9.

3 Antwoorden en toelichting

Introductie
-> 2: Spiegel aan scherven
slu werkboek: 60 minuten slu
totaal: 90 minuten

1 Bewogen beweging

1.2 Antwoord: twee van de volgende:

• Het beeld is een van de topstukken van het Louvre, het is
dus een schoolvoorbeeld van de geaccepteerde en
bestaande kunst.
• Het beeld is dynamisch, de vleugels en de wapperende
gewaden verwijzen naar beweging en snelheid. Volgens
Marinetti is het beter begrippen als snelheid en beweging
te koppelen aan moderner onderwerpen.
• Het is een klassiek Grieks beeld. De klassieke kunst is de
grondslag voor de kunst die Marinetti juist omver wil
werpen.

1.2 Toelichting:
Meerdere antwoorden zijn mogelijk. De vraag is bedoeld om
leerlingen actief te laten nadenken over de mate waarin
kunst reageert op (technische) ontwikkelingen. Het
uitwisselen of bespreken van de antwoorden bevordert dit
nog meer.

1.3 Antwoord:
De auto is nauwelijks herkenbaar afgebeeld. In plaats
daarvan lijkt de voorstelling bepaald te worden door het
streven beweging (op een abstracte manier) weer te
geven.

1.4 Antwoord: strekking:

De foto geeft juist door zijn tekortkomingen de snelheid van
de auto goed weer (en daarom is de foto typerend voor een
tijd waarin de fascinatie voor snelheid ontstaat).

1.5 Antwoord: een of meer van de volgende:

• De houtsnede is snel (of spontaan) gemaakt en niet
nauwkeurig afgewerkt.
• Het perspectief is onbeholpen, alsof de maker zich geen
tijd gegund heeft alles nauwkeurig (verstandelijk) uit te
meten.
• De lichamen en koppen van de vijf dames zien er primitief
en onbeholpen uit.

1.6 Antwoord:
Lartigue heeft met de auto meebewogen tijdens het maken
van de foto. Het is alsof hij zich heeft laten meeslepen met
de autorace en dat is aan de foto te zien. (Het is in dubbel
opzicht een 'bewogen' foto).

1.7 Toelichting:
Tijdens het uitwisselen of bespreken van antwoorden is het
zinvol er op te wijzen dat niet zozeer het onderwerp als wel
de wijze waarop het onderwerp vorm heeft gekregen in het
kunstwerk het expressieve karakter bepaalt. Vraag eventueel
aan de leerlingen hun voorbeelden mee te nemen.
Oriëntatie Muziek: noem twee kenmerken van de expressionistische
muziek.
2 Spiegel aan scherven Twee van de volgende:
slu werkboek: 180 minuten • Krachtig (vaak onregelmatig en sterk wisselend) ritme.
slu totaal: 300 minuten • Sterke dynamiek (verschil tussen sterk en zacht is groot).
• Onvoorspelbare of atonale klankcombinaties.
2.1 Antwoorden:
Expressionistische kunstenaars zoeken hun inspiratie niet in
Noem twee kenmerken die voor alle expressionistische het saaie leven van alledag. Hieronder staan vier
kunstwerken gelden. inspiratiebronnen. Noem bij elk van deze bronnen twee
kunstwerken. De werken kunnen meer dan een keer
worden genoemd.
Twee van de volgende:
• Met uitdrukken van emoties of stemmingen is belangrijk.
• Vaste regels en voorschriften moeten het ontgelden
(omdat ze directe uitdrukking in de weg staan). Nachtleven Exotisme Dromen Waanzin
• Stijl is erg persoonlijk, sluit niet (altijd) aan bij de smaak Fünf Kokotten L'apres midi Erwartung De Hexentanz
van het publiek. Erwartung La dance (La schreeuw (L' Erwartung De
• Belangstelling voor het primitieve of ongekunstelde. sacre) apres midi) schreeuw
• Felle of heftige klanken, bewegingen en vormen
overheersen.
2.2 Antwoorden:
Noem voor zowel de beeldende kunst, dans en muziek twee
kunstenaars die tot het expressionisme gerekend worden. Expressionistische kunstenaars hebben veel belangstelling
voor primitieve kunst. Omschrijf wat primitieve kunst deze
kunstenaars te bieden heeft.
 Beeldende kunst Dans Muziek Strekking antwoord:
- Kirchner, - - Nijinski, - - Stravinsky, Primitieve kunst wordt beschouwd als 'eerlijke' kunst:
Matisse, - Wigman - Schb'nberg ongecultiveerd of ongekunsteld. Primitieve kunst staat
(Munch) dichter bij directe expressie van emoties (oerdriften,
instincten). Primitieve kunst neigt meer naar abstracte
vormgeving.
Beeldende kunst: noem drie kenmerken waaraan je een
expressionistisch schilderij kunt herkennen. Noem voor de beeldende kunst, dans en muziek een
kunstenaar die zich laat inspireren door primitieve kunst.
Drie van de volgende:
• Felle (of onverzadigde) kleuren. Beeldende kunst Dans Muziek
• Vorm wordt aangetast of gedeformeerd. Leger, Borlin, Milhaud,
• Door ontbreken van lijn- en kleurperspectief weinig Picasso, (Nijinski) (Stravinsky)
ruimtelijk. Kirchner
• Handschrift van de maker laat zichtbare sporen na
(expressieve hanteringswijze). Noem kunstenaars die met het aanleggen van verzamelingen
of met reizen naar verre landen hun kennis van primitieve
Dans: het expressionisme breekt met de academische dans kunst uitbreidden.
(het klassieke ballet). Noem twee tegenstellingen tussen
deze twee dansstijlen. Reizen: Klee, Kandinsky, Milhaud.
Verzamelen: Picasso, Kirchner, Matisse, Rolf de Mare.
Twee van de volgende:
• Gebaseerd op academische (klassieke) posities of Dans en Drama: beschrijf hoe in de voorstelling La Creation
bewegingen o expressieve bewegingen. du Monde kostuums, decorstukken en dans elkaar
• Voorkeur voor klassieke balletkleding (tutu en spitzen) bemvloeden.
lossere kleding, (vaak) op blote voeten.
• Dans volgt muziek o muziek en dans kunnen bestaan Kostuums: Kostuums beperken de bewegingsvrijheid van
zelfstandig naast elkaar. de dans.
• Nadruk op gewichtloosheid (sierlijk, zweven) o nadruk Decor: Het decor en de kostuums vormen een eenheid, het
op zwaartekracht. oogt als een bewegend decor.
Dans: Dans wordt ondergeschikt aan decor en kostuums.
Muziek: blues en ragtime zijn van invloed op de New- In dit hoofdstuk wordt de voorliefde voor fragmentatie in de
Orleans-jazz. Noem bij deze drie muziekstijlen de belang- kunstwereld in verband gebracht met ontwikkelingen buiten
rijkste kenmerken. de kunstwereld. Noem drie van deze ontwikkelingen.
Blues: twee van de volgende:
Vast akkoordschema Cover 12 maten); slepend tempo;
gebruik van blue notes en dirty intonation; tekst gaat over
verdriet, lijden, etc.
Ragtime: twee van de volgende:
Strakke baspartij waar melodie ritmisch tegenin gaat;
Ragged time of verscheurde maat; snel gespeeld Critme en
melodie jagen elkaar na).
New Orleans: twee van de volgende:
Orkesten met grote bezetting; collectieve improvisaties;
improvisaties op blues en ragtime [of integreert andere
(eerdere) stijlen van Afro-amerikaanse muziek.
De film The Jazz Singer en de Revue Negre spelen in op
(yoor)oordelen van het grote publiek. Noem hiervan twee
voorbeelden.
Opkomst machinetijdperk: op werkplaatsen worden uit
losse onderdelen voorwerpen, machines e.d. gemaakt.
Ontstaan filmindustrie: montage van losse shots is
kenmerkend voor film.
Belangstelling psychoanalyse: Freud demonteert de
psyche, hij bestudeert onderdelen.
Verklaar de titel van dit hoofdstuk: De spiegel aan scherven.
Strekking antwoord:
Het idee dat alles af en compleet is, wordt ondermijnd.
Of: de illusie dat alles beschreven of verbeeld kan
worden vanuit een altijd geldende totaalvisie verliest
geldigheid.
 In The Jazzsinger wordt de hoofdrol gespeeld door een
geschminkte blanke (coonsinger) zijn uiterlijk is een
parodie op het uiterlijk van een neger. Het optreden van
Baker is erotisch geladen, ze draagt een bananenrokje
alsof ze rechtstreeks uit de Afrikaanse jungle komt. [Nb. De
affiche laat de vooroordelen goed zien.)
2.3 Antwoorden:
Marinetti stelt in zijn futuristisch manifest nieuwe eisen aan
de kunst. Noem twee belangrijke eisen uit dit manifest.
2.4 Antwoorden:
Het oordeel van futuristen en dada'fsten over de oorlog is
tegengesteld. Noteer nun visie op de oorlog.
Futurisme is (aanvankelijk] enthousiast over de oorlog.
Futuristen beschouwen oorlog als een soort 'grote
schoonmaak' die de komst van de moderne tijd zal
versnellen.
Dada keert zich tegen de oorlog. Voor Dada is de oorlog
het bewijs dat alle bestaande ideologieen (of visies) niet
meer serieus genomen kunnen worden.
Twee van de volgende:
• Kunst moet zich richten op toekomst, op machinetijdperk.
• Kunst moet een voortrekkersrol spelen ook voor terreinen
buiten de kunst.
• Kunst moet breken met bestaande (ouderwetse) kunst.
Beeldende kunst: noem aan de hand van het schilderij van
Balla (afb. 2.16] twee aspecten van de vormgeving die
kenmerkend zijn voor het futurisme.
Twee van de volgende:
• Abstractie.
• Ritmische compositie, herhalingen.
• Opeenvolgende momenten van een beweging gevangen in
een beeld.
Dans: De groene tafel is een combinatie tussen
Ausdruckstanz, pantomime en klassieke Cacademische]
dans. Noem van alle drie (dans)stijlen het meest kenmer-
kende aspect.
Ausdruckstanz: Expressionistische dans met als doel
emotie/gevoel uit te drukken.
Academisch ballet: Ballet gebonden aan academische
regels zoals basisposities.
Pantomime: Met gebaren en mimiek Czonder woorden)
Cdramatische) handelingen naspelen.
Beeldende kunst: Dada introduceert als eerste de ready
made. Sindsdien is de ready made uit de kunst niet meer
weg te den ken. Wat is een ready made?
Beeldende kunst: bekijk de schilderijen van Picasso en Gris Ready Made betekent letterlijk: kant en klaar. Begrip in
op de afbeeldingen 2.11 en 2.20. Noem twee kenmerken de beeldende kunst waarbij alledaagse voorwerpen tot
waaraan je een kubistisch schilderij herkent. kunst verheven worden.
Twee van de volgende:
• Combinatie van verschillende gezichts- of standpunten
Ccombinatie wisselende perspectieven).
• Schilderij opgedeeld in hoekige fragmenten.
• Gebruik van collage-elementen.
Muz\ek en drama: in Parade spee\t zowel in de voorstelling Muziek: in De Neus van Sjostakovitsj zijn zowel invloeden
als in de muziek het begrip montage een belangrijke rol. van het surrealisme als van dada hoorbaar en herkenbaar.
Noem voor beide voorbeelden. Geef van beide invloeden een voorbeeld.
Muziek: alledaagse geluiden (typemachine, sirene, etc)
zijn opgenomen in de muziek. Of: per onderdeel van de
voorstelling wisselt het karakter van de muziek.
Voorstelling: de scenes, ontleend aan de music-hall hebhenj'
elk een heel eigen karakter. Of: de kostuums van de
managers [Picasso) bestaan uit gemonteerde onderdelen.
Surrealisme: de inhoud van het verhaal: een neus On
dromen volgens Freud een symbool van mannelijkheid)
gaat op stap.
Dada: snelle korte scenes wisselen elkaar snel af en de
muziek wisselt vaak van karakter [montagekarakter). Of:
in het vijfde tafereel volgt de muziek het Versnipperen'
van de tekst.
Film: Berlin Symphon/e einer Groszstadtis een van de laatste
stomme films. Wat is een stomme film?
Een stomme film is een film zonder geluid of geluids-
band. Tot 1927 werden er uitsluitend stomme films
gemaakt.
In dit hoofdstuk wordt kunst besproken die bij het publiek
niet altijd in de smaak viel. Kies voor zowel muziek, dans als
voor beeldende kunst een voorbeeld van een kunstwerk dat
niet door het publiek werd gewaardeerd. Geef ook aan
waarom niet.
Film: noem twee redenen waarom veel films kort voor 1927
zich kenmerken door snelle montage.
Ontwikkeling van handzame (kleinere of lichtere) camera's.
Het zijn de laatste films voor de toepassing van geluids-
films, alles wat de filmer wil Vertellen' kan uitsluitend via
beelden.
Mogelijke voorbeelden:
• Muziek: Le sacre du printemps, Erwartung, Ursonate
• Dans: Le sacre du printemps, Parade, Hexentanz
• Beeldende kunst: Demoiselles d'Avignon, Fontein
De motivatie komt in deze gevallen neer op zowel inhoud
Conbekend, aanstootgevend, provocerend) als op vormgeving
(breken met bekende regels).
2.5 Antwoorden:

In zijn surrealistisch manifest beroept Breton zich op de

denkbeelden van Freud. Omschrijf het verband tussen Freud
en het surrealisme.

Strekking antwoord:
De psychoanalyse brengt het onderbewustzijn onder de
aandacht. Het surrealisme wil dit onderbewustzijn in
kunstwerken tot uitdrukking brengen.

Beeldende kunst: de werkwijze van Dali en Magritte wordt

vaak in verband gebracht met het begrip trompe I'oeil wat
'bedriegen van het oog' betekent. Waarom is dit begrip van
toepassing op hun werk?

Strekking antwoord:
In het werk van Dali en Magritte wordt het onderbewust-
zijn (of de wereld van dromen, hallucinates etc.) zo
bedrieglijk echt mogelijk verbeeld.

Beeldende kunst: naast deze trompe I'oeil-techniek ontwik-

kelen de surrealisten het automatisme. Definieer de relatie
tussen de droomCwereld) en deze twee werkwijzen.

Trompe I'oeil: de droomwereld Cbedrieglijk echt) verbeelden

of in beeld brengen.
Automatisme: beelden laten ontstaan vanuit een droom-
toestand.
Introductie 3.7 Antwoord:
• De compositie van het filmbeeld van Riefenstahl is strikt
slu werkboek: 60 minuten symmetrisch. Ze benadrukt de symmetrie door de keuze
slu totaal: 90 minuten van het camerastandpunt. Of: door het vogelvluchtper-
spectief (met een verdwijnpunt precies op de symmetrie-
as] wordt benadrukt dat het om een enorme grote (goed
3 Propaganda? georganiseerde] menigte gaat.
• De compositie van de foto van Rodchenko is niet statisch
3.1 Antwoord: twee van de volgende: en symmetrisch, maar meer dynamisch en diagonaal.
• Alle vormen op de affiche zijn abstract. Of: door het vogelvluchtperspectief worden onderwerpen
• De teksten staan schots en scheef (of in diagonalen) op naar voren gehaald (de balkons) die niets met het karak-
het affiche. ter van de mars zelf te maken hebben.
• De compositie van de affiche is erg dynamisch met
diagonale richtingen. 3.8 Toelichting:
Dit is een opinievraag. bij het uitwisselen of bespreken van
3.2 Antwoord: twee van de volgende: de antwoorden kan stil worden gestaan bij de maatschap-
• Een witte cirkel geeft de witten aan, een rode driehoek [de pelijke betekenis van kunst, de zin (of zelfs het nut) van
wig] dringt deze vorm binnen Cals een mes waarmee een kunst, de rol van [en het verzet tegen] censuur, etc.
bal wordt lek gestoken}.
• De witte cirkel wordt omgeven door een zwart vlak, alsof
het beschermd wordt of bescherming zoekt.
• De richting van de rode driehoek (of pijO staat loodrecht
op de diagonaal die ontstaat door de plaatsing van het
zwarte vlak, dit benadrukt de aanval van wit.

3.3 Antwoord: twee van de volgende:

• In het voorbijgaan op straat is er weinig tijd om de tekst
te lezen.
• De rode en witte vormen maken al duidelijk wat er aan de
hand is, de tekst wordt daardoor onbelangrijk.
• De bevolking is het lezen niet altijd machtig.
• Door weinig tekst te gebruiken krijgt de affiche een
bredere (of algemenere) betekenis.

3.4 Antwoord: twee van de volgende:

• De vorm van de patronen zijn erg eenvoudig op basis van
geometrie.
• Het dessin van de stof bestaat niet uit borduursels maar
uit eenvoudig gekleurde banen stof.
• Voor het maken van de kleding zijn geen ingewikkelde
technieken nodig, geen plooien, geen kraagjes, geen
ingewikkelde sluitingen, etc.

3.5 Antwoord: strekking:

Het is belangrijk dat de bevolking de revolutie steunt. De
machthebbers moeten uitdragen dat de belangen van de
bevolking bij hen in goede handen zijn, dat ze weten wat er
leeft onder de bevolking en zich niet van deze basis
vervreemden, ook wat betreft smaak.

3.6 Antwoord:
• Riefenstahl laat in haar film het resultaat zien: de goed
georganiseerde partijdag. Ze bevestigt het beeld dat de
partij wil uitdragen. Op de afbeelding staat niets wat
buiten de regie van de partij valt.
• Rodchenko 'kruipt achter de schermen' hij laat de
Crommelige) voorbereidingen op de mars zien. Op de
afbeelding staan toevalligheden, zoals mensen op het
balkon staan te kijken naar de voorbereidingen.
Orientatie
4 Opmars van de vooruitgang
slu werkboek: 180 minuten
slu totaal: 300 minuten
4.1 Antwoorden:
De abstracte kunst van Malevich, Mondriaan en Brancusi
oogt eenvoudig, maar wat drukken de werken uit? Kies
eigen woorden van de kunstenaar.
Malevich: abstracte kunst is een uitdrukking van de
suprematie (ye rh even he id) van de geest over de materie.
Mondriaan: abstracte kunst laat wetmatigheid van god-
delijke of universele waarheid zien.
Brancusi: abstractie leidt tot de ware betekenis, tot
waarheid.
Mikrokosmos: een reeks van 153 opeenvolgende piano-
stukken die gebruikt kunnen worden in de lespraktijk: de
stukken zijn op grand van hun bruikbaarheid in de lessen
geordend.
Verzamelen volksliedjes: de volksliedjes worden niet
alleen verzameld maar ook in een systeem onderge-
bracht (of in categorieen ondergebracht).
Dans: noem een expressionistisch en een niet-expressionis-
tisch kenmerk van Lamantation.
Expressionistisch: inhoudelijk expressionistisch: emoties
worden uitvergroot [of tot uitdrukking gebracht), of:
expressionistisch omdat de regels van het academische
ballet genegeerd worden.
Niet expressionistisch: Graham kiest ervoor de bewegin-
gen te systematiseren.
Beeldende kunst: in Compos/tie op afbeelding 3.3 in het
tekstboek zijn de kenmerken van De Stijl herkenbaar. Noem
drie kenmerken.
Gebruik van uitsluitend primaire kleuren rood, geel en
blauw.
Gebruik van geometrische of vierkante vlakken.
Lijnen geven [uitsluitend) horizontale of verticale richting
aan.
Het opstellen van algemene regels voor de kunsten sluit niet
aan bij het expressionisme. Waarom niet?
Strekking antwoord: expressionisme streeft individuele
(persoonlijke) uitdrukking van emoties of gevoelens na,
dit leidt tot een hoogt persoonlijke stiji die niet in regels
die voor iedereen (moeten) gelden te vangen is.
4.2 Antwoorden:
In de eerste revolutiejaren is de positie van progressieve
kunstenaars in Rusland tegengesteld aan die in veel andere
Europese landen. Benoem deze tegenstelling.
Strekking antwoord:
Progressieve kunstenaars ageren (strijden) tegen tradi-
tionele of burgerlijke regels en visies. Ook de Russische
revolutie is een strijd tegen traditie en bestaande macht-
hebbers, de idealen van de revolutie komen overeen met
die van de kunstenaars. In de rest van Europa blijven
oude machtsverhoudingen gehandhaafd (of herstellen
oude machtsverhoudingen zich snel).
Noem vier revolutionaire kunstenaars op onderstaande
terreinen;
Muziek: als expressionist ontwikkelt Schonberg de atonale
muziek. Enkele jaren later volgt de twaalftoonstechniek. 2D-design Mode Film Theater
Noem een overeenkomst en een verschil tussen de vroege
- El Lissitzky - Stepanova - Eisenstein - Meyerhold
atonale muziek en de later ontwikkelde twaalftoons-
techniek.
Film: Bij de films van Eisenstein speelt attractiemontage een
belangrijke rol. Noem twee kenmerken van attractiemontage.
 Overeenkomst: in beide muzieksoorten wordt atonaliteit
gebruikt: de samenklanken passen niet binnen de
harmonieleer.
Verschil: in de eerste atonale muziek is het toepassen van
de klanken volkomen vrij, in de twaalftoonstechniek zijn
de klanken gebonden aan een vooraf vastgesteld systeem.
Muziek: Bartok pakt de zaken graag systematisch aan. Licht
dit toe aan de hand van onderstaande voorbeelden.
Twee van de volgende:
Snelle en ritmische opeenvolging van filmfragmenten
Cshots).
Opeenvolgende filmfragmenten (shots) versterken
elkaars betekenis.
Opeenvolging filmfragmenten (shots) vaak op grand van
associatie On eerste instantie lijkt de opeenvolging niet
logisch).
Drama: Brecht wil met zijn toneelstukken niet in de eerste
plaats het publiek vermaken. Wat wil hij in plaats daarvan
bereiken met zijn stukken?

Strekking antwoord: Hij wil vooral bereiken dat het

publiek nadenkt over - en stellingen inneemt ten opzichte
van - de inhoud van het toneelstuk.
 Drama: noem - los van inhoud en bedoelingen - drie tegen- Twee van de volgende:
stellingen tussen het lijsttoneel en het episch theater zoals Design moet inspelen op industriele productie.
Brecht dat ontwikkelt. Materiaaleigenschappen bepalen Czichtbaar) het ontwerp.
• Geen toegevoegde decoraties, puur functioneel.
Drie van de volgende:
Architectuur: noem aan de hand van de afbeeldingen 3.17,
Lijsttoneel Episch theater 3.18 en 3.21 in het tekstboek drie kenmerken van vorm-
Natuurlijke of levensechte Speelstijl meer gericht op geving die gelden voor Het Nieuwe Bouwen.
speelstijl types (yersterken of overdrij-
ven van karakterrollen). Drie van de volgende:
De getoonde wereld op het Publiek door vervreemdings- • Voorkeur industrieel materiaal: beton, staal.
toneel staat los van het effecten geactiveerd mee te • Voorkeur voor geometrische vormen, blokvormen, platte
publiek doen of denken. daken.
Puur tekstmatig toneel Toneelspel afgewisseld Voorkeur voor licht en ruimte: veel glas, witte wanden,
met liedjes. etc.
Levensechte decors en Decor draagt bij aan Functionele architectuur, geen decoraties, geen status-
kostuums vervreemding van de verhogende materialen.
(toneelmatige) werkelijkheid.
Design: het interieurvan het Schroderhuis Cafbeelding 3.21)
wijkt in veel opzichten af van een traditioneel vooroorlogs
Drama: De Stanislavskymethode is tegenwoordig in interieur. Noem drie tegenstellingen.
Hollywood nog steeds bekend - en geliefd - als the method.
Leg uit waarom. Drie van de volgende tegenstellingen:
Strekking antwoord:
Veel [Hollywood] films zijn er op gericht het publiek mee Traditioneel interieur Rietveld-Schroderhuis
te laten leven (zich te identificeren) met de personages. Kamer is afgesloten ruimte open [of variabele) ruimte.
Of: film als medium leent zich beter voor het levensecht
Gedempte kleuren primaire kleuren.
neerzetten van een illusie (waarbij het publiek kan weg- Veel stof en pluche (tapijten, harde materialen
dromen). Of: in de film kan de camera personages van vitrages, gordijnen, bekleding) lichte lege ruimte weinig
dichtbij laten zien, overdreven gebaren etc. komen lach-
Donkere voile ruimte, veel (iele) meubels.
wekkend over en verstoren de illusie dat het allemaal
Cmassieve) meubels
echt is wat er op het scherm gebeurt.
Verklaar de titel van dit hoofdstuk: Opmars van de vooruitgang.
 Film: noem uit een hedendaagse film een rol waarvan je
weet, of vermoedt, dat de filmster zich heeft voorbereid
volgens the method.
Er zijn veel mogelijke antwoorden: denk aan Dustin Hofmann
in Rain man of Will Smith in AH.
Strekking antwoord:
Dit hoofdstuk gaat over kunstenaars die zich [vol opti-
misme) richten op een betere toekomst. Zij zien zichzelf
als voorhoede van de niet te stoppen modernisering.
(Overigens is de titel ontleend aan een uitspraak van Le
Corbusier, zie bladzijde 72 in het tekstboek.)
4.3 Antwoorden:
De hier besproken kunstenaars worden gedreven door
maatschappelijke idealen. Geef een korte beschrijving van
deze idealen.
Strekking antwoord:
Socialistische idealen: betere spreiding macht en welvaart
wat zich uit in aandacht voor betere werkplekken en
woonplekken Csociale woningbouwj en aandacht voor
industriele ontwerpen en producten die voor iedereen
betaalbaar zijn.
Design: noem twee kenmerken waaraan volgens de uit-
gangspunten van het Bauhaus design aan moet voldoen.
Het werk van de architecten en ontwerpers in dit hoofdstuk
oogtzelfs vandaag nog modern. In de jaren dat de ontwerpen
zijn gemaakt, bleef succes bij een breed publiek echter uit.
Geef hiervoor twee verklaringen.
Ontwerpers hielden geen rekening met de Cbehoudende)
smaak van het publiek.
Modernisering wordt vanaf 1930 doorkruist door econo-
mische crisis en oorlogsdreiging.
4.4 Antwoorden:
In Duitsland wordt moderne kunst verboden en bestempeld
als 'entartet' [ontaard). Noem drie kunstenaars die dit
oordeel treft.
Drie van de volgende: Schb'nberg, Brecht, Wigman, Kirchner,
Klee, Kandinsky, Grosz, Schwitters, Schlemmer.
Beeldende kunst: Hetappelop afbeelding 3.23 in het tekst-
boek is een voorbeeld van fascistische kunst uit het
Verdieping
Derde Rijk. Noem drie kenmerken van dit schilderij die
slu werkboek: 300 minuten
tegengesteld zijn aan de moderne kunst uit die periode.
slu totaal: 480 minuten
 De voorstelling is niet geabstraheerd, herkenbaar en
ontleend aan klassieke schoonheidsidealen.
De inhoud is reactionair en doet beroep op militarisme
en vaderlandsliefde.
De stijl is onpersoonlijk, volgens gedicteerde
voorschriften.
Muziek: Het verbod op moderne kunst treft in Duitland niet
alleen beeldende kunstenaars maar ook musici. Bedenk een
reden waarom de muziek van Schonberg en jazzmuziek
werd afgekeurd.
Schonberg houdtzich aan geen enkele regel, zijn muziek
voldoet niet aan wat het' volk' mooi vindt of waardeert.
(Mb. Schonberg is van joodse afkomstO Jazz is wilde
(opzwepende) muziek, niet gebaseerd op nationale
(yolksjmuziek en gericht op vermaak. Jazz wordt
gemaakt door negers, die werden door nazi's beschouwd
als minderwaardig.
Film: Hitler had veel belangstelling voor de kansen die
massamedia te bieden hebben. Waarom?
Strekking antwoord:
Het bespelen van grote massa's is nodig om macht te
handhaven. Massamedia zoals radio en film gaven hem
daartoe de mogelijkheid.
Film: The Great Dictator (1940) is Chaplin's eerste film met
gesproken dialogen, terwijl geluidsfilms al vanaf 1927
gemaakt werden. Waaraan kunjezien dat Chaplin ook in 1940
nog steeds een vertegenwoordiger van de stomme film is.
Strekking antwoord:
Chaplin maakt in 1940 nog steeds gebruik van pantomime
en choreografische bewegingen. Of: Chaplin gebruikt het
gesproken woord nauwelijks, hij spreekt een onverstaan-
baar rabarberduits.
Kunstenaars ontvluchten de dictatuur en het oorlogsgeweld.
Daarmee verschuift de thuisbasis van moderne kunst. Noem
een logische opeenvolging van steden die als centrum van
moderne kunst kunnen worden aangemerkt.
1920: Berlijn Cevt. Parijs) 1935: Parijs 1940: New York
5 Schonberg
5.1 Antwoord:
Atonale muziek is niet in een bepaalde toonsoort gecompo-
neerd, een tooncentrum ontbreekt en de harmonieleer geldt
niet meer. In de atonale muziek kunnen tonen worden
gecombineerd die binnen de tonale muziek 'niet kunnen' of
Vals' klinken.
5.2 Antwoord:
Bij het expressionisme staat de uitdrukking Cexpressie) van
individuele emotie of gevoelens centraal, de atonale muziek
geeft de componist alle ruimte terwijl tonale muziek de
individuele kunstenaar beperkingen oplegt.
5.3 Antwoord:
De stemmingen blijken uit de tekst en soms uit de
'regie'aanwijzingen die Schonberg toevoegt aan de tekst. Er
is onder meer sprake van vertwijfeling of verwarring, van
vermoeidheid, van angst en schrik. Zowel in de zang als in
de begeleidende muziek worden deze stemmingen onder-
streept:
- Verwarring en vertwijfeling: In het eerste deel van het
fragment: de zang is zacht en veel tonen worden lang
aangehouden. De muziek volgt dit patroon, terwijl daar-
naast klanken van verschillende instrumenten opduiken
en wegsterven alsof het schimmen in de nacht betreft.
- Vermoeidheid: Bij het vinden van een bank: Ich mulS
ausruhen daalt de stem en de muziek verstilt even.
- Schrik en angst: Zowel de zang als de muziek wordt
sterker en sneller bij bijvoorbeeld de tekst Wenn erkrank
ist! en Das ist err!. De uitroeptekens in de tekst worden
ondersteund door een heftig crescendo.
5.4 Antwoord: twee van de volgende:
- Gebruik van atonale klanken of van dissonanten.
- Dynamische tegenstellingen, of het verschillen tussen
zachte en sterke klanken, worden tot het uiterste opge-
voerd.
- Onregelmatig ritme.
- Ongebruikelijke combinaties van muziekinstrumenten.
5.5 Antwoord: twee van de volgende:
- Het wordt duister op het toneel.
- De lampen veroorzaken schaduwen van de aanwezige
decorstukken op het achterdoek, waardoor het meer lijkt
op een groot angstaanjagend bos.
- Op het toneel ontstaan contrasten tussen een grote
donkere ruimte waarin slechts kleine details worden
belicht: een stuk van een boom, een stuk van de vloer.
Het wordt een onrustig toneelbeeld.
5.6 Antwoord: strekking: 6.5 Antwoord: strekking:
Hettoneel is donker, spaarzaam belicht om te benadrukken King en Armstrong bedenken hun improvisaties samen,
dat de vrouw maar met moeite in het donkere bos de weg tijdens de uitvoering. De noten die ze spelen zijn dus bij
kan vinden. Door de schaduwen wordt het 'bos' angstaan- iedere uitvoering anders Gmprovisatie), maar de muzikanten
jagender: de vrouw weet vaak niet of dat wat ze ziet echt is maken per keer wel afspraken zodat ze elkaars improvisaties
of slechts schaduwen zijn. [Het bos is, zowel in de tekst als kunnen volgen en begeleiden.
in het decor, een soort metafoor voor de waanvoorstellingen
van de vrouw, ze doolt als het ware rond in haar eigen 6.6 Antwoord:
verwarrende gedachten.) Om vrijuit te kunnen improviseren maakt de zanger gebruik
van betekenisloze klanken. In de jazz is improviseren heel
5.7 Antwoord: strekking: belangrijk. Door het scatten kan de zanger op dezelfde
In het twaalftoonssysteem worden alle Cchromatische) manier soleren als de andere orkestleden, zonder op de
tonen binnen een octaaf gebruikt binnen een vooraf tekst te hoeven letten.
bepaald stramien.
6.7 Antwoord: strekking:
5.8 Antwoord: strekking: Jazz ontstaat als volkmuziek, voornamelijk onder zwarte
De combinatie van tonen gaat in tegen de harmonieleer. De ongeschoolde muzikanten. Dit maakt haar status aanzienlijk
harmonieleer bepaalt het karakter van bijna alle muziek die lager dan de 'elitaire' klassieke muziek. Daarbij komt nog
gespeeld en beluisterd wordt. Het spelen van atonale dat jazz vooral dansmuziek is en klassiek luistermuziek. Met
muziek en muziek geschreven volgens de twaalftoons- het concert in Carnegie Hall wordt 'bewezen' dat jazz een
techniek druist in tegen wat als natuurlijk wordt ervaren en serieuze muziekvorm is en dat zij ook kan fungeren als
wat geleerd is. De melodie is moeilijk mee te zingen en te luistermuziek.
onthouden en dus ook lastiger om te spelen.
6.8 Antwoord:
5.9 Antwoord: • Naar het einde toe wordt er steeds luider gespeeld.
• Voordeel: De muziek wordt logischer en de mogelijkhe- • Naar het einde toe herhalen steeds meer muzikanten
den ingeperkt: daarmee wordt het beter onderwijsbaar of gelijktijdig hetzelfde thema. Er ontstaat een ritmisch
overdraagbaar op musici en componisten die in dezelfde vraag-antwoordspel tussen trombones, trompetten en
lijn willen componeren. saxofoons/klarinetten.
• Nadeel: De volledige vrije expressie verdwijnt. • Het ritme wordt naar het einde van het nummer toe
steeds dominanter en sneller.
6 Jazz
6.9 Antwoord:
6.1 Antwoord: drie van de volgende: • King Oliver: collectieve improvisaties, bijna alle muzikanten
• Langzaam tempo. improviseren mee op het thema.
• Het gebruik van 'blue notes'. • Goodman: je hoort steeds slechts een instrument impro
• De slepende manier van zingen. viseren. Het zijn echte solo's, waarbij de verschillende
• De 'donkere, doffe klankkleur van de instrumenten [trom- instrumenten elkaar afwisselen. De rest van het orkest
pet met demper). speelt op voile kracht door. Er is geen ruimte meer voor
• 'dirty intonation'. collectieve improvisaties omdat het orkest te groot is en
het geheel dan te chaotisch zou worden.
6.2 Antwoord:
De tekst gaat over een vrouw die vermoedt dat haar man 7 Mobilisatie!
overspel pleegt. Ze voelt zich hierdoor machteloos en droevig.
Dit droevige gevoel staat vaak centraal in bluesnummers. 7.1 Antwoord: twee van de volgende:
• Bijna alle vlakken wijzen in de richting van het midden.
6.3 Antwoord: • De compositie is opgebouwd uit concentrische cirkels.
• Er is een repeterende baspartij die vooral een ritmische • In het midden zijn de licht-donkercontrasten het grootst.
functie heeft (linkerhand).
• Er is een afwisselende hoge partij die vooral een melodische 7.2 Antwoord: twee van de volgende:
functie heeft (rechterhand]. • "TOT" verwijst naar de dood.
• "Rumori" naar rumoer of lawaai.
6.4 Antwoord: • Klankwoorden als "Trrrrrrr", "traaak tataraak" verwijzen
• Ritme: banjo, piano. naar geluiden op het slagveld. (Mb: "Zang Tumb Tuum"
• Melodie: cornet, klarinet, trombone. ook te zien op deze collage, is de titel van een klankge-
dicht van Marinetti over het geluid van oorlogstanks.)
7.3 Antwoord:
• De collage bestaat uit bestaande zetsels, bijvoorbeeld
treinkaartjes, krantenkoppen en merknamen ["Odol"].
• Daarnaast zijn er eigen zetsels gemaakt, vaak lettercom-
binaties of klankwoorden die niet uit bestaand drukwerk
te knippen is.
7.4 Antwoord: strekking, een van de volgende:
• Door de combinatie van teksten brengt hij onderwerpen
samen die niet passen bij een moment of gebeurtenis,
maar slechts met elkaar geassocieerd kunnen worden:
treinkaartjes, krantenkoppen in verschillende talen en
over verschillende onderwerpen, etc.
• De teksten verwijzen niet alleen naar beelden, maar ook
naar geluiden, muziek en naar geuren [odolj.
• De compositie bestaat uit een stortvloed van indrukken.
7.5 Antwoord: drie van de volgende:
• Onderwerpen hebben lets te maken met vooruitgang en
techniek.
• Met schilderen en weergeven van beweging, of het com-
bineren van verschillende momenten in een enkel beeld.
• Vergaande abstrahering.
• Ritme en herhalingen spelen in de composities een rol.
• Combinatie van motieven of onderwerpen die in tijd en
ruimte uiteen liggen.
7.6 Antwoord: twee van de volgende:
• De soldaten hebben geen gezichten.
• De soldaten zijn in een identieke houding weergegeven.
• De soldaten zijn volledig opgenomen in de machine Cde
trein), o.a. door kleur en manier van schilderen.
7.7 Antwoord: twee van de volgende:
• Trein en landschap zijn in hetzelfde lijnperspectief
geschilderd, of: perspectieflijnen van de trein worden
herhaald in het landschap.
• De (stoom)wolken en kruiddampen gaan over in de vorm
van bomen langs het spoor.
• Er ontbreekt een horizon, waardoor het lijkt alsof de trein,
van boven gezien, het landschap splijt of in beweging
brengt.
• Zowel de trein als het landschap zijn opgedeeld in
fragmenten.
7.8 Antwoord: strekking:
• Carra: In de collage wordt niet verwezen naar specifieke
gebeurtenissen, verwoestingen of slachtoffers. De
woorden vormen samen een weergave van een sensatie
van voornamelijk geluiden.
• Severini: Daders blijven anoniem en slachtoffers ontbreken.
De kleuren en vormen zijn vrolijk en speels.
8 Parade
8.1 Antwoord: twee van de volgende:
• Het kostuum bestaat voornamelijk uit geometrische
vormen.
*V • Het kostuum is geabstraheerd.
• Verschillende aanzichten worden gecombineerd, bijvoor-
beeld bij het gezicht van de 'manager'.
8.2 Antwoord:
• De manager is meer dan levensgroot en valt daardoor
extra op.
• Het kostuum doet denken aan een [wandelende)
reclamezuil.
8.3
Antwoord: strekking:
De manager wil publiek overtuigen en naar binnen trekken;
dat is een fanatieke of driftige rol.
8.4 Antwoord:
• Fietsen Cbegeleid door vloeiende muziekklanken).
• Chaplin Critmische vrolijke muziek, verwijst o.a. naar
manier waarop Chaplin zich beweegt).
• Typen [de typemachine is in dit fragment duidelijk te
horenj.
• Schot [er klinken een aantal schoten).
8.5 Antwoord:
De muziek maakt snelle of onverwachte overgangen, alsof
Htegengestelde beelden worden voorzien van passende
mi i7JpU
8.6
Antwoord: strekking:
In Parade worden optredens uit een music-hall gepresen-
teerd. In de music-hall volgen verschillende gebeurtenissen
[of optredens] elkaar op zonder dat er een eenheid hoeft te
ontstaan.
8.7 Antwoord: twee van de volgende:
• Overal op het toneel liggen losse verplaatsbare decordelen
die voor de show gebruikt kunnen worden, zoals blokken
Cof praktikabels], zetstukken, een ladder, etc.
• Er is een (tijdelijk Of verplaatsbaar) toneel op het toneel
gebouwd, herkenbaar aan het rode gordijn.
• Het tijdelijke toneel staat kennelijk buiten, zichtbaar
gemaakt door een boom op te nemen in het decor.
• Hockney heeft in zijn ontwerp een straatartiest CHarlekijn,
een commedia dell' artefiguur) opgenomen.
Mb.: eventueel zou ook het paard genoemd kunnen worden,
'nodig voor het vervoer van de theateronderdele'. Het paard
met vleugels verwijst echter naar de mythologische figuur
Pegasus en speelt in deze uitvoering van Parade een rol.
8.8 Antwoord:
De verschillende delen van het decor zijn verplaatsbaar,
stapelbaar, etc.
8.9 Antwoord:
De Eerste Wereldoorlog. Parade gaat in premiere in 1917,
tijdens de Eerste Wereldoorlog.
9 Abstractie
9.1 Antwoord:
• Muziek is abstract, de schilderkunst die Kandinsky
nastreeft is dat ook.
• Beide kunstenaars zien hun kunst als uitdrukking van
diepere emoties en gevoelens.
9.2 Antwoord: twee van de volgende:
• Op 2.8 zijn nog duidelijk figuren en een landschap te
herkennen, bij 2.9 is dit nauwelijks het geval.
• De compositie van 2.8 is die van een 'klassiek' landschap
met figuren in de voorgrond, grotere elementen in de
achtergrond en een blauwe lucht. Bij 2.9 is dit niet het
geval: het schilderij wordt bijna geheel gedomineerd door
het grote gele en het zwarte vlak.
• Kleur en vorm spelen in 2.9 een bijna zelfstandige rol. Het
zijn bijna losse elementen geworden, zonder suggestie
van diepte of ruimtelijkheid.
9.3 Antwoord:
Overeenkomst: een van de volgende:
• In beide schilderij spelen felle kleuren een grote rol.
• Beide schilderijen kennen weinig details.
Verschillen: twee van de volgende:
• 2.10 raeeft een statische compositie, 2.9 een dynamische.
• 2.9 kent vooral grillige organische vormen, in 2.10 zijn de
vormen bijna geometrisch (vierkanten en rechthoeken].
• Het materiaalgebruik is in 2.9 veel directer dan in 2.10. In
2.10 zie je dat er gelaagd en transparant is gewerkt, in 2.9
zijn de kleuren direct en vrijwel ongemengd aangebracht.
9.4 Antwoord;
• Het schilderij van Mondriaan verwijst niet meer naar de
herkenbare werkelijkheid.
(. • In het schilderij van Mondriaan zijn vormen nog verder
vereenvoudigd.
• In het schilderij van Mondriaan is geen enkele vorm van
ruimtelijkheid meer te ontdekken. Er is geen overlapping,
suggestie van volumes etc. Deze elementen herken je nog
wel bij Klee en Kandinsky.
9.5 Antwoord:
Mondriaan is op zoek naar de essentie in de schilderkunst. Dit
maakt hij zichtbaar door de meest elementaire kleuren \A te
gebruiken: drie primaire kleuren + wit (alle kleuren] + I.
zwart (geen kleur].
9.6
Antwoord: twee van de volgende
• De compositie is asymmetrisch.
• In het gebruik van kleuren is geen regelmatig patroon te
ontdekken.
• Sommige lijnen houden bij de randen op. Hierdoor blijft
de ruimte begrensd.
9.7 Antwoord: strekking:
Mondriaan wil de rumte vernietigen. In zijn oudere werk
/doet hij dat door met vlakken te werken, later vervangt hij
deze door lijnen. In Compositie ontstaan er nog vlakken
door het gebruik van kleur. In Fox trot A zijn de vlakken
volledig verdwenen en blijven alleen de lijnen over.
9.8 Antwoord: een van de volgende:
• Door de afsnijdingen en het gedraaide doek lijkt het alsof
de lijnen buiten het kader verder lopen, alsof je slechts
een stukje van een groter geheel ziet.
• Door het verschil in dikte van de lijnen en overlapping lijkt
het alsof sommige lijnen verder weg zijn dan andere.
9.9 Antwoord:
Hij hangt het diagonaal op in een hoek van de kamer.
Russen hangen vaak een icoon van Maria met Kind op deze
manier op. Hiermee onderstreept hij dat ook een eenvoudig
schilderij een diepere betekenis kan oproepen.
10 Film
10.1 Antwoord: twee van de volgende:
• De collage bestaat uit een combinatie van foto's van
verschillende gebeurtenissen: het is een montage, net
zoals de film.
• De onderwerpen van de foto's vormen, net zoals de-film,
geen doorlopend verhaal.
• De combinatie van (delen] van veel foto's levert een druk-
ke compositie op, vergelijkbaar met het onderwerp: de
drukte in een moderne stad.
• In de collage valt de klok op. Dat verwijst naar de opbouw
van de film waarin gebeurtenissen geordend zijn volgens
het verloop van een dag (van de vroege ochtend tot de
nacht).
10.2 Antwoord: twee van de volgende:
• Hij kan op straat filmen, zonder verdere voorbereidingen
te treffen.
• Hij kan gemakkelijk camerabewegingen maken.
• Hij kan gemakkelijk (en snel) verschillende camera-
standpunten innemen tijdens de opnamen.
10.3 Antwoord: twee van de volgende:
• Metropolis maakt gebruik van decors: een nagebouwde
stad. Berlin, Symphonie einer Groszstadt neemt een
bestaande situatie als uitgangspunt.
• Metropolis maakt gebruik van beroepsacteurs, Berlin,
Symphonie einer Groszstadt niet.
• In Metropolis spelen helden en schurken de hoofdrol,
waarop het verhaal zich concentreert. In Berlin,
Symphonie einer Groszstadt is er geen onderscheid tussen
hoofdrollen en bijrollen: de stad speelt 'de hoofdrol'.
10.4 Antwoord: twee van de volgende:
• De kroonluchters staan model voor de interieurs van de
rijker burgers. De kroonluchters trillen: het is binnenkort
gedaan met nun luxe en macht.
• De kroonluchters trillen, dat geeft aan dat de kanonnen
sterk en krachtig zijn.
• Het is een manier om in een stomme film geluid te 'laten
zien'.
10.5 Antwoord: strekking:
Hij wil het publiek activeren en zelfs laten nadenken en
eigen conclusies trekken. De film laat niet alles zien, of legt
niet alles uit, het publiek moet zelf het verhaal rond maken.
[Vergelijkbaar met wat Brecht wil bereiken met zijn episch
theater/)
10.6 Antwoord: strekking:
Het communisme, zeker in die dagen, benadrukt dat er geen
onderscheid is tussen het volk en de leiders. De macht is
aan het volk, niet aan individuen.
10.7 Antwoord: strekking:
In de film is niet de zwarte muziek, maar de manier waarop
blanken deze muziek naspelen, het onderwerp. De filmheld
is niet zwart, maar een zwart geschminkte blanke. Hierdoor
kan het blanke publiek genieten van de film zonder dat ze
zich echt inlaten met de Afro-amerikaanse gemeenschap.
10.8 Antwoord: strekking:
• Montage: De opeenvolging van beelden wordt minder
belangrijk omdat het verhaal nu ook in taal Cdialogen, of
voice-over) uitgelegd kan worden.
• Stanislavskymethode: Stanislavsky ontwikkelde methodes
om op een realistische of levensechte manier toneel te
spelen. Overdreven Cniet levensechte) gebaren om
emoties voor het publiek duidelijk te maken zijn niet meer
nodig bij de geluidsfilm: emoties kunnen nu ook met
gesproken taal worden verduidelijkt. Hierdoor wordt het
acteren voor een film veel levensechter. Of: doordat de
camera de personages dichtbij haalt, wordt het
spelen voor een film ook meer naturel dan het spelen op
toneel, waar, vanwege de afstand van het publiek, grote
theatrale gebaren nog steeds nodig blijven.
11 Oorlog en moraal
11.1 Antwoord:
De nadruk komt hierdoor te liggen op sterk uitvergrootte
gebaren van de dansers. De betekenis van bepaalde
handelingen en houdingen wordt hierdoor versterkt.
11.2 Antwoord: twee van de volgende
• Karakters en gezichtsuitdrukkingen worden overdreven
door middel van maskers.
• Houdingen en gebaren zijn overdreven om de betekenis
te versterken.
• Karakters worden uitvergroot door middel van [cliche-
matige) kostuums.
11.3 Antwoord: strekking:
De oorlog kent geen winnaars, maar alleen verliezers.
De dood is de enige echte overwinnaar.
11.4 Antwoord: strekking:
De 'hoge heren' blijven buiten schot. Nadat er zoveel slacht-
offers zijn gevallen is er nog niets veranderd en blijven de
heren met elkaar op dezelfde manier onderhandelen. De
oorlog brengt geen verandering teweeg; er zijn alleen
slachtoffers.
11.5 Antwoord:
Brecht bouwt vervreemdingseffecten in door middel van
Cdrie van de volgende):
• Liederen.
• Een verteller.
• Niet realistische decors en kostuums.
• Zijn acteurs mogen niet te 'natuurlijk' spelen.
11.6 Antwoord:
Een lijsttoneel is zo gemaakt dat het publiek in een soort
'kijkdoos' kijkt waarbij het decor zo realistisch mogelijk
getoond kan worden. Bij Brecht is het illusionistische effect
minder. Het'onechte' karaktervan decorstukken, rekwisieten
en acteurs blijft zichtbaar. Dit is precies wat Brecht wil. Hij
wil dat het publiek zich niet laat meevoeren door het realis -
tische verhaal, maar steeds kritisch en alert blijft en zich
bewust is van de kunstmatigheid van de voorstelling.
CBrecht is een voorbeeld voor het in de jaren '60 ontstane
vlakke-vloertheater.)
11.7 Antwoord: strekking:
Er zijn twee lagen van vervreemding op elkaar gestapeld:
• Het leven van Hitler wordt verteld in de vorm van een
Amerikaans gangster-epos.
• De gangsters spreken hoogdravende toneeltaal in plaats
van ruwe straattaal die eerder bij hun karakter past en
dichter bij de werkelijkheid staat.
11.8 Antwoord:
• De spiegel is niet meer dan een ovale omlijsting. Er zit
helemaal geen glas in.
• Arturo Ui is zwaar geschminkt, bijna als een clown.
11.9 Antwoord: twee van de volgende
• Zowel in het theaterstuk als in de film staat het leven van
Hitler centraal.
• Zowel in het theaterstuk als in de film wordt Hitler
geparodieerd.
• Zowel uit het theaterstuk als uit de film spreekt kritiek
tegen het Nazisme.
11.10 Antwoord: strekking:
De parodie benadrukt de onechte en bestudeerde gebaren
van Hitler. Dat wat als 'echte' emotie of woede aan het volk
wordt gepresenteerd, wordt door Brecht en Chaplin op die
manier ontmaskerd en belachelijk gemaakt.
11.11 Antwoord: twee van de volgende
• Brecht heeft zijn vaderland moeten ontvluchten. Hij heeft
de gevolgen van het fascisme aan den lijve ondervonden.
Chaplin staat hier verder van af.
• The Great Dictator is ondanks alles een Hollywoodfilm
waar amusement voorop staat,
• Chaplin is een komiek die van elk gegeven iets grappigs
probeert te maken. Brecht schrijft toneel met als doel dat
het volk er iets van leert.
12 Van Nelle
12.1 Antwoord:
Beneden op de vloer is de vorm smal, waardoor weinig
oppervlak van de werkvloer verloren gaat. Boven waaiert de
vorm breed uit zodat de vloer daarboven (het 'plafond']
beter ondersteund wordt. Door het versterken van de
dragende functie zijn minder kolommen nodig, wat nog
eens extra ruimte oplevert.
12.2 Antwoord:
De buitenkant is voornamelijk opgetrokken als een dunne
vlieswand, bestaande uit lichte en transparante materialen:
glas met dunne stalen spijlen.
12.3 Antwoord:
• Door de skeletbouw is het mogelijk de ruimte af te sluiten
met een dunne vlieswand en hierin erg veel glas toe te
passen.
• Door de skeletbouw is het niet nodig ter versteviging van
de constructie nog eens extra binnenmuren op te trekken,
hierdoor ontstaat een grote open werkplek waarbij het
licht van alle kanten naar binnen kan stromen.
12.4 Antwoord:
In het interieur zijn wanden, kolommen en plafond wit
beschilderd.
12.5 Antwoord:
• Boven op het complex is een ruime tearoom gebouwd, als
overblijfruimte in de pauzes. In deze ruimte konden de
arbeiders genieten van een weids panorama over hun
stad.
• De verschillende werkplekken zijn met elkaar verbonden
door transportsluizen waardoor veel extra sjouwwerk is
voorkomen. De sluizen kunnen verplaatst worden als het
productieproces hier aanleiding toe geeft.
(Wei aardig te vermelden: als onderdeel van het complex
zijn sportvoorzieningen voor de werknemers aangelegd,
waaronder een voetbalveld.)
12.6 Antwoord: twee van de volgende:
• Een schuifwand.
• Centrale verwarming.
• T.L.-verlichting.
12.7 Antwoord: twee van de volgende:
• Het gebruik van schuifwanden in plaats van vaste
Cdragende) binnenmuren.
• Het maken van een grote ononderbroken leefruimte.
• De doorlopende strook ramen in de buitenwand.
12.8 Antwoord:
De meubels nemen weinig ruimte in. Ze zijn niet massief,
zoals de in die tijd bekende fauteuils; ze lijken te zweven op
twee iele poten, waardoor het zicht op de totale ruimte [en
de doorlopende vloer] niet wordt belemmerd. Bovendien zijn
veel van de meubels gemaakt van verchroomde Cspiegelende)
buizen, wat een minder massieve indruk maakt dan het
meer gebruikelijke [donkere) hout.
12.9 Antwoord: twee van de volgende:
• Toepassen van functionele vormgeving, geen overbodige
decoraties.
• Toepassen van gladde materialen bijvoorbeeld voor vloer-
bedekking, buitenwanden Cwanden tonen geen metsel-
werk maar zijn gepleisterd) etc.
• Toepassen van grote ramen, of ramen toepassen als wand
in plaats van een 'gat' in een muur.
• Helder kleurgebruik, voorkeur voor wit.
• Voorliefde voor geometrische vormen, platte daken, etc.
Slu werkboek: 360 minuten
Slu totaal: 480 minuten
Een algemene toelichting op de keuzeopdrachten kunt u
vinden in hoofdstuk 5 van deze handleiding waar de
opbouw van de module per verwerkingsniveau wordt
besproken. Zie: 5.2 Verbreding, pagina 11.
Reflectie en Evaluatie
Slu werkboek: 60 minuten Slu
totaal: 60 minuten
Een algemene toelichting op de evaluatieopdrachten kunt u
vinden in hoofdstuk 5 van deze handleiding waar de
opbouw van de module per verwerkingsniveau wordt
besproken. Zie: 5.2 Reflectie en evaluatie, pagina 12.
10 Module 3 Tweede helft van - Virtual reality.
- CStijQcitaten uit verschillende culturen, c.q. subculturen.
de twintigste eeuw - Fusion, samensmelting.
- Wereldwijd opereren van kunstenaars.
- Maatstaven voor kunst: westers versus cultuurrelativisme.
Massamedia, vermaak en verzet - Kunst van allochtonen; wereldmuziek.
Pop in de tweede helft van de twintigste eeuw -
>5 Zappen door een labyrint 10.3 Antwoorden en toelichting
Mix in de tweede helft van de twintigste eeuw

10.1 Eindtermen Introductie

-> 4: Massamedia, vermaak en verzet
Domein A: de module levert een bijdrage aan het realiseren Slu werkboek 60 minuten
van de in het examenprogramma geformuleerde vaardig- Slu totaal: 90 minuten
heden en benaderingswijzen.

Domein C: de kandidaat kan de eindtermen van domein A 1 America, America

en B toepassen op de volgende onderwerpen:
- popart en massamedia; 1.1 Toelichting:
- soaps, comedy, tv-drama, videoclips; leder antwoord dat betrekking heeft op invloed van
- musical; Amerikaanse cultuur op de Nederlandse is in principe goed.
- kleding in massacultuur en subculturen;
De bedoeling is leerlingen in te laten zien dat de
- popmuziek, filmmuziek, elektronische muziek, 'fusion';
Amerikaanse cultuur nog steeds heel invloedrijk is.
- multidisciplinaire kunst;
- postmodernistische kunst in relatie tot massacultuur;
1.2 Antwoord: twee van de volgende:
- verzamelingen: Centre Pompidou, Groninger museum.
• Het is een sterk vereenvoudigd beeld: zes mannen die
samen de Amerikaanse vlag hijsen. Hierdoor is het
10.2 Onderwerpen gemakkelijk te onthouden en te herkennen voor iedere
Amerikaan.
Subdomein: Massacultuur in de tweede helft van de
• Het toont een groepsinspanning. Hierdoor is het beeld
twintigste eeuw
een symbool van een groep die zich samen inspant voor
zijn land. Het drukt saamhorigheid uit.
- Visies op geschiedenis: fragmentarisch; opgeven van
• Doordat je de gezichten van de soldaten niet goed ziet,
vooruitgangsidee; richtinggevende ideologieen zijn er niet
wordt het een algemeen beeld. ledereen zou zich erin
Cpostmodernisme, Jencks); consumeren, vermaakt worden.
kunnen herkennen.
- Grote verscheidenheid in levensbeschouwingen waar-
onder relativisme, cynisme, 'no illusion' (punk], hedonisme.
1.3 Antwoord: twee van de volgende overeenkomsten
- Veelheid van betekenissen door citaten en fragmenten;
- De vlaggenstok loopt diagonaal door het beeld
realiteiten; eigen fantasieen [Eco).
- Het hijsen van de vlag is een groepsinspanning
- Items: Verleidelijke' massaproducten; rollen die mensen
- De mannen hebben een herkenbaar beroep, benadrukt
spelen, 'sterren'; seks en geweld; [nep-)sentimentele
door hun kleding Cbrandweerman)
beelden; geensceneerde beelden.
- Opleiding: vrij individualistische, eclectische leerroute.
1.4 Antwoord:
- Opdrachtgevers: voor zogenaamde hoge cultuur subsidies
In tegenstelling tot een burgemeester zijn brandweerman-
en sponsors; massacultuur marktmechanismen.
nen 'gewone mensen' die daadwerkelijk aan het werk zijn
- Het spanningsveld tussen 'hoge' en 'lage' kunst.
op de rampplek, zowel tijdens als na de ramp. Hierdoor zijn
- Sterrendom.
vertegenwoordigen ze zowel de moed, kracht als hoop van
- Maatschappelijke organisatie: globalisering; sterke indivi-
de burgers van New York.
dualisering (pluralisme, subculturen).
- Verzamelingen: behalve eigen smaak, inspelen op
1.5 Antwoord:
actualiteit; kunst als handel en investering.
De gewone dagelijkse werkelijkheid van een terras van een
- Hollywoodfilms, tv, reclame, stripverhalen, posters, mega-
snackbar met cola-automaat wordt verenigd met de wereld
tentoonstellingen en manifestaties.
van Amerikaanse hero'fsche symbolen en herdenkings-
- Popmuziek, soaps, videoclips, musicals.
monumenten. Dat wat normaal ver weg is (oorlog) komt
- Kleding
plotseling heel dicht bij.
- Reproduceerbaarheid.
- Computertechnieken en elektronische kunst.
- Audiovisuele media.
- Simulaties.