Prof. Dr.

Hüseyin MEMİŞOĞLU
BULGARİSTAN'IN VIDIN ŞEHRİNDE HAUL VE İBRAHİM
İKİZ KARDEŞLERİN KURDUKLARI KÜLTÜR VAKFI VE
O N U N "ŞEFKAT" KIRAATHANESİ
 ÖZET
ve kaplıcalar, 27'sini türbeler, 24'ünü köprüler,
16'sını kervansaraylar, 75'ini çeşmeler,
6u makalede Bulgaristan'ın Vidin şehrinde diğerlerini ise saat kuleleri, hastaneler,
1896 yılında aydın ve hayırsever Halil ve
bedestenler, kütüphaneler ve daha bir çok kültür
İbrahim ikiz kardeşler tarafından kurulan
ve sanat eserleri oluşturmaktadır". Şüphesiz
zengin Kültür Vakfı ve onun "Şefkat"
bunlar Bulgaristan'daki Osmanlı Türk kültür
kıraathanesinin, IlO'ncu yıldönümü münasebe­
eserlerinin tamamı değil, sadece tespit
tiyle, çok yönlü faaliyetleri anlatılmaktadır.
edilenlerdir. Diğer arşivler de tarandığında bu
Anahtar kelimeler: Bulgaristan, Vidin, sayı daha da artacaktır, çünkü Osmanlı
Kültür Vakfı, vakfiye. Şefkat kıraathanesi. döneminde Bulgaristan'ın kasaba ve şehirlerinin

O
zengin kültür ve sanat eserleriyle donatıldığı
smanlı Türkleri her yerleştikleri yerde
olduğu gibi, Bulgaristan'da da bilinmektedir. Bu eserler yaptırıldıkları devrin

öncelikle dinî ibadetleri için cami, gözle görünür birer belgesi ve geçmiş
eğitim ve kültür ihtiyaçları için mektep, medrese yüzyıllarda ecdadımızın dünya görüşü ve
ve kıraathaneler, içtimai, ulaştırma, sağlık ve anlayışı temayülleri ve sanat ifadesinin birer
öteki ihtiyaçları karşılamak için pek çok mimari aynasıdır. Bu gelenek Osmanlı dönemi sonrası
eserler kurmuşlar, bunların idamesi için de hayır Bulgaristan Türk aydını ve zengini tarafından
ve sosyal amaçlı vakıflar tesis etmişlerdir. Son devam ettirilmiştir. Bunun bir örneği Vidin
yıllarda yapılan araştırmalar bu gerçeği açık bir şehrinde Halil ve İbrahim kardeşler tarafından
şekilde ortaya koymaktadır. Sadece Vakıflar 1 8 9 6 yılında kurulan kültür amaçlı Vakıftır.
Genel Müdürlüğü Arşivinde yapılan incelemeler
Halil ve İbrahim Efendi kardeşler, Vidin'in
sonunda bugünkü Bulgaristan topraklarında
tanınmış ailelerinden Kara Mustafa zade Ahmet
402 adet vakıf kaydı tespit edilmiştir'. Bu vakıf
Beyin ikiz oğullarıdır. 1839 yılında
kurumları Bulgaristan'ın ekonomik ve kültürel
doğmuşlardır. Titizlikle yetiştirilip büyütülen ikiz
hayatında önemli rol oynamışlardır. Onlar bir
kardeşler, ticaret hayatına atılmışlar, gerek milli
taraftan cami, mescid, mektep, medrese,
ve insani duyguları, gerekse ticaretteki
kıraathane, çeşme, sebil, han, hamam gibi
başarıları dolayısıyla büyük bir saygı
sosyal müesseseler inşa ederek bir çok abideler
meydana getirirken, diğer taraftan bunlara kazanmışlardır.

varidat temin etmek amacıyla çok sayıda Ticaret maksadıyla başlıca Avrupa
dükkân, bedesten, köprü yaptırarak memleketin memleketlerini gezip gören Halil ve ibrahim
imarına; değirmen, tarla, bağ , bahçe gibi gelir Efendiler, ileri memleketlerdeki yeniliklerden,
kaynakları bulmakla ülkede üretimin artmasına ticaret bakımından olduğu kadar, fikir
yardımcı olmuşlardır. Aynı zamanda bu bakımından da faydalanıp gelişmişlerdir. Öyle
müesseseler Bulgaristan'ın her tarafına ki, yaratılış, akıl ve zekâca ileri Avrupalılardan
muazzam bir örgüt halinde yayılarak Türk hiç de eksik kalır tarafı olmayan Türklerin, neden
kültürünün ve sanatının oralara yerleşmesini geri, neden yoksul oldukları meseleleri üzerinde
sağlamışlardır. Türk-İslâm vakıf sisteminin XV. düşünmeye başlamışlardır. Düşüncelerinin bir
yüzyıldan XIX. yüzyılın ikinci yarısına kadar bu sonucu olarak, Türklerin geriliğini, ilim ve kültür
topraklarda meydana getirdiği Türk kültür eksikliğinde gören bu aydın kardeşler,Vidin'de
eserlerin sayısı Ekrem Hakkı Ayverdi'nin,
örnek bir ilim ve kültür yurdu kurmayı
Avrupa'da Osmanlı Mimari Eserleri adlı
kitabında 3.339 olarak gösterilmiştir. Bunların Sadi Bayram, "Bulgaristan'daki Türk Vakıfları ve Vakıf
2.356'sını cami ve mescidler, 142'sini Abideleri", Vakıflar Dergisi,]988, S,XX, s.475.
- Ekrem Hakkı Ayverdi, Avrupa'da Osmanlı Mimari Eserleri,
imaretler, 1 1 6'sını hanlar, 113'ünü hamam-ılıca
İ s l a n b u l l 9 8 2 , C.IV, s.l M 19, 141-143.
 Prof. Dr. Hüseyin MEMİŞOĞI 11

onbaşı dükkânı ve vakıf dükkânı sokak ile

kararlaştırmışlar ve bu kararlarını gerçekleştir­
mahdud 1868 numerolu bir bakkal dükkânı ve
mişlerdir.
"Hacı Mone" mahallesinde tarafları Süleyman
Bu düşünceleri henüz tasarı halinde iken 12 ağa ve Osman Ağa ve Ali ağa haneleri ve yol
Mart 1896 tarihinde Halil Efendi vefat etmiş ve ile mahdud 672 zira bir kıt'a hane arsası ve
daha ölüm döşeğinde bile kurmağı mahalli mezkûrde tarafları Ahmet ve Ahmet a ğ a
tasarladıkları şefkat ve kültür yuvasını kardeşi ve Hasan ve yol ile mahdud 7 7 2 zira bir kıt'a
İbrahim'e bir daha vasiyet etmiş ve pek az sonra arsa ile, arsa-i mezkûre derununda vaki' bir
İbrahim Efendi de 18 Haziran 1896 tarihinde buzhane ve "Kal'a" haricinde kadimden
"Vidin'in Şer'i Mahkemesine gidip, iman ve karantina ve şimdide belediye klübü karşısında
hüsnü niyetinden emin bulundukları, hürmet ve tarafları Kamen Lazarof ve Angelina Mitraki
itimat ettikleri Müftü Hafız Süleyman Hulûsi mağzaları ve iki tarafları sokak ile mahdud ve
Efendiye müracaat ederek Vidin'de Kara mümtaz birbirine bitişik 4 7 2 , 4 7 3 , 4 7 4 , 4 7 5 ,
Mustafa zade Ahmet Bey mahdumları ikiz Halil numerolarla murakkam dört bap mğazo ve
ve İbrahim Efendi kardeşler namına hazırlanan Vidin kazasına tabi "Tatarcik" kariyesi arazisi
vakfiye ile tasarlanan kültür müessesesi dahilinde "Slana- Bara" nâm mahalde tarafları
kurulmuştur"^ Bu ilim ve kültür yurdunun adı Şasıvar Ahmet ve şerikleri ve Petko Sandof ve
"Şefkat Kıraathanesi"dir. "Şefkat" kıraathane­ Hürşit ve Abdullah ve Koço Fiko ve Stoyon
sinin temelini atmış, var]ığına resmiyet Peşo Şeytan ve Jeko Stefan ve Dimitre Koço ve
kazandırmış ve ilan etmiş olan 32 nolu İvan Mito ve göl ve Velço Jeko ve Angel Yovan
vakfiyenin hükümleri şöyledir: ve Vovan Mitko ve Petro Koço arazileriyle
mahdud ve mümtaz birbirine bitişik biri küçük,
"Bâisi tastiri vakıfnamem oldur ki !
diğeri büyük çayır denilmekle ma'ruf, 702
Bu âlemi fanide benim ve gerek mensup dönüm çayırlarımı zîrde muharrer şuhud-u
bulunduğum hanedanımın nâmı ilelebet yad müslimîn, âdilîn huzurunda hasbeten lillah vakf-ı
olunup her veçhile hayır duaya vesile olmak sahih-i müebbed ve vakıfı sarihi muhallet birle
emniyesiyle beraber mensup bulunduğum milleti vakıf ve habs ettim ve vilâyeten kobz ve tesel­
İslâm ve din kardeşlerimizin berveçhi meşruh lüm eyledim şol şeraitle ki evkafı mezkûremin
nevima selâmet ve eşeddi ihtiyaçla muhtaç tevliyetini nefsime şart ve keza lâbisi hayat
bulundukları maarif san'ata kesp vukuf oldukça vakıf ettiğim hanei mezkürede ben
terakkileri için elimde mülküm olan 230,000 sakin ve dükkân ve arsa ve buzhane ve arsa ve
kuruş nakten, 15,000 kuruş kıymetinde de elli dört bab mağaza çayırlar ile haliyat ve nukudi
mıskal inci ve 3 0 0 0 kuruş kıymetinde de elmas mezkûrenin tasaruf ve idareleri kendi yed ve
ve tek inciden ve zümrüt ve yakuttan ve 8 adet idaremde bulunup bunların icârât ve hasılat
muhtelif altın yüzük ve para koymak için menfaatından evkafı mezkûremi to'mir ve
demirden yapılmış nemse işi 2 0 0 0 kuruş termim gibi masrafları ile tekalifi emiriye ve
kıymetinde bir adet kasa ve zikriati nısıflanna mesarifat zoruriyyetleri kendi marifetimle lâzım
batapu ve nısh âhırlarına müteveffa liebeveyn olan mehallerine sarf ve i'ta olunduktan sonra
biraderlerim Halil Efendiden muntekil irsen fazla icârât ve hasılât ve manfaat hayatto
mutosarıf olduğum "Mustafa Paşa" mahlesinde oldukça nefsime şart eyledim ve müddet-i
kâin, tarafları Mustafa Mehmet ve Milo Nençof hayatımda hiçbir kimsenin tasarrufuma
haneleri ve iki taraftan sokak ile mahdud ve
mümtaz iki soba bir aş ev ve önünde tohtolık bir
^ 44 Godişen Yubileen Sbornik na Turskoto Çitalişfe
matbah ve ittisalinde fevkani iki oda ve miktar "Şefkat" V grad Vidin na bratyo Ha\\\ i ibrahim A h m e d
avluyu havi 1109 numerolu bir bob hane ve Begovi 44'ncü yıldönümünü gören Vidin'de Ahmet Bey
mahdumları Halil ve İbrahim Efendi kardeşlerin "Şefkat"
yine "Kara Nofça" çarşısında tarafları Yaşar yuvası hatırası, Peçatnitso " N a ç a l o " , 1 9 4 0 , s. 4 , 5 .
"ŞEFKAT" KIRAATHANESİ

karışmağa hakkı olmayub, vefatımdan sonra oluna ve bizim namımıza iştira olunacak kitaplar
aşağıda ta'yîn ve takyit ettiğim şeraite tevfikan ile iştiraken ve muaveneten ihda buyuralacak
tenfiz oluna, şöyle ki evkaf-ı mezkûremden sair kütüp ve resoilin tarih, isim ve bahalarıyla
Tunaya karşı 4 7 5 numerolu ve altlı üstlü mağaza ihda buyuran zevatıhâmiyet simdatın isim ve
ittislinde kâin mağazadan münasib mikdaren şöhretleri hurufühena tertibi üzere bir defteri
ilavesi ile genişlemesi ve kıraathane şekline mahsusa kaydoluna, ve kıraat-haneye devam
konulması ve bunun tahvili için nukud-u eden zevattan ve saireden birisi hanesinde
mevkufeden kâfi miktarda sarf olunması ve bu mutolea etmek üzere kıraathaneden bir kitap
kıraathaneyi Ahmed Beğ ve mahdumları biz istiâre etmek istedikte, kitap ve kendisinin ismini
Halil ve İbrahim Efendiler nâmına te'sis ve küşad mubeyyin muverrah ve mumza i'ta edeceyi
oluna ve vakıf ettiğim zînetler furuht oluna ve senetle kitabi mezkûrun bedeli olmak üzere
diğer mağaza ile hane ve dükkân ve orsa ve nakten vereceği akçeye istinaden i'ta oluna, ve
çayır ve diğer arsa ve buzhane badel islâh âriyeten aldığı kitabı iade eden zevata,
icareye verile ve nukud-u mevkufe eyadiyi nasta senediyle akçesi red oluna ve müddeti istiâre bir
gezdirilmeyub mu'teber bankalardan birine vaz' haftadan ziyade imtidad olunmaya ve âriyeten
ve tevdi' ve istirbah oluna ve husule gelecek verilecek kitapların kaydına mahsus bir defter
icârât ile hâsılât aşağıda zikri geçen mahalle tutula, ve iade olunmayan kitapların alınan
sarf ve şeraiti lâzime icra oluna ve nâmımıza kıymetleriyle yerlerine diğerleri tedarik oluna ve
küşad olunacak kıraathane önünde, mümkün âriyeten alınan kitabın temdit müddeti istid'a
olduğu surette mütevelli vakıfın reyi ile bir olundukta ekseriyeti âra ile münasib müddet

moileziz getirilmesi ve kıraathane-i mezkurede temdid oluna ve hediyeten kıraathaneye vurud

efradı İslâmı ikaz edecek cerayid-i siyasiye ve edecek kütüb ve resail ile sair eşya ve nukud-u
ihsan buyuran zevatın isim ve şöhretleri ceroid 189
kütübü tevarih ve hukuk-u tabiiyye-i insaniye ve
ile ilân oluna ve kendilerine de teşekkür yazıla;
hukuk-u millet-i düvel-i gösterir kitaplar ve serveti
sâmânın terekki ve tezayidini ve şirketlerin
Vidin İslâm etfolinden sıbyan ve rüştiye
vefadini irae eder ekonomi, politik ve Avrupa mekteblerine devam eden bîkudret yetimler ile
ticaret ve sanayinin terekkisi ile şimdiki hale yalnız evlâd-ü âyalinin nafakasını tedarik
gelmesine başlıca sebep yegâne olan ulum-i edebilen ana ve baba evlâdlarına merhometen
riyaziyye, hikmeti tabiiye, kimyai madeni ve kundura, çorab ve elbise gibi malzeme tevzi' ve
âliye ve elektrik ve madencilik ila ve sair fununi i'ta oluna ve ilim ve hünerleri mahdud
sanayi nafiayi bildirir kitaplar celb olunarak kalmaması için mekteblerin programında
arzu buyuran zevati kirama mütalaasıyla tenviri münderiç fenlerden aliyyül-a'lâ derecede birinci
fikir ittirile ve namımıza müesses olan olarak neş'et iden zeki ve çalışkan ve tahsile
kıraathanei mezkûreye, rubu meskünde imrari heveskâr bîkudret talebe ve yetimlerden bir
hayat iden dindaşlarımın muaveneten uhuvveti veya iki efendi Bulgaristan ve Avrupa
maarif-i perveriyi ibraz niyeti halissasıyle ihda darülfünûnûndan birine gönderilib ikmali tahsil
ve irsal buyuracakları kütübü resail ve eşya ve idinceye kadar mesarif ve idaresi temin ve
nukut maal iftihar kabul olnorak anlarında pirû tesviye oluna.
oldukları dercü sütün buyrulo ve kıraathanei
Bunlar ikmal tahsil itmeksizin diğer
mezkûreye mubaayeten celb olunacak kitapların
hayişliler zuhur ederse akorat-ı vakfiyem
ilk sohifeleri arkasına Ahmed Bey ve
gallesiyle nukud-u vakfiyem nemasının
mahdumleri Halil ve İbrahim nâmına muharrer
müsaidesine göre muamele oluna ve Millet-i
ve mahkük birer mühür basıla ve hedaya
İslâmiyemiz meyanında lisanı resmi olan
tarikile iane buyurulacak kitapların ilk sahifesine
Bulgarca ve lisani umumî olan Fransızca'ya
de iane buyuran zevarın isim ve şöhretleri tahrir
âşinâ kimseler bulunmamasından noşi
 Prof. Dr. Hüseyin MEMİSOĞLLJ

Avrupalılarla olan muomelât-ı tüccariyemize Mehmet Ağa zade Şükri ve Aziz Efendi zade
müteallik cereyan eden muhaberatımıza Hasan ve Hud zade Ömer ve İsmail A ğ a zade
ecnebilerin vakıf olmaları ticaretlerimize ne Mehmet Ali ve Sali Ağa Tahir ve Mustafa A ğ a
derece irasıhar ve mazarrat getirdiği inkâr zade Hüseyin ve Hasan ve İvranyali zade
olunur mevattan olmadığ/ndon bu lisanları Hasan ve Mehmed Ali Ağa zade Hüsni ve Ali
lâyıkıyle tahsil ettirmeğe sa'y ve gayret oluna. Ağa zade İbrahim ve Süleyman Efendilerle
Remzi Bey zade Şevket Beyi mütevelli nasp ve
Bunlardan ve emsalinden dâva vekili, ve
tayin eyledim ve evliyayi mumaileyhim
tabib ve sair san'oyii nefise erbabı yetiştirmek
içlerinden intihap eyleyecekleri bir zatı reisi
milletimiz için faidaden hali olmadığından bu
mütevelli ve diğer bir zatı da muavin ve yine
emri mühimmede cehd ve ikdam oluna ve
mumaileyhim hariçten müstekimulhal veletvar
hariçten gelen Hoca ve Delil kıyafetli zevata bir
bir zatı kâtip ve hofuzı kütüplük hizmetine tayin
habbe verilmeye Nukud-u vakfiyem tevdi olunan
etmeleri ve içlerinden intihap idecekleri bir zatı
bankanın umur ve muamelâtı daima nazari
da sandık emini tayin ve tahsis eylemeleri ve
teftişten geçirilüb şayet iflâs zuhur edeceğine
mumaileyhinden bazıları tevliyetleri mucibince
dair bir emare his olunursa derhal nukud-i
nezaret ideler ve bunlardan yalnız kâtip ve
vakfiyem alınarak diğer mu'teber bir bankaya
hafuzikütüple sandık emini münasip bir maaşla
teslim oluna ve bankadan alınacak faizden
tekrim ve taltif olunup bakisi berveçhi hasbi ifayi
hzla irat verecek şerefli bir mevkide bir binanın
hizmet eyleyeler.
inşaası hayırlı olduğu ve ekseriyeti âra hasil
olduğu takdirde mosorifi inşoiyeye sarf-ı ledel Evliyayı mumaileyhimden biri hicret veya
keşf tahmin olunan okça bankadan alınarak irtihal edecek olursa yerine baki on bir zatın
inşa oluna ve inşa olunacak ebniyenin iradı sair ekseriyet ve ittifaklarıyla hariçten diğer bir zat
okarat vakfiyem iratları ile işbu vakfiyemde ta'yin oluna ve bu suretle teselsül eyleye ve işbu
fa'yin ettiğim cihetlere sarf oluna ve Vidin oholisi evkafı mezkûreme ve şeraifine ahalimizin eşraf
İslâmiyesinin hicreti halinde kâffe-i akarat ve ve ağavat ve ehadi naz ve gerek kudat ve vülât
arazi-i vakfiyem furuht olunarak hasıl olacak ve hükkâm oslâ mudahele eylemeyeler.
semen ve nukud-u vakfiyem ile ve Vakıfnamemde münderiç mütevelliler ledel icab
kıraathanemde mevcûd kütûb ve resail ve eşya
emin oldukları hâkime li-müddetin müracaat
ve saireden nakli mümkün olmayanlar dahi
ettiklerinde ol hakimin fasıl ve da'vaca
furuht olunarak esmanı sair nukud-u vakfiyeme
müdahale edeceği ve mütevelli ve muavin ve
zam olunarak ve nakli mümkün olan kütûb ve
kâtib ve sandık emîni bunlardan birinin bir guno
resail ve saire tahmilen gidilen mahalle naki
su-i hal ve hareketi halinde baki on bir kişinin
oluna ve mesken ittihaz olunacak beldede
ekseriyet re'yiyle azîl ve yerine diğer münasib
bitteharri tensib olunacak bir mahalde münkariz
bir kimse tayin oluna ve emini mumaileyh daimul
olan kıraathanemin yerine diğeri te'sis ve küşod,
evkaf kıraathanede bulunacağından haftada
ve kütûbü menkule voz' olunarak, işbu
veya on beş günde bir mütevelli ve muavin ve
vakıfnamede münderiç şerait orada dahi
diğer mütevelliler akti encümen ve meşveret ve
bitemomiha harfiyen icra oluna. Velhasıl
beher mah nihayetinde emini mumaileyhin
nâmımızın ilelebet payidâr kalmasına dikkat ve
hesabına ve umur ve hususatına ve intizam
i'tina oluna. Vefatımdan sonra işbu vakıfnamede
haline dikkat ve nezaret ideler.
mezkûr umru vakıf ve şeraiti icra ve efkafımı
muhafaza ve siyonet ve hususu mezkûrun Beher sene tamamında evkafımın irad ve
mütevakkıf olduğu umurun küllisini tenfis ve masarıfına dair tanzim eyleyecekleri
tesviyeye mütevelli nasb ve ta'yini ehem ve muhasebeyi mutevelli-i mumaileyhimin hüsn-i
elzem olduğundan berveçhi ati "Mustafa Paşa" nazarlarında olub gayreti milliye ile ma'rûf
mahallesi ahalisinden ve tüccarı muteberandan vatanperver millet-i islâm'dan bir kaç zevatı
ŞEFKAT" KIRAATHANESİ

kiramın huzurunda kıraat ve irae ile Ali İsmail, Şukri Mehmet, İvranyalı Hasan, Tahir
muhasebenâmenın zîrini anlarada temhir ve Sali, Şevket Remzi, Hüseyin Mustafa.
tasdik ittirile ve muhasebeden bir suret virerek
İşbu vakıfnamede mümzi vakıf İbrahim
matbuat ile i'lana ve fikrizatilerini tahrire serbest
bırakıİGİar, emini mumaileyh mütevelli ve yahut Efendi bin Ahmet Bey hali hayat ve kemali akıl
muavinin riyaseti tahtında müteşekkil ve sıhhatında olduğu halde kendi tav' ve nza-
mütevellilerin imzaları ile mümza kararı siyle huzurumuzda vakıfnamede mezkûr şeraite
görmedikçe bir mahalle bir akçe sarf etmeye ve tevfikan emval ve akar ve arazisini kâmilen vakfı
karar vaki'ler şek ve şüpheden hali kanun-ı sahih ile vakf ve vilâyeten kabz ve tesellüm
ticarete tatbik olunarak defteri mahsusuna kayd eylediği işbu vakıfnameyi huzurunuzda tertip ve
oluna ve mütevelli ve muavin ve sandık emini ve itiraf ve ikrar ve imza eylediği gibi evliyai
sair mütevellilerden mürekkeb on iki kişinin
mumaileyhim dahi bizzat tevliyeti kabul ve
esnayi müzakeresinde ârânın adedinde müsavat
mahaline imza eylediklerine şahidiz ve şehadet
görüldüğü takdirde reisi mütevelli veya muavinin
dahi ideriz.
reyi ile karar verile ve her bir mazabıt ve
muharrerata mütevelli ve muavin ve diğer 1896
mütevellilerle beraber emini mumaileyh dahi 18 Haziran 1312
vazı imza ide diyu ta'yini kuyud ve tahsisi şurut
birle işbu vakıfnâmem kendi hüsnü rizom ile Şahitler: Mahmut Ahmet Bey, Ahmet Hacı
reyim ile tanzim olunup işbu mahale şerh ve A b d i , Yusuf Mustafa, Mehmet Rüstem.
imza eyledim. Her kimki işbu evkafımın nakzı ve Kütüb-i fıkhiyede mestur mesaili mu'temed
mahv ve tebdil ve tağyiri cihetlerine meyi ve atfı behasına tevfikan kazayı sarihi merîi ve hükmü
nazar eyler ise ol kimseyi Allahü zül celâl sahihi şer'i eyledim
velkahhar Hazretlerinin adli semedaniyesinden
ol vech ile kahhar ismi ile ğadabına ihale 1896
eyleyerek hatmi mekal ve vazi imza eyledim. 18 Haziran 1312

1896
18 Haziran 1312 imza; İbrahim Ahmet. 5 Saferul Hayr 1314

Müftiyi Livai Vidin : Hafız Süleyman Hulusi.

İşbu vakıfnamede mümzı mezkijr vâkıfı
Diyu işbu vakfiyeyi vakıfı mumaileyh
mumaileyh İbrohi Efendi bin Ahmet Bey
İbrahim Efendinin kıble-i şeriften bizzat talep ve
hasbeten lillâhitealâ vakıf eylediği evkafının
bil muvacehe takrir ve imzayi vakı'ına binaen
şeraiti mezkûresıne tevfikan ve merbutan bizleri
Vidin Müftülüğü 1 8 Haziran 1 896 mah Saferul
mütevelli nasp ve tayin eylediğinden bizler dahi
Hayır 1314 tarih ve 32 numero ile tevsîk ve
hayatta oldukça kema yenbeği umuru evkafı bilâ
1312
ihmal velâ israf şeraitine totbikon rüyet ve
nezaret etmek üzere yegân yegân umuru i'lâm eyledi".

tevliyeti kabul ettiğimizi mübeyyin işbu mahalle Görüldüğü gibi, Halil ve İbrahim ikiz
imza eyledik. kardeşlerin vakfiyesinde 475 nolu altlı üstlü
mağazanın bitişindeki mağazanın genişletilip
1896
onarılarak kıraathane şekline konulması, bu
18 Haziran 1312
' 4 4 Godişen Yubileen Sbornik na Turskoto Çitalişle
Heyeti mütevelliye: İbrahim Ali, Hasan "Şefkat" V grad Vidin na bratyo Halil i ibrahinn Ahmet
Begovi(44'ncü yıldönümünü gören Vidin'de Ahmet Bey
Mustafa, Hasan Molla Aziz, Süleymen Ali, mohdumları Halil ve ibrahim Efendi kardeşlerin "Şefkat"
Hasan Mehmet, Ali Ömer Süleymen, Mehmet yuvası hatırası, Vidin, 1940, s.6-1 4 .
 kıraathaneye her türlü bilim ve sanata ait Bu vasiyet getirildi yerine
kitapların alınması, Vidin'in sıbyan ve rüştiye Açıldı bir kıraathane Vidin'de:
mekteplerine devam eden yetimlerle fakir Nur saçıldı Memlekete Millete
çocukların giydirilmesi, her sene orta okullarını Âli tahsil verildi çok gençlere.
birincilikle bitiren iki öğrenciye yüksek tahsil
yaptırılması, yabancı dil öğrenmek isteyenlere Hürmet size büyük ruhlu kardeşler,
yardım edilmesi, avukat, hekim, sanayici ve Türk ve Bulgar sizi şükranla anar!
sanat adamı yetiştirilmeye gayret edilmesi gibi Oku sende O ölüler ruhuna
hükümlere çok büyük önem verilmiştir. Bu Takdir ile, takdis ile "Fatiha" !
hükümlerin gerçekleştirilmesi ve vakhn başarılı 1839-1896".
bir şekilde idare edilmesini ve böylece nesilden İbrahim Efendinin ölümünden kısa bir
nesle devam ettirilmesini sağlamak için güvenilir zaman sonra vakıfnamede isimleri işaret edilen
kişilerden oluşan bir mütevelliye heyeti heyeti mütevelliye Vidin Şeri Mahkemesine
seçilmiştir. Hatta vakfiyede Vidin Türklerinin müracaat ederek tevliyet umurunun ve vakıf
hepsinin göç etmesi durumunda, Vakfın, edilen bütün emvalin idarelerine verilmesini
Türkiye'de kalabalık halinde yerleşmiş istemiş ve aşağıdaki 55 nolu ilâmla "Şefkat"
bulundukları yerde kurulmasını şart koşan bir yurdunun ve tevliyetinin idaresini eline almıştır.
hüküm bile vardır. İlâmın içeriği şöyledir':

Halil ve İbrahim ikiz kardeşlerin senelerce,

insani, milli bir inanç ve aşk ile arzulayıp
"İ'lâm N-55
tasarladıkları "Şefkat" yurdunun meşruunun
tevsik ve ilâma bağlanmasından üç ay sonra, Mahrusei Vidin mahollâtından "Mustafa
İbrahim Efendi de 22 Eylül 1896 tarihine Paşa" mahlesi ahalisinden iken bundan akdem
rastlayan Pazar günü insani, milli arzularını vefat iden Ahmet Bey zade İbrahim Efendinin
yapmaktan mütehassıl şuur ve huzur içinde bu zikriati evkafına mütevelli muhtarı olduklarını
fani dünyaya gözlerini kapamış ve hakkın iddia iden mahruse-i mezkûra ahalisinden
rahmetine kavuşmuştur. "Mustafa Paşa" camii Mehmet Ağa zade Şükri ve Aziz Efendi z o d e
şerifi avlusuna defnedilen Halil ve İbrahim ikiz Hasan ve İsmail Ağa zade Mehmet Ali ve
kardeşler adına dikilen abidede şu (hüvelbâkî) İvranyali zade Hasan ve Ali Ağa zade
satırlar yer almaktadır^: Süleyman ve Mustafa Ağa zade Hüseyin ve Soli
Ağa zade Tahir ve Mustafa Ağa zade Hasan ve
"Ey zair dur, biraz yaklaş ve oku
Ali Ağa zade İbrahim ve Mehmet Ali zade
Bu makberde mefkûreci, duygulu
Hüsnü ve Süleyman Ağa zade Ömer Efendilerle
Halil, ibrahim kardeşler yatmakta
Remzi Bey zade Şevket Bey nâm kimseler 2 2
Bu insanlar; hamiyete şefkata
Teşrinievvel 1896 - 1312 tarihli arzuhal üzerine
Ve fazilet mefhumuna bir timsal;
meclisi şer'ide muteveffayi mumaileyh İbrahim
Millet, ilim sevgisine bir misal.
Efendinin veresei gaibi, Ahmet Bin Abdullah'ın
hukûkunu muhafazaya vasi nasb olunan saatçi
Milletini zengin, kavi görmekçün
Mehmet Ağa zade Davut Efendi muvacehinde
Sıhattayken düşündüler gece gün işbu yerimizde mevcut 32 numero ile murakkam
Ve dediler: Servetimiz bizim değil milletin; 5 Safer 1314 tarihi ile muverrah ve imzai
Yurdumuzda kıraathane açıp ilmi sevdirin zatinizle mumza ve mahkemenizin muhuri
istidatlı Türk gencine âli tahsil verdirin
Halkımıza çalışmağı, yaşamağı öğretin. ' Aynı yer, s. 15-16.
* Aynı yer, s. i 7-21.
ŞEFKAT" KIRAATHANESİ

resmisi ile mahtum bir kıt'a vakıfname hücceti mah'dut mezkûrleri ve 46,000 nukut
natık olduğu üzere müteveffayı mumaileyh mevkufesinin 2 1 , 0 0 0 frangı vakıfı müteveffa-i
Ibraim Efendi 15000 kuruş kıymetinde 50 mumaileyhin mucibince Bulgar Milli Bankasının
miskal inci ile 5 0 0 0 kuruş kıymetinde elmas ve Rusçuk şubesinde, 5,565 frank 6 0 santimi
tek inciden zümrüt ve yakuttan ma'mul ve tüccardan Mehmet Ağa zade Şukri Efendi de
masnu' 8 adet muhtelif altın yüzüklerini ve 2 0 0 0 mahfuz, 5 6 0 frangı Vidinli Şasuvar Efendi ve
kuruş kıymetinde nemçekârı bir adet para şeriki Yusuf Efendi de, 100 frangı bakal Mehmet
kasasını "Mustafa Paşa" mahallesinde tarafları Çavuşta, 194 frank 30 santimi de Vidinli Simeon
Mustafa Mehmet ve Mile Nençof haneleri ve iki Stoyanda, 3 5 7 frank 45 santimi de Vidinli
taraftan sokak ile mahdud iki soba ile aşev ve Hasan Efendi bin Mustafa ve şeriki Şevket Bey
bir matbah ve ittisalinde fevkani iki oda ve bir de ve 175 frank 55 santimi de Vidinli İliye
miktar avluyu havi 1109 numerolu bir bab Tanos'ta , 205 frank 9 0 santimi de Vidinli
hanesini ve "Kal'a Novça" çarşısında tarafları Simeon Stoyan'da, ve 213 frank 15 santimi
Yaşar Onbaşı ve dükkânı va vakıf dükkânı ve Vidinli Marin Dinol'da ve 396 frank 15 santimi
sokak ile mahdud 1868 numerolu bir bob Vidinli Velço Jekof'da ve 218 frank 10 santimi
bakkal dükkânını ve "Hacı Mone" mahlesinde Vidinli Lilo Todorof'da ve 157 frak 17 santimi
tarafları Süleyman A ğ a ve Ali Ağa ve Osman Ahmet Hilmi Efendi de ve 2 1 7 frank 12 santimi
Ağa haneleri ve yol ile mahdud 6 7 2 zira' bir Vidinli Pırvan Peşof'ta ve 2 2 9 frank 65 santimi
kıt'a hane arsasını ve yine mahalleyi mezkûrede de Vidinli Spas Neşko'da ot ve tuz
vaki tarafları Ahmet ve Ahmet Ağa ve Hasan ve veresiyelerinden dolayı alacaklı olmakla
yol ile mahdud 772 zira' diğer arsasını ve bunların ve 9 1 2 6 frank 82 santimi 4 7 2 , 4 7 3 ,
arsa-i mezkOre derununda vaki' bir kıt'a 474, 475 numerolarla murakkom vakıf
buzhanesini ve Kal'a haricinde kadimden mağazalarındaki kaya ve deniz tuzlarında ve
Karantina şimdide belediye kulübü karşısında 1175 frank 20 santimi vakıfı mütevaffai

tarafları Kamen Lazorof ve Angelina Mitraki mumaileyhin koyun müştereki İbrahim Efendi bin
Ali ile müşterek olduğu 3 8 0 baş koyunda ve
mağazaları ve iki taraftan sokak ile mahdud biri
1050 frank 21 tepe kıyah semenlerinde
birine bitişik 4 7 2 , 4 7 3 , 4 7 4 , 4 7 5 numerolarla
li'ecliticarete kapalı olmakla mezkûr tuz, koyun
murakkom dört bab mağazasını ve "Tatorcik"
ve otlar bey' olunarak semenlerinin kâmilen
kariyesi erazisi dahilinde "Slona Bara" nam
taraflarımıza teslim ve bu hesapça vakıfı
mahalde , tarafları Şasuvor Ahmet ve şerikleri ve
mumaileyhin zemonı tevliyetinde 4 6 bin frank
Petko Sando ve Hurşit Abdullah ve Koço Fiko ve
nukut mevkufesinden noksan ettiği anlaşılan
Stoyan Peşo Şeytan ve Jeko Stefan ve Dimitre
5003 frank 83 santimin terekei soiresınden
Koço ve Yovan Petre ve göl ve Velço Jeko ve
ikmal ve itmam olunmasını tevliyetimiz hasebiyle
Angel Yovan ve Yovan Mitko ve Petre Koço ile
talep ideriz deyu leded-da'va vasii mumaileyh
mahdud bir birine bitişik biri küçük ve diğeri
Dovud Efendi cevabında muddei mütevelli
büyük 703 dönüm çayırlarını ve 4 6 , 0 0 0 frank
mumaileyhimin bervechi muharer ikame
nukud-unu huzurumuzda ve mahzarı şuhutta
eyledikleri vakıf ve tevliyet muddealormı
vakfı sahihi şer'i ile vakf etikten sonra evkafı
küliyyen inkâr ve müdei ve mütevelliyi
mezkûrenin tevliyyet ve menfaatini hayatta
mumaileyhim bervechi muharer tıpkı
oldukça nefsine, vefatından sonra vakıfnamei
müddealorını mübeyyin vakıfı mütevaffai
mezkûresinde ta'yin eylediği hayrata sarf etmek
mumaileyhin vakıfnamei mezkûrum ibraz ve
üzere evkaf-ı mezkûresinin tevliyetini bizlere şort
mazmununu adlı ile maruf iduği vasi mumaileyh
ve ihtiyar ettiği halde bervechi muharrer vefat
Dovud Efendi tarafından tasdik olunan mezkûr
etmekle evkafı meşruhadan zikr olunan 50
"Mustafa Paşa " mohaleli Mehmet Efendi bin
miskal inci ile 8 adet yüzük ve kasa ve hane ve
Molla Rüstem ve Mahmut Bey bin Ahmet Bey
dükkân ve orsa ve buzhane ve mağaza ve çayır
 Prof. Dr. Hüseyin MEMİŞOĞLU

şehadetleri ile bervechi şer'i üzere muvahecede Ahmet Şakir, Mustafa Nuri, İbrahim Hüseyin, Ali

isbot itmeğin mucibince mezkûr 50 miskal inci Havız Bey, İbrahim Ali, Hasan Mustafa, Ramiz
ve 8 adet yüzük ve kasa ile hene ve dükkân ve Mehmet, Murat Mehmet Efendiler seçilmişlerdir.
arsa ve buzhane, dört bab mağaza ve çayırı Kıraathanenin 1940 yılı idare heyetinde ise
mahdudu mezkijrelerin vakıf ve mütevaffoi Ahmet Şakir (reis), Cafer İbrahim Maykom (reis
mumaileyhin vakfiye hücceti ve belediyenin muavini), Tevfik Mehmet (sandık emini), azalar:
defteri muciblerince aynen ve mezkûr 46,000 Yokup Mustafa, Soli Yunus, Yusuf Halil, Ali
frank nukudi mevkufeden vâkıfı mumaileyhin Yaşar, Kahraman Tahsin, Hüsni Sobri, Mahmut
zemanı tevliyetinde noksan ettiği 5003 frank 83 Ahmet, Yaşar Mehmet, Muammer Sabri
santimi terekei sairesinden istemeğe hakları bakı efendiler bulunmuşlardır^ Böylece modern
kalmak üzere bankada olan 21,000 frank ve manada bir bilgi ve kültür vakfını, yabancı bir
Şukri Efendi de olan 5565 frank 65 santimin ve idare altında kurup kendilerinden sonra do
merkuman Şasuvar Ahmet ve şeriki Yusuf ve yaşamasını sağlamış olan Halil ve İbrahim ikiz
Mehmet Çavuş ve Simeon Stoyan ve Hasan
kardeşler, kültür tarihimizin başlıca örnekleri
Efendi bin Mustofa ve Şefket Bey ve İliyo Tanas
orasında yer almışlardır. Çünkü hayırsever ikiz
ve Simeon Stoyan ve Marin Dinoli ve Velço Jivko
kardeşin kurduğu "Şefkat" kıraathanesi
ve Lib Todorof ve Ahmet Hilmi ve Pırvan Peşo ve
vasıtasıyla çok yönlü kültür faaliyeti yürütülmüş
Spas Neşko zimmetlerinde vereside olan 3078
ve yakın yıllara kadar Vidin'in bir Türk kültür
frank elli buçuk santimin nakden ve mezkûr
ocağı karakterini taşımasına yardım etmiştir.
tuzlarla koyun ve otların bey'i ile semenlerin
Kıraathane "efradı İslâmı ikaz edecek" her türlü
kamilen vakıf ve mütevaffoi mumaileyhin
mütevellileri muddei-i mumaileyhime i'to ve bilim ve sanata ait kitapların alınmasını

teslimi şartı vâkıfı ve şer'i şerife muvafık olmakla sağlamış, çeşitli Avrupa ve Balkan ülkelerinde ve
muhâkim-i hukukiye kanununun 1222 Bulgaristan'da yayınlanan önemli gazeteleri
maddesinin dördüncü hkrasmo istinaden hüküm temin etmiş, hatta Türkiye'de yayınlanan İkdam,
ve huzuru âlilerine i'lâm olunduğu. Servetifünun, Tonin, Karagöz, Şehbal, Jön Türk,
Tasfiriefkâr, Akşam, Hakimiyet, Uyanış,
1896
Cumhuriyet, Son Posta, Haber, Milliyet, Ulus v.s
5 Teşrini Soni 1312
gazetelerin alınmasını sağlamıştır. Sadece
İmza Vidin Müftüsü: Hofuz Süleyman Hulûsi
gazetelerin alımını sağlamak için 1 8 9 7 yılından
1939 yılma kadar 545.149 leva para
Umuru tevliyeti vakfedilen bütün emvali harcanmıştır''. Kıraathane birçok Türk gencine
eline alan ve tanzim eden heyeti mütevelliye, de Bulgaristan, Avrupa ve Türkiye
vakfiyede öngörülen 475 nolu altlı üstlü mağaza
üniversitelerinde eğitim görmelerini sağlamış ve
ile bitişiğindeki mağazanın genişletilip
1897 yılından 1939 yılına kadar bu ülkelerde
onarılarak kıraathane şekline konulmasından
eğitim gören 76 öğrenciye 1.512.803 leva burs
sonra, 1 Ağustos 1897 tarihine rastlayan bir
sağlamıştır'. Aynı şekilde "Şefkat" yurdunun
Cuma günü törenle "Şefkot" kıraathanesini
teşebbüsüyle 1 897-1939 döneminde Vidin'in ilk
faaliyete açmıştır. Bu yıl (1 Ağustos 2007 yılı)
ve rüştiye okullarına devam eden yetimlerin ve
Vidin "Şefkat" kıraathanesinin faaliyete açılışı­
yoksul çocukların ayakkabı, elbise ve diğer
nın 1 lO'uncu yılıdır. Hepimize kutlu olsun!
ihtiyaçlarının karşılanması için 7 9 5 . 9 9 3 leva
"Şefkat" kıraathanesinin ilk reisi olarak
Molla Aziz Hasan Efendi seçilmiştir. 1923 ' Aynı yer, s.24-25, 26, 3 7 .

yılında Kıraathanenin heyeti idaresine Rosim ' Aynı yer, s.32-35.

' Aynı yer s.29-30.
Bey hacı Mehmet, Mustafa Hafız Etem, Ali Avni,
ŞEFKAT" KIRAATHANESİ

temin edilmiştir'\ Ayrıca fakir ve yoksul ailelere ve İbrahim ikiz kardeşlerin kurduğu "Şefkat"
125.968 leva yardımda bulunulmuş ve bir çok kıraathanesinin faaliyetine de son verilmiştir.
kültür derneklerinin faaliyetlerine maddi destek Fakat Tuna boyunda, tarihi Vidin şehrinde Türk
sağlanmıştır". Ne yazık ki, "Şefkat" kıraathane­ kültür varlığının 5 0 yıl kadar anıt eserini yaşatan
sinin bu çok yönlü faaliyetleri 1944 yılında bu aydın, hamiyetli kardeşlerin hâtırası, bugün
iktidara gelen Bulgar komünist yönetimi Mustafa Paşa Camii avlusundaki mezarlarıyla
tarafından hoş karşılanmamış ve bu kültür anıtları bile kalmasa, gene gönüllerde, tarihte
vakfının bütün mallarına komünist idaresince el yaşayacak, hayırla anılacaktır.
konulmuştur. Kıraathanenin binlerce ciltlik
Aynı yer, s.30.
değerli kitabı depoya atılmış ve hayırsever Halil
Aynı yer, s.31-32.

195

Vakfın kurucuları Halil ve İbrahim Efendi ikiz kordeşler

 Prnf. Dr. Hüsevin MEMİŞOĞLU

•1 i:.:--t,.s-«^y.

I83F181

Merhum Halil ve İbrahim Efendi kardeşlerin Vidin Mustafa Paşa

Camii şerifi avlusunda bulunan abideleri.
"ŞEFKAT" KIRAATHANESİ

- r

• • f

Vidin'de "Şefkat" kıraathanesinin binası.

197

Molla Aziz Hasan Efendi "Şefkat"

kıraathanesinin ilk reisi.
1923 senesinde "Şefkat" kıraathanesinin heyeti mütevelliye üyeleri sağdan solo,
Rasim Bey Hacı Mehmet, Mustafa Hafız Etem, Ali Avni, Ahmet Şakir, Mustafa Nuri,
İbrahim Hüseyin, Ali Hafız Bey, İbrahim Ali, Hasan Mustafa, Ramiz Mehmet, Murat
Mehmet.

ft

1 ^ ^ .

1940 senesinde "Şefkat" kıraathanesinin mütevelliye azaları sağdan sola: Kahraman

Tahsin, Mahmut Ahmet, Hüsni Sabri, Yaşar Mehmet, Ali Yaşar, Sali Yunus, Tevfik
Mehmet (sandık emini), Ahmet Şakir (reis), Cafer Maykam (reis muavini), Yusuf Halil.