Infekcije urotrakta su vrlo česte.

Najčešće su izazvane gram negativnim bakterijama

koje su normalni stanovnici creva. Zahvataju uglavnom donji urinarni trakt (uretra,
bešika). Nekada su neugodne i uporne, a ukoliko se ne leče blagovremeno mogu se
prošititi na ostale delove urinarnog trakta. Daleko su češće kod žena nego kod
muškaraca. Simptomi su peckanje i otežano, učestalo i bolno mokrenje. Javljaju se kod
neadekvatnog održavanja higijene, prehlada, pada imuniteta ili zbog određenih
anatomskih anomalija u građi urinarnog trakta. Imaju tendenciju prelaska u hronično
stanje i recidive (ponovno javljanje).
Uroantiseptici su hemoterapeutici koji se koriste samo i isključivo kod urinarnih infekcija,
a po jačini su između urološkog čaja i fluorohinolona. Razlog zašto se koriste samo kod
uroinfekcija je činjenica da je njihova eliminacija iz krvi u urin toliko brza da doslovno
projure kroz organizam bez efekata u ostalim tkivima i u potpunosti se koncentrišu
samo u urinarnom traktu. Jedan od prvih uroantiseptika bio je metenaminijum mandelat.
U nekim državama je i dan danas u upotrebi. Takođe se koriste jedinjenja kao što su
nitrofurantoin, nitrofurantoinol, nalidiksična kiselina.

Nitrofurantoin
Derivat je nitrofurana. Deluje na brojne vrste i sojeve bakterija, a mehanizam delovanja
mu se bazira na redukovanju nitro grupe u amino unutar bakterija i oštećenje
bakterijske DNK. Otpornost se skoro nikada ne razvija.
Nitrofurantoin deluje baktericidno na najčešće patogene uzročnike u mokraćnom
sistemu kao npr. E. coli, Enterokoke, Staphylococcus aureus i neke vrste Proteusa.
Takođe se može koristiti za lečenje upala uzrokovanih bakterijskim vrstama Klebsiella-
aerobacter i Proteus pod uslovom da se osetljivost tih bakterija na nitrofurantoin dokaže
disk difuzijskim testom ili dilucijskom tehnikom određivanja osetljivosti. Svi sojevi
Pseudomonasa otporni su na nitrofurantoin.

Koristi se za lečenje akutnih upala donjeg dela mokraćnog sistema, prevenciju

rekurentnih nekomplikovanih upala donjeg dela mokraćnog sistema, prevenciju upala
mokraćnog sistema posle kateterizacije ili hirurškog zahvata.

Ne sme se primeniti kod osoba preosetljivih na nitrofurantoin ili neki od pomoćnih

sastojaka leka, zatim kod bolesnika kod kojih postoji oligurija, anurija ili značajno
poremećena funkcija bubrega. Zbog mogućnosti nastanka hemolitičke anemije
novorođenčeta usled nezrelosti enzimskih sistema eritrocita, nitrofurantoin se ne sme
primeniti u terminskoj trudnoći, tokom porođaja, kod dece mlađe od 1 meseca. Takođe,
ne sme se primeniti kod bolesnika sa deficitom glukoza-6-fosfat dehidrogenaze jer
može uzrokovati hemolizu. Sa posebnim se oprezom primenjuje kod bolesnika sa
poremećenom funkcijom bubrega i jetre, bolestima pluća, neurološkim poremećajima,
alergijskom dijatezom, anemijom, dijabetesom, poremećajem elektrolita, nedostatkom B
vitamina, folata.
Najčešće nuspojave povezane su sa digestivnim traktom: gubitak apetita, mučnina,
povraćanje i proliv.
Uroantiseptici, sredstva koja se upotrebljavaju u liječenju infekcija mokraćnog trakta.
To su sredstva koja dospijevaju u mokraću i djeluju samo lokalno (npr. nitrofurantoin,
nalidiksinska kiselina, metenamin-mandelat, sredstva koja zakiseljuju mokraću, kao
npr. amonijski klorid, askorbinska kiselina, metionin, hipurna kiselina), odnosno
novija sredstva koja imaju i sistemsko djelovanje (npr. neki sulfonamidi, antibiotici,
kinoloni, cinoksacin). Potonja su uspješnija. Uroantiseptici se primjenjuju oralno ili
parenteralno. Među uroantiseptike u širem smislu spadaju i antiseptici kojima se
ispire mokraćni mjehur.

Nitrofurantoin

Poslije oralne primjene nitrofurantoin se brzo i potpuno aposorbira, ali se brzo

izlučuje u mokraći. Poluvrijeme eliminacije je oko 20 minuta. U bolesnika sa
normalnom funkcijom bubrega koncentracija lijeka u mokraći je dovoljna za
baktericidno djelovanje na osjetljive uzročnike, naročito ako je reakcija mokraće
kisela. Antimikrobna aktivnost nitrofurantoina obuhvata G+ i G- bakterije,
uključujući većinu sojeva Escherichia coli i enterokoka. Proteus i Pseudomonas
su rezistentni prema ovom lijeku.

Indikacije:

Dugotrajna primjena malih doza nitrofurantoina dovodi do supresije ili izliječenja

nekih bolesnika sa stalnom bakteriurijom ili hroničnom infekcijom mokraćnih
puteva. U akutnim infekcijama sa znakovima zahvatanja parenhima bubrega
nitrofurantoin je manje aktivan od sulfonamida i antibiotika i stoga se često
kombinira sa njima.

Terapijska doza je 50 do 100 mg svakih šest sati, per os poslije jela, da bi se

smanjio nadražaj želuca.

Neželjeni efekti

Pune doze nitrofurantoina najčešće prouzrokuju muku i povraćanje. Ove pojave

su mnogo češće nego kod sulfonamida. Alergijske reakcije se rijetko javljaju, ali
su ponekad vrlo ozbiljne. Najopasniji je periferni neuritis senzitivnih i motornih
živaca koji može dovesti do trajnih poslijedica. Ova komplikacija je zapažena
najčešće u bolesnika sa oštećenom funkcijom bubrega koji su dugo liječeni ovim
lijekom.
UROANTISEPTICI
(engl. urinary antiseptics), lekovi koji deluju antibakterijski samo u mokraći, jer se izlučuju
nepromenjeni, a u mokraći dostižu visoke baktericidne koncentracije. Nemaju antibiotičko
dejstvo jer
se u krvi i drugim telesnim tečnostima ne ostvaruje dovoljna koncentracija. To su:
nalidiksinska
kiselina, pipemidna kiselina, cinoksacin, norfloksacin, nitrofurantoin. Ne smeju se propisivati
kod
oštećenja bubrežne funkcije. Koriste se u terapiji nekomplikovane akutne infekcije mokraćne
bešike i
u terapiji recidiva. U hroničnoj profilaksi recidiva koriste se cinoksacin, norfloksacin,
nitrofurantoin.
Akutni pijelonefritis i prostatitis ne treba lečiti uroantisepticima (ne prodiru dovoljno u tkiva),
već
antibioticima.

Urinarne infekcije su jedan od najčešćih razloga posjeta liječniku, a njihov

najčešći uzročnik je bakterija E. coli. Iako su često bezazlene i prolazne, ponekad
mogu izazvati ozbiljnije komplikacije te ih je upravo zbog toga važno na vrijeme
prepoznati i ispravno liječiti. U ovom blogu vam donosimo najvažnije informacije o
upalama mokraćnog sustava – što obuhvaćaju, koga najčešće zahvaćaju, koji su
rizični faktori za njihov nastanak te sve o dijagnostici i liječenju. Na kraju vam
donosimo deset savjeta kojima možete na prirodan način prevenirati razvoj mokraćnih
infekcija u budućnosti.

Urinarne infekcije su jedne od najčešćih bakterijskih infekcija od kojih godišnje

obolijeva velik broj ljudi, osobito žena. One mogu zahvatiti bilo koji dio mokraćnog
puta – bubrege, mokraćovode, mokraćni mjehur i mokraćnu cijev (uretru).
Međutim, najčešće su infekcije koje zahvaćaju donji dio mokraćnog trakta, a to
su infekcije mokraćnog mjehura i uretre. Iako su često prolazne i ne predstavljaju
ozbiljno stanje, njihovi simptomi mogu biti nelagodni, opterećujući i iritantni, a
ponekad se mogu pojaviti i ozbiljne komplikacije.
Infekcije mokraćnog sustava zahvaćaju i žene i muškarce svih životnih dobi. Žene
imaju mnogo veći rizik od obolijevanja od urinarnih infekcija, a razlog tome je što
je mokraćna cijev u žena jako kratka (do nekoliko cm) pa infekcija često ne ostaje
lokalizirana nego lako napreduje do mokraćnog mjehura i dalje. Mokraćne infekcije
mogu dovesti do ozbiljnih komplikacija ako se prošire na bubrege pa ih je važno na
vrijeme prepoznati i ispravno liječiti.

Podjela infekcija mokraćnog trakta

Infekcije mokraćnog trakta se mogu podijeliti na:

 upalu mokraćnog mjehura (cistitis)

 upalu bubrega (pijelonefritis)
 upalu mokraćne cijevi (uretritis) koja je najčešće praćena s cistitisom,
 infekcije bez simptoma (asimptomatska bakteriurija – prisutnost bakterija u urinu,
koja nije praćena simptomima)

Infekcije se u nekih ljudi mogu javljati često pa se zovu ponavljajuće infekcije, a uz

njih se mogu razviti i dodatne komplikacije pa ih nazivamo kompliciranim
infekcijama.

Ponavljajućim urinarnim infekcijama smatraju se dvije ili više simptomatskih upala

koje su se dogodile u proteklih 12 mjeseci. Kod ponavljajuće urinarne infekcije valja
razlikovati reinfekciju i relaps mokraćne infekcije. Pod pojmom relapsa
podrazumijevamo pojavu uroinfekcije uzrokovane istim uzročnikom, dok pod
pojmom reinfekcije označavamo novonastalu urinarnu infekciju koja je uzrokovana
drugim uzročnikom (različitim od prethodnog). Relaps urinarne infekcije najčešće se
javlja unutar dva tjedna od završenog antibiotskog liječenja, a vrlo često upućuje na:

 probleme s prostatom (benigna hiperplazija prostate i kronični prostatitis)

 postojanje bubrežnih kamenaca

Daleko najčešće mokraćne infekcije su cistitis i uretritis, a o njima ćemo više govoriti
u nastavku teksta.
Sulfonamidi
Sulfonamidi (vidi TBL. 170–12) su sintetski bakteriostatski antimikrobici koji
kompetitivno inhibiraju konverziju p–aminobenzoične kiseline u dihidropteroat, koji
bakterije trebaju za sintezu folne kiseline i na koncu za sintezu purina i DNK. Ljudi ne
sintetiziraju folnu kiselinu ali je dobivaju prehranom, pa tako manje utječe na sintezu
DNK. Dva sulfonamida, sulfisoksazol i sulfametizol, postoje kao samostalni pripravci
za oralnu primjenu. Sulfametoksazol u kombinaciji s trimetoprimom (TMP–SMX) je
opisan u tekstu ispod. Sulfadoksin plus pirimetamin postoji (ali ne u SAD–u) kao
oralna, fiksna kombinacija za malariju koju uzrokuje Plasmodium
falciparum rezistentan na klorokin. Sulfacetamid postoji kao oftalmološki pripravak.
Srebrni sulfadiazin i mafenid acetat postoje u obliku lokalnih pripravaka. Sulfanilamid
postoji u obliku vaginalnog pripravka.

Farmakologija: Sulfonamidi se brzo apsorbiraju nakon oralne i lokalne primjene na

opekline. Sulfonamidi se distribuiraju čitavim tijelom. Metaboliziraju se uglavnom u
jetri a izlučuju bubrezima. Kad ga uzimaju trudnice razina lijeka u plodu je visoka.

Indikacije: Sulfonamidi imaju široki spektar djelovanja protiv gram–pozitivnih i

mnogih gram–negativnih bakterija te Plasmodium i Toxoplasma. Međutim,
rezistencija je rasprostranjena, a rezistencija na jedan sulfonamid znači rezistenciju na
sve.

Sulfasalazin se može koristiti oralno za upalnu bolest crijeva. Sulfonamidi se najčešće

primjenjuju s drugim lijekovima, npr. kod nokardioze, uroinfekcija i P.
falciparum malarije rezistentne na klorokin.

Nekoliko sulfonamida je raspoloživo za lokalnu primjenu: srebrni sulfadiazin i

mafenid acetat za opekline, vaginalna krema i supozitoriji sa sulfanilamidom za
vaginitis, te oftalmološki sulfacetamid za površinske infekcije oka.

Toksičnost: Štetni učinci mogu biti posljedica primjene oralnih a katkada lokalnih
sulfonamida; učinci su reakcije preosjetljivosti, kao što su osip, Stevens–Johnsonov
sindrom (vidi str. 976), vaskulitis, serumska bolest, medikamentna groznica,
anafilaksija i angioedem; kristalurija, oligurija i anurija; gastroenteritis; hematološke
reakcije, kao što su agranulocitoza, trombocitopenija, kernikterus u novorođenčadi
(oni se natječu za vezna mjesta bilirubina na albuminu, što povećava razinu
nekonjugiranog bilirubina u fetalnoj krvi i povećava rizik od kernikterusa), te
hemolitična anemija u bolesnika s manjkom G6PD; fotosenzitivnost; i neurološki
učinci, kao što su periferni neuritis, nesanica i glavobolja. Trudnice blizu termina i
novorođenčad ne bi smjeli primati sulfonamide.

TABLICA 170–12
SULFONAMIDI
Sulfacetamid Sulfametoksazol
Sulfadiazin Sulfanilamid
Sulfadoksin Sulfasalazin
Sulfametizol Sulfisoksazol

Da se izbjegne kristalurija bolesnike treba dobro hidrirati (npr. tako da diureza bude
1200 do 1500 ml/dan). Sulfonamidi se mogu primjenjivati kod renalne insuficijencije,
ali treba mjeriti vršnu koncentraciju u plazmi (<120 μg/ml). U bolesnika koji imaju
upalnu bolest crijeva a uzimaju sulfasalazin može doći do manjka folne kiseline, koji
djelomično može biti posljedica smanjene apsorpcije folne kiseline zbog djelovanja
lijeka, same bolesti i slabog unosa hranom.

Drugi učinci su hipotireoza, hepatitis, pojačanje učinka sulfonilureje s posljedičnom

hipoglikemijom, potenciranje štetnih učinaka fenitoina, te pojačanje učinaka
kumarinskih antikoagulansa. Opisana je i aktivacija mirujućeg SLE. Incidencija
štetnih učinaka je različita za različite sulfonamide, ali križna osjetljivost je česta.
Mafenid može izazvati metaboličku acidozu zbog inhibicije karboanhidraze.

su sintetski bakteriostatski antimikrobici koji kompetitivno inhibiraju konverziju p–

aminobenzoične kiseline u dihidropteroat, koji bakterije trebaju za sintezu folne
kiseline i na koncu za sintezu purina i DNK. Ljudi ne sintetiziraju folnu kiselinu, ali je
dobivaju prehranom, pa tako manje utječe na njihovu sintezu DNK.

Sulfonamidi
Mafenid

Sulfacetamid

Sulfadijazin

Sulfadoksin

Sulfametizol

Sulfametoksazol

Sulfanilamid
 Sulfasalazin

Sulfisoksazol

Tri sulfonamida, sulfisoksazol, sulfametizol i sulfasalazin postoje kao samostalni

pripravci za oralnu primjenu. Sulfametoksazol je dostupan u koformulaciji
s trimetoprimom (kao TMP/SMX). Sulfadoksin se kombinira s pirimetaminom, a
dostupan je za oralnu primjenu.

Sulfonamidi dostupni za topikalnu primjenu uključuju sulfadijazin i srebro te mafenid

kreme za opekline, sulfanilamidnu vaginalnu kremu i supozitorije te sulfacetamid za
oftalmološku primjenu.

Rezistencija
Rezistencija na sulfonamide je rasprostranjena, a rezistencija na jedan sulfonamid
označava rezistenciju na sve ostale.

Farmakokinetika
Većina sulfonamida se brzo apsorbiraju nakon oralne i topikalne (opekline) primjene.
Sulfonamidi se distribuiraju čitavim tijelom. Metaboliziraju se uglavnom u jetri, a
izlučuju bubrezima. Sulfonamidi se natječu za mjesta vezanja bilirubina na albuminu.

Indikacije
Sulfonamidi su aktivni protiv

 Širokog spektra gram pozitivnih i mnogih gram negativnih bakterija

 Plasmodium and Toxoplasma spp

Sulfasalazin se može koristiti oralno u liječenju upalne bolesti crijeva.

Sulfonamidi se najčešće primjenjuju s drugim lijekovima (npr.

kod nokardioze, uroinfekcija i falciparum malarije rezistentne na klorokin).

Topikalni sulfonamidi se mogu koristiti za liječenje sljedećeg:

 Opeklina: sulfadijazin srebro i mafenid acetat

 Vaginitisa: vaginalna krema i čepići s sulfanilamidom

  Površinske očne infekcije: oftalmološki sulfacetamid

Kontraindikacije
Sulfonamidi su kontraindicirani kod pacijenata koji su imali alergijsku reakciju na
njih ili koji imaju porfiriju.

Sulfonamidi ne eradiciraju streptokoka grupe A u pacijenata s faringitisom te se ne bi

trebali koristiti za liječenje streptokoknog faringitisa.

Uporaba tijekom trudnoće i dojenja

Dokazi o povezanosti sulfonamida i urođenih mana nisu dosljedni. Ispitivanja
sulfonamida na životinjama pokazuju određeni rizik, a odgovarajuće studije u trudnica
još nisu provedene.

Međutim, primjena blizu termina poroda i tijekom dojenja je kontraindicirana, kao i

kod pacijenata u dobi < 2 mjeseca (osim kao adjunktivna terapija sa pirimetaminom u
liječenju kongenitalne toksoplazmoze). Ako se koristi blizu termina poroda ili u
novorođenčadi, ovi lijekovi povisuju razine nekonjugiranog bilirubina u krvi i
povećavaju rizik od kernikterusa u fetusa ili novorođenčeta.

Sulfonamidi ulaze u majčino mlijeko.

Nuspojave
Nuspojave mogu biti posljedica oralne, a katkada i topikalne primjene; one uključuju

 Reakcije preosjetljivosti, kao što su osip, Stevens–Johnsonov sindrom,

vaskulitis, serumska bolest, medikamentozna vrućica, anafilaksija i angioedem

 Kristaluriju, oliguriju i anuriju

 Hematološke reakcije, poput agranulocitoze, trombocitopenije, i u bolesnika s

manjkom G6PD - hemolitičku anemiju

 Kernikterus u novorođenčadi

 Fotosenzitivnost

 Neurološke učinke, kao što su nesanica i glavobolja

Hipotiroidizam, hepatitis i aktivaciju latentnog SLE. Ovi lijekovi mogu pogoršati

porfirije.
Incidencija nuspojava je različita za različite sulfonamide, ali križna osjetljivost je
česta.

Sulfasalazin može smanjiti crijevnu apsorpciju folata (folne kiseline). Posljedično,

korištenje ovog lijeka može dovesti do deficita folata u bolesnika s upalnim bolestima
crijeva, što također smanjuje apsorpciju, pogotovo ako je unos prehranom
insuficijentan.

Mafenid može izazvati metaboličku acidozu zbog inhibicije karboanhidraze.

Doziranje
Kako bi se izbjegla kristalurija, kliničari bi trebali dobro hidrirati pacijente (npr. s
ciljnom diurezom od 1200 do 1500 mL/dan). Sulfonamidi se mogu primjenjivati kod
renalne insuficijencije, no treba mjeriti vršnu koncentraciju; serumska
koncentracija sulfametoksazola nebi smjela biti <120 mcg/mL.

Sulfonamidi mogu potencirati djelovanje sulfonilureja (s posljedičnom

hipoglikemijom), fenitoina (s učestalijim nuspojavama) i kumarinskih
antikoagulansa.

Sulfonamidi
Sulfonamidi su sintetski antimikrobiotici koji deluju bakteriostatski, inhibiraju sintezu folne
kiseline, kao i sintezu nukleotida. Primeri za sulfonamide u kliničkoj praksi su sulfadiazin,
sulfadimidin, sulfametoksazol, sulfametopirazin, sulfasalazin i sulfametoksazol (zajedno sa
trimetoprimom čine kotrimoksazol).

Sulfanilamid je strukturni analog para aminobenzoeve kiseline (PABA) koja je neophodna za

sintezu folne kiseline kod bakterija. Sulfonamidi stupaju u kompeticiju sa PABA za enzim
dihidropteroat sintetazu, što znači da efekat sulfonamida može biti savladan dodavanjem veće
količine PABA.

Dejstvo sulfonamida je da inhibira rast bakterija (bakteriostatsko), a ne da ih ubija

(baktericidno). Prisustvo gnoja i proizvoda raspada tkiva poništava dejstvo sulfonamida, pošto
oni sadrže timidin i purine, koje bakterija koristi da bi izbegla potrebu za folnom kiselinom.
Rezistencija, koja je uobičajena, posredovana je plazmidima i rezultat je sinteze enzima
neosetljivog na lek.

Većina sulfonamida lako se apsorbuje iz gastrointestinalnog trakta i dostiže maksimalnu

koncentraciju u plazmi za 4-6 sati.
Obično se primenjuju lokalno, zbog rizika od razvoja preosetljivosti i alergijskih reakcija. Lek
prolazi u zapaljenske eksudate i prolazi placentnu i krvno-moždanu barijeru.

Klinička primena sulfonamida: u kombinaciji sa trimetroprimom (klotrimoksazol) kod

Pneumocystis carnii, u kombinaciji sa pirimetaminom kod malarije rezistentne na lekove i kod
toksoplazme; kod inflamatornih bolesti creva; kod inficiranih opekotina, kod nekih infekcija koje
se prenose polnim putem (trahom, hlamidija, šankroid); kod nekih respiratornih infekcija
(Nocardia); kod infekcija urinarnog trakta (retko).

Blaga do umerena neželjena dejstva su nauzeja, povraćanje, glavobolja i mentalna depresija.

Cijanoza uzrokovana methemoglobinemijom može se javiti i nije tako alarmantna kao što
izgleda. Ozbiljni neželjeni efekti zbog kojih je neophodno prekinuti sa terapijom su hepatitis,
reakcija preosetljivosti (ospa, groznica, anafilaktička reakcija), supresija kostne srži i kristalurija.
Ovo poslednje rezultat je taloženja acetilovanih metabolita u urinu.

Trimetoprim
Struktura trimetoprima slična je pteridinskom delu folne kiseline. Hemijski je sličan sa
antimalarijskim lekom pirimetaminom, oba su antagonisti folata.
Trimetoprim je efikasan lek protiv većine uobičajenih patogena i takođe je bakteriostatik.
Ponekad se daje u smesi sa sulfametoksazolom i ova kombinacija zove se klotrimoksazol.
Pošto sulfonamidi utiču na ranu fazu istog metaboličkog puta bakterije, to jest sintezu folata, oni
potenciraju dejstvo trimetoprima.

Trimetoprim primenjen oralno u potpunosti se apsorbuje iz gastrointestinalnog trakta i slobodno

se raspodeljuje po tkivima i telesnim tečnostima. Dostiže visoke koncentracije u plućima i
bubrezima i prilično visoke koncentracije u cerebrospinalnoj tečnosti. Kada se primeni zajedno
sa sulfametoksazolom, otprilike polovina svakog leka izluči se za 24 sata.

Klinička primena: terapija infekcija urinarnog i respiratornog trakta, za infekcije izazvane

Pneumocystis carnii.

Neželjena dejstva su mučnina, povraćanje, poremećaji krvne slike i ospa. Nedostatak folne
kiseline, uzrok megaloblastne anemije i toksični efekat primene trimetoprima, može se sprečiti
primenom folne kiseline.