Ship Handling and Manoeuvring

İÇERİK

• Gemi kullanmada suda ve havada oluşan dirençler

• Yürütücü kuvvet, makine ve manevra sistemlerinin kullanılması
PERVANELİ GEMİYE YOL KAZANDIRMAK
Gemi manevrası; intikal seyri dışında, bir gemiye kendi makinesi, dümeni ve yardımcı imkânları kullanılarak
su üzerinde hareket ettirilip bir işlemin yaptırılmasıdır.

1.1. Doğrudan Kumanda Edilebilen Etmenler

Gemi manevrası bazı etmenler tarafından etkilenir. Bunları genel olarak üç grupta toplayabiliriz;

• Doğrudan kumanda edilebilen etmenler,

• Dolaylı kumanda eden edilebilen etmenler,
• Kumanda edilemeyen etmenler.
 PERVANELİ GEMİYE YOL KAZANDIRMAK
1.2. Gemiye Yol Kazandıran Sistemler
Yol kazandırmak, duran veya kontrolsüz sürüklenen bir gemiye omurga istikametinde ileri veya geri yönde
kontrollü bir hareket kazandırmaktır. Gemiye yol kazandıran sistemler;
• Kol kuvveti ile çalışan kürek,
• Rüzgâr kuvveti ile çalışan yelken,
• Isı veya kinetik enerji ile çalışan makinedir.

1.2.1.Gemi Makineleri
Gemi makinelerinde, hidrokarbon yakıtların yakılması veya nükleer enerji ile elde edilen ısı veya kinetik enerji
kullanılır. Elde edilen enerji ile makine şaftının döndürülmesi sağlanır. Makine şaftının dönüşü bir hava
pervanesi (Hovercraft) veya su pervanesine iletilerek geminin ilerlenesi sağlanır. Su pervanesi bir tüp içerisinde
(su jetli) veya açıkta (klasik) dönen tipli olabilir.
PERVANELİ GEMİYE YOL KAZANDIRMAK

• Pistonlu gemiler
o Buhar pistonlu makineler,
o Hidrokarbon yakıt pistonlu makineler,
PERVANELİ GEMİYE YOL KAZANDIRMAK

• Türbinli makineler
o Buhar türbin makineler,
o Gaz türbin makineler,
• Elektrikli makineler,
PERVANELİ GEMİYE YOL KAZANDIRMAK

1.2.2.Manevrayı Etkileyen Makine Teknik Özellikleri

Makinelerin teknik farklılıkları manevrayı etkileyen önemli unsurlardandır.
Manevrayı etkileyen bu teknik farklılıklar genel olarak;
• İlk hareket sistemi:
• Tersinebilirlik
PERVANELİ GEMİYE YOL KAZANDIRMAK

• Doğrudan bağlanabilirlik
• Makineye köprüüstünden kumanda edilebilmesi
• Devrin artırılabilmesi
• Düşük devir kullanabilme imkânı
PERVANELİ GEMİYE YOL KAZANDIRMAK
1.3. Pervane
 PERVANELİ GEMİYİ DÖNDÜRMEK

2.1. Gemiyi döndüren sistemler

Bir gemiyi su üzerinde döndürmek için belirli bir güç gerekir. Bu güç kaynağının yerine ve çalışma şekline
göre farklı döndürme sistem ve yöntemleri ortaya çıkar.
• Pervanenin önüne bir yönlendirici plaka koymak
• Pervanenin yönünü değiştirmek
• Kemere istikametinde çalışacak pervane koyma
• Pervanenin padıl kuvvetinden yararlanmak
• Çift pervanede kontur manevra
• Harici yardımcı unsurlardan yararlanmak
 PERVANELİ GEMİYİ DÖNDÜRMEK
2.1.1.Yönlendirici plaka sistemi
Makinesi bulunduğu yere sabit olan gemilerde döndürme için genelde pervanenin önüne yönlendirici bir
plaka koyma yöntemi kullanılır. İlerleyen gemide dümen yelpazesi bir tarafa basılınca yelpaze üzerinde oraya
çarpan su basıncına bağlı olarak döndürücü ve durdurucu kuvvetler oluşur. Gemi bu döndürücü kuvvet yardımı
ile döndürülür.
 PERVANELİ GEMİYİ DÖNDÜRMEK
İşin esası ilerleyen gemiden ziyade gemi ile su arasında sürat farkının olmasıdır. Bunun anlamı akıntı
içerisindeki bir gemi demirli olsa bile dümen yardımı ile belirli bir miktar döndürülebilir.
Gemiyi döndüren moment döndürücü kuvvet ile moment kolunun çarpımı kadardır. Moment kolu dümen mili
ile ağırlık merkezi arasındaki mesafe kadardır. Moment kolu büyüdükçe dümen daha hassaslaşır.
 PERVANELİ GEMİYİ DÖNDÜRMEK
2.1.2.Baş ve Kıç İterler
Su seviyesinin altında geminin baş veya kıç tarafına omurgaya dik olarak konan bir boru içerisindeki
pervanelerin sancaktan suyu çekerek iskeleye atması ile geminin başı sancağa, iskeleden suyu çekerek
sancağa atması ile geminin başı iskeleye çevrilebilir. Bunlara iter denir. Baş taraftakine baş iter (Bow truster),
kıç taraftakine kıç iter (Stern truster) denir.
 PERVANELİ GEMİYİ DÖNDÜRMEK
Dönüş sırasında gemi üzerinde üç ana etki oluşur.
• Başta yön değiştirme,
• Kıçta savrulma,
• Bordasal kayma
Başiterlerin gemi üzerinde oluşturduğu ana etkiler, dümen yelpazesinin oluşturduklarına benzemektedir.
Ancak,
• Başiter kullanılarak yön değiştirildiğinde savrulma noktasının yeri kıça yakın bir yerde bulunduğundan
baş kıça nazaran daha çok savrulur,
• Bordasal kayma dümen yelpazesi ile dönüldüğü zaman olduğu gibi dışa değil, dönülen taraf olan içe
doğrudur.
PERVANELİ GEMİYİ DÖNDÜRMEK

Baş iterin, dümen yelpazelerine göre avantaj ve dezavantajları vardır. Avantajları;

• Dümendeki gibi düşük hızda etkinlik kaybetmez,
• Dümendeki gibi tornistanda döndürme etkinliği kaybolmaz,
• Dümendeki gibi gemiye yol kazandırarak döndürme yapmaz,
• Dümendeki gibi dönüş sırasında hız azalmasına sebep olmazlar,
• Gemiyi daha küçük alanda döndürür.
Dezavantajı ise; gemi üzerindeki ileri sürat arttıkça bu sistemin etkinliği azalmasıdır.
 PERVANELİ GEMİYİ DÖNDÜRMEK
2.1.3.Padıl Kuvveti
Pervaneler dönüşleri sırasında omurga istikametinde bir kuvvet doğurmakla birlikte aynı zamanda kanat
biçimlerinden dolayı kemere istikametinde de bir kuvvet doğururlar. Bu kemere yönündeki kuvvetler, pervane
kanatlarında karşılıklı ters yönde olduğundan birbirini sıfırlamakta, sonuçta gemi üzerinde sadece itici güç
kalmaktadır. Ancak burada ihmal edilen bir husus, pervane kanatlarında oluşan kemere yönündeki kuvvetler
karşılıklı olarak tam anlamı ile eşit değildir. Kanatlar suyu düşük basınçtan, yüksek basınca doğru
süpürdüğünde oluşan kemeresel kuvvet, yüksek basınçtan düşük basınca süpürdüğünde oluşan kemeresel
kuvvetten daha büyük olmaktadır. Bunun sonucunda pervanenin dönüş yönünde oluşan kemeresel kuvvet,
diğer taraftan daha büyük olur ve geminin kıç tarafı pervanenin dönüş yönüne doğru çekilir. Buna pervanenin
padıl etkisi denir.
Bu kemeresel kuvvet, geminin ilk hareketinde en yüksek değerde olup, geminin yol kazanması ile aza iner.
Daha sonradan dizayn, trime ve sürate bağlı olarak yön ve kuvvet değiştirir. Bu değişim genelde aşağıdaki
tabloya göre gerçekleşir.
 PERVANELİ GEMİYİ DÖNDÜRMEK

2.1.4.Çift Pervane
Birbirinden aralıklı olarak konan iki pervanede bir geminin döndürülmesinde kullanılabilir. Pervanelerden biri
ileri diğeri tornistan çalıştırılarak aynen kürekli teknelerin döndürülmesi gibi bir geminin döndürülmesi de
sağlanabilir
2.1.5.Harici Yardımcı Unsurlar
Halat, demir, römorkör gibi harici yardımcı unsurlar da bir geminin döndürülmesinde kullanılır. Sahile
bağlanmış bir halat veya atılmış bir demir üzerine makine çalıştırılarak veya gemiye bağlanmış bir römorkörün
güç uygulaması ile gemi döndürülebilir.
 PERVANELİ GEMİYİ DÖNDÜRMEK
2.2.Dolaylı Kumanda Edilebilen Etmenler
Manevraya doğrudan kumanda edebilen etmenlerden birisi dümendi. Ancak özellikle dümenle yaptığımız
dönüşler ve durma mesafesi farklı şartlarda farklı sonuçlar verir. İşte geminin manevrasına etki yapan hız, trim,
meyil, yüklülük durumları dolaylı kumanda edilebilen etmenlerdir.
2.2.1.Dönme Çember Diyagramı
PERVANELİ GEMİYİ DÖNDÜRMEK
Dönme çemberini gösteren bu diyagramda gemi dönüş yaparken;
• Ne kadar dışa kayma yaptığı (Bordasal kayma)
• Ne kadar ilerlediği, (Dönüş verildikten sonra rotasına dik gelinceye kadar olan ilerleme)
• Geçiş mesafesi, (Dönüş verdiği rota ile rotaya tam dik duruma gelindiği yer arasındaki dik mesafe)
• Dönme çemberinin çapı,
• Taktik çap,
• Yayılım mesafesi gösterilir.
PERVANELİ GEMİYİ DÖNDÜRMEK
Tek ve sabit adım pervaneli geleneksel bir geminin dönme çemberi aşağıdaki şekilde oluşur.
• Rotada sabit kalma süreci, (ilerleme)
• Dışa savrulma, (dışa kayma)
• Toparlanma, (geçiş)
• Sabitleşme,
 PERVANELİ GEMİYİ DÖNDÜRMEK
2.2.2.Gemilerin Dönme Çemberlerini Etkileyen Unsurlar
Bir geminin dönme çemberi yukarıda belirtildiği üzere dümen alabandada, tam yüklü ve tam boş, sakin hava
ve deniz şartlarında, sabit süratte dengeli gemide hazırlanmıştır.
Ancak gemi her zaman o şartlar altında çalışmayacağına göre manevraya etkileyen etmenlerden kısmen
kumanda edilebilirlerin bu bilinenleri nasıl etkilediğini bilmemiz gerekir.
Gemilerin dönme çemberlerini etkileyen unsurları aşağıdaki şekilde sıralayabiliriz;
• Dümen açısı ve geminin hızı
• Deplasman (yüklülük durumu):
• Trim (Eğim):
 PERVANELİ GEMİYİ DÖNDÜRMEK
• Meyil (Bayılma):
Meyilli geminin, meyilli olduğu taraftaki devir dairesi, diğer taraftakinden daha büyük olur. Trim ve meyle
beraberce bakacak olursak gemi başa trimli ve bir tarafa meyilli ise meyilli olduğu tarafa devir dairesi daha
ufaktır.
• Pervane dönüş yönü (Dönülen taraf):
Bu etki tek pervaneli gemilerde görülür. Pervanenin dönüş yönü, padıl etkisinden dolayı, devir dairesine etkir.
Bir geminin aynı sürat için, sancak alabanda da devir dairesi ile iskele alabanda da devir dairesi aynı değildir.
Padıl etkisi sürat ile kuvvetini ve yönünü değiştirdiğinden, devir dairesi de ona göre değişir.

Ağır yolda Tam yolda

 PERVANELİ GEMİYİ DÖNDÜRMEK
2.2.3.Süredurum ve Durma Mesafesi
Etki tepki prensibine göre, bir cisim bir başka cisme etkirse ondan tepki görür. Hareket halindeki katı cisimler,
içinde bulundukları akışkanları iterek kendilerine yer açmak isterler. Bunun üzerine etki yaptıkları akışkanlardan
da kendilerine karşı bir tepki gelir. Bu tepki, akışkanın katı cisme karşı gösterdiği dirençtir.
Akışkanlar katı cisimlerden gördükleri etkiye ilk önce yine bir katı cisim gibi tepki verir ve yüksek direnç
gösterirken, sonra katı cisimden aldıkları kinetik enerji ile hareketlenerek verdikleri tepki değerini düşürürler.
Duran bir gemi, pervanelerini döndürüp içinde ilerlemek istediği suya karşı bir etki gösterir. Suyun bu etkiye
gösterdiği ilk tepki bir katı cisim gibi olup, kütlesinin büyüklüğünden dolayı, geminin etkisi ile aynı miktardadır
ve gemi kımıldayamadan öylesine kalır. Bu geminin hareketsizliğinin süredurumudur.
 PERVANELİ GEMİYİ DÖNDÜRMEK
Bir geminin pervanesinin dönüşü durdurulduktan sonra duruncaya kadar aldığı yola o geminin durma
mesafesi denir.
Geminin durma mesafesi,
• Geminin üzerindeki kinetik enerjinin büyüklüğüne, yani kütle ve sürati ile
• Gemiye etkiyen yatay kuvvetlere bağlıdır.
 PERVANELİ GEMİYİ DÖNDÜRMEK
Rüzgâr ile akıntılar ve manevraya etkileri
Bir gemi içerisinde bulunduğu su ve havanın karşı direnç ve hareketlerinden kaynaklanan yatay kuvvetlere
maruzdur. Bu yatay kuvvetlerin gemiler üzerinde meydana getirdikleri direnç aşağıdaki unsurlara bağlıdır;
• Rüzgârın / akıntının hızına,
• Geminin rüzgâr / akıntı yüzünün alanına,
• Geminin aerodinamik / hidrodinamik yapısına bağlıdır.
Rüzgâr direncinin oluşmasında en önemli unsur hızdır. Çünkü diğer unsurların direnç üzerindeki etkisi
aritmetik artarken, rüzgârın etkisi geometrik artar. Direncin artışı rüzgârın hızının karesiyle artar.
Bu kuvvetler gemi üzerinde aşağıdaki etkileri yaratırlar;
• Düşürme
Gemi akıntı ve rüzgâr etkisi ile pruvasını sabit tutmasına rağmen rotasından kayar. Bunu engellemek için
akıntı seyri yapılır.
• Savurma,
Akıntı ve rüzgâr gemi pruvasını çevirtir. Buna karşılık akıntı veya rüzgâr içinde dümen ortada değil bir
tarafa basılı gidilmeye çalışılır.
 PERVANELİ GEMİYİ DÖNDÜRMEK
• Hız değiştirme
Akıntı veya rüzgâr etkisi ile duran gemi hareketlenebilir, hareketli gemi durabilir, sürati artıp azalabilir.
• Bayıltıcı
Gemi rüzgâr nedeni ile bir taraf sürüklenmeye çalışılırken su onu tutmaya çalışır ve bu neden ile gemi
rüzgâr altına doğru bayılır. Yüksek süratli veya aniden gelen akıntılarda da gemi mevcut ataletini korumaya
çalışacağından akıntının geldiği yöne doğru bayılacaktır.
Göz önünde tutmamız gereken en önemli hususlardan biri gemi akıntı üzerinde taşınır. Bu neden ile su
üzerinde serbest olan gemiler akıntıdan bire bir etkilenir. Eğer gemi üzerinde yol yoksa ve bir yere bağlı değilse
hemen hemen akıntının yönünde akıntının sürati ile hareket eder.€ Seyir halinde akıntı kıçtan geliyorsa sürati
akıntının sürati kadar artar, akıntı kafadan geliyorsa sürati akıntının sürati kadar düşer. Diğer yönlerden gelen
akıntılarda da vektörel etkilenir.
 PERVANELİ GEMİYİ DÖNDÜRMEK
Baş taraftan gelen akıntı ve rüzgârda,
• Gemi kolay dümen dinler,
• Baş rüzgâr altına /akıntının gittiği yöne kaçmaya meyillidir,
• Hız arttıkça rüzgâra / akıntıya aykırılamak ister,
• Durma mesafesi kısalır ve kolay durur.
Geminin rüzgâr / akıntıya gösterdiği alanın yeride gemiyi farklı etkiler. Boş gemi dolu gemiye nazaran daha
yüksek olduğundan rüzgârdan daha fazla etkilenir. Ayrıca kasarası rüzgâra yüzey gösterdiğinden bunun yeri
bordadan gelen rüzgârın gemi üzerindeki döndürücü etkisini de belirler.
• Kıçtan kasaralı gemi rüzgârın geldiği tarafa dönmeye meyillidir ve rüzgâr tarafına daha kolay döner.
• Baştan kasaralı gemi rüzgârın geldiği tarafın tersine dönmeye meyillidir ve rüzgâr üstüne zor döner.