Γιάννης Χριστόπουλος

ΦΩΤΑΥΓΕΙΑΣ ΕΠΙΣΚΕΨΗ
Ή
Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΣΚΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΦΩΤΟΣ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΧΩΡΟ

Πιάνω, στα όρια του λόγου και της σκέψης, και όσο το φως και οι ιδιότητες του μου
επιτρέπουν, να γράψω για το φως και τη σκιά στον ελληνικό χώρο. Δεν θέλω να πω
πράγματα που η επιστήμη και οι ειδικοί έχουν να πουν, άλλωστε αυτό είναι ένα θέμα που
δεν το ξέρω και δεν μπορώ και να το εξαντλήσω σε ένα τόσο μικρό κείμενο.
Τι είναι λοιπόν το φως και τι η σκιά στον ελληνικό χώρο;
Στην πραγματικότητα είναι πάρα πολλά και τα περισσότερα από αυτά είναι άγνωστα
ακόμα και σιγά, σιγά ανακαλύπτονται, χωρίς να είμαι σίγουρος όμως αν ποτέ θα
ολοκληρωθεί αυτή η ανακάλυψη του φωτός και της σκιάς, δηλαδή της αμοιβαίας αιτίας και
του αμοιβαίου αποτελέσματος, σε όλο αυτόν τον πολυεπίπεδο χώρο που ονομάζεται
ελληνικό τοπίο, γιατί και το ίδιο πάντα κρατά για τον εαυτό του εκείνα τα μυστικά που η
αποκάλυψη τους, προϋποθέτει και μεγαλύτερη άσκηση στην όραση και στην διαίσθηση.
Όμως τι σημαίνει στ’ αλήθεια αυτό που αναφέραμε παραπάνω, ότι δηλαδή, η σκιά και το
φως έχουν μια αμοιβαία αιτία ύπαρξης και αμοιβαίο αποτέλεσμα;
Αν το δούμε στην πραγματική του διάσταση και ερμηνεία, το φως είναι εκείνο που
αποτελεί πρόκριμα αναγκαίο για την ύπαρξη της σκιάς και από την άλλη η σκιά είναι
εκείνη, που μαρτυρεί την ύπαρξη του φωτός. Αυτό το ορίζει η φύση και δεν είναι δυνατόν
να αλλάξει. Όμως στον ελληνικό χώρο η σχέση σκιάς και φωτός γεννά κάτι άλλο,
σπουδαιότερο, γεννά την φωταύγεια, δηλαδή τη λαμπρότητα του φωτός και την καθαρότητα
που προσφέρει μέσα στο χώρο και στις τρεις του διαστάσεις (ύψος, μήκος, βάθος),
διαστάσεις που, στην πραγματικότητα, είναι και αυτές, όπως θα δούμε παρακάτω
δημιουργία της ύπαρξης του φωτός, μια ύπαρξης που στον ελληνικό χώρο, αποκτά άλλη
σημασία μιας και εδώ υπάρχει το ιδιαίτερο προνόμιο της ταυτόχρονης ύπαρξης στο ίδιο
τοπίο πολλαπλών τύπων υφής, πράγμα που σημαίνει ότι η λαμπρότητα του φωτός, στο ίδιο
χώρο αποκτά διαφορετικά σημαίνοντα και σημαινόμενα, αποκτά διαφορετικές μορφές και
δίδει άλλο κύρος στον προσδιορισμό του τρισσού των διαστάσεων του χώρου.
Όντως όταν το φως ψαύει τον χώρο και τις διαστάσεις που τον ορίζουν, εκείνη τη στιγμή
δημιουργεί το αναγκαίο μέγεθος για την εποπτεία και τη δημιουργία των εικόνων που
χρειάζεται ο άνθρωπος για να προσδιορίσει το περιβάλλον του, ταυτοχρόνως δε να
προσδιοριστεί και ο ίδιος και να ορίσει έτσι την ύπαρξή του. Στον ελλαδικό χώρο αυτός ο
διττός προσδιορισμός έρχεται με την δημιουργία της σκιάς επάνω στον τόπο, επάνω στην
υφή, και αυτό γίνεται με εκείνη την ιδιαίτερη πράξη, την τόσο φυσική και ταυτόχρονα
υπερφυσική, την φωτοειδή αφή, δηλαδή με το αποτύπωμα που αφήνει το φως επάνω στο
αντικείμενο και μετατρέπεται με τη σειρά του στην ομορφιά της σκιάς.
Αυτή η αλληλοπεριχώρηση φυσικής και υπερφυσικού (που ο Σολωμός θα την έλεγε, «με
λογισμό και με όνειρο» ) στο ίδιο σημείο, είναι που προσδιορίζει εκείνη την ιδιαιτερότητα
μιας πέτρας που μπορούμε να την θαυμάζουμε και να την κρατάμε στα χέρια μας δίπλα στη
θάλασσα ή σε ένα ποτάμι, αλλά ποτέ δεν θα είναι ίδια με τη διπλανή της πέτρα, γιατί
σίγουρα η υφή της κάθε μιας και οι διαστάσεις της θα είναι ξεχωριστές, με αποτέλεσμα να
δημιουργείται μιας ξεχωριστής σημασίας και ερμηνείας θέαση του αντικειμένου, θα είναι η
σκιά ενός δέντρου που θα απλώνεται και θα ξεκουράζει τον διαβάτη, θα είναι η φωτεινή
γραμμή που θα μπαίνει από το μισόκλειστο παράθυρο κάποια μέρα με λιακάδα, μα θα είναι
τελείως διαφορετική και σε πυκνότητα και σε διάρκεια, ώρα με την ώρα, μέρα με την
μέρα, εποχή με την εποχή και αυτό θα την κάνει ξεχωριστή και επιθυμητή, γιατί ο άνθρωπος
που ζει μέσα στο ελληνικό τοπίο, μεθόριος μεταξύ ουρανού και γης, έχει την ξεχωριστή
εμπειρία και την ξεχωριστή κοσμοαντίληψη για να μπορέσει να εμπεδώσει αυτές τις
διαφορές και αυτές τις καταστάσεις και εξηγούμαι γιατί.
Το ελληνικό τοπίο δεν είναι, όπως ανέφερα παραπάνω μονάχα ένα τοπίο με διαφορετική
υφολογική υπόσταση ακόμα και στον ίδιο χώρο, είναι ένα τοπίο που εκτείνεται, ιστορικά
και γεωγραφικά από τα κεντρικά Βαλκάνια και φτάνει, ως τις ακτές τις Ιωνίας. Οι άνθρωποι
που έζησαν και ζουν μέσα σε αυτό τον χώρο, ανεξαρτήτως του πως η ιστορία συμπαρέσυρε
μαζί της και τη γεωγραφία, αυτό είναι κάτι που δεν θα μας απασχολήσει στο προκείμενο,
ταξίδεψαν αυτόν τον χώρο, έζησαν την πραγματικότητα του, ήρθαν σε επαφή με ανθρώπους
το ίδιο ταξιδευτές με αυτούς ή και κατακτητές του, έμαθαν από την κουλτούρα τους και τον
πολιτισμό τους και τους δίδαξαν και τον δικό τους. Αυτό είναι μια αλήθεια που δεν
αμφισβητείται.
Έτσι η ερμηνεία του κόσμου, των διαστάσεων του και των εμπειριών που αποκτήθηκαν
μέσα σε αυτόν, από τον καιρό των προσωκρατικών, όπου, για παράδειγμα, ο Ηράκλειτος
θεωρεί το φως, με τη μορφή του κεραυνού ως οιακοστρόφο, δηλαδή καπετάνιο, οδηγό
( γνωστό το «τα πάντα οιακίζει ο κεραυνός» του Εφέσιου) ως τις μέρες μας και τον Σολωμό
όπου θέλει το φως να «πατεί χαρούμενα τον άδη και τον χάρο», το φως αποτελεί τον βασικό
κανόνα προσανατολισμού, απόδοσης και ερμηνείας του ελληνικού τοπίου, το ίδιο και η
σκιά με τη σειρά της για τους ίδιους ακριβώς λόγους.
Στο ελληνικό τοπίο η φωταύγεια, η σχέση σκιάς και φωτός που γεννούν την λαμπρότητα
δηλαδή, είναι η πραγματοποίηση των τριών διαστάσεων, που αναφέραμε παραπάνω και
ερμηνεύουμε εδώ γιατί, των τριών διαστάσεων όπου μέσα σε τούτο το συγκεκριμένο τοπίο
ξεφεύγουν από τα όρια της τυπικής γεωμετρίας και γίνονται αιτίες για περισσότερες
ερμηνείες. Η ζωή, ο θάνατος, η πίστη, η οριοθέτηση του προσωπικού χώρου, μέσα στο
ελληνικό τοπίο πάντα ακολουθούν την φωταύγεια και την, κατά συνέπεια, έκταση και
σημασία που δίνει αυτή στις τρεις διαστάσεις. Ακόμα και μέσα στο αστικό τοπίο, όπου δεν
γίνονται και τόσο σεβαστές αυτές οι διαστάσεις, για πρόδηλους λόγους, η αναζήτηση του
ανθρώπου, που έχει κάνει το ομηρικό ταξίδι του Οδυσσέα, και ένας τέτοιος είναι και ο
κάτοικος του ελληνικού τοπίου, θα τον κάνει να προσδιορίσει την αναγκαία εκείνη
φωταύγεια, τη σχέση σκιάς και φωτός, όπου εδώ περνάει σε άλλο χώρο, που θα είναι η
λύτρωση και η προσμονή για την πνευματική, γιατί όχι και σωματική, απελευθέρωση από τα
δεσμά της αβεβαιότητας και της απραξίας.
Κάπως έτσι η φωταύγεια του ελληνικού χώρου δεν είναι μόνο μια φυσική πράξη, είναι και
μια κοσμοθεωρία που αναπτύσσεται μέσα στις τρεις διαστάσεις του χώρου, διαστάσεις που
εύκολα πλέον μπορούμε να αντιληφθούμε πως είναι δημιουργήματα της σχέση φωτός και
σκιάς, μια κοσμοθεωρία που είναι βαθειά ριζωμένη και με υψηλούς υπαρξιακούς δεσμούς
με αυτόν τον τόπο και τους ανθρώπους του.
Ολόκληρος ο πολιτισμός, ολόκληρη η αντίληψη για τη ζωή και το θάνατο, όλες οι
θρησκευτικές πεποιθήσεις, από την αρχαιότητα ως τα τώρα, είναι βασισμένες στην
εναλλαγή και στη σχέση σκιάς και φωτός, ο κάτοικος αυτού του τόπου έχει σχεδόν
κυτταρική αυτή την αντίληψη, ξέρει πως δεν μπορεί να ζήσει χωρίς αυτή τη σχέση, πως δεν
μπορεί να δημιουργήσει, πως δεν μπορεί να υπάρξει.
Η φωταύγεια, δηλαδή η λαμπρότητα, του ελληνικού τοπίου είναι που κάνει τους ανθρώπους
του, ακόμα και μέσα στην απόλυτη καταστροφή να πιστεύουν πως υπάρχει σωτηρία και πως
όλα μπορούν να γίνουν πάλι από την αρχή και αυτό δεν είναι μια μεταφυσική αξίωση, είναι
ακριβώς η εμπειρία που υπάρχει πως οι τρεις διαστάσεις του χώρου, προϊόντα της
φωταύγειας, της σχέσης δηλονότι φωτός και σκιάς, δεν καταργούνται ποτέ, γιατί απλώς
είναι μια συνθήκη της φύσης απαραβίαστη που πάντα θα υπάρχει, ακόμα και ερήμην του
ανθρώπου, και ειδικώς στον ελληνικό τόπο, με αυτή την πολλαπλότητα της υφής του, θα
βρίσκει πάντα το ένδοξο σημείο ερμηνείας της σ αυτό.