσθΝ Ϊλδ κθΝ δ’Ν δΪηίπθ’ έθαδΝ τΰΰλαηηαΝ πκυΝ
αθαφΫλ αδΝ Ν υηπ υηα αΝ εαδΝ θκ άηα α,Ν βΝ δα άλβ βΝ εαδΝ βθΝ απκεα Ϊ α βΝ βμΝ υΰ έαμέΝ έθαδΝ
ΰλαηηΫθκΝ Ν δαηίδεκτμΝ π εα τζζαίκυμΝ έξκυμέΝ ΝαΝ βη δπγ έΝ σ δΝ εα ΪΝ βθΝ αλξαδσ β αΝ έξαθΝ
ΰλαφ έΝ Ϋηη λαΝ δα λδεΪΝ Ϋλΰα,Ν σππμΝ ε έθαΝ κυΝ ηπ κεζά,Ν κυΝ ΢σζπθα,Ν κυΝ ΝδεΪθ λκυΝ κυΝ
ΚκζκφυθδκυΝεέαέΝ ΝπαλΪ κ βΝ υθ ξέ βε ΝεαδΝ αΝ υααθ δθΪΝξλσθδα,ΝσξδΝησθκΝαπσΝ κθΝΦ ζζσ,ΝαζζΪ
εαδΝ απσΝ ΪζζκυμΝ υΰΰλαφ έμέΝ ΣκΝ Πσθβηα απκ ζ έ αδΝ απσΝ 1γἅγΝ έξκυμέΝ Μ αιτΝ αυ υθΝ πκυΝ
πλαΰηα τ αδΝ έθαδΝ εαδΝ κδΝ δΪφκλκδΝ παλΪΰκθ μΝ πκυΝ πδ λκτθΝ βθΝ υΰ έα,Ν σππμΝ ΰδαΝ παλΪ δΰηαΝ βΝ
ΰυηθα δεά,Ν βΝ εσππ β,Ν κΝ ΧεαγαλσμΨΝ αΫλαμ,Ν κΝ θ λσ,Ν αΝ ζκυ λΪ,Ν αΝ δΪφκλαΝ έ βΝ λκφέηπθ»έΝ
http://historymed.blogspot.com/2010/10/11.html

13
΢ κΝδ κλδεσΝ κυΝΫλΰκΝκΝΦ ζζσμΝπ λδΰλΪφ δΝ βθΝπκ ΪΰλαΝ κυΝΚπθ αθ έθκυΝΘ΄ΝεαδΝ βθΝπζ υλέ δ αΝ
κυΝ Ι αΪεδκυΝ Κκηθβθκτ,Ν θυΝ εαζ έ κΝ υξθΪΝ θαΝ δαΰθυ δΝ α γΫθ δ μΝ εαδΝ κΝ σθκηΪΝ κυΝ
ξλβ δηκπκδάγβε Ν απσΝ πκζζκτμΝ αθ δΰλαφ έμΝ ΰδαΝ θαΝ υ δΝ ετλκμΝ Ν απζκρεΪΝ ΰδα λκ σφδαΝ εαδΝ ΪζζαΝ
ε έη θαΝη Νπ λδ σ λκΝάΝζδΰσ λκΝδα λδεσΝ θ δαφΫλκθέ ΓδαΝ βθΝδ κλέαΝ βμΝη αδπθδεάμΝδα λδεάμΝβΝ
πλκ φκλΪΝ πθΝ ίυααθ δθυθΝ υθέ α αδΝ εα ΪΝ πλυ κΝ ζσΰκΝ βΝ δα άλβ βΝ εαδΝ παλΪ κ βΝ βμΝ αλξαέαμΝ
εζβλκθκηδΪμ,Ν ηδαΝ εαδΝ κδΝ η ΰΪζκδΝ λαθδ ΫμΝ βμΝ πλυδηβμΝ ίυααθ δθάμΝ πκξάμΝ παλκυ δΪακυθΝ κθΝ
δππκελα δ ησΝ εαδΝ ΰαζβθδ ησΝ η Ν ηδα π λδ σ λκΝ πκπ δεάΝ εαδΝ τξλβ βΝ ηκλφάέΝ ΢ κυμΝ ηΫ κυμΝ εαδΝ
τ λκυμΝαδυθ μΝκδΝίυααθ δθκέΝΫπαδααθΝ υθ ξυμΝ κΝλσζκΝ κυΝη Ϊακθ αΝαθΪη αΝ βθΝαθα κζδεάΝεαδΝ
υ δεάΝ δα λδεά,ΝΫπαδλθαθΝσηπμΝεαδΝκδΝ έ δκδΝθΫαΝ λ γέ ηα αΝ απσΝ βθΝ θα κζάΝεαδΝ βΝ τ β,ΝεΪ δΝπκυΝ
υθ ξέα δΝ θαΝ δ ξτ δΝ εα ΪΝ βθΝ τ λβΝ ίυααθ δθάΝ πκξά,Ν δ δαέ λαΝ ΰδαΝ βΝ δ α εαζέαΝ π λέΝ φαληΪεπθ,Ν
πκυΝ απσΝ κΝ 1γκ αδυθαΝ πλσίαζζ Ν σζκΝ εαδΝ π λδ σ λκΝ κΝ πλκ εάθδκέΝ πέΝ πζΫκθ,Ν β ξ δλκυλΰδεάΝ
πλαε δεάΝ Ϋφγα Ν Ν η ΰΪζκΝ ίαγησΝ αυ κ Ϋζ δαμ,Ν ι ζέξγβεαθΝ βΝ παγκζκΰέαΝ εαδΝ βΝ γ λαπ υ δεάΝ
πλαε δεά,Ναθαπ τξγβεαθΝ αΝθκ κεκη έαΝεαδΝκδΝυΰ δκθκηδεΫμΝυπβλ έ μ,Νη ΝαπκεκλτφπηαΝ κΝπ λέφβηκΝ
έ λυηαΝ κυΝ αυ κελΪ κλαΝ ΙπΪθθβΝ ΄Ν Κκηθβθκτ,Ν κΝ υΰελσ βηαΝ βμΝ ηκθάμΝ Παθ κελΪ κλα,Ν θυΝ
ΰδθσ αθΝεαδΝ υ βηα δεάΝ επαέ υ βΝ πθΝδα λυθΝ αΝθκ κεκη έαέΝΠλίζ Ν΢ έΝΜ άθβμ,Ν«ΟδΝφυ δεΫμΝ
πδ άη μΝ κΝ υαΪθ δκ»,Ν Παθ πδ άηδκΝ Ιπαθθέθπθ,Ν βίίηΝ – 2006,
http://sites.google.com/site/stmessinisέΝ Πλίζ Ν R. RadiΕ,Ν « πκ ΪΰλαΝ ὰ κλδεὰ λΰαΝ κ ΜδξαὴζΝ
Φ ζζκ εαὶ ῆμΝ ἌθθαμΝ Κκηθβθῆμ»,Ν ὰ Πλαε δεΪΝ κ ΢υθ λέκυΝ Ἡ αὐ κελα κλέαΝ ὲ ελέ βΝ ΧνΨέΝ Σὸ
υαΪθ δκΝ ὸθΝ11κΝα έ,Ν γάθα,Νβίίγ,Ν ζέΝγκ1– 392. H. Hunger, υααθ δθάΝΛκΰκ ξθέαέΝἩ ζσΰδαΝεκ ηδεάΝ
ΰλαηηα έαΝ ῲθΝ υααθ δθῲθ, Μαγβηα δεΪΝ εαδΝ λκθκηέα,Ν Φυ δεΫμΝ πδ άη μ,Ν Ια λδεά,Ν Πκζ ηδεάΝ
ΣΫξθβ,ΝΝκηδεάΝΦδζκζκΰέα,ΝΜκυ δεά,Νη φλέΝΓέΝΥέΝΜαελάμ,ΝΙέΝΟδεκθσηκυΝ- ΰκλα κτ,ΝΣέΝΚσζδαμ,Ν ζέΝ
ΠαπαΰδΪθθβ,Ν΢πέΝΣλπρΪθκμ,Ν έΝΓδΪθθκυ,Ν έΝΓ΄,Ν γάθα,Ν1λλζ,Ν ζέΝ1γγΝ– 135.
θ κπζα πθδ ησμΝαπσΝεκδθκτΝη Ν βΝξλδ δαθδεάΝγ πλέαΝΰδαΝ κθΝεσ ηκ 14 – εαγκλέακυθΝ
βθΝ ιΫζδιβΝ πθΝ αθ δζάο πθΝ βθΝ π λδκξάΝ βμΝ θκ δκαθα κζδεάμΝ Μ κΰ έκυΝ - εαδΝ
δ δαέ λαΝ πθΝ αζ ιαθ λδθυθΝ ζκΰέπθ απσΝ κθΝ γκ αδυθαΝ εαδΝ ιάμΝ - πκηΫθπμΝ
πβλ ΪακυθΝεαδΝ δμΝίυααθ δθΫμΝ ξ δεΫμΝγ πλά δμέ

Ν κπζα πθδ ησμΝ εαδΝ ξλδ δαθδ ησμ,Ν φαέθ αδΝ θαΝ υηφπθκτθΝ κΝ γΫηαΝ βμΝ
αθ δη υπδ βμΝ πθΝ αυπθ,Ν βμΝ φτ βμ,Ν κυΝ π λδίΪζζκθ κμΝ εαδΝ βμΝ ξΫ βμΝ κυΝ
αθγλυπκυΝ η Ναυ ΪμΝ ΝΫθαΝ βη έκΝ κΝκπκέκΝ ξ σθΝ αυ έακθ αδΝκδΝθ κπζα πθδεΫμΝη Ν
δμΝξλδ δαθδεΫμΝαπσο δμΝ έθαδΝβΝαθ έζβοβΝσ δΝπλΫπ δΝθαΝαπκφ τΰ αδΝβΝελ α κφαΰέαΝ
εαδΝπδκΝ υΰε ελδηΫθαΝβΝδ κίέπμΝαπκξάΝ πθΝηκθαξυθΝαπσΝ βθΝεα αθΪζπ βΝελ Ϊ πθέΝ
Σατ δ βΝ απσο πθΝ παλα βλ έ αδΝ αθΪη αΝ κυμΝ θ κπζα πθδ ΫμΝ ΧευλέπμΝ κθΝ
ΠκλφτλδκΨ15 εαδΝ κυμΝ επλκ υπκυμΝ κυΝ ξλδ δαθδ ηκτΝ πΪθπΝ Ν γΫηα αΝ σππμΝ βΝ
εα Ϊλΰβ βΝ πθΝ απκγυ δυθ,Ν βΝ απκξάΝ απσΝ κΝ ελΫαμΝ εα ΪΝ βθΝ π λέκ κΝ βμΝ θβ έαμ,
εαδ βΝαπαΰσλ υ βΝίλυ πμΝ λκφυθΝη ΝπησΝαέηαέ

ΓδαΝ βθΝ υθ-αφκηκέπ βΝ πθΝθ κπζα πθδευθΝεαδΝξλδ δαθδευθΝαθ δζάο πθ,Ν έθαδΝ
βηαθ δεσΝ θαΝ υθυπκζκΰέ κυη κΝ ΰ ΰκθσμΝ σ δΝ απσΝ κθΝ 1ίκ αδυθαΝ εαδΝ ηΫξλδΝ βθΝ
Άζπ β,Ν αΝ θ δαφΫλκθ αΝ πθΝ ίυααθ δθυθΝ ζκΰέπθΝ λΫφκθ αθΝ σζκΝ εαδΝ π λδ σ λκΝ
βθΝαλξαδκ ζζβθδεάΝπαδ έα, εαγυμΝ πδ έ κθ αθΝ ΝφδζκζκΰδεκτμΝεαδΝφδζκ κφδεκτμΝ
κξα ηκτμ,Ν παλαφλΪ δμΝ εαδΝ η αφλΪ δμΝ αλξαέπθΝ ζζάθπθΝ υΰΰλαφΫπθΝ ΧευλέπμΝ
πθΝ ΠζΪ πθαΝ εαδΝ λδ κ ΫζβΨέΝ θυΝ πλΪΰηα δΝ κδΝ θ κπζα πθδεκέΝ πβλΫα αθΝ κυμΝ
ζσΰδκυμΝ κυΝ υααθ έκυ,Ν παλσζ’Ν αυ ΪΝ σηπμΝ κδΝ δ α εαζέ μΝ κυΝ ξλδ δαθδ ηκτΝ έθαδΝ
ε έθ μΝ πκυΝ ζδεΪΝ πδελΪ β αθ εαδΝ βΝ ξαλαε βλδ δεάΝ γ κζκΰδεάΝ - φδζκ κφδεάΝ
κπ δεάΝ ΰπθέα,Ν υπσΝ βθΝ κπκέαΝ πλκ ΰΰέα δΝ αΝ σθ αΝ βμΝ φτ βμέΝ ΟδΝ δ α εαζέ μΝ αυ ΫμΝ

14
Χμ υθ υα ησμΝ βμΝ ΠαζαδΪμΝ δαγάεβμΝ εαδΝ βμΝ δ α εαζέαμΝ πθΝ Πα ΫλπθΝ βμΝ εεζβ έαμ. υΝ
ηπκλκτη ΝθαΝαθαφΫλκυη Ν κΝζσΰκΝ κυΝΜ ΰΪζκυΝ α δζ έκυΝΧγγίΝ– 379) δμΝ βθΝ ιαάη λκθ,Ν κΝκπκέκΝ
ΰέθ αδΝ ηδαΝ λ αζδ δεάΝ π λδΰλαφάΝ πθΝ δ υθΝ η Ν πδλλκΫμΝ απσΝ κΝ ίδίζέκΝ βμΝ Γ θΫ πμ βμΝ ΠαζαδΪμΝ
δαγάεβμΝεδΝΫξ δΝξαλαε βλδ γ έΝπμΝ κΝαθ δπλκ ππ υ δεσΝ βμΝίυααθ δθάμΝπ λδσ κυΝ ΰξ δλέ δκΝφυ δεάμΝ
δ κλέαμ.
15
΢ κΝ Π λέΝ απκξάμΝ ηοτξπθΝ κυΝ ΠκλφτλδκυΝ κθέα αδΝ βΝ βηα έαΝ βμΝ πλΫπκυ αμΝ εαδΝ ζ ζκΰδ ηΫθβμΝ
ξλά βμΝ πθΝ δ υθΝ βμΝπαθέ αμ,ΝΫ δΝυ ΝθαΝαπκφ τΰ αδΝβΝεα α λκφάΝ βμΝφτ βμ,Νσ αθΝηΪζδ αΝ θΝ
κξ τ δΝ βθΝδεαθκπκέβ βΝία δευθΝαθαΰευθέΝ ζέΝΠκλφτλδκμΝκΝΣτλδκμ,ΝΠ λέΝαπκξάμΝ ηοτξπθέΝΛσΰκμΝ
πλκμΝ κθΝ ΦέληκΝ Κα λέεδκέΝ ελ κφαΰέαμΝ ΠαλΪ κ β,Ν δ λκέΝ εαδΝ γ κζκΰδεκέΝ εαθσθ μ,Ν η ΪφλέΝ ΜέΝ ΙπέΝ
΢έ λβ, ΠτλδθκμΝΚσ ηκμ,Ν γάθα,Νβίίηέ
Ϋεαθαθ αθαφκλΫμΝ ΝαληκθδεΫμΝ υηίδυ δμΝη αιτΝΪΰλδπθΝγβλέπθΝεαδΝαθγλυππθ,ΝπμΝ
απκ Ϋζ ηαΝκ δσ β αμΝεαδΝγ έαμΝξΪλβμέ16

ΧμΝ υηπΫλα ηαΝ πθΝπαλαπΪθπ,ΝκΝΪθγλππκμΝ πθΝίυααθ δθυθΝξλσθπθ,Ν έξ Ν θάΝ

ξΫ βΝη Ν αΝαυαΝεαδΝ κΝφυ δεσΝπ λδίΪζζκθΝεαδΝ Ν υθ υα ησΝη Ναυ σΝβ ξλδ δαθδεάΝ
– θ κπζα πθδεάΝ αθγλππκε θ λδεάΝ κπ δεάΝ θΝ πλκίζΫπ δΝ α Ϋί δαΝ άΝ υπ λκοέαΝ κυΝ
αθγλυπκυΝ πλκμΝ κΝ απδεσΝ εαδΝ φυ δεσΝ ία έζ δκ,Ν αζζΪΝ αθ έγ αΝ π λδΫξ δΝ ξσζδαΝ εαδΝ
παλαδθΫ δμΝ ΰδαΝ κΝ π σΝ εαδΝ υθ σΝ λσπκΝ αιδκπκέβ βμΝ πθΝ αυπθΝ εαδΝ βμΝ φτ βμΝ
πλκμΝ σφ ζκμΝ κυΝ αθγλυπκυΝ εαδΝ κυΝ υθσζκυΝ βμΝ βηδκυλΰέαμέΝ ΢ Ν πδ κζάΝ κυΝ κΝ
ΜδξαάζΝΦ ζζσμΝγ πλ έ βθΝ υηπΪγ δαΝθσηκΝ βμΝφτ βμΝεαδΝεΪθ δΝζσΰκΝΰδαΝ π λδεΫμΝ
ασλα μΝ υθΪη δμΝ πθΝσθ πθ,ΝκδΝκπκέ μΝ θ λΰκτθΝυπ λφυυμΝη Ν τηπθκδα εαδΝαληκθέαΝ
εαδΝ ζ δ κυλΰκτθΝ απσζυ αΝ κλΰαθπηΫθαΝ υπσΝ βθΝ πλυ βΝ αδ έαθ,Ν πκυΝ έθαδΝ κΝ λδα δεσμΝ
γ σμέ17

ΠλΪΰηα δ,Ν ίζΫπκυη Ν κθΝ ΪθγλππκΝ πθΝ ίυααθ δθυθΝ αδυθπθΝ θαΝ αΝ γ πλ έΝ σζαΝ
ξλά δηαΝ εαδΝ έπκ Ν Ϊξλβ κ κΝ φυ δεσΝ εσ ηκ,Ν εαγυμΝ σζαΝ έθαδΝ βηαθ δεΪΝ ΰδαΝ βΝ
απάΝ εαδΝ έπκ Ν θΝ πλΫπ δΝ θαΝ εα α λΫφ αδΝ άΝ θαΝ απκλλέπ αδ,Ν ΰδα έΝ έΰκυλαΝ Ϋξ δΝ
εΪπκδκΝ ΫλΰκΝ θαΝ πδ ζΫ δέΝ υ σΝ πκυΝ εφλΪα δΝ βθΝ αη σ β αΝ βμΝ ξΫ βμΝ κυΝ
αθγλυπκυΝ η Ν βΝ φτ β,Ν έθαδΝ βΝ αιδκπκέβ βΝ σζπθΝ πθΝ η λυθΝ κπκδκυ άπκ Ν φυ κτΝ άΝ
αυκυέΝ Ν δα λκφά,ΝκΝεαζζππδ ησμ,ΝβΝκδεκ ε υά,ΝβΝαζδ έα,ΝβΝπαλα ε υάΝφαληΪεπθ,Ν
αεσηβΝ εαδΝ βΝ ΰ πλΰέα,Ν απκ ζκτθΝ πλαε δεΫμΝ κυΝ αθγλυπδθκυΝ ίέκυ,Ν δμΝ κπκέ μΝ γαΝ δμΝ
απκεαζκτ αη Ν άη λαΝ κδεκζκΰδεΫμέ Ν αθ δη υπδ βΝ αυ άΝ απκ ζ έΝ Ϋεφλα β

16
Υαλαε βλδ δεσΝ έθαδΝ κΝ παλΪ δΰηαΝ κυΝ κ έκυΝ Γ λα έηκυΝ κυΝ Ικλ αθέ βΝ Χη κμ αδέΨ,Ν κΝ κπκέκμΝ
γ λΪπ υ Ν κθΝζΫκθ α,ΝπκυΝ βΝ υθΫξ δαΝΫΰδθ Νπδ σμΝ τθ λκφσμΝ κυΝπκυΝ θΝπαλΫζ δπ ΝθαΝ εφλΪ δΝ
βθΝ υΰθπηκ τθβΝ κυΝαεσηβΝεαδΝη ΪΝ βθΝεκέηβ βΝ κυΝκ έκυέ
17
Ν ΜέΝ Φ ζζσμ, πδ κζαέ δμΝ ΚέΝ ΝέΝ ΢Ϊγα,Ν Μ Ν ΢υζζκΰὴ Ἀθ ε σ πθΝ Μθβη έπθΝ ῆμΝ ζζβθδεῆμΝ
κλέαμ,Ν έΝ ΄,Ν πδ έΝκἄ,Ν ε έΝ έΝΝέΝΓλβΰκλδΪ β,Νφπ κ υπδεάΝαθα τππ β,Ν γάθαδΝ1λἅβ, ζέΝγβἄ -
γβἅμΝ «ΚαὶΝ τηπθκδαΝ ηὲθΝ ηέαΝ θΝ ὅζπθ,Ν ὰΝ ὲΝ δ άεα δ,Ν εαὶΝ ὴθΝ τλλκδαθΝ κ θΝ ὁΝ κῖμΝ ὅζκδμΝ
φ βευμ,Ν Ν Νθκ μ,Ν Ν Ν δΝ κτ κυΝ πΫε δθα·Νκ ΝΰὰλΝ δ λβ αδΝ ὰΝ θ αΝἀ υηπαγ μ,Νἀζζ’Ν ληκ αδΝ
π λφυ μΝ ζζαΝ ζζκδμ·Ν εαὶΝ α Ν ηὲθΝ δλαὶΝ δΪφκλκδΝ εαὶΝ Ν φ βευῖαΝ εΪ ῃΝ πβΰὴΝ εαὶΝ ἀλξά,Ν ΫλᾳΝ
πλὸμΝ ὴθΝ Ϋλαθ·Ν τηπθκυθΝ ὲΝ εαὶΝ ὸΝ ε έθπθΝ πΪγκμΝ εαὶΝ πὸΝ ὴθΝ πλυ βθΝ α έαθΝ πΪθ αέ»Ν Ν
θ κπζα πθδεάΝ φδζκ κφέαΝ Ϋξκθ αμΝ πμΝ ετλδκΝ σΰηαΝ βθΝ π λέΝ φτ πμΝ γ πλέαΝ βμΝ βθΝ πέ υιβΝ βμΝ
γΫπ βμΝ κυΝ αθγλυπκυΝ ηΫ πΝ βμΝ γ κυλΰέαμ,Ν πλκςπκγΫ δΝ βθΝ τπαλιβΝ τηπθκδαμΝ εαδΝ υηπΪγ δαμΝ πθΝ
σθ πθ,Ν κΝ πζαέ δκΝ βμΝ π λέΝ η γΫι πμΝ πθΝ αδ γβ υθΝ πλαΰηΪ πθΝ δμΝ δ Ϋ μΝ εαδΝ κηκδυ πμΝ γ υΝ
πζα πθδεάμΝ αθ έζβοβμ, ηΫ αΝ κθΝ κλα σΝ εαδΝ ασλα κΝ ε δ σΝ εσ ηκέΝ Ν ξλδ δαθδεάΝ δ α εαζέα,Ν απσΝ
βθΝ ΪζζβΝ πζ υλΪ,Ν απκ έ δΝ βΝ φτ βΝ ΫθαθΝ λσζκΝ ξα κζκΰδεσ,Ν τηφπθαΝ η Ν κθΝ κπκέκΝ αΝ σθ αΝ
βηδκυλΰάγβεαθΝη Ν εκπσ θαΝίκβγά κυθΝ βΝγΫπ βΝ κυΝαθγλυπκυΝεαδΝ βΝ π βλέαΝ βμΝουξάμΝ κυέΝΧμΝ
απκ Ϋζ ηαΝ κυΝ υθ υα ηκτΝ κυμ,ΝκΝφυ δεσμΝεσ ηκμ,ΝΫξ δΝπμΝετλδκ,Ν κθ π άλδκΝλσζκ,Ν βΝ υηη κξάΝ
κυΝαθγλυπκυΝ βΝγ ρεάΝ ζ δσ β αΝεαδΝ βθΝ πέ υιβΝ κυΝεαγ’κηκέπ δθέ
 ία ηκτΝ εαδΝ ΫκυμΝ Ϋθαθ δΝ κυΝ υθσζκυΝ βμΝ φτ βμΝ εαδΝ πθΝ ΪζζπθΝ σθ πθέΝ ΟΝ
ία ησμ πλκμΝ βΝ φτ β έθαδΝ βΝ ζκΰδεάΝ υθΫπ δαΝ βμΝ υθ δ β κπκέβ βμΝ βμ
αθαΰεαδσ β αμΝ ΰδαΝ αληκθδεάΝ υθτπαλιβΝ κυΝ αθγλυπκυΝ η Ν σζαΝ αΝ σθ αΝ κΝ φυ δεσΝ
π λδίΪζζκθ,Ν η Ν εκπσΝ βΝ π λδφλκτλβ βΝ βμΝ ουξκ πηα δεάμΝ υΰ έαμΝ κυΝ αθγλυπκυ,Ν
εαγυμΝ πέ βμΝεαδΝ βθΝαπκ λκπάΝ κυΝεαεκτέΝΧμΝ υθκζδεάΝαθ έζβοβΝ κυΝαθγλυπκυΝεαδΝ
κυΝεσ ηκυΝβΝίυααθ δθάΝ υθΪ δΝη ΝηέαΝ ζ κζκΰδεάΝφδζκ κφέαΝ βμΝφτ βμέΝ

ΧμΝ πλκμΝ βΝ βηα έαΝ εαδΝ αιέαΝ βμΝ φδζκ κφέαμΝ ΰδαΝ βθΝ αθγλυπδθβΝ φτ βΝ εαδΝ βΝ
γΫ βΝ κυΝ αθγλυπκυΝ βθΝ φτ βΝ εαδΝ κθΝ εσ ηκ,Ν κΝ ΜδξαὴζΝ Φ ζζὸμΝ υηίΪζζ δΝ
κυ δα δεΪ,Ν εαγυμΝ η Ν κθΝ δεσΝ κυΝ κλδ ησΝ βθΝ ΫθθκδαΝ βμΝ φδζκ κφέαμ,18 πδξ δλ έΝ
κθΝ υΰε λα ησΝ τκΝ Ϊ πθΝ – βμΝ αηδΰυμΝ φδζκ κφδεάμΝ η Ν βθΝ αλξαδκ ζζβθδεάΝ
ΫθθκδαΝ εαδΝ βμΝ γ κζκΰδεάμΝ – ξλδ δαθδεάμ,Ν πλκ Ϊ κθ αμΝ ΫθαΝ βγδεσΝ εαδΝ εαγκζδεΪΝ
δ ξτκθΝ πλσ υπκ: έθκθ αμΝ ΫθαθΝ βγδεσΝ πλκ δκλδ ησΝ βθΝ Ϋθθκδα κυΝ φδζκ σφκυ,Ν
αθαφΫλ δΝσ δΝφδζσ κφκδΝ θΝ έθαδΝησθκΝαυ κέΝπκυΝ λ υθκτθΝ βθΝκυ έαΝ πθΝσθ πθΝεαδΝ
αθααβ κτθΝ δμΝαλξΫμΝ κυΝεσ ηκυ,ΝαζζΪΝεαδΝ ε έθκδΝπκυΝπ λδφλκθκτθΝ αΝ ΰεσ ηδαΝεαδΝ
πλκ βζυθκθ αδΝ αΝυπ λεσ ηδαέ19 Παλσ δΝκηκζκΰ έΝ βθΝπλκ έηβ βΝ πθΝ πκυ α υθΝ
ΰδαΝ βθΝ υεκζσ λβΝ εαδΝ π λδ σ λκΝ φαληκ ηΫθβΝ πδ άηβΝ κυΝ δεαέκυ,Ν βΝ
φδζκ κφέαΝ υπ λΫξ δΝ πμΝ εαγκζδεσ λβ, εαγυμΝ ίλέ ε αδ ηΫ αΝ αΝ πΪθ α,Ν αζζΪΝ εαδΝ
υπ λίαέθ δΝ αΝπΪθ α. 20

18
΢ βλδαση θκμΝ βθΝ πβΰάΝ κυΝ ΙπΪθθβΝ αηα εβθκτΝ (676 – 749),Ν εαδΝ υΰε ελδηΫθαΝ κΝ ΫλΰκΝ κυΝ
δαζ ε δεΪ ( δαζ ε δεΪ,Ν η ΪφλέΝ ΝέΝ Μα κτεα,Ν ΠέΝ ΢έΝ ΠκυλθαλΪμ, Θ αζκθέεβ,Ν 1λλη, 4, 1-27), κΝ
Φ ζζσμΝ έθ δΝ κυμΝ δεκτμΝ κυΝκλδ ηκτμΝΰδαΝ βΝφδζκ κφέαΝΧPhilosophica minora I, Opusc. 49, 15 - 20,
δμ M. Psellos, De omnifaria doctrina, πδη. L. G. Westernik, Utrecht, 1948 εαδ M. Pselli philosophica
minora . II, Opuscula psychologica, theologica, daemonologica, πδη. J. M. Duffy & D. J. O’ΝMeara,
δμΝ Bibliotheca Scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana, Teubner Verlagsgesellschaft,
Leipzig,Ν1λκλΨμΝΜσθκΝβΝφδζκ κφέαΝ έθαδΝβΝεα ’Ν ικξάθΝ πδ άηβ,ΝαφκτΝα ξκζ έ αδΝη Ν κΝαη Ϊίζβ κΝ
εαδΝπλαΰηα δεσΝ έθαδΝεαδΝηΪζδ αΝβΝξλδ δαθδεάΝφδζκ κφέαΝΫξ δΝ κΝπ λαδ ΫλπΝεαγάεκθΝ θαΝφΫλ δΝ κθΝ
ΪθγλππκΝ κΝ πέπ κΝ κυΝ πέΝ ΰβμΝ γ κτέΝ Σσ κΝ βΝ ΫξθβΝ σ κΝ εαδΝ κδΝ Ϊζζ μΝ πδ άη μΝ ε σμΝ βμΝ
φδζκ κφέαμ,Να ξκζκτθ αδΝη Ν πέΝηΫλκυμΝεαδΝυζδεΪΝαθ δε έη θαΝεαδΝαΰθκκτθΝ κΝ τθκζκΝ βμΝΰθυ βμέΝΟδΝ
κλδ ηκέΝ πκυΝ έθ δΝ π λαδ ΫλπΝ ΰδαΝ βΝ φδζκ κφέαΝ έθαδΝ πέ βμΝ ΫιδΝ εαδΝ υθ ΫκυθΝ βΝ φδζκ κφέαΝ η Ν βΝ
ΰθυ βΝ 1ΨΝ κυΝ αζβγδθκτ σθ κμ,Ν βΨΝ πθΝ αθγλυπδθπθΝ εαδΝ γ έπθΝ πλαΰηΪ πθ,Ν γΨΝ κυΝ γαθΪ κυ,Ν ζΨΝ βμΝ
κηκδυ πμΝη Ν κΝγ σ,ΝηΨΝ βμΝ ΫξθβμΝ πθΝ ξθυθΝεαδΝ βμΝ πδ άηβμΝ πθΝ πδ βηυθΝεαδΝ ΫζκμΝἄΨ,Νη Ν βθΝ
αΰΪπβΝ βμΝ κφέαμέ
19
Πλίζ έΝΜέΝΦ ζζκτ,Ν εα κθ α βλὶμΝ υααθ δθῆμΝ κλέαμ,ΝΚέΝΝέΝ΢Ϊγα,ΝΜ ,Νσέπέ,Ν έΝ ΄,Ν ζέΝἄἄέΝΜέΝ
Φ ζζκτ,ΝΥλκθκΰλαφέα,Νσέπέ,Ν έΝ ΄,Ν ζέΝβ1ίΝεαδΝH. Hunger, υααθ δθάΝΛκΰκ ξθέα,Νσέπέ,Ν έΝ ΄,Ν ζέΝζἅ-
48.
20
« κδε ΰὰλ φδζκ κφέα ὰ πΪθ α θαδ εαὶ δὰ πΪθ πθ Ϋθαδ πὶ ῆμ ΰῆμ»Ν δμ M. Pselli, Philosophica
minora Ι: Opuscula logica, physica, allegorica, alia, J.M. Duffy & D.J. O’ΝMeara ( πδηέΨ, Bibliotheca
scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana, B.G. Teubner, 1992 ( παθ ε . W. de Gruyter,
2013), ζ. 2. μ εαδ βη. ἄΝ κυΝΪλγλκυέ
 ΧμΝπλκμΝ βΝΰθυ βΝ κυΝέ δκυΝ κυΝαθγλυπκυ,ΝκΝΦ ζζσμΝαθαφΫλ αδΝ βθΝουξάΝεαδΝ
βΝ θσβ βέΝ Πλκ έθκθ αμΝ ηδαΝ εξλδ δαθδ ηΫθβΝ ε κξάΝ βμΝ κθ κζκΰδεάμΝ δ λαλξέαμΝ
κυΝ Πλσεζκυ,Ν ξ έα δΝ ηδαΝ παλαζζβζέαΝ η αιτΝ βμΝ αθ δθκηέαμΝ « θσ β αμΝ –
πκζζαπζσ β αμ»ΝεαδΝ πθΝαθγλυπδθπθΝΰθπ δευθΝ υθΪη πθέΝΟΝθκῦμΝ έθαδΝηκθα δεσμΝ
εαδΝ υ α δεάΝ αλξάΝ βμΝ αθγλυπδθβμΝ αυ σ β αμ,Ν θυΝ βΝ ουξάΝ φΫλ δΝ βθΝ
πκζζαπζσ β αΝ εαδΝ αεσηαΝ εαδΝ αθΝ ξγκτη Ν βθΝ υθα σ β αΝ η κξάμΝ βμΝ ουξάμΝ κΝ
γ έκΝ θκυ,Ν η αιτΝ πθΝ τκΝ υπΪλξ δΝ α υηία σ β α,Ν φ’Ν σ κθΝ κΝ θκῦμ απκ ζ έΝ βΝ
ία δεάΝ κηάΝ ΰδαΝ σζαΝ αΝ σθ αΝ – εαδΝ βθΝ ουξάΝ – εαδΝ σθ αμΝ γ ρεάμΝ φτ βμ, έθαδΝ
υπ λία δεσμ,Ν δα λΫξ δΝ αΝπΪθ αέΝΟΝθκῦμΝεαδΝβΝουξάΝ υγτθκθ αδΝΰδαΝ δμΝ δαφκλ δεΫμΝ
πζ υλΫμΝ βμΝαθγλυπδθβμΝΰθυ βμ,Νη Ν βθΝ π ι λΰα έαΝ πθΝ ηπ δλδευθΝ κηΫθπθ,Ν βμΝ
φαθ α έαμ,Ν βμΝ παΰπΰάμΝεαδΝπαλαΰπΰάμΝεαδΝ βμΝ φδζκ κφδεάμΝ γ υλβ βμΝ κυΝ γ έκυέΝ
ΛαηίαθκηΫθπθΝ υπ’Ν σοδθΝ σζπθΝ αυ υθΝ πθΝ δαφκλ δευθΝ δα δεα δυθΝ έγ αδΝ κΝ
αά βηαΝ βμΝ δα άλβ βμΝ βμΝ θσ β αμΝεαδΝαε λαδσ β αμΝ κυΝαθγλυπδθκυΝυπκε δηΫθκυέΝ
ΟΝ Φ ζζσμΝ θ δαφΫλ αδΝ θαΝ υπκ βλέι δΝ βθΝ δ ΫαΝ ηδαμΝ θδαέαμΝ βηδκυλΰδεάμΝ εαδΝ
πλκθκβ δεάμΝαλξάμΝ ΝεΪγ Ν πέπ κΝ βμΝζκΰδεάμΝ δ λ τθβ βμ,ΝσξδΝη Ν βθΝΫθθκδαΝ βμΝ
αθαζκΰέαμΝ η αιτΝ βηδκυλΰάηα κμΝ εαδΝ γ έκυΝ σθ κμ, αζζΪΝ η Ν βθΝ ΫθθκδαΝ βμΝ
δαησλφπ βμΝ πδ βηδευθΝ αλξυθΝ πκυΝ γαΝ πδ λΫπκυθΝ βθΝ δα πΪγβ βΝ κυΝ
αθγλυπδθκυΝθκῦ Ν δαφκλ δεΪΝΰθπ δεΪΝπ έαΝξπλέμΝ βθΝαπυζ δαΝ βμΝ υθκξάμΝη Ν
βΝ γ έαΝ απκεΪζυοβέΝ Ν ηΫγκ κμΝ βμΝ φδζκ κφέαμΝ εφλΪα δΝ κθΝ ετλδκΝ λσζκΝ βμΝ θαΝ
αθαζτ δΝ βΝ ξΫ βΝ η αιτΝ κυΝ αθγλυπδθκυΝ υπκε έη θκυΝ βμΝ ΰθυ βμΝ εαδΝ βθΝ
υπ λία δεάΝ αλξάΝ εΪγ Ν ΰθυ βμ,Ν εαγυμΝ ξ δλέα αδΝ αΝ δαφκλ δεΪΝ πδ βηκθδεΪΝ
αθ δε έη θαΝ η Ν ΪικθαΝ βΝ θκβ δεάΝ αλξάΝ κυΝ θσμέΝ Έ δΝ κΝ Φ ζζσμΝ αθ δη ππέα δΝ κΝ
πλσίζβηαΝ βμΝ αυ σ β αμΝ κυΝαθγλυπδθκυΝθκυΝηΫ αΝ δμΝπκζζΫμΝ πέΝηΫλκυμΝΰθυ δμΝ
πθΝ πδ βηυθ,Νεα α ε υΪακθ αμΝ βζα άΝηδαΝ πδ βηδεάΝαλξάΝεαδΝδ λαλξέαΝη ΝίΪ βΝ
δμΝ πδ άη μΝπκυΝη ζ κτθΝ δμΝεκδθπθδεΫμΝ ξΫ δμΝεαδΝ κυμΝ δαφκλ δεκτμΝ τπκυμΝ βμΝ
αθγλυπδθβμΝ λα βλδσ β αμ,Ν σππμΝ βΝ λβ κλδεάΝ εαδΝ βΝ θκηδεάΝ πδ άηβ,Ν π δ άΝ
αελδίυμΝκδΝ πδ άη μΝαυ ΫμΝη ζ κτθΝαθγλυπδθ μΝπλαε δεΫμΝεδΝ φ’Νσ κθΝκδΝΪθγλππκδΝ
έθαδΝκδΝη κζαίβ ΫμΝη αιτΝ βμΝθσβ βμΝεαδΝ βμΝουξάμΝεαδΝΰδ’Ναυ σΝπλκ αθ αδΝ πθΝ
υπσζκδππθΝ πδ βηυθ,Ν θυΝβΝξλδ δαθδεάΝφδζκ κφέαΝαθ δ κδξ έΝαελδίυμΝ Ναυ άθΝ βΝ
η κζαίβ δεάΝ γΫ βΝ βμΝ αθγλυπδθβμΝ δαθσβ βμ,Ν η αιτΝ βμΝ ουξάμΝ εαδΝ βμΝ γ έαμΝ
θσβ βμέΝ ΟΝ Φ ζζσμΝ ΰδαΝ θαΝ απαθ ά δΝ κΝ πλσίζβηαΝ κυΝ θσμΝ εαδΝ πθΝ πκζζυθ,Ν
πλκ έθ δΝ πμΝ η γκ δεάΝ ΰθπ δεάΝ δα δεα έαΝ αυ άθΝ πκυΝ εεδθ έΝ απσΝ βΝ ΰθυ βΝ πθΝ
πλυ πθΝ αλξυθΝ («ὁ θo μΝ εαγ’Ν εα αΝ η λδαση θκμ»Ψ21 εαδΝ εα σπδθΝ α ξκζ έ αδΝ εαδΝ
λΫφ αδΝ πλκμΝ δμΝ πέΝ ηΫλκυμΝ Χγ δεΫμΨΝ πδ άη μ, θυΝ Ϋξ αδΝ σ δΝ κδΝ έ δ μΝ ζκΰδεΫμΝ
αλξΫμΝ δΫπκυθΝ σ κΝ βΝφδζκ κφέαΝσ κΝεαδΝ δμΝυπσζκδπ μΝ πδ άη μέ22 Ν πδ δπεση θβΝ
απσΝ κθΝ Φ ζζσΝ θσ β α εφλΪα αδΝ εαδΝ απσΝ βθΝ αθαφκλΪΝ κυΝ κΝ ΫηουξκΝ Ϊΰαζηα,Ν
σπκυΝ θυθ αδΝβΝκηκλφδΪΝη Ν βθ αζάγ δαΝπμΝ κΝπλσ υπκΝ βμΝαθγλυπδθβμΝαπάμέ23

ΟδΝ πκδεέζ μΝ αθαφκλΫμΝ κυΝ Φ ζζκτΝ βθΝ ΫξθβΝ πκυΝ παλκυ δΪακυθΝ πμΝ πέ κΝ
πζ έ κθΝ ΫθαΝ δ κλδεσΝ άΝ ζακΰλαφδεσΝ θ δαφΫλκθ, εα α έθκυθΝ Ν ηέαΝ φδζκ κφδεάΝ
αδ γβ δεά - η Ν αφκληάΝ τκΝ ε έη θΪΝ κυΝ πκυΝ αθαφΫλκθ αδΝ βθΝ πηα δεάΝ κηκλφδΪ,
σ αθΝ π λδΰλΪφ δΝ εαδΝ κξΪα αδΝ πΪθπΝ κΝ ΪΰαζηαΝ κυΝ εκδηυη θκυΝ Ϋλπ αΝ εαδΝ
αθαφ λση θκμΝ κΝεΪζζκμΝεαδΝ βΝξΪλβΝ κυΝηδελκτΝ ΰΰκθκτΝ κυέΝΚαδΝ αΝ τκΝε έη θαΝ–
πδ βηαέθ δΝβΝΥλδ έθαΝ ΰΰ ζέ βΝ–

«απκπθΫκυθΝ βθΝέ δαΝα ησ φαδλαΝπμΝπλκμΝ βΝ Ϊ βΝ κυ υθ Ϊε βΝ

κυμΝ ξ δεΪΝ η Ν βθΝ αιέαΝ κυΝ ίζΫηηα κμ,Ν βΝ πηα δεσ β α,Ν βθ
δ λαλξέαΝ πθΝαδ γά πθΝεαδΝ βθΝπζάλβΝ τθ βΝη αιτΝηκλφάμΝεαδΝ
π λδ ξκηΫθκυ»έ

ΚαδΝ αΝ τκΝ αυ ΪΝ ε έη θαΝ κυΝ Φ ζζκτΝ έθκυθΝ Ϋηφα βΝ βθΝ παδ δεάΝ βζδεέαΝ εαδΝ
απκεζέθκυθΝ απσΝ κΝ πθ τηαΝ κυ αυ βλΪΝ ξλδ δαθδεκτ π λέΰυλκυέΝ Θ πλ έ αδ σ δΝ
απκ ζκτθΝ κηάΝ πμΝ πλκμΝ βθΝ υθάγβΝ αθ έζβοβΝ ξ δεΪΝ η Ν αΝ θ δαφΫλκθ αΝ βμΝ
ίυααθ δθάμΝ ζκΰκ ξθέαμΝ εαδ υηη λδασηα Ν κΝ υηπΫλα ηαΝ βμΝ Υλδ έθαμΝ
ΰΰ ζέ β,Νσ δΝαπκ ζκτθΝ θ έι δμΝ

21
Philosophica minora I, Opusc. 2, δμ M. Psellos, De omnifaria doctrina, πδη. L. G. Westernik, σ.π.
22
SmέΝ εarkov,Ν «TheΝ ϋpistemicΝ StructureΝ as an Animate Statue – ἢsellos’Ν ἑonceptΝ oἸΝ ἑhristianΝ
ἢhilosophy»,Ν δμ Philosophia 7/2014, ζ. 3 – 1ί,ΝσπκυΝαθαζτκθ αδΝκλδ ηΫθα ε έη θαΝ κυΝΦ ζζκτΝ αΝ
Phil.min. I, Opusc. β,Ν σέπέΝ Πλίζ Ν D. Jenkins,Ν «Psellos’Ν Conceptual Precision»,Ν δμΝ Reading Michael
Psellos,Ν πδηέΝ Ch. Barber & D. Jenkins, Brill, 2006, ζ. 141 (παλαγΫ δ κ Smilev Markov). ΚαδΝ
τηφπθαΝ η Ν κθΝ ΢πτλκΝ ΠαθαΰσπκυζκΝ κΝ πλσ φα κΝ ξ δεσΝ ΪλγλκΝ κυ, ιαέλ αδΝ βΝ αεηάΝ βμΝ
πδ βηκθδεάμΝη γκ κζκΰέαμΝπκυΝπαλκυ δΪακυθΝ αΝε έη θαΝ κυΝΦ ζζκτΝ αΝDe omnifaria doctrina εδΝ
εφλΪακυθΝ κΝ φδζκ κφδεσΝ εζέηαΝ κυΝ 11κυ αδυθα,Ν η Ν βθΝ δΪελδ βΝ εαδΝ υθΪηαΝ τθγ βΝ τκΝ
πλκ ΰΰέ πθ,Ν βμΝ κζδ δεάμΝ εαδΝ βμΝ υ βηα δεάμΝ εαγδ υθ αμΝ βΝ φδζκ κφέα,Ν σ κΝ ΫθαθΝ αφά,Ν
αθ δε δη θδεσΝεαδΝαελδίάΝ λσπκΝπ λδΰλαφάμΝ βμΝπλαΰηα δεσ β αμ, ξπλέμΝθαΝυπκζ έπ αδΝ κΝ υθγ δεσΝ
εαδΝ υθ ε δεσΝ πθ τηαΝ πκυΝ έθ δΝ θσβηαΝ βθΝ πθ υηα δεάΝ υπσ α βΝ κυΝ αθγλυπδθκυΝ ζσΰκυμ Sp. P.
Panagopoulos,Ν «The philosophical contribution of a homo byzantinus: The De omnifaria doctrina of
Michael Psellus (1017/1018-1078 ADΨ»,Ν δμΝDe Medio Aevo ηΝΧβί1ζΝήΝ1Ψ,Ν ζέΝ1ἄλΝ– 178.
23
M. Psellos, Theologica I, πδη. P. Gautier. Leipzig, 1989. Πλίζ StrέΝ ἢapaioannou,Ν «χnimateΝ
StatuesμΝ χestheticsΝ andΝ εovement»,Ν δμ Reading Michael Psellos, σ.π., ζ. 95 - 116 (παλαγΫ δ κ
Smilev Markov, σ.π.).
 «ΰδαΝηδαΝκζδ δεάΝγ υλβ βΝ κυΝεσ ηκυ,ΝσπκυΝκΝφυ δεσμΝεσ ηκμΝ
απκ δεθτ αδΝ Ϊλλβε αΝ υθ ηΫθκμΝ η Ν κθΝ υπ λία δεσ,Ν σπκυΝ κδΝ
ουξΫμ δαπ λαδυθκθ αδΝ κΝ αιέ δΝ κυμΝπλκμΝ κΝ ΧλαέκΝη Ν βΝ υθ ξάΝ
αθαΰπΰάΝ βμΝ υθ έ β βμΝαπσΝ αΝφαδθση θαΝπλκμΝ δμΝαδυθδ μΝΙ Ϋ μ».24

ΙΙΙΝ ΟΝ αθ έε υπκμΝ πθΝ αθ δζάο πθΝ κυΝ ΜέΝ Φ ζζκτΝ κθΝ π λέΰυλσΝ κυΝ
εαδΝ κυμΝ πση θκυμΝαδυθ μ

θυΝκ τΰξλκθκμΝεαδΝφέζκμΝ κυ Φ ζζκτ,ΝΠα λδΪλξβμΝΙπΪθθβμΝΞδφδζέθκμΝΧ1010 –

1ίἅηΨ,Ν ά αθΝ πκζΫηδκμΝ κυΝ πζα πθδ ηκτ,Ν σππμ υθΪΰ αδ απσΝ κΝ απβλσΝ θ δαφΫλκθΝ
κυΝΰδαΝ κθΝ λδ κ ΫζβΝπκυΝ έξθκυθΝ αΝ υΰΰλΪηηα Ϊ κυ,25 κ ΙπΪθθβμΝΙ αζσμΝ(1025

24
ΣαΝ ε έη θαΝ κυΝ Φ ζζκτΝ Έεφλα δμΝ δμΝ Έλπ αΝ ΰΰ ΰζυηηΫθκθΝ ζέγπΝ εαδΝ δμΝ κθΝ αυ κτΝ ΫεΰκθκθΝ Ϋ δΝ
θάπδκθΝσθ α ΧπκυΝπ λδζαηίΪθκθ αδΝ κ έΝLittlewood, Michaelis Pselli, Oratoria minora, ΢ κυ ΰΪλ β,Ν
1λκη,Ν αλέΝ γβΝ εαδΝ αλέΝ γκΨ,Ν απκ ζκτθΝ κΝ αθ δε έη θκΝ κυΝ ΪλγλκυΝ βμΝ Υλδ έθαμΝ ΰΰ ζέ β,Ν «ΜδξαάζΝ
Φ ζζσμμΝ Νηα δΪΝ κυΝφδζσ ξθκυ»,Ν δμΝ υααθ δθΪΝ΢τηη δε α (SYMMEIKTAΨΝ1β,Ν1λλκ,Ν ζέΝἅη-κηέΝ μ
εαδ βθ ηπ λδ α πηΫθβ ληβθ υ δεά Ϋε κ β Michael Psellos on Literature and Art: A Byzantine
Perspective on Aesthetics. Michael Psellos in Translation, πδη. Str. Papaioannou & η Ϊφλ. Ch.
Barber, University of Notre Dame Pess, 2017έΝ΢ Νπλσ φα μΝ λΰα έ μΝπλκ ΰΰέα αδΝ ληβθ υ δεΪΝ κΝ
ζκΰκ ξθδεσΝλβ κλδεσΝτφκμΝεαδΝβΝγ α λδεσ β αΝ αΝε έη θαΝ κυΝΦ ζζκτ,Ν θυΝζαηίΪθ αδΝπμΝία δεάΝ
πβΰάΝ πζβλκφκλδυθΝ ΰδαΝ βθΝ αδ γβ δεάΝ εαδΝ βθΝ εεκ ηδε υηΫθβΝ ΫξθβΝ κΝ υαΪθ δκΝ
(https://www.openarchives.gr/searchήΦ ζζσμΝ ΜδξαάζΨέΝ Πλίζ Ν ΢έΝ - ζέΝ Πλπ κΰάλκυ,Ν Ρβ κλδεάΝ
γ α λδεσ β αΝ κΝ ΫλΰκΝ κυΝ ΜδξαάζΝ Φ ζζκτ,Ν έ έ,Ν Παθ πδ άηδκΝ Κτπλκυ,Ν Φδζκ κφδεάΝ ΢ξκζά,Ν ΣηάηαΝ
υααθ δθυθΝ εαδΝ Ν κ ζζβθδευθΝ ΢πκυ υθ,Ν βί1ζ,Ν έΝ Κα αλκτ,Ν «ΣκΝ λαηα δεσΝ κδξ έκΝ αΝ
δ κλδκΰλαφδεΪΝΫλΰαΝ κυΝ11κυ εαδΝ κυΝ1βκυ αδυθαΝΧΜδξαάζΝ αζ δΪ βμ,ΝΜδξαάζΝ Φ ζζσμ,Ν υ ΪγδκμΝ
Θ αζκθέεβμ,ΝΝδεά αμΝΥπθδΪ βμΨ»,Ν δμΝδ’ΝἹcritureΝdeΝlaΝεἹmἙireΝlaΝlittἹraritἹΝdeΝl’ΝhistἙriἙgraphie,Ν
Actes du IIIe Colloque international philologique,Νβίίἄ,Ν ζέΝβκ1-γ1ἄΝεέΪέ

25
έΝΣα Ϊεβμ,Νσέπέ,Ν ζέΝ1ἅκέΝ Νπθ υηα δεάΝαεηάΝεα ΪΝ βΝ τ λβΝπ λέκ κΝ κυΝ11 κυ αδυθαΝαλξέα δΝη Ν
κθΝ Κπθ αθ έθκΝ Θ΄Ν κθΝ ΜκθκηΪξκΝ Χ1ίζβ-1ίηηΨ,Ν κΝ κπκέκμΝ ξπλέμΝ κΝ έ δκμΝ θαΝ α ξκζ έ αδΝ η Ν βΝ
ζκΰκ ξθέα,Ν φλσθ δ Ν θαΝ υΰε θ λυ δ βθΝ αυ κελα κλδεάΝ αυζά κυμΝ ζσΰδκυμΝ εαδΝ αθγλυπκυμΝ πθΝ
ΰλαηηΪ πθμ «ΛσΰκδμΝ ὲ κὐ πΪθυΝεαγπηδζδευμ,Νκὐ ΫΝ δθαΝἕιδθΝε β Ϊη θκμΝζκΰδσ β κμ,Νἀζζ’Ν ηπμΝἐαάζκυΝ
κῦ κΝ ὸ ηΫλκμ,Νεαὶ κὺμΝἐζζκΰδηπ ΫλκυμΝπαθ αξσγ θΝ υθάθ ΰε θΝ μΝ ὰμΝία δζ έκυμΝαὐζΪμ…»έΝΟδΝζσΰδκδΝ
αυ κέΝπκυΝ υΰελκ κτ αθΝ κθΝπθ υηα δεσΝετεζκΝ κυΝΦ ζζκτΝπμΝ υθκκτη θκδΝ κυΝαυ κελΪ κλαΝεαδΝη
υοβζΪΝ αιδυηα αΝ αΝ θΪε κλαΝ εαδΝ βθΝ εεζβ έα εαδΝ πμΝ κδ « ζζκΰδηυ λκδ», ά αθΝ κΝ ΙπΪθθβμΝ
Μαυλσπκ αμ,Ν π λέφβηκμΝ λβ κλκ δ Ϊ εαζκμΝ εαδΝ η Ϋπ δ αΝ ηβ λκπκζέ βμΝ υξαΐ πθ,Ν κΝ Κπθ αθ έθκμΝ
Λ δξκτ βμ,Ν πλπγυπκυλΰσμΝ εαδΝ αλΰσ λαΝ Οδεκυη θδεσμΝ Πα λδΪλξβμΝ Χ1ίηλ-1ίἄγΨΝ εαδΝ κΝ ΙπΪθθβμΝ
Ξδφδζέθκμ,ΝθκηκφτζαεαμΝεαδΝΟδεκυη θδεσμΝΠα λδΪλξβμΝΧ1ίἄγ-1ίἅζΨΝη ΪΝ κθΝΚπθ αθ έθκΝΛ δξκτ βέΝ
ΟδΝ λ έμΝαυ κέΝαπκ ζκτ αθΝ κθΝπυλάθαΝ βμΝκηΪ αμΝ κυΝΦ ζζκτέΝ ε σμΝαπσΝαυ κτμ,Ν κΝπθ υηα δεσΝ
π λδίΪζζκθΝ κυΝ αθάεαθΝ εαδΝ κδΝ Κπθ αθ έθκμΝ κτεαμ,Ν κΝ η ζζκθ δεσμΝ αυ κελΪ κλαμΝ Χ1ίηλ-1ίἄἅΨ,Ν κδΝ
τκΝαθ οδκέΝ κυΝπα λδΪλξβΝΜδξαάζΝΚβλκυζΪλδκυΝεαδΝκΝΝδεά αμΝ υαΪθ δκμ,Ν Ϊ εαζκμΝ βμΝΡβ κλδεάμΝ
εαδΝ βμΝ Γλαηηα δεάμέΝ ΠαλΪζζβζα,Ν λκτ Ν εαδΝ ΪζζκμΝ πθ υηα δεσμΝ σηδζκμ,Ν πκυΝ απαλ δασ αθΝ απσΝ
αθυ λκυμΝ αυζδεκτμΝ αιδπηα κτξκυμ,Ν σππμΝ κΝ Υκδλκ φΪξ βμ,Ν κΝ λδ βθσμΝ εαδΝ Ϊζζκδ,Ν κυμΝ κπκέκυμΝ
υθΫ Ν φκ λάΝ πδγυηέαΝΰδαΝ κφέαΝεαδΝ τθ βέ»ΝΧΜέΝΦ ζζκτ,Ν εα κθ α βλὶμΝ υααθ δθῆμΝ κλέαμ,
ΚέΝ ΝέΝ ΢Ϊγα,Ν Μ ,Ν σέπέ,Ν έΝ ΄,Ν ζέΝ 11λέΝ ΣκυΝ δ έκυ,Ν Υλκθκΰλαφέα, έΝ ΄,Ν σέπέ,Ν ζέΝ γηβέΝ Πλίζ έΝ ζέΝ
΢δ Ϋλβ,ΝΥλκθκΰλαφέαΝ κυΝΜδξαάζΝΦ ζζκτ, ε έΝΆΰλα,Ν γάθα, 1993, δ αΰέ ÉέΝRenauld, ζέΝ1η, πλίζ έΝ
ÉέΝRenauldΝΧ πδη.), 1926–28, εichelΝPsellἙs,ΝωhrἙἘἙgraphieΝἙuΝhistἙireΝdΥuἘΝsiècleΝdeΝψyzaἘceΝΧῷιθ–
1077), 2 ., Paris, παθ. 1967). ΠαλΪφλα βΝ απκ πΪ ηα κμΝ εαδΝ παλαγΫηα αΝ κυΝ αΰΰΫζβ
θα α δΪ β,ΝΟδΝπ λέΝπαδ έαμΝαθ δζάο δμΝ κυΝΜδξαάζΝΦ ζζκτ,Ν ΠΘ,ΝΣηάηαΝΘ κζκΰέαμ,ΝΘ αζκθέεβΝ
βί1ζ,Ν ζέΝ26.
– 1ίλίΨ,Ν κΝ κπκέκμΝ δα Ϋξγβε Ν κθΝ Φ ζζσΝ βθΝ Φδζκ κφδεάΝ ξκζάΝ πμΝ τπα κμΝ πθΝ
Φδζκ σφπθ, α ε έΝ φκ λάΝ ελδ δεάΝ κθΝ λδ κ Ϋζβ,Ν α ξκζάγβε Ν π λδ σ λκΝ η Ν
κθΝ ΠζΪ πθα,Ν εα α δεΪ γβε Ν ηΪζδ αΝ απσΝ βθΝ Ι λΪΝ ΢τθκ κΝ ΰδαΝ δμΝ θ κπζα πθδεΫμΝ
κυΝαθ δζάο δμΝεαδΝπλκΫελδθ Ν κθΝΠζΪ πθαΝΫθαθ δΝ κυΝαλδ κ ζδ ηκτ,ΝαζζΪΝεαδΝ κυΝ
ξλδ δαθδ ηκτέ26 ΟΝΙ αζσμΝφαέθ αδΝθαΝαηφδ ίβ έΝ βθΝυπ λκξάΝ βμΝγ κζκΰέαμΝΫθαθ δΝ
βμΝφδζκ κφέαμΝεαδ θαΝαθα λΫπ δΝ βθΝεαγδ λπηΫθβΝ ΪιβΝη αιτΝ κυμ,Ν κπκγ υθ αμΝ
βθΝγ κζκΰέα Ν ηάηαΝ βμΝφδζκ κφέαμ πκυ απκ εκπ έΝ κΝθαΝεα αθκά δΝ βθΝπλυ βΝ
αλξάΝ κυΝπαθ σμΝ τηφπθαΝη Ν αΝαλξαέαΝπλσ υπαέΝ Ν εΫοβΝ κυΝγ πλάγβε Νυπ τγυθβΝ
ΰδα ηδαΝφυ δεάΝάΝφδζκ κφδεάΝγ κζκΰέα πκυΝπλκεΪζ Ν βθΝεα α έεβΝ κυΝ ΝγΪθα κΝ
εαδΝ κθΝαθαγ ηα δ ησΝ κυΝαπσΝ κΝ΢υθκ δεσθ. 27

ι δ δε τκθ αμΝ Ν υΰε ελδηΫθαΝαβ άηα αΝη αφυ δεάμΝεδΝ πδ βηκζκΰέαμΝπκυΝ

απκ δεθτκυθΝ βθΝ πδίέπ βΝθ κπζα πθδευθΝγ πλδυθΝ βμΝτ λβμΝαλξαδσ β αμΝ κυμΝ
ίυααθ δθκτμΝ ζκΰέκυμΝ βμΝ πκξάμΝ η ΪΝ κθΝ Φ ζζσ,Ν σππμΝ ά αθΝ κδΝ ΙπΪθθβμΝ Ι αζσμ,Ν
υ λΪ δκμΝ Νδεαέαμ,Ν ΝδεβφσλκμΝ ζ ηητ βμΝ εέΝ Ϊέ,Ν γαΝ αθαφ λγκτη Ν κΝ πλσίζβηαΝ
πθΝεαγσζκυΝεαδΝ κυμΝ λσπκυμΝη Ν κυμΝκπκέκυμΝκδΝίυααθ δθκέΝζσΰδκδΝ εα αθκκτ αθ
βΝ ξΫ βΝ η αιτΝ εαγσζκυΝ – ΰ θυθή δ υθΝ εαδΝ πέΝ ηΫλκυμΝ σθ πθΝ – πκζζυθ,Ν
υδκγ υθ αμΝ βθΝπλαΰηα δεσ β αΝ βθΝθ κπζα πθδεάΝπλκ Ϋΰΰδ βμ

26
έΝΣα Ϊεβμ,Νσέπέ,Ν ζέΝβί1-205. ΟΝΙ αζσμ,Ν κυΝκπκέκυΝΫξκυθΝ δα πγ έΝξ δλσΰλαφαΝεαδΝπλαΰηα έ μΝ
κυ,Ν πκζζΪΝ αθΫε κ α,Ν η αιτΝ ΪζζπθΝ Ϋεαη Ν ξσζδαΝ κυΝ τ λκυ,Ν λέ κυΝ εαδΝ Ϋ αλ κυΝ ίδίζέκυΝ πθΝ
Σκπδευθ εαδΝ Π λέΝ ληβθ έαμ κυΝ λδ κ ΫζβΝ εαδΝ υθΫΰλαο Ν πλαΰηα έ μΝ Π λέΝ ζκΰδεάμ,Ν Π λέΝ
δαζ ε δεάμ εαδΝ Π λέΝ λβ κλδεάμ, εαγυμΝ εαδΝ απαθ ά δμΝ Ν πλκίζάηα αΝ πκυΝ Ϋγ αθΝ κδΝ πδφαθ έμΝ
ηαγβ ΫμΝ κυέΝ θαφΫλ αδΝ βθΝ ζ ιδΪ α βμΝ ΆθθαμΝ ΚκηθβθάμΝ Χδ κλέαΝ βμΝ π λδσ κυΝ αυ κελα κλέαμΝ
κυΝπα ΫλαΝ βμΝ ζΫιδκυΝ κυΝΙΝΧ1ίκ1–111κΨ,Νπμ ιΫξπθΝεαδΝηΪζδ αΝπμΝπλκμΝ βθΝ ληβθ έαΝ κυΝΰδαΝ κθΝ
λδ κ Ϋζβ ζκΰδεσμΝ φδζσ κφκμ,Ν η Ν Ϋφ βΝ βΝ ζκΰδεάΝ εαδΝ βΝ δαζ ε δεάέ Κα α δεΪ βε Ν Ν γΪθα κΝ
απσΝ βθΝ εεζβ έαΝ η Ν βθΝ θκξάΝ βμΝ υ βηα δεάμΝ ξλά βμΝ φδζκ κφδευθΝ υζζκΰδ ηυθΝ ΰδαΝ βΝ
δ υγΫ β βΝγ κζκΰδευθΝαβ βηΪ πθέΝ θ ιΪλ β αΝαπσΝ δμΝγΫ δμΝπκυΝυπ λα πέ βε Ν Ν Ϋ κδαΝγΫηα α,Ν
κλδ ηΫθ μΝαπσΝ δμΝγΫ δμΝ κυ,Ν ζδεΪ,Ν θΝά αθΝεαγσζκυΝ δαφκλ δεΫμΝαπσΝ ε έθ μΝΪζζπθΝφδζκ σφπθ,Ν
ευλέπμΝαπσΝ κυΝΦ ζζκτ,ΝεΪ δΝπκυΝφαέθ αδΝθαΝά αθΝπλαΰηα δεΪΝαπαλΪ ε κΝΰδαΝ κΝγλβ ε υ δεσ εαδΝ
πκζδ δεσΝεα βηΫθκ,Ν βζα άΝβΝκλγκζκΰδεάΝπλκ Ϋΰΰδ βΝπλκμΝ δμΝ κια έ μΝπκυΝβΝΟλγσ κιβΝ εεζβ έαΝ
γ πλκτ ΝπΫλαΝαπσΝεΪγ Ν δ λ τθβ βΝεαδΝπκυΝκδΝΥλδ δαθκέΝπλΫπ δΝαπζυμΝθαΝ Ϋξκθ αδΝη Νπέ β,Ν θυΝ
ησθκΝβΝ εεζβ έαΝ έξ Ν βθΝ ικυ έαΝθαΝελέθ δέ

27
θΝά αθΝσζκδΝκδΝίυααθ δθκέΝφδζσ κφκδΝ ε έθβΝ βθΝ πκξάΝυπΫλΝ βμΝ θαλησθδ βμΝ βμΝαλξαέαμΝ κφέαμΝ
η Ν αΝξλδ δαθδεΪΝ σΰηα αμΝ θυΝκΝΦ ζζσμΝεαδΝκδΝηαγβ ΫμΝ κυΝΫ λ φαθΝ ία ησΝεαδΝγαυηα ησΝΰδαΝ κυμΝ
θ κπζα πθδεκτμΝ φδζκ σφκυμ,Ν σππμΝ ΰδαΝ κθΝ ΠλσεζκΝ πκυΝ φαέθ αδΝ θαΝ αθ δπλκ υπ υ Ν βθΝ ΫθθκδαΝ κυΝ
αλξαέκυΝφδζκ σφκυΝεα ’Ν ικξάθ,ΝζσΰδκδΝσππμΝκΝΝδεσζακμΝΜ γυθβμΝΧαλξΫμΝ1β κυ αδυθαΝ- π λέΝ11ἄίήἄἄΨ,Ν
πκυΝ υθΫΰλαο Ν ηέαΝ ζ π κη λάΝ απσλλδοβΝ κυΝ ΫλΰκυΝ κυΝ ΠλσεζκυΝ η Ν έ ζκΝ ΢ κδξ έπ δμΝ Θ κζκΰδεὴ,
λΪφβεαθΝ εα ΪΝ κυΝ θ κπζα πθδ ηκτΝ εαδΝ θΝ υδκγΫ β αθΝ βθΝ υπσΝ κυΝ Φ ζζκτΝ υπκ βλδΰηΫθβΝ
θαλησθδ βΝ βμΝ αλξαέαμΝ κφέαμΝ η Ν αΝ ξλδ δαθδεΪΝ σΰηα αέΝ Κα ΪΝ κθΝ ΝδεσζακΝ Μ γυθβμ,Ν
υΰε ελδηΫθα,Ν κδΝ πλκ Ϊ δμΝ κυΝ Πλσεζκυ,Ν πκυΝ πλκ παγκτθΝ θαΝ απκ έικυθΝ σ δΝ ία δεάΝ αλξάΝ κυΝ
τηπαθ κμΝ έθαδΝβΝεαγαλάΝ θσ β α,Νγ πλκτθ αδΝαθ έγ μΝη Ν βΝξλδ δαθδεάΝπέ βΝ βθΝ ΰέαΝΣλδΪ αΝ
εαδΝαθαδλκτθ αδέ
 i. πμΝπλκΝ πθΝπκζζυθ Χπζα πθδεΫμΝδ Ϋ μΝ κΝθκυΝ κυΝγ κτΨΝ
ii. πμΝ θΝ κδμΝπκζζκέμ Χαλδ κ ζδεΫμΝ ηη θ έμΝκυ έ μΨΝ
iii. πμΝ πέΝ κδμΝπκζζκέμήΝη ΪΝ κυμΝπκζζκτμ ΧΫθθκδ μΝ κθΝαθγλυπδθκΝθκυΨέ28

΢τηφπθαΝη Ν βθΝ π ι λΰα έαΝ κυΝγΫηα κμΝαπσΝ κθΝΙπΪθθβΝΙ αζσ,ΝσζκδΝκδΝ τπκδΝ

ΰ θυθΝ έθαδΝ α υηα αΝ σθ α,Ν εαδΝ ηΪζδ αΝ αΝ πλκΝ πθΝ πκζζυθ έθαδΝ υπκ Ϊ δμΝ
αυγτπαλε μ,Ν θυΝ αΝ υπσζκδπαΝ τκ,Ν θΝ κδμΝ πκζζκέμ εαδΝ πέΝ κδμΝ πκζζκέμ,Ν υπΪλξκυθΝ
ησθκΝ ηΫ πΝ εΪπκδαμΝ ΪζζβμΝ κυ έαμέΝ ΢ Ν σζ μΝ δμΝ π λδπ υ δμΝ πλσε δ αδΝ ΰδαΝ σθ αΝ – αθΝ
εαδΝσξδΝη Ν κθ έ δκΝίαγησΝ‘υπαλε σ β αμ’Ν– εαδΝσξδΝεα α ε υΫμΝάΝυπκγΫ δμΝ κυΝθκυΝ
εαδ ξπλέμΝ πλαΰηα δεάΝ τπαλιβέΝ Τδκγ έ αδΝ πκηΫθπμΝ ηδαΝ η λδκπαγάμΝ λ αζδ δεάΝ
πλκ Ϋΰΰδ β,Ν θθκδκελα έαΝάΝΫθαμΝ θθκδκζκΰδεσμΝλ αζδ ησμέ

ΣβθΝ ξαλαε βλδ δεάΝ ΰδαΝ βθΝ πκξάΝ κυΝ Φ ζζκτΝ η λδκπΪγ δαΝ Ν γΫηα αΝ
πδ άηβμΝεαδΝΰθυ βμΝυπκ δεθτ δΝ πέ βμΝεαδΝβ α λκθκηδεάΝ πδ άηβΝ Ν ξΫ βΝη Ν
βθΝα λκζκΰέα πμΝπλκμΝ βθΝελδ δεάΝ αθ δη υπδ βΝΝα λκζκΰδεκτΝ τπκυΝ ληβθ δυθΝ
πθΝ αθγλυπδθπθΝ π πλαΰηΫθπθ Χαπκ κξάΝ άΝ απσλλδοβΨ,Ν η Ν ίΪ βΝ εαδΝ αθαφκλΫμ βθΝ
α λκθκηδεάΝ ΰθυ βέΝ ΠαλσηκδαΝ Ϊ βΝ Ϋξκυθ ζσΰδκδΝ σππμΝ κΝ Φ ζζσμ,Ν κΝ Θ σ πλκμΝ
Μ κξέ βμΝ εέΪέ,Ν θυΝ απκλλέπ αδΝ βΝ πέ βΝ βθΝ κζκεζβλπ δεάΝ ιΪλ β βΝ πθΝ
αθγλυπδθπθΝπλαΰηΪ πθΝαπσΝ βθΝπαλα άλβ βΝ πθΝα λδ ηυθέ29

28
υ άΝ βΝ δΪελδ βΝ απαθ ΪΝ κθΝ θ κπζα πθδεσΝ ηηυθδκΝ Χη κμ αδέΝ ηέΥέΨΝ εα ΪΝ κθΝ ξκζδα ησΝ βμΝ
δ αΰπΰάμ κυΝ Πκλφτλδκυ,Ν αζζΪΝ πέ βμΝ εαδΝ αΝ Πλκζ ΰση θα κυΝ Οζυηπδσ πλκυΝ Χ495-570),Ν κθΝ
ξκζδα ησΝ κυΝΙπΪθθβΝΦδζσπκθκυΝΧ490-570) δμΝΚα βΰκλέ μ κυΝ λδ κ Ϋζβ,Ν θυΝυδκγ κτθ αδΝαπσΝ
κυμΝ λΫγα,Ν Φυ δκΝ εαδΝ Φ ζζσΝ Ν δαφκλ δεΫμΝ πλαΰηα έ μΝ κυμέΝ υ άΝ βΝ πλκ Ϋΰΰδ βΝ Ϋξ δΝ
ξαλαε βλδ γ έΝάπδκμΝάΝ θθκδκζκΰδεσμΝλ αζδ ησμΝαπσΝ κθΝΛέθκΝΜπ θΪεβΝΧL. Benakis,Ν“The problem of
general concepts in Neoplatonism and Byzantine thought”,Ν δμΝ D. J O'Meara, Neoplatonism and
Christian thought, International Society for Neoplatonic Studies, State University of New York Press,
Albany, N.YέΝ,1λκβ,Ν ζέΝἅηΝ- κλΨΝάΝθκηδθαζδ δεάήΝ θθκδκελα δεάΝπλκ Ϋΰΰδ β,ΝαπσΝ κυμΝΙπΪθθκυ,ΝΧP.
Joannou, “ϊerΝἠominalismusΝundΝdieΝmenshlicheΝἢsycholoἹieΝἑhristiέΝϊasΝSemeiomaΝἹeἹenΝϋustratios
vonΝ ἠikaia”,Ν δμ Byzantinische Zeitschrift 47, ζ. 369–378) εαδ A.C. Lloyd, (The Anatomy of
Neoplatonism, Oxford, 1990).

29
΢ κΝ δΪζκΰκΝΈληδππκμ ΧάΝπ λέΝα λκζκΰέαμΨΩΝπκυΝηδη έ αδΝ κΝτφκμΝ κυΝΛκυεδαθκτ,Ναπαθ ΪΝβΝγΫ βΝ
σ δΝ αΝ κυλΪθδαΝ υηα αΝ θΝ έθαδΝ α δαΝ εαδΝ σ δΝ υπΪλξ δΝ πδεκδθπθέαΝ η αιτΝ πθΝ ΪθπΝ εαδΝ εΪ π,Ν
πκηΫθπμΝ έθαδΝ η θΝ παλα ε σΝ ππμΝ αΝ Ϊ λαΝ εαδΝ κδΝ α λδ ηκέΝ πκυΝ αυ ΪΝ ξβηΪ δααθΝ ηπκλκτθΝ θαΝ
πλκαθαΰΰ έζκυθΝ ΰ ΰκθσ α,Ν βΝ δΪΰθπ βΝ σηπμΝ πθΝ ΰ ΰκθσ πθΝ αυ υθΝ πλκςπκγΫ δΝ δ δεΫμΝ ΰθυ δμΝ
α λκθκηέαμέΝ Ω δΪζκΰκμΝ Ϊΰθπ κυΝ υΰΰλαφΫα,Ν πκυΝ υα αδΝ Ν ξ δλσΰλαφκΝ βΝ δίζδκγάεβΝ κυΝ
α δεαθκτΝΧευ δεαμΝαλέΝ1ἅηΨέΝ θ δΰλΪφβε ΝαπσΝ κθΝΙπΪθθβΝΚα λΪλδκΝάΝΚα λΪλβ,Νπκδβ άΝ κυΝ1ζ κυ αδέΝ
(Dialogus Hermippus sive De Astrologia librii II: graece, O. D. Bloch, Sumtibus Fr. Brummeri, 1830
Χπλπ σ υπκΝ κΝΠαθ πδ άηδκΝPrincetonΨΝεαδΝG. Kroll & P. Viereck Χ πδηέΨ,ΝHermippus de astrologia
dialogus, Teubner, Leipzig, 1895).
 ΢ βΝ υθΫξ δαΝ εαδΝ ηΫξλδΝ κθΝ 15κ αδυθα, δλΪΝ ζκΰέπθΝ κυΝ υααθ έκυΝ
αεκζκτγβ αθΝ βθΝ παλΪ κ βΝ κυΝ ΜδξαάζΝ Φ ζζκτΝ υΰΰλΪφκθ αμΝ εγΫ δμΝ πθΝ
αλδ κ ζδευθΝγ πλδυθΝάΝ πδξ δλυθ αμΝ κθΝ υΰε λα ησΝΠζΪ πθαΝεαδΝ λδ κ ΫζβΝη Ν
αθαφκλΫμΝ πκζζΫμΝ φκλΫμΝ Ν θ κπζα πθδεκτμΝ ξκζδα Ϋμέ30 ΓδαΝ βΝ η Ϊ κ βΝ πθΝ
δ αΰηΪ πθΝ κυΝ θ κπζα πθδ ηκτ,Ν δ δαέ λαΝ βΝ τ β,Ν υπ τγυθκμΝ γ πλ έ αδΝ κΝ
Γ υλΰδκμΝ Γ ηδ σμΝ Πζάγπθ (1355 - 1452),Ν κΝ κπκέκμΝ κΝ 1ζγκΝ πδ εΫφ βε Ν βθΝ
Φζπλ θ έα,Ν ΰδαΝ θαΝ υηη Ϊ ξ δΝ βΝ τθκ κΝ βμΝ Φ λΪλαμΝ πμΝ επλσ ππκμΝ βμΝ
Ολγσ κιβμΝ εεζβ έαμ,Ν σπκυΝ Ϋπ δ Ν κθΝ βΰ ησθαΝ βμΝ Φζπλ θ έαμΝ ΚσαδηκΝ πθΝ
Μ έεπθΝ θαΝ δ λτ δΝ ε έΝ βΝ δεάΝ κυΝ πζα πθδεάΝ εα βηέα,Ν η Ν δ υγυθ άΝ κθΝ
Marsilio FicinoέΝ ΟΝ ΠζάγπθΝ πλκΫ λ ο Ν κθΝ Ficino θαΝ πδ κγ έΝ βΝ η Ϊφλα βΝ εαδΝ
Ϋε κ βΝ ε δηΫθπθΝ πθΝ ζζάθπθΝ υΰΰλαφΫπθέΝ ΠλΪΰηα δ,Ν βθΝ π λέκ κΝ αυ ά,Ν απσΝ βθΝ
Πζα πθδεάΝ εα βηέαΝ βμΝ Φζπλ θ έαμΝ ε σγβεαθΝ κδΝ δΪζκΰκδΝ κυΝ ΠζΪ πθα,Ν κδΝ
πλαΰηα έ μΝ κυΝ Πζπ έθκυΝ εαδΝ αΝ ληαρεΪΝ ε έη θα ΧΘαΝ αθαφ λγκτη Ν εαδΝ αλΰσ λαΝ
Ναυ σΝ κΝελέ δηκΝΰδαΝ βθΝυπσγ βΝ λΰα έαμΝηαμΝΰ ΰκθσμΨ.

πσΝ β τθ κηβΝαυ άΝ πδ εσπβ βΝ βμΝπ λδσ κυΝαπσΝ κθΝλκ π λέπκυΝαδυθα ηΫξλδΝ

κθΝ 1ηκ, πλκετπ δ σ δΝ κΝ λ τηαΝ κυΝ θ κπζα πθδ ηκτΝ ά αθΝ ηδα αιδσπδ βΝ ΰΫφυλαΝ
η αφκλΪμΝδ υθΝη ΝΪικθαΝ βθΝ ζζβθδεάΝεζα δεάΝφδζκ κφέα,Ν βΝΰζυ αΝεαδΝ ζδεΪΝ
κθΝ ζζβθδεσΝπκζδ δ ησΝ– πμΝ βθΝετλδαΝ πδλλκάΝεαδΝδ κλδεάΝ υθγάεβΝ υθΫξ δΪμΝ κυΝ
– Ν ι ξπλδ κτμΝ η αιτΝ κυμΝ πκζδ δ ηκτμ,Ν σππμΝ κΝ Ι ζΪη,Ν κΝ υαΪθ δκΝ εαδΝ βθΝ
ζα δθδεάΝ τ β,Ν εα ΪΝ κθΝ Μ αέπθαΝ εαδΝ βθΝ θαΰΫθθβ βέΝ Ν δΪ π βΝ εαδΝ ελδ δεάΝ
δαδυθδ βΝ βμΝ δ α εαζέαμΝ κυΝ θ κπζα πθδ ηκτΝ Ϋξ δΝ γ πλβγ έΝ ΰΰτβ βΝ βμΝ
πδίέπ βμΝ κυΝ ζζβθδεκτΝ πκζδ δ ηκτΝ εαδΝ ηΪζδ αΝ Ν ξΫ βΝ η Ν αΝ εζα δεΪΝ
πδ τΰηα ΪΝ κυ,Ν κυΝεζα δεκτΝ λΪηα κμ,Ν βμΝ Ϋξθβμ εαδ βμΝΰζυ αμ, ηΫξλδΝεαδΝ βθΝ
πκξάΝ πθΝ θ σ λπθΝ ξλσθπθ,Ν εαγυμΝ εαδΝ Ν δαφκλ δεκτμΝ κη έμΝ κυΝ πθ τηα κμ,Ν

30
δΪ κξκμΝ κυΝ Ι αζκτΝ κΝ φδζκ κφδεσΝ ηάηαΝ κυΝ Παθ πδ βηέκυΝ βμΝ Κπθ αθ δθκτπκζβμΝ ά αθΝ κΝ
Θ σ πλκμΝ ΢ηυλθαέκμΝ Χ1βκμ αδέΨ,Ν γ πλκτη θκμΝ αθάεπθΝ βθΝ παλΪ κ βΝ κυΝ ΜδξαάζΝ Φ ζζκτΝ ΧεαδΝ
υΰΰλΪφκθ αμΝ πδ κηάΝ πθΝ σ αΝ π λέΝ φτ πμΝ εαδΝ πθΝ φυ δευθΝ αλξυθΝ κδμΝ παζαδκέμΝ δ έζβπ αδ,
υθκπ δεάΝ Ϋεγ βΝ πθΝ αλδ κ ζδευθΝ φυ δευθΝ γ πλδυθΨέΝ ΟΝ ΝδεβφσλκμΝ ζ ηητ βμΝ Χ11λἅΝ – 1272)
πέ βμ,Ν έ αι Ν βθΝ ΢ξκζάΝ Φδζκ κφέαμΝ βμΝ Νέεαδαμ,Ν αεκζκτγβ Ν βθΝ παλΪ κ βΝ κυΝ Φ ζζκτΝ εαδΝ
πλκ πΪγβ Ν θαΝ υΰε λΪ δΝ κθΝ ΠζΪ πθαΝ η Ν κθΝ λδ κ ΫζβΝ Χ έΝ Σα Ϊεβμ,Ν σέπέ,Ν ζέΝ βίἅΨέΝ ΟΝ
Θ σ πλκμΝΜ κξέ βμΝΧ1βἅίΝ– 1γγβΨ,ΝαπσΝ κυμΝ βηαθ δεσ λκυμΝ ξκζδα ΫμΝαλδ κ ζδευθΝΫλΰπθΝ κυΝ
14κυ αδυθα,Ν κΝ δΪ βηκΝΫλΰκΝ κυΝΤπκηθβηα δ ηκέΝεαδΝ βη δυ δμΝΰθπηδεαέ,Ν κΝκπκέκΝά αθΝΫθαΝ έ κμΝ
φδζκ κφδεάμΝ ΰευεζκπαέ δαμ,Νκηκζκΰκτ Νη θΝ κθΝγαυηα ησΝ κυΝΰδαΝ κθΝ΢ αΰ δλέ βΝφδζσ κφκ,ΝαζζΪΝ
αεκζκυγυθ αμΝ βθΝ παλΪ κ βΝ κυΝ Φ ζζκτΝ ΰδαΝ βθΝ ληβθ έαΝ κυΝ λδ κ Ϋζβ, πλκ πΪγβ Ν θαΝ
υηίδίΪ δΝ κθΝΠζΪ πθαΝη Ν κθΝ λδ κ ΫζβΝΧH. Hunger,Νσέπέ,Ν έΝ ΄,Ν ζέΝκἅΨ.
σππμΝ έθαδΝ βΝ φδζκ κφέαΝ εαδΝ βΝ ζκΰκ ξθέαέΝ Ν απάξβ βΝ κυ θ κπζα πθδ ηκτΝ φ Ϊθ δ,
σππμΝΫξ δΝ δξγ έΝ Νπλσ φα μΝη ζΫ μ, αεσηα εαδΝηΫξλδΝ βθ τΰξλκθβΝ πκξά.31

IV Αζξβη έαΝεαδΝ ληαρεΪΝε έη θα βΝίυααθ δθάΝ πκξάΝεαδΝ δαθσβ β

πσΝ βθΝ πκξάΝ κυΝλκυ αδυθαΝηΫξλδΝ βΝΰΫθθβ βΝ κυΝΦ ζζκτΝεα ΪΝ κθΝ11κ αδυθα,Ν
ά αθΝ τ εκζκ,Ν αθΝ σξδΝ α τθα κ,Ν θαΝ αθα λΫι δΝ εαθ έμΝ Ν ίυααθ δθΫμΝ πβΰΫμΝ ΰδαΝ κθΝ
ληβ δ ησ εαδΝ αΝ ξ δαση θαΝη Ναυ σθΝπλσ ππαέΝΟΝΜδξαάζΝΦ ζζσμ ά αθΝαυ σμΝπκυΝ
αθαίέπ Ν η Ν κΝ ΫλΰκΝ κυ θ κπζα πθδεκτμΝ υΰΰλαφ έμΝ ι ξα ηΫθπθ,Ν απσελυφπθ,Ν
ηαΰδευθΝ εαδΝ ληβ δευθΝ ε δηΫθπθ,Ν σππμΝ β Ars hieratica κυ ΠλσεζκυΝ εαδΝ κδ
Υαζ αρεκέ ξλβ ηκέ. ΟΝΦ ζζσμ,Νη Ν δμΝπαλα βλά δμΝεαδΝ δμΝ εγΫ δμΝ κυ,ΝΪφβ ΝΫθαΝ
πζάλ μΝ αλξ έκΝ βμΝ ξΫ βμΝ κυΝ η Ν κΝ ξαζ αρεσΝ υζδεσ,Ν εαγυμ,Ν απσΝ σζκυμΝ κυμΝ
ίυααθ δθκτμ,Νη ΪΝ κθΝἅκ αδυθα, ά αθΝκΝπζΫκθΝ ικδε δπηΫθκμΝη Ν κΝυζδεσΝαυ σ,ΝαεσηβΝ
εαδΝαθΝβΝΰθυ βΝ κυΝφαέθ αδΝθαΝαπκλλΫ δΝευλέπμΝαπσΝ κΝαππζ γΫθΝπζΫκθΝ ξσζδκΝ κυΝ
ΠλσεζκυΝ ΰδαΝ κυμ Υαζ αρεκτμΝ ξλβ ηκτμ. Άφβ ,Ν πέ βμ,Ν ηδαΝ « ιάΰβ β»Ν έεκ δΝ τκΝ
ζέ πθΝεαδΝ αλε ΫμΝ πδ εκπά δμΝπΪθπΝ αΝ ετλδαΝξαλαε βλδ δεΪΝ πθ Υλβ ηυθ άΝ
Λκΰέπθ,Ν δμΝκπκέ μΝηΪζδ αΝξλβ δηκπκδκτ Ν Νγ κζκΰδεΫμΝπλαΰηα έ μΝ κυέ32

31
Κα ΪΝ κθΝ Richard Wallis (Neoplatonism, Duckworth, London,Ν 1λἅβΨ,Ν κδΝ πδλλκΫμΝ εαδΝ αθαίδυ δμΝ
κυΝ θ κπζα πθδ ηκτ,Ν φγΪθκυθΝ ηΫξλδΝ κθΝ Descartes (R.T. Wallis, Ν κπζα πθδ ησμ η ΪφλέΝ ΓέΝ
΢ αηα Ϋζζκυ,Ν ε έΝ λξΫ υπκ,Ν γάθα,Νβίίβ,Ν ζέΝβἅίΨ,Ν κθΝLeibniz,Ν κυμΝπζα πθδ ΫμΝ κυ Cambridge,
η Ν βθΝ υπ λέ ξυ βΝ κυΝ αθ δαλδ κ ζδεκτΝ ξάηα κμΝ ΰδαΝ βθΝ ουξάΝ πμΝ υθ έ β β,Ν φαλησακθ αμΝ ηδαΝ
ε κξάΝ βμΝ υΰκυ έθ δαμΝ θ κπζα πθδεάμΝ παλΪ κ βμ,Ν αζζΪΝ αυ σξλκθαμΝ ηαξέακθ αμΝ εαδΝ
απζκπκδυθ αμΝ βΝ υθγ σ λβΝ ουξκζκΰέαΝ πθΝ θ κπζα πθδ ηκτ,Ν βΝ κπκέαΝ απΫξ δΝ εα ΪΝ πκζτΝ απσΝ κΝ
ηβξαθδ δεσΝ εαλ δαθσΝ πλσ υπκΝ πκυΝ αλξέα δΝ θαΝ πδίΪζζ αδέΝ ΟΝ έ δκμΝ υΰΰλαφΫαμΝ κθέα δΝ βθΝ
«κυ δυ βΝθ κπζα πθδεάΝ υθδ υ α»Ν βμΝη αεαλ δαθάμΝ εΫοβμ,Νη Ν κΝηκθδ ησΝ κυΝSpinoza ΧσέπέΝ
ζέΝ βγγ,Ν βἄ1ΨΝ εαδΝ βΝ ηκθα κζκΰέαΝ κυΝ Leibniz,Ν θυΝ «εα ΪΝ κΝ Ϋεα κΝ Ϋθα κΝ αδυθαΝ βΝ πζπ δθδευθΝ
απκξλυ πθΝ εΫοβΝ κυΝSchellinἹΝΫλξ αδΝ Ναθ έ διβΝη Ν κΝπδκΝπλσεζ δκΝ τ βηαΝ κυΝHegel»ΝΧσέπέ,Ν
ζέΝ βἅ1ΨέΝ ζζΪΝ εαδΝ κθΝ ἐerἹsonΝ Χσέπέ,Ν ζέΝ βἅ1Ψ,Ν ίζΫπκυη Ν ππμΝ κΝ Πζπ έθκμΝ ηπθΫ δΝ ηδαΝ
θ δαφΫλκυ αΝ π λέΝ θκυΝ γ πλέαΝ η Ν κυμΝ σλκυμΝ πθΝ τΰξλκθπθΝ πδ βηκθδευθΝ δ υθ,Ν σππμΝ εαδΝ ηδαΝ
γ πλέαΝΰδαΝ βΝηθάηβ,ΝσπκυΝ δαελέθ αδΝβΝ υθ δ β άΝαπσΝ βθΝαυ σηα βΝηθάηβέΝ θ έ κδξα, κΝξυλκΝ
βμΝ Ϋξθβμ,Νεκλυφαέ μΝηκλφΫμΝσππμΝκΝ Ϊθ βμΝΧσέπέ,Ν ζέΝβἄηΨ,ΝκΝἐlakeΝΧ ζέΝβἅβΨ,ΝκΝYeatsΝΧ ζέΝβἅβΨΝ
εαδΝ κΝλ τηαΝ κυΝΰ ληαθδεκτΝλκηαθ δ ηκτΝαθΪΰκθ αδΝ Νθ κπζα πθδεΪΝαδ γβ δεΪΝπλσ υπαέ
32
΢ κθΝΜδξαάζΝΦ ζζσΝεα ΪΝ κυμΝη ζ β ΫμΝκφ έζκυη ΝηδαΝ τθκοβΝαπκ πα ηΪ πθΝη Ν έ ζκΝ‘Π λὶ ῆμΝ
λα δεῆμΝ Ϋξθβμ’Ν– ‘De arte hieratica’ (M. Pselli philosophica minora, έΝII, Opuscula psychologica,
theologica, daemonologica, σέπέ, ζέΝγκΝ– ζ1,ΝεέαέΨ,ΝπκυΝ πέ βμΝαπαθ ΪΝεαδΝ δμΝζα δθδεΫμΝη αφλΪ δμΝ
κυΝ Ficino,Ν η Ν έ ζκΝ De Sacrificio et magiaέΝ ΣκΝ πλπ σ υπκΝ ζζβθδεσΝ ε έη θκμ ‘Proclus: Π λὶ ῆμΝ
λα δεῆμΝ Ϋξθβμ’, Annuaire de l'Institut de philologie et d’Νhistoire orientales et slaves,Νζ,Ν ζέΝκη–100.
J. Bidez ( ε .), Catalogue des manuscrits alhimiques grecs, VI, «εichelΝ ἢsellus,Ν ÉpîtreΝ surΝ laΝ
ωhrysἙpἹeέΝ ϋnΝ appendiceΝ ἢroclus,Ν SurΝ l’Ν arsΝ hieratique»,Ν ἢsellus,Ν Choix de dissertations iἘἹdites,
Lamertin, Brussels, 1928, ζ. 148 – 151, θυ ΰαζζδεά η Ϊφλα β απσ A. – J. FestuἹière (η Ϊφλ.),
δaΝrevelatiἙἘΝd’ΝώermesΝTrismegiste,ΝἙέΝδ’ΝastroloἹieΝetΝlesΝsciencesΝoccultes,ΝδibrairieΝδecoἸἸre,Νἢaris,Ν
1944, ζ. 134 – 6 εαδ Les Belles Lettres, Paris, 1989. ΧμΝπλκμΝ κυμΝΥαζ αρεκτμΝξλβ ηκτμ,Νπλσε δ αδΝ
ΰδαΝ δλΪΝπκδβηΪ πθΝ κυΝβκυ αδυθαΝηέΥέ,Ν αΝκπκέαΝαθαφΫλκθ αδΝεαδΝπμΝΥαζ αρεΪΝΛσΰδα άΝαπζυμΝΛσΰδα,
πκυΝαπκ έ κθ αδΝ κθΝΙκυζδαθσΝ κθΝΥαζ αέκΝεαδΝ κθΝΰδκΝ κυ,ΝΙκυζδαθσ,Ν πέ βμΝ πκθκηααση θκΝεαδΝπμΝ
 ΣκΝ θ δαφΫλκθΝ πθΝ ίυααθ δθυθΝ ΰδαΝ βΝ ηαΰ έαΝ εαδΝ βθΝ αζξβη έα,Ν σππμΝ εαδΝ ΰδαΝ
γΫηα αΝ πκυΝ ξ έακθ αδΝ η Ν κΝ ηυ δεσΝ εαδΝ αΝ απσελυφκΝ παλΫη δθ Ν Ϋθ κθκΝ βΝ
δΪλε δαΝ πθΝ αδυθπθ,Ν παλΪζζβζαΝ εαδΝ υηπζ εση θκΝ η Ν βΝ η ζΫ βΝ βμ αλξαέαμΝ
φδζκ κφέαμ εαδΝ πδ άηβμ.33 ΢ κΝ δ κλδεσΝ υπσίαγλκΝ κυΝ θ δαφΫλκθ κμΝ αυ κτΝ
δαπδ υθ αδΝβΝ πέ λα βΝ τκΝαπσΝ δμΝαλξαδσ λ μΝ εφΪθ δμΝ κυΝ πκζδ δ ηκτ – βμΝ
ηαΰ έαμΝεαδΝ βμΝφδζκ κφέαμΝ– βθΝα ΫληκθβΝπλκ πΪγ δαΝ κυΝαθγλυπκυΝθαΝΰθπλέ δΝ
σ κΝ κθΝ αυ σΝ κυΝσ κΝεαδΝ κθΝεσ ηκέΝΠλσε δ αδΝΰδαΝ υκΝ δαφκλ δεκτμΝ λσηκυμ,ΝκδΝ
κπκέκδΝεα ΪΝ βθΝτ λβΝαλξαδσ β αΝ υΰεζέθκυθΝφγΪθκθ αμΝ ι ζδε δεΪΝ ΝηδαΝ πκξάΝ
σπκυΝ ηαΰ έαΝ εαδΝ φδζκ κφέαΝ υΰξπθ τκθ αδΝ κΝ αθαΰ θθβ δαεσΝ ΰκβ υ δεσΝ ελΪηαΝ
ηαΰ έαμΝεαδΝαζξβη έαμΝπκυΝ«ΰ δ κθ τ δ» η Ν δμΝαπαλξΫμΝ βμ θ σ λβμ πδ άηβμ.
Κα ΪΝ βθΝ ιΫζδιβΝ βμΝ ζζβθδεάμΝ φδζκ κφέαμΝ βθΝ τ λβΝ ζζβθδ δεάΝ εαδΝ
ζζβθκλπηαρεάΝπ λέκ σΝ βμ, παλα βλ έ αδΝβΝ Ϊ βΝθαΝ υηπ λδζΪί δΝ κΝ τ βηΪΝ βμΝ
κΝ η αφυ δεσΝ εαδΝ κΝ ηυ δεσΝ κδξ έκέΝ ΢ Ν αυ άθΝ βθΝ Ϊ βΝ φαέθ αδΝ θαΝ παέα δΝ
δ δαέ λκΝ λσζκΝ βΝ ξΫ βΝ κυΝ ζζβθδεκτΝ η Ν κυμΝ αθα κζδεκτμΝ πκζδ δ ηκτμ,Ν εΪ δΝ πκυΝ
αθΪΰ αδΝ ά βΝ κΝ πλυδηκΝ παλ ζγσθ,Ν εαγυμΝ κδΝ αλξαέκδΝ φδζσ κφκδΝ υθάγδααθΝ θαΝ
αιδ τκυθΝ βθΝαθα κζάΝεαδΝ βθΝ έΰυπ κέΝ πδπλσ γ α, γαΝηπκλκτ αη ΝθαΝπκτη Ν
σ δΝ βΝ δΪελδ βΝ η αιτΝ ΰέΰθ γαδΝ εαδΝ έθαδ, βθΝ κπκέαΝ πδηΫθ δΝ βΝ αλξαέαΝ ζζβθδεάΝ
φδζκ κφέαΝΫξ δΝεΪπκδκΝλσζκΝ βθΝ τα υιβΝαυ ά,ΝαφκτΝβΝαθααά β βΝ βμΝΰαζάθβμΝεαδΝ
βμΝ αγ λσ β αμΝπκυΝ θΝίλέ ε αδΝ κθΝη αίζβ σΝξυλκΝ κυΝΰέΰθ γαδ,Ν λΫφ αδΝ
βθΝ αεδθβ έαΝ κυΝ έθαδ,Ν πκυΝ αυ έα αδΝ η Ν κΝ γ έκΝ εαδΝ κΝ υπ λία δεσ εαδΝ
κπκγ έ αδΝ έ Ν κθΝ κυλαθσΝ έ Ν κΝ παλ ζγσθέΝ ΟΝ πζα πθδεσμΝ υπ λαδ γβ σμΝ –

Θ κυλΰσέΝ ΠβΰάΝ κυμΝ έθαδΝ βΝ ζζβθδεάΝ ηυ δεάΝ παλΪ κ βΝ βμΝ πλυ βμΝ ξδζδ έαμΝ πλκΝ Υλδ κτΝ εαδΝ
υπκ βλέα αδΝ σ δΝ π λδζαηίΪθκυθΝ αζάγ δ μΝ πκυΝ απκεΪζυοαθΝ κδΝ γ κέέΝ μΝ βθΝ ζζβθδεάΝ Ϋε κ βμΝ ΣαΝ
ξαζ αρεΪΝ ζσΰδαΝ άΝ ξλβ ηκέ,Ν ε έη θκθ,Ν αλξέΝ ξσζδαήΝ πδηέΝ ΠέΝ Μαλέθβ,Ν η ΪφλέΝ ΠέΝ ΓλΪίδΰΰ λ, ΙέΝ
γβθκΰΫθβμ, Ι κγΫα λκθ, δη ζά,Ν γάθα,Ν 1λλκέΝ θ δαφΫλκθΝ παλκυ δΪακυθΝ κδΝ βηκ δ τ δμΝ κυΝ
ΜδξαάζΝ ΚέΝ ΢ φαθέ κυ,Ν «Μκυ δεάΝ εαδΝ ξλυ κπκδέαΝ εα ΪΝ κυμΝ υααθ δθκτμΝ ξυη υ Ϊμ»,Ν Άθαεκέθπ δμΝ
ΰ θκηΫθβ ΫθΝ άΝ υθ λέαΝ άμΝ1ἄΝ’ΙαθκυΪλδκυΝ1λβἄΝ άμΝ αδλ έαμΝ υααθ δθυθΝ πκυ υθ,ΝΊ Ν π βλέ α,
Γ΄,Ν ζέΝγηλΝΧInstitutional Repository - Library & Information Centre - University of Thessaly) εέΪέΝεαδΝ
πλσ φα αΝ κΝΪλγλκ κυ Frederick Lauritzen,Ν «The Renaissance of Proclus in the Eleventh Century»,Ν
DOI 10.1515/-0 17.

33
Κα ΪΝ κθΝOtto Lagercrantz,ΝκδΝίυααθ δθκέΝ θΝαθ ΫΰλαοαθΝησθκΝαλξαέαΝπλσ υπα,ΝαζζΪΝπλσ γ αθΝ
εαδΝ δεΪΝ κυμΝ κδξ έαέΝ O. Lagercrantz, PapyrusΝ ύraecusΝ ώἙlmieἘsisμΝRecepteΝ fürΝSilber,ΝSteiἘeΝuἘdΝ
Purpur, Akademiska Bokhandeln, Uppsala, 1913. μ ἕέΝ Katsiampoura,Ν “Byzantine and post-
ἐyὐantineΝχlchemyμΝaΝResearchΝἢrojectΝinΝἢroἹress”,Ν κ πζαέ δκ κυ 5th International Conference of
the European Society of History of Science, γάθα, 1-3 Νκ µίλέκυ 2012, δμ Scientific
cosmopolitanism and local cultures: religions, ideologies, societies, Proceedings, NHRF, ζ. 115 –
125, σπκυ κ Φ ζζσμ αθαΰθπλέα αδ πμ ία δεά πβΰά βμ ζζβθδεάμ αζξβη έαμ υθκζδεΪ.
θκβ σμΝ εσ ηκμΝ πθΝ δ υθΝ παλΫη δθ Ν πμΝ ΫθαΝ πλσ υπκΝ αγ λσΝ κυμ
η α ξβηα δ ηκτμΝ βμΝ η αΰ θΫ λβμΝ φδζκ κφέαμ,Ν η Ν βθΝ υηπ λέζβοβ πέΝ πζΫκθΝ
βγδευθ,Ν γ κζκΰδευθ,Ν αζζΪΝ εαδΝ πδ βηκθδευθΝ κηΫθπθ,Ν υ Ν εαδΝ η ΪΝ απσΝ
πκζζκτμΝ αδυθ μΝ αλΰσ λα, βθΝ σοδηβΝ θαΰΫθθβ β,Ν θαΝ πλκ φΫλ δ,Ν ηΫ αΝ απσΝ δμΝ
ηαΰδεΫμΝ πλαε δεΫμΝ εαδΝ δμΝ γλβ ε υ δεΫμΝ κια έ μΝ πκυΝ υπσ ξκθ αθΝ βθΝ Ϋθπ βΝ η Ν κΝ
γ σ,Νεα αφτΰδκΝ π βλέαμΝ κθΝΪθγλππκ,ΝπκυΝυπΫφ λ βθΝ πκξάΝ ε έθβΝαπσΝΫζζ δοβΝ
αγ λσ β αμέΝ δα λΫξκθ αμΝ κυμΝαδυθ μΝ βμΝπλσ λβμΝθ κπζα πθδεάμΝ ιΫζδιβμ, απσΝ
κθΝδ λυ άΝ κυΝθ κπζα πθδ ηκτΝΠζπ έθκ,Ν κθΝΠκλφτλδκΝεαδΝηΫξλδΝ κθΝΠλσεζκ,ΝσππμΝ
Ϋξ δΝ δαπδ πγ έ, α δαεΪΝ πδίΪζζ αδΝβΝπαλΪ κ βΝ πθΝπλαε δευθΝ βμΝαζξβη έαμΝ-
ηαΰ έαμΝ- γ κυλΰέαμ ΧΫ πΝεαδΝη Ν δμΝ δαφκλΫμΝη αιτΝ κυμΨΝ Ϋθαθ δΝ βμΝφδζκ κφέαμ,
η Ν βθΝέ λυ βΝ πθΝφδζκ κφδευθΝ ξκζυθΝ βμΝ θα κζάμ,Ν βθΝ πκξάΝ κυΝΙΪηίζδξκυΝεαδΝ
κυΝ αηΪ εδκυ (458-550),Ν θυ αΝ υλτ λα,Ν ζαρεΪΝ εκδθπθδεΪΝ λυηα α,Ν εΪ πΝ απσΝ
υΰε ελδηΫθ μΝδ κλδεκεκδθπθδεΫμΝ υθγάε μΝ– πκυΝ θΝγέΰ δΝβΝ δεάΝηαμΝ λΰα έα,Ν φ’Ν
σ κθΝαπκ ζ έΝαθ δε έη θκΝ δαφκλ δεάμΝπλκ Ϋΰΰδ βμΝ– έξαθΝαπκ ξγ έΝεαδΝπέ υαθΝ
δμΝ υθΪη δμΝ βμέΝ
θΝ εαδΝ κΝ έ δκμΝ κΝ Πζπ έθκμ θΝ απκ ξσ αθΝ βΝ ηαΰ έαΝ πμΝ ηΫγκ κΝ δεαθάΝ θαΝ
κ βΰά δΝ βΝ π βλέαΝ βμΝουξάμΝ– αθ δγΫ πμΝγ πλκτ Νσ δΝαπ υγυθσ αθΝ κΝΪζκΰκΝ
εκηηΪ δΝ βμΝ πκυΝ υθ Ϋ αδΝ πδκΝ πκζτΝ η Ν κθΝ υζδεσΝ εσ ηκΝ παλΪΝ η Ν βθΝ αθυ λβΝ
Ϋεφαθ ά βμ,34 κθΝ ετεζκΝ πθΝ θ κπζα πθδευθΝ φδζκ σφπθΝ υπάλξαθΝ πλσ ππαΝ πκυΝ
Ϋ δξθαθΝδ δαέ λκΝ θ δαφΫλκθΝΰδαΝ βΝηαΰ έαμ υΰε ελδηΫθα,ΝκΝηαγβ άμΝεαδΝίδκΰλΪφκμΝ
κυΝ Πζπ έθκυ,Ν Πκλφτλδκμ δ άΰαΰ Ν βΝ θ κπζα πθδεάΝ φδζκ κφέαΝ κυμΝ Υαζ αρεκτμΝ
ξλβ ηκτμ – πμΝεαθσθ μΝγ κυλΰέαμ.

34
Μσθβ αθαφκλΪ σ δ κ Πζπ έθκμ ΰθυλδα κυμ Υαζ αρεκτμ ξλβ ηκτμ παλα έ αδ απσ
κθ Μδξαάζ Φ ζζσέΝ μΝ J. – P. Migne ( ε .), Patrologiae Cursus Completus. Series Graeca, . 122,
1125d 1-2. http://patristica.net/graeca/ . Πλίζ έΝÉέΝDes Places ( πδη. εαδ η φλ.), Oracles chaldaiques:
avec un choix de commentaries anciens, Paris, 1971, ζ. 165) εαδ αφκλΪ βθ αλξά βμ υπκ υπυ κυμ
πλαΰηα έαμ πθ θθ Ϊ πθ ἙέλμΝ«ηὴ ιΪι δμ, ἳθα ηὴ ιέῃ ξκυ α δ»ΝΧ«ηβθ ίΰΪζ δμ βθ ουξά κυ, ΰδα
θα ηβ ίΰ δ Ϋξκθ αμ εΪ δ»ΨέΝ θ εαδ κ E.R. Dodds (The Greeks and the Irrational, University of
California Press, Berkeley/Los Angeles/London, 1951, ζ. 301, βη. 26 εαδ ζζ. η Ϊφλ. ΟδΝ
Έζζβθ μΝεαδΝ κΝΠαλΪζκΰκ,ΝΚαλ αηέ α,Ν γάθαΝ1λἅἅ,Ν ζέΝβη1ΨΝγ υλβ Νσ δΝκ Πζπ έθκμΝ θΝφαέθ αδΝ
θαΝΰθπλέα δΝ αΝ Υαζ αρεΪΝζσΰδα,Νΰδα έΝαθΝ αΝ ΰθυλδα ,ΝγαΝ αΝ έξ Νκππ άπκ ΝυπκίΪζ δΝ Νελδ δεά,Ν κΝ
πδγαθσ λκ έθαδΝ πλΪΰηα δΝ θαΝ έξ Ν κΝ θκυΝ κυΝ κΝ Πζπ έθκμΝ κυμΝ Υαζ αρεκτμΝ έξκυμ,Ν εαδΝ βΝ
πζβλκφκλέαΝ κυΝΦ ζζκτΝθαΝ έθαδΝ π άΝΧίζέΝΠζπ έθκυ,Ν θθ ΪμΝΠλυ β,ΝαλξαέκΝε έη θκΝ– η Ϊφλα βΝ-
ξσζδα ΠατζκμΝΚαζζδΰΪμ,Νσέπέ,Νγ1ἅ-8. μ δ δαέ λα βθ πδξ δλβηα κζκΰέα απσ κθ John F. Finamore,
Iamblichus and the Theory of the Vehicle of the Soul, Society for Classical Studies American Classical
Studies, Scholars Press, 1985).
 ΢ κυμΝ ξκζδα ηκτμΝ κυΝ ΜδξαάζΝ Φ ζζκτΝ κφ έζ αδΝ βΝ δΪ π βΝ πθΝ
π λδΰλαφση θπθΝ Ν αυ ΪΝ αΝ ε έη θαΝ ξ δεΪΝ η Ν πλαε δεΫμΝ πκυΝ εαγαέλκυθΝ εαδΝ
υακυθΝ βΝ ουξά,Ν τηφπθαΝ η Ν αΝ κπκέα,Ν σππμ ΰλΪφ δΝ κΝ Φ ζζσμ,Ν δ Ϊ ε αδΝ ηδαΝ
πδ άηβ,Ν βΝ ζ ηα δεάΝ πκυΝ ηυ έ βθΝ ουξάΝ ηΫ πΝ πθΝ υθΪη πθΝ πθΝ κυ δυθΝ απσΝ
υΝεΪ π ΰδαΝθαΝηαμ ίκβγά δΝθαΝαθαξγκτη ΝπλκμΝ κθΝγ σέΝ έθαδΝΰδαΝ κθΝΦ ζζσΝηδαΝ
πδ άηβΝεαδΝηδαΝ ξθδεάΝπκυΝη Ν κΝθαΝδ ξυλκπκδ έ κΝσξβηα βμΝουξάμΝη Ν πηα δεΫμΝ
ζ Ϋμ, πΫ λ μ,Ν ίσ αθαΝ εαδ τηθκυμ, εαγαέλ αδΝ βΝ ουξά εαδΝ πδ υΰξΪθ αδΝ βΝ Ϊθκ σμΝ
βμ.35 ΟΝ Φ ζζσμΝ ξλβ δηκπκδ έΝ πλκΰ θΫ λαΝ θ κπζα πθδεΪΝ κδξ έα,Ν αΝ κπκέαΝ
θΪ δΝ κυμΝ ξκζδα ηκτμΝ κυΝ ληβθ τκθ αμΝ πέΝ βμΝκυ έαμΝ αΝΥαζ αρεΪΝζσΰδα εαδΝ
έθκθ ΪμΝ κυμΝπΫλαθΝ πθΝία δευθΝ ζ κυλΰδευθΝ δα δεα δυθΝπκυΝπ λδΰλΪφκθ αδΝ Ν
αυ Ϊ, πλκ ε Ϊ δμΝφδζκ κφδεκτΝεαδΝπθ υηα δεκτΝξαλαε άλαέ36
ΟΝΠκλφτλδκμΝά αθΝκΝπλυ κμΝφδζσ κφκμΝπκυΝυπκηθβηΪ δ Ν αΝΥαζ αρεΪΝζσΰδα.37
Ο Φ ζζσμΝ γΫζκθ αμΝ θαΝ πδ βηΪθ δΝ βθΝ υλ έαΝ πέ λα βΝ πθΝ Λκΰέπθ γαΝ ΰλΪο δΝ
«Σκτ πθΝ ΫΝ θΝ κΰηΪ πθΝ ΪΝ πζ έπΝ εαέΝ Ἀλδ κ ΫζβμΝ εαέΝ ΠζΪ πθΝ Ϋιαθ κ,Ν κ ΫΝ
π λέΝ Πζπ έθκθΝ εαέΝ Ϊηίζδξκθ,Ν ΠλκλφτλδσθΝ Ν εαέΝ ΠλσεζκθΝ πᾶ δΝ εα βεκζκτγβ αθ,
εαέΝ ὡμΝ γ έαμΝ φπθΪμΝ ἀ υζζκΰέ πμΝ α αΝ Ϋιαθ κ».38 πέ βμ,Ν εα ΪΝ βΝ δα δεα έα
πλσ ζβοβμΝ πθΝΥαζ αρευθΝξλβ ηυθΝ ηφαθέ βε βΝ τθ ά κυμΝη Ν κυμΝκπα κτμΝ

35
Μ. Psellus, Oracles chaldaiques: avec un choix de commentaries anciens, πδη. εαδ η φλ. ÉέΝϊesΝ
Places, σ.π., ζ. 168 - 69. Πλίζ . H. Lewy, Chaldean Oracles and Theurgy, Cairo, 1956, ζ. 178.
36
΢ κθΝ τ λκΝ πδεδ ησΝ απαθ ΪΝ κΝ γΫηαΝ βμΝ πθ υηα δεάμΝ εΪγαλ βμ,Ν υθ ση θκΝ εα ΪΝ κυμΝ
η ζ β ΫμΝ η Ν βθΝ πδλλκάΝ βμΝ δε ζδεάμΝ δα λδεάμ,Ν πκυΝ πλκ Ϋγ Ν βθΝ π λέΝ ουξάμΝ γ πλέαΝ κυμΝ βθΝ
ηπ δλδεάΝίΪ βΝΰδαΝ δμΝβγδεΫμΝπλκ λαδσ β μΝ βμΝφδζκ κφέαμΝ κυμέΝΚα ΪΝ κθΝ πέε β κΝΧ50 – 138),Ν κΝ
θαΝ έ αδΝ θΪλ κμΝ βηαέθ δΝθαΝΫξ δμΝάλ ηκΝπθ τηα,ΝεαγαλσΝεαδΝ δαφαθΫμΝεαδΝαθ δ λσφπμΝβΝαπσε β βΝ
βμΝάλ ηβμΝουξδεάμΝεα Ϊ α βμΝκφ έζ αδΝ κΝεαγλΫφ δ ηαΝ βμΝεαλ δΪμΝ ΝηέαΝβγδεάΝαπάέ

37
΢ κΝΠ λὶΝ ῆμΝἐεΝζκΰέπθΝφδζκ κφέαμ (De Philosophia ex Oraculis Haurienda) εαδΝγαΝαεκζκυγά κυθΝ
κδΝΙΪηίζδξκμ,ΝΝΠλσεζκμ,ΝΝ αηΪ εδκμΝΧ458-550) εαδ ΢υλδαθσμΝΧηκμ αδέΨέΝ λΰσ λαΝ κΝ- ξαηΫθκΝ άη λαΝ-
υπσηθβηαΝ κυΝΠλσεζκυΝγαΝαπκ ζΫ δΝ βΝίΪ βΝΰδαΝ αΝ ξσζδαΝπκυΝγαΝ υθγΫ δΝ κθΝ11 κ αδέΝκΝΜδξαάζΝ
Φ ζζσμ,ΝαζζΪΝεαδΝΰδαΝ βθΝπλυ βΝ κυμΝΫε κ βΝαπσΝ κθΝΓ υλΰδκΝΓ ηδ σΝάΝΠζάγπθαΝ αΝ ΫζβΝ κυΝ1ζ κυ
αδυθα,ΝσπκυΝΫΰδθ ΝεαδΝ υθ δ β ΪΝβΝ τθ βΝη Νπλκΰ θΫ λκυμΝφδζκ σφκυμ,Νη αιτΝΪζζπθΝεαδΝζσΰπΝ
πθΝΝξ δλκΰλΪφπθΝη Ν ξσζδαΝ κυΝΠλσεζκυΝεαδΝ κυΝΜδξαάζΝΦ ζζκτΝπκυΝεα έξ ,Ν ε πθΝκπκέπθΝησθκΝ
κυΝ τ λκυΝ δα υακθ αδΝ ΝπζάλβΝηκλφάέΝ μΝ ζζβθδεάΝΫε κ βμΝΓ υλΰδκμΝΓ ηδ σμΝΧΠζάγπθΨΝεαδΝ
ΜδξαάζΝ Φ ζζσμ,Ν ΜαΰδεΪΝ ζσΰδαΝ κυΝ πλκΪ λβ,Ν η ΪφλέΝ ΜέΝ Κ ελκπκτζκυ,Ν θΪζδκμ,Ν γάθα,Ν 1λλἅέΝ
πέ βμΝ βηέΝ32 κυΝπαλσθ κμΝΪλγλκυέ

38
ΜέΝ Φ ζζσμ,Ν Ἔεγ δμΝ ε φαζαδυ βμΝ εαέΝ τθ κηκμΝ ῲθΝ παλΪΝ Υαζ αέκδμΝ κΰηΪ πθ,Ν δμΝ Philosophica
Minora II, Χ πδηέΨΝϊέΝJέΝἡ’εeara, Bibliotheca scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana (BT)
Series, Walter de Gruyter, 1998, ζ. 146.
 κυ πλκΪ λβ,Ν πκυΝ ιαπζυγβεαθ β Μ κπκ αηέαΝ απσΝ βθΝ ββ ξδζδ έαΝ πέΥέΝ εαδΝ
Ϋπ δ αέ39
΢ α Λσΰδα απαλδγηκτθ αδΝ λσπκδ ηαθ έαμ,Ν κυμΝκπκέκυμΝ βΝ υθΫξ δα κΝΦ ζζσμΝ
απκλλέπ δέΝ εκζκυγυθ αμΝηδα εκ ηκζκΰδεάΝ δλΪ, ι εδθΪΝη Ν βΝΰ πηαθ έα, ΰδαΝθαΝ
αεκζκυγά δΝ βΝ η ζΫ βΝ κυΝ άζδκυ, βμΝ ζάθβμΝ εαδΝ πθ α ΫλπθέΝ ΟδΝ ξθδεΫμΝ αυ ΫμΝ
απκλλέπ κθ αδ, εαγυμΝ κδΝ εδθά δμΝ πθΝ κυλαθέπθΝ πηΪ πθΝ γ πλ έ αδΝ σ δΝ
εαγκλέακθ αδΝ απσΝ βθΝ αθαΰεαδσ β αΝ εαδΝ βΝ γ ρεάΝ ίκτζβ βέΝ ΢ βΝ υθΫξ δα, βΝ
κλθδγκηαθ έα,Ν κδΝ γυ έ μΝ εαδΝ βΝ η ζΫ βΝ πθΝ πζΪξθπθ ξαλαε βλέακθ αδΝ παέΰθδαΝ εαδ
απΪ μΝπκυΝξλβ δηκπκδκτθ αδΝΰδαΝ ηπκλδεκτμΝ εκπκτμέΝ υ σΝπκυΝ θΝ Ϋζ δΝ βθΝκυ έαΝ
πδξ δλ έΝ κυμΝ ξκζδα ηκτμ έθαδΝ θαΝ εα α δεΪ δΝ εΪγ Ν ηαΰδεάΝ εαδΝ α λκζκΰδεάΝ
αθ έζβοβΝ κυΝ εσ ηκυΝεαδΝθαΝ πλκελέθ δΝπμΝηΫ κ πθ υηα δεάμΝαθσ κυΝ βθΝαλ ά,Ν βΝ
κφέαΝεαδΝ βθΝ υθκηέαέ40
ΟδΝΥαζ αρεκέΝξλβ ηκέ αθαφΫλκθ αδΝ β υθα σ β αΝ βμΝ π βλέαμΝ βμΝουξάμ,Ν ιΝ
αδ έαμΝ βμΝ πλσ λβμΝ ΰθυ βμΝ πθΝ γ έπθΝ δ υθΝ – αζβγ δυθ πκυΝ αυ άΝ εα Ϋξ δ.
ηπθ υ ηΫθκδΝαπσΝ βΝπζα πθδεάΝπαλΪ κ β,ΝκδΝ υΰΰλαφ έμΝ πθΝξλβ ηυθΝγ πλκτ αθΝ
σ δΝβΝουξάΝ έθαδΝ βηδκτλΰβηαΝ κυΝγ κτ, αζζΪ Ϋξ δΝ επΫ δΝ κθΝεσ ηκΝ βμΝτζβμ απσΝ
ΫθαθΝ πλσ λκΝ αθυ λκΝ εσ ηκ, σπκυΝ ΰθυλδα Ν αΝ πΪθ α,Ν θυΝ απσΝ βΝ δΰηάΝ πκυΝ
δ άζγ Ν κΝ υηα,Ν ζβ ησθβ Ν κΝ παλ ζγσθ,Ν εαγυμΝ αΝ πΪγβΝ εαδΝ κδΝ πδλλκΫμΝ κυΝ
υηα κμΝ βθΝαπκηαελτθκυθΝαπσΝ βθΝαθααά β βΝ κυΝγ έκυΝ βηδκυλΰκτΝ βμέΝ ΝουξάΝ
σηπμΝ ίλέ ε αδΝ πλκ η η δΰηΫθβΝ η Ν κθΝ ΫθυζκΝ εσ ηκ,Ν η Ν κΝ υηα,Ν κΝ κπκέκΝ
π λδΰλΪφ αδΝ πμΝ θπγλσ,Ν ηδαΝ τθαηβΝ πκυΝ Ϋζε δΝ κθΝ ΪθγλππκΝ πλκμΝ αΝ εα υ λαΝ
λυηα αΝ κυΝ τηπαθ κμ,Ν βΝΰβ, εαδ πλΫπ δΝθαΝαεκζκυγβγ έΝεα ’Ναυ κτμΝβ ηΫγκ κμ
Ϊ εβ βμ κλδ ηΫθπθΝ ηυ βλδαευθΝ ζ υθ,Ν πθΝ «γ κυλΰδυθ»,Ν η Ν βθΝ Ϋηπλαε βΝ
εαγκ άΰβ βΝ πθΝ γ κυλΰυθ,Ν ΰδαΝ θαΝ παθΫζγ δΝ εαδΝ θαΝ γυηβγ έΝ βθΝ αλξδεάΝ βμΝ

39
ΟδΝ Υαζ αρεκέΝ ξλβ ηκέΝ ά αθΝ δ δαέ λαΝ βηαθ δεκέΝ ΰδαΝ κθΝ ΙΪηίζδξκ,Ν κΝ κπκέκμ,Ν πέ βμ,Ν Ϋΰλαο Ν ΫθαΝ
ξαηΫθκΝ άη λαΝυπσηθβηα,ΝαζζΪΝεαδΝ κΝΫλΰκΝ κυΝ Π λέΝ δΰυπ έπθΝΜυ βλέπθ,Ν τηφπθαΝη Ν κΝκπκέκΝ
γ πλκτθ αδΝΫθαΝηΫ κΝΫθπ βμΝη Ν κΝγ σ,Νυουθκθ αδΝ ΝυπΫλ α βΝαυγ θ έαΝυπ λίαέθκθ αμΝαεσηβΝεαδΝ
κθΝΠζΪ πθαέΝΜΪζδ α,ΝσππμΝδ ξυλδασ αθΝκΝΙΪηίζδξκμ,ΝκδΝΥαζ αρεκέΝξλβ ηκέΝη αφΫλκυθΝπλαΰηα δεΪΝ
«ὰ υλέπθΝ πΪ λδαΝ σΰηα α»έΝ ΢ βΝ ΢ξκζάΝ πθΝ γβθυθΝ γ πλκτθ αθΝ ΫλΰαΝ γ κζσΰπθΝ εαδΝ
απκ ζκτ αθΝ κΝαπκεκλτφπηαΝ πθΝ πκυ υθ,Ν αΝκπκέαΝκΝ πκυ α άμΝπλκ Ϋΰΰδα ΝησθκθΝτ λαΝαπσΝ
πδ αηΫθβΝη ζΫ β.
40
«ἈπΪΰ δΝ κθΝηαγβ υση θκθΝὁ Υαζ αῖκμΝπΪ βμΝ ζζβθδεῆμΝ κφέαμΝεαδΝησθκθΝπλκ εκζζᾶθΝκ αδΝ
Θ »,Ν ΰλΪφ δΝ κΝ Φ ζζσμΝ υ ξ έακθ αμΝ κΝ ΪφδκΝ η Ν βΝ ξλδ δαθδεάΝ δ α εαζέαέΝ Έξ δΝ ίΫίαδαΝ
δα υππγ έΝ εαδΝ βΝ ΪπκοβΝ σ δΝ κδΝ Υαζ αέκδΝ εα α δεΪακυθΝ η Ν κΝ υΰε ελδηΫθκΝ ε έη θκΝ δμΝ ηαθ δεΫμΝ
πλαε δεΫμΝ η Ν απυ λκΝ σξκΝ θαΝ ιΪλκυθΝ βΝ γ κυλΰέαΝ πμΝ κΝ ησθκΝ α φαζΫμΝ εαδΝ αιδσπδ κΝ ηΫ κΝ
πλσΰθπ βμΝ κυΝ ηΫζζκθ κμέΝ ΜέΝ Φ ζζσμ,Ν ιάΰβ δμΝ υθΝ Υαζ αρευθΝ λβ υθ δμΝ M. Pselli philosophica
minora, έΝ II, Opuscula psychologica, theologica, daemonologica, σέπέ, ζέΝ 1βἄέΝ Πλίζ H. Lewy,
Chaldean Oracles and Theurgy, σ.π., ζ. 257.
εα Ϊ α β.41 ΟδΝ ζ δκυλΰέ μ π λδζΪηίαθαθΝ βθΝ πέεζβ βΝ πθΝ γ υθΝ εαδΝ βΝ ξλά βΝ
ηαΰδευθΝαθ δε δηΫθπθ, υηίσζπθΝάΝ υθγβηΪ πθ εαδΝ Ϋζκμ ηαΰδευθΝπλΪι πθΝΧσππμΝβΝ
« τ α δμ»,ΝκδΝ « θ υξέαδ»Ν κδΝ «εζέ δμ»,ΝκΝ « ικλεδ ησμΝ βμΝ εΪ βμ»,ΝβΝ «εαγδΫλπ δμΝ
κυΝ αΰΪζηα κμΝ βμΝ εΪ βμ»,Ν κΝ « εα δεσμΝ λσφαζκμ»Ν άΝ κδΝ «ξαλαε άλ μ»), ΰδα θαΝ
πδ τξκυθΝ βθΝ Ϋθπ βΝ πθΝ παλ υλδ εκηΫθπθΝ η Ν κυμΝ γ κτμέΝ ΣαΝ κθσηα αΝ πθ
πδεαζκτη θπθ υθΪη πθΝ απσΝ κυμΝ γ κυλΰκτμΝ εα ΪΝ δμΝ γ κυλΰέ μ,Ν «λβ Ϊ»,Ν πκυΝ
αθ δ κδξκτθΝΝ αΝ ηφαθά,Νκλα ΪΝ κδξ έαΝ κυΝαδ γβ κτΝεσ ηκυΝεαδΝ«Ϊλλβ α»,ΝπκυΝ
αθ δ κδξκτθΝ δμΝ αγΫα μΝ υηπαθ δεΫμΝ υθΪη δμ,Ν υπκ έγ αδΝ σ δΝ ΫξκυθΝ απσΝ πλδθΝ
απκεαζυφγ έΝ κυμΝ γ κυλΰκτμΝ απσΝ κυμΝ έ δκυμΝ κυμΝ γ κτμΝ εαδΝ ηΫ πΝ πθΝ
υΰε ελδηΫθπθΝ υηίσζπθΝάΝ υθγβηΪ πθ,Νη αφΫλ αδΝβΝ δ άΝ βηα έαΝ πθΝΪλλβ πθΝ
ευλέπμΝ κθκηΪ πθΝ κυμΝ παλδ Ϊη θκυμέΝ ΟδΝ Ϊλλβ μΝ σηπμΝ υθΪη δμΝ υπκ έγ αδΝ σ δΝ
δα λΫξκυθΝ σζκΝ κΝ τηπαθΝ δα βλυθ αμΝ εαδΝ δαφυζΪ κθ αμΝ βθΝ υθκξάΝ κυέ ΟδΝ
ΰθυ δμΝ πθΝγ κυλΰυθΝζκδπσθ πλκΫλξκθ αδΝαπσΝ κυμΝέ δκυμΝ κυμΝγ κτμΝεαδΝαφκλκτθΝ
βΝ βηα έαΝ πθΝ υηίσζπθΝ πκυΝ έθαδΝ δ δαέ λαΝ βηαθ δεσΝ ΰδαΝ βθΝ πέ υιβΝ βμΝ
πδεκδθπθέαμΝηααέΝ κυμέ42
ΣκΝφδζκ κφδεσΝυπσίαγλκΝ πθΝπ πκδγά πθΝπκυΝ εφλΪακθ αδΝ κυμΝΥαζ αρεκτμΝ
ξλβ ηκτμ έθαδΝ πζα πθδεσ, η Ν βθΝ ία δεάΝ δαφκλΪΝ σ δΝ πλκίΪζζ αδΝ βΝ ηαΰδεάΝ
ζ κυλΰέαΝ πμΝ κΝ ηΫ κΝ πκυΝ κ βΰ έΝ βθΝ ουξάΝ κΝ αΰαγσΝ εαδΝ κΝ γ έκ,Ν θυΝ βθΝ
πζα πθδεάΝ εΫοβΝ βΝ φδζκ κφέα, πμΝ βΝ γ πλβ δεάΝ αθααά β βΝ κυΝ αζβγκτμΝ εαδΝ κυΝ
αΰαγκτ,Ν έθαδΝβΝα φαζάμΝκ σμΝπκυΝκ βΰ έΝ βΝΰθυ β εαδΝ βθΝβγδεά ζ έπ βέΝΜ Ν βθΝ
πΪλκ κΝ πθΝαδυθπθ, φδζσ κφκδΝεαδΝγ κυλΰκέΝηκδλΪ βεαθΝ κΝέ δκΝ ξΫ δκ,ΝεαγυμΝκδΝ
γ κυλΰκέΝ υδκγ κτ αθΝ κλδ ηΫθ μΝ πζα πθδεΫμΝ εαδΝ θ κπζα πθδεΫμΝ γ πλά δμ,

41
ζζΪΝ σ κΝ κΝ ἘέΝ δewyΝ σ κΝ εαδΝ κΝ ϋέΝ RέΝ ϊoddsΝ γ πλκτθΝ σ δΝ κΝ έ πζκΝ ΧΪζκΰβΝ ουξάΨ,Ν ΫθθκδαΝ πκυΝ
απαθ ΪΝ αΝ Λσΰδα, δαζτ αδΝ εα ΪΝ βθΝΪθκ κΝ βμΝουξάμ,Ν θυΝβΝ π βλέαΝ αΝ θΝζσΰπΝαπκ πΪ ηα α,Ν
ΰδαΝ κθΝ ἘέΝ δewy,Ν θΝ θΫξ δΝ ξα κζκΰδεάΝ βηα έα,Ν αζζΪΝ παλαπΫηπ δΝ βθΝ γ λαπ έαΝΝ
πθΝ α γ θ δυθΝ εαδΝ βθΝ απαζζαΰάΝ κυΝ υηα κμΝ απσΝ θσ κυμμΝ ίζέΝ H. Lewy, Chaldean Oracles and
Theurgy, σ.π., ζ. 214-216, 219 εαδ E. R. Dodds ( πδη., δ αΰ. ξσζδα), Proclus.The Elements of
Theology, Clarendon Press, 1962, ζ. 320. Μ Ν κθΝέ δκΝ– κλγκζκΰδεσΝ- λσπκΝ ληβθ τ δΝ βΝ π βλέαΝ
εαδΝκΝΜέΝΦ ζζσμ,ΝίζέΝΜέΝΦ ζζσμ,Ν ιάΰβ δμΝ υθΝΥαζ αρευθΝλβ υθ δμΝM. Pselli philosophica minora, έΝ
II, Opuscula psychologica, theologica, daemonologica, σέπέ
42
δαφαέθ αδΝ Ϋθ κθαΝ υΝ βΝ πζα πθδεάΝ παλΪ κ βΝ ξ δεΪΝ η Ν βΝ ΰθυ βΝ πμΝ αθΪηθβ βΝ δ υθέΝ
αφάΰβ βΝ βμΝ π λδπζΪθβ βμΝ βμΝ ουξάμ κθΝ εσ ηκΝ πθΝ δ υθ,Ν σπκυΝ ΰθυλδ Ν αΝ πλσ υπα,Ν πΪθπΝ αΝ
κπκέαΝ βηδκυλΰάγβεαθΝ αΝπλΪΰηα αΝπκυΝαθάεκυθΝ κθΝαδ γβ σΝεσ ηκΝ– υζδεΪΝεαδΝΪυζα – ιβΰ έΝ βθΝ
απκηΪελυθ βΝ βμΝουξάμΝαπσΝ βθΝαζβγδθάΝΰθυ β,ΝζσΰπΝ βμΝ υθΪφ δΪμΝ βμΝη Ν κΝ υηα. ΝαΰπΰάΝ Ϋζκμ,Ν
πκυΝ θΝ έθαδΝΪζζβΝαπσΝ βΝφδζκ κφέαΝηπκλ έΝθαΝ ίκβγά δΝ βθΝουξάΝθαΝγυηβγ έΝεαδ θαΝ ιυου δΝ κΝ
αθγλυπδθκΝπθ τηαΝαπσΝ κθΝΰάδθκΝ κθ εσ ηκΝ βμΝκηκλφδΪμ εαδΝ κυΝαπσζυ κυΝαΰαγκτέ
 βηδκυλΰυθ αμΝ ηέαΝ θΫαΝ παλΪ κ βΝ υθαλ υη θβΝ απσΝ ηυ δεδ δεΫμΝ κια έ μΝ εαδ
ηαΰδεΫμΝπλαε δεΫμ, ηααέΝη Νφδζκ κφδεΫμΝπ πκδγά δμέ43
ΣκΝ υηπέζβηαΝ θ κπζα πθδεάμΝ φδζκ κφέαμΝ εαδΝ ηαΰδευθΝ πλαε δευθΝ παΰδυγβε Ν
π λαδ ΫλπΝ απσΝ κθΝ ΙΪηίζδξκ,Ν κυΝ κπκέκυΝ κΝ φδζκ κφδεσΝ ΫλΰκΝ δαφκλκπκδ έ αδΝ απσΝ
αυ σΝ πθΝ Πζπ έθκυΝ εαδΝ Πκλφτλδκυ, εαγυμΝ δ Ϊΰ δΝ κΝ θ κπζα πθδεσΝ η αφυ δεσΝ
τ βηα κ υπΫλ λκΝ Ϋθα, θυΝ παλΪζζβζα δαδλ έΝ κΝ θκυΝ Ν αθ δε έη θαΝ εαδΝ Ν
πλΪι δμΝ βμΝθσβ βμέΝ έθαδΝΰθπ σμΝΰδαΝ βθΝέ λυ βΝ βμΝ υλδαεάμΝ ξκζάμΝφδζκ κφέαμΝ
εαδΝ γ κυλΰέαμΝ υθ ζυθ αμ βθ ζδεά αθαΰπΰάΝ βμΝ φδζκ κφέαμΝ Ν ΫθαΝ έ κμΝ
ηαΰ έαμ, βθΝ π λέκ κΝ πκυΝ υηία έα δΝ η Ν βθΝ Ϊθκ κΝ κυΝ ξλδ δαθδ ηκτΝ εαδΝ βθΝ
παλαεηάΝ βμΝλπηαρεάμΝαυ κελα κλέαμέΝ θυΝΠζπ έθκμΝεαδΝΠκλφτλδκμΝαθ δη υπδααθΝ
βΝηαΰ έαΝ αθΝΫθαΝπλπ σΰκθκΝΰδαΝ βΝ π βλέαΝ βμΝουξάμΝηΫ κΝεαδΝβΝπζΪ δΰΰαΝΫΰ λθ Ν
αφυμΝ υπΫλΝ βμΝ ζκΰδεάμΝ Ϊ εβ βμΝ βμΝ ουξάμΝ εαδΝ κυΝ θκυ,Ν κΝ ΙΪηίζδξκμ
παθαπλκ δκλέα δΝ δμΝ πλκ λαδσ β μΝ κυΝ αθγλυπκυ,Ν αθαίδίΪακθ αμ δμ
ηυ δεδ δεΫμΝ γ κυλΰδεΫμΝ ζ ΫμΝ κΝ υοβζσ λκΝ ίΪγλκέΝ Ν πέεζβ βΝ αθυ λπθΝ
υθΪη πθΝ κΝ πζαέ δκΝ ηαΰδευθΝ ζ υθΝ η Ν σξκΝ βΝ π βλέαΝ βμΝ ουξάμΝ έθαδΝ
δεαέπηαΝ πθΝαθγλυππθΝπκυΝ κυμΝ εξπλάγβε ΝαπσΝ κυμΝέ δκυμΝ κυμΝγ κτμέΝ
Ί πμΝ ηπκλκτη Ν θαΝ πκτη Ν σ δΝ βΝ εΫοβΝ ΰέθ αδΝ α δαεΪΝ πδκΝ γ κζκΰδεάΝ εδΝ
πκηΫθπμ ζδΰσ λκΝφδζκ κφδεά,Νη Ν βθΝΫθθκδαΝσ δΝπζΫκθΝβΝπέ βΝ ΝΫθαΝυπ λία δεσΝ
κθΝγ πλ έ αδ κηΫθβΝεαδΝηβΝαηφδ ίβ ά δηβΝ θυΝπαλΪζζβζαΝκΝ λσπκμΝΫθπ βμΝη Ν κΝ
υπΫλ α κΝ αΰαγσΝ βλέα αδΝ ευλέπμΝ Ν ζα λ υ δεΫμΝ ζ ΫμΝ εαδΝ σξδΝ βΝ πλΪιβΝ κυΝ
φδζκ κφ έθέΝΙ δαέ λβΝ βηα έαΝ βΝηαΰ έαΝΫ π ΝηΪζδ αΝεαδ κΝΠλσεζκμ,Ν ξκζΪλξβμΝ
βμΝ Πζα πθδεάμΝ εα βηέαμ,44 εαδΝ υπκίαγηέακθ αμ εαδΝ αυ σμΝ κθΝ φδζκ κφδεσΝ ζσΰκΝ
εαγυμΝπλκ δηκτ βθΝπέ β πμΝησθβ κ σΝπλκμΝ κΝγ έκέΝ ΝΫθπ βΝη Ν κΝγ έκΝαπαδ έΝ
βθΝ γ έαΝ ηαθέαΝ βμΝ πέ βμ, σξδΝ δμΝ ζκΰδεΫμΝ δα δεα έ μΝ βμΝ φδζκ κφδεάμΝ
πλκ Ϋΰΰδ βμέ45

43
ΘέΝΠ ζ ΰλέθβμ,ΝΟδΝηΪΰκδΝ βμΝφδζκ κφέαμ,Ν ε έΝ ζζβθδεΪΝΓλΪηηα α,Ν γάθαΝ1λλἅ,Ν ΄ΝΫε κ β,Ν ζέΝ
96-102.
44
ΚαδΝ πλκεΪ κξκμΝ κυΝ αηΪ εδκυ, ζ υ αέκυ ξκζΪλξβ βμΝ εα βηέαμΝ κυΝ ΠζΪ πθα,Ν κΝ κπκέκμΝ
αεκζκυγυθ αμΝ κθΝ ΙΪηίζδξκΝ δ άΰαΰ κΝ θ κπζα πθδεσΝ κδεκ σηβηαΝ πΫλαθΝ κυΝ θσμ,Ν ηδαΝ Ϊλλβ β,Ν
υπΫλ α βΝαλξά,Ν βθΝκπκέαΝηπκλ έΝθαΝπλκ ΰΰέ δΝεαθ έμΝη Νηυ δεσΝ λσπκ,Νη Ν δμΝηαΰδεΫμ,Νγ κυλΰδεΫμΝ
ζ Ϋμ,ΝαφκτΝβ Ϊ εβ βΝ βμΝφδζκ κφέαμ γ πλ έ κΝ ζζδπάμ.
45
ΘέΝΠ ζ ΰλέθβμ,Νσέπέ,Ν ζέΝ11γ-120.
 Ν θ κπζα πθδεάΝ παλΪ κ βΝ Ϋξ βε Ν βθΝ δ λκάΝ εδΝ πέ λα βΝ πθΝ ληαρευθΝ
ε δηΫθπθΝ απσ κ corpus hermeticum.46 ΣαΝ ληαρεΪΝ ε έη θαΝ ηπκ δ ηΫθαΝ απσΝ βθΝ
θ κπζα πθδεάΝφδζκ κφέα, δα υακυθ πδλλκΫμΝαπσΝ κθΝπυγαΰκλδ ησ, κθΝ ίλαρεσΝεδΝ
αδΰυπ δαεσΝ πκζδ δ ησέΝ Ν κηάΝ κυΝ ΫλΰκυΝ Ϋξ δΝ πμΝ πέΝ κΝ πζ έ κθΝ ηκλφάΝ δαζσΰκυΝ
η αιτΝ Ϊ εαζκυΝ εαδΝ ηαγβ άΝ εαδΝ π λδΫξ δΝ σ μΝ αζάγ δ μΝ απ εΪζυο Ν κΝ ΘυγΝ κυμΝ
αθγλυπκυμ,Ν πλκε δηΫθκυ,Ν σππμΝ υπκ άλδα Ν κΝ ΙΪηίζδξκμ, θαΝ κγ έΝ κθΝ ΪθγλππκΝ βΝ
υθα σ β αΝ θαΝ απκ πα έΝ απσΝ κθΝ υζδεσΝ εσ ηκ εαδΝ η Ν λσπκΝ ε α δεσΝ θαΝ
ικδε δπγ έΝ η Ν δμΝ γ έ μΝ υθΪη δμέ ΣαΝ ληαρεΪΝ ε έη θαΝ α ξκζκτθ αδΝ η πκδεέζα
γΫηα α,Ν πλαε δεκτ,Ν ηαΰδεκτΝ εαδΝ φδζκ κφδεκτΝ π λδ ξκηΫθκυέΝ θαφΫλκθ αδΝ βθΝ
α λκζκΰέα,Ν κΝ ηυ δεδ ησ,Ν δμΝ Ϊΰθπ μΝ υθΪη δμΝ δαφσλπθΝ φυ υθΝ εαδΝ ζέγπθ,Ν
βθΝ εα α ε υάΝ φυζαε υθ,Ν αΝ κπκέαΝ ξλβ δηκπκδκτ αθΝ δμΝ πδεζά δμΝ αθυ λπθΝ
υθΪη πθ,Ν αζζΪΝ εαδΝ Ν φδζκ κφδεΫμ παλα σ δμΝ πκυΝ υΰελκ κτθ κΝ απσΝ ΫθαΝ
αηΪζΰαηαΝ θ κπζα πθδεάμ, πδεάμΝ φδζκ κφέαμΝ ηααέΝ η Ν ηυ δεΫμΝ αθα κζδεΫμ
κια έ μΝεαδΝπέ δμ.
ΟΝ ΜδξαάζΝ Φ ζζσμ, Ν πδ κζάΝ κυΝ πλκμΝ κθΝ πα λδΪλξβΝ ΜδξαάζΝ ΚβλκυζΪλδκ,Ν
αθαφΫλ αδΝ βθΝ παλα ε υάΝ ξλυ κτ, δμΝ η αηκλφυ δμΝ βμΝ τζβμΝ εαδΝ Ν αζζαΰΫμΝ
βΝφτ βΝπκυΝαπκ έ δΝ δμΝαθαη έι δμΝ πθΝ ΪλπθΝ κδξ έπθ, θυΝυπκΰλαηηέα δΝ
βΝφυ δεάΝ κυμΝαδ δκζκΰέα αλθκτη θκμΝεα βΰκλβηα δεΪΝ βΝηαΰ έαέ47
΢ κυμΝ ξκζδα ηκτμΝ πθΝΥαζ αρευθΝζκΰέπθ κΝΦ ζζσμΝπλκξπλ έΝ Ν ληβθ έ μΝπκυΝ
πδ λΫπκυθΝαθΝσξδΝ βθΝ ατ δ β,Ν αφυμΝ βΝ τθ βΝη Ν βθΝξλδ δαθδεάΝαθΪΰθπ βΝ πθΝ
θ κπζα πθδευθΝ υπκγΫ πθΝ αθαίέία βμΝ βμΝ ουξάμΝ πλκμΝ κΝ γ έκΝ πκυΝ δαίΪα δΝ πέ πΝ
απσΝ κυμΝ αζξβηδεκτμ η α ξβηα δ ηκτμΝ βμΝ τζβμΝ πθΝ Λκΰέπθ. ΠλκμΝ πέλλπ βΝ πθΝ
γΫ υθΝ κυΝ παλαγΫ δΝ ΫθαΝ ξαζ αρεσΝ απσ πα ηα Χ«Ο ΫΝ σΝ ῆμΝ ὕζβμΝ ελβηθ

46
θαφΫλ αδΝ σ δΝ υθ Ϊξγβε Ν απσΝ κθΝ ληάΝ Σλδ ηΫΰδ κ,Ν δΰτπ δκΝ δ λΫαΝ πκυΝ Ϋαβ Ν πκζτΝ πλδθΝ κΝ
Υλδ σΝεαδΝπ λδ έξ Ναζάγ δ μΝπκυΝπαλΫ π Ν κυμΝαθγλυπκυμΝκΝγ σμΝΘυγέΝ λξδεΪ,Ν αΝε έη θαΝαυ ΪΝ
γ πλάγβεαθΝ ΰθά δαΝ εαδΝ π δ άΝ αθαφΫλκθ αθΝ βθΝ τπαλιβΝ κυΝ υδκτΝ κυΝ γ κτ, πδί ίαέπθαθΝ κΝ
ξλδ δαθδεσΝ σΰηαέΝΚα ΪΝ βθΝπ λέκ κΝ βμΝ θαΰΫθθβ βμ,ΝκΝφδζσζκΰκμΝἙsaacΝἑasaubonΝΧ1559 – 1614)
απΫ δι Ν σ δΝ αΝ ε έη θαΝ βθΝ πλαΰηα δεσ β αΝ ξλκθκζκΰκτθ αδΝ κυμΝ πλυ κυμΝ ξλδ δαθδεκτμΝ αδυθ μέΝ
πέ βμΝ άη λαΝΰθπλέακυη Νσ δΝπλαΰηα δεκέΝ υθ Ϊε μ κυμΝά αθΝ δΪφκλκδΝΈζζβθ μΝ υΰΰλαφ έμέ
47
ΜέΝ Φ ζζκτ,Ν ΠλὸμΝ ὸθΝ πα λδΪλξβθΝ εῦλΝ ΜδξαὴζΝ ὸθΝ ΚβλκυζΪλδκθ,Ν δμΝ ΚέΝέΝ ΢Ϊγα,Ν Μ Ν ΢υζζκΰὴ
Ἀθ ε σ πθΝΜθβη έπθΝ ῆμΝ ζζβθδεῆμΝ κλέαμ,Ν έΝ ΄,Ν ε έΝ έΝΝέΝΓλβΰκλδΪ β,Ν γάθαδΝ1λἅβ,Ν ζέΝηίη-
η1γέΝ ΣκΝ ζζβθδεσΝ αζξβηδεσΝ corpus,Ν απκ ζκτη θκΝ απσΝ πκζυΪλδγη μΝ υθ αΰΫμΝ ΰδαΝ βθΝ παλα ε υάΝ
ξλυ κτΝ εαδΝ αλΰτλκυ,Ν έξ Ν βηδκυλΰβγ έΝ εα ΪΝ κυμΝ αδυθ μΝ βμΝ τ λβμΝ αλξαδσ β αμ,Ν αζζΪΝ Ϋξκυη Ν
ηκθΪξαΝασλδ μΝεαδΝα αφ έμΝπ λδΰλαφΫμ,ΝαεσηβΝεαδΝεα ΪΝ κυμΝίυααθ δθκτμΝξλσθκυμ,ΝΰδαΝ κθΝ«απ σ»Ν
λσπκΝ φαληκΰάμ κυμέ
 ετηίαζκθΝ εα αζ έο δ,Ν ἀζζΪΝ εαέΝ υζῳ η λέμΝ μΝ σπκθΝ ἀηφδφΪκθ α·»).48
ληβθ τκθ αμ κΝ παλαπΪθπΝ γ πλ έΝ σ δΝ βΝ ζΫιβΝ « ετηίαζκθ»Ν αθαφΫλ αδΝ κΝ
αθγλυπδθκΝ υηαΝεαδΝβΝζΫιβΝ«ελβηθσμ»Ν κθΝ«π λέΰ δκΝ σπκ»ΝεαδΝυπκ βλέα δΝσ δΝ κΝΝ
απσ πα ηαΝαπκ ζ έΝπαλαέθ βΝπλκμΝ κθΝΪθγλππκΝθαΝη αφΫλ δΝ κθΝΘ σΝσξδΝησθκΝ
βθΝουξάΝ κυ,ΝαζζΪΝεαδΝ κΝ υηα,Ν κΝκπκέκΝΫξ δΝ θ υγ έΝεα ΪΝ βθΝπαλαηκθάΝ κυΝ βΝ
ΰβέ49
V ΗΝαζξβη έαΝ βμΝαθαΰΫθθβ βμ εαδΝβΝαθΪ υ βΝ βμΝθ σ λβμΝ πδ άηβμ

Νηαΰ έα, ηδαΝπκζτΝαλξαέαΝπαλΪ κ βΝη Νδ δαέ λαΝεαδΝηκθα δεΪΝξαλαε βλδ δεΪ,

η αΝ παζαδσ λαΝ κδξ έα βμΝ πκυΝ αθΪΰκθ αδΝ βθΝ τ λβΝ αλξαδσ β αΝ θα
θ κπέακθ αδΝ αΝ ε έη θαΝ κυΝ Φ ζζκτ, 50
θυΝ έθαδΝ ηΫ πΝ πθΝ λΪίπθΝ πκυΝ φγΪθκυθΝ

48
ÉέΝ ϊesΝ ἢlaces,Ν Oracles chaldaiques: avec un choix de commentaires anciens, σ.π., ζ. 158. ΢ Ν
απσ κ βΝ βμΝΜαλέαμΝΚκυθ άΝΧΠ λέΝ θυπθέπθ,Ν κυΝ΢υθΫ δκυΝΚυλβθαέκυ,Ν έ έ,ΝΘ αζκθέεβ,Νβί1ἄ,Ν ζέΝ
1ἅζΨμΝ « βμΝ τζβμΝ αΝ εα ΪζκδπαΝ θΝ γαΝ ΰεα αζ έο δμΝ κΝ απσ κηκΝ τοπηα,Ν αζζΪΝ εαδΝ ΰδαΝ κΝ έ πζκΝ
υπΪλξ δΝΫθαμΝ σπκμΝ κΝκζσφπ κΝηΫλκμ»έΝΠλίζ έΝΜέΝΦ ζζσμ,Ν ιάΰβ δμΝ υθΝΥαζ αρευθΝλβ υθ δμΝM.
Pselli philosophica minora, έΝ II, Opuscula psychologica, theologica, daemonologica, σέπέΝ εαδ κυΝ
δ έκυ,ΝἜεγ δμΝε φαζαδυ βμΝεαέΝ τθ κηκμΝ ῲθΝπαλΪΝΥαζ αέκδμΝ κΰηΪ πθ, σέπέ
49
ΜέΝ Κκυθ ά,Ν σέπέ,Ν ζέΝ 1ἅζΝ εέΝ έΝ ΣκΝ απσ πα ηαΝ αυ σΝ ηαμΝ πλκ λΫπ δ,Ν εα ΪΝ κθΝ εέΝ Φ ζζσ,Ν «θαΝ
εατ κυη Ν δαΝ κυΝ γ έκυΝ πυλσμ»Ν κΝ υζδεσΝ υηαΝ εαδΝ θαΝ αθυοπγκτη Ν Ν σπκΝ ΪυζκΝ εαδΝ α υηα κΝ άΝ
θ υηα κ,Ν «α γΫλδκθΝ ἤ κ λΪθδκθ»έΝ δ υελδθέα δΝ σ δΝ βΝ αθΪζπ βΝ άΝ βΝ η Ϊ α βΝ κυΝ υηα κμΝ
ιαλ υθ αδΝησθκΝαπσΝ βΝγ έαΝξΪλβΝεαδΝξλβ δηκπκδ έΝπμΝπαλα έΰηα αΝ κθΝ ζέαΝεαδΝ κθΝ θυξέΝΘ πλ έΝ
η Ν βθΝ ληβθ έαΝ κυΝαυ άΝσ δΝβΝξαζ αρεάΝαθ έζβοβΝπκυΝ εφλΪα δΝ κΝ Λσΰδκ απκ Ϋξ αδΝεαδΝπλκ λΫπ δΝ
ΰδαΝ βΝ π βλέαΝ κυΝ υηα κμέΝ «ΠυλέΝ γ έῳ ε απαθά πη θ»Ν ΰλΪφ δ (ΜέΝ Φ ζζσμ, ιάΰβ δμΝ υθΝ
Υαζ αρευθΝ λβ υθ δμ M. Pselli philosophica minora, έΝ II, Opuscula psychologica, theologica,
daemonologica, σέπέ). ΟΝ ἩέΝ KrollΝ φαέθ αδΝ θαΝ υηφπθ έΝ η Ν βθΝ ληβθ έαΝ κυΝ Φ ζζκτ, εαγυμΝ εαδΝ
αυ σμΝ αυ έα δΝ κθΝσλκΝ« ετηίαζκθ»Νη Ν κΝαθγλυπδθκΝ υηαΝεαδΝυπκ βλέα δΝσ δΝ κΝΛσΰδκ αθαφΫλ αδΝ
βθΝαθΪ α βΝ κυΝ υηα κμΝΧἩ. Kroll, De oraculis Chaldaicis, Vratislaviae, apud G. Koebner (M. et
H. Marcus),Ν1κλζ,Ν ζέΝἄ1ΨέΝΚαδΝκΝἩέΝδanἹΝ αυ έα δΝ κΝ ετηίαζκθΝη Ν κΝυζδεσΝ υηαΝΝΧίζέΝ W. Lang,
Das Traumbuch des Synesius von Kyrene,Νεohr,ΝTübinἹen,Ν1λβἄ,Ν ζ. 74). θ έγ αΝκΝἘέΝδewy παλΪΝ
βθΝ ατ δ βΝ κυΝ« ευηίΪζκυ»Νη Ν κΝ υηα,Ν βθΝκπκέαΝεαδΝκΝέ δκμΝαπκ Ϋξ αδ,Ναπκελκτ δΝ βθΝδ ΫαΝ βμΝ
θ υηα βμΝαθΪ α βμΝεαδΝγ πλ έΝσ δΝεΪ δΝ Ϋ κδκΝαθ έε δ αδΝ βΝ υαζδ δεάΝφδζκ κφέα πκυΝυπσε δ αδΝ
αΝ Λσΰδα εαδΝ εα α δεΪα δ βθΝ τζβΝ ΧH. Lewy, Chaldean Oracles and Theurgy, σέπέ, ζέΝ β1γ-215).
ληβθ τ δΝ κθΝ«ελβηθσ»ΝπμΝΆ β,Ν σπκΝη αγαθΪ δαμΝ δηπλέαμΝ πθΝαηαλ πζυθ,ΝεαδΝγ πλ έΝσ δΝαυ σΝ
πκυΝ κΝΛσΰδκ δαί ίαδυθ δΝ θΝ έθαδΝβΝαθΪ α βΝ κυΝ υηα κμ,ΝαζζΪΝσ δΝ κΝ υηαΝ πθΝηυβηΫθπθΝ αΝ
ξαζ αρεΪΝηυ άλδαΝαπαζζΪ αδ απσΝ δμΝα γΫθ δ μΝεα ΪΝ βΝ δΪλε δαΝ βμΝ πέΰ δαμΝαπάμΝεαδΝη ΪΝ κΝ
γΪθα κΝ θΝυπκίΪζζ αδΝ Νία αθδ άλδαΝ κθΝΆ β,ΝαζζΪΝαπκ υθ έγ αδΝ κθΝαδγΫλαέ
50
ΓδαΝ θαΝ υθκοέ κυη Ν δμΝ αθαφκλΫμΝ κυΝ Φ ζζκτΝ δμΝ ηαΰδεΫμΝ πλαε δεΫμΝ βμΝ πκξάμΝ κυμΝ αΨΝ βθΝ
Υλκθκΰλαφέα κυΝ αθαφΫλ αδΝ Ν αζξβηδεΫμΝ πλΪι δμΝ βμΝ αυ κελΪ δλαμΝ πάμΝ βμΝ ΠκλφυλκΰΫθθβ βμΝ
(Υλκθκΰλαφέα,Ν σέπέ, 6.64 – 7Ψ,Ν ίΨΝ κυμΝ ξκζδα ηκτμΝ πθΝ Υαζ αρευθΝ ζκΰέπθΝ εαδΝ Ν πδ κζάΝ κυΝ
αθαφ λση θκμΝ κθΝ πα λδΪλξβΝ ΜδξαάζΝ ΚβλκυζΪλδκ,Ν κθΝ κπκέκΝ εα βΰσλβ Ν « π’Ν ζζβθδ η εαδΝ
ξαζ αρ η »,Ν υπ λα πδαση θκμΝ κΝ έ δκμΝ βθΝ αλξαέαΝ φδζκ κφέαΝ εαδΝ παδ έαΝ Χ έΝ Σα Ϊεβμ,Ν Ν υααθ δθάΝ
Φδζκ κφέα,Ν σέπέ,Ν ζέΝ 1ἄἄέΝ Πλίζ Ν ΜέΝ Φ ζζσμ,Ν ΠλκμΝ βθ ΢τθκ κθΝ εα βΰκλέαΝ κυΝ αλξδ λΫπμ,Ν ε έΝ L.
ἐrehier,Ν ‘χccusationΝ duΝ patriarcheΝ εichelΝ ἑerulaireΝ devantΝ leΝ SynodeΝ [1ίηλ]’,Ν δμ RἹvue des Études
Grecques 16, 1903, ζ. 385-388. J. Ljubarskij, Ν πλκ ππδεσ β αΝ εαδΝ κΝ ΫλΰκΝ κυΝ ΜδξαάζΝ Φ ζζκτέΝ
΢υθ δ φκλΪΝ βθΝδ κλέαΝ κυΝίυααθ δθκτΝκυηαθδ ηκτ,Νη φλέΝ λΰέΝΣαΫζ δ,Ν γάθα, 2004 (J. Ljubarskij,
εichailΝ PsellέΝ δicἘἙst’iΝ tvἙretvἙ, Moskva, 1978),Ν ζέΝ 1βἅέΝ ΟΝ υΰΰλαφΫαμΝ βη δυθ δΝ σ δΝ υπΪλξκυθΝ
Ϊζζ μΝ τκΝ πδ κζΫμ,Ν δμΝκπκέ μΝ ε έ δΝκΝ΢ΪγαμΝεαδΝκδΝκπκέ μΝγαΝηπκλκτ αθΝεα ΪΝπΪ αΝπδγαθσ β αΝθαΝ
απ υγτθκθ αδΝ κθΝ πα λδΪλξβέΝ Χ σ κ,Ν αηφδ ίβ έ αδΝ βΝ πα λσ β αΝ κυμ,Ν πσ κΝ ηΪζζκθΝ βΝ αελδίάμΝ
αυ σ β αΝ κυΝ πα λδΪλξβΝ απκ Ϋε βΝ κυμέΝ ΜδξαάζΝ Φ ζζκτΝ Ι κλδεκέΝ Λσΰκδ,Ν πδ κζαέΝ εαδΝ ΪζζαΝ
ηΫξλδΝ κθΝ 1βκ αδυθαΝ βΝ τ β,Ν είΪζζ δΝ κΝ φαδθση θκΝ βμΝ αθαΰ θθβ δαεάμΝ
αζξβη έαμέ ΜΫ πΝ πθΝη αφλΪ πθΝ κυΝεarsilioΝἔicino51 (πλΪΰηαΝ κΝκπκέκΝ έξθ δΝ
βθ α δΪζ δπ βΝ υθΫξ δαΝ κυΝ θ δαφΫλκθ κμΝΰδαΝ δμ η γσ κυμ πλαε δεάμΝηαΰ έαμ,ΝπκυΝ
υθ ξυμΝί ζ δυθ δΝ δμΝαλξΫμΝεαδΝ αΝ λΰαζ έαΝ βμ)52 εαδΝ κυΝσοδηκυΝπζα πθδ ηκτΝ βμΝ
φζπλ θ δθάμΝαεα βηέαμΝΫεαθαθΝ βθΝ τ β δαγΫ δηκυμΝ κυμΝαλξαέκυμΝφδζκ σφκυμ,

θΫε κ α,Ν ζέΝ ΚέΝ ΝέΝ ΢Ϊγαμ,Ν Μ Ν άΝ ΢υζζκΰάΝ θ ε σ πθΝ Μθβη έπθΝ βμΝ ζζβθδεάμΝ Ι κλέαμ,Ν έΝ ΄,Ν
Παλέ δΝήΝ θ έα,Ν1κἅἄ,Ν ζέΝγκ1-382, 420-ζβ1ΝΧαλέΝ1γλΝεαδΝαλέΝ1ἄβ,Ναθ έ κδξαΨέΝΰΨΝ΢υα αδ,Ν πέ βμ,Ν
ΫθαΝ ε έη θκΝ αζξβη έαμΝ πκυΝ απκ έ αδΝ κθΝ Φ ζζσ,Ν κΝ κπκέκΝ Ϋξ δΝ πμΝ απκ Ϋε βΝ εΪπκδκθΝ πα λδΪλξβ,Ν
εα ΪΝ πΪ αΝ πδγαθσ β αΝ κθΝ ΚβλκυζΪλδκΝ Χ ζέΝ έΝ Ἐunger, υααθ δθάΝ Λκΰκ ξθέαέΝ Ἡ ζσΰδαΝ εκ ηδεάΝ
ΰλαηηα έαΝ ῲθΝ υααθ δθῲθ,Ν σέπέ,Ν έΝ Γ΄Ν [ έΝ Hunger, Die hochsprachliche profane Literatur der
Byzantiner,Ν έΝIII, München, 1978],Ν ζέΝλλέΝ ΨΝΣκΝσθκηαΝ κυΝΦ ζζκτΝπαλα έ αδΝπμΝ υθ Ϊε βΝ θσμΝ
ε δηΫθκυΝ πκυΝ γ πλ έ αδΝ ία δεάΝ πβΰάΝ ΰδαΝ βθΝ τ λβΝ ζζβθδεάΝ αδηκθκζκΰέα,Ν πκυΝ φΫλ δΝ κθΝ έ ζκΝ
Σδησγ κμΝ άΝ Π λέΝ αδησθπθ εαδΝ Ϋξ δΝ πζα πθέακυ αΝ δαζκΰδεάΝ ηκλφάέΝ ΢ Ν αυ σΝ δαζΫΰκθ αδΝ τκΝ
πλσ ππα,ΝκΝΣδησγ κμ,Νδ λΫαμΝ βθΝΚπθ αθ δθκτπκζβΝεαδΝκΝΘλαιΝ λξση θκμΝαπσΝηδαΝ π λδκξάΝσπκυΝ
ζα λ τκθ αθΝκδΝ αέηκθ μΝεαδΝ κθΝΫξ δΝπζβλκφκλά δΝπ λέΝ πθΝ ξ δευθΝ ζ υθΝεΪπκδκμΝΜΪλεκμΝαπσΝ
βΝ Μ κπκ αηέα,Ν κΝ κπκέκμΝ πζΫκθΝ δα ζ έΝ ηκθαξσμΝ βΝ Υ λ σθβ κΝ ΧηΪζζκθΝ κυΝ ΆγπΨέΝ υΝ
αθαφΫλκθ αδΝζκδπσθΝΫιδΝεα βΰκλέ μΝ αδησθπθΝπκυΝπλκΫλξκθ αδΝαπσΝΫιδ αθ έ κδξ μΝπ λδκξΫμΝπΪθπΝεαδΝ
εΪ πΝ απσΝ βΝ ΰβμΝ δΪπυλκθ,Ν αΫλδκθ,Ν ξγσθδκθ,Ν υ λαέκθΝ άΝ θΪζδκθ,Ν υπκξγσθδκθΝ εαδΝ ΫζκμΝ ηδ κφαΫμΝ άΝ
υ αδ γβ σθέΝΟδΝη ζ β ΫμΝαθαΰθπλέακυθΝ κθΝΜΪλεκΝπμΝπλσ ππκΝπζα σ,Ν θυΝ δμΝπζβλκφκλέ μΝπ λέΝ
αδησθπθΝ δαίζΫπκυθΝ εκδθΪΝ κδξ έαΝ η κυμΝ ΟλφδεκτμΝ τηθκυμ,Ν η Ν αΝ ξσζδαΝ κυΝ ΠλσεζκυΝ κθΝ
πζα πθδεσΝ Σέηαδκ εαγυμΝ εαδΝ αΝ Υαζ αρεΪΝ ζσΰδαέ ΧΠλσεζκυ,Ν μΝ σθΝ ΣέηαδκθΝ ΠζΪ πθκμ,Ν δμ
E. Diehl, Procli Diadochi In Platonis Timaeum commentaria,Ν έΝ I-III, Teubner, Leipzig, 1903-1906
[αθα τππ βΝ 1λἄη]). πέ βμΝ έ δ μΝ αθαφκλΫμΝ Ν αέηκθ μΝ ξ λ αέκυμΝ εαδΝ υπκξγκθέκυμΝ παλΫξκθ αδΝ εαδΝ
απσΝ κΝ ξ δλσΰλαφκΝ η Ν ικλεδ ηκτμΝ κυΝ ηκθαξκτΝ φλαέηΝ βμΝ ΢υλέαμΝ εαδΝ κ έκυΝ βμΝ κλγσ κιβμΝ
εεζβ έαμΝΧζκμ αδέΨΝπκυΝ βηκ δ τγβε Ν κΝ1λβἅΝΧMSέΝκβηΝ βθΝ γθδεάΝ δίζδκγάεβΨέΝΣκΝε έη θκΝπ σ κΝ
Π λέΝ αδησθπθ απκ έξγβε Ν ξ δεΪΝ πλσ φα αΝ απσΝ κθΝ ΓΪζζκΝ ίυααθ δθκζσΰκΝ Paul Gautier πμΝ ηβΝ
αθάεκθΝ αΝ ΰλαπ ΪΝ κυΝ έ δκυΝ κυΝ Φ ζζκτΝ ΧP. Gautier,Ν “Le De daemonibus du Pseudo-Psellos”,Ν δμΝ
Revue des etudes byzantines,Ν έΝγκ,Ν ζέΝ1ίηΝ- λζΨέΝ Ν Ναυ ΪΝ αΝε έη θαΝαθαφ λση θβΝ αδηκθκζκΰέαΝ
απαθ ΪΝ εαδΝ κθΝ πΪπυλκΝ βμΝ ΠαθσπκζβμΝ βμΝ δΰτπ κυ,Ν πκυΝ αθΪΰ αδΝ κθΝ β κ αδυθαΝ εαδΝ π λδΫξ δΝ
απκ πΪ ηα αΝ βμΝ ηπ σεζ δαμΝ πκέβ βμ,Ν πλΪΰηαΝ πκυΝ έξθ δΝ εαδΝ βθΝ πδλλκάΝ κυΝ υΰε ελδηΫθκυΝ
πλκ πελα δεκτΝ φδζκ σφκυΝ αΝ πλυ αΝ ξλσθδαΝ βμΝ ΡπηαρεάμΝ αυ κελα κλέαμΝ εδΝ πκηΫθπμΝ εαδΝ βθΝ
φδζκ κφέαΝ βμΝτ λβμΝαλξαδσ β αμΝ κΝ τθκζσΝ βμέΝ θαφΫλ δ κ ϊavidΝJordan,Ν“χnotherΝ‘wretched’Ν
subjectμΝ TheΝ demonsΝ oἸΝ theΝ world”,Ν δμ J. Petropoulos ( πδη.), Greek Magic: Ancient, Medieval and
Modern, Routledge, 2008, ζ. 58 – 64. Πλίζ Al. Martin & Ol. Primavesi ( δ αΰ. πδη. ξσζδαΨ,Νδ’Ν
EmpἹdἙcleΝdeΝStrasbἙurgΝΧPέΝStrasbέΝgrέΝIἘv.1665-1666), Walter de Gruyter, 1999.

51
ΟδΝετλδ μΝπβΰΫμΝ βμΝθ κπζα πθδεάμΝ αδηκθκζκΰέαμΝπκυΝη αφλΪ βεαθΝαπσΝ κθΝMarsilio Ficino αΝ
ζα δθδεΪ,Ν ά αθΝ κδΝ πλαΰηα έ μΝ κυΝ Πκλφτλδκυ,Ν κυΝ ΙΪηίζδξκυ,Ν κυΝ ΠλσεζκυΝ εαδΝ κΝ Π λέΝ αδησθπθΝΝ
κυΝ Φ υ κΝ - Φ ζζκτΝ ΧίζέΝ παλαπΪθπΝ βηέΝ ζλΨέΝ Πλίζ H.O. Taylor, Thought and Expression in the
Sixteenth Century, . ΙΙ, Macmillan Company, New York, 1920, ζ. 275. ΌππμΝ ηαμΝ αθαφΫλ δΝ κΝ
Πκλφτλδκμ,Ν υπΪλξ δΝ πζάγκμΝ αδησθπθ,Ν τηφπθαΝ η Ν κθΝ ΠζΪ πθα,Ν εΪπκδκδΝ απσΝ κυμΝ κπκέκυμΝ
απκ ζκτθΝ αθ δε έη θκΝ ηδαμΝ βηκφδζκτμΝ ζα λ έαμΝ παλσηκδαμΝ η Ν αυ άθΝ πθΝ γ υθΝ εαδΝ εΪπκδκδΝ
αθ δε έη θκΝ ηδαμΝ ηυ δεάμΝ ζα λ έαμ,Ν θυΝ ε έθκδΝ πκυΝ παλαη ζκτθ αδΝ απσΝ κυμΝ γθβ κτμΝ υθάγπμΝ
αβ κτθΝ ε έεβ βέΝ μΝΠλσεζκυ,Ν μΝ σθΝΣέηαδκθΝΠζΪ πθκμ,Νσέπέ
52
Ναθαΰ θθβ δαεάΝηαΰ έα,ΝαθΝεαδΝπ λδ σ λκΝ κξα δεΪΝ ι ζδΰηΫθβ,ΝεαγυμΝ έξ Ναφκηκδυ δΝ βθΝ
θ κπζα πθδεάΝ γ κ κφέαΝ εαδΝ αθγλππκ κφέα,Ν κφ έζ δΝ βθΝ αθΪπ υιάΝ βμΝ κυμΝ ία κτμΝ εα ΪΝ κΝ
η αέπθαΝζσΰδκυμΝRoἹerΝἐaconΝΧ1β1ζή1ββίΝ – 1βλβΨΝεαδΝχlbertΝtheΝἕreatΝΧ1βίίΝ – 1βκίΨέΝΠλσ φα μΝ
ξ δεΪΝ Ϋλ υθ μΝ κυμΝ παπτλκυμΝ πκυΝ έθκυθΝ κδξ έαΝ ΰδαΝ βθΝ ζζβθδεάΝ ηαΰ έαΝ εαδΝ βθΝ δ κλδεάΝ
δα λκηάΝ κυμΝ η Ϋπ δ αΝ αδυθ μ,Ν βηκ δ τ βεαθΝ απσΝ κυμΝ Karl Preisendanz, Papyri Graecae
Magicae: Die griechischen Zauberpapyri, 2 έ,Ν ( πδηέ) A. Henrichs, Stuttgart, 1973-1974 εαδ Hans
Dieter Betz ( πδη.), The Greek Magical Papyri in Translation, Including the Demotic Spells, . 1,
Chicago, 1986.
 πθΝκπκέπθΝ αΝΫλΰαΝά αθΝησθκΝΫηη αΝπλκβΰκυηΫθπμΝΰθπ ΪέΝΌππμΝυπκ βλέα δΝκΝ
R. T. Wallis,

« ε σμΝαπσΝ δμΝη αφλΪ δμΝ κυΝ ληάΝ κυΝΣλδ ηΫΰδ κυ (1463),

δαζσΰπθΝ κυΝ ΠζΪ πθα (1464-λΨΝ εαδΝ Χη Ν υπσηθβηαΨΝ κυΝ Πζπ έθκυΝ
(1484-λβΨ,Ν αέ γβ βΝ πλκεΪζ Ν κΝ ετλδκΝ Ϋλΰκ κυΝ έ δκυΝ κυΝ ἔicino,
Πζα πθδεάΝΘ κζκΰέα π λέΝ βμΝ γαθα έαμΝ βμΝΦυξάμ (1474). Θ πλ έ αδΝ
σ δ κΝυπσηθβηαΝ κυ Ficino κΝ΢υηπσ δκ Χ1ζἄλΨΝ Ϊγβε ΝηδαΝαπσΝ δμΝ
ετλδ μΝπβΰΫμ,ΝηααέΝη Ν κΝΫλΰκΝ κυΝἕiordanoΝἐrunoΝEroici Furori, βμΝ
αθαΰ θθβ δαεάμ,Νδ δαέ λαΝ βμΝ ζδ αί δαθάμ,Νδ ΫαμΝΰδαΝ κθΝΫλπ αέΝΟΝ
ευλέαλξκμΝ εκπσμΝ κυ ἔicino,Ν βΝ απσ διβΝ βμΝ αληκθέαμΝ βμΝ
πζα πθδεάμΝ εαδΝ βμΝ ξαζ αρεάμ παλΪ κ βμΝ η Ν κΝ Υλδ δαθδ ησ,Ν
πλκξυλβ Ν ΫθαΝ αεσηβΝ ίάηαΝ απσΝ κ θ σ λκΝ τΰξλκθσΝ κυ,Ν κθΝ
Giovanni Pico della Mirandola (1463- 94), κΝ κπκέκμΝ πλκ Ϋγ Ν κθΝ
Ικυ αρεσΝΚαηπαζδ ησΝ κθΝεα Ϊζκΰκ πθΝαυγ θ δευθΝπβΰυθέ»53

ΟδΝ ι ζέι δμΝ πκυΝ πλκΫευοαθΝ κθΝ λσπκΝ αθ έζβοβμΝ κυΝ εσ ηκυΝ απσΝ κΝ
υΰελβ δ ησΝ κυΝ αθαΰ θθβ δαεκτΝ θ κπζα πθδ ηκτΝ θΝ υθ ζΫ γβεαθΝ αθυ υθαΝ
κτ ΝκηαζΪμΝ Νφδζκ κφέαΝ κυΝἢicoΝ πΫ υλ Ν βθΝεα α έεβΝαπσΝ βθΝ εεζβ έαΝεαδΝ θΝ
ά αθΝ κΝησθκΝπαλΪ δΰηαέΝΟΝἕiordanoΝἐrunoΝΧ1ηζκ-1ἄίίΨΝσηπμΝά αθΝκΝ δαίσβ αΝεδΝ
ε ηηΫθαΝ αθκλγσ κικμ, εΪ δΝ πκυ,Ν αθΪη αΝ Ν Ϊζζα, πδί ίαδυθ δΝ σ δΝ κΝ αλξαέκΝ
πζα πθδεσΝ πλσ υπκΝ βμΝ φδζκ κφέαμΝ πμΝ κ κτΝ πλκμΝ βΝ ΰθυ βΝ εαδΝ βθΝ αζάγ δα,Ν
πδ εέα Ν βθΝαθΪΰεβΝΰδαΝ υηίδία ησΝεαδΝαπκ κξάΝ βμ γλβ ε υ δεάμ εαδ πκζδ δεάμ
ικυ έαμέΝΟΝWallis παλα βλ έΝ τ κξαΝΰδαΝ κθΝBruno:

«εαγυμΝ θΝ ά αθΝ δεαθκπκδβηΫθκμ απσΝ βΝ « υηπτεθπ β»

πθΝ λδυθΝ υπκ Ϊ πθΝ κυΝ Πζπ έθκυΝ βμΝ ηέαμΝ ηΫ αΝ βθΝ Ϊζζβ,
Ϋεαθ Ν κΝ πση θκΝ ίάηαΝ - κΝ κπκέκΝ αθ δ ΪγβεαθΝ σζκδΝ κδΝ υπσζκδ-
πκδΝ θ κπζα πθδεκέ- θαΝ αυ έ δΝ κΝ Ϊπ δλκθΝ βμΝ ΎζβμΝ η Ν ε έθκ
κυΝ θσμέΝΙ δαέ λκυΝ θ δαφΫλκθ κμΝ έθαδΝ αΝ πδξ δλάηα αΝ κυΝἐruno,Ν
κΝ Ϋ αλ κΝε φΪζαδκΝ κυΝΫλΰκυΝ κυΝ δ έα,Ν λξάΝεαδΝ θσ β α,ΝΰδαΝ βθΝ
ατ δ βΝ βμΝ αδ γβ άμΝ τζβμΝ κυΝ Πζπ έθκυΝ η Ν βΝ θκβ ά τζβέΝ
Γ θδεσ λα,Ν βΝ εΫοβΝ κυΝ ἐrunoΝ βηα κ κ έΝ ηδαΝ αυ βλσ λβΝ
φαληκΰάΝ βμΝ αλξάμΝ βμΝ τηπ π βμΝ πθΝ αθ δγΫ πθΝ κυΝ ΚκυαΪθκυ
Χδ δαέ λαΝ βμΝ τθαηβμΝ εαδ βμΝ θΫλΰ δαμΨΝ ηΫ αΝ κΝ Θ σΝ απ’ σ, δ κΝ
έ δκμΝ κΝ ΚκυαΪθκΝ γαΝ κζηκτ έΝ ΚαδΝ ά αθΝ αυ σ, ηααέΝ η Ν βθΝ υπ λΪ-
πδ βΝηδαμΝ δαεβλυΰηΫθαΝαθ δξλδ δαθδεάμΝ ληβ δεάμΝγλβ ε έαμ, πκυΝ
κθΝκ άΰβ Ν κΝηαλ υλδεσΝγΪθα κέ»54

53
R.T. Wallis, Ν κπζα πθδ ησμ,Νσέπέ,Ν ζέΝβη1ΝΝ- 252.
54
Ό.π., ζ. 253.
 Ν ηαγβηα δεάΝ ηαΰ έαΝ κυΝ Bruno γ πλ έ αδΝ ηδαΝ αδηκθκΰλαφδεάΝ τθγ βΝ
παζαδσ λπθΝπβΰυθ,Ν θυΝβΝφυ δεάΝ κυΝηαΰ έαΝπαλαπΫηπ δΝ κθΝFicino,Ν βζα άΝ βθΝ
ηπθ υ ηΫθβΝαπσΝ κθΝΦ ζζσΝπθ υηα δεάΝηαΰ έαΝ κυΝ ζ υ αέκυέΝ΢ κΝΫλΰκΝ κυΝBruno
πλπ αλξδεσΝλσζκΝΫξ δ κΝΈλπμ,ΝευλέπμΝ Ν αΝε έη θΪΝ κυΝDe Magia εαδΝDe vinculis
in genere.55 θΝαπκλλέπ δΝ δμΝηαΰδεΫμΝπλαε δεΫμ, λΫφ δΝσηπμΝ κΝ θ δαφΫλκθΝ κυΝ
πλκμΝ βθΝ π ι λΰα έαΝ βμΝ ΫξθβμΝ βμΝ ηθάηβμΝ η Ν δ δεΫμΝ λΰα έ μΝ κυΝ ΧDe Umbris
Idearum εαδ Cantus Circaeus). Ν φυ δεάΝ ηαΰ έαΝ αθαφ λσ αθΝ Ν πλαε δεΫμΝ εαδΝ
ξθδεΫμΝΰθυ δμΝαπαλαέ β μΝΰδαΝ κθΝεαγβη λδθσΝίέκΝ βμΝ πκξάμΝ βμΝ θαΰΫθθβ βμ,Ν
απσΝ βθΝ εα α ε υάΝ ίαφυθΝ ηΫξλδΝ δα λδεΫμΝ εαδΝ γ κυλΰδεΫμΝ δα δεα έ μΝ εαδΝ λσπκυμΝ
πδεκδθπθέαμέΝ ΢ κΝ έ δκΝ πθ τηαΝ αεκζκυγκτθ εαδΝ εΪγ Ν ηΫγκ κμΝ εαδΝ πλαε δεά, η Ν
δ δαέ λκΝ πδ υξβηΫθκΝ παλΪ δΰηαΝ ΰδαΝ βθΝ πκξά, βθΝ ΫξθβΝ βμΝ ηθάηβμΝ –
ηθβηκ ξθδεάέ

θΝ γαΝ ίζΫπαη Ν κθΝ Bruno κΝ φπμΝ κυΝ πκζδ δ ηκτΝ βμΝ θαΰΫθθβ βμ,56 γαΝ
δαελέθαη Ν βΝη ΰΪζβΝ βηα έαΝ κυΝφαθ α δαεκτΝεαδΝ κυμΝ τκ, εαγυμΝη ΰΪζκΝίΪλκμΝ
έθ αδΝ βθΝφαθ α δαεάΝαθαπαλΪ α βΝ βμΝπλαΰηα δεσ β αμΝπκυΝ ΰ έλ αδΝαπσΝ βθΝ

55
ΌππμΝ κΝ De Causa, Principia et Uno ΧΠ λέΝ δ έκυ,Ν λξάμΝ εαδΝ θσμΨ,Ν αθ δπαλα έγ αδΝ βθΝ
αλδ κ ζδεάΝ γ πλέαΝ π λέΝ αδ δσ β αμΝ εαδΝ αφάθ δΝ θαΝ φαθκτθΝ κδΝ υθΫπ δ μΝ βμΝ εκπ λθέε δαμΝ
βζδκε θ λδεάμΝγ πλέαμΝΰδαΝ βθΝθΫαΝγ πλέαΝ κυΝΪπ δλκυΝ τηπαθ κμ,Ν αΝ τκΝε έη θαΝΝDe Magia ΧΠ λέΝ
ηαΰ έαμΨ εαδΝ De Vinculis in genere ΧΠ λέΝ ηυθΝ ΰ θδεΪΨ,Ν α ξκζ έ αδΝ η Ν πλκβΰκτη θ μΝ γ πλέ μΝ πκυΝ
Ϋξ δΝ παλαζΪί δΝ απσΝ δμΝ η αφλΪ δμΝ αλξαέπθΝ υΰΰλαφΫπθΝ εαδΝ πλκ γΫ δΝ κΝ φπμΝ βμΝ δεάμΝ κυΝ
κπκγΫ β βμΝ κΝ αά βηαΝ πθΝ δ δαέ λπθΝ εαδΝ ιαδλ δευθΝ υθΪη πθΝ πκυΝ θυπΪλξκυθΝ αΝ φυ δεΪΝ
φαδθση θαέΝ Πλκξπλ έΝ βζα άΝ Ν ηδαΝ πλπ σ υπβΝ ληβθ έαΝ κυΝ φυ δεκτΝ εσ ηκυέΝ G. Bruno, Cause,
Principle and Unity: And Essays on Magic,Ν Χ πδηέΨ R. de Lucca, R. J. Blackwell, Al. Ingegno,
ἑambridἹeΝ UniversityΝ ἢress,Ν 1λλκέΝ μΝ δμΝ ζζβθδεΫμΝ ε σ δμμΝ ἕέΝ ἐruno,Ν Π λέ Μαΰ έαμ, η . έΝ
Γλαηηα δεκπκτζκυ,Ν πδηέΝ΢έΝΦδζδππέ κυ,Ν ε έΝ ιΪθ αμ,Νβί11ΝεαδΝΠ λέΝ κυΝ π έλκυ,Ν κυΝ΢τηπαθ κμΝεαδΝ
πθΝεσ ηπθ,Νη έΝΙέΝ΢ αθδη λΪεβ,Ν πδηέΝΠαθέΝ σδεκμ,Ν ε έΝΡυηβ,Νβί1ηέ
56
πσΝ βθΝ πζκυ δσ α βΝ τΰξλκθβΝ ίδίζδκΰλαφέαΝ πκυΝ πλκ παγ έΝ θαΝ αθα υ ά δΝ βθΝ ιαδλ δεάΝ
δ δκ υΰελα έαΝ βμΝ πλκ ππδεσ β αμΝ εαδΝ εΫοβμΝ κυΝ Giordano Bruno,Ν βΝ Frances Yates (F.A.Yates,
Giordano Bruno and the Hermetic Tradition, London & Chicago, 1964 - υθκ τ αδΝ απσΝ
παλα βλά δμΝ ΰδαΝ αΝ ΣΫξθβΝ βμΝ ηθάηβμ εαδΝ Astraea), ι ξπλέα δΝ ΰδαΝ βΝ τθ βΝ πκυΝ πδξ δλ έΝ η Ν κΝ
πκζδ δ δεσΝεζέηαΝ βμΝ θαΰΫθθβ βμ,Ν έξθκθ αμΝσ δΝκΝ Bruno έθαδΝΫθαμΝεα ’Ν ικξάθΝ επλσ ππκμΝ βμΝ
πκξάμΝαυ άμΝεαδΝσξδ,ΝαπζΪ ΫθαμΝδ δκ υΰελα δαεσμΝ« παθα α δεσμ»Ν τπκμΝπλκφά βΝπκυΝιΫφ υΰ ΝαπσΝ
αΝ εαγδ λπηΫθαΝ βμΝ πκξάμΝ κυέΝ θ δε δεά πδζκΰά ίδίζδκΰλαφέαμ ΰδα κθ Bruno: V. Salvestrini
( πδη.), Bibliografia di Giordano Bruno (1582-1950), Florence, 1958, G. Gentile, Giordano Bruno e il
pensiero del Rinascimento, Florence, 1920, B. Spaventa, Rinascimento, Riforma,
Controriforma,Venice, 1928, P. O. Kristeller, Eight Philosophers of the Italian Renaissance, Stanford,
1964, E. Garin, La cultura filosofica del Rinascimento italiano, Florence, 1961, N. Badaloni, La
filosofia di Giordano Bruno, ἔlorence,Ν1ληη,ΝἘέΝἨédrine,Ν La Conception de la nature chez Giordano
Bruno, Paris, 1967, I. P. Couliano, Eros and Magic in the Renaissance, transl. M. Cook, University of
Chicago Press, Chicago, 1987, G. Bruno, On the Composition of Images, Signs and Ideas, D.
Higgins( πδη.) & Ch. Doria (η Ϊφλ.), Willis, Locker & Owens Publishing, New York, 1991, H. Gatti,
Essays on Giordano Bruno, Princeton University Press, 2011, A. Saiber, Giordano Bruno and the
Geometry of Language: Literary and Scientific Cultures of Early Modernity, Routledge, London, 2017.
αθγλυπδθβΝ π λδεάΝαέ γβ βΝεαδΝφαθ α έαΝεδΝ π ε έθ αδΝ ΝεΪγ Ν υθαζζαΰάΝη Ν
κθΝεσ ηκΝ– κθΝφυ δεσΝεαδΝεκδθπθδεσέΝ υ άΝβΝκπ δεάΝ κπκγ κτ Ν βΝφαθ α έαΝπμΝ
ουξκζκΰδεάΝ δ δσ β αΝ κυΝ αθγλυπκυΝ εαδΝ αΝ π λδ ξση θΪΝ βμΝ – αΝ φΪ ηα αΝ άΝ
φαθ Ϊ ηα αΝ– κΝ πέε θ λκΝ βμΝ υθαηδεάμΝ δαζ ε δεάμΝ κυΝΫλπ α πκυΝ δα λΫξ δΝ κΝ
τηπαθΝ – ηδαΝ πλκ πελα δεάΝ σ κΝ εαδΝ θ κπζα πθδεάΝ δ ΫαΝ – πκυΝ θδ ξτ αδΝ απσΝ βθΝ
αθαΰθυλδ βΝ βμΝ υθ δ β άμΝίκτζβ βμΝΰδαΝ ιπ λέε υ βΝεαδΝυζκπκέβ βΝ κΝ πέπ κΝ
κυΝ πλαΰηα δεκτέΝ ΜΫ πΝ βμΝ φαθ α έαμ,Ν βμΝ ηθάηβμΝ εαδΝ βμΝ ηαΰδεάμΝ αθ έζβοβμ, κΝ
αφυπθδ ηΫθκμΝ ΪθγλππκμΝγαΝπλκ ΰΰέ δΝ κΝγ έκ,Ν θυΝ βθΝυπβλ έαΝ βμΝφαθ α έαμΝ
εαδΝ βμΝ ΰθυ βμΝ o Bruno γΫ δΝ εαδΝ βΝ γ πλέαΝ κυΝ π λέΝ αθαζκΰδευθΝ ξΫ πθΝ η αιτΝ
ζΫι πθ,Ν δεσθπθ,Ν άξπθΝ εαδΝ υηίσζπθέ57 ΟΝ εσ ηκμΝ πλκ ΰΰέα αδΝ ηΫ πΝ βμΝ
φαθ α έαμΝ – σξδΝ ηΫ πΝ βμΝ κλγκζκΰδεάμΝ ΰθυ βμΝ – δαΝ βμΝ κπκέαμΝ υΰελκ έ αδΝ πμΝ
π λδ υζζκΰάΝ δεσθπθέΝΈ δ, αΝΫλΰαΝ κυΝεα αζάΰ δΝ ΝηέαΝ τα υιβΝ βμΝφδζκ κφέαμΝ
η Ν βθΝ Ϋξθβ.58 θαίαγηέα δΝ βθΝ ΫξθβΝεαδΝ βθΝφαθ α έαΝ κυΝεαζζδ ΫξβΝ Ναθυ λ μΝ
υθα σ β μΝεαδΝζ δ κυλΰέ μ, πκυΝ ΝαθαζκΰέαΝη Ν κθΝ λσπκΝπκυΝβΝφτ βΝζ δ κυλΰ έ,Ν
πλκ ΰΰέακυθ βθ αζάγ δαΝπμΝ κΝυπσ λπηαΝ κΝίΪγκμΝ πθΝφυ δευθΝεα α Ϊ πθέ
ΚαγυμΝ βΝ ΰζυ αΝ ίζΫπ δ ηδαΝ πλπ αλξδεΪΝ η αφκλδεάΝ εαδΝ πκδβ δεάΝ ζ δ κυλΰέα,Ν
αθαφΫλ αδΝ ΝΫθθκδ μ, θυΝπζΪγ δΝ αυ σξλκθαΝθΫ μΝζΫι δμ,Ν υηπζΫε δΝ βΝΰζυ αΝη Ν
δμΝ ηκλφΫμ,Ν δμ δεσθ μΝ η Ν αΝ έ πζα, αζζΪΝ εαδΝ η Ν αΝ αέ δα εαδ εα αζάΰ δΝ κΝ θαΝ
υθγΫ δΝ βθΝ πλαΰηα δεσ β αΝ απσΝ αΝ φΪ ηα αΝ άΝ φαθ Ϊ ηα α,Ν αΝ πλκρσθ αΝ βμΝ
φαθ α έαμέΝ Ν ΰζυ αΝ κυΝ Bruno έθαδΝ ΫθαΝ υηίκζδεσΝ τ βηα,Ν κΝ κπκέκΝ
ευλδαλξκτθΝ κδΝ αλδγηκέ,Ν βΝ ηκλφά,Ν κΝ ξυλκμ, κδΝ ζΫι δμ εαδΝ αΝ ΰ πη λδεΪΝ ξάηα αΝ
αθ δ κδξκτθΝ Ν η αφκλΫμΝ εαδΝ Ν λβ κλδεΪΝ ξάηα α,Ν βηδκυλΰυθ αμΝ ΫθαΝ έ κμΝ
ΰ πη λδεάμΝλβ κλδεάμέ59

57
G. Bruno, On the Composition of Images, Signs and Ideas, σ.π., ζ. 13.
58
«Γδα έΝ βΝ αζβγδθάΝ φδζκ κφέα,Ν βΝ ηκυ δεάΝ εαδΝ βΝ πκέβ βΝ έθαδΝ πέ βμΝ απΰλαφδεά,Ν εαδΝ βΝ αζβγδθάΝ
απΰλαφδεάΝ έθαδΝ πέ βμΝ ηκυ δεάΝ εαδΝ φδζκ κφέα,Ν εαδΝ βΝ αζβγδθάΝ πκέβ βΝ εαδΝ ηκυ δεάΝ έθαδΝ ΫθαΝ έ κμΝ
γ έαμΝ κφέαμΝεαδΝαπΰλαφδεάμέΝ ζζκτΝΫξπΝ υαβ ά δΝπυμΝεΪγ ΝαπΰλΪφκμΝ έθαδΝΫθαμΝφυ δεσμΝ ξθέ βμΝ
πκυΝ απκ υπυθ δΝ Ϊπ δλ μΝ δεσθ μ,Ν κδΝ κπκέ μΝ απκ ζκτθΝ τθαηβ,Ν εα α ε υα ηΫθ μΝ απσΝ βη έαΝ εαδΝ
άξκυμΝ υθ υα ησΝ η ηδαΝ πζβγυλαΝ λσππθέ»μΝ G. Bruno, De imaginum, signorum et idearum
compositione, 1591, i-1-20,Νη ΪφλέΝΓ. ΢πυλέ β (απσ βθ αΰΰζδεά η Ϊφλ.).

59
ζ. A. Saiber, Giordano Bruno and the Geometry of Language: Literary and Scientific Cultures of
Early Modernity, σ.π., ε φ. 2 («ἔoci,Ν ἐrunoΝ andΝ ἕeometry,Ν ἐrunoΝ andΝ δanἹuaἹe»). ΜΫ πΝ βμΝ
αθΪζυ βμΝ πθΝε δηΫθπθΝ κυΝBruno,ΝβΝSaiber έξθ δΝ κθΝ λσπκΝπαλαΰπΰάμΝ κυΝξυλκυΝπμΝ θσμΝζ ιδεκτΝ
ξπλδευθΝ θθκδυθέΝ
 Κα ΪΝ βθΝ Arielle Saiber, o Bruno επλκ ππ έΝ κΝ λσζκΝ κυΝ φδζκ σφκυΝ πκυΝ
ξαλαε βλέα δΝ βθ πλυδηβΝ θ σ λβΝ υλυπβ,Ν πμΝ ΰΫφυλα η αιτΝ πδ άηβμΝ εαδΝ
ζκΰκ ξθέαμΝ εαδΝ πδκΝ υΰε ελδηΫθαΝ η αιτΝ βμΝ ΰ πη λέαμΝ εαδΝ βμΝ ΰζυ αμέΝ ΟΝ
ξ δα ησμΝ απσΝ κθΝ Bruno θσμΝ υ άηα κμΝ απ δεκθέ πθΝ ηΫ πΝ πθΝ αλδγηυθ,Ν πθΝ
ηκλφυθ, κυΝ ξυλκυΝ εαδΝ πθΝ ζΫι πθ,Ν έθαδΝ λσπκμ θαΝ εφλΪ δΝ βθΝ πέ βΝ κυΝ βθΝ
τπαλιβΝ Ϊπ δλκυΝ τηπαθ κμΝ η απ λδσλδ μΝ δ δσ β μΝ εαδΝ δ δαδ λσ β μέΝ ΟΝ Bruno
έξ Ν ξ δΪ δΝ δΪφκλκυμΝηθβηκθδεκτμΝ λκξκτμΝεαδΝπέθαε μ,ΝκδΝκπκέκδΝαπκεαζτπ κυθΝ
βθΝ κλΰΪθπ βΝ πθΝ «subiecta»Ν Χυπκε έη θα,Ν κυ έ μ,Ν σπκδΨΝ εαδΝ πθΝ «adiecta»Ν
Χ πέγ α,Ν δεσθ μΨέΝ υ ΪΝ αΝ τηίκζαΝ απκ ζκτθΝ ΫθαΝ έ κμΝ αλδγηβ δεκτΝ Ν -
δεκθκΰλαφδεκτΝ εαδΝ φπθβ δεκτΝ ευ δεαΝ εδΝ Ϋ δΝ κ Bruno εα αζάΰ δ θαΝ έι δΝ σ δΝ βΝ
ΰζυ αΝ ηφαθέα δΝπκζζΫμΝπ υξΫμ,Νσ δΝαπκ ζ έΝίκάγβηαΝΰδαΝ βΝηθάηβΝεαδΝσ δΝηΫ πΝ
αυ άμ,ΝκΝΪθγλππκμΝ πδεκδθπθ έΝη Ν κθΝεσ ηκΝεαδΝαθκέΰ αδΝ βθΝΰθυ βέ

ΠαλαπΫλα, κΝ υΰΰλαφδεσΝ κυΝΫλΰκΝπκυΝπ λδζαηίΪθ δΝπκδάηα αΝεαδΝεπηπ έ μ,

πδί ίαδυθ αδΝβΝπέ βΝ κυΝ βθΝαιέαΝεαδΝπκζζαπζσ β α πθ ξλά πθΝ βμΝΰζυ αμΝ
εαδΝ βμΝ ζκΰκ ξθέαμΝ ΰδαΝ βθΝ Ϋεφλα β,Ν κΝ ξκζδα ησΝ εαδΝ βθΝ ελδ δεάΝ φδζκ κφδευθΝ
δ υθΝ εαδΝ θθκδυθέΝ Ν Ϊ δλαΝ φδζκ σφπθΝ απσΝ βθΝ πκξάΝ πθΝ Ν φ ζυθ κυΝ
λδ κφΪθβΝΧη Ν κΝπλσ ππκΝ κυΝ΢πελΪ βΨΝηΫξλδΝ κΝII Candelaio κυΝBruno ΧΝη Ν βθΝ
δαεπηυ β βΝ βμ πθ υηα δεάμΝαζξβη έαμΝ κυΝFicino),ΝπαλαπΫηπκυθΝ ΝεκδθΪΝγΫηα αΝ
τφκυμΝ α δλδεάμΝ εαδΝ ελδ δεάμΝ πλσ ζβοβμΝ βμΝ φδζκ κφέαμΝ εαδΝ βμΝ αυγ θ έαμ, πκυΝ
ξαλαε βλέακυθΝ βθΝδ κλέαΝ βμΝζκΰκ ξθέαμΝεαδΝγαΝηπκλκτ αθΝθαΝγ πλβγκτθΝπμΝηδαΝ
αθγλππκε θ λδεάΝ λαηα δεάΝ αθα τ α βΝ βμΝ δ κλέαμΝ άΝ πμΝ ηδαΝ η αγ α λδεά –
ξλκθκΰλαφέα,Ν σππμΝ Ϋξκυη Ν θ κπέ δΝ εαδ αΝ ε έη θαΝ κυΝ πλπ κπσλκυΝ ΜδξαάζΝ
Φ ζζκτέ60 Ν Ϊ βΝ αυ άΝ ίζΫπκυη Ν θαΝ η αΰλΪφ αδΝ εαδΝ κθΝ η αΰ θΫ λκΝ κυΝ
Bruno, Ben Jonson (1572 – 1637),Ν κΝ κπκέκμΝ κθΝ ζξβηδ ά κυΝ παλκυ δΪα δ βθΝ
αθγλυπδθβΝφτ β,Ν δμΝα Ϋζ δ μΝεαδΝα υθαηέ μΝ βμΝηΫ πΝ κυΝεκδθπθδεκτΝλσζκυΝεαδΝ πθΝ
πδ λΪ πθΝ πθΝ «ο τ δεπθ»Ν ηυ δευθΝ πθΝ αζξβηδ υθΝ εαδ πθ α λκζσΰπθΝ εαδΝ
ίΫίαδαΝΫ δ,Ναπκηυγκπκδυθ αμΝ βθΝδ ΫαΝ κυΝ αζξβηδ άΝ– κφκτ εαδΝφ δΪξθκθ αμΝ κΝ

60
W. Puchner, Greek Theatre between Antiquity and Independence A History of Reinvention from the
Third Century BC to 1830, CUP, ζ. 52 – 112. μ εαδ βη. 24 κυ παλσθ κμ Ϊλγλκυ (΢. - ζ.
Πλπ κΰάλκυ,Ν Ρβ κλδεάΝ γ α λδεσ β αΝ κΝ ΫλΰκΝ κυΝ ΜδξαάζΝ Φ ζζκτ,Ν έ έ,Ν Παθ πδ άηδκΝ Κτπλκυ,Ν
Φδζκ κφδεάΝ ΢ξκζά,Ν ΣηάηαΝ υααθ δθυθΝ εαδΝ Ν κ ζζβθδευθΝ ΢πκυ υθ,Ν βί1ζ,Ν έΝ Κα αλκτ,Ν «ΣκΝ
λαηα δεσΝ κδξ έκΝ αΝ δ κλδκΰλαφδεΪΝ ΫλΰαΝ κυΝ 11 κυ εαδΝ κυΝ 1βκυ αδυθαΝ ΧΜδξαάζΝ αζ δΪ βμ,Ν
ΜδξαάζΝ Φ ζζσμ,Ν υ ΪγδκμΝ Θ αζκθέεβμ,Ν Νδεά αμΝ ΥπθδΪ βμΨ»,Ν δμΝ δ’Ν ἹcritureΝ deΝ laΝ εἹmἙireΝ laΝ
littἹraritἹΝdeΝl’ΝhistἙriographie, Actes du IIIe Colloque international philologique,Νβίίἄ,Ν ζέΝβκ1-316
εέΪέΨέ
 λαηα δεσΝ πζΫκθΝ πλσ ππκΝ κυΝ αλζα ΪθκυέΝ ΢ κΝ έ δκΝ πθ τηαΝ απκηυγκπκέβ βμΝ βμΝ
αζξβη έαμΝ ηΫ πΝ πθΝ λαηα δευθΝ πλκ υππθΝ DerlyΝ ἐoniἸacioΝ εαδΝ ἐartolomeo,Ν πθΝ
τκΝ επλκ υππθΝ βμΝ εκδθπθδεάμΝ δαφγκλΪμΝ βμΝ πκξάμ,Ν κΝ Bruno κΝ Il Candelaio,
παλκηκδΪακθ αμΝ κθΝ εσ ηκΝ η Ν ΫθαΝ πζκέκΝ πκυΝ ηΫ αΝ κυΝ Ϋξ δΝ απκΰκβ υηΫθκυμΝ
πδίΪ μ,ΝκδΝκπκέκδΝηαγαέθκυθΝθαΝαδ γΪθκθ αδΝΫ δΝαπσΝ βθΝ δΰηάΝπκυΝΰ θθδκτθ αδ,
δαΰλΪφ δΝαθΪΰζυφαΝηέαΝεκδθπθέαΝαθαίλα ηκτΝεαδΝαθα λκπυθ.61

ΣκΝγ δεσΝουξκζκΰδεσΝαπκ Ϋζ ηαΝ εα αζάΰ δΝ βθΝαΫθαβΝ βηδκυλΰδεσ β αΝ κυΝ

αθγλυπδθκυΝ υπκε δηΫθκυ,Ν θαΝ παλΪΰ δΝ ξθδεΪΝ ηΫ α,Ν δ Ϋ μΝ εαδΝ εαζαέ γβ μΝ ηκλφΫμΝ
εαδΝ θαΝ βηδκυλΰ έ κθΝ πκζδ δ ησΝ αθΝ τοδ βΝ πδί ίαέπ βΝ βμΝ ζ υγ λέαμΝ κυΝ
αθγλυπκυέΝ Ν γλβ ε υ δεάΝ ελδ δεάΝ εαδΝ κΝ π λδκλδ ησμΝ αυ άμΝ βμΝ ζ υγ λέαμΝ κυΝ
αθγλυπδθκυΝ θκυ,Ν πβΰΪα δΝ απσΝ βθΝ αηΫ πμΝ πση θβΝ φΪ βΝ βμΝ Μ αλλτγηδ βμ, πκυΝ
έξ εκπσΝθαΝ ζΫΰι δΝ βΝφαθ α έαΝπμΝπβΰάΝ βηδκυλΰέαμΝ π λδευθΝ δ υζπθέΝ΢ κθΝ
αθ έπκ α κυΝ π λδκλδ ηκτ πκυΝ ζζκξ τ δΝ απ δζβ δεΪ ΰδαΝ βθΝ ζ υγ λέαΝ βμΝ
Ϋεφλα βμ, βΝ ΫξθβΝ βμΝ ηθάηβμΝ κυΝ Bruno πκυ βλέα αδΝ βθΝ αιδκπκέβ βΝ πθΝ
π λδευθΝ δεσθπθΝάΝ δ υζπθ, « έεαδα»ΝπλκεΪζ Ναθ έ λα βΝεαδΝζκΰκελδ έαΝαπσΝ
βθΝ υθ βλβ δεάΝ αΰΰζδεάΝ Μ αλλτγηδ β πκυΝ «φκίσ αθ»Ν βΝ βηδκυλΰδεάΝ ζ υγ λέαΝ
αΝ φαθ Ϊ ηα αΝ εαδΝ αΝ έ πζαέΝ υ άΝ βΝ ΫελβιβΝ ζ υγ λέαμΝ πκυΝ υθΫ Ν βθΝ
εαζζδ ξθδεάΝΫεφλα βΝη Ν βθΝαθ δε δη θδεάΝΰθυ βΝ κυΝεσ ηκυΝ δα υγβε Ν– παλΪΝ βΝ
ίέαδβΝ αθ έ λα βΝ εαδΝ κΝ δπΰησΝ πθΝ δαθκκυηΫθπθΝ αθΝ κθΝ Bruno,Ν δπΰησΝ πκυΝ
«γυηέα δ»Ν κυμΝ π λδκλδ ηκτμΝ εαδΝ βθΝ απκεαγάζπ βΝ πθΝ ίυααθ δθυθΝ ζκΰέπθΝ κυΝ
ετεζκυΝ κυΝ Φ ζζκτ,Ν ζέΰκυμΝ αδυθ μΝ πλδθ,Ν υπκ βζυθ δΝ βΝ « υθΪθ β β» ηδαμΝ
εκδθπθδεάμΝη ΝηδαΝ πδ βηκθδεάΝ τΰελκυ βΝεαδΝη αίκζάέΝ ΝαζζαΰάΝαυ άΝπβΰαέθ δΝ
πκζτΝπδκΝπΫλαΝαπσΝ βθΝεκπ λθέε δαΝ παθΪ α βΝεαδΝυπκ βλέα αδΝπμΝ« π λδεά» -
ουξκζκΰδεάΝ η αίκζάΝ κΝ π λδεσΝ βμΝ αθγλυπδθβμΝ φτ βμέΝ ΟδΝ αθβ υξέ μΝ πθΝ
αθγλυππθ,Ν εαγυμΝ ΫιπΝ απσΝ κΝ ίΪ ηδκΝ αλδ κ ζδεκΝ – γπηδ δεσΝ τηπαθΝ
αθ δη ππέακυθΝ πζΫκθΝ κΝ Ϊπ δλκΝ εαδΝ βθΝ πκζζαπζσ β αΝ πθΝ εσ ηπθΝ κυΝ Bruno,
ι πκτθΝ κΝΫπαελκέΝΟΝΪθγλππκμΝ κΝ1ἄίίΝ θΝ έθαδΝαεσηβΝΫ κδηκμΝΰδαΝ βθΝ ζ υγ λέαΝ

61
H. Gatti, Essays on Giordano Bruno, σ.π. ζέΝ 1ἄἅ-1ἄκέΝ Ν λ υ άΝ πκζδ δ ηδεάΝ α ησ φαδλαΝ βμΝ
πκξάμΝ εφλΪα αδΝ ηΫ αΝ απσΝ βΝ α δλδεάΝ ξλά βΝ κυΝ ζσΰκυΝ εαδΝ βΝ σξ υ βΝ βμΝ αυγ θ έαμΝ εαδΝ βμΝ
δαφγκλΪμ,Ν απσΝ κυμΝ Giordano Bruno εαδΝ Ben Jonson,Ν αζζΪΝ εαδΝ απσΝ κθΝ κυ κπδεσΝ εαδΝ κλαηα δεσΝ
ξαλαε άλαΝ ΫλΰπθΝ σππμΝ βΝ Πκζδ έαΝ κυΝ άζδκυ κυΝ Tommaso Campanella (1602) ( Ν πσζβΝ κυΝ άζδκυ,
ζζβθέΝ η ΪφλέΝ έΝ Κκθ κξλά κυ,Ν ε έΝ Άλ βθ,Ν βίίἅΨΝ άΝ βΝ ΝΫαΝ ζαθ έ α κυΝ Francis Bacon (1624)
(Nova Atlantis,Ν ζζβθέΝ η ΪφλέΝ ΠέΝ Νκτ κυ,Ν ε έΝ λδ αθσμ,Ν 1λλίΨ,Ν πκυΝ έξθκυθΝ πλκμΝ βθΝ αθΪ υ βΝ
ηδαμΝθΫαμΝεκ ηκαθ έζβοβμΝεαδΝ πδ βηκθδεάμΝΫλ υθαμ,Νη Ν βη έκΝαθαφκλΪμΝ δμΝκυ κπέ μέ
πκυΝ γαΝ εα αε ά δΝ ΫθαθΝ αδυθαΝ αλΰσ λα,Ν η Ν κθΝ Γαζδζαέκ,Ν κθΝ Bacon εαδΝ κθΝ
Ν τ πθαέΝ

΢υηπ λαέθκθ αμΝαπσΝ βθΝ υθκπ δεά αθα λκηάΝ βθΝδ κλέαΝ κυΝθ κπζα πθδ ηκτΝ
απσΝ βθΝ τ λβΝ αλξαδσ β αΝ ηΫξλδΝ κθΝ αδυθαΝ πθΝ πδ βηκθδευθΝ αθαεαζτο πθΝ κυΝ
Ν τ πθα (1643 – 1727),62 δαπδ υθκυη Ν βθΝ υθ ξάΝ λα δεσ β α πθΝ ία δευθΝ
αλξυθΝ εαδΝ κπκγ ά πθΝ κυΝ θ κπζα πθδ ηκτΝ πμΝ πλκμΝ βΝ φτ βΝ εαδΝ βΝ ξΫ βΝ
αθγλυπκυ, εσ ηκυΝεαδΝγ κτ, αθΝεαδΝη α ξβηα δαση θπθΝεαδΝ Νπλσ η διβ η ΝΪζζ μΝ
κια έ μΝ ευλέπμΝ ηαΰδεκτ,Ν αζξβηδεκτΝ ξαλαε άλα,Ν πκυΝ υΰελκ κτθ βθΝ ζ υ αέαΝ
π λέπ π βΝΫθαΝεκδθσΝγ πλβ δεσΝίΪγλκΝ πθΝπλαε δευθΝπκυΝεαγσλδ αθΝ ΝηδαΝη ΰΪζβ
ξλκθδεά πκλ έαΝ ι ζέι δμΝ πκυΝ αεσηβΝ εαδΝ άη λαΝ αφάθ δΝ ηφαθάΝ βηΪ δαΝ βθΝ
πδ άηβΝ εαδΝ εαγδ λπηΫθβΝ ΰθυ βέ ΢ κδξ έαΝ πκυΝ απαθ κτθΝ κθΝ θ κπζα πθδ ησ,Ν
σππμΝά αθΝβΝΫηουξβΝτζβΝεαδΝκΝαθδηδ δεσμΝξαλαε άλαμΝ βμΝφτ βμ,Ναπαθ κτθΝεαδΝ Ν
πδ άηκθ μΝ εαδΝ κξα Ϋμ πκυΝ δα λαηΪ δ αθΝ πκυ αέκΝ λσζκΝ βθΝ λαέπ βΝ βμΝ
θ σ λβμ πδ άηβμ, σππμΝκΝJohannes Kepler (1571 –1630),ΝκΝWilliam Gilbert (1544
–1603) εαδΝ κΝ William Harvey (1578 – 1657). λ υθβ ΫμΝ βμΝ φτ βμ, σππμΝ ά αθΝ κΝ
Giordano Bruno (1548 – 1600), πκυΝ δ άΰαΰ Ν βθΝτπαλιβΝΪπ δλπθΝεσ ηπθΝ(πλΪΰηαΝ
πκυΝ αεσηαΝ εαδΝ κΝ ΚκπΫλθδεκμΝ αεκζκυγυθ αμΝ βθΝ αλδ κ ζδεάΝ δεσθαΝ θσμΝ
π π λα ηΫθκυΝ τηπαθ κμΝ Ν υηπ λδΫζαί Ν βΝεκ ηκζκΰέα κυΨ,Νεαδθκ σηβ αθΝεαδΝ
Ϋφ λαθΝ βθΝ πθκάΝ βμΝ πλκσ κυΝ βθΝ πδ βηκθδεάΝ ΰθυ βΝ πμΝ παεσζκυγκΝ
π ι λΰα δυθΝ εαδΝ πλκ η έι πθΝ η Ν φδζκ κφδεΪΝ λ τηα αΝ βμΝ αλξαδσ β αμΝ πκυΝ
υθ ξέακθ αδΝ ηΫ πΝ πθΝ θ κπζα πθδευθΝ γ πλδυθΝ εαδΝ γ κυλΰδευθΝ πλαε δευθέ63
Μ αιτΝ πθΝ εarsilioΝ ἔicino (1433-1499), Giovanni Pico della Mirandola (1463 –
1ζλζΨ,Ν πθ ΠαλΪε ζ κυ (1493 - 1541), Bernardino Telesio (1509 – 1588), Giordano
Bruno – ηΪλ υλαΝ βμΝ πδ άηβμ,Ν πθ Tommaso Campanella (1568 – 1639), Sir
Francis Bacon (1561 – 1626), Galileo Galilei (1564 – 1642) εαδΝ πθΝPierre Gassendi
(1592 – 1655) εαδΝRobert Boyle (1627 – 1691) εαδ ΫζκμΝ κυΝIsaac Newton (1643 –
1727),Ν βΝ δ κλδεάΝ υΰελδ δεάΝ πλκ Ϋΰΰδ β γαΝ θ κπέ δΝ πκζζΫμΝ υΰΰΫθ δ μ πμΝ πλκμΝ

62
Μ ΝαφκληάΝ βθΝ υζζκΰάΝαζξβηδ δευθ ξ δλκΰλΪφπθΝπκυΝαΰσλα Ν κΝ1λγ1ΝκΝκδεκθκηκζσΰκμΝJohnΝ
Maynard Keynes (1883 – 1946) εαδΝαθάε Ν κθΝΝ τ πθα,Ναπκεαζτφγβε Ν αΝ1λζἅΝσ δΝκΝγ η ζδπ άμΝ
βμΝ τΰξλκθβμΝ πδ άηβμΝ α ξκζ έ κΝ υ βηα δεΪΝ η Ν βθΝ αζξβηδεάΝ ΰθυ β,Ν κθΝ απκελυφδ ησΝ εαδΝ δμΝ
ηαΰδεΫμΝ πλαε δεΫμ, πκυΝ θΝ κυΝ ά αθΝ εαγσζκυΝ ιΫθ μΝ κτ Ν έξαθΝ εζ έο δΝ ζ έπμΝ αΝ ηΫ αΝ κυΝ 1ἅ κυ
αδυθαέ
63
Πλίζ Ν χllέΝ ϊebus,Ν ΆθγλππκμΝ εαδΝ φτ βΝ βθΝ θαΰΫθθβ β,Ν η ΪφλέΝ ΣέΝ Σ δαθ κτζαμ,Ν ε έΝ
Παθ πδ βηδαεΫμΝ ε σ δμΝΚλά βμ,Ν λΪεζ δκΝ1λλἅέ
 βθΝ πλσ ζβοβΝ εαδΝ κθΝ η α ξβηα δ ησΝ πθΝ θ κπζα πθδευθΝ παλα σ πθΝ η
η γσ κυμΝ βμΝ πδ άηβμΝπκυΝη Ϋ λ οαθΝ κΝ θθκδκζκΰδεσΝπζαέ δσΝ βμΝεαδΝ δ άΰαΰαθ
υθαηδεΪΝ κδξ έαΝαθα λΫπκθ αμΝ κυμΝεαθσθ μΝ βμ ξκζα δεάμ η αφυ δεάμέ

ΟδΝθΫκδΝφδζσ κφκδΝ βμΝφτ βμΝ κυΝ1ἄκυ αδυθα,Ν κυμΝκπκέκυμΝ υΰεα αζΫΰκθ αδΝκδΝ
Telesio, Bruno, Campanella εαδΝBacon, παλΪζζβζαΝη Ν κυμΝαθα σηκυμ,Νφυ δκζσΰκυμ,Ν
φυ δεκτμ εαδΝ α λκθσηκυμ,Ν θ ΪξγβεαθΝ Ν υΰελκτ δμΝ εαδΝ υαβ ά δμ - εαδ Ν
αζζβζ πέ λα βΝη Ν κυμΝ πδ άηκθ μ,Νη Ν βθΝαλδ κ ζδεάΝεαδΝπζα πθδεάΝπαλΪ κ βΝ
πθΝ πλκβΰκτη θπθΝ αδυθπθΝ - αθΫπ υιαθΝ θΫ μΝ γ πλέ μΝ αιδκπκδυθ αμ κδξ έαΝ πθΝ
θ κπζα πθδευθΝεαδΝαζξβηδ δευθΝπαλα σ πθέ64 ΟδΝφδζσ κφκδΝαυ κέΝ εφλΪακυθΝη Ν
κζηβλσΝ λσπκΝ δμΝά βΝυπΪλξκυ μΝ Ϊ δμΝ κΝυπσίαγλκΝ βμΝ πκξάμΝ κυμ, κΝ ΫζκμΝ
βμΝ αθαΰ θθβ δαεάμΝ π λδσ κυΝ εαδΝ βθΝ αυΰάΝ ηδαμΝ θΫαμΝ πκξάμέΝ ηδαΝ εαδΝ
απκπ δλΪγβεαθΝ θαΝ αζζΪικυθΝ κθΝ εσ ηκΝ βθΝ πλΪιβ, θυΝ παλΪζζβζαΝ υπκ άλδιαθΝ
βθΝτπαλιβΝπθ υηα δεσ β αμΝ κθΝυζδεσΝεσ ηκέ65 ιαδλ δεσΝπαλΪ δΰηα, κ Bruno, κΝ
κπκέκμΝ η Ϋφ λ Ν βθΝ εκπ λθέε δαΝ παθΪ α βΝ – υπβλ υθ αμΝ ηδαΝ ηαγβηα δεάΝ
υπσγ βΝθ κπζα πθδεάμΝΫηπθ υ βμΝ κυΝNicholas of Cusa (1401–1464) – Ν ξΫ βΝη Ν
βΝ η ζΫ βΝ κυΝ βζδαεκτΝ υ άηα κμ,Ν βΝ φδζκ κφδεάΝ κυΝ τζζβοβΝ κυΝ τηπαθ κμΝ
πθΝΪπ δλπθΝεσ ηπθ,ΝξπλέμΝπζΫκθΝ βθΝαθγλππκε θ λδεάΝ κυΝ ιΪλ β β.66
Πλκφαθυμ, κΝ λσζκμΝ πθΝ π λδπζαθυη θπθΝ ηΪΰπθΝ εαδ πθ αζξβηδ υθ ά αθΝ
εα αζυ δεσμΝ ΰδαΝ βΝ δαησλφπ βΝ βμΝ αθαΰ θθβ δαεάμΝ δαθσβ βμ εαδΝ η Ν αυ άθΝ βθΝ
ΫθθκδαΝηπκλκτθΝθαΝγ πλκτθ αδ πλσ λκηκδΝ βμΝ βη λδθάμΝ πδ άηβμ. 67

64
ΣκθΝ υΰελβ δεσΝ π σ κΝ ξαλαε άλαΝ πθ γ πλδυθΝ πθΝ θΫπθΝ φδζκ σφπθΝ εα αΰΰΫζζ δΝ κΝ Henry
Osborne Taylor,Ν Ν ηδαΝ παζαδσ λβΝ η ζΫ βΝ ΧThought and Expression in the Sixteenth Century,Ν έΝ ΙΙ,Ν
Macmillan Company, New York,Ν 1λβίΨ,Ν σπκυΝ βΝ υπκ δγΫη θβΝ απκ υξέαΝ κυμΝ Χ ε σμΝ κυΝ
υ βηα δεσ λκυΝ εαδΝ απκ ζ ηα δεσ λκυΝ BaconΨΝ θαΝ πβλ Ϊ κυθΝ κΝ ηΫζζκθΝ βθΝ πδ άηβΝ
κφ έζ αδΝ βθΝα υθαηέαΝ κυμΝθαΝυδκγ ά κυθΝηδαΝγ η ζδυ βΝαλξάΝ τπκυΝcogito (Descartes).
65
μΝ ΰδαΝ παλΪ δΰηαΝ κθΝ Tommaso Campanella: ΠέΝ Νκτ κμ,Ν Ου κπέαΝ εαδΝ δ κλέαΝ Ν δ κλδεάΝ
δΪ α βΝ πθΝκυ κπδευθ ξ δα ηΪ πθΝ κυΝTέΝωampaἘellaΝεαδΝ κυΝόrέΝψacἙἘ,ΝΚΫ λκμ,Ν1λἅλέ
66
H. O. Taylor, Thought and Expression in the Sixteenth Century, σ.π., ζ. 351.
67
P. Thuillier, Ν ε έεβ βΝ πθΝηαΰδ υθ,ΝκΝαθκλγκζκΰδ ησμΝεαδΝβΝ πδ βηκθδεάΝ εΫοβ, Leader Books,
γάθα,Ν βίίη,Ν ζέ αΝ 1ζίέΝ ΓδαΝ παλΪ δΰηαΝ αθαφΫλκυη Ν βθΝ π λέπ π βΝ κυΝ ΠαλΪε ζ κυ,Ν κΝ κπκέκμ
δ ξυλδασ αθΝ σ δΝ δΫ ξδ Ν βθΝ υλυπβΝ απσΝ βΝ ΢ κεξσζηβΝ ΫπμΝ βΝ ΝΪπκζβΝ πλκ φΫλκθ αμΝ δμΝ δα λδεΫμΝ
υπβλ έ μΝ κυέ ΟΝΠαλΪε ζ κμΝαπΫλλδπ Ν δμΝΰθπ δεδ δεΫμ παλα σ δμΝΧα ευθ αμΝπκζ ηδεάΝ θαθ έκθΝ
κυΝετλκυμΝ πθΝαλξαέπθΝ υΰΰλαφΫπθΝ - σππμΝ κυΝΓαζβθκτΝεαδΝ κυΝ ίδεΫθθα – εαδΝ πδ δυεκθ αμΝ βθΝ
αθ δεα Ϊ α άΝ κυμΝ η Ν βθΝ Ϊη βΝ παλα άλβ βΨ,Ν θυΝ ά αθΝ π λδ σ λκΝ κπα σμΝ πθΝ ληβ δ δευθ,
θ κπζα πθδευθ εαδΝπυγαΰκλ έπθ φδζκ κφδυθέΝΠέ υ Ν αεσηαΝ βθΝ λκζκΰέα,ΝβΝκπκέαΝεα ’ αυ σθΝ
ηπκλκτ ΝθαΝίκβγά δΝ βΝγ λαπ έαΝ πθΝα γ θ δυθέΝ α δεάΝαλξάΝ δμΝαθ δζάο δμΝ κυΝ ΠαλΪε ζ κυΝ
ά αθΝ βΝ δ ΫαΝ ππμΝ κδΝ απδεΫμΝ δα δεα έ μΝ έθαδΝ ξβηδεάμΝ φτ βμΝ εαδΝ σ δΝ βΝ π βλέαΝ ιαλ Ϊ αδΝ απσΝ βθΝ
 ΟδΝ αζξβηδ ΫμΝ α ξκζάγβεαθΝ δ δαέ λα η Ν βθΝ «ζ π άΝ πδ άηβΝ βμΝ αΰέαμΝ
αζξβη έαμ»,Ν πδγυηυθ αμΝ ε σμΝ απσΝ βθ εα α ε υάΝ βμΝ πκζυπσγβ βμΝ φδζκ κφδεάμΝ
ζέγκυΝ θαΝ βηδκυλΰά κυθ φΪληαεαΝ πκυΝ γαΝ ηπκλκτ αθΝ θαΝ γ λαπ τ κυθΝ δμΝ
αθγλυπδθ μΝα γΫθ δ μέΝ ε σμΝαυ κτΝβΝ λδίάΝη Ν βΝ πηα κ δ άΝυπσ α βΝ πθΝκυ δυθΝ
πκυΝφΫλ δΝβΝαζξβηδεάΝπαλΪ κ βΝαπσΝ βθΝαλξαδσ β αΝεαδΝ κθΝΜ αέπθα,Νεα αζάΰ δΝ
ΝπκζζΫμΝεαδΝξλά δη μΝΰθυ δμΝΰδαΝ βΝξβηδεάΝ τ α βΝ βμΝτζβμΝπκυΝ ι ζέ κυθ βθΝ
πδ άηβΝ βμΝ Υβη έαμέ68 φ’Ν σ κθΝ βΝ πζΪ δΰΰαΝ βμΝ ΰθυ βμΝ βμΝ φτ βμΝ βθΝ
θ κπζα πθδεάΝ παλΪ κ βΝ γαΝ ΰτλ δΝ πλκμΝ βθΝ θσλα βΝ εαδΝ βθΝ π λδ δεάΝ
πλκ Ϋΰΰδ β,ΝγαΝ πδελα ά κυθ βΝελδ δεάΝαθ δη υπδ βΝ βμΝαλδ κ ζδεάμΝζκΰδεάμΝεαδ
ίΫίαδαΝ βΝ τΰελκυ βΝ η βΝ ξκζα δεάΝ δαθσβ βΝ πκυΝ βλδασ αθΝ κθΝ λδ κ ΫζβΝ
εαδΝ κθΝ χvicenna (980 - 1037ΨΝ αφ’Ν θσμΝ εαδΝ αφ’Ν Ϋλκυ βΝ απκηΪελυθ βΝ απσΝ κΝ
δαξπλδ ησΝ ζκΰδεάμΝ Χ πδ βηκζκΰέαμΨΝ εαδΝ πλαε δεάμΝ φδζκ κφέαμ. θ έγ αΝ
υπβλ υθ αμΝ βθ Ϋηπλαε β αθα λκφάΝ η Ν βΝ φτ βΝ απκε κτθ ηπ δλέ μΝ πκυΝ
απκεκηέακθ αδΝαπσΝαυ άθ,Ν υθ Ϋκθ αδΝ π λδεΪΝεαδΝίδπηα δεΪΝη Ν βΝφτ β πκυΝηαμΝ
π λδίΪζζ δ, εαγυμΝ πδ τκυθ σ δΝ κΝ σηκδκΝ πΪθ αΝ Ϋζε αδΝ απσΝ κΝ σηκδκ,Ν εΪ δ πκυΝ
απκ ζ έΝ ζκΰδεσΝ παεσζκυγκΝ βμΝθ κπζα πθδεάμΝγΫ βμΝΰδαΝ βθΝεκ ηδεάΝ υθκξάΝεαδΝ
αθ δ κδξέαέΝ Ο ΪθγλππκμΝ - ηδελκΰλαφέαΝ κυΝ τηπαθ κμΝ - δΫπ αδΝ απσΝ δμ έ δ μΝ
υθΪη δμΝπκυΝ δΫπκυθΝ εαδΝ βΝφτ βΝεαδ ξΪλβΝ βΝεκ ηδεάΝ υηπΪγ δαΝκηκδΪακυθΝεαδΝ
Ϋζεκθ αδ πλκμΝαυ ΫμέΝ ε έΝΫΰε δ αδΝβΝαπκ ζ ηα δεσ β αΝ βμΝδα λδεάμ, ΫθαΝαπσ αΝ
πδκΝ ξαλαε βλδ δεΪΝ π έαΝ φαληκΰάμΝ βμΝ παλΪ κ βμΝ αυ άμ,Ν βΝ ίδπηα δεάΝ βζα ά
ΰθυ βΝ βμΝ φτ βμΝ πκυΝ γαΝ Ϋ δθ Ν βΝ υθα σ β α κθΝ γ λαπ υ ά θαΝ υθ υΪ δΝ δμΝ
αθ έ κδξ μΝ υθΪη δμ,Ναθαεαζτπ κθ αμΝΫ δΝ κΝεα ΪζζβζκΝφΪληαεκΝΰδαΝ κθΝ εΪ κ Ν
α γ θάΝ κυ.69 Ό κδΝαεκζκτγβ αθΝαυ άθΝ βΝαθ έζβοβ εα ΪΝ βθΝ θαΰΫθθβ β,Νσ κΝεδΝ
αθΝπαλ εεζέθκυθΝαπσΝ βθΝ πδ βηκθδεάΝζκΰδεά, σππμΝ βθΝαθ δζαηίαθσηα Ν άη λα,Ν
κλδ ηΫθ μΝ φκλΫμΝ υδκγ υθ αμ αεσηαΝ εαδΝ δ δ αέηκθ μ κια έ μ εαδΝ ιπφλ θδεΫμΝ
πλαε δεΫμ,Ν θΝ κτ κδμΝ υηίΪζζκυθΝ η Ν βθΝ ελδ δεάΝ αθ δη υπδ βΝ πθΝ παζαδσ λπθΝ
αυγ θ δυθΝ βΝ βηδκυλΰέαΝ κυΝ πλκ τπκυΝ κυ παθα α δεκτΝ ζσΰδκυΝ λ υθβ ά πκυΝ
πδγυη έ βΝ πλσκ κΝ εαδΝ βΝ δΪ κ βΝ βμΝ πδ βηκθδεάμΝ ΰθυ βμΝ κθΝ εαγβη λδθσΝ

δ κλλκπβηΫθβΝ τ α βΝ πθΝ ξυηυθΝ πκυΝ ηπκλκτ Ν θαΝ απκεα α αγ έΝ η Ν βΝ ξλά βΝ εα ΪζζβζπθΝ

φαληΪεπθέΝΠλίζ έΝΘέΝΠ ζ ΰλέθβ,ΝΟδΝηΪΰκδΝ βμΝφδζκ κφέαμ,Νσέπέ

68
D. C. Lindberg, ΟδΝ απαλξΫμΝ βμΝ υ δεάμΝ πδ άηβμ,Ν η ΪφλέΝ ζέΝ ΜαλεκζΫφα,Ν Παθ πδ βηδαεΫμΝ
ε σ δμΝ έΜέΠέ,Νί΄ΝΫε έ,Νβίίγ,Ν ζέΝζίκέ
69
ΘέΝΠ ζ ΰλέθβμ,ΝΜΪΰκδΝ βμΝΦδζκ κφέαμ,Νσέπέ,Ν ζέΝ1η1-186.
Ϊθγλππκ,Ν θυΝ κΝ αζξβηδεσΝ λΰα άλδκΝ η Ν βθΝ πλπ σΰκθβΝ ηκλφάΝ φυ δεάμΝ εαδΝ
ξβη έαμΝπκυΝ θ λΰκπκδ έ,Ν υθδ Ϊ ηδαΝπλυδηβΝ ε κξάΝ βμΝθ σ λβμΝ– αεσηβΝεαδΝ βμΝ
τΰξλκθβμΝ - π δλαηα δεάμΝ πδ άηβμέΝ Έ δ, εεδθ έ ηδαΝπ λέκ κμ η Ϊία βμΝ απσΝ βΝ
ηαΰδεάΝ βθ πδ βηκθδεάΝπαλΪ κ βΝη ΝΪζζαΝξαλαε βλδ δεΪ, εαδΝευλέπμΝζσΰπΝ βμΝ
ηφΪθδ βμΝ φυ δευθΝ πδ βησθπθΝ - α λκθσηπθ,Ν σππμΝ ά αθ κΝ ΓαζδζαέκμΝ εαδΝ κΝ
Ν τ πθαμ,70 πκυΝ βλδΰηΫθκδΝ εδΝ ηπθ υ ηΫθκδΝ απσΝ δμ παλα σ δμΝ αυ άμΝ βμΝ
π λδσ κυ,ΝγαΝαζζΪικυθΝ βΝλκάΝ βμΝδ κλέαμέΝ Κα ΪΝ βθΝη αία δεάΝαυ άθΝπ λέκ κΝβΝ
φδζκ κφέαΝ βμΝ φτ βμΝ εαδΝ βΝ ηαΰ έαΝ πμΝ υηπζ εση θαΝ π έα,Ν υΰελκ κτθΝ δ κλδεσΝ
πλκβΰκτη θκΝ βμΝ αθΪπ υιβμΝ πθΝ φυ δευθΝ πδ βηυθΝ εαδΝ θΝ απκ ζκτθ ζ έπμΝ
αθ ιΪλ β κυμΝαπσΝαυ ΫμΝ κη έμέΝ

VI ΗγδεάΝεαδΝγλβ ε υ δεάΝ δΪ α βΝ βμΝαζξβηδεάμΝπαλΪ κ βμ βΝθ σ λβΝ

πδ άηβ

Κα ΪΝ κΝ 1ἅκ αδυθαΝ υπάλξαθΝ αεσηβΝ δαθκκτη θκδΝ πκυΝ πλκ παγκτ αθΝ θαΝ
ιβΰά κυθΝ δμΝ θΫ μΝ παθα α δεΫμΝ δ Ϋ μΝ - σππμΝ αυ ΫμΝ κυΝ KeplerΝ – η Ν αθαφκλΪΝ Ν
αλξαέ μΝπβΰΫμΝεαδΝ κθΝ ληβ δ ησέ71 Νφυ δκελα δεάΝφδζκ κφέαΝ κυ Ν τ πθα ά αθΝ
κυ δα δεΪΝ υθκηδζέαΝη Ν κΝγ σΝεαδΝ βθΝαθ έζβοάΝ κυΝ σ δΝυπΪλξ δΝΫθαΝΪπ δλκΝ εαδΝ
παθ αξκτΝ παλσθΝ πθ τηα,Ν ηΫ αΝ κΝ κπκέκΝ βΝ τζβΝ η αεδθ έ αδΝ τηφπθαΝ η Ν
ηαγβηα δεκτμΝσλκυμ,Νηπκλ έΝθαΝ «αθαΰθπ γ έ»Νβ θ κπζα πθδεάΝδ ΫαΝπ λέ απκλλκυθΝ
κυΝγ έκυΝεαδΝβΝ υθαφάμΝΫθθκδαΝ βμΝ τθ βμΝτζβμΝεαδΝπθ τηα κμ.72 ΠαλΪΝ βΝ θάΝ

70
ΜΪζδ α,Ν βΝ ηαελκξλσθδαΝ θα ξσζβ βΝ κυΝ Ν τ πθαΝ η Ν βθΝ αζξβη έαΝ απκ δππάγβε Ν άΝ θΝ βμΝ
σγβε Ν δ δαέ λβΝ ίαλτ β α,Ν θυΝ ιΝ αδ έαμΝ αυ άμΝ αέλ αδΝ βΝ γ δεδ δεάΝ πδφυζαε δεσ β αΝ απΫθαθ δΝ
βθΝαζξβη έα,ΝεαγυμΝαθα δεθτ αδΝπμΝκΝπλαΰηα δεσμΝπλσΰκθκμΝ πθΝ βη λδθυθΝφυ δευθΝ πδ βηυθΝ
εαδΝ σξδΝ αθΝ ΫθαΝ παλα λΪ βηαΝ βμΝ πδ άηβμέΝ ΢τηφπθαΝ η Ν κθΝ ἢierreΝ ThuillierΝ Χ Ν ε έεβ βΝ πθΝ
ηαΰδ υθ,ΝσέπέΨ,ΝβΝηβξαθδ δεάΝφδζκ κφέαΝ θΝ ιαφΪθδ ΝαηΫ πμΝ βΝηαΰ έα,Ν θυ παλΪΝ βθΝ α δαεάΝ
πδελΪ β βΝ α κηδ δευθΝ εαδΝ ηβξαθδ δευθΝ αθ δζάο πθ,Ν κδΝ παζδΫμ,Ν ηαΰδεΫμΝ κια έ μΝ εαδΝ κΝ
θ κπζα πθδεσμΝ αθδηδ ησμΝ θΝ ικ λαεέ βεαθΝ απσΝ δμΝ θΫ μΝ γ πλέ μέΝ θ έγ α,Ν ΰδαΝ ΫθαΝ δΪ βηαΝ
υθυπάλιαθ, σππμΝ βθΝπ λέπ π βΝ κυΝΝ τ πθαΝεέΪέΝ
71
ΟΝΓΪζζκμΝηαγβηα δεσμΝἕillesΝἢersonneΝdeΝRobervalΝΧ1602 – 1675) έθαδΝΫθαΝπαλΪ δΰηαΝ λ υθβ άΝ
πκυΝ ΰδαΝ θαΝ λαδυ δΝ βθΝ ΪπκοάΝ κυΝ ξ δεΪΝ η Ν βθΝ ΫζιβΝ πθΝ πηΪ πθ,Ν Ϋ π Ν κΝ τηπαθΝ ΫθαθΝ
αθδηδ δεσΝξαλαε άλαΝζΫΰκθ αμΝσ δΝβΝΓβΝ δαγΫ δΝουξάέ
72
ζέΝ P. Thuillier, Ν ε έεβ βΝ πθΝ ηαΰδ υθ,Νσέπέ,Ν ζέΝ1βἄέΝ ΢τηφπθαΝ η Ν βθΝ ἐettyΝ ϊobbsΝ Χ1λγίΝ –
1λλζΨ,Ν κΝ Ν τ πθαμ, ηδα πλαΰηα δεΪΝ πκζυ ξδ άμΝ πλκ ππδεσ β α,Ν ε σμΝ απσΝ βθΝ ηίΪγυθ βΝ βθΝ
αζξβη έαΝ η ζ υθ αμΝ κπκδκ άπκ Ν τΰΰλαηηα,Ν απσΝ κυμΝ η αδπθδεκτμΝ αζξβηδ ΫμΝ ΫπμΝ εαδΝ κυμΝ
αζξβηδ ΫμΝ βμΝ δα λδεάμΝ εαδΝ βμΝ ηβξαθδεάμ,Ν φαέθ αδΝ σ δΝ ΰθυλδα Ν αλξαέκυμΝ Ϋζζβθ μΝ φδζκ σφκυμΝ εαδΝ
δΪίαα Ν πέ βμΝπκζζΪΝγλβ ε υ δεΪΝε έη θαΝΧίζέΝB. Dobbs, Σhe Foundations of Newtons Alchemy, or
the Hunting of the Green Lyon, Alchemical Death and Resurrection εαδ The Janus Faces of Genius:
The Role of Alchemy in Newton's Thought). ΟΝRichard Westfall (1924 – 1λλἄΨΝ κθέα δΝ δμΝαζξβηδ δεΫμΝ
 υθΪφ δΪΝ κυΝη Ν κθΝεσ ηκΝ πθΝαζξβηδ υθ,ΝκΝΝ τ πθαμΝ π σ κΝπλκξυλβ ΝπκζτΝ
πδκΝηαελδΪΝγΫ κθ αμΝ αθΝαλξάΝ κυΝ βθΝ παζάγ υ βΝ πθΝδ υθΝ κυΝηΫ αΝαπσΝαυ βλάΝ
πδ βηκθδεάΝ ηΫγκ κ,Ν εαγυμΝ πέ υ Ν σ δΝ αΝ ηαγβηα δεΪΝ ιβΰκτθΝ αΝ πΪθ αέ ΟδΝ
εα αίκζΫμΝ πθΝ υζζάο υθΝ κυΝ πκυΝ υθδ κτθΝ κυμΝ θσηκυμΝ ηδαΝ θΫαμΝ φυ δεάμΝ
γ πλέαμ,Ν βμΝ θ υ υθ δαμ ηβξαθδεάμ,73 θσμΝ λσπκυΝ θαΝ ίζΫπκυη Ν κθΝ εσ ηκΝ πκυΝ
έ ξυ Ν ηΫξλδΝ κΝ είαθ δεσΝ ηκθ ΫζκΝ φυ δεάμΝ κθΝ βίσΝ αδυθα,Ν θ κπέακθ αδΝ βθΝ
βηκελέ δαμΝ Ϋηπθ υ βμΝ α κηδεάΝ γ πλέαΝ κυΝ Gassendi (1591 – 1ἄηηΨ,Ν κυμΝ
φυ δεκτμΝθσηκυμΝεαδΝ β φδζκ κφέαΝ κυΝDescartes (1596 – 1ἄγίΨ,Ν κυμΝθσηκυμΝΰδαΝ
βθΝ εέθβ βΝ πθΝ πζαθβ υθΝ κΝ βζδκε θ λδεσΝ πζΫκθΝ τ βηαΝ κυΝ Kepler (1571 –
1ἄγίΨΝεαδΝ ΫζκμΝ– εαδΝευλέπμ – βθΝπ δλαηα δεάΝ πδ άηβΝ κυΝΙ αζκτΝφυ δεκτΝεαδΝ
ηαγβηα δεκτΝ ΓαζδζαέκυΝ (1564-1642), τηφπθαΝ η Ν βθΝ υπσγ άΝ κυΝ ΰδαΝ θκπκέβ βΝ
βμΝφτ βμΝπκυΝπ λδζαηίΪθ δΝ σ κΝ αΝκυλΪθδαΝ υηα αΝσ κΝεαδΝ αΝ πέΝΰβμΝφαδθση θαΝ
εΪ πΝ απσΝ κυμΝ έ δκυμΝ θσηκυμΝ Χα λΪθ δαμ,Ν ηαγβηα δεΫμΝ πκ κ δεΫμΝ ξΫ δμΝ εέΝ ΪέΨ. ΟΝ
Ν τ πθαμ,Ν ηπθΫ αδΝ απσΝ βθΝ αλξαδσ β αΝ εαδΝ βθΝ αθαΰ θθβ δαεάΝ ηαΰ έα εαδΝ
πλκξπλ έΝ βθ π δλαηα δεάΝ ιαελέίπ βΝ πθΝ φαδθκηΫθπθΝ Ν υθ υα ησΝ η Ν βθΝ
απσζυ αΝ απαλαέ β βΝ ηαγβηα δεάΝ αελέί δα,Ν εΪ δΝ πκυΝ εαγδ λυθ αδΝ βθΝ
πδ βηκθδεάΝΫλ υθα. δαξπλέα δΝη Ν αφάθ δαΝ δμΝ πδ βηκθδεΫμΝυπκγΫ δμΝαπσΝ βθΝ
π δλαηα δεάΝ ηΫγκ κ,Ν εδΝ Ϋ δΝ απκηαελτθ αδΝ απσΝ βθΝ α Ϊφ δαΝ πθΝ αζξβηδευθΝ
πλαε δευθέΝ πσΝ βθΝΪζζβΝπζ υλΪ, κΝθ κπζα πθδεκτΝ τπκυΝαθδηδ ησμΝπκυΝ δαπκ έα δΝ
κΝ πδ βηκθδεσΝ κυΝ ΫλΰκΝ κθΝ κ βΰ έΝ Ν πλπ σ υπ μΝ γΫ δμΝ πκυΝ υθ Ϋζ αθΝ Ν ηδαΝ
πδ βηκζκΰδεάΝ παθΪ α β,Ν πκυΝ εφλΪα αδΝ βθΝ ΪπκοβΝ σ δΝ αΝ ηαγβηα δεΪΝ πθΝ
κπκέπθΝκδΝίΪ δμΝαθΪΰκθ αδΝ Νγλβ ε υ δεΪΝπδ τπ ιβΰκτθΝ αΝπΪθ αΝ κΝ τηπαθ.74

εα αίκζΫμΝ κυΝ θσηκυΝ βμΝ παΰεσ ηδαμΝ ΫζιβμΝ εαδΝ γ πλ έΝ σ δΝ βΝ αζξβη έαΝ ίκάγβ Ν κΝ Ν τ πθαΝ θαΝ
υζζΪί δΝεαδΝθαΝκζκεζβλυ δΝ βθΝδ ΫαΝ κυΝΰδαΝ βΝθΫαΝ τθαηβΝΧThe Life of Isaac Newton, CUP, 1993).

73
΢υθκοέακθ αμΝ αΝσ αΝαθαφΫλ δΝκΝΓδΪθθβμΝΓλαηηα δεΪεβμμΝ« ΝΝ υ υθ δαΝΜβξαθδεὴΝπ λδζαηίΪθ δμΝ
αΨΝ κὺμΝ λ ῖμΝγ η ζδυ δμ θσηκυμΝ ῆμΝεέθβ βμΝ θΝ πηΪ πθΝεαδ ίΨ, ὸΝθσηκΝ ῆμΝπαΰεσ ηδαμΝ ζιβμέΝ Ν
Ν υ υθ δαΝΜβξαθδεὴΝηααὶΝηὲΝ ὸθΝ ζ ε λκηαΰθβ δ ησ,ΝὅππμΝ ὸθΝ δα τππ Ν ὶμΝπ λέφβη μΝ ιδ υ δμΝ
κυΝ ὁΝ εaxwell,Ν ἀπκ ζκ θΝ ὴθΝ Κζα δεὴΝ Φυ δεάέΝ ΢ ὸΝ η ΰαζ δ μΝ λΰκΝ κυΝ Μαγβηα δεὲμΝ ἀλξὲμΝ ῆμΝ
Φυ δεῆμΝ Φδζκ κφέαμ (Philosophiae Naturalis Principia MathematicaΨ,Ν πκὺΝ ε σγβε Ν ὸΝ 1687,
π λδΫξκθ αδΝ κ Ν ἀθαεαζτο δμΝ κυΝ ΰδΪ κὺμΝ θσηκυμΝ ῆμΝ εέθβ βμΝ εαὶΝ ῆμΝ παΰεσ ηδαμΝ ζιβμέ»μΝ ΙέΝ
Γλαηηα δεΪεβ,Ν «Ν τ πθμΝ Ν εκλυφαέαΝ δΰηάΝ βμΝΦυ δεάμΝ – βΝγ η ζέπ β»,Ν δμΝ Μ ΰΪζ μΝ΢ δΰηΫμΝ βμΝ
Φυ δεάμ,1κΝ πδ βηκθδεσΝ ΢υηπσ δκ, Κα κλδΪΝ βλ-31/03/2002 Χ υζζέΝ Ν ΫλΰκΨ,Ν Ν Έθπ βΝ ζζάθπθΝ
Φυ δευθΝΧ ε έΨ,Νβίίγ,Ν ζέΝγ1Ν– 41.

74
ΚαδΝ σθ πμ,Ν κΝ Ν τ πθαμΝ πλΫ ί υ Ν βΝ τθ βΝ τζβμΝ εαδΝ πθ τηα κμΝ εαδΝ ηΪζδ αΝ πμΝ αδ έ μΝ πθΝ
φυ δευθΝφαδθκηΫθπθΝσλδ Ν δμΝ« λυ μΝαλξΫμ»έΝΠλσε δ αδΝΰδαΝ υθΪη δμΝπκυΝυπάλξαθΝηΫ αΝ κΝΘ σΝ
εαδΝ βΝ δΰηάΝ βμΝ βηδκυλΰέαμΝ δ ΫίαζαθΝ κθΝ εσ ηκέΝ ΢ βλέα αδΝ βθΝ τπαλιβΝ κυΝ Θ κτΝ εαδΝ κθΝ
 ΢υΰε ελδηΫθα,ΝηὲΝ ὸΝθσηκΝ ῆμΝπαΰεσ ηδαμΝ ζιβμ,75

«ὁΝ Ν τ πθΝ θκπκδ ῖΝ ὶμΝ πέΰ δ μΝ ηὲΝ ὶμΝ κ λΪθδ μΝ υθΪη δμΝ εαὶΝ
πδ υΰξΪθ δΝ ΰδὰΝ πλυ βΝ φκλὰΝ α ὸΝ πκὺΝ ζΫη Ν άη λαΝ « θκπκέβ βΝ θΝ
υθΪη πθ»έΝ ΣὴΝ τ λβΝ θκπκέβ βΝ γὰΝ πλαΰηα κπκδά δΝ 1ηίΝ π λέπκυΝ
ξλσθδαΝἀλΰσ λαΝὁΝἈΰΰζκμΝφυ δεὸμΝἔaraday,Ν θκπκδυθ αμΝ ὶμΝ ζ ε λδεὲμΝ
ηὲΝ ὶμΝηαΰθβ δεὲμΝ υθΪη δμέ»

ΟΝ έ δκμΝ κΝ ίέκμ κυΝ αζξβηδ άΝ απκ ζ έΝ ηΪζδ α βηαθ δεάΝ παλΪη λκΝ βμΝ
δ κλέαμΝ βμΝαζξβη έαμ,Ν π δ ά ΰδαΝθαΝ βηδκυλΰβγ έΝβ πκζυπσγβ βΝφδζκ κφδεάΝζέγκμΝ
απαδ κτ Ν υθΝ κδμΝ ΪζζκδμΝ βθΝ βγδεάΝ εΪγαλ βΝ κυΝ έ δκυΝ κυΝ αζξβηδ άέΝ ΚαγυμΝ
υπσε δ αδΝβΝπ πκέγβ βΝσ δΝ κΝ τηπαθΝ έθαδΝΫθαμΝΫηουξκμΝκλΰαθδ ησμ, κυΝκπκέκυΝ αΝ
ηΫλβΝ πβλ ΪακυθΝ κΝ ΫθαΝ κΝ Ϊζζκ, σππμΝ βΝ ζ δ κυλΰέαΝ κυΝ εΪγ Ν κλΰΪθκυΝ κυΝ
αθγλυπδθκυΝ υηα κμΝ πδ λΪΝ Ν εΪγ Ν Ϊζζκ,Ν εαδΝ εΪγ Ν αζξβηδεάΝ πλΪιβΝ πλκςπκγΫ δΝ
εαδΝ απαδ έΝ βθΝ αΰθσ β αΝ εαδΝ εαγαλσ β αΝ κυΝ αζξβηδ άΝ πμΝ πλκμΝ βθΝ βγδεάΝ
δαφγκλΪέΝ΢υθκοέακθ αμ, β παθΫθπ βΝ κυΝαθγλυπδθκυΝΰΫθκυμΝη Ν βΝφτ β,ΝβΝβγδεάΝ
αυ σ β αΝ κυΝ πδ άηκθαΝ εαδΝ βΝ αηφδ ίά β βΝ πθΝ αυγ θ δυθΝ πλκμΝ ξΪλδθΝ βμΝ
ζ υγ λέαμΝ βμΝ ιΫζδιβμ, έθαδΝ υ α δεΪΝ κδξ έα βμΝ αζξβηδεάμΝ παλΪ κ βμΝ πκυΝ
υθ Ϋ αδΝη Ν βθ θ κπζα πθδεάΝφδζκ κφέαΝεαδ ΰ φυλυθ αδΝη Ν βθΝ ζζβθδεάΝπαδ έαΝ
κυΝ σοδηκυΝ υααθ έκυΝ η Ν πέε θ λκΝ βθΝ πλκ ππδεσ β αΝ εαδΝ κΝ ΫλΰκΝ κυΝ ΜδξαάζΝ
Φ ζζκτέΝ ΣαΝ κδξ έαΝ αυ ΪΝ αΰΰέακυθΝ κη έμΝ εαδΝ πλκίζάηα αΝ πκυΝ υθ ξέακυθΝ θαΝ
απα ξκζκτθΝ βθΝαθγλππσ β α,ΝαεσηαΝεαδΝη Ν βΝηκλφάΝ πθΝβγδευθΝ δζβηηΪ πθΝπκυΝ
αθ δη ππέα δΝ κΝ ΪθγλππκμΝ άη λαΝ απΫθαθ δΝ κΝ ξθκζκΰδεσΝ τηπαθΝ βμΝ
βηδκυλΰδεσ β ΪμΝ κυ.

ΆθθαΝΛΪακυ,ΝΦδζκ κφδεάΝ΢ξκζά, ΙκτθδκμΝβί1κ

δ γθΫμΝ δ πδ βηκθδεσΝ΢υθΫ λδκΝ
Θ Ο΢,ΝΚΟ΢ΜΟ΢,Ν ΝΘΡΧΠΟ΢Ν΢Σ Ν Τ ΝΣΙΝ Ν Ι ΝΟ ΢
φιΫλωηαΝ ηΝχιζιε έαΝαπσΝγεθθά εωμΝΜιχαάζΝΦεζζοτ, υπΪ ουΝ ωθΝφιζο σφωθ
δ γθάμΝ πδ βηκθδεάΝ αδλ έαΝΑλξαέαμΝ ζζβθδεάμΝΦδζκ κφέαμΝ– Έθπ βΝ ζζάθπθΝ
Φυ δευθ

κπκγ έΝ πμΝ παθ αξκτΝ παλσθ αΝ κθΝ υζδεσΝ εσ ηκέΝ Έ δ,Ν γ κζκΰέαΝ εαδΝ πδ άηβ,Ν παλαηΫθκυθΝΝ
αζζβζΫθ μέ

ΙέΝΓλαηηα δεΪεβ,Ν«Ν τ πθμΝ ΝεκλυφαέαΝ δΰηάΝ βμΝΦυ δεάμΝ – βΝγ η ζέπ β»,Ν δμΝΜ ΰΪζ μΝ΢ δΰηΫμΝ
75

βμΝ Φυ δεάμ,1κΝ πδ βηκθδεσΝ ΢υηπσ δκ,Ν Κα κλδΪΝ βλ-31/03/2002 Χ υζζέΝ Ν ΫλΰκΨ,Ν Ν Έθπ βΝ ζζάθπθΝ
Φυ δευθΝΧ ε έΨ,Νβίίγ,Ν ζέΝγ1Ν– 41.