DIŞ KUVVETLER

Enerjisini Güneş`ten alan, yeryüzünü aşındırma ve biriktirme faliyetleri ile şekillendiren

kuvvetlere …………………………… denir.
Dış kuvvetlerin başlıca özellikleri şunlardır:
 Enerjisini güneşten alır.
 Dış Kuvvetlerin üzerindeki en önemki etken iklim koşullarıdır.
 Hem aşındırma hem taşıma hem de birikme yaparak yeri şekillendirir.
 Dış kuvvetlerin yeri şekillendirmesi daha yıkıcı ve etkilidir.
Dış kuvvet ve süreçlerin etkisi, iklim ve topoğrafya gibi koşulların da etkisiyle bölgeden bölgeye göre değişiklik
gösterebilir.
 Yağışlı bölgelerde ……………………………
 Kurak-yarı kurak bölgelerde……………………….
,  Kıyılarda ………………………………
 Karstik bölgelerde ………………………
 Yüksek enlemler ile dağlık bölgelerde ise ……………………… daha etkilidir
Dış Kuvvetler;
1- 5-
2- 6-
3- 7-
4-

EROZYON
Erozyon:

Erozyon, hızına göre _______ ve ____________ erozyon olmak üzere ikiye ayrılır.

Erozyon, aşındıran güce göre _______ ve ____________ erozyonu olmak üzere ikiye ayrılır.

Rüzgar erozyonu daha çok …………………….

Su erozyonu daha çok ………………………………………….. etkilidir.

Erozyonun nedenleri; HEYELAN:

Erozyonu engellemek için;

Türkiye ‘de erozyon en çok;

 AKARSULAR
Yer yüzeyinde yatağı içinde eğim boyunca akış hâlinde olan su kütlelerine …………..denir.
Akarsuyun en uzun kolunun ilk çıktığı yere ………………….,
akarsuyun döküldüğü yere ise ……………………. denir.
Kaynakla ağız arasında kalan kısma …………………….. denir.

Sürekli akarsu:

Geçici akarsu:

HAVZA:
a-Açık havza,

b-Kapalı havza sularını denize ulaştıramayan akarsu havzalarına denir. Türkiye de ki kapalı havzalar;
 Van gölü kapalı havzası
 Tuz gölü kapalı havzası
 Göller yöresi kapalı havzası
 Konya kapalı havzası NOT:Kapalı havzaların oluşumunda yer şekillerinin
 Aras kapalı havzası engebeli olması ve iklimin yarı kurak olması etkilidir.
 Kura kapalı havzası

Su bölümü çizgisi:

AKIM:Akarsuyun herhangi bir kesiminden 1 saniyede geçen su miktarına akım (debi) denir. Akım m3/s olarak ifade
edilir. Akarsuyun akımını;
 .
 .
 .
 .
 . etkiler.
DENGE PROFİLİ:Akarsu aşındırmasının son evresinde yatak eğimi deniz seviyesine yaklaşır. Bu durumdaki akarsuyun yatak
eğiminin aldığı şekle __________ _____________ denir
Denge profiline ulaşmış akarsuların;
*Yatak eğimi ____________
*_________ aşındırma yapar.
*Akış hızı __________
*Aşındırma gücü, ___________ _________ potansiyeli
____________.
* ____________ yapımına uygun değildir.
*Biriktirme faaliyeti ___________
*Eğim kırıklığı, şelale gibi oluşumlar _____________
*___________ yapılabilir.

AKARSU AĞI (AKARSU DRENAJI): Akarsu havzası, içindeki kollarıyla birlikte bir ağ oluşturur. Buna akarsu ağı
(drenajı) denir.
*Havzanın eğimi, yapıyı oluşturan taşların cinsi ve tabakaların özelliklerine göre, değişik tipte akarsu drenajları
oluşur.

AKARSU HIZI: ………………………………………………………………………..

Akarsu hızı muline denilen bir araçla ölçülür.
Akarsuyun hızı;

HIZ ÇİZGİSİ(TALVEG): Akarsu hızının en fazla olduğu noktaları birleştiren çizgidir.

TABAN SEVİYESİ: …………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………
AKARSU REJİMİ. Akarsuyun akımında yıl içinde meydana gelen bu değişimlere
……………………….denir..
Rejime etki eden faktörler
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)

NOT: Akarsuyun taşıdığı malzemenin boyutunu ___________

belirler. Büyük boyutlu malzeme taşıyan akarsuların
____________/________ __________. Malzemenin boyutu
küçükse taşıdığı _________/__________ ____________

Beslenme Kaynaklarına Göre Akarsular

1- Yağmur Sularıyla Beslenen Akarsular:Akım miktarları yağışın gerçekleştiği dönemde artan akarsulardır.

2-Kar ve Buz Erimeleriyle Beslenen Akarsular:Akım miktarları kar erime dönemleri olan ilk bahar ve yaz başında artan
akarsulardır.

3-Yeraltı Sularıyla Beslenen Akarsular:Bazı akarsular, yer altı sularıyla beslenir. Akarsuları besleyen kaynakların başlıcaları
_______ kaynaklarıdır. Bu tür akarsuların bir kısmı yıl boyunca bol su taşır.

4-Birden Fazla Kaynaktan Beslenen Akarsular:Akarsuların bir kısmı birden fazla kaynaktan beslenir. Örneğin yüksek
dağlardaki buz sularından kaynaklanan bir dere, ayrıca yer altı suları ve yüksekliği daha az olan yerlere ulaşınca burada yağmur
sularıyla beslenebilmektedir.
5- Göl Sularıyla Beslenen Akarsular:Gölden kaynaklanan, gölün fazla sularını boşaltan akarsulardır. Gölün seviyesine göre
akım miktarları değişir.

Beyşehir Gölü : Eğirdir Gölü :

Manyas Gölü : Çıldır Gölü :

6-Sel Rejimli Akarsular: Ani sağnaklarla ortaya çıkan , taşkınlar yaparak akan ve daha sonra da kuruyan akarsulardır.

Örnek; İç Anadolu daki dereler

7--Karma Rejimli Akarsular:Birden fazla iklim bölgesinden geçen, farklı topografik alanlardan geçen akarsulardır. Bu
akarsuların boyları _____________. Akımlarında yılda birden fazla

Akarsularda Aşındırma Faaliyetleri

Yeryüzünü şekillendiren en önemli dış kuvvet akarsulardır.
Akarsular yataklarını fiziksel ve kimyasal olarak aşındırırlar.
Kimyasal aşındırma
Akarsuyun yatağındaki eriyebilen türdeki kayaçları eriterek
yaptığı aşındırmadır.
Fiziksel aşındırma
Akarsuyun taşıdığı kum ve çakıl gibi malzemeleri yatağın
zeminine ve yanlarına çarpmasıyla yaptığı aşındırmadır.

Etkileyen faktörler; Etkileyen faktörler;

Akarsular yeryüzünde üç şekilde aşındırma yapar.

a) Derine aşındırma

b) Yana aşındırma:

c) Geriye aşındırma:

AKARSULAR

Aşınım Şekilleri Birikim Şekilleri Hem Aşınım Hem Birikim

Şekilleri
 Akarsu Aşınım (aşındırma) Şekilleri
1- Vadi:Akarsuların içinde aktığı, derine veya yana aşındırma sonucu oluşan, sürekli iniş gösteren doğal oluklara
____________ adı verilir.

VADİ ÇEŞİTLERİ

Akarsuların yataklarını Akarsuların yüksek dağ Karstik alanlarda, Akarsuyun yatağının Akarsuyun yatak
derine aşındırması sonucu sıralarını enine yarıp dirençsiz kayaların dirençli olan kısmının eğiminin azaldığı
oluşan dik oluşturdukları dik aşınmasıyla oluşan daha az, dirençsiz yerlerde yana aşındırması
yamaçlı,tabansız ve ‘’V’’ basamaklı vadilerdir. kısmının daha fazla sonucu oluşan vadilerdir.
yamaçlı "U" profilli
profilli vadilerdir. aşındırmasıyla oluşan
derin vadilerdir.
yatık yamaçlı vadilerdir.

Türkiye’de görüldüğü alanlar

2-
Bir akarsuyun, yatağında bulunan bir diklikten aşağı düşmesiyle oluşan şekle
_________/____________ adı verilir.
Akarsuyun şelale yaparak yüksekten aktığı yerlerde oluşan çukurlara
____________adı verilir.

3-
Volkanik arazilerde sel sularının bitki örtüsünün cılız olduğu yerlerde tüfleri
aşındırması sonucu oluşan şekillere____________________ denir.

4-
Kurak bölgelerde sel sularının eğimli yamaçları aşındırmaları sonucu oluşan
pürüzlü arazilere __________/___________adı verilir.
5-

6- Akarsu aşındırmasının son evresinde ortaya çıkan, deniz seviyesine yakın

hafif dalgalı düzlüklere ___________/____________adı verilir.

AKARSU BİRİKİM ŞEKİLLERİ

Akarsuların yatak eğimlerinin azaldığı yerlerde taşıdıkları

materyalleri bırakmasına ____________ denir.

Akarsuların biriktirme yapabilmesi için;

1-
 Dağ eteklerinden taşınan malzemelerin akarsu eğiminin Birikinti konilerinin zamanla genişleyerek daha yayvan hale
azaldığı yerlerde birikmesiyle oluşan şekillere birikinti konisi gelenlerine birikinti yelpazesi denir.
adı verilir. Örn:

2- 3-

Dağ yamaçlarındaki birikinti yelpazelerinin zamanla Dağlık alanların iç kısımlarında akarsuların taşıdıkları
birleşmesiyle oluşan hafif dalgalı düzlüklere _____ maddeleri eğimin azaldığı yerlerde biriktirmesiyle oluşan
__________ ________ adı verilir. yüksek ovalara _____ _____ _____denir.
Örn: Örn:

NOT:Ülkemizde;

4-

Akarsuların, yatak eğimlerinin azaldığı yerlerde taşıdıkları maddeleri su içinde

biriktirmesiyle oluşan şekillere _________ ________ (kum adası) adı verilir.

5-
 Akarsuların, denize yaklaştıkları yerde yatak eğiminin azalmasına bağlı olarak taşıma
güçleri azalır.
Bunun sonucunda akarsular alüvyonları denize ulaştırmadan yatak içinde ve yatağın
çevresinde biriktirmesiyle oluşan ovalara _________ ____________ _________ adı
verilir.

6-

Akarsuların, taşıdıkları alüvyonları derinliği az olan kıyılarda deniz

içinde biriktirmesiyle oluşan ovalara ________ _________ adı
verilir.
_________ ___________ oluşabilmesi için;
HEM AŞINIM HEM BİRİKİM ŞEKİLLERİ

1-Menderes(Büklüm)

2-Seki (Taraça)
Akarsuyun yatak eğiminin azaldığı yerlerde, yana aşındırma Akarsuyun eski alüvyal tabanını derine doğru aşındırması
sonucunda oluşan ve S biçimini alan şekillere menderes sonucunda akarsuyun iki kenarındaki basamaklara seki (taraça)
(büklüm) denir. adı verilir.
Not: Not: