2020 Besigheidstudies Graad 12 Vraestel 2 Eksamen Toerusting

2020
BESIGHEIDSTUDIES
GRAAD: 12
VRAESTEL: 2
LEERDER EKSAMEN-
TOERUSTING
ONDERWERPE:
BESIGHEIDSONDERNEMINGS
EN
BESIGHEIDSROLLE
1
DIE STRUKTUUR VAN DIE VRAESTEL 2 IN DIE EINDEKSAMEN
TYDSDUUR: 2 URE
TOTALE PUNTE: 150
AFDELING VRAESTEL 2 PUNTE TYD

TOEDELING
A VERPLIGTE KORTVRAE 30 PUNTE 30 20 MINUTE
Besigheid omgewings (15 punte)
Besigheidsrolle (15 punte)
MEERVOUDIGE KEUSE
KIES DIE KORREKTE WOORD
PAS ITEMS BYMEKAAR
B KIES ENIGE TWEE VRAE (40 X 2) 80 70 MINUTE
VRAAG 2:
VRAAG 3:
VRAAG 4:
Diverse: (Totaal van 40 punte) bestaande uit:
C AFDELING C: OPSTELTIPE-VRAE 40 30 MINUTE
Kies EEN vraag (40 x 1)
VRAAG 5:
Besigheid omgewing (40 punte)
VRAAG 6:
TOTAAL 150 120
2
BESIGHEIDSONDERNEMINGS & BESIGHEIDSROLLE: VRAESTEL 2
KLASSIFIKASIE VAN SUB-ONDERWERPE VOLGENS VRAESTEL 2 HOOF
ONDERWERPE
BESIGHEIDSONDERNEMINGS BESIGHEIDSROLLE
Bestuur en leierskap Etiek en professionaliteit
Belegging: Effekte Kreatiewe denke en probleemoplossing
Belegging: Versekering Sosiale verantwoordelikheid, KSV en KSB
Vorme van eienaarskap Menseregte, inklusiwiteit en omgewing kwessies
Aanbieding en data-respons Span prestasie en konflikbestuur
INHOUDSOPGAWE VIR BESIGHEIDONDERNEMINGS EN BESIGHEIDSROLLE

BESIGHEID BLADSY BESIGHEID ROLLE BLADSY
ONDERNEMINGS
Meervoudige keuse vrae 4-6 Etiek en professionaliteit 36-42
Bestuur en leierskap 6-15 Kreatiewe denke en probleem 43-47
oplossing
Belegging: Effekte 15-22 Sosiale verantwoordelikheid, KSV 47-55
en KSB
Belegging: Versekering 22-28 Menseregte, inklusiwiteit en 55-61
omgewing kwessies
Vorme van eienaarskap 29-31 Span prestasie en konflikbestuur 61-68
Aanbieding en data-respons 32-36
3
AFDELING A
BESIGHEIDONDERNEMINGS EN BESIGHEIDSROLLE
TIPIESE EKSAMENVRAE
Meervoudige keuse vrae
1.1 Verskeie opsies word as moontlike antwoorde op die volgende vrae gegee. Skryf die
vraag nommer (1.1.1–1.1.10) neer, en skryf slegs die letters (A-D) van u keuse langs
die vraag nommers in die ANTWOORDEBOEK neer.
1.1.1 William, die bestuurder van Eden Supermark, pas die ... leierskapstyl toe
wanneer hy take sonder toesig aan werkers delegeer.
A Outokratiese
B demokraties
C laissez-faire/vrye regering
D charismaties
1.1.2 Die ... maatskappy lewer noodsaaklike dienste soos water en elektrisiteit teen
billike pryse.
A Persoonlike aanspreeklikheid
B staatsbesit
C publiek
D privaat
1.1.3 'n Voorbeeld van 'n nie-verbale aanbieding is inligting in die vorm van 'n ...
A Skriftelike verslag.
B dataprojektor.
C videokonferensie.
D mondelinge verslag.
1.1.4 Thembi beskuldig Joyce nie daarvan dat hy verkeerd was nie, maar ken haar
feite. Dit is 'n voorbeeld van die hantering van 'n ... persoonlikheid.
A kla
B stil
C Aggressief
D kenner
1.1.5 Span dinamiese teorieë help besighede om ...
A take toe te ken aan spanlede met soortgelyke persoonlikhede.
B take toe te ken volgens die rol van elke spanlid.
C goeie verhoudings met spanne te vestig.
D Individuele werk bevrediging te bevorder.
(5 x 2) (10)
1.2 Voltooi die volgende stellings deur die woorde in die onderstaande lys te gebruik.
Skryf slegs die woord (e) langs die VRAAG-nommers (1.2. Tot 1.2.5) in die
ANTWOORDEBOEK neer.
eenvoudige rente; probleemoplossing; gesondheids- en veiligheidsverteenwoordiger;
Taal; besluitneming; uittree-annuïteite; ouderdom; werkgewer; saamgestelde
rente; aanspreeklikheidspolisse
1.2.1 Thandeka verdien ... bereken op die hoofsom en opgehoopte rente.

1.2.2 'n Belegger kan slegs geld onttrek vanaf ... wanneer hy/sy 'n sekere
ouderdom bereik.
1.2.3 'n Besigheid wat 'n tolk vir vergaderings aanstel, behandel ... as 'n diversiteit
kwessie.
4
1.2.4 Die verantwoordelikheid van die ... is om alle nodige toerusting te voorsien vir
werkers om hul pligte in 'n gunstige werksomgewing te verrig
1.2.5 Sam het verskillende alternatiewe oorweeg voordat hy die beste oplossing
gekies het om 'n sake probleem op te los. Dit staan bekend as ...
(5 x 2) (10)
1.3 Kies 'n beskrywing uit KOLOM B wat ooreenstem met 'n term in KOLOM A. Skryf
slegs die letter (A ‒ J) langs die VRAAG-nommer (1.3.1 tot 1.3.5) in die
ANTWOORDEBOEK neer, byvoorbeeld 1.3.6 K.
KOLOM A KOLOM B
1.3.1 Kreatiewe denke A Die enigste jongmense word vir afsprake
1.3.2 Interaktiewe witbord oorweeg
1.3.3 Inklusiwiteit B nuttig in dinkskrums, dus voorstelle is
1.3.4 Skuldbriewe opgesom
1.3.5 Ekonomiese reg C stel verbruikers in staat om lenings by
finansiële instellings aan te gaan
D gebruik roetine-metodes om probleme
op te los
E laat werknemers toe om toegang tot
gesondheidsorg te hê
F stel ondernemings in staat om lenings by
beleggers aan te gaan
G nuttig om terugvoer en nuwe idees vas
te lê
H mense van verskillende agtergronde is in
diens
I Gebruik van nie-roetine metodes om
probleme op te los
J laat toe dat werknemers gelyke betaling
vir dieselfde werk ontvang
(5 X 2) (10)
TOTAAL AFDELING A: 30
WENKE
• Afdeling A is verpligtend en bevat die volgende vrae:
o Meer keusevrae
o Volledige sinne
o Passende vrae
• Alle onderwerpe in sakeondernemings en rolle sal gelykwaardig beoordeel word.
• Kandidate moet al die onderwerpe goed ken om al die vrae in hierdie afdeling te beantwoord.
• Sommige vrae is indirek, aangesien daar van leerders verwag kan word om kennis toe te pas
• Hierdie afdeling sal uit 30 punte bestaan.
• Slegs een antwoord in afdeling A sal in elke subvraag nagesien word
• Leerders word aangeraai om ten minste 30 minute te spandeer wanneer hulle hierdie afdeling
beantwoord
VEREISTE ANTWOORDE
1.1 Meervoudige keuse vrae
1.1.1 C√√
1.1.2 B√√
1.1.3 A√√
5
1.1.4 D√√
1.1.5 B√√ (5X2) (10)
1.2 Voltooide stellings
1.2.1 Saamgestelde rente √√
1.2.2 Uittree-annuïteite √√
1.2.3 taal √√
1.2.4 werkgewer
1.2.5 besluitneming √√ (5X2) (10)
1.3 Pas kolomme bymekaar
1.3.1 I √√
1.3.2 G √√
1.3.3 H √√
1.3.4 F √√
1.3.5 J √√ (5X2) (10)
AFDELING B
ONDERWERP: BESTUUR EN LEIERSKAP
Eksamenriglyne vir bestuur en leierskap
Leerders moet in staat wees om:
BESTUUR EN LEIERSKAP
• Definieer/brei uit oor die betekenis van leierskap en bestuur
• Onderskei/onderskei tussen bestuur en leierskap.
LEIERSKAPSTYLE
• Gee 'n uiteensetting van die verskille/onderskei/onderskei tussen die volgende leierskap
style:
o Demokraties
o Outokraties
o Laissez-faire/Vrye regering
o Charismaties
o Transaksionele
• Identifiseer die leierskap style uit gegewe scenario's/gevallestudies en motiveer
antwoorde.
• Bespreek/evalueer/analiseer die impak (insluitend positiewe/voordele en/of
negatiewe/nadele) van elke leierskapstyl.
• Stel situasies voor waarin elke leierskapstyl in die werkplek toegepas kan word
LEIERSKAPSTEORIEË
• Bespreek/verduidelik die volgende teorieë oor bestuur en leierskap.
o Leiers en volgelinge
o Situasionele leierskap
o Transformasionele leierskap
o Oorgang leierskap
• Verduidelik/bespreek die rol van persoonlike houding in suksesvolle leierskap
• Identifiseer bogenoemde leierskap teorieë uit gegewe scenario's/stellings
6
AFDELING B: KONTEKSTUELE VRAE
ONDERWERP: BESTUUR EN LEIERSKAP
VRAAG 2
2.1 Brei uit oor die betekenis van bestuur. (4)
WENKE
• Die werkwoord "brei uit" vereis dat leerders 'n bietjie verder moet verduidelik.
• Leerders moet in staat wees om volledig sinne te skryf, want regmerkies word verdeel
wanneer antwoorde gemerk word
• Verwys na die memo oor vraag 2.1 hieronder
VEREISTE ANTWOORDE
2.1 Die betekenis van bestuur
• Die koördinering van die beplanning, organisering, leiding en beheer van
werknemers √ om doelwitte te bereik
• 'n Persoon word bestuurder as gevolg van die posisie waarin hy/sy aangestel
word√
• Bestuurders het mag as gevolg van die gesagsposisie waarin hulle aangestel is.√
Maksimum (4)
2.2 Skets die verskille tussen leierskap en bestuur. (8)
WENKE
• Die werkwoord “uiteensetting” vereis dat leerders volsinne moet skryf, maar twee
regmerkies word aan die einde van elke antwoord toegeken.
• Eksaminatore kan die werkwoorde gebruik om "verduidelik" die verskille of
"skets/onderskei" tussen leierskap en bestuur. Die antwoorde is dieselfde as in VRAAG
2.2, maar regmerkies word verdeel wanneer hierdie VRAAG gemerk word.
• Leerders moet hulle daarvan weerhou om eenwoord-antwoorde of onvolledige
antwoorde neer te skryf.
• • Onderwysers word aangeraai om leerders te help om eenvoudige feite uit die
aantekeninge te identifiseer.
VEREISTE ANTWOORDE
LEIERSKAP BESTUUR
Kommunikeer deur middel van Kommunikeer deur middel van
interaksie/gedrag/visie/charisma.√√ bestuursfunksies, bv. lynfunksie. √√
Invloed op menslike gedrag.√√ Lei menslike gedrag.√√
Innoveer/moedig nuwe idees aan om Beheer planne/programme/take om teikens
produktiwiteit te verhoog .√√ te bereik √√
Motiverend/inspirerend in hul benadering.√√ Instruksies in hul benadering.√√
Sub Maksimum (4) Sub Maksimum (4)
1. Die antwoord hoef nie in tabelvorm te wees nie, maar die verskille moet
duidelik wees.
2. Leerders kry 'n maksimum van VIER (4) punte as die verskille nie duidelik is
nie/slegs leierskap OF bestuur word gemerk as maksimum (8)
7
VRAAG OOR LEIERSKAP STYLE
2.3 Identifiseer die leierskap style wat van toepassing is op die volgende situasies:
2.3.1 Georgina gebruik haar persoonlikheid om werknemers te inspireer om meer
te doen as wat normaalweg verwag word.
2.3.2 Die uitvoerende hoof van Trevor Shuttle Services het ervare werknemers
versoek om hul idees te deel wanneer belangrike besluite geneem moet
word.
2.3.3 Die werknemers van Sizwe Marketing Ltd mag hul eie werkmetodes kies,
solank hulle nie die maatskappy se beleid oortree nie. (6)
WENKE
• Leerders moenie die leierskap style verwar met die teorieë oor bestuur en leierskap nie
• Daar is VYF leierskap style en DRIE bestuur teorieë soos uiteengesit in die 2020-
eksamenriglyne.
• Wanneer die werkwoord "identifiseer" gebruik word, sal leerders twee punte kry om die
konsep uit gegewe scenario's/stellings te identifiseer.
• Die charismatiese leierskapstyl moet nie verwar word met die transformerende leierskap
teorie nie.
VEREISTE ANTWOORDE
2.3 Leierskap style uit gegewe stellings
2.3.1 Charismaties √√
2.3.2 Demokraties √√
2.3.3 Laissez faire √√
Maksimum (6)
INDIREKTE VRAAG OOR LEIERSKAPSTYLE
2.4 Lees die onderstaande scenario deur en beantwoord die VRAAG wat volg.
Shawn is 'n aankoopbestuurder en Tracy is sy assistentbestuurder. Shawn laat nie

toe dat sy werknemers deelneem aan besluitneming nie. Tracy verkies die
leierskapstyl van laissez-faire of vrye regering.
2.4.1 Identifiseer die leierskapstyl wat deur Shaun toegepas word. Motiveer u
antwoord deur uit die bostaande scenario aan te haal. (3)
2.4.2 Evalueer die effektiwiteit van die leierskapstyl wat in VRAAG 2.4.1
geïdentifiseer is. (6)
2.4.3 Beveel DRIE situasies aan waarin die laissez-faire of vrye leierskapstyl in die
werkplek toegepas kan word. (6)
WENKE
• Evalueer die effektiwiteit wat beteken dat leerders voordele en/of nadele moet gee ”
• Hulle moet volsinne skryf om te verhoed dat hulle punte verloor as hulle kolpunte
verdeel.
• Leerders moenie die outokratiese leierskapstyl met die demokratiese leierskapstyl
verwar nie
• Leerders kan die volgende direkte middel VRAAG oor hierdie onderwerp gevra word, bv.
o Verduidelik/bespreek/evalueer die impak van leierskap style.
• Die antwoorde is dieselfde en sal ook dieselfde gemerk word as in VRAAG 2.4.2 hierbo
• Die werkwoord "aanbeveel" beteken dat twee punte aan die einde van elke antwoord
toegeken sal word.
8
VEREISTE ANTWOORDE
2.4 Leierskap style
2.4.1 Leierskapstyl uit die scenario
Outokraties √√ (2)
Motivering
Shawn laat nie toe dat sy werknemers deelneem aan besluitneming nie. √ (1)
OPMERKING: Leerders kry punte vir die motivering as die leierskapstyl
nie korrek geïdentifiseer is nie.
Maksimum (3)
2.4.2 Die effektiwiteit van die outokratiese leierskapstyl
Positiewe/voordele
• Vinnige besluite kan geneem word √ sonder om raadgewers/werknemers
te raadpleeg. √
• Werk word betyds gedoen/volgens skedule. √
• Die opdrag/kommunikasie is duidelik √ aangesien volgelinge presies weet
wat om te doen. √
• Direkte toesig √ en streng beheer verseker produkte/dienste van hoë
gehalte. √
EN/OF
Negatiewe/nadele
• Werkers kan gedemotiveer raak √ as hul opinies/idees nie oorweeg word
nie. √
• Gemotiveerde werkers het 'n negatiewe uitwerking op die produktiwiteit. √
• Nuwe/kreatiewe vermindering van idees√ mag nie gebruik word nie. √
Maksimum (8)
2.4.3 Situasies waarin die laissez-faire of vrye regering styl in die werkplek
toegepas kan word
• Ondergeskiktes is kundiges en weet wat hulle wil/kan verantwoordelikheid
aanvaar vir hul optrede. √√
• Die leier is baie besig en die delegering van take sal produktiwiteit
verhoog. √√
• Spanlede moet leierskapvaardighede verbeter/ontwikkel. √√
• Geskik as werknemers baie ervare is en meer oor die taak weet as die
leier. √√
OPMERKING: Leerders sal slegs die eerste DRIE antwoorde
nagesien, aangesien die vereiste feite in die VRAAG gespesifiseer
word.
(3x2) (6)
VRAAG OOR DIE ROL VAN PERSOONLIKE GESINDHEID IN SUKSESVOLLE
LEIERSKAP
2.5 Lees die onderstaande scenario en beantwoord die VRAAG wat volg.
MOUNTAIN HOTEL (MH)

Sihle, die eienaar van Mountain Hotel, pas die demokratiese leierskapstyl toe in die
bestuur van sy werknemers. Hy het 'n positiewe houding en weet dat daar altyd
meer is om te leer. Sihle modelleer die gedrag wat hy by sy volgelinge wil sien.
9
2.5.1 Haal TWEE rolle aan ten opsigte van persoonlike houding in suksesvolle
leierskap wat Sihle in die scenario hierbo vertoon. (2)
2.5.2 Bespreek ander rolle van persoonlike houding in suksesvolle leierskap. (6)
WENKE
• Leerders moet bogenoemde VRAAG nie verwar met die eienskappe van 'n
goeie entrepreneur/leier of strategieë voorstel om leierskap te verbeter nie
• Hulle moet fokus op 'n 'positiewe' persoonlike houding in suksesvolle
leierskap.
• Positiewe reaksies word van leerders verwag, want die fokus is op
suksesvolle leierskap
• Leerders moet aangemoedig word om volledige antwoorde te skryf wanneer
hulle hierdie VRAAG beantwoord, aangesien regmerkies geskei word
wanneer aksie werkwoorde soos "bespreek en "verduidelik" gebruik word.
VEREISTE ANTWOORDE
2.5 Die rol van persoonlike houding in suksesvolle leierskap
2.5.1 Die rol van persoonlike houding in suksesvolle leierskap, die scenario
• Hy het 'n positiewe houding en weet dat daar altyd meer is om te leer
• Sihle modelleer die gedrag wat hy by sy volgelinge wil sien.
OPMERKING:
1 Slegs die eerste TWEE antwoorde sal nagesien word.
2 Antwoorde moet aangehaal word soos dit "woordeliks/verbatim" in
die scenario is.
(2x1) (2)
2.5.2 Ander rolle van persoonlike houding in suksesvolle leierskap
• Positiewe houding √ maak leierskap moontlik. √
• Entoesiasme √ lewer vertroue in 'n leier. √
• 'n Leier se goeie/slegte houding √ kan 'n invloed hê op die
sukses/mislukking van die onderneming. √
• Groot leiers verstaan dat die regte houding√ die regte atmosfeer sal
skep.√
• Entoesiasme lewer vertroue √ in 'n leier. √
Maksimum (6)
VRAAG OOR LEIERSKAPSTEORIEË
2.6 Tammy ken take toe aan werknemers volgens hul volwassenheid vlak.
2.6.1 Noem die leierskap teorie wat Tammy toepas. (2)
2.6.2 Beskryf die leierskap teorie wat in VRAAG 2.6.1 geïdentifiseer is. (8)
2.7 Bespreek die transformasionele leierskap teorie. (6)
10
WENKE
• Leerders moet die leierskap teorieë uit gegewe scenario's en stellings kan identifiseer.
• Leierskap teorieë moet nie verwar word met leierskap style nie.
• Gesplete kolpunte is van toepassing wanneer antwoorde vir VRAAG 2.6.2 en 2.7
gemerk is.
OPMERKING: Die oorgang leierskap teorie is doelbewus gelaat, aangesien dit deur die
transformasie teorie gedek word, aangesien albei tot verandering spreek.
OPMERKING: Leerders kan 'n volgende direkte middel- of hoë orde VRAAG oor
hierdie onderwerp gevra word, bv.
• Bespreek/verduidelik die volgende teorieë oor bestuur en leierskap.
o Situasionele leierskap
o Transformasionele leierskap
• Onthou dat kolpunte verdeel sal word as u V2.7 hierbo merk, dus moet die leerders se
antwoorde in volsinne wees
VEREISTE ANTWOORDE
2.6 Leierskap teorieë
2.6.1 Leierskap teorie uit die scenario
• Situasionele leierskap teorie √√ (2)
2.6.2 Die situasionele leierskap teorie
• Verskillende leierskap eienskappe is nodig √ vir verskillende situasies. √
• Verhoudings tussen leiers en werknemers√ is gebaseer op wedersydse
vertroue/respek/lojaliteit/integriteit/eerlikheid. √
• Leiers het die vermoë om die situasie te ontleed/die geskikste persone in
die regte posisies te kry√ om take suksesvol te voltooi.√
• Die taak/situasie bepaal die leierskapstyl wat toegepas moet word √,
sodat leiers aanpasbaar/buigsaam/selfversekerd is. √
Maksimum (8)
2.7 Die transformasionele leierskap teorie
• Geskik vir 'n dinamiese omgewing, √ waar verandering drasties kan wees. √
• Leiers het die vertroue/respek/bewondering√ van hul volgelinge/ondergeskiktes. √
• Moedig navolgers aan om nuwe dinge/geleenthede te ondersoek. √
• Leiers gee voorbeeld √ en laat werkers belangstel in hul werk.√
Maksimum (6)
AFDELING C: OPSTELVRAAG OOR BESTUUR EN LEIERSKAP

VRAAG 3
Bestuurders en leiers het besef dat hulle beide bestuur-en leierskapvaardighede nodig het
vir suksesvolle sakeondernemings. Hulle is dit ook eens dat persoonlike houding 'n
belangrike rol speel in die bevordering van 'n goeie spangees.
Skryf 'n opstel oor bestuur en leierskap waarin u die volgende aspekte bespreek:
• Skets die verskille tussen bestuur en leierskap.
• Bespreek die rol van persoonlike houding in suksesvolle leierskap.
• Analiseer die impak van demokratiese en laissez-faire/vrye leierskap style op
ondernemings.
11
• Beveel situasies aan waarin bogenoemde leierskap style in die werkplek toegepas kan
word.
[40]
WENKE
• Leerders moet aangeraai word om die woord 'inleiding' vir die uitleg te skryf.
• Die inleiding moet enige een OF twee SUB-VRAAG van die opstel weerspieël
• Raai leerders aan om nie woorde/stellings wat in die aanhef of vraag gebruik is, te herhaal
nie.
• Dit word aanbeveel dat leerders nie die woord LIGGAAM in die opstel antwoord te skryf nie
om nie punte te verbeur as hulle 'n onder opskrif onder die inleiding skryf nie.
• Leerders moet aangeraai word om die VIER subopskrifte van die opstel uit die VRAAG
neer te skryf sodat hulle ten minste EEN punt vir analise kan behaal.
• Leerders moet ook aangemoedig word om ten minste 16 punte of meer vir feite te verwerf,
sodat hulle 'n ander punt vir ontleding kan behaal.
• Die gevolgtrekking moet bestaan uit 'n sinvolle feit sonder om feite wat in die inleiding of in
die liggaam geskryf is, te herhaal.
• Daar word twee punte toegeken vir een volledige feit in die slot.
OPMERKING: Die maksimum punte wat vir feite behaal kan word, is 32. Dit sluit die inleiding
sowel as die slot in. Die ander 8 punte word aan LASO toegeken.
Die totale punt vir die opstel is 40.
VRAAG 3
VEREISTE ANTWOORDE
3.1 Inleiding
• Goeie leiers kan ook goeie bestuurders wees, want albei kan mense
inspireer/energie in spuit en verandering te weeg bring. √
• Leiers en bestuurders kan geleenthede skep en mense motiveer om produktief te
wees wat tot suksesvolle ondernemings lei. √
• Bestuurders wat hul leiersrol ignoreer, sal mense nie kan motiveer om die werk
suksesvol te verrig nie. √
• Leierskap style lei leiers/bestuurders oor hoe om sekere situasies aan te
spreek/te bestuur.√
Enige (2 X 1) (2)
3.2 Verskille tussen leierskap en bestuur
LEIERSKAP BESTUUR
Kommunikeer deur middel van Kommunikeer deur middel van
interaksie/gedrag/visie/charisma.√√ bestuursfunksies, bv. lynfunksie. √√
Invloed op menslike gedrag.√√ Lei menslike gedrag. √√
Innoveer/moedig nuwe idees aan om Beheer planne/programme/take om
produktiwiteit te verhoog √√ teikens te bereik. √√
Motiverend/inspirerend in hul Instruksionele in hul benadering.√√
benadering.√√
Maksimum (12)
3.3 Rol van persoonlike houding in suksesvolle leierskap
• Positiewe houding√ stel leierskap moontlik. √
12
• 'n Leier se goeie/slegte houding kan 'n invloed hê op die sukses/mislukking van
die onderneming
• Groot leiers verstaan dat die regte houding√ die regte atmosfeer sal skep.
• Entoesiasme boesem vertroue in 'n leier in. √
• Leiers met 'n positiewe houding weet dat daar altyd meer is om te leer/ruimte om
te groei. √
Maksimum (6)
3.4 Die impak van demokratiese en laissez-faire/vrye leierskap style op
ondernemings.
3.4.1 Impak van die demokratiese leierskapstyl op ondernemings
Positiewe/voordele
• Duidelike/tweerigting kommunikasie verseker groep verbintenis√ tot en
met finale besluit(e) bereik word.√
• Gesag word gedelegeer wat werknemers kan motiveer/inspireer om meer
produktief te wees.√
• Komplekse besluite kan geneem word√ met insette van
spesialiste/geskoolde werkers.√
EN/OF
Negatiewe/nadele
• Verkeerde besluite kan geneem word√ indien personeel onervare/nie ten
volle ingelig is nie.√
• Besluitneming kan tydrowend wees √ omdat belanghebbendes
geraadpleeg moet word.√
• Werknemers kan moedeloos voel √ as hul opinies/insette nie oorweeg
word nie √
Sub maksimum (8)
3.4.2 Die impak van die Laissez-Faire-leierskapstyl op ondernemings
Positiewe/voordele
• Werkers/volgelinge word toegelaat om besluite te neem √ van hul eie
werk/metodes. √
• Ondergeskiktes het maksimum vryheid√ en kan onafhanklik werk. √
• Ondergeskiktes is kundiges √ en weet wat hulle wil/kan
verantwoordelikheid aanvaar vir hul optrede. √
• Individuele spanlede kan leierskapvaardighede √ verbeter/ontwikkel. √
EN/OF
Negatiewe/nadele
• Gebrek aan duidelike rigting/leierskap kan demotiverend wees vir
werknemers. √
• Werknemers kan verantwoordelik gehou word vir hul eie werk√ wat kan lei
tot onder prestasie. √
• Daar word van werknemers verwag om hul eie konfliksituasies op te los. √
• Produktiwiteit kan laag wees, √ as werknemers nie die nodige kennis of
vaardighede het nie. √
Sub maksimum (8)
Maksimum (16)
13
3.5 Maniere waarop die demokratiese en Laissez faire leierskap style in die
werkplek toegepas kan word
3.5.1 Toepassing van die demokratiese leierskapstyl
Hierdie leierskapstyl kan toegepas word wanneer:
• Groeplede is vaardig en gretig om hul idees te deel. √√
• Die leier het nie al die inligting wat nodig is om 'n besluit te neem nie, en
werknemers het waardevolle inligting om by te dra. √√
• Samewerking is nodig tussen 'n leier en 'n span. √√
• Besluite moet vanuit verskeie perspektiewe bekyk word. √√
Sub maksimum (6)
3.5.2 Toepassing van die laissez-faire/Vrye leierskap.
Hierdie leierskapstyl kan gebruik word as:
• Ondergeskiktes is kundiges en weet wat hulle wil/kan verantwoordelikheid
neem vir hul optrede.√√
• Die leier is baie besig en die delegering van take sal produktiwiteit
verhoog. √√
• Spanlede moet leierskapvaardighede verbeter/ontwikkel. √√
• Geskik wanneer werknemers baie ervare is en meer van die taak weet as
die leier. √√
Sub maksimum (6)
Maksimum (12)
3.6 Gevolgtrekking
• Bestuurders kan ook suksesvolle leiers wees as hulle nie net fokus op die taak
nie, maar ook die mense/werkers wat die taak sal uitvoer. √√
• Leiers wat verskillende leierskap style en -teorieë verstaan, kan effektief lei en
enige situasie hanteer. √√
Enige (1x2) (2)
ONDERWERP: BELEGGING: EFFEKTE

Eksamenriglyne vir belegging: Effekte

• Beskryf/bespreek die funksies van die JSE.
• Ondersoek 'n reeks beskikbare geleenthede vir besigheid beleggings.
• Skets/stel/beskryf/verduidelik/bespreek die volgende faktore wat in ag geneem moet
word wanneer u beleggingsbesluite neem:
o Opbrengs op belegging (OOB)
o Risiko
o Belegging termyn/-periode
o Inflasiekoers
o Belasting
o Likiditeit
o Persoonlike begroting
o Belegging beplanning faktore
o Wisselvalligheid/skommelinge op beleggings markte
• Verduidelik/bespreek die verskillende soorte beleggings geleenthede, bv. vaste eiendom,
stokvels, bestuurde portefeulje en waagkapitaal ens.
• Verduidelik die risikofaktor van elke tipe beleggings geleentheid.
• Verduidelik/bespreek/analiseer/evalueer (positiewe/voordele en/of negatiewe/nadele)
van die volgende vorme van belegging:
14
o Regerings-/RSA-kleinhandel spaar effekte
o Effektetrusts
o Aandele
o Vaste deposito
• Identifiseer die volgende soorte aandele uit gegewe scenario's/verklarings:
o Gewone aandele
o Voorkeuraandele
o Bonusaandele
o Stigtersaandele
• Noem/Omskryf/Verduidelik/Bespreek die tipes voorkeuraandele.
• Beskryf/meld die regte van gewone aandeelhouers en voorkeuraandeelhouers.
• Identifiseer soorte voorkeuraandele vanuit gegewe scenario's/verklarings.
• Onderskei tussen gewone aandele en voorkeuraandele.
• Definieer/verduidelik die betekenis van skuldbriewe, dividende, kapitaalwins,
enkelvoudige rente, saamgestelde rente.
• Onderskei tussen enkelvoudige rente en saamgestelde rente.
• Bereken eenvoudige en saamgestelde rente uit gegewe scenario's.
• Beveel die beste beleggings opsie aan op grond van die berekeninge.
VRAAG OOR BELEGGING: EFFEKTE

VRAAG 1
1.1 Skets VIER funksies van die JSE. (6)
WENKE
• Leerders moet die funksies van die JSE in volsinne kan skryf
• Alhoewel 2 punte aan die einde van elke antwoord toegeken word, kan leerders
deelpunte kry vir die skryf van onvolledige antwoorde, bv. “Dien as skakel” ens.
• Leerders moet weet dat wanneer die aantal feite soos hierbo aangedui word, slegs die
eerste VIER antwoorde nagesien sal word.
OPMERKING: Leerders kan 'n volgende direkte middel orde VRAAG oor hierdie
onderwerp gevra word, bv.
o Verduidelik/bespreek die funksies van die JSE
• Die bogenoemde VRAAG vereis dieselfde reaksie as V1.1 hieronder, maar aparte
regmerkies sal gebruik word wanneer leerders se antwoorde gemerk word.
VEREISTE ANTWOORDE
1.1 Funksies van die JSE
• Tree op as skakel tussen beleggers en openbare maatskappye.√√
• Aandele word waardeer en beoordeel deur kundiges.√√
• Bied beskerming vir beleggers.√√
• Moedig korttermynbelegging aan .√√
OPMERKING: Leerders sal slegs die eerste VIER (4) antwoorde nagesien,
aangesien die aantal feite in die VRAAG gespesifiseer word.
(4x1) (4)
1.2 Verduidelik die volgende faktore wat in ag geneem moet word wanneer u
beleggingsbesluite neem:
1.2.1 Opbrengs op belegging (4)
1.2.2 Likiditeit (4)
1.2.3 Risiko (4)
15
1.2.4 Beleggingstydperk (4)
WENKE
• Die fokus moet wees op die invloed van bogenoemde faktore op die besluit om te belê.
• Leerders moet aangeraai word om nie net op 'n definisie van elke beslissings faktor te
fokus nie.
• Hulle kan die volgende direkte middel orde VRAAG oor hierdie onderwerp gevra word,
bv.
o Verduidelik/beskryf die faktore wat in ag geneem moet word wanneer u
beleggingsbesluite neem.
• Bogenoemde VRAAG vereis dat leerders die faktor eers moet noem en die rede moet
verduidelik waarom hierdie faktor 'n belegging besluit beïnvloed.
• Leerders kan ook die volgende VRAAG oor hierdie inhoud gevra word:
o Verduidelik hoe die tydperk van belegging en risiko 'n invloed kan hê op die besluit
om in aandele te belê
• Bogenoemde VRAAG vereis van leerders om te verduidelik 'HOE' hierdie faktore 'n
invloed het op 'n belegging besluit.
• Daar sal nie punte aan hulle toegeken word om die betekenis van bogenoemde
beslissing faktore te definieer nie.
OPMERKING: Leerders moet verwys na ander faktore wat bydra tot besluit om te belê soos
in hoofstuk 6 Hersiene Aantekeninge 2020, pp 4-5. Hierdie faktore kan in afdeling A, B of C
beoordeel word.
VEREISTE ANTWOORDE
1.2 Faktore wat in ag geneem moet word wanneer beleggingsbesluite geneem
word
1.2.2 Opbrengs op belegging
• Verwys na inkomste uit die belegging, √ naamlik
rente/dividende/verhoogde kapitaalgroei op die oorspronklike belegging. √
• Hoë risiko-beleggings lewer hoër opbrengste. √
• Oor die algemeen sal daar 'n direkte verband wees tussen risiko √ en
opbrengs. √
Maksimum (4)
1.2.2 Likiditeit
• 'n Bedrag kan belê word in 'n soort belegging wat maklik omgeskakel kan
word √ in kontant. √
• Dit word gebruik om die gemak en spoed waarmee beleggers 'n belegging
in kontant kan omskakel, te beskryf.√
• Voorbeeld: 'n belegging in 'n spaarrekening/effektetrust sal makliker
omgeskakel word in kontant √ as 'n belegging in 'n vaste deposito wat
gewoonlik vir 'n vaste tydperk gedeponeer word. √
Maksimum (4)
1.2.3 Risiko
• Aandele het 'n lae/medium risiko√ oor 'n langer beleggingstydperk
• Aandele met 'n hoër risiko het 'n groter potensiaal√ vir hoër opbrengste.√
• Gewone aandele het die hoogste risiko√, aangesien die belegger die
volle/deel van die belegging kan verloor as die maatskappy
ontbind/bankrot/gelikwideer word.
Maksimum (4)
1.2.4 Beleggingstydperk
• Dit verwys na die duur van die belegging√ wat die opbrengs op die
belegging kan beïnvloed
• Hoe langer die beleggingstydperk√ hoe hoër is die opbrengs. √
16
• Die beleggingstydperk hang af √ van die belegger se persoonlike
behoeftes. √
Maksimum (4)
1.3 Identifiseer die soorte belegging geleenthede wat deur Prime Plumbers in ELKE
verklaring hieronder gebruik is:
1.3.1 Prime Plumbers het R50 000 teen 12% rente vir ses maande by 'n finansiële
instelling belê. (4)
1.3.2 Prime Plumbers het dividende ontvang vir hul deel van die eienaarskap in
Blue Range Ltd. (4)
1.3.3 Evalueer die impak ELKE van die belegging vorm wat in VRAAG 1.3.1 &
1.3.2 geïdentifiseer is. (8)
WENKE
• Die moeilikheidsgraad van bogenoemde VRAAG is hoog aangesien leerders kennis
moet toepas.
• Dit beteken dat hulle die belegging geleenthede moet kan verduidelik om hierdie
geleenthede uit gegewe verklarings te kan identifiseer.
OPMERKING: Leerders kan 'n volgende direkte middel- en hoë-orde VRAAG oor
hierdie onderwerp gevra word, bv.
o Bespreek die impak van belegging vorme (middel orde VRAAG)
o Evalueer die impak van die belegging vorme (hoë orde VRAAG)
Bogenoemde VRAAG vereis dat leerders volledige sinne moet verskaf, aangesien
kolpunte geskei sal word om objektiewe nasien te vergemaklik.
• Leerders moet verwys na hoofstuk 6 se hersiene aantekeninge pp 9-11 oor die ander
vorme van belegging.
VEREISTE ANTWOORDE
1.3 Tipes belegging geleenthede uit state
1.3.1 Vaste deposito √√
1.3.2 Aandele √√ (4)
1.3.3 Impak van vaste deposito en aandele
Impak van vaste deposito
Positiewe/voordele
• Die beleggingstydperk √ kan oor 'n kort/medium/lang termyn wees. √
• Beleggers kan die belegging periode √ kies wat hulle pas. √
• Die hoofbedrag plus rente verdien, word uitgekeer/uitbetaal√ op die
vervaldatum.√
EN/OF
Negatiewe/nadele
• Die belegger kan nie hul fondse onttrek √ voor die vervaldatum nie.√
• Lae opbrengste √ vergeleke met ander beleggings.√
• Miskien sal die effek van inflasie op die lang termyn √ nie beter presteer
lewer nie. √
Maksimum (8)
Impak van aandele
Positiewe/voordele
• Kan vrylik op die JSE √ oorgedra/verhandel word. √
• Aandeelhouers het stemreg √ op die algemene jaarvergadering (AJV) .√
• Belegging in aandele bied beskerming√ teen inflasie.√
• Beleggings in aandele kan goeie opbrengste lewer√ op aftree-ouderdom.√
17
EN/OF
Negatiewe/nadele
• Aandeelhouers kan minder dividende/geen dividende ontvang nie√ as die
maatskappy se wins laag is. √
• Maatskappye het geen wetlike verpligting om dividende te betaal√ aan
aandeelhouers nie. √
• Die risiko kan hoog wees, aangesien beleggings verloor kan word indien
maatskappye gelikwideer word. √
Maksimum (8)
1.4 Identifiseer die tipe aandele wat deur ELKE verklaring hieronder voorgestel word
1.4.1 Aandele word uitgereik aan bestaande aandeelhouers as vergoeding vir
verlies aan dividende.
1.4.2 Aandeelhouers ontvang hul dividende voordat ander uitbetaal kan word.
1.4.3 Hierdie aandele word uitgereik aan aandeelhouers wat die maatskappy
gestig/begin het
1.4.4 Hierdie aandeelhouers kan hoër dividende ontvang as die maatskappy groot
winste behaal het. (8)
WENKE
• Leerders moenie die tipe aandele met die tipe voorkeuraandele verwar nie
• Onderwysers moet toesien dat die leerders die uitleg van elke tipe aandele ken,
sodat hulle hierdie aandele kan identifiseer vanuit gegewe
verklarings/scenario's.
OPMERKING: Leerders kan ook die volgende VRAAG oor aandele gevra word:
o Noem/bespreek tipe voorkeuraandele.
o Beskryf/meld die regte van gewone aandeelhouers en
voorkeuraandeelhouers.
• Onderwysers moet toesien dat leerders ook weet hoe om elke tipe
voorkeuraandele te verduidelik, aangesien hierdie onderwerp in afdelings A, B
of C gevra kan word.
• Leerders kan ook gevra word om die tipe voorkeuraandele uit gegewe
verklarings/scenario's te identifiseer.
VEREISTE ANTWOORDE
1.4 Tipes aandele uit gegewe state
1.4.1 Bonus √√
1.4.2 Voorkeur √√
1.4.3 Stigters √√
1.4.4 Gewone √√ (8)
1.5 Lees die onderstaande scenario en beantwoord die VRAAG wat volg
Ronnete wil R30 000 in 'n vaste deposito vir twee jaar belê. Sy het twee banke
genader. Saints Bank het haar 12% enkelvoudige rente per jaar aangebied en
Caprica Bank 12% saamgestelde rente per jaar.
1.5.1 Bereken die rentebedrag wat Ronnete na twee jaar sal ontvang as sy by
Saints Bank belê. (3)
1.5.2 Bereken die rentebedrag wat Ronnete na twee jaar sal ontvang as sy by
Caprica Bank belê. (4)
1.5.3 Beveel die beste belegging opsie vir Ronnete aan. Motiveer u antwoord. (3)
18
WENKE
• Leerders moet scenario's aandagtig deurlees voordat hulle die VRAAG
beantwoord
• Hulle moet die Besigheidstudies formules gebruik vir die berekening van
enkelvoudige en saamgestelde rente.
• 'n Totaal van 4 punte kan toegeken word vir enkelvoudige rente en 5 punte vir
saamgestelde rente.
• Leerders moet aangeraai word om al die berekeninge aan te dui ten einde
punte vir die bewerking te behaal as die finale antwoord verkeerd is.
• Leerders kan die volgende middel orde VRAAG oor eenvoudige en
saamgestelde rente gevra word:
o Onderskei/onderskei tussen enkelvoudige rente en saamgestelde rente.
• Onderwysers word aangeraai om leerders ook die verskille tussen hierdie
konsepte in te dril.
VEREISTE ANTWOORDE
1.5 Eenvoudige en saamgestelde rente
1.5.1 Berekening van enkelvoudige rente van die bostaande scenario
FORMULE: Belangstelling = P x R x T √
R30 000√ x 12% x 2 jaar√ = R7200√
Maksimum (4)
1.5.2 Berekening van saamgestelde rente van die bostaande scenario
Opsie 1
Jaar 1: R30 000√ X 12% = R3600 √
Jaar 2: R33 600√ X 12% = R4032√
Totale rente = R7632 √
OF
Opsie 2
FORMULE: P x (1 + r)n√
R30 000√ x (1+12/100)2 √
R30 000 x (1.12)2 =R37 632√
Totale rente = R37 632- R30 000
= R7632√
Maksimum (4)
1.5.3
Aanbeveling oor die beste belegging opsie gebaseer op die berekeninge
Saamgestelde rente √√ (2)
Motivering
Saamgestelde rente lewer 'n hoër rente van R7 632 as die enkelvoudige
rente/Ronnete verdien rente op opgelope rente. √ (1)
Maksimum (3)
VRAAG 2: OPSTEL OOR BELEGGING: EFFEKTE
Onlangs het Mpho Car Wash groot winste behaal weens uitstekende dienste gelewer.
Mpho, die eienaar, wil sy surplusfondse in effektetrusts belê en aandele koop wat op die
Johannesburg Security Exchange Ltd (JSE) genoteer is.
Skryf 'n opstel oor belegging effekte waarin u die volgende aspekte insluit:
• Bespreek die funksies van die JSE.
• Verduidelik die volgende faktore wat in ag geneem moet word wanneer u
beleggingsbesluite neem:
o Opbrengs op belegging
19
o Beleggingstydperk
o Likiditeit
• Beskryf enige VIER tipes voorkeuraandele.
• Adviseer Mpho oor die effektiwiteit van effektetrusts as 'n goeie belegging opsie.
WENKE
• Verwys na bladsy 15 hierbo oor hoe leerders op die opsteltipe vraag moet
reageer.
• Die woord "effektiwiteit" in hierdie konteks beteken "slegs positiewe reaksies word
benodig, aangesien die VRAAG op 'n positiewe noot eindig, bv. “As 'n goeie
belegging opsie”
• Die aksiewoordwoord "adviseer" is 'n hoë-orde werkwoord en vereis dat leerders
volledige antwoorde moet lewer. Daarom sal twee regmerkies aan die einde van
elke antwoord verskyn.
VEREISTE ANTWOORDE
2.1 Inleiding
• Beleggers het 'n verskeidenheid belegging geleenthede om van te kies.√
• Hulle meet hierdie belegging geleenthede aan kriteria vir goeie belegging.√
• Beleggers stel finansiële doelwitte en oorweeg verskillende faktore wanneer hulle
hierdie besluite neem. √
• Entrepreneurs wat sakeondernemings begin, moet 'n opbrengs op hul belegging
toon. √
Enige (2 X 1) (2)
2.2 Funksies van die JSE
• Tree op as skakel tussen beleggers√ en openbare maatskappye.√
• Aandele word waardeer en beoordeel√ deur kundiges.√
• Bied beskerming√ vir beleggers.√
• Moedig korttermyn-belegging aan.√
Maksimum (8)
2.3 Faktore wat in ag geneem moet word wanneer beleggingsbesluite geneem
word
2.3.1 Opbrengs op belegging
• Verwys na inkomste uit die belegging, √ naamlik
rente/dividende/verhoogde kapitaalgroei op die oorspronklike bedrag wat
belê is.√
• Hoë risiko-beleggings lewer hoër opbrengste. √
• Oor die algemeen is daar 'n direkte verband tussen risiko √ en opbrengs.
√
Sub Maksimum (4)
2.3.2 Likiditeit
• 'n Bedrag kan belê word in 'n soort belegging wat maklik omgeskakel kan
word √ in kontant. √
• Dit word gebruik om die gemak en spoed waarmee beleggers 'n belegging
in kontant kan omskakel, te beskryf.√
• Voorbeeld: 'n belegging in 'n spaarrekening/effektetrust sal makliker
omgeskakel word in kontant √ as 'n belegging in 'n vaste deposito wat
gewoonlik vir 'n vaste tydperk gedeponeer word. √
Sub maksimum (4)
20
2.3.3Beleggingstydperk
• Dit verwys na die duur van die belegging√ wat die opbrengs op die
belegging kan beïnvloed. √
• Hoe langer die beleggingstydperk√ hoe hoër is die opbrengs. √
• Die beleggingstydperk hang af van die belegger se persoonlike
behoeftes.√
Sub Maksimum (4)
Maksimum (12)
2.4 Tipes voorkeuraandele
2.4.1 Deelnemende voorkeuraandele √√
Aandeelhouers:
• is gewaarborgde minimum vaste dividende.√
• is geregtig om te deel in enige winste van 'n surplus van die maatskappy.
√
• ontvang hoër dividende√ wanneer die maatskappy goed presteer.√
• het voorkeur regte bo gewone aandele√ by terugbetaling wanneer die
maatskappy sluit. √
Sub maksimum (4)
2.4.2 Nie-deelnemende voorkeuraandele
Aandeelhouers:
• ontvang 'n bedrag gelykstaande aan die aanvanklike belegging√ plus
opgelope en onbetaalde dividende by likwidasie.√
• het nie die reg om wins te deel nie nadat aandeelhouers 'n dividend
ontvang het. √
• sal nie ekstra dividend kry √ in die geval van surplus winste nie. √
• geregtig om elke jaar slegs 'n vaste dividendkoers te ontvang√.
Sub maksimum (4)
2.4.3 Kumulatiewe voorkeuraandele √√
• Aandeelhouers word vergoed vir vorige onbetaalde dividende√ wat nie
uitbetaal is nie weens te lae winste √/Ontvang dividende wat nie voorheen
uitbetaal is nie.√
2.4.4 Nie-kumulatiewe voorkeuraandele √√
• Aandeelhouers word nie vergoed vir vorige dividende nie wat nie uitbetaal
weens lae winste. √
Sub Maksimum (4)
2.4.5 Aflosbare voorkeuraandele √√
• Aandele kan afgelos/teruggekoop word na keuse van die uitreikende
maatskappy√, hetsy teen 'n vaste prys op 'n bepaalde datum/oor 'n
bepaalde tydperk.√
Sub Maksimum (4)
2.4.6 Nie-aflosbare voorkeuraandele √√
• Aandele word eerste terug gekoop as die maatskappy sluit √ vir ander
redes as bankrotskap. √
Sub Maksimum (4)
2.4.7 Omskepbare voorkeuraandele √√
• Aandele kan omgeskakel word in 'n voorafbepaalde aantal gewone
aandele√ op die datum waarop die voorkeuraandele uitgereik is.√
Sub Maksimum (4)
2.4.8 Nie-omskepbare voorkeuraandele √√
• Aandele kan nie omgeskakel word√ na gewone aandele nie.√
Sub Maksimum (4)
OPMERKING: Slegs die eerste VIER (4) antwoorde word nagesien. Maksimum (16)
21
2.5 Effektiwiteit/voordele van effektetrusts as 'n goeie belegging. √√
• Bestuur deur 'n fondsbestuurder wat aandele op die aandelebeurs/JSE koop.√√
• Veilige beleggings, aangesien dit volgens reëls en regulasies bestuur word. √√
• 'n Klein bedrag kan per maand belê word. √√
• Klop gewoonlik inflasie op medium/lang termyn.√√
• Die belegger het 'n verskeidenheid om van te kies/'n wyer verskeidenheid
aandele van laer tot hoër risiko grade. √√
• Maklik om in te belê, aangesien beleggers 'n paar relevante vorms invul of aanlyn
belê. √√
• Fluktuasies in effektetrust se opbrengskoerse is dikwels nie so erg nie weens die
diversiteit van die beleggingsfonds. √√
Maksimum (10)
2.6 Gevolgtrekking
• 'n Onderneming wat suksesvol bestuur word, sal oor 'n tydperk 'n aantal
beleggings doen
• Besighede moet ekstra kontant belê om meer inkomste te genereer, eerder as
om dit in die besigheid se lopende rekening te laat. √√
Enige (1x2) (2)
ONDERWERP: BELEGGING: VERSEKERING

Eksamenriglyne vir belegging versekering:
Leerders moet in staat wees om: Definieer/brei uit oor die betekenis van versekering
NIE-VERPLIGTE VERSEKERING
• Verduidelik/brei uit oor die betekenis van nie-verpligte versekering
• Verduidelik/brei uit oor die betekenis van die volgende versekering konsepte
o Oorversekering
o Onderversekering
o Gemiddelde klousule
o Versekerbare rente
• Verduidelik die verskille tussen oor- en onderversekering.
• Onderskei tussen versekering en assuransie. Gee voorbeelde.
• Noem/gee voorbeelde van korttermyn- en langtermynversekering.
• Noem/verklaar/Verduidelik/bespreek die volgende beginsels van versekering:
o Skadeloosstelling/skadeloosstelling
o Veiligheid/sekerheid
o Uiters goeie trou
o Versekerbare belangstelling
• Pas die gemiddelde klousule toe om die vergoeding in die geval van onderversekering te
bereken.
• Bespreek/verduidelik die voordele/belangrikheid van versekering.
• Verduidelik die betekenis van versekerbare en nie-versekerbare risiko's.
• Skets/stel/Gee voorbeelde van versekerbare en nie-versekerbare risiko's.
VERPLIGTE VERSEKERING
• Verduidelik/brei uit oor die betekenis van verpligte versekering.
• Bespreek/Verduidelik tipes verpligte versekering bv. Werkloosheidsversekeringsfonds
(WVF), Padongelukke fonds (RAF)/Skema vir padongelukke (POBS)/Fonds vir
vergoeding vir beroepsbeserings en -siektes (FVBBS).
• Verduidelik die soorte voordele wat die WVF uitbetaal.
• Identifiseer soorte verpligte versekering vanuit gegewe scenario's/verklarings.
22
• Verduidelik/onderskei/onderskei tussen verpligte en nie-verpligte versekering en gee
voorbeelde.
• Hou van tyd tot tyd op hoogte van die veranderinge in wetgewing, bv. die POF is tans
besig om oor te skakel na die POBS (Pad Ongelukke Begunstigde Skema).
VRAAG OOR BELEGGING: VERSEKERING

VRAAG 1
1.1 Noem DRIE voorbeelde van versekerbare risiko's. (3)
WENKE
• Leerders moenie die voorbeelde van versekerbare risiko's verwar met voorbeelde van
bates wat versekerbaar is nie. Die fokus moet wees op "risiko" soos brand/diefstal, ens.
• Slegs die eerste DRIE antwoorde word nagesien, aangesien die vereiste aantal feite in
die VRAAG vermeld word.
• Daar kan ook van hulle verwag word om die versekerbare en nie-versekerbare risiko's
te verduidelik.
• Hulle kan ook gevra word om versekerbare risiko's uit scenario's en verklarings te
identifiseer.
VEREISTE ANTWOORDE
1.1 Voorbeelde van versekerbare risiko's
• Diefstal√
• Inbraak √
• Geld in transito √
• Vuur √
OPMERKING: Slegs die eerste VIER voorbeelde sal nagesien word.
(4x1) (4)
1.2 Verduidelik die betekenis van die volgende versekering konsepte:
1.2.1 Onderversekering (4)
1.2.2 Oorversekering (4)
1.2.3 Gemiddelde bysin (4)
1.2.4 Herinstelling (4)
WENKE
• Leerder antwoorde moet uitgebrei word in plaas van slegs te fokus op die definisie soos
aangedui deur die puntetoekenning van elke konsep hierbo.
• Hulle moet nie die betekenis van onderversekering verwar met die betekenis van
gemiddelde klousule nie.
• Daar moet op gelet word dat die gemiddelde klousule van toepassing is wanneer
goedere onderverseker is.
• Daar kan van leerders verwag word om bogenoemde versekering konsepte uit
scenario's/verklarings te identifiseer.
VEREISTE ANTWOORDE
1.2 VERSEKERINGKONSEPTE
1.2.1 Onderversekering
• Kom voor wanneer eiendom of bates verseker is √ vir hul volle
markwaarde. √
• Die eiendom/bate word vir minder as die huidige/werklike waarde√ van die
eiendom/bates verseker. √
23
Maksimum (4)
1.2.2 Oorversekering
• Oorversekering is wanneer die item vir meer √ as die werklike
markwaarde verseker word. √
• Besighede ontvang nie 'n uitbetaling groter as die waarde van die verlies√
teen markwaarde nie .√
• Dit beteken dat die ekstra geld wat betaal word vir die premies√ nie aan
die versekeraar uitbetaal word indien daar 'n eis vir 'n verlies is nie. √
Maksimum (4)
1.2.3 Gemiddelde klousule
• 'n Bepaling deur die versekeraar √ wat van toepassing is wanneer
eiendom/goedere minder as sy markwaarde onder verseker is. √
• Die versekeraar betaal die versekerde verlies/skade √ in verhouding tot
die versekerde waarde.√
• Dit beteken dat die versekerde verantwoordelik is vir 'n deel van die
risiko√ wat nie verseker is nie. √
Maksimum (4)
1.2.4 Herinstelling
• Hierdie bepaling is van toepassing√ wanneer eiendom/goedere te oor
verseker is. √
• Die herinstelling waarde sal nie hoër wees as die markwaarde√ van die
verlies nie.√
• Versekerde is byna in dieselfde finansiële posisie √ as voor die verlies .√
Maksimum (4)
TOP TRADERS (TT)

Top Traders het aandele ter waarde van R400 000 gekoop, maar het dit teen R300
000 verseker. 'n Brand in die pakhuis het voorraad ter waarde van R60 000
vernietig.
1.3.1 Noem die versekering klousule wat van toepassing op die scenario hierbo is.
(2)
1.3.2 Bereken die bedrag wat Top Traders as vergoeding van die versekeraar sal
ontvang. Toon AL die berekeninge. (4)
1.3.3 Verduidelik waarom Top Handelaars nie vir die volle skadevergoeding in
aanmerking gekom het nie. (4)
WENKE
• Leerders moet weet dat die gemiddelde klousule slegs van toepassing is op
goedere/eiendom wat onderverseker is.
• Leerders moet die formule vir die berekening van die gemiddelde bepaling goed
ken, want dit sal hulle in staat stel om die regte antwoord te bereken.
VEREISTE ANTWOORDE
1.3 Versekering konsepte
1.3.1 Gemiddelde klousule√√ (2)
24
1.3.2 Berekeninge op die gemiddelde klousule
FORMULE
Bedrag verseker X Bedrag van skade/verlies √
Waarde van versekerde item
R300000√ X R60000√
R400000
=R45000√
Maksimum (4)
1.3.3 Redes om nie vir die volle skadevergoeding in aanmerking te kom nie
• Peter het sy huis vir minder (R300 000) as markwaarde verseker (R400 000).√
• Hy was onder verseker, dus moes die gemiddelde klousule geaktiveer word. √
• Hy sal slegs R45 000 vir skadevergoeding ontvang, en nie die volle bedrag van
die eis nie (R60 000). √
Maksimum (4)
1.4 Verduidelik die voordele van versekering vir besighede. (8)
WENKE
• Leerders moet in kennis gestel word dat die sleutelwoord "beskerm" vier keer in hierdie
inhoud voorkom en "oordragte" twee keer verskyn.
• Bogenoemde sleutelwoorde kan hulle help om die voordele van versekering vir
ondernemings te onthou.
• Onderwysers word aangeraai om slegs op die voordele van versekering vir
ondernemings te konsentreer.
VEREISTE ANTWOORDE
1.4 Voordele van versekering vir ondernemings
• Dra die risiko van die onderneming/versekerde oor na 'n
versekeringsmaatskappy/versekeraar.√√
• Die oordrag van risiko is onderhewig aan die bepalings en voorwaardes van die
versekeringskontrak.√√
• Beskerm besighede teen oneerlike werknemers. √√
• Beskerm besighede teen verliese as gevolg van die dood van 'n skuldenaar.√√
• Beskerm besighede teen eise wat deur lede van die publiek gemaak word vir
skadevergoeding waarvoor die onderneming verantwoordelik is. √√
Maksimum (8)
1.5 Onderskei tussen versekering en assuransie. (8)
WENKE
• Leerders moet weet dat beide versekering en assuransie deel vorm van nie-verpligte
versekering.
• Onderwysers word aangeraai om die betekenis van die beginsels van skadeloosstelling
en sekuriteit te verduidelik wanneer hulle die verskille tussen versekering en assuransie
verduidelik.
• Dit sal dit vir leerders maklik maak om 'n beter begrip te hê van die verskille tussen
hierdie beginsels wanneer hulle in die volgende onderwerp onderrig word.
• Leerders moet hulle weerhou om woord antwoorde te verskaf as hulle die onderskeid
tussen versekering en assuransie verduidelik.
25
• Hulle moet ook die voorbeelde van versekering en assuransie ken, aangesien dit ook
deel vorm van voorbeelde tussen kort- en langtermynversekering wat in die volgende
onderwerp volgens die eksamenriglyne geleer moet word.
VEREISTE ANTWOORDE
1.5 Onderskei tussen versekering en assuransie
VERSEKERING ASSURANSIE
Gebaseer op die beginsel √ van Gebaseer op die beginsel√ van
skadeloosstelling √ sekuriteit/sekerheid√
Dit dek 'n gespesifiseerde Gespesifiseerde gebeurtenis is sekerheid,
gebeurtenis √ wat mag voorkom. √ maar die tyd √ van die gebeurtenis√ is
onseker.
Van toepassing op Van toepassing op langtermynversekering√
korttermynversekering√
Voorbeelde Voorbeelde
Eiendomsversekering/geld in Lewensversekering/uitkeerpolis/uittree-
transito/diefstal/huisbraak/brand√ annuïteite. √
OPMERKING: Die antwoord hoef nie in tabelvorm te wees nie en hoef
nie te skakel nie, maar die onderskeid moet duidelik wees.
Maksimum (8)
1.6 Bespreek enige TWEE beginsels van versekering. (6)
WENKE
• Leerders moet in staat wees om die volle naam van elke versekering beginsel te skryf om
punte te verloor.
• Die eerste TWEE antwoorde sal slegs gemerk word, aangesien die aantal feite wat
benodig word in die VRAAG vermeld word.
• Hulle moet die alternatiewe antwoorde van die beginsel van skadeloosstelling en
sekuriteit ken.
• Leerders moet ook die beginsels van versekering uit gegewe verklarings/scenario's kan
identifiseer.
• Onderwysers moet toesien dat leerders ten minste twee feite vir ELKE beginsel ken,
sodat hulle beter punte in afdeling B en C kan behaal.
VEREISTE ANTWOORDE
1.6 Beginsels van versekering
1.6.1 Skadeloosstelling √√
• Is gewoonlik van toepassing op korttermynversekering, aangesien die
versekerde vergoed word vir spesifieke/bewese skade/verlies. √
• Die versekeraar stem in om die versekerde te vergoed vir skade verliese
soos uiteengesit in die versekeringskontrak, in ruil vir die premies wat die
versekerde aan die versekeraar betaal. √
• Beskerm die versekerde teen die gespesifiseerde gebeurtenis wat mag
voorkom. √
Sub maksimum (3)
26
1.6.2 Sekuriteit/sekerheid
• Van toepassing op langtermynversekering waar die versekeraar
onderneem om 'n ooreengekome bedrag uit te betaal in geval van
lewensverlies. √
• Streef daarna om finansiële versekering te bied aan die versekerde by
aftrede/die afhanklikes van die oorledene.√
Sub maksimum (3)
1.6.3 Uiters goedere trou √√
• Beide partye/versekeraar en versekerde moet alle relevante feite
openbaar. √
• Versekerde moet alles bekend maak wat die omvang van die risiko kan
beïnvloed. √
Sub maksimum (3)
1.6.4 Versekerbare belang √√
• Versekerde moet bewys dat hy/sy 'n finansiële verlies sal ly as die
versekerde voorwerp beskadig/verlore gaan/ophou bestaan. . √
• 'n Versekerbare belang moet in finansiële terme uitgedruk word. . √
• Versekerde moet 'n regsverhouding hê met die versekerde voorwerp in
die kontrak. √
Sub maksimum (3)
OPMERKING: Slegs die eerste TWEE (2) antwoorde sal nagesien word.
(2x3) (6)
1.7 Identifiseer die tipe verpligte versekering wat van toepassing is op ELKE verklaring
hieronder.
1.7.1 Nathalie het haar been gebreek toe haar motor met 'n ander motor gebots het
en sy eis vergoeding.
1.7.2 Piet het sy werk weens aflegging verloor en hy eis vergoeding van die
Departement van Arbeid.
1.7.3 Jammy LTD verseker dat die werkplek veilig is om onnodige ongelukke te
vermy. (6)
WENKE
• Leerders moet die beskrywing van ELKE tipe verpligte versekering goed ken, sodat
hulle VRAAG 1.7 hierbo kan beantwoord.
• Hulle moet nie 'n verpligte versekering verwar met die voorbeelde van
langtermynversekering soos uiteengesit in die nasionale diagnostiese verslae nie.
• Leerders moet slegs konsentreer op die voordele wat die Vergoedingsfonds/Vergoeding
vir beserings en siekte Fonds aan werknemers bied.
• Onderwysers moet daarop let dat (FVBBS). as 'n verpligte versekering verwys word,
alhoewel daar in die eksamenriglyne verwys word. Die korrekte terminologie is egter die
hierbo genoem.
• Leerders moet die volle naam van elke verpligte versekering skryf.
• Daar sal nie punte vir "Werkers Kompensasie" in plaas van
"Vergoedingsfonds/Vergoeding vir beserings en siekte Fonds" toegeken word nie.
• Daar sal ook nie punte vir "derde party" toegeken word in plaas van Padongelukke
fonds/POF nie.
VEREISTE ANTWOORDE
1.7 Verpligte versekering uit gegewe state
1.7.1 Vergoedingsfonds/Vergoeding vir beroepsbeserings en siektes/COIDA√√
1.7.2 Werkloosheidsversekeringsfonds/WVF
1.7.3 Padongelukke fonds (RAF)/Padongelukke voordeelskema (POVS) √√ (6)
27
1.8 Bespreek DRIE soorte voordele wat deur die Werkloosheidsversekeringsfonds
(WVF) gedek word. (9)
WENKE
• Leerders moet nie die tipe WVF verwar met die bepalings van die Wet op Basiese
Diensvoorwaardes wat in vraestel 1 behandel word nie.
• Die woord "verlof" moet vervang word deur die woord "voordeel" bv. kraamvoordele.
• Aan die einde van die antwoord sal daar nie punte aan hulle toegeken word nie.
• Daar kan ook van leerders verwag word om die soorte WVF-voordele te bespreek.
• Leerders moenie die voordele van WVF met soorte verlofvorms verwar nie.
• Die bogenoemde VRAAG vereis dat leerders 'n opskrif en 'n uiteensetting moet verskaf
soos aangedui in die memo hieronder.
VEREISTE ANTWOORDE
1.7 Tipes voordele wat deur die werkloosheidsversekeringsfonds (WVF) gedek
word.
1.7.1 Kraamvoordele √√
• Swanger werknemers ontvang hierdie voordele vir tot 4 opeenvolgende
maande. √
• As 'n werknemer 'n miskraam gehad het, kan sy tot ses weke/42 dae eis.
√
Sub maksimum (3)
1.7.2 Aannemingsvoordele √√
• Werknemers kan hierdie voordele ontvang as hulle 'n kind van jonger as
twee jaar aanneem. √
• Slegs een ouer/lewensmaat mag eis. √
Sub maksimum (3)
1.7.3 Afhanklike voordele √√
• Afhanklikes kan aansoek doen vir hierdie voordele indien die broodwinner,
wat tot WVF bygedra het, sterf. √
• Die gade van die oorledene kan eis, hetsy hy/sy in diens is of nie. √
Sub maksimum (3)
1.7.4 Werkloosheidsvoordele √√
• Werknemers wat werkloos/afgelê word weens herstrukturering/kontrak
wat verval het, kan binne ses maande nadat hulle werkloos geraak het,
eis. √
• Werklose werknemers mag slegs eis as hulle bygedra het tot die WVF. √
• As 'n werker sy/haar kontrak vrywillig beëindig, mag hy/sy nie eis nie. √
• Geen belasting is betaalbaar op werkloosheidsvoordele nie. √
Sub maksimum (3)
1.7.5 Siektevoordele/Siekte/Gestremdheid√√
• Werknemers kan hierdie voordele ontvang as hulle nie vir 14 dae of
langer kan werk sonder om 'n salaris/gedeelte van die salaris, te ontvang
nie. √
• Werknemers mag nie op hierdie voordele aanspraak maak as hulle
mediese behandeling weier nie. √
Sub maksimum (3)
OPMERKING: Leerders sal slegs die eerste DRIE antwoorde nagesien,
aangesien die aantal feite in die VRAAG gespesifiseer word.
Maksimum (9)
28
ONDERWERP: VORME VAN EIENAARSKAP
Eksamenriglyne vir vorme van eienaarskap
• Bespreek/verduidelik die kenmerke van elke vorm van eienaarskap.
• Verduidelik die betekenis van beperkte aanspreeklikheid en onbeperkte
aanspreeklikheid.
• Bespreek/verduidelik/evalueer die impak (positiewe/voordele en/of negatiewe/nadele)
van die verskillende vorme van eienaarskap.
• Verduidelik/bespreek hoe die volgende kriteria kan bydra tot die sukses en/of
mislukking van elke vorm van eienaarskap:
o Kapasiteit: verwys na die vermoë/potensiaal van bestuur om 'n onderneming te
begin en te bedryf soos beplan.
o Belastingimplikasies: Die belasting vereistes van elke vorm van eienaarskap
bepaal die impak van belasting op besigheid sukses/-mislukking.
o Bestuur: Impak van eienaarskap op bestuursfunksies wat die sukses/mislukking
van die onderneming bepaal.
o Kapitaal: verwys na die vermoë om kapitaal uit verskillende bronne te verkry (bv.
eie/geleende kapitaal). Die hoeveelheid kapitaal wat verkry kan word, beïnvloed
ook die sukses/mislukking van die besigheid.
o Verdeling van winste verwys na hoe wins verdeel word tussen
eienaar(s)/aandeelhouers/beleggers.
o Wetgewing/Wetlike vereistes vir die vestiging/begin van 'n onderneming het 'n
impak op die vestiging koste en tyd voordat 'n onderneming wettiglik sake kan
doen.
VRAAG 1
1.1 Skets DRIE kenmerke van 'n private onderneming (6)
WENKE
• Die aksie werkwoord "Skets" vereis dat leerders 'n opsomming van feite moet gee.
• Leerders kry nie punte vir een of twee woorde nie.
• Onderwysers word aangeraai om alle vorme van eienaarskap wat in die 2020-
eksamenriglyne vermeld word, te hersien.
• Dit is ook belangrik om daarop te let dat die maksimum aantal aandeelhouers van die
private maatskappy nou onbeperk is.
• Onderwysers word versoek om op hoogte te bly van die nuutste ontwikkeling rakende
die stigting van maatskappye.
VEREISTE ANTWOORD
1.1 Eienskappe van 'n private onderneming
• Vereis een of meer direkteure en een of meer aandeelhouers. √√
• Kapitaal word ingesamel deur aandele aan sy aandeelhouers uit te reik. √√
• Die maatskappy se naam eindig met letters (Pty) Ltd.√√
• Beleggers belê kapitaal om wins uit aandele te verdien. √√
OPMERKING: Slegs die eerste DRIE (3) leerder antwoorde sal nagesien word.
(3X2) (6)
1.2 Onderskei tussen 'n private maatskappy en 'n openbare maatskappy. (8)
29
WENKE
• Leerders moet volledige sinne verskaf sodat daar twee punte vir elke feit toegeken kan
word, want regmerkies sal in hierdie verband geskei word.
• Hulle moet ook in kennis gestel word oor hoe hierdie VRAAG gemerk sal word soos
aangedui in die onderstaande memorandum.
VEREISTE ANTWOORDE
1.2 Verskille tussen 'n private en openbare maatskappy
PRIVATE MAATSKAPPY OPENBARE MAATSKAPPY
Aandele is nie vryelik oordraagbaar nie Aandele is vryelik oordraagbaar. √
Minimum van een direkteur. √ Minimum van drie √ direkteure. √
Naam moet eindig met√ Proprietary Naam moet eindig met √ Limited/Ltd √
Limited/(Pty) Ltd. √
OPMERKING:
1 Die antwoord hoef nie in tabelvorm te wees nie.
2 Die verskille moet duidelik wees, maar nie gekoppel nie.
3 'n Maksimum van VIER (4) punte sal toegeken word as die
verskille nie duidelik is nie.
4 Of die private maatskappy of die openbare maatskappy sal
gemerk word as die verskille nie duidelik is nie.
1.3 Bespreek die voordele van 'n staatsonderneming (SO) (8)
WENKE
• Leerders moet nie die voordele van staatsondernemings verwar met die voordele van
die regering nie.
• Daar moet op gelet word dat staatsondernemings deel uitmaak van wins ondernemings,
alhoewel die pryse van hul goedere en dienste redelik is.
• Die instelling prosedure van staatsondernemings is ook dieselfde as die openbare
maatskappy.
VEREISTE ANTWOORDE
1.3 Voordele van 'n staatsonderneming (SO)
• Winste kan gebruik word om ander staatsdepartemente √ te finansier. √
• Bied noodsaaklike dienste wat moontlik nie deur die private sektor aangebied
word nie√
• Vermorsende duplisering √ van dienste word uitgeskakel. √
• Werk word geskep√ vir alle vaardigheidsvlakke. √
Maksimum (8)
KADIJAH PRINTERS (PTY) LTD

Kadijah Printers (Pty) Ltd het groot hoeveelhede kapitaal nodig vir uitbreiding. Hulle
bestuur het besluit om die maatskappy in 'n ander soort maatskappy te omskep,
sodat hulle op die JSE aandele aan die publiek kon verkoop.
1.4.1 Identifiseer die vorm van eienaarskap van Kadijah Printers (Pty) Ltd voordat
hulle na 'n ander soort maatskappy omgeskakel is. Motiveer u antwoord. (3)
30
1.4.2 Verduidelik die kenmerke van die vorm van eienaarskap wat in VRAAG 1.4.1
geïdentifiseer is. (6)
1.4.3 Noem die vorm van eienaarskap waarna Kadijah Printers (Pty) Ltd
omgeskakel is. (2)
WENKE
• Onderwysers word aangeraai om leerders die geleentheid te gee om die
bogenoemde VRAAG te oefen.
• Leerders moet opgelei word om scenario's te ontleed voordat hulle VRAAG
beantwoord.
VEREISTE ANTWOORD
1.4 Vorme van eienaarskap
1.4.1 Vorme van eienaarskap uit die scenario
Privaat maatskappy√√ (2)
1.4.2 Eienskappe van 'n openbare maatskappy
• Minstens een persoon benodig om 'n openbare onderneming te begin. √
• Die maatskappy se naam eindig√ met letters Bpk.√
• Aandeelhouers het 'n beperkte aanspreeklikheid. √
• Het regspersoonlikheid√ en het dus onbeperkte kontinuïteit √
Maksimum (6)
1.4.3 Openbare maatskappy √√ (2)
1.5 Adviseer besighede oor hoe die volgende kriteria kan bydra tot die sukses en/of
mislukking van 'n vennootskap.
1.5.1 Bestuur. (4)
1.5.2 Wetgewing. (4)
WENKE
• Leerders moet die kenmerke, voordele en nadele van 'n vennootskap ken om
bogenoemde VRAAG te beantwoord.
• Hulle moet kan regverdig/verklaar hoe bogenoemde kriteria bydra tot die sukses en/of
mislukking van 'n vennootskap.
• Leerders moet aangeraai word om hulself te weerhou om die kenmerke van 'n
vennootskap bloot neer te skryf as bogenoemde VRAAG gevra word.
VEREISTE ANTWOORDE
1.5 Kriteria wat bydra tot die sukses en/of mislukking van 'n vennootskap.
Faktor Sukses EN/OF Mislukking
• Vennote is aktief betrokke by die • Besluitneming kan tydrowend wees √
bestuur en kan die idees van ander aangesien alle vennote moet
vennote gebruik. √ saamstem √
• Vennote het toegang tot kundigheid • Verskillende persoonlikhede/opinies √
Bestuur van ander vennote√ wanneer kan tot meningsverskille lei. √
moeilike besluite geneem moet
word√
Maksimum (4)
• Maklik/goedkoop om te vestig, √ • Onbeperkte aanspreeklikheid/vennote
aangesien vennote vennootskap is gesamentlik/afsonderlik
ooreenkoms moet opstel. √ aanspreeklik√ vir skuld van
• Vennote meer gemotiveerd √ om onderneming. √
Wetgewing suksesvol te wees omdat • As een vennoot sterf/aftree, moet
persoonlike besittings in gevaar is. √ oorblywende vennote nuwe
ooreenkoms opstel. √
Maksimum (4)
31
ONDERWERP: AANBIEDING EN DATA-RESPONS
Eksamenriglyne vir aanbieding en data-respons
Leerders moet die volgende vaardighede ontwikkel:
VOORLEGGING
• Beskryf/bespreek faktore wat in ag geneem moet word tydens die voorbereiding van
'n aanbieding. (Voor die aanbieding)
• Beskryf/verduidelik faktore wat deur die aanbieder in ag geneem moet word tydens
die aanbieding, bv. hou oogkontak/gebruik visuele hulpmiddels
effektief/beweeg/praat nie vinnig nie/gebruik pouses effektief, ens. (Tydens die
aanbieding)
• Identifiseer faktore wat in ag geneem moet word tydens die voorbereiding van 'n
aanbieding en tydens die aanbieding vanuit gegewe scenario's/gevallestudies.
• Verduidelik hoe om op vrae te reageer tydens aanbiedings/terugvoer na 'n
aanbieding op 'n nie-aggressiewe en professionele manier hanteer. (Na die
aanbieding)
• Verduidelik/stel voor/beveel verbetering areas aan in die volgende aanbieding.
DATA-RESPONS
• Bespreek/verduidelik hoe om 'n multimedia-aanbieding te ontwerp, bv. begin met die
teks/inhoud, kies die agtergrond en/kies relevante beelde/skep grafieke.
• Gee voorbeelde van nie-verbale aanbiedings, bv. geskrewe verslae, scenario's,
soorte grafieke (bv. lyn-, sirkel- en staaf diagramme) sowel as ander nie-verbale
soorte inligting soos foto's.
• Verduidelik/bespreek/evalueer die impak (positiewe/voordele en/of negatiewe/nadele)
van elke visuele hulpmiddel.
• Analiseer die effektiwiteit (positiewe/voordele en/of negatiewe/nadele) van ELKE
visuele hulpmiddel.
• Identifiseer visuele hulpmiddels uit gegewe scenario's/stellings.
VRAAG 1
1.1 Beskryf die faktore wat in ag geneem moet word tydens die voorbereiding van 'n
aanbieding. (6)
WALLY SE AANBIEDING
Wally, 'n finansiële bestuurder, het sy finansiële verslag tydens die Algemene
Jaarvergadering aangebied. Hy het die tydraamwerk vir sy aanbieding oorweeg. Hy
het ook geoefen om 'n selfversekerde aanbieding te lewer. Wally het oogkontak met
die gehoor behou. Hy het ook gepaste gebare gebruik.
1.2.1 Haal aan die hand van die scenario hierbo, TWEE faktore aan wat Wally in ag
geneem het tydens die voorbereiding vir 'n aanbieding en tydens die
aanbieding self. (4)
Gebruik die onderstaande tabel as 'n riglyn om VRAAG 1.2.1 te beantwoord
Faktore wat Wally in ag geneem het Faktore wat Wally oorweeg het
tydens die voorbereiding van sy tydens sy aanbieding
aanbieding
1.
2.
32
1.2.2 Verduidelik aan Wally ANDER faktore wat in ag geneem moet word tydens
die voorbereiding en tydens die aanbieding. (12)
1.3 Skets VIER faktore wat in gedagte gehou moet word wanneer u na die aanbieding op
'n nie-aggressiewe en professionele manier op vrae reageer. (8)
1.4 Lees die onderstaande scenario en beantwoord die volgende VRAAG:
CHERRYL SE AANBIEDING
Cherryl het 'n voorlegging aangebied oor die impak van COVID-19 op haar
besigheid. As gevolg van die baie feite in elke skyfie, kon sy nie haar aanbieding
voltooi nie. Sy het ook aan die begin van die aanbieding notas versprei sonder om
te besef dat sommige van haar gehoor ander soorte visuele hulpmiddels verkies.
Sommige van haar gehoor het se gedagtes het afgedwaal terwyl sy haar
aanbieding gedoen het omdat sy te veel humor gebruik het.
1.4.1 Haal DRIE foute aan wat Cherryl gemaak het tydens haar aanbieding soos
beskryf in die scenario hierbo. (3)
1.4.2 Adviseer Cherryl oor hoe sy kan verbeter tydens haar volgende aanbieding.
(6)
1.5 Beskryf die aspekte wat in ag geneem moet word by die ontwerp van 'n multimedia-
aanbieding. (8)
WENKE
• Leerders moet daarop let dat VRAAG.1.1 hierbo verwys na faktore wat in ag geneem
moet word voordat hulle 'n aanbieding doen.
• Hulle moet V1.1 nie verwar met een of ander faktore wat in ag geneem moet word
tydens die aanbieding nie, of wanneer 'n terugvoer op 'n nie-aggressiewe en
professionele manier na afloop van die aanbieding hanteer word nie.
• Onderwysers word aangeraai om sleutelwoorde uit elke feit te identifiseer wat leerders
in staat stel om elke feit te onthou.
• V1.2 1 vereis dat leerders woordeliks uit die scenario moet aanhaal.
• Leerders moet ingelig word oor hoe hulle gemerk sal word wanneer die aksie
werkwoord "beskryf" in enige assessering taak gebruik word.
• Hulle moet aangemoedig word om altyd volledige sinne te verskaf.
• Let daarop dat die reaksie op vrae op 'n nie-aggressiewe en professionele manier
onmiddellik na die aanbieding nodig is, want daar word tyd aan vrae toegeken wanneer
die aanbieder klaar is met aanbieding, daarom word dit as "na die aanbieding"
gekategoriseer.
• Aanbieders verbeter die toekomstige aanbieding op grond van die foute wat hulle
tydens die aanbieding geïdentifiseer het.
• Leerders is in staat om V1.4 te beantwoord as hulle die verbetering areas in die
volgende aanbieding verstaan.
• Hulle moet nie aspekte wat in ag moet neem wanneer 'n multimedia-aanbieding ontwerp
word, verwar met faktore wat in ag geneem moet word wanneer hulle vir 'n aanbieding
voorberei nie.
• 'n Multimedia-aanbieding spreek riglyne uit oor die ontwerp van visuele hulpmiddels
aan.
VEREISTE ANTWOORDE
1.1 Faktore wat in ag geneem moet word tydens die voorbereiding van 'n aanbieding
• Volledig vertroud met die inhoud/doelstellings van die aanbieding.√
• Inligting wat aangebied word, moet relevant en akkuraat wees. √
• Neem die tydsraamwerk vir aanbieding in ag, bv. vyftien minute toegelaat √
33
• Oefen √ om 'n selfversekerde aanbieding/effektiewe gebruik van tydbestuur te
verseker √
• Berei uself voor vir die terugvoer sessie, √ deur moontlike vrae/kommentaar te
verwag. √
Maksimum (6)
1.2 Scenario
1.2.1 Faktore wat in ag geneem moet word in die voorbereiding en tydens die
voorbereiding vir 'n aanbieding
Faktore wat Wally in ag geneem Faktore wat Wally oorweeg het
het tydens die voorbereiding van tydens die aanbieding
sy aanbieding
Hy het die tydsraamwerk vir sy Wally het oogkontak met die gehoor
aanbieding oorweeg. √ behou√
Hy het ook geoefen om 'n Hy het ook gepaste gebare gebruik
selfversekerde aanbieding te gemaak. √
verseker. √
Maksimum (4)
1.2.2 Ander faktore wat in ag geneem moet word tydens die voorbereiding
van 'n aanbieding en gedurende die aanbieding self
Ander faktore wat in ag geneem moet word tydens die voorbereiding vir
'n aanbieding
• Wees volledig vertroud met die inhoud/doelstellings √ van die
aanbieding.√
• Hoofdoelstellings wat vasgevang is in die inleiding/opening stelling van die
aanbieding
• Inligting wat aangebied word, moet relevant √ en akkuraat wees. √
• Berei uself voor vir die terugvoer sessie, √ deur moontlike
vrae/kommentaar te antisipeer. √
Sub maksimum (6)
Ander faktore wat in ag geneem moet word wanneer u 'n aanbieding
doen
• Die aanbieder moet gedurende die hele terugvoer sessie staan. √
• Die aanbieder moet eers luister √ en dan reageer. √
• Hou antwoorde kort en saaklik.√
• Wees direk/eerlik/opreg √ wanneer u op VRAAG reageer. √
Sub maksimum (6)
Maksimum (12)
1.3 Faktore om in gedagte te hou om op 'n nie-aggressiewe en professionele
manier te reageer op 'n vraag na voltooiing van jou aanbieding.
• Die aanbieder moet gedurende die terugvoer sessie regop staan. √√
• Die aanbieder moet eers luister en dan reageer. √√
• Wees beleefd/selfversekerd/hoflik as u op 'n vraag reageer. √√
• Verseker dat elke vraag/kommentaar duidelik verstaan word voordat u op die
vraag reageer/herhaal, indien onseker. √√
• Hou die antwoorde kort en saaklik. √√
• Wees direk/eerlik/opreg as u op 'n vraag reageer. √√
34
• Spreek altyd die vraag aan en nie die persoon nie
• Moedig vrae vanuit die gehoor/ beleggers aan. √√
• Erken 'n goeie VRAAG om die gehoor te motiveer om meer vrae te vra. √√
OPMERKING: Slegs die eerste VIER (4) antwoorde sal nagesien word.
(4x2) (8)
1.4 Verbetering areas in die volgende aanbieding
1.4.1 Foute wat Cherryl gemaak het tydens die aanbieding van die scenario
• As gevolg van baie feite in elke skyfie, kon sy haar aanbieding nie voltooi
nie. √
• Sy het ook aantekeninge versprei aan die begin van die aanbieding
sonder om te besef dat sommige lede van haar gehoor ander soorte
visuele hulpmiddels verkies. √
• Sommige lede van haar gehoor het minder oplettend geraak terwyl sy
haar aanbieding gedoen het omdat sy te veel humor gebruik het. √
OPMERKING: Slegs die eerste DRIE (3) antwoorde wat uit die scenario
aangehaal word, sal nagesien word.
(3 X 1) (3)
1.4.2 Verbetering areas in die volgende aanbieding
• Gebruik humor op gepaste wyse. √√
• Besin oor die tyd/lengte van die aanbieding om inhoud by te voeg/te
verwyder. √√
• Verhoog/verminder die gebruik van visuele hulpmiddels of
vervang/verwyder hulpmiddels wat nie goed werk nie. √√
• Die aanbieder moet die doelstellings wat nie bereik is nie, hersien. √√
• Wees altyd bereid om die inligting op datum te hou. √√
• Besin oor enige probleem/kritiek en vermy dit in toekomstige aanbiedings.
√√
• Besin oor die logiese vloei van die formaat/skyfies/toepassing van visuele
hulpmiddels. √√
Maksimum (6)
1.5 Aspekte wat in ag geneem moet word by die ontwerp van 'n multimedia-
aanbieding
• Begin met die teks/opskrifte. √√
• Gebruik leesbare lettertipe en lettergrootte. √√
• Kies die agtergrond √√
• Sluit grafika in/skep dit. √√
• Hou skyfies/beelde/grafieke eenvoudig. √√
Maksimum (8)
VRAAG OOR VISUELE HULPMIDDELS
VRAAG 2
2.1 Identifiseer die tipe visuele hulpmiddels wat deur ELKE van die volgende stellings
voorgestel word:
2.1.1 Dit stel twee of meer mense in staat om op verskillende plekke te gesels.
2.1.2 Besighede gebruik hierdie visuele hulpmiddel vir klein groepies tydens 'n
dinkskrum.
2.1.3 'n Spesiale pen wat gebruik word om die aanbieder op die bord te skryf en die
beeld op die rekenaar vas te lê. (6)
2.2 Evalueer die impak van uitdeel stukke/ strooibiljette/brosjures. (8)
35
WENKE
• Leerders moet 'n diepgaande kennis hê van elke visuele hulpmiddel in terme van
voordele en/of nadele.
• Dit sal hulle in staat stel om die visuele hulpmiddels uit gegewe scenario's/stellings te
identifiseer
• Onderwysers word aangeraai om, waar moontlik, demonstrasie te gebruik tydens die
onderrig van hierdie inhoud.
• Leerders moenie die impak van PowerPoint met die oorhoofse projektor verwar nie.
VEREISTE ANTWOORDE
2.1 Visuele hulpmiddels uit gegewe stellings
2.2.1 Videokonferensie/Skype√√
2.2.2 Blaaiborde √√
2.2.3 Interaktiewe witbord √√ (6)
2.2 Impak van die impak van uitdeel stukke/strooibiljette/brosjures
Positiewe/voordele
• Betekenisvolle uitdeel stukke kan aan die begin van die aanbieding uitgedeel
word om aandag te trek/deelname aan te moedig.
• Notas/harde kopieë van die skyfie-aanbieding kan aan die einde van die
aanbieding versprei word as 'n herinnering aan die belangrikste feite van die
aanbieding.
• Dit is maklik om uitdeel stukke op te dateer met onlangse inligting of
ontwikkelings.
• Notas kan met elektroniese skyfies vergelyk word om die akkuraatheid te
bevestig.
EN/OF
Negatiewe/nadele
• Die uitdeel van materiaal aan die begin van die aanbieding kan die aandag van
die gehoor aflei.
• Aangesien dit slegs belangrike inligting saamvat, kan sommige besonderhede
verlore gaan/weggelaat word.
• Gedrukte materiaal is duur en dit is maklik om harde kopieë te verloor.
• Verhoog die risiko van ongemagtigde duplisering/gebruik van vertroulike inligting.
• Uitdeel stukke kan nie met klankmateriaal gekombineer word nie, en fokus dus
slegs op die visuele aspekte van ondersteuning materiaal.
Maksimum (8)
BESIGHEIDSROLLE (VRAESTEL 2)
ONDERWERP: ETIEK EN PROFESSIONALISME
Eksamenriglyne vir etiek en professionalisme:
• Definieer/brei uit oor die betekenis van etiese gedrag.
• Gee praktiese voorbeelde van etiese en onetiese gedrag, bv. billike teen onbillike
advertensie tegnieke.
• Definieer/brei uit oor die betekenis van professionele gedrag.
• Gee praktiese voorbeelde van professionele en onprofessionele gedrag, bv. goeie
gebruik van werktyd en misbruik van werktyd.
• Gee 'n uiteensetting van die verskille/onderskei tussen etiese en professionele gedrag.
36
• Verduidelik hoe ondernemings die King Kode beginsels van deursigtigheid,
aanspreeklikheid en verantwoordelikheid vir goeie korporatiewe bestuur kan toepas om
etiese sake gedrag te verbeter.
• Stel maniere voor waarop professionele, verantwoordelike, etiese en effektiewe
sakepraktyk uitgevoer moet word, bv. billike lone betaal, kwaliteit goedere en dienste
lewer, nie 'n onderneming op koste van iemand anders begin nie, ens.
• Identifiseer die volgende tipes onetiese sakepraktyke vanuit gegewe
scenario's/verklarings:
o Onbillike advertering en voorbeelde
o Pryse van goedere in landelike gebiede
o Belasting/belastingontduiking
• Verduidelik hoe die bogenoemde soorte onetiese sakepraktyke uitdagings vir besighede
bied.
• Identifiseer die volgende tipes onprofessionele sakepraktyke vanuit gegewe
scenario's/verklarings:
o Seksuele teistering
o Ongemagtigde gebruik van werkplek fondse en hulpbronne
o Misbruik van werktyd
• Verduidelik hoe die bogenoemde soorte onprofessionele sakepraktyke uitdagings vir
besighede bied.
• Beveel/stel maniere voor waarop ondernemings bogenoemde soorte onetiese
sakepraktyke kan hanteer.
VRAAG 1
1.1 Identifiseer die onprofessionele sakepraktyke wat in ELKE verklaring hieronder
geïllustreer word:
1.1.1 Die direkteur van KNZ Consulting gebruik die besigheid se kredietkaart om
persoonlike uitgawes te betaal.
1.1.2 Werknemers van Zamu Prokureurs spandeer meer tyd op sosiale netwerke
gedurende kantoorure as aan hul pligte. (4)
1.2 Noem DRIE onetiese sakepraktyke wat besighede uitdagings kan bied. (3)
1.3 Verduidelik die verskille tussen etiese en professionele gedrag. (8)
DORFS FINANCIAL SERVICES LTD (DFS)

Dorfs Financial Services Ltd slaag nie daarin om potensiële beleggers te lok nie
weens die swak prestasie van die maatskappy. Die aandeelhouers het van fluitjie
blasers ontdek dat die swak prestasie van die maatskappy die gevolg is van 'n
gebrek aan bekwaamheid in die direksie. Die direkteure van DFS ontken hierdie
bewering.
1.4.1 Haal TWEE voorbeelde aan van swak korporatiewe bestuur uit die scenario
hierbo. (2)
1.4.2 Identifiseer die TWEE King Kode beginsels vir goeie bestuur wat DFS nie
toegepas het nie. (4)
1.4.3 Adviseer DFS oor die toepassing van ELKE KING Kode beginsel wat in
VRAAG 1.4.2 geïdentifiseer is om hul korporatiewe bestuur te verbeter. (8)
37
Gebruik die onderstaande tabel as 'n riglyn om VRAAG 1.4.1-1.4.3 te beantwoord.
SWAK KORPORATIEWE KING KODE TOEPASSING VAN KING
BESTUUR BEGINSELS KODE BEGINSELS
Q1.4.1 Q1.4.2 Q1.4.3)
1.
2.
NATASHA DÉCOR (ND)

Die bestuur van Natasha Décor behandel hul werknemers met respek deur
erkenning te gee aan werk wat goed gedoen is. ND verseker dat alle werknemers
toegang tot gelyke geleenthede het. Hulle neem deel aan omgewing bewusmaking
programme.
1.5.1 Haal DRIE maniere aan waarop ND professioneel, verantwoordelik en eties

sake doen. (3)
1.5.2 Adviseer ND oor ander maniere waarop professionele, verantwoordelike,
etiese en effektiewe sakepraktyk uitgevoer moet word. (6)
WENKE
• Onderwysers word aangeraai om 'n gedetailleerde beskrywing van etiese en
professionele gedrag te gee.
• Daar moet op gelet word dat etiese gedrag te make het met 'n sake gedrag,
terwyl professionele gedrag by werknemers optree.
• Onderwysers moet verwys na die 2020-riglyne vir eksamens oor onetiese en
onprofessionele sake.
• Leerders moet hierdie sakepraktyke nie verwar nie.
• Leerders moet aangeraai word om volledige sinne te skryf wanneer hulle die
verskille tussen etiese en professionele gedrag verklaar of onderskei, aangesien
die gedeelde punte toegepas word.
• Leerders moet nie die King Kode beginsels definieer nie, maar moet fokus op
'hoe' ondernemings die King Kode beginsels moet toepas vir goeie korporatiewe
bestuur.
• Leerders sal miskien slegs V1.4.1 hierbo kan beantwoord as hulle die
toepassing van die King Kode beginsels vir goeie samewerkende bestuur
verstaan.
• Herinner die leerders om woordeliks uit die scenario in V1.5.1 aan te haal.
• V1.4.2 is 'n lae-orde moeilike VRAAG, daarom moet leerders in staat wees om
hierdie beginsels uit gegewe scenario's te kan identifiseer.
• Onderwysers moet toesien dat leerders die volledige feite oor V1.5.2 verskaf,
aangesien dit 'n hoë orde VRAAG is. Daarom moet twee regmerkies aan die
einde van elke antwoord verskyn.
• Leerders mag nie antwoorde van mekaar skei om elke konsep in V1.5.2 te
akkommodeer nie, aangesien hierdie onderwerp as een beskou word.
VEREISTE ANTWOORDE
1.1 Onprofessionele sakepraktyke uit gegewe verklarings
1.1.1 Ongemagtigde gebruik van fondse en hulpbronne op die werkplek
1.1.2 Misbruik van werktyd √√ (4)
1.2 Tipes onetiese sakepraktyke
• Onbillike advertering en voorbeelde√
38
• Prysbepaling van goedere in landelike gebiede √
• Belasting/belastingontduiking √
OPMERKING: Slegs die eerste DRIE (3) antwoorde sal nagesien word.
(3 X 1) (3)
1.3 Verskille tussen etiese gedrag en professionele gedrag
Etiese gedrag Professionele gedrag
• Verwys na die beginsels van reg en • Verwys na wat
verkeerd/aanvaarbaar √ in die reg/verkeerd/aanvaarbaar is in 'n
samelewing. √ besigheid. √
• Voldoen aan 'n stel waardes √ wat • Stel standaarde√ van verwagte
moreel aanvaarbaar is. √ gedrag. √
• Maak deel uit van 'n gedragskode√ • Die toepassing van 'n gedragskode√
om werknemers te lei om eties op te van 'n beroep of besigheid. √
tree. √
• Konsentreer daarop om die • Fokus op die ontwikkeling van 'n
reputasie van 'n morele kompas√ vir besluitneming.
onderneming/beroep te handhaaf. √ √
Maksimum (8)
OPMERKING:
verskille nie duidelik is nie
4 Etiese gedrag of professionele persone sal gemerk word as
die verskille nie duidelik is nie
1.4 Toepassing van King Kode beginsels
SWAK KORPORATIEWE KING KODE TOEPASSING VAN DIE KING KODE
BESTUUR BEGINSELS BEGINSELS
Q1.4.1 1.4.2 1.4.3
Die aandeelhouers het Deursigtigheid√√ • Besluite/aksies moet vir alle
by fluitjie blasers ontdek belanghebbendes duidelik wees.
dat die swak prestasie √√
van die maatskappy die • Personeel aangeleenthede en
gevolg is van 'n gebrek ander prosesse moet oop en
aan bekwaamheid in die deursigtig wees.√√
direksie√
Die direkteure van DFS Verantwoordbaarheid√√ • Daar moet gereelde
ontken hierdie bewering. kommunikasie tussen bestuur en
√ belanghebbendes wees.√√
• Besighede moet aanspreeklik
wees/verantwoordelik wees vir
hul besluite/optrede. √√
Sub Maksimum (2) Sub Maksimum (4) Sub Maksimum (8)
Maksimum (14)
39
OPMERKING:
1 Leerders kry nie punte vir onvolledige aanhalings nie.
2 Die King Kode beginsel moet gekoppel word aan aanhalings.
3 Die aanbevelings moet gekoppel word aan die King Kode
beginsel.
1.5 Doeltreffende sakepraktyke
1.5.1 Maniere waarop ND professioneel, verantwoordelik en eties sake doen
• Die bestuur van Natasha Décor behandel hul werknemers met respek
deur erkenning te gee aan werk wat goed gedoen is. √
• ND verseker dat alle werknemers toegang tot gelyke geleenthede het √
• Hulle neem deel aan omgewing bewusmaking programme. √
OPMERKING: Slegs die eerste DRIE (3) antwoorde wat uit die scenario
aangehaal word, sal nagesien word.
(3X1) (3)
1.5.2 Ander maniere waarop ND professioneel, verantwoordelik en eties sake
doen
• Missiestelling moet waardes van gelykheid/respek insluit
• Beplan behoorlik en plaas voorkomende maatreëls in plek.
• Betaal billike lone/salarisse wat strook met die minimum vereistes van
werknemers van die WBDV/vergoed werknemers wat oortyd te
werk/gedurende openbare vakansiedae. √√
• Opleiding/Inligting/Besigheid beleide moet kwessies soos
diversiteit/diskriminasie/teistering insluit. √√
OPMERKING: Antwoorde wat in VRAAG 1.5.1 aangehaal word sal nie
gemerk word nie.
Maksimum (6)
AFDELING C: OPSTEL VRAAG VIR ETIEK EN PROFESSIONALISME

VRAAG 2
Volgens die King Kode beginsels word daar van ondernemings verwag om hul
bedrywighede op etiese en professionele wyse te bedryf. Baie ondernemings ontwikkel
strategieë om onetiese sakepraktyke aan te spreek, bly mededingend en volhoubaar.
Skryf 'n opstel oor etiek en professionaliteit waarin u die volgende aspekte aanspreek:
• Brei uit oor die betekenis van etiese gedrag.
• Verduidelik hoe die volgende onprofessionele sakepraktyke 'n uitdaging vir
ondernemings kan bied:
o Seksuele teistering
o Ongemagtigde gebruik van fondse en hulpbronne op die werkplek
o Misbruik van werktyd
• Beveel maniere aan waarop ondernemings bogenoemde soorte onprofessionele
sakepraktyke kan hanteer.
• Stel maniere voor waarop professionele, verantwoordelike, etiese en effektiewe
sakepraktyk uitgevoer moet word.
[40]
40
WENKE
• Die opstel moet bestaan uit 'n inleiding, uiteensetting en slot
• Die inleiding moet enige van die vier subopskrifte in die opstel weerspieël en twee punte vir
twee antwoorde ontvang.
• Dit word aanbeveel dat leerders nie die woord "liggaam" op die opstel skryf nie om punte te
verbeur as hulle 'n onder opskrif onder die inleiding skryf.
• Die liggaam moet uit die VIER subopskrifte van die opstel bestaan
• Leerders moet hul opstel afsluit met 'n nuwe betekenisvolle feit wat nie inleiding of liggaam
genoem word nie
• In die slot word 'n totaal van 2 punte toegeken vir een volsin.
• Die aanbevelings van onetiese en onprofessionele sakepraktyk moet korrektiewe/positiewe
strategieë wees wat ontwikkelings eerder as straf is.
VEREISTE ANTWOORDE
2.1 Inleiding
• Etiese gedrag en sakepraktyk word van elke werknemer in die onderneming
verwag
• Etiese en professionele gedrag beteken dat die hoogste wettige en morele
standaarde gehandhaaf word wanneer u met belanghebbendes te doen het.
• Besighede wat professionele, verantwoordelike en etiese sakepraktyke toepas,
sal oor 'n lang tydperk winsgewend/volhoubaar bly.√
Enige (2 X 1) (2)
2.2 Die betekenis van etiese gedrag
• Verwys na optrede op maniere wat ooreenstemmend met wat die gemeenskap √
en individue as goeie waardes beskou. √
• Etiese gedrag word van elke werknemer√ in die onderneming verwag. √
• Dit beteken dat die hoogste wettige en morele standaarde gehandhaaf word√
wanneer u met belanghebbendes te doen het. √
Maksimum (6)
2.3 Onprofessionele sakepraktyke wat besighede uitdagings bied:
2.3.1 Seksuele teistering
• Die betrokke party kan gereeld wegbly van die werk.√
• Besighede kan vroulike werknemers verloor √ en minder vroulike
aansoekers lok/behou. √
• Seksuele teistering veroorsaak ongemak/vernedering√ en beïnvloed werk
verhoudinge in die werkplek negatief. √
• 'n Slagoffer kan erg getraumatiseerd wees √ en dit kan ander werknemers
emosioneel beïnvloed. √
• •Die geaffekteerde party is normaalweg huiwerig om die voorval aan te
meld√ weens vrees vir viktimisering wat produktiwiteit kan verminder. √
Sub Maksimum (6)
2.3.2 Ongemagtigde gebruik van fondse en hulpbronne op die werkplek
• Bedrog verhoog die koste van sake doen √ en ondermyn die
mededingendheid van 'n onderneming. √
• Ontmoedig beleggers omdat bedrog en korrupsie die risiko van belegging
verhoog. √
• Die onderneming kan aansienlike verliese ervaar√ as dit nie gekontroleer
word nie. √
Sub maksimum (6)
41
2.3.3 Misbruik van werktyd
• Werknemers misbruik dikwels werkstyd. √
• Misbruik van werktyd kan daartoe lei dat u klante verloor √ of dat hulle nie
sperdatums haal nie. √
• Om tyd te mors kos die besigheid geld√ en beïnvloed produktiwiteit. √
• Misbruik van werktyd lei tot 'n afname in winste√ wat die finansiële
welvaart van die onderneming kan benadeel.√
Sub Maksimum (6)
Maksimum (18)
2.4 Maniere waarop ondernemings onprofessionele sakepraktyke kan hanteer
2.4.1 Die hantering van seksuele teistering in die werkplek
• Voorsien 'n raamwerk vir regstellende aksie. √√
• Leer werknemers op oor seksuele teistering sake. √√
• Formuleer 'n beleid rakende seksuele teistering
• Implementeer interne klagtes en dissiplinêre prosedures. √√
• Verseker nakoming van die wet/besigheid kode √
Sub Maksimum (4)
2.4.2 Ongemagtigde gebruik van werkplek fondse en -bronne
• Voer gereelde oudits uit. √√
• Identifiseer risikogebiede/kwesbare gebiede. √√
• Lei werknemers op oor die impak van bedrog. √√
• Implementeer/stel bedrog voorkoming strategieë in √√
• Beperk die aantal werknemers wat toegang het tot sake fondse/bates. √√
Sub maksimum (4)
2.4.3 Misbruik van werktyd
• Praat direk met die werknemers wat werkstyd misbruik. √√
• Monitor werknemers om te verseker dat take betyds afgehandel word. √√
• Gedragskode/etiek moet duidelike reëls bevat oor die misbruik van
werktyd. √√
• Doen opleiding oor die inhoud van die gedragskode/etiek. √√
Sub Maksimum (4)
Maksimum (12)
2.5 Maniere waarop professionele, verantwoordelike, etiese en effektiewe
sakepraktyk uitgevoer moet word.
• Missiestelling moet waardes van gelykheid/respek insluit
• Beplan behoorlik en plaas voorkomende maatreëls in plek.
• Betaal billike lone/salarisse wat strook met die minimum vereistes van
werknemers van die WBDV/vergoed werknemers wat oortyd te werk/gedurende
openbare vakansiedae. √√
• Besigheid beleide moet kwessies soos diversiteit/diskriminasie/teistering insluit.
√√
Maksimum (10)
2.6 Gevolgtrekking
• 'n Sake kode oor etiek en gedrag moet verhoudings verbeter en onetiese
sakepraktyke uitskakel. √√
• Werknemers wat nie 'n etiese en gedragskode nakom nie, moet gedissiplineer
word. √√
• Besighede kan goeie korporatiewe bestuur gebruik om kwessies aan te spreek
wat etiese en professionele gedrag uitdaag. √√
Enige (1x2) (2)
42
ONDERWERP: KREATIEWE DENKE EN PROBLEEMOPLOSSING
Eksamenriglyne vir kreatiewe denke en probleemoplossing
PROBLEEMOPLOSSING
• Definieer/brei uit oor die betekenis van probleemoplossing en besluitneming.
• Verduidelik/onderskei tussen probleem oplossing en besluitneming.
• Identifiseer/benoem/skets/verduidelik/bespreek die probleem oplossing stappe.
• Pas die probleem oplossing stappe uit gegewe scenario's/gevallestudies toe.
• Identifiseer/benoem die volgende probleem oplossing tegnieke uit gegewe
scenario's/stellings:
o Delphi-tegniek
o Kragveld analise
o Dinkskrum
o Nominale groep tegniek
• Verduidelik/adviseer besighede oor hoe hulle bogenoemde probleem oplossing tegnieke
kan toepas om ingewikkelde sake probleme op te los.
• Bespreek/evalueer/analiseer die impak (positiewe/voordele en/of negatiewe nadele) van
bogenoemde probleem oplossing tegnieke.
KREATIEWE DENKE
• Definieer/brei uit oor die betekenis van kreatiewe denke.
• Verduidelik die voordele/voordele van kreatiewe denke in die werkplek.
• Verduidelik/beveel maniere aan waarop ondernemings 'n omgewing kan skep wat
kreatiewe denke bevorder.
VRAAG OOR KREATIEWE DENKE EN PROBLEEMOPLOSSING

VRAAG 1
1.1 Verduidelik die betekenis van probleemoplossing. (4)
1.2 Onderskei tussen besluitneming en probleemoplossing. (8)
1.3 Noem VIER stappe in probleemoplossing. (4)
1.4 Identifiseer die probleem oplossing tegniek wat deur ELKE stelling hieronder
voorgestel word:
1.4.1 Carl gee sy werknemers die geleentheid om idees ewekansig voor te stel wat
dan op 'n blaaibord geskryf word.
1.4.2 Die bestuur van Tony's Consulting het die voor- en nadele van die
verandering van hul besigheid struktuur gelys.
1.4.3 Die werknemers van Shoba Fashion Design is versoek om stilweg soveel
moontlik idees te genereer en dan met ander werknemers te deel. (6)
1.5 Verduidelik hoe ondernemings die probleem oplossing tegniek wat in VRAAG 1.4.2
geïdentifiseer is, kan toepas. (8)
43
SMOOTH FURNITURE LTD (SF)

Smooth Furniture Ltd wou die ontwerp van sommige van hul meubels verander.
Werknemers is versoek om nuwe idees in 'n groot groep voor te stel sonder om
individueel te werk. Hierdie idees is gebruik om nuwe gedagtes aan te wakker. Die
bestuur van SF het die voor- en nadele van elke idee beoordeel.
1.6.1 Identifiseer TWEE probleem oplossing tegnieke wat deur Smooth Furniture
Ltd. gebruik word. Motiveer u antwoord deur uit die scenario hierbo aan te
haal. (6)
Gebruik die onderstaande tabel as 'n RIGLYN om VRAAG 1.6.1 te
beantwoord
PROBLEEM OPLOSSING MOTIVERING
TEGNIEKE
1.
2.
1.6.2 Bespreek die impak van EEN van die probleem oplossing tegnieke wat in
VRAAG 1.6.1 geïdentifiseer is op ondernemings. (6)
1.7 Bespreek die voordele van kreatiewe denke in die werkplek. (6)
1.8 Beveel maniere aan waarop ondernemings 'n omgewing kan skep wat kreatiewe
denke bevorder. (4)
WENKE
• Leerders moet 'n gedetailleerde beskrywing van probleemoplossing kan gee.
• Onderwysers moet sleutelwoorde identifiseer wat gebruik kan word om die verskille
tussen besluitneming en kreatiewe denke te verduidelik, bv. 'Bestuur' teenoor 'groep
mense'.
• LET WEL dat die eerste drie probleemoplossing stappe op 'n probleem fokus, maar die
ander stappe op strategieë/oplossings fokus.
• Onderwysers moet eers die betekenis van elke probleemoplossing tegniek verduidelik,
sodat leerders in staat is om hierdie tegnieke uit gegewe stellings/scenario's te
identifiseer.
• Onderwysers word aangeraai om eers die toepassing van elke probleemoplossing
tegniek te hersien voordat hulle na die impak gaan. Dit sal leerders in staat stel om die
verband tussen hierdie aspekte te verstaan.
• Leerders moet die toepassing van probleemoplossing nie verwar met die impak van
ELKE probleemoplossing tegniek nie.
• Verseker dat leerders die betekenis van kreatiewe denke goed ken, sodat hulle die
voordele van kreatiewe denke kan verstaan.
• Onderwysers word aangeraai om eers maniere te verduidelik waarop ondernemings 'n
omgewing kan skep wat kreatiewe denke in die werkplek bevorder, voordat hulle die
voordeel van kreatiewe denke in die werkplek leer.
• Wanneer u maniere leer waarop ondernemings 'n omgewing moet skep wat kreatiewe
denke in die werkplek bevorder. Die fokus moet wees op 'hoe' ondernemings dit moet
doen.
• OPMERKING: Probleemoplossing kan as 'n hoë impak inhoud beskou word,
aangesien dit uit baie sub onderwerpe bestaan.
44
VEREISTE ANTWOORDE
1.1 Die betekenis van probleemoplossing
• Dit is die proses om 'n situasie te ontleed om strategieë te identifiseer√ wat
gebruik kan word om die situasie te verander. Probleemoplossing vereis
kreatiewe denke
• Probleem oplossing is 'n geestelike proses wat probleem opsporing behels, √ wat
die vermoë is om die probleem te identifiseer. √
• Dit behels ook probleem vorming, wat die vermoë is om die probleem op so 'n
manier af te breek dat 'n duidelike oplossing gevind kan word.√
Maksimum (4)
1.2 Verskille tussen probleemoplossing en besluitneming
BESLUITNEMING PROBLEEM OPLOSSING
• Dit word dikwels gedoen deur een • Probleme kan opgelos word deur 'n
persoon/'n lid van die senior groep/span√ of 'n individuele spanlid. √
bestuur√ wat dit outoritêr maak. √
• Verskillende alternatiewe word • Alternatiewe oplossings word
oorweeg √ voordat u besluit oor gegenereer/geïdentifiseer√ en krities
die beste een. √ geëvalueer. √
• Dit maak deel uit van die • Proses om 'n situasie te ontleed√ om
probleem oplossing siklus√ strategieë te identifiseer om
aangesien daar in elke stap verandering teweeg te bring. √
besluite geneem moet word. √
Maksimum (8)
OPMERKING:
4 Besluitneming of probleemoplossing sal gemerk word as die
1.3 Probleem oplossing stappe
• Identifiseer die probleem. √
• Definieer die probleem. √
• Identifiseer moontlike oplossings vir die probleem. √
• Kies die mees geskikte alternatief. √
• Ontwikkel 'n aksieplan. √
• Implementeer die voorgestelde oplossing/aksieplan. √
• Monitor die implementering van die oplossing/aksieplan. √
• Evalueer die geïmplementeerde oplossing. √
• Formuleer strategie√
• Implementeer strategie√
• Evalueer strategie√
(4x1) (4)
45
OPMERKING:
1 Slegs die eerste VIER (4) antwoorde sal nagesien word.
2 Stappe kan in enige volgorde wees
1.4 Probleem oplossing tegnieke uit gegewe stellings
1.4.1 Dinkskrum √√
1.4.2 Kragveld ontleding √√
1.4.3 Nominale groep tegniek√√ (6)
1.5 Toepassing van die Kragveld-analise
• Beskryf die huidige situasie/probleem√ en die gewenste situasie.√
• Noem alle dryfvere/voordele asook die terughoudende/nadelige kragte wat
verandering sal ondersteun en weerstaan.√
• Ken 'n telling toe aan elke krag√ met behulp van 'n numeriese skaal, waar 1 swak
en 5 sterk is. √
• Weeg die positiewe en negatiewe punte op √ en besluit dan of die projek
lewensvatbaar is. √
OPMERKING: Die fokus moet wees op 'hoe' ondernemings Kragveld analise
moet toepas om besigheid probleme op te los.
Maksimum (8)
1.6. Probleemoplossing tegnieke uit die scenario
1.6.1 Probleemoplossing tegnieke geïdentifiseer uit die scenario
PROBLEEM OPLOSSING MOTIVERING
TEGNIEKE
Dinkskrum √√ Werknemers is versoek om nuwe
idees in 'n groot groep voor te stel
sonder om individueel te werk. √
Kragveld analise √√ Die bestuur van SF het die voor- en
nadele van elke idee beoordeel. √
OPMERKING: Leerders sal nie punte kry vir motiverings as die probleem
oplossing tegnieke verkeerd geïdentifiseer is nie.
Maksimum (6)
1.6.2 Impak van dinkskrum en kragveld analise
Die impak van 'n dinkskrum
Positiewe/voordele
• Mense kry idees van ander√ en bou daarop voort. √
• Stimuleer kreatiewe denke√ in die werkplek. √
• Beter oplossings word ontwikkel deur kollektiewe bydraes. √
EN/OF
Negatiewe/nadele
• Sommige spanlede kan die bespreking √ oorheers. √
• Bespreking kan konflik √ tot gevolg hê as gevolg van meningsverskille. √
• Vrees vir kritiek kan die volle deelname√ aan dinkskrums tot gevolg hê. √
• Dit kan daartoe lei dat 'groep dink'/dat sommige individue miskien nie hul
opinies gee nie.√
Maksimum (6)
46
OF
Impak van die kragveld analise
Positiewe/voordele
• Werknemers voel ingesluit √ en dat hulle verstaan word. √
• Werknemers ontwikkel en groei met die onderneming.√
• Ingeligte besluite kan geneem word √ aangesien kragte vir en teen krities
geëvalueer is.√
EN/OF
Negatiewe/nadele
• Vereis die deelname √ van alle sake-eenhede. √
• Dit is tydrowend, aangesien die onderneming moet stabiliseer √ voordat
meer veranderings aangebring kan word. √
• Die ontleding wat ontwikkel is, hang geheel en al af van die
vaardigheidsvlak√ en kennis van die groep wat aan die analise werk. √
Maksimum (6)
1.7 Voordele van kreatiewe denke in die werkplek
• Unieke onkonvensionele idees/oplossings√ word gegenereer.√
• Komplekse besigheid probleme√ kan opgelos word.√
• Verbeter motivering√ onder personeellede.√
• Bestuur/werknemers kan tred hou met vinnig veranderende√ tegnologie.√
• Bestuurders/werknemers het meer selfvertroue√ omdat hulle hul volle potensiaal
kan uitleef.√
Maksimum (6)
1.8 Maniere waarop ondernemings 'n omgewing kan skep wat kreatiewe denke in
die werkplek bevorder
• Moedig alternatiewe maniere aan om dinge te doen. √√
• Moedig personeel aan om met nuwe idees / opinies / oplossings vorendag te
kom. √√
• Reageer entoesiasties op alle idees en laat nooit iemand minder belangrik voel
nie. √√
• Plaas voorstel bus oral in die werkplek en hou kommunikasiekanale oop vir nuwe
idees. √√
Maksimum (4)
ONDERWERP: SOSIALE VERANTWOORDELIKHEID

Eksamenriglyne vir sosiale verantwoordelikheid
• Definieer / brei uit oor die betekenis van sosiale verantwoordelikheid.
• Verduidelik die verband tussen sosiale verantwoordelikheid en driedubbele reël.
• Stel maniere voor waarop 'n sake projek tot die gemeenskap kan bydra: liefdadigheid
bydraes tot NRO's wat betrokke is by gemeenskap opvoeding en werk, vrywilliger
programme vir werknemers.
• Identifiseer / benoem die volgende sosio-ekonomiese kwessies uit gegewe scenario's /
stellings:
o MIV / vigs
o Werkloosheid
o Armoede
47
• Beveel / stel maniere voor waarop ondernemings bogenoemde sosio-ekonomiese
kwessies kan hanteer.
• Verduidelik / beveel aan / stel maniere voor waarop ondernemings tyd en moeite kan
bydra om die welstand van werknemers en gemeenskappe te verbeter.
VRAAG 1
1.1 Verduidelik die betekenis van sosiale verantwoordelikheid. (4)
1.2 Identifiseer die driedubbele reël komponente wat Imvula Limited toegepas het in
ELKE verklaring hieronder.
1.2.1 Imvula Limited het kospakkies aan die plaaslike gemeenskap uitgedeel
1.2.2 Hulle produseer omgewingsvriendelike produkte.
1.2.3 Van hul surplus inkomste is gebruik om 'n gemeenskapsentrum te bou. (6)
1.3 Verduidelik die verband tussen sosiale verantwoordelikheid en die elemente van
driedubbele reël wat in VRAAG 1.2 geïdentifiseer word. (9)
GAMA EVENTS (GE)

Gama Events is 'n gewilde onderneming wat voorsiening maak vir verskillende
sosiale geleenthede. Die bestuur van GE gebruik van hul winste om antiretrovirale
behandeling vir hul HIV besmette werknemers te koop. Hulle bied ook
entrepreneur programme aan vir mense wat nie ekonomies aktief in die
gemeenskap is nie.
1.4.1 Identifiseer TWEE sosio-ekonomiese kwessies wat van toepassing is op die

scenario hierbo. Motiveer u antwoord deur aan te haal uit die scenario. (6)
Gebruik onderstaande tabel as 'n RIGLYN om VRAAG 1.4.1 te beantwoord
SOSIO-EKONOMIESE KWESSIES MOTIVERING
1.
2.
1.4.2 Beveel TWEE ander strategieë aan wat GE kan gebruik om ELKE sosio-
ekonomiese vraagstukke wat in VRAAG 1.4.1 hierbo geïdentifiseer, te
hanteer. (8)
1.5 Lees die scenario hierbo en beantwoord die VRAAG wat volg.
JUNE TRADERS (JT)

June Traders het besluit om hul surplus wins te belê in korporatiewe maatskaplike
beleggings (KMB) projekte. Hulle het in gemeenskappe belê deur skooldrag te
skenk. JT het ook sportgeriewe aangebied om 'n gesonde leefstyl te bevorder.
1.5.1 Haal TWEE maniere aan waarop JT tot die welstand van hul gemeenskappe
bygedra het. (2)
1.5.2 Verduidelik ander maniere waarop JT tot die welstand van hul gemeenskappe
kan bydra. (6)
1.6 Stel maniere voor waarop ondernemings tyd en moeite kan bydra om die welstand
van werknemers te verbeter. (6)
48
WENKE
• Leerders moenie die betekenis van sosiale verantwoordelikheid met die betekenis van
KMV of KSB verwar nie.
• Maatskaplike verantwoordelikheid fokus op 'n betekenisvolle bydrae tot die
gemeenskap, terwyl daar verseker word dat sakebedrywighede nie die omgewing
benadeel nie.
• Leerders moet in staat wees om die verband tussen sosiale verantwoordelikheid en
driedubbele reël te verduidelik.
• Hulle moet ook die voorbeelde van elke driedubbele reël ken, sodat hulle hierdie
elemente uit die gegewe scenario kan identifiseer.
• Verseker dat leerders weet dat ondernemings sosio-ekonomiese kwessies aanspreek
deur middel van programme en inisiatiewe vir sosiale verantwoordelikheid.
• Hulle moet aangeraai word om slegs op DRIE sosio-ekonomiese kwessies te fokus wat
in die eksamenriglyne vermeld word.
• OPMERKING: Leerders sal nie gevra word om die negatiewe impak van sosio-
ekonomiese kwessies te bespreek nie, aangesien daar gefokus word op hoe
sakeondernemings elke kwessie moet hanteer wat in die 2020-eksamenriglyne
uiteengesit word.
• Hulle moet nie net fokus op die verskaffing van strategieë vir MIV / vigs nie, maar ook
op strategieë vir werkloosheid en armoede.
• Strategieë vir die hantering van werkloosheid en armoede is amper dieselfde, en
leerders moet daarop let.
• Leerders moet aangemoedig word om positiewe strategieë te verskaf om ELKE sosio-
ekonomiese kwessie te hanteer.
• Hulle moet nie die welstand van werknemers met gemeenskappe verwar nie
• Die welstand van gemeenskappe moet nie verwar word met die voorbeelde van KSB
projekte nie. Leerders sal nie punte ontvang vir die begaan van hierdie fout nie.
VEREISTE ANTWOORDE
1.1 Die betekenis van sosiale verantwoordelikheid
• Dit is 'n verpligting om te werk om die welstand van die samelewing te verbeter. √
• 'n Etiese uitgangspunt wat sê dat elke individu / organisasie 'n verpligting het om
die samelewing as geheel te bevoordeel
• Die verantwoordelikheid van elke burger/individu / organisasie om by te dra tot
die welstand van die gemeenskap en die omgewing waarin hulle woon √.
• Dit is die plig van alle ondernemings om 'n balans tussen die ekonomie en die
omgewing te handhaaf. √
Maksimum (4)
1.2 Driedubbele reël uit die stellings:
1.2.1 Mense / Sosiaal √√
1.2.2 Planeet / omgewing √√
1.2.3 Wins / Ekonomiese √√ (6)
1.3 Die verband tussen sosiale verantwoordelikheid en die elemente van 'n
driedubbele reël
Wins / Ekonomiese √√
• Driedubbele reël beteken dat ondernemings nie net op wins / hoë pryse moet
konsentreer nie, maar ook in KSB projekte moet belê. √
• Besighede moet nie wins maak ten koste van hul gemeenskap nie. √
Sub Maksimum (3)
49
Mense / Sosiaal √√
• Ondernemings moet nie 'n negatiewe impak hê op mense / werknemers / klante /
gemeenskap nie. √
• Besighede moet betrokke raak / belê in volhoubare gemeenskap programme /
projekte wat tot voordeel van gemeenskappe sal strek. √
Sub Maksimum (3)
Planeet / omgewing √√
• Besighede moenie hulpbronne uitput of die omgewing benadeel vir produksie /
winsdoeleindes nie. √
• Hulle kan energie-doeltreffende / omgewingsvriendelike produkte /
produksiemetodes ondersteun. √
Sub Maksimum (3)
Maksimum (9)
1.4 Sosio-ekonomiese kwessies uit die scenario
SOSIO-EKONOMIESE MOTIVERING
KWESSIES
HIV/VIGS√√ Die bestuur van GE gebruik van hul winste om
antiretrovirale behandeling vir hul besmette
werknemers te koop. √
Werkloosheid√√ Hulle gebruik ook aanbieding programme vir mense
wat nie ekonomies aktief in die gemeenskap is nie. √
OPMERKING: Leerders sal nie punte ontvang vir die motiverings as die sosio-
ekonomiese kwessies verkeerd geïdentifiseer is nie.
Maksimum (6)
1.4.2 Strategieë om ELK geïdentifiseerde sosio-ekonomiese kwessies te
hanteer
Strategieë om MIV / vigs te hanteer
• Ontwikkel berading programme vir besmette / geaffekteerde persone /
werknemers. √√
• Hou werksessies oor MIV / vigs-programme / -veldtogte. √√
• Moedig werknemers aan om by MIV / vigs-ondersteunings groepe aan te
sluit. √√
• Ontwikkel strategieë om stigma en diskriminasie te hanteer. √√
Sub maksimum (4)
Strategieë om werkloosheid te hanteer
• Verskaf vaardigheid ontwikkeling programme deur middel van
leerlingskappe. √√
• Bied beurse aan vir die gemeenskap om die vlak van onderwys te
verbeter. √√
• Skep werk vir lede van die gemeenskap. √√
• Ondersteun bestaande kleinsakeondernemings om meer
werksgeleenthede te skep. √√
Sub maksimum (4)
50
1.5 Welstand van gemeenskappe
1.5.1 Maniere waarop JT bygedra het tot die welstand van gemeenskappe
vanuit die scenario
• Hulle het in gemeenskappe belê deur skooldrag te skenk√
• Sportfasiliteite is ook deur JT voorsien om 'n gesonde lewenstyl te
bevorder. √
OPMERKING: Leerders sal nie punte kry vir antwoorde wat nie uit die
scenario aangehaal word nie.
(2X1) (2)
1.5.2 Ander maniere waarop JT bygedra het tot die welstand van
gemeenskappe
• Verseker dat die produkte wat hulle lewer, nie verbruikers / die omgewing
benadeel nie. √
• Weerhou van onwettige / skadelike praktyke√ soos om kinders onder die
wettige ouderdom in diens te neem, onwettige middels te verkoop, ens. √
• Neem eties korrekte besigheid besluite, √ bv. moenie onbillike /
misleidende advertering doen nie, ens. √
• Skenk geld aan 'n gemeenskapsprojek / voer 'n projek uit om die
gemeenskap op te hef. √
Maksimum (6)
1.6 Maniere waarop besighede tyd en moeite kan bydra om die welstand van
werknemers te verbeter
• Voorsien ontspanningsgeriewe vir werknemers.√√
• Laat buigsame werksure toe om produktiwiteit te verhoog.√√
• Voorsien vervoer vir werknemers wat buitengewone lang ure werk. √√
• Maak voorsiening vir werknemers se deelname aan besluitneming wat hulle raak.
√√
• Doen spanbou sessies om werknemers se moreel te verbeter. √√
• Bied jaarlikse mediese assesserings aan werkers aan. √√
Maksimum (6)
ONDERWERP: KORPORATIEWE SOSIALE VERANTWOORDELIKHEID (KSV) EN

KORPORATIEWE SOSIALE BELEGGING (KSB)
Eksamenriglyne vir KSV en KSB
KORPORATIEWE SOSIALE VERANTWOORDELIKHEID/KSV
• Definieer / brei uit oor die betekenis van KSV
• Beskryf / verduidelik die doel van KSV
• Identifiseer / noem / skets die komponente van KSV: omgewing, etiese maatskaplike
beleggings, gesondheid en veiligheid.
• Identifiseer KSV-programme vanuit gegewe scenario's / stellings.
• Verduidelik / bespreek / evalueer / analiseer die impak (positiewe / voordele en / of
negatiewe / nadele) van KSV op besighede en gemeenskappe.
KORPORATIEWE SOSIALE BELEGGING/KSB
• Definieer / brei uit oor die betekenis van KSB.
• Beskryf / verduidelik die doel van KSB.
• Skets / benoem KSB-fokusareas, bv. gemeenskap, landelike ontwikkeling, werknemers,
omgewing
51
• Verduidelik / onderskei tussen KSV en KSB.
• Verduidelik / bespreek / evalueer / analiseer die impak (voordele / positiewe en / of
nadele / negatiewe aspekte van KSB op sake en gemeenskappe.
VRAAG 1
1.1 Definieer die betekenis van die volgende begrippe:
1.1.1 Korporatiewe sosiale verantwoordelikheid / KSV. (4)
1.1.2 Korporatiewe sosiale belegging / KSB (4)
1.2 Noem VYF komponente van korporatiewe sosiale verantwoordelikheid (KSV) (5)
TERRIKA CHICKEN FARM (TCF)

Terrika Chicken Farm spesialiseer in die teel en verkoop van hoenders. Terrika
het 'n verskeidenheid korporatiewe sosiale beleggings/KSB-projekte in die
gemeenskap aangebied. Hy het 'n onderhoud met die gemeenskapslede gevoer
oor die impak van sy projekte. Sommige het genoem dat sy projekte hul welstand
verbeter het en dat hulle onderneming vaardighede aangeleer het. Terwyl ander
meen dat Terrika nie regtig na hul behoefte omsien nie, aangesien KSB projekte
gedoen word om sy besigheid beeld te verbeter. Hulle noem ook dat sy KSB
projekte nie relevant is vir hul behoeftes is nie.
1.3.1 Noem TWEE voor- en nadele van KSB vir die gemeenskap uit die scenario
hierbo. (4)
Gebruik die onderstaande tabel as 'n riglyn om VRAAG 1.3.1 te beantwoord
Voordele van KSB vir die Nadele van KSB vir die
gemeenskap gemeenskap
1.
2.
1.3.2 Bespreek die ander impak van KSB op gemeenskappe. (8)

1.4 Bespreek die impak van korporatiewe sosiale belegging (KSB) op TCF as besigheid.
(6)
1.5 Onderskei tussen korporatiewe sosiale verantwoordelikheid (KSV) en korporatiewe
sosiale belegging (KSB). (8)
WENKE
• Leerders moet weet dat die begrip “Korporatiewe sosiale verantwoordelikheid” wyer is
as die betekenis van KSB.
• KSV betrek verskillende belanghebbendes, terwyl KSB slegs op gemeenskappe fokus.
• Leerders moet nie die voorbeelde van KSB projekte, KSV komponente of KSB
fokusareas gebruik om die verskille tussen KSV en KSB te verklaar nie.
• Die komponente van KSV moet nie verwar word met KSB fokusareas nie, alhoewel
sommige van hierdie aspekte eenders is.
• Onderwysers moet toesien dat leerders die doel van KSV en KSB ken sodat hulle die
verskille tussen hierdie konsepte kan verduidelik.
• OPMERKING: Die impak van KSV / KSB op besighede en gemeenskappe is dieselfde
en kan deurmekaar gebruik word.
52
VEREISTE ANTWOORDE
1.1 Definisie van korporatiewe sosiale verantwoordelikheid / KSV en korporatiewe
sosiale belegging / KSB
1.1.1 Die betekenis van korporatiewe sosiale verantwoordelikheid
• Die manier waarop ondernemings hul proses bestuur om hul
belanghebbendes op 'n positiewe manier te beïnvloed. √
• 'n Onderneming neem vrywillig stappe om die lewensgehalte van
werknemers te verbeter √ asook hul gesinne en gemeenskappe. √
• Korporatiewe sosiale verantwoordelikheid is 'n verpligting wat deur die wet
vereis word√ en bevoordeel die besigheid sowel as die samelewing. √
Maksimum (4)
1.1.2 Die betekenis van korporatiewe sosiale belegging
• Dit is wanneer 'n onderneming geld, hulpbronne en tyd √ aan 'n spesifieke
projek bestee wat die lewens van mense sal verbeter. √
• Die projekte is nie direk bedoel om die wins van die maatskappy te
verhoog nie. √
• Dit is die geld wat die onderneming aan die gemeenskap bestee√ om die
lewenstandaard van die gemeenskap te verbeter. √
• Hierdie projekte het 'n sterk ontwikkeling benadering√ en maak gebruik
van maatskappy hulpbronne om gemeenskappe te bevoordeel en op te
hef.
Maksimum (4)
1.2 Bestanddele van korporatiewe sosiale verantwoordelikheid (KSV)
• Omgewing√
• Gesondheid en veiligheid √
• Besigheidsetiek√
• Diensbillikheid√
• Werknemers en klante √
• Gemeenskap√
OPMERKING: Slegs eerste VYF (5) sal gemerk word.
(5X1) (5)
1.3 KSV &KSB
1.3.1 Impak van KSB vir die gemeenskap vanuit die scenario
Voordele van KSB vir die Nadele van KSB vir die
gemeenskap gemeenskap
Sommige het genoem dat Terrika se Terwyl ander voel dat Terrika nie regtig
projekte hul welstand verbeter het √ omgee oor hul behoeftes nie, aangesien
KSB-projekte gedoen het om sy
besigheid beeld te verbeter. √
Hulle het onderneming vaardighede Hulle noem ook dat sy KSB-projekte nie
aangeleer √ relevant vir hul behoeftes is nie. √
OPMERKING: Slegs die eerste TWEE voor- en nadele van KSB vir die
gemeenskap sal gemerk word oor die.
Maksimum (4)
53
1.3.2 Ander impak van KSB op gemeenskappe
Positiewe / voordele
• Die voorsiening van beurse moedig gemeenskappe aan om hul vaardighede te
verbeter. √
• Beter opvoedkundige fasiliteite √ word in arm gemeenskappe gevestig. √
• Die voorsiening van mediese infrastruktuur√ verbeter die gesondheid vlakke van
gemeenskappe. √
• Opleidingsgeleenthede in die gemeenskap√ verhoog die moontlikheid van
aanstellings van lede van die gemeenskap. √
EN/OF
Negatiewe / nadele
• Besighede is nie altyd toegerus om sosiale probleme aan te spreek nie. √
• Gemeenskappe is meestal afhanklik van KSV programme √ en sukkel om hul eie
inisiatiewe te neem. √
• Besighede is geneig om te fokus op KSV programme√ wat nie die gemeenskap
direk bevoordeel nie. √
• Die voordele van die programme sal moontlik nie by die beoogde persone √
binne die gemeenskap uitkom nie. √
Maksimum (8)
1.4 Impak van korporatiewe sosiale belegging (KSB) op TCF as 'n onderneming
Voordele / positiewe aspekte van KSV / KSB op ondernemings
• Bevorder kliënt lojaliteit√ wat lei tot meer verkope.√
• KSB projekte bevorder spanwerk √ binne besighede.√
• Die besigheid geniet die welwillendheid / ondersteuning√ van gemeenskappe.√
• Bied ondernemings belastingvoordele√ soos belasting verlaging / kortings. √
EN/OF
Negatiewe / nadele
• Dit is moeilik om die effektiwiteit van sosiale beleggings akkuraat te meet. √
• Die meeste bestuurders is nie opgelei nie en het nie die ervaring √ om sosiale
programme te hanteer nie. √
• Gedetailleerde verslae moet opgestel word √ wat tydrowend kan wees. √
• KSB-aktiwiteite lei sake se aandag af van sy kern besigheid funksies√.
Maksimum (6)
1.5 Onderskeid tussen KSV en KSB
KORPORATIEWE SOSIALE KORPORATIEWE SOSIALE
VERANTWOORDELIKHEID (KSV) BELEGGING (KSB)
Die bedoeling is om sakepraktyke te WEND geld en hulpbronne aktief √ aan
verander. √ om die gemeenskap op te hef. √
Fokus is op die verbetering van beeld Fokus is op die opheffing van
√ en winste. √ gemeenskap √ sonder opbrengs op
belegging √
Word dikwels gebruik as 'n Bedoel om gemeenskappe te bevoordeel
bemarkingsinisiatief. √ en op te hef deur sosiale ontwikkeling. √
54
OPMERKING:
verskille nie duidelik is nie.
4 Of KSV of KSB sal gemerk word as die verskille nie duidelik is
nie.
Maksimum (8)
ONDERWERP: MENSEREGTE, INKLUSIWITEIT EN OMGEWINGSKWESSIES

Eksamenriglyne vir menseregte, inklusiwiteit en omgewingskwessies
MENSLIKE, EKONOMIESE, SOSIALE EN KULTURELE REGTE
• Skets/noem die volgende menseregte in die werkplek:
o Privaatheid
o Waardigheid
o Ekwiteite
o Vryheid van spraak en uitdrukking
o Inligting
o Veiligheid, sekuriteit en beskerming van die lewe
• Identifiseer bogenoemde menseregte vanuit gegewe scenario's/verklarings.
• Beveel maniere aan waarop ondernemings bogenoemde menseregte in die werkplek
kan hanteer.
• Beskryf/noem die ekonomiese regte van werknemers in die werkplek.
• Skets/noem die sosiale regte van werknemers in die werkplek.
• Beveel maniere aan waarop ondernemings sosiale regte en kulturele regte in die
werkplek kan bevorder.
• Verduidelik die implikasie van gelykheid, respek en waardigheid vir ondernemings.
DIVERSITEIT
• Definieer/brei uit oor die betekenis van diversiteit in die werkplek.
• Identifiseer/benoem die diversiteit kwessies uit gegewe scenario's/stellings.
• Beveel/stel maniere voor waarop ondernemings bogenoemde diversiteit kwessies in die
werkplek kan hanteer.
• Bespreek die voordele van diversiteit in die werkplek.
OMGEWINGS FAKTORE
• Verduidelik die verantwoordelikhede van werkgewers om menslike gesondheid en
veiligheid in die werkplek te bevorder.
• Gee 'n uiteensetting/verduidelik/bespreek die rol van die gesondheids- en
veiligheidsverteenwoordigers in die beskerming van die werkplek omgewing, bv. nagaan
van die doeltreffendheid van gesondheids- en veiligheidsmaatreëls/die identifisering van
potensiële gevare in die werksomgewing/ondersoek van klagtes van werkers, ens.
• Identifiseer die rolle van gesondheids- en veiligheidsverteenwoordigers uit gegewe
scenario's.
• Verduidelik die verantwoordelikheid van werkers/werknemers om die gesondheid en
veiligheid van mense in die werkplek te bevorder.
• Identifiseer die verantwoordelikhede van werkgewers en werknemers/werkers om
menslike gesondheid en veiligheid in die werkplek te bevorder vanuit gegewe scenario's.
• Beveel/stel strategieë voor wat ondernemings mag gebruik om die omgewing en
menslike gesondheid te beskerm.
55
• Evalueer 'n sakeonderneming oor menseregte, inklusiwiteit en omgewingskwessies deur
gebruik te maak van informele opnames, onderhoude, ens.
VRAAG OOR MENSEREGTE, INKLUSIWITEIT EN OMGEWINGSKWESSIES
VRAAG 1
1.1 Noem enige VIER menseregte in die werkplek. (4)
1.2 Identifiseer die mensereg wat van toepassing is op ELKE verklaring hieronder:
1.2.1 Werknemers word nie gedwing om vernederende werk te doen nie.
1.2.2 Bestuurders sorg dat werknemers nie ly as gevolg van diskriminasie nie.
1.2.3 Ondernemings laat oop kommunikasiekanale tussen bestuur en werknemers
toe.
1.2.4 Werkers word voorsien van beskermende klere.
1.2.5 Persoonlike inligting van werknemers word vertroulik gehou. (8)
1.3 Skets enige DRIE ekonomiese regte van werknemers in die werkplek. (6)
1.4 Adviseer besighede oor hoe hulle die kulturele en sosiale regte van werknemers in
die werkplek kan bevorder. (12)
1.5 Verduidelik die implikasies van gelykheid, respek en waardigheid vir ondernemings.
(6)
WENKE
• Leerders moet daarop let dat daar slegs ses menseregte is wat hulle moet ken volgens
die 2020-eksamenriglyne bladsy 33.
• Elke mensereg moet volledig geskryf word, aangesien leerders punte kan verloor omdat
hulle sommige woorde weglaat, bv. “Vryheid van spraak” in plaas van “vryheid van
spraak en uitdrukking”.
• Menseregte moet nie verwar word met verbruikersregte volgens die WBV in wetgewing
(Besigheid omgewings) nie.
• Leerders moet goed kennis dra van maniere waarop ondernemings menseregte in die
werkplek moet bevorder. Die fokus moet wees op hoe werknemers in terme van
menseregte gerespekteer moet word.
• Die ekonomiese regte van werknemers moet nie verwar word met die regte van
werknemers en werkgewers in terme van die Wet op Arbeidsverhoudinge wat in
vraestel 1 behandel word nie. Sommige van hierdie regte is soortgelyk aan ekonomiese
regte.
• Leerders mag nie die sosiale regte van werknemers met die sosiale regte in die
algemeen verwar nie. Die voorbeelde van sosiale regte van werknemers in die werkplek
moet gebruik word om te verduidelik hoe ondernemings hierdie regte in die werkplek
moet bevorder.
• V1.5 vereis dat leerders die “implikasies” moet verduidelik wat ondernemings moet aan
voldoen om gelykheid, respek en waardigheid vir ondernemings te bevorder. Die feite
vir gelykheid, respek en waardigheid moet nie geskei word nie.
VEREISTE ANTWOORDE
1.1 Menseregte in die werkplek
• Privaatheid √
• Waardigheid √
• Gelykheid√
• Vryheid van spraak en uitdrukking√
• Inligting√
• Veiligheid, sekuriteit en beskerming van die lewe √
56
OPMERKING: Slegs die eerste VYF (5) menseregte sal gemerk word.
(5 X 1) (5)
1.2 Menseregte geïdentifiseer uit verklarings
1.2.1 Waardigheid √√
1.2.2 Aandele √√
1.2.3 Vryheid van spraak en uitdrukking √√
1.2.4 Veiligheid, sekuriteit en beskerming van die lewe √√
1.2.5 Privaatheid √√ (10)
1.3 Ekonomiese regte van werknemers in die werkplek
• Vry van gedwonge arbeid √√
• Vry om werk te aanvaar of te kies √√
• Sluit aan by/vorm vakbonde. √√
• Reg om deel te neem aan 'n wettige staking. √√
• Gelyke betaling vir dieselfde werk gelewer. √√
• Redelike beperking van werksure √√
• Veilige en gesonde werksomstandighede √√
OPMERKING: Slegs die eerste DRIE (3) ekonomiese regte sal gemerk word.
(3x2) (6)
1.4 Maniere waarop ondernemings kulturele en sosiale regte van werknemers in
die werkplek kan bevorder
1.4.1 Maniere om kulturele regte in die werkplek te bevorder
• Werknemers moet opgelei word in kulturele verdraagsaamheid. √√
• Stel mense in diens van verskillende kulturele agtergronde. √√
• Moedig werknemers aan om aan kulturele aktiwiteite deel te neem. √√
• Voorsien die omgewing waarin werknemers vry is om hul eie taal te
gebruik wanneer hulle tydens hul vrye tyd met ander omgaan. √√
Sub maksimum (6)
1.4.2 Maniere waarop ondernemings sosiale regte in die werkplek kan
bevorder
• Besighede moet toesien dat werknemers toegang het tot skoon
water/sosiale sekerheid. √√
• Lewer gesondheidsorgdienste deur klinieke op te stel om werknemers
toegang tot basiese mediese ondersoeke te gee. √√
• Moedig werknemers aan/bied geleenthede vir
vaardigheidsopleiding/basiese onderwys. √√
• Registreer werkers by WVF om voldoende beskerming te bied in geval
van werkloosheid/siekte. √√
Sub maksimum (6)
Maksimum (12)
1.5 Die implikasies van gelykheid, respek en waardigheid vir ondernemings
• Besighede moet al hul werknemers gelyk behandel, √ ongeag hul
ras/kleur/ouderdom/geslag/gestremdheid, ens. √
• Alle werkers moet toegang hê tot gelyke geleenthede/posisies/hulpbronne. √
• Missie verklaring moet waardes √ van gelykheid/respek insluit. √
• Behandel werkers met respek/waardigheid√ deur werk wat goed gedoen is/die
waarde van mense kapitaal te erken. √
• Sorg dat werknemers in 'n omgewing werk wat bevorderlik is vir
veiligheid/regverdigheid/vry van verleentheid. √
Maksimum (6)
57
VRAAG OOR INKLUSIWITEIT
VRAAG 2
2.1 Lees die volgende scenario en beantwoord die daaropvolgende VRAAG
ELSABE PRINTERS (EP)

Elsabe Printers het meer mans as vroue in diens. Hul gebou het nie fasiliteite vir
mense wat rolstoele gebruik nie. Engels is die enigste kommunikasiemedium wat in
die werkplek toegelaat word, ondanks die feit dat sommige werknemers dit nie
verstaan of praat nie.
2.1.1 Identifiseer DRIE diversiteit kwessies wat van toepassing is in die scenario
hierbo. Motiveer u antwoord deur uit die bostaande scenario aan te haal. (9)
Gebruik die onderstaande tabel as RIGLYN om VRAAG 2.1.1 te beantwoord.
DIVERSITEIT KWESSIES MOTIVERING
1.
2.
3.
2.1.2 Beveel TWEE maniere aan hoe EP ELKE diversiteit kwessie moet hanteer
wat in VRAAG 2.1.1 geïdentifiseer word. (12)
2.3 Bespreek die voordele van diversiteit in die werkplek. (8)
WENKE
• Leerders moet die betekenis van ELKE diversiteit kwessie ken, sodat hulle hierdie
kwessies kan identifiseer vanuit gegewe scenario's/stellings.
• Die fokus moet wees op hoe ondernemings hierdie diversiteit kwessies in die werkplek
moet hanteer.
• Die voordele van diversiteit in die werkplek moet nie verwar word met die voordele van
kreatiewe denke in die werkplek nie.
• Leerders moet gehelp word om eenvoudige sleutelwoorde te identifiseer wat gebruik sal
word om volledige sinne oor die voordele van diversiteit in die werkplek te formuleer.
VEREISTE ANTWOORDE
2.1 Diversiteit kwessies
2.1.1 Diversiteit kwessies geïdentifiseer uit die scenario
DIVERSITEIT SAKE MOTIVERING
Geslag√√ Elsabe-drukkers het meer mans as vrouens in diens. √
Gestremdheid√√ Hul gebou het nie fasiliteite vir mense wat rolstoele
gebruik nie. √
Taal√√ Engels is die enigste kommunikasiemedium wat in die
werkplek toegelaat word, ondanks die feit dat sommige
werknemers dit nie verstaan of praat nie. √
58
OPMERKING: Leerders sal nie punte vir motivering kry as die kwessies
oor diversiteit verkeerd geïdentifiseer is nie.
Maksimum (9)
2.1.2 Maniere waarop EP diversiteit vraagstukke moet hanteer
Geslag
• Mans en vrouens moet gelyke werksgeleenthede gebied word. √√
• Vroue moet in diens geneem word om aan die WGI te voldoen. √√
• Teikens kan gestel word vir geslagsgelykheid in die onderneming. √√
• Nuwe aanstellings moet gebaseer wees op vaardighede en vermoëns. √√
Sub Maksimum (4)
Gestremdheid/fisies gestremd/mense wat met gestremdheid lewe
• Besighede moet werksgeleenthede bied vir mense wat liggaamlik
gestremd is.
• Werknemers moet opgelei word in die hantering van kollegas met
gestremdhede.
• Besighede moet goed ingelig wees oor hoe om met gestremde
werknemers om te gaan.
• Beleid en programme moet in die behoeftes van mense met
gestremdhede voorsien.
Sub Maksimum (4)
Taal
• Voorsien opleiding in die amptelike taal van die onderneming.√√
• Geen werker mag uitgesluit voel by vergaderings wat in een taal
aangebied word nie
• Stel 'n tolk in diens sodat almal ten volle kan verstaan wat in 'n
vergadering gesê word.√√
• Fokus op vaardighede/werkverrigting van die gestremde werker, eerder
as sy/haar gestremdheid/moontlike probleme wat hy/sy in die toekoms
kan oplewer.√√
Sub Maksimum (4)
OPMERKING: Slegs die eerste TWEE (2) diversiteit kwessies sal gemerk
word.
Maksimum (12)
2.3 Voordele van diversiteit in die werkplek
• Diversiteit in die werksmag verbeter√ moreel/motivering. √
• Besighede met 'n uiteenlopende arbeidsmag het 'n meer goeie openbare beeld √
en trek meer klante. √
• Gediversifiseerde arbeidsmag kan ondernemings 'n mededingende voordeel gee,
√ omdat hulle beter dienste kan lewer. √
• Arbeidsmag diversiteit verbeter die vermoë van 'n onderneming om probleme op
te los√ innoveer/verskillende markte te kweek√
• 'n Gediversifiseerde werksmag stimuleer debat oor nuwe/verbeterde maniere om
dinge gedoen te kry.√
Maksimum (8)
59
VRAAG OOR OMGEWINGSKWESSIES
VRAAG 3
LIZEL CLOTHING MANUFACTURER (LCM)

Die bestuur van Lizel Clothing Manufacturer het gesondheids- en
veiligheidsverteenwoordigers aangestel. Hulle sal verantwoordelik wees om die
doeltreffendheid van LCM se gesondheids- en veiligheidsmaatreëls na te gaan.
Hulle moet ook potensiële gevare in die werkplek identifiseer.
3.1.1 Haal TWEE rolle van die gesondheids- en veiligheidsverteenwoordigers uit

die scenario hierbo aan. (2)
3.1.2 Beskryf ander rolle van gesondheids- en veiligheidsverteenwoordigers in die
werkplek. (4)
3.1.3 Verduidelik die verantwoordelikhede van werkers om die gesondheid en
veiligheid van mense in die werkplek te bevorder. (6)
3.1.4 Beveel VIER maniere aan waarop LCM die omgewing en menslike
gesondheid kan beskerm. (8)
WENKE
• Onderwysers word aangeraai om die eksamenriglyne in die volgende volgorde
te volg:
o Verantwoordelikheid van die werkgewer
o Rol van die gesondheids- en veiligheidsverteenwoordigers
o Verantwoordelikheid van werkers
o Maniere waarop ondernemings die omgewing en menslike gesondheid kan
beskerm
• Die werkgewer moet eers veiligheid stelsels instel en riglyne verskaf oor
veiligheidsmaatreëls in die werkplek.
• Die gesondheids- en veiligheidsverteenwoordiger is gekose werknemers, hulle
verskaf nie beskermende klere nie, maar sorg dat die werkgewer hul lede
beskermende klere verskaf.
• Werknemers het ook die verantwoordelikheid om na hul eie veiligheid in die
werkplek om te sien.
• Onthou dat strategieë om gesondheid veiligheid in die werkplek te bevorder,
algemeen is en binne die onderneming sowel as buite die onderneming geld.
VEREISTE ANTWOORDE
3.1.1 Rol van gesondheids- en veiligheidsverteenwoordigers uit die scenario
• Hulle sal verantwoordelik wees om die doeltreffendheid van LCM se
gesondheids- en veiligheidsmaatreëls te kontroleer√
• Hulle moet ook potensiële gevare in die werkplek identifiseer. √
OPMERKING: Slegs die eerste TWEE antwoorde moet nagesien word.
(2 X 1) (2)
3.1.2 Ander rolle van gesondheids- en veiligheidsverteenwoordigers in die
werkplek
• Ondersoek werkers se klagtes√
• Sorg dat werkgewers WVBS√ nakom
• Verseker dat alle werkers beskermende klere ontvang/beskikbaar is. √
• Bevorder veiligheidsopleiding√ sodat werknemers potensiële gevare kan
vermy/pro-aktief kan optree. √
60
• Verseker dat alle toerusting wat nodig is om werk te verrig, gereeld
voorsien/onderhou word.√
• Verseker dat gevaarlike toerusting onder toesig van
opgeleide/gekwalifiseerde werkers gebruik word.√
Maksimum (4)
3.1.3 Verantwoordelikhede van werkers om die gesondheid en veiligheid van
mense in die werkplek te bevorder.
• Gebruik voorgeskrewe veiligheidstoerusting √
• •Meld ongelukke by die werkgewer√ teen die einde van die skof aan. √
• Rapporteer onveilige/ongesonde werksomstandighede√ aan die betrokke
owerhede/bestuur. √
• Stel die werkgewer in kennis van enige siekte √ wat die werkvermoë kan
beïnvloed. √
• Werkers moet sorg vir hul eie gesondheid √ en veiligheid in die werkplek.
√
• Saam te werk en aan die reëls en prosedures te voldoen, √ bv. dra
voorgeskrewe veiligheidsklere. √
Maksimum (6)
3.1.4 Maniere waarop LCM die omgewing en menslike gesondheid kan
beskerm
• Masjiene moet gereeld onderhou word. √√
• Onderrig mense oor higiëne-kwessies. √√
• Moedig werknemers aan om gereeld gesondheid kontroles te doen √√
• Raak betrokke by omgewingsbewustheid programme. √√
• Water vir menslike gebruik moet getoets word voordat dit gebruik word. √√
• Bevorder natuurbewaring deur na natuurlike hulpbronne om te sien. √√
OPMERKING: Slegs die eerste VIER (4) antwoorde sal gemerk word
Maksimum (8)
ONDERWERP: SPAN PRESTASIE EN KONFLIKBESTUUR

Eksamenriglyne oor span prestasie en konflik hantering
ASSESSERING VAN DIE SPANPRESTASIE
• Skets/verduidelik/bespreek die kriteria vir suksesvolle span prestasie: interpersoonlike
houdings en gedrag, gedeelde waardes, kommunikasie en samewerking.
• Identifiseer bogenoemde kriteria uit gegewe scenario's/stellings.
• Gee 'n uiteensetting/verduidelik/bespreek die kenmerke van suksesvolle span verrigting.
• Identifiseer/benoem die volgende stadiums van span ontwikkeling vanuit gegewe
o Vorming
o Storming
o Normering
o Uitvoering
o Verdaging/rou
• Verduidelik/beskryf/bespreek die bogenoemde stadiums van span ontwikkeling.
• Beskryf/Verduidelik/Bespreek/Brei uit oor die belangrikheid van span dinamiese teorieë
om span prestasies te verbeter, bv. take toewys volgens die rolle van spanlede.
61
KONFLIKOPLOSSING
• Noem/Skets/Verduidelik/Beskryf/Bespreek oorsake van konflik in die werkplek.
• Identifiseer oorsake van konflik vanuit gegewe scenario's/stellings
• Verduidelik/adviseer besighede oor hoe hulle konflik in die werkplek moet hanteer
(stappe/tegnieke vir konflikoplossing)
HANTERING VAN GRIEWE EN MOEILIKE MENS/PERSOONLIKHEDE
• Onderskei tussen griewe en konflik.
• Verduidelik/bespreek die regte prosedures om griewe in die werkplek te hanteer.
• Identifiseer/benoem die volgende moeilike persone/persoonlikhede uit gegewe
o Klaer
o Besluiteloos
o Saam stemmer
o Negatiwiteit
o Kenner
o Rustige
• Stel maniere voor waarop ondernemings bogenoemde moeilike mense/persoonlikhede in
die werkplek kan hanteer.
• Verduidelik/stel maniere voor waarop ondernemings moeilike werknemers in die
werkplek kan hanteer.
VRAAG OOR SPANPRESTASIE EN BESTUUR VAN KONFLIK

VRAAG 1
1.1 Noem die stadiums van span ontwikkeling. (5)
1.2 Identifiseer die stadiums van span ontwikkeling van toepassing op Shiburi
Construction-span in ELKE verklaring hieronder:
1.2.1 Spanlede konfronteer mekaar se idees en veg vir 'n leiersposisie.
1.2.2 Die span is bewus van sy doelstellings en neem besluite sonder toesig.
1.2.3 Spanlede versamel inligting oor die taak wat uitgevoer moet word. (6)
1.3 Beskryf TWEE ander stadiums van span ontwikkeling. (6)
1.4 Bespreek enige DRIE kriteria vir suksesvolle span verrigting. (9)
1.5 Verduidelik die kenmerke van suksesvolle spanne in die werkplek. (6)
WENKE
• Leerders moet nie die stadiums van span ontwikkeling benoem deur getalle soos
stadium 1, 2, 3 4 & 5 neer te skryf nie.
• Onderwysers word aangeraai om te fokus op die vyf fases van span ontwikkeling wat
in die 2020-eksamenriglyne uiteengesit word.
• Verseker dat leerders 'n diepgaande kennis het van die betekenis van elke
ontwikkeling fase, sodat hulle die stadiums uit scenario's en stellings kan identifiseer.
• Daar moet gelet word op die feit dat hierdie onderwerp baie punte bevat, veral as daar
van leerders verwag word om die stadiums van span ontwikkeling te bespreek/te
verduidelik.
• Leerders moet nie die kriteria vir suksesvolle span verwar met die kenmerke van
suksesvolle spanne nie.
• Die kriteria vir suksesvolle spanne moet volledig omskryf word, aangesien leerders nie
punte sal ontvang vir onvolledige konsepte nie.
• Leerders moet die betekenis van elke kriteria ken, aangesien dit nodig is om hierdie
kriteria uit gegewe stellings/scenario's te identifiseer.
62
• Onderwysers word aangeraai om slegs te fokus op die vier kriteria vir suksesvolle
spanne soos uiteengesit in die 2020-eksamenriglyne.
• Leerders moet aangeraai word om volledige sinne te verskaf wanneer hulle ELKE
stadium van span ontwikkeling verduidelik.
VEREISTE ANTWOORDE
1.1 Stadiums van span ontwikkeling
• Vorming√
• Storming√
• Normering √
• Uitvoerend √
• Verdaging/rou √
Maksimum (5)
1.2 Stadiums van span ontwikkeling geïdentifiseer uit scenario
1.2.1 Storming√√
1.2.2 Uitvoerend √√
1.2.3 Vorming √√ (6)
1.3 Ander stadiums van span ontwikkeling geïdentifiseer uit die stelling
1.3.1 Uitvoerende stadium/Werk as 'n span na 'n doel √√
• Spanlede is bewus van strategieë en doelstellings van die span. √
• Hulle het leiding sonder inmenging van die leier. √
• Prosesse en strukture word opgestel. √
• Leiers delegeer en hou toesig oor die prosesse en prosedures. √
• Alle lede is nou bekwaam, outonoom en kan die besluitnemingsproses
sonder toesig hanteer. √
• Verskille tussen lede word waardeer en gebruik om die span se prestasie
te verbeter. √
Sub maksimum (3)
1.3.2 Verdaging/rou stadium √√
• Die fokus is op die voltooiing van die taak/die beëindiging van die projek.
√
• Die opbreek van die span kan traumaties wees, aangesien spanlede dit
weer moeilik kan vind om as individue op te tree. √
• Alle take moet voltooi word voordat die span uiteindelik ontbind. √
Sub maksimum (3)
Maksimum (6)
1.4 Kriteria vir suksesvolle span verrigting
1.4.1 Interpersoonlike houdings en gedrag √√
• Lede het 'n positiewe houding van ondersteuning en motivering teenoor
mekaar. √
• Goeie/gesonde interpersoonlike verhoudings sal werk tevredenheid
verseker/die produktiwiteit van die span verhoog. √
• Lede is toegewyd/passievol om 'n gemeenskaplike doel/doelstellings te
bereik. √
• Spanleier erken/gee krediet aan lede vir positiewe bydraes. √
Sub maksimum (3)
1.4.2 Gedeelde waardes/Wedersydse vertroue en ondersteuning
• Toon lojaliteit/respek/vertroue teenoor spanlede ondanks verskille. √
• Toon respek vir die kennis/vaardighede van ander lede. √
63
• Voer span take met integriteit uit/streef verantwoordelikheid/haal
sperdatums na, met die nodige toewyding tot span doelwitte. √
1.4.3 Kommunikasie√√
• 'n Duidelike stel prosesse/prosedures vir spanwerk verseker dat elke
spanlid sy/haar rol verstaan. √
• Doeltreffende/goeie kommunikasie tussen spanlede kan vinnige besluite
tot gevolg hê. √
• Kwaliteit terugvoer verbeter die moreel van die span.√
• Oop/eerlike besprekings lei tot effektiewe oplossings vir probleme. √
Sub maksimum (3)
1.4.4 Samewerking √√
• Duidelik gedefinieerde realistiese doelwitte word gestel, sodat alle lede
presies weet wat hulle moet bereik. √
• Alle lede neem deel aan besluitneming √
• Bereidheid om as eenheid saam te werk om span doelwitte te bereik. √
• Werk saam met die bestuur om span-/besigheidsdoelwitte te bereik. √
Sub maksimum (3)
OPMERKING: Slegs die eerste DRIE (3) antwoorde sal nagesien word.
Maksimum (9)
1.5 Eienskappe van suksesvolle spanne in die werkplek
• Daar is 'n klimaat van respek/vertroue √ en eerlikheid √
• Deel 'n stel span waardes√ en implementeer groep besluite. √
• Suksesvolle spanne het 'n goeie verhouding tussen die span √
• Spanne is verantwoordelik en lede ken die tydsraamwerk √ om hul doelwitte te
bereik. √
• Spanne let op die behoeftes√ van die individuele spanlede. √
Maksimum (6)
VRAAG OOR KONFLIKBESTUUR
VRAAG 2
2.1 Identifiseer die oorsake van konflik van toepassing op Siyaya INC in ELKE verklaring
hieronder:
2.1.1 Die Droomspan is nie bereid om met die Khula-span saam te werk wat altyd
toekennings ontvang nie.
2.1.2 Werknemers voltooi nie hul take effektief nie, aangesien daar nie altyd
duidelike instruksies gegee word nie.
2.1.3 Werknemers argumenteer altyd oor die gebruik van toerusting om hul take te
verrig.
2.1.4 Sommige werknemers kan die groot aantal take nie aanpak nie. (8)
2.2 Noem ander VIER oorsake van konflik in die werkplek. (4)
2.3 Verduidelik die VIER oorsake van konflik in die werkplek wat in VRAAG 2.2 genoem
word. (8)
2.4 Adviseer besighede oor hoe hulle konflik in die werkplek moet hanteer. (6)
LELETHU SHUTTLE SERVICES (LSS)

Lelethu Shuttle Services lewer vervoerdienste vir toeriste in Sharpeville. Albert, 'n
ervare werknemer in die vervoerbedryf, weier om instruksies van die bestuur te neem.
Njabulo, die studieleier by LSS, aanvaar elke idee van die topbestuur.
64
2.5.1 Identifiseer TWEE tipes moeilike persoonlikhede wat deur Albert en Njabulo
vertoon word. Motiveer u antwoord deur uit die bostaande scenario aan te
haal. (6)
Gebruik die onderstaande tabel as 'n GIDS om VRAAG 2.5.1 te beantwoord
WERKNEMERS MOEILIKE MOTIVERING
PERSOONLIKHEID
TIPES
Albert
Njabulo
2.5.2 Beveel TWEE strategieë aan wat LSS kan gebruik om ELKE tipe moeilike
persoonlikheid te hanteer wat in VRAAG 2.5.1 geïdentifiseer is. (8)
2.6 Beveel TWEE strategieë aan wat gebruik kan word om die volgende moeilike
persoonlikhede te hanteer:
2.6.1 Rustig (4)
2.6.2 Klaerige persoon (4)
2.7 Stel maniere voor waarop ondernemings moeilike mense in die werkplek kan
hanteer. (8)
2.8 Adviseer besighede oor die regte prosedure om griewe te hanteer. (8)
WENKE
• Leerders moet in staat wees om die oorsake van konflik uit gegewe stellings/scenario's
te noem of te identifiseer.
• Hulle moet die verduideliking van elke oorsaak van konflik ken, aangesien hulle
gewoonlik punte verloor vir vae en onvolledige uitsprake wanneer hierdie VRAAG in die
NSS-eksamen gevra word.
• Onderwysers moet toesien dat leerders die betekenis van konflik ken, sodat hulle die
stappe in die hantering van konflik/konflikoplossing kan verstaan.
• Die konflik oplossing stappe moet nie verwar word met stappe vir probleemoplossing of
griewe nie.
• Onderwysers word aangeraai om slegs te fokus op die verskillende soorte
persoonlikhede wat in die eksamenriglyne vermeld word. Die fokus moet slegs op die
positiewe strategieë wees om elke persoonlikheidstipe te hanteer.
• Die strategieë vir die hantering van moeilike persoonlikhede moet positief wees,
aangesien die hoofdoel is om die gedrag reg te stel.
• Leerders kan gevra word om moeilike persoonlikhede uit scenario's en stellings te
identifiseer. Hulle kan punte verloor by die opvolgende VRAAG as hulle nie hierdie
persoonlikhede kan identifiseer nie.
• Onderwysers word aangeraai om leerders ook te leer hoe ondernemings moeilike
mense in die werkplek kan hanteer.
• LET WEL: leerders mag nie punte kry vir strategieë om moeilike persoonlikhede te
hanteer in plaas van om met moeilike werknemers te praat nie.
• Die grief prosedure moet nie verwar word met die stappe vir konflikoplossing nie.
• OPMERKING: Konflik behels twee of meer mense en grief is van toepassing op een
persoon wat 'n klag by sy/haar werkgewer indien.
VEREISTE ANTWOORDE
2.1 Oorsake van konflik geïdentifiseer uit gegewe verklarings
2.1.1 Hoë/intense kompetisie/mededingendheid
2.1.2 Verwarring oor skedulering/sperdatums √√
65
2.1.3 Beperkte besigheid bronne √√
2.1.4 Onbillike werklading √√ (8)
2.2 Ander VIER oorsake van konflik in die werkplek
• Swak kommunikasie√
• Verskille in agtergronde/kulture/waardes/oortuigings/taal
• Leierskap style gebruik slegte stres√
• Verskillende waardes/vlakke van kennis/vaardighede/ervaring/onduidelik
verantwoordelikhede√
OPMERKING: Leerders sal die eerste VIER (4) antwoorde gemerk word.
(4 X 1) (4)
2.3 Oorsake van konflik in die werkplek genoem in VRAAG 2.2
• Gebrek aan behoorlike kommunikasie√ tussen bestuur en werkers. √
• Bestuur en/of werkers kan verskillende persoonlikhede/agtergronde hê. √
• Verskillende waardes/vlakke van kennis/vaardighede/ervaring√ van
bestuurders/werkers. √
• Leierskap style gebruik, √ bv. outokratiese bestuurders kan werker insette nie
oorweeg nie. √
OPMERKING: Leerders sal nie punte ontvang vir ander oorsake van konflik
wat nie aan VRAAG 2.2 gekoppel is nie.
Maksimum (8)
2.4 Maniere waarop ondernemings konflik in die werkplek moet hanteer
• Erken dat daar konflik in die werkplek is. √√
• Identifiseer die oorsaak van die konflik. √√
• Reël tyd en plek vir onderhandelinge waar alle betrokke werknemers teenwoordig
is. √√
• Reël 'n vergadering tussen botsende werkgewers/werknemers. √√
• Elke party het die geleentheid om sy/haar eie opinies/gevoelens uit te spreek √√
• Analiseer/evalueer die oorsaak (e) van konflik deur dit in verskillende dele op te
deel. √√
• Rig botsende partye om oplossings te vind/te fokus. √√
• Kies en implementeer die beste oplossing. √√
Maksimum (6)
2.5 Tipes moeilike persoonlikhede
2.5.1 Tipes moeilike persoonlikhede wat uit die scenario geïdentifiseer word
WERKNEMERS MOEILIKE MOTIVERING
PERSOONLIKHEID
TIPES
Albert Kundige√√ Albert, 'n ervare werknemer in die
vervoerbedryf, weier om
instruksies van die bestuur te
neem. √
Njabulo Saam stemmer √√ Njabulo, toesighouer by LSS,
aanvaar elke idee van die
topbestuur. √
66
OPMERKING: Leerders sal nie punte ontvang vir die motiverings as die
soorte persoonlikhede verkeerd geïdentifiseer is nie.
Maksimum (6)
2.5.2 Strategieë wat LSS kan gebruik om ELKE tipe moeilike persoonlikheid te
hanteer wat in VRAAG 2.5.1 geïdentifiseer is.
Strategieë om 'n kundige persoonlikheid te hanteer

• Wees ferm en self geldend. √√
• Moet hulle nie daarvan beskuldig dat hulle verkeerd is nie/Moenie in hul spel
vasgevang word nie. √√
• Ken u feite. √√
Sub maksimum (4)
Strategieë om 'n persoon wat te veel saamstem, te hanteer
• Wees ferm en moenie dat hulle beloftes maak wat hulle nie kan nakom nie. √√
• Volg op hoe hul verder optree √
Sub maksimum (4)
OPMERKING: Slegs die eerste TWEE (2) soorte moeilike persoonlikhede sal
gemerk word
Maksimum (8)
2.6 Strategieë wat gebruik kan word om 'n klaer en 'n stil persoonlikheid te hanteer
2.6.1 Klaerige persoon
• Luister na die klagtes, maar erken dit nie. √√
• Onderbreek die situasie en begin met die probleemoplossingsproses. √√
OPMERKING: Slegs die eerste TWEE (2) antwoorde sal nagesien
word.
Maksimum (4)
2.6.2 Stil persoon
• Moenie hul stilte met woorde vul nie. √√
• Wag op hul antwoord √√
• Lei hulle deur die proses sodat hulle insette kan lewer √√
• Beperk die tyd van die bespreking √√
OPMERKING: Slegs die eerste TWEE (2) antwoorde sal nagesien
word.
Maksimum (4)
2.7 Maniere waarop ondernemings moeilike mense in die werkplek kan hanteer
• Tree op as dit moontlik is, aangesien 'n personeel probleem deel is van die
bestuurder se verantwoordelikhede. √√
• Vra iemand met gesag om hul insette oor die situasie te gee. √√
• Identifiseer die tipe persoonlikheid wat die probleem skep. √√
• 'n Sperdatum moet vasgestel word om slegte/moeilike gedrag te verbeter. √√
• Riglyne vir verbetering moet gegee word. √√
• Help moeilike werknemers om realisties te wees oor die taak wat afgehandel
moet word. √√
Maksimum (8)
2.8 Korrekte prosedure om griewe in die werkplek te hanteer
• 'n Gegriefde werknemer moet die voorval/grief mondelings aanmeld by sy/haar
toesighouer/bestuurder, wat die probleem binne 3 tot 5 werksdae moet oplos. √√
67
• Indien die werknemer en toesighouer nie die grief kan oplos nie, kan die
werknemer dit na die volgende vlak van bestuur neem. √√
• Die werknemer kan oorgaan na 'n meer formele proses waar die grief skriftelik
ingedien moet word/'n grief vorm invul. √√
• Die werknemer moet 'n skriftelike antwoord ontvang in antwoord op die geskrewe
grief.√√
• 'n Grief verhoor/vergadering moet gehou word met alle relevante partye
teenwoordig. √√
• Notules van die vergadering moet opgeteken word en alle besluite wat geneem
word, moet op die formele grief vorm aangeteken word. √√
• As die werknemer nie tevrede is nie, kan hy/sy die saak na die hoogste vlak van
bestuur verwys. √√
• Topbestuur moet 'n vergadering met alle betrokke partye reël. √√
• Notules van hierdie vergadering moet ingedien/opgeteken word en die
uitslag/besluit moet op die formele grief vorm aangeteken word. √√
• As die werknemer steeds nie tevrede is nie, kan hy/sy die saak verwys na die
KVBA wat 'n finale besluit daaroor sal neem. √√
• Die saak kan op appèl na die Arbeidshof verwys word indien die werknemer nie
tevrede is met die beslissing wat die KVBA geneem het nie.√√
OPMERKING: Stappe kan in enige volgorde wees.
Maksimum (8)
68

2020 Besigheidstudies Graad 12 Vraestel 2 Eksamen Toerusting

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

2020 Besigheidstudies Graad 12 Vraestel 2 Eksamen Toerusting

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

2020 Besigheidstudies Graad 12 Vraestel 2 Eksamen Toerusting

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

2020

AFDELING VRAESTEL 2 PUNTE TYD

INHOUDSOPGAWE VIR BESIGHEIDONDERNEMINGS EN BESIGHEIDSROLLE

1.2.1 Thandeka verdien ... bereken op die hoofsom en opgehoopte rente.

Shawn is 'n aankoopbestuurder en Tracy is sy assistentbestuurder. Shawn laat nie

MOUNTAIN HOTEL (MH)

AFDELING C: OPSTELVRAAG OOR BESTUUR EN LEIERSKAP

ONDERWERP: BELEGGING: EFFEKTE

Leerders moet in staat wees om:

VRAAG OOR BELEGGING: EFFEKTE

ONDERWERP: BELEGGING: VERSEKERING

VRAAG OOR BELEGGING: VERSEKERING

TOP TRADERS (TT)

Waarde van versekerde item

KADIJAH PRINTERS (PTY) LTD

DORFS FINANCIAL SERVICES LTD (DFS)

NATASHA DÉCOR (ND)

1.5.1 Haal DRIE maniere aan waarop ND professioneel, verantwoordelik en eties

AFDELING C: OPSTEL VRAAG VIR ETIEK EN PROFESSIONALISME

VRAAG OOR KREATIEWE DENKE EN PROBLEEMOPLOSSING

SMOOTH FURNITURE LTD (SF)

ONDERWERP: SOSIALE VERANTWOORDELIKHEID

GAMA EVENTS (GE)

1.4.1 Identifiseer TWEE sosio-ekonomiese kwessies wat van toepassing is op die

JUNE TRADERS (JT)

Sub Maksimum (4) Sub Maksimum (2)

ONDERWERP: KORPORATIEWE SOSIALE VERANTWOORDELIKHEID (KSV) EN

TERRIKA CHICKEN FARM (TCF)

1.3.2 Bespreek die ander impak van KSB op gemeenskappe. (8)

ONDERWERP: MENSEREGTE, INKLUSIWITEIT EN OMGEWINGSKWESSIES

ELSABE PRINTERS (EP)

LIZEL CLOTHING MANUFACTURER (LCM)

3.1.1 Haal TWEE rolle van die gesondheids- en veiligheidsverteenwoordigers uit

ONDERWERP: SPAN PRESTASIE EN KONFLIKBESTUUR

VRAAG OOR SPANPRESTASIE EN BESTUUR VAN KONFLIK

LELETHU SHUTTLE SERVICES (LSS)

Strategieë om 'n kundige persoonlikheid te hanteer

You might also like