- 1

,
,,.
•

1001 TEMEL ESER

•

•
,

Teretiman
1001 TEMEL ESER
(D

,. ııznn
SE'\ 11İ .\ Li n r.i~
B,ıskı\
n llıızı rln) :ın
NEC'DE"r ,\K'ı'ILIJIZ

fflİR'AT·Dl
fflEfflALIH
<ÜLKELERİN AYNASI>
 1001 Temel Eser'i
iftiharla sunuyoruz
Tarihimize mana, milli beoliğimiu: güç ka- •
tan kütüphaneler dolusu birbirinden seçme eser-
lere sahip bulunuyoruz. Edebiyat, tarih, sosyo·
loji, felsefe, folklor gibi milli rubu gcliştiren ,ona
yön veren konularda "Gerçek eserler" elimizin
altındadır. Ne var ki, elimizin altındaki bu
eserlerden çoğunlukla istifade edemeyiz. Çünkü
devirler değişmelere yol açm.ış, dil değişmiş,
yazı değişmiştir.
Terotiman gazetesinde hazırlanan
bu eser Kervan Kitapçılık A. ş.
ofset tesislerinde basıl mışhr
 Gözden ve göntilden uzak kalmış unuluJ-
ma)''a yüz tutmuş -Ama değerinden hiçbir ş"y önüne sermek, onlan layık oldukları yere oturt-
kaybetmemiş, çoğunluğu daha da önem kazan· maktır.
mış· binlerce cilt eser, bir süre daha el atılmazsa,
tarihi~ dcrinllkJerinde kaybolup gideceklerdir. Bu bakımdan 1001 Temel Eser'den ınaddi
Çünkü onları derleyip toparlayacak ve hiç bir kar bck.lemiyoru~. Karımız sadece gu-
güntimüzün tı.irkçcsi ile baskıya hazırlayacak rur, iftihar, hizmet zevki olacaktır.
leğerdek:i kalemler, gün geçtikçe azalmaktadır.
KEMAL ILlCAK
Bin yıllık tarihimizin içinden siizülüp gelen
ve bizi bi2 yapan, kü.ltıin.imiızde ' 1 Köşetaşı"
vazifesi gören bı,ı eserleri, tozlu raflardan kurta- • e • • • e
rıp, ntsillere ulaştırmayı planladık.
Terciiman Gazetesi Sahibi
Sevinçle karşılayıp, iirnitlc alk.ışlad1ğım1z
"1000 Temel Eser" serisi, ~lill.i Eğitim Bakanlı­
ğınca durdurulunca, bugüne: kadar yayınlanan
66 esere yüzlerce ek ya'J)mayı düşündük ve
"Terciinıan 1001 1'cmcl Eser" dizisini yayınla­
maya karar verdik. "1000 Temel Eser11 seıislni
haı.ırlayan çok değerli bilginler heyetini, yeni
üyelerle genilletlik. Ayrıca 200 ilim adamımız­
dan yardım vaadi aldık. Tcrcüman'ın yayın
hayatındaki geniş imkanlarını 1001 Temel Eser
için daha da güçlendirdik. Artık karşınıza gu-
rurla, cesart'tle çıkmamız, eserlerimizi gözlere
ve gönüllere sergilemeıniz zamanı gelmiş bulu-
nuyor. Milli değer ve manada her kitap ve her
yazar bu serimi~de yerini bulacak, hiç bir art
düşünce ile değerli değersiz, değersiz de değerli
gibi ortaya konmayacaktır. Çünkü esas gaye bin
yıllık tarihimizin lemelini, mayasını gozler

•
 ÖNSöZ

Sağlam ıemelc .dayanan kUltür; :.;ahsiyetll gençli-

ğin yetişmesinde en büyük amildir.
Ecdad ile boğ! kopmuş; dili diline; töresi töresine
ı:ymayan nesiller; kökleri Ve dalları budanmış; yine
de meyve vermesi beklenen bır a~ç gibidir.
Dal; gö,·deye vııkııı olması ve daha iyi beslenebilme~
si için budanır. Fakaı kökün budanışı sonucunda yine
de meyve ummak; çok zordur ve uzun bir bekleyişi ge-
• ;ektirir.
•
l<üıi.iphaneler dolusu mefı:ıbir kaynağı; ecdad
ya-
digan eser; kendilerini tozlu raflardan kurtaracak se-
lahiycıli eller beklemektedir. Ne yazık ki onlan anla.
vacak; biz yeni neslin istifadesine sunacak anahtarlar
bir bir aramızdan ayrılmaktadır.
Bugilnkü neslin ızdırab1nn dokunmaya hiç hacet
yoktur kanaatindeyim. Çünkü ecdadın halk lisanıyla;
halkın anlayabileceği bir ıarıda kaleme aldığı eserleri
anlayamamaktadır.

Bugünkü konuşulan •Türkçe»ye aktanııayn çalış­

ıığ1m MlR'AT-lil MEMALİK CÜLKELHRfN AYNı\­
SI) bunlardan birisidir. t.fücll ıı önsözünde· «Eseri her-
kesin anlayabilmesi; dört senelik sıkıntı ve ızdırap
dolu günlerimizi öğrenip bize acımaları içhı halkın ko-
nustuğu lisanda "-azdım» diyor.
ıo
Nesiller arasındak! boşlulc kendisini acıkça gös-
termektedir.
Eserin daha tyi anlaşılabilmesi :;ı,ınacıvla ba$ taraf-
ta Seydi Ali Reis'in şahsiyetini, eserlerini ve impara-
torluk dı.ıvrimiıdeki Hint sı;ferlerini kısaca belirttim.
Eseri çevirırken bilhassa nıetne sadık kalmaya
gayret ettim. Birbirlerine • ..geli.ip .gidüp» dive bağ­
lanan cümleleri müstakil birer cümle haline getirdim.
Çağatayca şiirleri numaralayarak klıabın sonunda
açıkladım.
Şiirlerin, bilhassa okunduklan gibi yaıılmasıııa
dikkat cttin1. Anlaşılmayacak kelimeleri kitabın so-
nunda bir lugatçe halinde takdim ettlm.
Çeviride hatam olması nıuhakkaktır. Deferlı oku-
yuculanmın bu cilr'etimi samimiyetle bağıslam:ılan
en bUyük dileğimdir.
Müellifin arzusuna uyarak ruhunun şad olmasını
· diliyor ve eseri; gönlü bu vatan için çarpan genç kar-
,:eşlerime ithaf ediyorum.
NECDET AKYILDIZ
SEYDt Alt REtS
~~ıon Sinop'ludur, sonrı.ıdan Galata'ya \erll'şn,i~.
ı ir. Rabr.c;ı 0-.ıı·'ıı-. Sın1' a· ı Amire keLhüdası Hüsevln
,\ğadır. Büyük babası da Fatih 1.anıanında Galata ter-
ı.anesi ktHhüdahğı yapm1ştır. Sevdi Ali bu aile mesleAi-
ni de,•am ettirerek küçük yaşta tersane hizmetine gir-
miş, Rodos'un 1aplından (1522) ba~layanık don:ınma­
nın Akcleniz'deki bütün harekeılerine-. Barbaros·un mai-
vetındc savaşlar.ı katılmış, Prcve.ıe mulıvebe,;lnde Os-
manlı donanmasının sol cenah kum:ındanı olaııık ıe­
,n .. ~üı etmiş ve daha sonra Kapdan-ı Deryu Sınan I'
şa ile birlikte Trnblusgarb'ın fethinde (ISSJ) bulunmuş­
tur
Bu seferlere muva2i olarak bahriye- teşkilatı için-
deki mevkılcrde yükselmiş, önce Az.apllll' Kalipliği'ne
-:onra G;;ılata ter;anesi kethüdılığına tayin edilmiş. ni-
hayet Hassa r~is! \'ani, devlete ait harp gemisi kuman-
:.1.anı olmuşLur.
Seydi Alı Reis. Trablusgarb seferinde iken Cidde'.
ye saldıran hatta S1.lveys tersanesini tehdid edt•n Por-
ıekiz'lileri Babu'I Menclcp ve Basra körfezinden çı·
katınak için otuz kadırgalık bir donanma ılc Umman
d~nizinc açıhın Mısı.r kapdanı Piri Reis'in Mas.k11t'ı
zaµt \'t: Hürrnüz'ü muhasara e1mesine raffmen donan~
manın büyük kısmını Basra'du bırakarak üç kadırga ite
geri dörım<'k ıorundo kalmış ve gemilerden birisi de
 13
12
Dergah-ı Ali mUtcfı:ı rikalığı lı!vcıih edildi ve birikmiş
yolda parçalandığ.lndan ancak iki kadırga ile Mısır'a olan dört yılJık ulöresi de ödendi. Bı.ikaı:iar mace-radan
a,vdel edebiln1iş idi (1552). sonra arıık kendisi de donanma hizmcıinden ayrılmış
Piri Reis bu başansızlığının cctzasını hayau ilP öde- olacak ki çok geçmeden Oiyarbekir umar deltt r<,iarh-
nıiş; Süveyş kaplanlığı Katlf sanca~ndan mazül Mu- ~ına tayin olundu (Recep sonları H. 964 / Mayıs son-
rat Reis'<: uıvcih edilmiş ve kendisine Basra'daki do- lan 1S57) ve bu vaziftıde iken il. 970 Cema1iyel evvc-
nanmadan 8 gemiyi orada bırakarak di5jcrlerini alıp hnde 127 l. Kiınuıı 1562, 25 ll Kanun 1563) veraı etti
Sü\•Cyş't- gcllı mcsi cınrolunmuş :di. Onun maceralı sevahati kısa 1.amanda her. tarafa ya•
•
Bu sırada Kanuni, Nahcivan seferine hareket et- yıldı ve •Başına St•ydi Ali halleri geldi• S97.Ü TUrkçc-
tiğinden (18 Razaman 960 / 28 Ağust6S 1553) Seydi de bir mesel olarak. yerleşti.
•
All'de sefer-i hüı:nayun hizmeti için ordu ile birli)<ıe
yola çıkıı. ESERLERİ:
Halep ktŞlağına varıldıktan bir mliddet sonra 15
kadııyn ve. 2 barça ile Basra'dan çıkan Murat Reisin Bir denizci olarak kcndi:,inc haklı bir söhreı te-
H.ürmii7 açıklarında bir Porteki1 donanması ile giriş­ min etmiş olan Seydi Ali Reis. telif t-ttlği gemi sevk
•iği muharebeyi ,kaybettifi; barçalardan biris1nin diiş­ ve idiu·esine; deniz coğrarvasırıo ve hey'eıe dair esereıi
man eline geçliği ve hayli hasara uğrayan Osmanlı ge- ile de bir ilim adamı hüviyetini haiz bulunduğtınu gÖs-
milerinin tekrar Basra'vn sığındığı haberi alındı. ıermiştlr. O kndar ki; Kt\tip Çelebl'ye g.öre Seydı Al!
Bıınun üzerine Kanunii 960 Zilhicce sonlannda Reis'uın sonr::ı tersane ocağına onunla mı.ıkayese edi-
(l. Kanun başları 1553) Seydi Ali Reıs'i 150 akçe yevmi- lecek bir başkaı.ı ge-lmemişıir f8kz. Tuhfcı'ııl Kibar
·~· ile Siivc:,ı, ı.aptanlıgına tayin ve 8asra'daki donan- s. b2, 1sl. ı 147)
111ay1 alıp Mısır'a getirmeye memur etti.
1 Muharrem 961 (7 t.Kanun 1553) de Seydi Ali
MİR'AT·I KAİNAT:
Reis y,•ııi ırörevini devralmak ü-ıere Halep'ten hareket
o 1
L t ti .. ,
U'!lturlabın imal \' ~ isıimalıncll:'n; güneşin i..-ılfaın­
Di;rı vıl k.ıd.1r sürer, u:uın ve m:ıoernlı bir volc.u -
dan; yıldız~arın uzaklığından; kıblenin ve öğle vaktinin
culuk tan ~onra Edime'do Huzur'u Şahaneye k.ıbul
edildi. Sergüıeştini nakl ve görüştüğü muhtelif müs- ıaylnindcn nehirlerin ~enişliğinin tespitinden Vt' rub'u
lüman hükümdar ve beylciinden getirdiği rs mektubu mücevyibden bahsed,•n bıı eser beş mak!lle holindı.>
ıakdim cJince ı,aclişahın ve sadrazam Rüstem Paştının tertiplenmiş 120 bapdan müteşekkildir Sevdi .ı\li tlei~
Hlllnl ve ihsanlarına naıl oidu Ancak öldüll;ü rlvayetle- ~sas itibariyle bahriyevc ait olan bu eserine ilm-i nu ·
:·i üzerine Mısır kaptanh!ı Kurdoğlu Hıv,ır Reise verlı ­ cumdon bazı b.-ıhisler de ilave eımiştlı.
mis olduğu için Seydi Ali Reis'e 80 akçe yevmiye ile
ı.ı
ıs

ry Jtn1:ı nii,h;ısı l:oı . ( 1 nl\·er,iıesi Kuıuph . Nu: T"ı . gar-listü ı;ahlllerı

ile Hinı cleniıi:1drkl ııdı.ılar· ri11.gar·
1624) !ar; ınyfunlar v~ scyr il sı•fer yolları hakkında mühim
ınal(ınt:ıt ihtiva eımeı<~t·: avrıca dördüncü babına Y . ·
2 - HUL \S4T'EL-•t.ı\Y'A nı Oi.inva (Amer:ka) ya aıl bir lnsıJ da ilave edilmı~
bulunmak ıadıı·. Katip Çelebı Cihannüma'sında Seylan;
Halcp' lv bulunurken hc,·'ı:ı \C rhazıyyaı Jerı-.lcri Ca,1a; Sumatra, ,,c Jıjer ac.lalar hakkın.la verdiği 1:>n-
,,lan Sı!vdi Ali Rı:i,.; huc:-ısı Hamdullah b. Şı.:,h Ct·ma-
kddın'ın bu ilim sal
...
alarında
Türkçede de bir ~erin
ı?iYi aynen Mııhit'ten naklctnı i ş ;lifl•r ıar::Jl:'\n ı:scrin
t lint Okyanusu'n:ı; deııiı astronomısine ve fi:ı.ikı coğ·
l>ulunrn:ı~ı lüzuınunu hcıirtmesi üzerine Ali Ku:-,çu'· ; nt)aya ait kıı.nnları gı>çen aı-.ın.!an itiba,t>n bir ',(•k
rıun hev'ete dair Feıhire isimli e:oerlni tercüme etmiş Avrupa dilh:rinc tercuıne edi lm iştir.
Jncak l)unıılıı ikılfa cımı.:\'Crck ~iahmııd b. Omar nl-
ı,;ağm inı \h.:r. ve Kudızauc·i Riıını ~fu,; ı P.ı;;a 'ııın es~·r- 4 - MİR'ı\T Al 'MEMAL1K
lcı·indcrt .ı.lc ta) ct:ılanartık ı,~rcıimcsin~ birçıık ilaveler
, ,ıprnışt ı r . Seyd: Ali Reiı.'in
Hindist.an'dan Bağdad'a d önii·
•
(Yıı1.maları· \vasof,,,, Kütph, Nu· 2591 / Nııruos-
şünde yol arkadaşlannın, görülen ~ehirleri :.cyrulıınan
nı.ıni,·e. Nı, · 2911)
ac,aip ve garaibi; ziyarı:t olunıın tilrbeleri ve çekilen
meşakkati anlatan bir kitap vaz..'l!asını jstcmelcri ü:ıc­
3 - KiTAR AJ.·Ml l HİT Ff JLl\1'4,L-EFLAK rine kaleme almaya başladığı bu eseri 965 Saferi ona-
VA'L ABHl.JR larında (J. Kanun başları 15';7) lstıınbul'<lıı tamamla-
mıştır. Siivı:y~ k:ıptanlığına •ayininden itibaren ~er-
Scyıll
,\il R~i~ kıs:ıca ~luhil adı ile tanınmış olan
JÜzeşıinln bir hikav«·ı.i olan bu c~erde Seydl Ali Reis,
bu m<>şhur eserln.l l554'tc lla,darabad'da bulunurk~•n
geçtiği mı!mlekctlcr, ıanı~ııtı hükümdarlar ve şahidi
kaleme a!mıştır. Gcçırcli~i ı ccriibclerclen -onrn kap·
ıanlaın ve !lı.-'ITT;tıil·rc kı!avuı: olmad:ın Hinl denizlı:· ı..lduğu vak'alar hakkında maJOnıat vcrmektedır. Aynı
r:nde ::olavhkla s~·, r ;.i s\"f..:ı ımsanını \'t-rı.-cek hir ki- zamanda bir scy:1hatname vasfını hai,: olan MİR'AT
ı:.ıp ha7tr~am:ık isıc, ,•n csı:rini
t-,lif cdcrkt·n
111iit>IIH' AL'MEMAl.lK'in Tiirkc;'-' metni Necip Asım'ın l-ir mu-
!::u hu-.usta cv,·c)c., vn?ılm~ın:.~ olan birçok kitııplaı:-dan kaddimesi ile birlikte Ahmet Ce"det tarafından neş­
ı~lif.-,IL· tıitı-ı lih: hunlara s.ıhsı mü~ahcdelerini de
rcdiln1istir. Biziın; bu,Unl..ü dile aktarmaya çalısırkcn
k.ılmısıır. On bab \'C ı>lli fnsla ;ıy:-ilınış olan ııser ;ihı·t •
ı..ıyın,: ı:an1Jn hL'S;tbı; ı1k,·iml1.;r; f)ıısul:. ıak-;imtıı·
gö1 öniindc· bulunduı·cluğıımu1. .-itap da .hu ba~kı ol-
.:ieni.ı:c,likte ehe ınmivcıli
.bnz• .vıl<lızl::ırın tulu' ve grup· muştur. (Dersaadcı- t kdaın AAatbaası . llJl)
ı:.rı: nıcşhur lim:ı nl:ır: H'nrlis•an'·rı riiı,?iır·:ılıı ,•t ,·i';1-

•
lo

Hayrullah Ör~ ve Mustafn Nihaı Ö-Zön ıaraı ındarı

da bazı seçmeler vap111111ştır. (Hindistan'dan tsıanbuı ·a
1935 Ank..l.
Bunlardan oaşka eser li. Fricdrich Dıez tarafır:­
dan Almancaya (Denk,vürdiegkeiterı von Asien. Berliıı
1815. ll, 133-267). RİNT VE UMMAN SEFERLERi
~f. Morris tarafından kısmen Fransızcaya (Journnl
Asiatigue 1826. 9-10), Vask ·, dö Cama 'nııı l498'dt- Ümit Burnu yo! ııy ln
A. Vambcry tarafından lngilizceye (Thc Tra,•eıs -
Hindistan volunu ke<ileımesi Portekizlileri Hint deni-
and Adven Tures of ıhe Turkish Admiral Sidi Ali Reis. ııne açılmaya sevk etınişt:. Basra körfezi gir.iş:lndel:ı
London 1899), Hür'mtiz .Boğazı'nı -zapıetmek sureııyle miislümanl".
Ş. Zumminab tararından da Rusçaya (Mı:mlckt•ı­ rın elinde bulunan ıiı::areı yolunu kapmışlardı (lSIS).
ler KüzgüsL Taşkenı 1963) tercüme edilmiştir. Oı:manlılann Mısır ve Suriye'yl işgallerinden önce
t'ortekizlilerin Hinllil<!re uygu'1,tdıklıırı jiddettcn dola-
Eserin müellif hat uyla olan nüshası Topkapı sa-
rayı Kütph. Revan KöşkU kısmı , Nu. 1470'de kayıtlı­ •yı Gücerat Hükümdarı 1. Mahmud Han (1458-lSll)
dır. Kansu Cavri'den vardım istemiş ve o da 1508 senesin-
Sı:ydl Ali Reis ayni zamanda şair olup şiirlerinde de Hüseyin Bt:y kumandasında bir filo göndermiş fakat
bu rilo pek birşcy yapamamı'>ll,
1Kaıil;,i• mahlasını kullanmış ve •Katibi-i Ri'Jmi» diye
PorteJcizlilerin Kızıldeniz ve Aden'dc yapukları
de tanınmıştır.
Mürettap divanı olmayıp eserlerinde;
tahribat üzerine bunlara karşı elli parçalık bir donan·
bilhassa Mir'aı al-Menıalik'te şiirlerinden örnekler
meııcuuur. • ma gönderildi ise de bu donanma da bir iş göremedi.
SevaJıatl esnasında hükümdarlara takdim ettiği
gazelleri sayesinde iltifat ve ihsanlara nail olmuş hat- OSMANl.lLAR'LA PORTEKIZLlLBRtN
ta Meşhed ve Kaı.vin'de olduğu gibi yine gazelleri ~a-
KARŞIUŞMASJ
yeslnde hapisten kurtulabilmiştir.
Hindistan'da Çağatayca öğrenen Seydi Ali Reis bu
dilde de şiirler yazmıştır. Çağııtayça şiirlerini b~enen
Mernlillclerin ıarihe karışmasından sonra Porte-
kizlıleri n buralarda ::lotaşması Osmanlılara karşı da
HUmavun Şah; doğu Türkçesini kullanmada gösterdiği
muvaffnkiyetten dolayı onu Ali Şir Neval ile mukayese siyasi ve iktisadi bir darbe idi. Güccral.. hilkümdarı
Bahadır Şah 153S'ıe Osmanlı Sultanı'na elçi ve name
ederek kendisine •Mir Ali Şir Sani• tınvanını vermiş­
i ir. göndert•relc karadan Moğol hükümdarı; denizden Por-
• tekizliler'e karşı kendine yardım edilmesini istemişıi.

F: 2
·-
 •
18
Kerıdısine gönderiteceı. aı.kı.:r vı: gemilerin masrafları·
11a karşılık
olmak üzere cmnneı olarak Mekke'ye gön-
derdiği 30 sandık ile bir n11lyon 270 bin 600 miskal al-
ıından sartcdilmesini yazmııı,tı
Donanmanın harckelı uzun bir hazırlı~1 gerek.tiri·
yordu. Bu iş için evvelı::e Mısır Beylerbeyi olup o an·
da Anadolu Beyhırbeyi olan 11adını Süleyman Pa-:,a
ııirc\'lendirildi.
Bahadır Şah. Diu ııdasında kendilerine üs vcr<l,·
ği Portekizlil<!r tarafından 13 Şubat 1537 (Ramazan
943) de kaileclildi. Bunun üzerine Bahadır'ın Mekke·-
Je:. emaneı bulunun 300 :.ıındılı. altın ve gümüşü verilen
, miı- iu.,·rine Hadım Süleymnn Paşa ıar-.ı.fından l ı.ıan·
bul'a nakledlld:.
Sü,·t'\'':i ıersancsinde muhtelit büyülJükıe 76 par
ça gem, inşa ed:ldl. BUtün ıe,azımaıı lkm~I edilip hıı·
ı-ekeıe geçirildi. HndJm Süleyman Paşa kumandasındıı­
ki donanma ili< olar.ık 1538 Haıira nında Aden'i ıaıı·
ıc:ııl.
Ben~ Tahir kabilesinden olan Aden hakimi Anıir b.
t>avud'u hile ile genıisine getirterek idam eııi. Ye:-ine
kendi ümcrnııından Behram Bev'i sancak be,•i tayın
, t I i.
Hadım suıe,•man Paşa donannıasıyl:ı Diu önlcı ine
~eldi. Bahadır Ş:ıh'ın yerint> ~1iran Mehmed Şah·Faru­
'.si hükümdar ol:nıışıu. Bahadır'ın ,•eğeni 3. Mahnıu<';
Porleklzlilerltı anla~arnk idat-e\'İ
. . ele aldı; Hadım Sü.
ıevman Pııı.a'va karşı da PoL tekizlilcrle ittifak , aptl.
Siilc:~rrıan Pa~a ,irmi giin kadar kaleyi mııhasara elli
Bu arada Porıeki:ı: donannıasının !!elmekıe olı.lu)hı hı-
J~rı ıı:ıuı , l>ı·ııiz ti\: tı:·ıın.ı!ı
ol.tu~u ıçin h:ı, bıı neti<.'\'
l l<ll· ech:ını:den •ııuhıı ,ar:ı, ı k:ıldırdı: gerh·c dönrtil ve
l.ıihl·,·tl i ısgal clı : ·
lll!'JT Dt.NİZt'SDE PORTEKİZLiLERLE
•
ÇARPIŞMALAR
Pirı Reis'lıı IUııı ~ulanııdııJd fallyetı we ölümü.
Haıhm Sii!cvmaı, f>.,.tı,,nııı Mısır'ıt dönü5lıntlcn
~onr.ı Poneki'llilt•r Kızıld~niz't. girc~k Cidde'vi işgal
•imek ısıı:dilcr: takııı mtı\'affak olamadılar
•
8u ,; :lcr Siıve\':, •er!-anc.,,ını y.ak.mava ıesebbi;s
cııilc:r. Bunda da nıu\'alfak olamadılar; ta!<at 'rur-i
S•na lı.':!sJb:ısını v.ılı.ıılar. il. '>SOı 1543. Bir nıüdı.k·t
\ı.Jen'i elı· ~eçirdilerse de: Piri Reis biuaı donanması
:le burayı onlardan kurtarmıştır.
Piri Rcl!) H. 9S8/ 1S51 'de oıuz kadar gemiden mil·
ıe::,ı lı:kl~ Süvcy~ lionanmasıy!a Hint denizine çıkıt
Maskaı ı ı.aplc.:lll Yeın1iş parçalıl,; düşman donanmu-
ı.ını bozarak l lürrrıüz adasındaki Hiirmill kalt$İne ,.,.
ğınmaya n1e.-cbur eli. Düşmanı muhasara ettiy~ de ka·
le,, alarnadı. Piri Reis bıırJdan Basra'ya geçti. l3asra
iiman~nda iken Porteki1.llh:rin Basra körfe1.ini kapa·
mak ıstcdıkkrlni duyunca içeride mahsur kalmak is.
ıemey,•rck alelacele kendine alı üç kadırga ile denize
açıldı. Diğer gemi ve askerler orada kaldı. Bu suretle
vola çıl<an Pir, Reis gemilerinden birini de yolda ka\>-
bctı i. il. 960 o;cnesindc Süv.-:y,;'e oradan da Mısır'a
ı :ırdı.
1
20
Bu hareketi 1stanbul'a bildirildl. Hürmüz muha-
sarasını kaldırması ve diğer gemilerle askeri Basra'da
bırakarak gelmesi se':.>ebiyle suçlu görülerek Mısır
divanında başı lcesildı ve mallan müsadere edildi. (1)
Piri Reisten sonra Süveyş kaptanlığı Katif San-
cı..kbeyi Murad Reis'e Yerildi. Porıek.iz donanmasının
llint ve Aden denizindeki faaliyetinden dolavı Basra'.
da kalması emrolundu.
Murad Reis !>ir anı fırsat bulup donanmasıyla
Basra'dan ayrıldı. ~ürmüz Boğaz1'na geldiği sırada
büyük bir Portekiz donanmaı,ı ile karş!laştı. 'Burada
bütün gün devam eden şidetli bir muharebe oldu. Mu-
nıd Reis çok zayiat verdl!inden Basra'ya geri dönme-
ye mecbur kaldı. Bu savaşta meşhur kaptanlardan Sü-
leyman ve Receb reisler şehid oldu. Murad Reisi Piri
Reis gibi idam edilmedi fakat azledildi. H. 959/1S52
Donanma Basr<ı'da mahsur kaldı; bir gemi de Por,e.
ki~lilerin eline geçti,
tştc bu olaydan sonra SUveyı, kaptanlığına . Seydl
"li Reis tavın edildi.
(!) HUrmflaı mwuıııarasmda Pfrf 1Uis'111 ra,vet alarak mu·
ıuısara1,ı1 kaldırdıOı rivavetinl Peçovl (Tarih·i Peçevl
S.•152) ve Alf kabul etmeyerek garaza hamle-dfyorlQr.
HlNT SEPERLERl HAKJCINDA
•
Osmanlılarl3
Hint tilkeleri arasındaki ilk tarihi
münasebetler, bü)'ük Türk tarihçisi Selman Reis'in
{Ö. 1527) Hindistan ı;efcrinden sonra başlar.
Omit Burnu'nu l:eşfeıtikten sonr.ı doku ticaretini
ellerine geçirur~k Hind denizinin hakim, olduklarını
•
iddia eden Porıokizliler; 1515 yılında Cidde emiri Hü-
seyin Bey ile birlikte Hindistan içlerine kadar gelen
Selman Reis komutasındaki Memlük donanmasmı da
yenilgiye uğratınca , bütün Rint yarımadasına ve Kız.ti ·
deniz·e hükmetmeye kalkışmışlar ve o diyarlarda bu-
lunan Hint-İslam memleketleri üzerinde ~ğır baskıla­
ra girişmişlerdi. Hatta bir ara otuz yecU parçalık bir
donanma ile Kızıldeniz'den Cidde limanına kadar gel-
mişler, fakaı bir şey elde edemeden geri dönüp git-
mişlerdi.
İşte tam bu sıralarda Mısır, Osmanlıların eline
geçmiş ve Hint seferinden henüz dönmüş olan Selman
Relı-. de Osmanb donanmasının hizmetine girmişti
( 1517)
Selman Reis Osmanlı donanmasına girdikten he·
ınen sonra Yavuz Sultan Selim tarafından bin kadar
Türk denizcisiyle Süveyş limanına gönderildi. Burada
yeni bir ıı;rsııne kurdu. Ciddi! eırıiri Hüşeyin Bey ıı,
birleşerek 22 parçalık bir donı>nma ile Portekizlilerin
 22
cliııde bulunan Karncran .1da,,,ına st•fcr yaıııı, Orada
bulunan kiıl irlcı i dnğılıp, ad.ıya bir miktar asker bı­
n.ıku. }lenu, Mcmliik'lerin clinı.lı: bulı,ınan Yı:men'i dıı
Osmanlıların idaresine kaıtıktan sonra geri dönüp ıek­
r.ır Süvevş"c geldi.
Selman Reis. l>-u sırada M1sır.'a gelen sadrazam
1brah im Paşa va. Hindistan 'ın zenginliği, PortekiLlile·
rin t•linde bulunıın limuoların durumu ve Hını deni7
vulur,un Osmanlı ıicareıine şağlayacağl yararlan belir.
ten geniş bir la:ı,ıh.a sundu. C1525) Selman Rei$'in bu
lfıyıhası: Osnnınlılann liint denizi üzonndck 1 merak-
larını arttırın•~ ve bilahare geleceği gibi meşhur Hint
~ı:ıcrlrri için bir ıemln hazırlamışt1r.
811 -;ırada l l inı-llum ülkeleri arasında do bir ta-
~ ım k~rışıklıklar ortaya çıkmıştı. Babi:r Şah'ın ollu
Hiinıayun Şah. Ilindisııın'da bir havli ,·erleri 1.apı \'e
memleketine ilhak ellikten sonr a Giicerat hlikilmdan
R.lhadır Şalı'ın ü1.erinı.ı yilrümüs ve ülkesini işgal eı -
rıı~Vl' b:ışlanıışı ı.
7.~ıen eskiden beri Hindistan'a hakıın olnıak içirı
çalışRn Porıekb;lilcr de bu ikı islam hükümdar anı.
-ıında çıkan kavgndan istifade ederek Güceraı'ın meş­
hur bir ıic'.lrt!l lin1:ın1 olan Diyu limanını 1.aptelmiş­
lerdi. Porıckiz korsanlannın Hint denizinde ticaret
~ apan 1-;lam tüccarlarına --aldırıp, mallnnrıı .vai!:nıa vıı
~
'!cmilerinl ıalan eulkJerl de 1.anıan zaman tstanbul':ı
ulaş::tn ş.iki'ıveller :ırasında idi.
Bahrıdır $Ah, bir tarafta eskiden beri di.i._;manlar,
ulan Portekizliler, di~er tarnftan Hünıa)' Un Şah ile ba.
,:, '"tkdf11a\·ac.ı khırıııı anlavınca. lstanbul'n bir e;çi
l
23
ıundc:.r~rıık Kaı\uni Sultan suıe,·n1an'dnn
. .vardın, la-
lep eııniş, dtlşmanlarına karşı kendisinin ve ülkesinin
hiııı:ıvı: cdiltııesini İ!ıtcınişıi. ( 1536)
l~!c: Bııhadıı Şah'ın Kanunı'den iı.tecii~i - bu .vardıııı
teklifi. uıun aınıantlır ~ihlnteri bıllandır:.n Hini me,;e-
lesini bır an önce hullcımck isteyen Osmanlılar için
bir vı:~ilc- olmıışıur.
Nt· \·arki, geııel olarak ifade.: ı:ımı.ık gen:kin;c, Hin.
tliı:ıuın , .._ cıvarınd.ı yaşayan müslümanl~ra yardım eı­
ıııelt 1'0.ı;tckillilorin Hını liınaııları üzerindeki egeıncn•
Tiklerine ~on vernıı:k maksadıyla girişilen bu scfer-
let maah/scf i!,tenile'l neticeyi verm~di. 1538 yılında
Or,maıılı ôonannınsınırı b.1~1ncla deni;ı;e açılan Hadım
5ülcyman Pasa'n111 Hını ,;efcrirıi bir ıarafa bırAkl r<ı.ık,
c.l:ğcr üç st·l'eıin Ö7.ellıklc bu seferlere karılan kaptan·
lann akıocli aç, .. ından- hüyi.i.k 1:,ir talihsizlik eseri ol-
duğunu söylemek, kanaaıimiz<:e yanlış bir yargı ol-
masa gerektir.
Ocaktan yeıişnıe bilvük bir denizci olan Piri Re·
i:;'irı 155 ! 'de otuz parçalık bir donanma ile çıktığı ilün-
ıc Hinı scf"rlndc ut.ıradıfı başarısıı'.lıkıan dolayı idam
1.'dilnı~si. hcınen bir sene sonra (1552) l\oturad Reis'in
on beş pıırça kadırga ile Hürmüz'de Porıekiılilerh:
Yaplı~ ı;ava~ıa bir başarı kazanamayarak Basra'da
.. zlcdilıııe'-i!. Vı.: nlha)'l't 1553'dc dördünçü Jlinı sefe-
rine çıkan \:C iyi bir denizci olduğu kadar büyük bir
L!lı rn de olan Mir'at·ül Me~ali!- a.,ıemtekctlerln Ayna-
sı) adlı rnı:ı;hur eserin müellifi Scyyid-i Ali Reis'in ve
arkada~larının başından geçen korkunç rel{ıketler. bu
ı~lihsizliğin bariz birer örneklerdir, ·
Bu yazım1zın asıl maksadını teşkil eden ve 0,-
tiıanlı clt:ni1.cilik t;ırihinde nı(istcsna bir yeri olan Se,•·

14
vld-! Ali Reis; cşsf;,. bir kaptan, büyük bir $alr ve ger-
çek bir ilim adamıdır. Başka olr tabirle; kalemi ile kl·
lıcını aynı maharetle kullanabilen hakiki bir sao'at·
kardır.
G:ılata'lı tersane kethüdası Hüseyin Ağa'nın oğlu
olaıı SL>yyıd-i Ali Reis'e, gemiciliğin atalarından miras
olarak kalmış olduğunu bizz:ıı kendisi söyliiyor. Bu
., ·llulen O'ııa «anııclan doğma bir denizci• demek, hol'
lınlcl.: nıUhnı;,gn oımasa gerektir.
Küçük ) u.5ta ıer!>ane hi1.n,etinde bulunan ve dt··
nizcilikle ilgili bütün kitapları okuyup, tüm bilgileri
öğrt.nı.:n Sc)'yid-i Ali Rı.>is'in gençliği, Ba:ıreddjn Po~
Siııan Pa$ll gibi büyük deniz ,uırtları :ırasında geç-
ıni~ıir. Dcniı. muharebclcrinin hile ve inceliklerini biz.
zat bu muharebelerde öğrenmiştir.
Seyyid-i Ali Reis, 961 H. (1553 M.) tarihinde mer-
hum Piri Reis'in Basra'da bıraktığı donanmayı getir-
mek ü1.cıre Mısır kapt:ınlığın:ı tayin edildi. Dördüncü
liinı seferi diye bilinen ve gerçekten korkunç serii.
vcnl-:r. heyecanlı ,•ak'alar ve acaip ölaylarla dolu olan
bu m~akkatli y()lculuk tam dört yıl sürmüştür.
Seyvid-i Ai. hu ıııuıı ,•c mihnelli seyahatinde ba-
şından geçen olavl::ırı MİR'AT-ÜL MEMALİK (Mem.
1
ekcılerın ayn~~ı) İ$111ini vcrdi!i bir kitapta toplamış
" " Kanuni Sultan Süleyman'a takdim ederek -padisahın
affına mazhar olmuştur.
Şiirleı-inde «Katibi• mahlasını kullanan ve •Kitti-
bi-i RCnni• tliy(> de şöhret bulan Seyyid-i Ali Reis, St'-
~ah:ıti csnafıındıı dolaşmak mecburiyetinde kaldığı
l llnı. Sind, ı\flffinisıan. Pakistan, M11ve1aünnehir. H<'·
rasan, Azerbaycan \• s. gibi yerlerde dolaşırken Çağa­
tavca Tilrkçesini de ö!!;renmis ,·e bu lehçe ile dl.' g:07el
25
~lirler ,·azmıştır. Nitekim Hlndistan'd:ı ikı:n Oelhı hil-
k'ümdarı Hl.ımayun Şah'a takdiın ettiği gazelleri çolıı;
beğenen hü~ümdar; kendisine .. Mir Ali Şiri Sani• diye
hftab ederek ıakdirlerini belirımiştir. Sevdi Ali Reis
gerek Anadolu lehçesi gcrı?ksc Çağatay lehçesiyle yazdı:
(ı bu şiirlerini de yine •Mir'ar·ül Memalik• isimli kita-
bında toplamıştır.
Çeşitli tarihlerde, kısn1en veya tamomcn lngilit<:e,
Almanca, Fransızca, Ruc;ça gib yabancı dillere ıerceme
edilen bu kitap, bizde ilk dı?fa lll3 tarihinde Ahmer
Cevdet ı.arafından ikdam Maıbaasında eski Türkçe
(Osmanlıca} olarak basılmış ve Türk okurlannın isti-
fadesine sunulmuştur. Ne var ki harf inkılabından
!.Onra adeta bir umacı gibi gösterilmek iste.nen Os-
manlıca; genç nesiller tarafından okunamaz bir hale
f,~lince, diğer bütün :·ah-eserlerimiz ı,>ibi bu kitap da
bJr kenara atılarak unutulup gitmişti.
Tercüman Cazeıesi 11)01 Temel Eser seıisi içeri-
sinde yeniden yay1nlanar ve şimdiki Tfirkçemlze ak-
·anlarak genç nesillerin istifadesine SLtnul311 Mir'aı-ül
Memalik <.Ülkelerin Aynası) kitapının büyük bir boşlu.
ğu dolduracagın~ı yürektıın lnınıyorum. Emeği geçen-
lc:ri bu çalışn1alıırından dola\'ı tebrik ederf:ı:.
ÖMER KARAYUMA!ı:
 BlsmUlıihlrrahmanlrrahlm
•
Sonsu.ı h.ımr.l ve ~ayı>ll ~enn, bulun me\•cudutı
yok ıan var cı.lip, lüıu( dı.ıniıınt· c.laldıran, ,•acih-ul• Vü-
cud, yegane h;ıyır ve corncrtlik sahibine ki O ne güı.el
hakiki kudret sahibi, ~anı 1ıiic:c vı.: bağışı hcrşcyi kap·
la,•ıın vegıine hükün,dardır.

Y.ıradıp ülemi Hak verdi şeref

Cümlcdı.<n ademi kıldı eşret
Hakkı. c}' dil ara,·ub seyyah ol
Ma'rifcı bahrine var mcllah ol (1)

Selamlar, dualar. ıa1,.ırnı ,•c niy:ızlar, yegane yar-.ı­

ııcı olrın Allah'ın. sevrisinin şerefine bi.ltün alemleri va-
ratıp günahlara şefaatçi alemlere rahmet olamk gön-
derdiği kiıinatırı efendisi, varatılmışlann gurunı Pcy-
ı.ıambcr Efcndimiıc, .1ilc cırudına be bütün ashabına
oJ-;un.
Eyledi nels bi1.i gark-ı giinah
K ı l ~cla~,ı ıde ı·ahmct Allah
Hl m meı it ri,1.-1 haşr<!e yarın
Yi.iriimüı ağ ola, olmaya siyah (2)
•
DiNiN KORUYUCUSU PADJ ŞAHI M.F.DH HAKKINDA
•
~li.ıslün1anların padişahına dun t'l mck dahi her
mü~lü1narıa 157ım, ehen-ımİ\·etli. bc:Jki de fa17 "~ en

,
28
Jilıumlu bir şeydir. Bilhassa suhanlar sultanı. zaman
ve zeminin hakanı. heybetli, cihangir. haşmetli, ada-
teıli, gayet cömert. atılgan. kara ve deni,tlerin büyük
nıltanı, gUçU\, şerefli. ~mania akran, en zengin. Sul·
tan Selim oğlu Sultan Süleyman H.an için -Allah öm-
rünü uzun, devletini, hükümdarlığını ölünceye ve kı·
vameıe kadar devam cııirsin. Amin.
• Jık. ' Niha~·et Hcrasan Mcşhedi'nden lrakeyn yolu ilı:
Duam ~ldııı şch·i runıun ilahi
Saadet ber le geçsun sal·u mahı
Aııun ltırnı:ın·b~ri, hakanı Çinin
Muıiği Hind·u Slnd'in Padişahı C3)
KiTABIN YAZILIŞ SEBEBi
Bu klıabın yaı.ılmasına sebep şudur.
SaadetlO Padişah·ı alem penah Efendimiz (All:sh
O'na olan yardımını arttırsın) Şark seferi sırasınd.ı
Halep'tc kışladıkları yerde, bu Aei1.e Mısır kaptanlı.
§ını lütfettiler.
- önce Mısır'dan Bas-ra limanına gönderilen donan·
ma gemilerinin. Mtsır'a geri getirilmesi ferman buy-
n.ıldu.
Bu vükseı.. emir n,ucibinc~ Basra !;,ehrinc vardık.
Mevcut ~hın onbeş parça kadırga ile Hürmüz denizin·
den Mısır'a doğru yola çıkıık.
Ama (Kul tedbir alır:, H:ık takdir eder) sözü gib;
tedbir, takdire uygun düşmedi. Mısıra varmak mü-
yııı.ı.tr olmadı. İster iscemez Hine lltkesine çıktık. O:>-
ııiz yohıyla glunck mümkün olmadı. Mısır'lı gemiciler-
den padişah h:ı1.reı k•rinin hel:il ekmeğini veyıJ' ~cdijn
nimetin kıymcılni bilen bir miktar gı:mici ile, karadıın,
Osmanh ülkesin,• doğru yola çıktık.
Başlan başa Güccraı ülkesi, Hinı, Sind, Buhtcı·
:?~min yani Zahulistan, Bedehşan ülkesi. Hotlan, Tu-
r:ın. İran yani Ma\.'era'ünnehr. H.'lrasan, Harezm Ulk.-,;i
t·c Kıpçak çöliinü :reçtik. Bu taraflardan yol bulııma.
yoni Ka1.vin ve Hemedan'dan Bağdad'a v:ırdık.
Yolun doğruluğundan emin olarak Bağdad'1arı
çık.lığımız z-aman. tertemiz ve sözünün eri yol arkadaş•
Jarırn bıına gelerek:
- Kim , bu meşakkatlerden kurtulduktan sonra,
bu dağ ve çöl ge-Lilcrimi.zi uzun uzariıya anlatıp, bu
s-eferin, Mekke ve Cidde seferlerinden daha yorucu ol-
duğunu söylerse, mllbalap etmemiş olur.
Tehlikelerle dolu bu seferde meydana gelen zor-
luk ve sıkıntıları anlatmaya, coşkun 1-tint deni~ mü·
rekkep ve Sind ormanları kalem olup bin defa çoğııl­
ıılsa, hakiki şekillerinin bind:,, birini ve vüz mııha.c:ip
bir araya gelse, tehlikelerin korkunçlu~unun onda bi-
rini va~ıp anlatamaz.
l-fiç olmazsa görijl..ın şehirler, gezileı · çok tuhaf ,~-
şa.şılac.\k rerler, :ıiyıu et olunan mezarl~r ve sonrn dıı
çekilen elem ve sıkıntılann anla:ılıp bir kitap mevd~•-
na geı:rilmcsini nn.u cdiyonı1.. Ki işitenler, keder do·
lı.ı maceramızı anh;ıyıp halimi2:e acısınlar• d,iye dev:ıın­
lı surtltıe ısrar edince (do\'amlı !'>irşeyi artu eımek, o
:cy1n meydana ııetmeslne sebep olur) düşilncesivle k:-
ıaba oaşladım . Yapmacık ve sec!'li sözlerden kacına-
r:d,, herkesin ıınl,ı~.ıb:tmı:si ıı;in, g,ünli.ik lısanl:ı \'!il·
, 1 ıın Alısııcımtı \'e oturduğunııız s::ılıllnnt e\ i ullln J...
ı.ınhul'n ,·arınca., sıkınıı \"• el~mli gunlı:rlc keder dolu
lııkavı:miı sona urdı
M1R'AT-0L MEMW.K (tLKF.LERiN .\YNASIJ
Hcı ne k:tdar çekilen cıivcıler-: p..öre kiıııbım11.ıı
•MIHNE'l -NAME .. deniln1csı 1.uım gelirse de, her \'i. OESTANINA GiRiŞ

l.iyeıin, gı:1ilcn hı:r m~mleketin dunıınlnrı hu kirapıa

aıılatıtdıjh için isminin MIR ı\T-OL MEh1ALIK ıOtkcle­ ,
-
ını: dcna,·ı nıihncı
.
~1l·,~ · I gaın
~, lcdi cüş
ba~d.1n aşub etdi huriı!>
rin Avnası) olması daha u:·gun ıörüldü
Dehr idUp aşikare lı:ınesini
Umi<limıı. t1 o,ıl:ırla ,ii1yüı•· gcldiğımiz znrnan, bu G,ırk:ı. kasd eli i ıcn :schnesi ııi (51
hicraıı v;ıdisinde ~a'.-ktıı \C dhar-ı gurb,·ttc ah edip İl'·
il vcr<.>k :ıi?l.ıvnn :ıc11.j ha\'tr ılıı,ı ih: ıınıp. kccll•rli aönliı­ Pııdişah-, Alern-pcnah Ha·~rclleri H. 960/ 1553 senı;­
:ıu ınl'mnıın l'I m..•lcnclir si Rama~nının oı t:ılannda bü,·ük ,·c mu, ınm bir ordu
• ılc Doğu Sefl'ri'ne ı,·ıl<tılar Kı~lıımaı... içırı Halep istik:ı­
H~·ı ki-;,ı ı,tl·r ko,-:t ııltnı.lı.: ad melınc yöneldiler. Bu aciı.c dc &.-feı--ı Hümayun'da
.... 11a,r ıl,· ıii kı:ıı kıl:ılaı .ıııı , .. ,ı hiımcı göre, i ,·ı.:rilnıı~ıı. Zafcı müjdeleyen ordu ile yo.
SergiıZl'>:;lıııı hen d,ıhi /İkr,••ııı:-iın la kovuluuı.... Saadcılü Padişahımızla ıniibnrck Ramazan
Bır du;ı ,1~· aııılıııakdır ııııır:iıl {-i l bayramını Ycnişchir'dc (1) idrak etlik Oradan Sevdi
Gaı.i've J?l'Çip türbevi liyareı etti.
Konya 'yıı varınc.:a; Molla Riım (2); Sultan'ul Ulema
(3), Şcms·i Tebrizi ,c Şeyh Saı.lru'd-Din Konevi Haz-
retleri'ni ziyar.:ı ellik. Kayseri ve vaı ınca Şeyh Eııhaud
·din Kinnanı; Şc,h Burhanud-din Muh:ıkldk; Şcvh
Bahau'd-din oğlu Şeyh İbrahim Aksarayi ve Davud·u
Kayo;eri\·i ,i,at·l·l ellik, Bumdan Halcp'e vardık .
•

(11 Bursa Y~ııı,,ehr'i

(21 Mevlfina Ceııttıılldlrı-t Rıımfıırn bu;n ku11nalclardakı i.t11ıf
(3) ,,fPtılmıa'nın babn.11

..
Hı. Da,•ud, Zckı.ıriyya ve Belkıyn peygamberler
ile ashabdan Sa'd Ensuri; Sa'id Ensaıi ve diğer :;a!ihle-
rin kabirlı,rinı ziyaret ellik.
Mübarek Kurban bayramını Sa.adcı.hı Padişah ile
orada geçirdik.
Ötıceden Mısır Kaptanı Piri 'Sı:y (4), Süvey~ iske.
lesinden otuz kadar baştarda; kadırga; kalite vt• kalyon
ile Kıııldeni1. yoluyla Ciddc ye uğrar. Qr3dan \'e-
mcn'e ,·anr ve Bab'ul Mcndc.p bogaıından çıkar.
Aden önünde Şıhr ve Zafar yolu) la Rı.. 's-ul Hud'u
geçer. Yolda fazla sıs ve bulut olduğundan gemiler bir-
birinden ayrı di.ışerler. Şıhr yakınında bir kısmı par.
çalanır. Bir kı:,mı kurtulur. Umman'ır güneyindeki
Mask.al kalesini lcıheder Halkını ı..'1.ir 1.!ı.lip, HUrmU1,
ve Braht a<Jı:1:tannı yağmalar. Dasra limanına gelince
düşmanın «karir donann1ası ge!ivor» ı.liye habrr alır­
lar.
Mai.kat kah:ı.indcn esir P-ltnan dii~man kaplanı
da:
« - Donanmanın gelmesi muhakkaktır Burada
durmayın, yoksa çılı.amaz!>ınız! • deylnc,! donannıanın
hepsini çıkıırmaya rnuı.. tedir olan1:ıyıp kendisine ait
üç paı-ça kadırga ile dü~man gelmeden e\'\'ı?I limandan
sıçra\'IP çıkar, Bir kadırga da Bahrcyn vakınında par
çalanır. lki kadırga ile Mısır'a ,·anr. Ditcr gemiler
Basra'da kalır.
Kubad Pa-::a ha7reı lcri Mısır ~nı..'<' ı.. be~lerindt!n
askere kumandan oları AIJ I3,>\• 'c kapıanlıijı tııklif eder.
Fakat o razı olnıavınca karadan Mısıı·"a geçer. Gcmı·
(4) Kılaln Bahrtııe·nııı ııouın Ptri Reis (0.K.~
33
leri bozulur. Bu durum İstanbul'da duyulunca kap•
tanlık, Basra şehrinde Katiyf sancağındı:uı azlediJen
Murad Bey'e verilir. Mevcut olan gemilerden iki barça,
beş kadırga ve bir kalitenin Basra limanında k.alm:t!i:t
emredilir. Bir kadırga da Bas--a limanında yanıp mah-
volur. Geriye katan onbeş kadırga ve iki barça ile
Murad Bey, Mısıra gitmek ümidiyle Basra'dan avrılır.
J{ürnıüz önlerine geldikleri zaman düşman donanma-
sı ile karşılaşırlar. Büyük bir savaş olur. Kaptan Reis!
ulan Süleyman Reis, Recep Reis ve askerlerden bir
çok kjşi şehit olur. Barçaya da düşman el koyar. Tek-
rar Basra'ya kalan gemilerin yanına gidip, memleke-
:c dönmeye imklln olmadığını padişaha an edince
kaptanlık görevi bıı ac.ız lQ.ıla verildi.
Padişahın a<:l:t ktılu
ve duacısı KAT1BI ROM! ya-
ni flıkir HÜSEYİN o~u SEYY lD·l ALt eskiden beri de-
nlzcili#e meraklı olup, denizcilik tahsilini yapıp ta.
nıamlamaya can-u gönülden razı jdl Saad~tli padiş"lh
efendimizJı- Rodos fethinde beraber bulundum. O ı.:ı­
mandan bugUne kı\dar Akdeniz'de
yap1lan bütün sa-
vaşlarda ve fethedilen bü.tiln kalelerde merhum ve
magfur Hayreddin Reis, Sinan Paşa ve difer kaptan.
hırla pek çok hi7.metl.:rle bulundum. Akderı.lz'ln hl"r
köşe \'e bucağını dolaştım. DenizoiUğc ait bilgimi pe-
kiştirip, bu konudaki ilimlerin hepsini yazıp ö~-cn-
dim. Heyet ilminde (astrononıi) fenn-i hikmette ve
denizclliğe ait diğer konularda ve vıldızlann durumu
hakkında kitaplar yazdını. Ana ve baba auılanm. b·!-
hassa İstanbul'un fethinden beri Galaıa'da tersane
kethüdalığı yapagelmişlerdi. Her bJrl deniz ilminde
mahir kişiler olup, maharetleri açıkça görülmüştü. l3u
F: 3
yüzden denizcilik sanau bana atalarımdan miras ola- 35
rak kalm1şu.
~eyh Davut Taı ziyaret edildikten sonra karat-üt-tayr
İşte bütün bunlar göz önüne alınarak, deniz ilmi-
(kuş kal'ası) önünden geçilip, k:al'a·yı bir'e vanldı. MU-
1,i hakkı ile bilen bir adam ihtiıttall Uc 960 H.=(1552
seyyeb kasabası önünden Fırat nehri ile gazveye yani
M .) Zilhicce'sinin sonlarında Mısır lcaptaolığı hwne-
Karbela'y.a geçildi. Hauct-i İmam Hüseyin ve diiter
ti bu fakire hediye e<iilip, Basra limanında bulunan
şehidlı-rin makamları ziyaret edildikten sonra, Şefatt
gemilerin tekrar Mısır tarafına getirilmesi emredildi.
tar.ıfından çöl yolu ile Meşhed 'c yönelindi.
Bu yüce ferman üzerinde 961 H.=(15Sl M,) Mu-
İkinci gilrı Halre'ye, yaııl Necef'e vanldJ. Hz. Adem,
harrem'inin birinci günü Halep'den Basra'ya doğru yo·
Hı. Nuh ve Şem'un peygamberlerin, Hatreti Murtaza
la çıkıp, Birecik önünden Fırat köpri.lısü ile geçilip Ru-
Ali -Al]ah ondan raı.ı olsun- ziyar.t edilerek KQ.fe'ye
ha (6)'ya vanldı. lbrahim Aleyhisselam'ın makamı ziya-
varıldı. KOfe mescidi camiler ve H... MurLaza Ali'nin
ret edilip, N~ybin'den Musul'a geçildi. Burada da
evi, Kanberin ve düldlil'iln makamı görilldillcten sonra
Hazreti YJnus ve Cercis paygamberlerin, şeyh Muham-
Hüseyiniye kalesine gelindi. Yolda Harun Peygamber
med Gurabili, Musullu Fetih ve yine Musul'lu Gadibül-
ile oğlu Zülküf -Allah'ın selamı Uzerlerlne olsun- zi·
ba'nın makamlan ziyaret edildikten sonra Bağdat'a
yaret olunup, oradan Hille'ye geçildi. Burada da evliya.
yönelindi. T!ltrit kalesinden Samire'ye ıııı,ıyıp İmam-,
dan sahib·üz·zaman yani 1ınam-ı Muhammed Mehdi'-
Aliyy·ül-Hadi. tmam Hasan-ı askeri de z.iyaret olunup
nin makamı, Hz. Ali'nln kardeşi imam-ı Ukeyl ve Şems
~hr-i A$ık (7) ve Ma'$uk'dan Harbi kasahas1 ve Semilte
mescidi ziyaret edilip, Fırat nehri yine k:öprU ile geçil,
k:asn yolu ile Bağdaı'a varıldı. Köprüden Balda! nehri
dikıen sonra tekrar Bağdat'a gelindi. Ve burada gemi·
yanı Dicle geçilip, Yuş'a Nebi (A.S.), tmam-ı Atam,
!ere girilerek Basra'ya doğru yola çıkıldı.
lmam-ı Ahmed lbn·i Hambel, İmam-ı Yusuf, lmam·ı
Yolda Medayin şehri seyredilip, Kis.ta'nın takı ve
Muhammed, tmam·ı Muhammed Gauli, Ays ibn-i 1s- sah·ı Zenan 'ın ltasn temaşa olunduktan sonra Selman.ı
hak (A.S.), imam Musa JC!zım, imam-ı Muhammed Ta-
Farişj de ziyaret edildi. A.mmare boğazı geçilip, Vasıt
kt, Kanber Ali, şeyh Abdulltadlr Geylani, Cüneyd.; Bağ­
,oıu ile Zeldye'ye varıldı. Karşıs1nda bulunan tlzeyir
<ladf, Ma'ruf Kerhi, şeyh Şibli, sım-u ${ıltaıi, Hallac-ı
(A.S.)'ın kabri ziyaret edilfp, lçıl k:alcs.i ile Memsa ka-
Mansur, Beşir Hafi, Cömerd Kasab, Be.hl-ül Divane,
lesi önünde Sadr-ı SüveyM kalesine van!dı. Daha son-
Fudayl ibn·i ıyaz, şeyh Şahabed-dtn Silhreverdi ve
ra Basra nehrine gelinip Safer ayının sonunda şehre
girildi.
,
(6) Şfffldlkl URFA dedllflmu: ~ ,_ki Uffd Bı\SRA V1ı.AYETİNDEJU DURUMU BEYAN SDEll
(7) Soınfre'ııin brr,ın,ı44 ~ıı t e r ~ ~ btr ft •
hfr kalmtıaulır. (Ô. X.) Ertesi _gün Mustafa Paşa Hazretle:ıiyle müJA.lı:31
vapıık. Elimh:de olan Perman-ı Şerif'lerl görünce, mev-

36
cud olan onbcş parça kadıtgııyı teslim etti. Tamire
muhtaç yerler, milınkün mertebe gözden geçirilip kala-
fathuıdı. Reislerde Hürmüz ganimetlerinden kumbaı
bulunup, onunla. her gemiye su ihtiyacını gidermek
ıçin, yeter derecede kıntas ışletti~. Mevsim uzak olduğu
için, beş ay kadar orada kalıp Mescid-i AH, Hasan el·
Ba&rl, Talha, Zübeyr, Enes b. MaUk, Abdurrahman b.
Avf, Ashab şellidleri (Allah onlardan razı olsun) ni zi-
saret ettik. Bir gece ru'yamda kıhcımın berelenmiş ol-
du#1Jnu gördüm. Şeyh Muh)'lddln-i A'rabi'nin (K.S.),:
Bir vak'ada Hz. Peygamberin kılıcı berelenJp Ashab-ı
Kirama ma'lubiyet geldi, diye naklettiği de bu Acizit
harınnda idi. Çok korkmuşlum. Peygamber efendimiz
H111;retleri dua ettiler. 1stAm ordusunun m1.12affer oldu-
ğu kalbime doğdu. Duaya başlamışken uyandım. Bu
\'ak'a~ı kimseye söylemedim. Çok zaman zihnimi m~-
gul etti. Mustafa Pa'la Hazretleriyle anlaşıp o kal'aYl
Hüveyz fethine gösterişli tayfalarla gitti. Bu Aciıi de beş
kadırga ile Alyaııcoğ:lu tarafından şehre bjr zarar gel-
• topraklarına, yani, Şiraz'ın etrafını gezdik. Denizde bir
mesin diye Cezayir şehrine gönderdi. Gemilerde olan
Mısır askeri Mustafa ),>aşa ile beraber gitti. Allah'ıo
• hikmeti. kal'anın fethi müyesser olmadı. Yüzden faz-
la tüfekçi askerim orada şehid oldu.
Hemekadar bu hadiseye iizüldümsı: de, yukarıda
dnlattıöım rüyanın tllbiri olarak yorumladım.
Fakat, takdirin tedbir ile değiştirilemediği günden
ı:'aha aşikardır.
Olacak nesne olur çar-u nlçlr
Gerek sen gönlünü gen tut gerek dar (6)
Mevsim sonu yaklaşıntıa Paşa Hazretleri denizci-
likte mahir Şerif isminde bir şahsı , bir perıkcnde yani
37
Fırkata ire inceden inceye araştırma yapması için Hür-
müz tarafına gönderdi. Bir ay kadar o taraflarda dolaş· ·
tı. Dört parça düşman gemisinden başka g_emi olnındı ­
ğını, onların da mevsim itibariyle h~ı-ı.amanki gemiler
olduğunu bildirince asker gemilere binip Mısır'a doğn.
yola çıktık. (1 Şaban 961 / 2 Temmuz. 1554)
nORMt)z DE.NlzlNDE MEYDANA GELEN
OLA YIARI ANIATIJt
Bu senenin Şabanının birinci gUııU, Basra limanın·
dan yola çıktık . Paşa Haz.retleri yukarıda ismi geçen
Şerifi y .,ı arkaria~ı oiını1ı-1 içi:1, Fırkatas• ıı.- Hiırmüz'e
Yarınca bize .;önde rdi. Şattul-Arab'dan Mııhzeri yolu
iTe Abadan ve Hıaır A.leyhisselam'ın makamını ziyaret
ettikten sonra Hürmüz den:i%ine açıldık Dospol ve
Şuster kıyılanndan Cezire-! Muhtereme yani Harek'tı
ge ldik. Hz. Ali'nin oğlu İmam Muhammed Hanefi vıı
ı\shab şe)lidlerini (Allah onlardan l'3.Z1 olsun} ziyarcı
ettik. Şiraz'ın limanlarından olan Rışlıer'e vardık. Fars
Çin'liye rastladık. Düşmanın nerede olduğunu sordµk
Haberleri olmadığını öğrenince, Arabistan'ın güneyin-
de, Hıcr, yani, Lahsa yakınındaki Katif sehrine vardık
Orada da bir kılavuz bulup haber sorduk Dilşmandaıı
bir haber alaınadık.
Buradan Behreyn'e geçtik. Oranın Hakimi olan re-
is Murad ile görüştük. Ondan da düşmandan habeı
~orduk. O da deniıde qüşman yoktur dedi.
Bahreyn'de, ne garip bir hikmeııir ki, (dalgıçlar)
denizciler, tahminen sekiz veya daha fazla kulaç derin ·
:ileten, ellerine birer tulum alıp, d enize dalarak dip·
 •

38 39

men yelkenleri fora edip demir aldık. Sllahlanmızı ha-

len, eUerlndeki tulumu tatlı su dolduruyor ve: her za.
zırladık. Hazreti Allah'ın yardunına. ~ygambcrler \c
man reis Murad'a getiriyortarttı. O su, yaz günlerinde,
velilerin himmetlerine sılınarnk flandraları dikip san-
bütün diğer sulardan daha so~k ve hoş oldu~ •çin.
caklan açtık. H'}%ırlık tamamlanınca, Gülbıınk-ı Mu.·
reis her zaman ondan içiyordu.
harnmedi ile hemen sav* başladık.
Bu 11ci:ı:e de, saygı göstererek, o sudan gönderdi.
Öyle t,ir tor ve ıiiıtK savaşı oldu ki, dille anlatı­
Hakikaten gayet iyi bir su idi. Haireı-i Allah'ın kudre-
lamaz. Sonw]da Allf\h'ııı yardımı ile> Porteki1Jilerin biı•
tine şan ve büyliklüğüoe nihayet yoktur. Allah her şe­
kalyonu topla \uruluıı kendisini FekkulerJad adasına
ye hakkiyle h~kimdir.
başrankara et1i, fakat, kurtulamadı, içindekilerle ben-
Onlarca (suJan acı ve tatlı olan) iki denizi salıver­
ber banp gitıı.
mjş (birbirine kavuşuyorlar) (·) ayeti bunun hakkında­
Galiba görmedi çeşm-i encüm
dtr ve $ehre bu ismi vermenin sebebinin bu su olduğı•
• Bu kadar h.adise-i uzmayı
inancmdachrlar. Velhasıl oralardan cJa ıteçip Cezire-i
Bilmezem kim nice ti bir idevim
Kıs. yıı,ni, Eski fldnııüz"e, r,e-.r.iN·i Bıreht \'e Yeşil De-
.Sana bu vakı'a·yı kübrayı (7)
niz'in yani. Hürmüz Deni,:Vnin birçok adalann1l uğ­
Mesihi
radık. Hiç birinde bir haber alamadık .
Yatsı zamanına kadar şiddetle çarpıştık. En so-
Hürmüz'il geçince, Basra'c!an yol arkadaşı olan
nunda dilşman kaptanının ümidi lanhp korktu ve ge-
Şerif'i, Mustafa Paşa Hazretlerini, Hürmüz sellmetle
milerine emir topu atıp savaş. kes işareti verdi. Bar·
• geçildi diye bir mektupla geriye gönderdik.
çalar tremola edip, Hürmüz tarafına doğru bocalatıp
Cilgar ve Cach sahillerinden Krmı.ar ve Lime de-
yüz çevirdiler.
mekle bilinen kasabayı geçtik.
SaadetlO padişah efendimizin emrindeki kullar ola-
Horfekan şehri yalcınlanna geldilimiz ı.aman, yol-
rak. Allah'ın yardımiyle, düşmanı :vendik ve din düş­
culuğumuzun kırlancı, mubarek RamaıAn'ın da onun-
manını hezimete uirattık. Derken karanlık bastı. De-
cu günü, ikinci uı.manıydı. (10 Ramazan / 9 Atı,ıstos)
niz sUt limandı. Anide-n şiddetli bir fırtına çıktı. Kıyı
Ansmn, yinnibeş Portekiz gemisiyle lcarşılaşuk, Bu
ya.lan olduğu için sabaha kadar hafiften yol alchk. Dal-
gemilerin dördü kanıka biçiminde biivük bıırça, U<; ta-
galar kıyılan döği.ip gittikçe kaıfezi temizledi "e faıla~
nesi bt.:yiil- J.. ... l}Gr,, a i ıı ı.ınesi kalyondan biraz küçük
ca yağmur ya{dı. Biraz denize açılarak ylnı: sersnı
l>lan karavele, onıldsi arkası yill(sek, haş tarııfı unın
çevirip yolumWA devam ettik. Ertesi gün Horfegan'a
\'C keskin, iki direkli çe ktinnedt'll büyük olan grab bı ­
vardık. Askerler su ikmallerini yaptdctan sonra, Um-
çimi gemiler idi. Uzerimize doğru geld1ler. Biz de he-
man'dan, Amman kasabasına, yani, Şehr-i Suhar'a gel-
clik. Böylece onyedi gün tekrar denizde yolculuk yap-
tık.
(•) RaJımA. SürUI A~ : 19

Mubarek llamazan'ın yirmialhncı günü -ki Kadir
Gecesiydi- Me.sknt kalcsj ve Kalahan önlerine geldik.
(25 Ağustos)
Sabahleyin, aniden, limandan oniki bliyük Barça
ve yjrmiiki grab ile tamamı otu:ıdört, sayısı:ı askerle
dolu gemi bize do~ yelken açtı. Barçalar, kalyonlar,
herşeyi göze alıp, maysterlerini takhlar ve yedek yel-
kenlerini de t>klediler. Karaveleler Çt.>nber yelkenlerini
açtılar. Gemılerini flandırnlarla süsleyip ü:ıerimi7.e ü1.e·
ri miıe hücum elliler.
Biz yine Yaradan'a sığınıp kıyıda onların gelmesi-
ni bekledik. Barçalar gelip kadırgalara vanaştı Şiddet·
il bir top, tlifek, ok ,•e kılıç mUcadelesi yapılıp öyle bit
savaş oldu ki anlatılamaz.
Birbirine çatı$an gemilerden pencere bilyüklüğün­
de delikler açılıyor, yelkenlere ve gemilere aulan ok-
laT, onları kirpiye döndürüyordu.
Taşları kelekleri kim yağdınr
Herbiri deryada dökfuıtU olur (8)
Bir kadırgamızı yaklllar. Hakk'ın hikmetine bak ki.
kadJJ:Ea ile barçalan yandı . Beş barça ile beş kadırga
baştan kara edip h.epsi battı, mahvoldu. Bir barçaları
yelken kuvvetiyle omurgası üzerine karaya oturduysa
da o da hel!k oldu
Böylece iki tarafı n askeri de kuvvetlen kesildı.
Kürekçi tayfasının , kliı-ek çekmek, siya etmek ve top
ateşlemekten takatleri kesilmişti. Zaruri olaralc demir
atıldı. Demirler gemilerin klçına alındı. Bu halde }'İne
savaş devam elli, Deniıe sandal13r indirilip batan ka-
41
dtrgalann reislerinden Alcmşah reis, Kara l\1ustafa,
Kalafat Mcmi, gönilllü kumandan Diirıi Mustafa Bey
ve diler Mısır'tı asker Aletçilerden iklyüz kadar insan
toplandı ,
Kürekçi tayfası araplardand.ı. Bunlar, karaya çı.
kınca, sayısız ,N'ec:;id'li Arap lslam ordusunun yard ımı ·
na koştu ı ve karada yol gösterdi.
Kifir olan araplar da barçalarda kalm ış oıan
-
kefe·
re-i fecere'yi aldı lar. Onla r da bir arap kabilesi olup,
k.araya çıkarak arap villyetlerln c çelcllip glllller. Allah
,abldlmdJr ki, merhum Hayrettin Pap De beraber
bulundum. Andrea Doria ve Ceffll Dal1a yapılan savq·
larda böyle b1r gem1 savaş, olmamıı,tır. Gece olunca,
Hürmüz körfezinde yine fırtına ~ıktı. Barçafar, ikişer
büytik demir çapa atlı, ve leviştel er b3~ladılar. Grab-
lar demi r tarayıp karaya oturdula r. Kadırgatar da ça.
pa tut turamadı. Ha lk ~ciz duruma geldi. İster istemez
sahild en uzaklaşıp yelken açtı k.
O gece, Arap lopraklanndan ayrılıp, uçsuz bucak·
~,z denize düştük. Sonra. Kirman vi!Ayetinden. Cay
(Jask) top raklanna vardık. Buranın kıyıl arında bir li·
man ol mayıp, açık, yani yalı idi. Kıyı seç.ilince. demir
atıp bir iki gü n öylece yüri.idük. Sonra. Mekrıuı vila·
yetind en Kiçi Mekran'a vardık. Akşam olmuştu. Bu.
nun için kıyıya yan-aşamaclık. Sabaha kadar olduğu­
muz yerde, bir aşafı, bir yukan etlik. Kuru salın tı
tayfayı berbad etmişt i. Nihayet bin tUrlU l'Z.a ve cefa
ile, ertesi sabah kıyıya vardık.
Burası, Bender Şehba ismiyle bilinen bir yerd i.
Orada, bir bölük başı-bozu k deniz askeri gördl.ik, bir

42
de aktarmaları vardı. Gözcüleri bw görünce, hepsi
bir araya toplanıp bize bir adam gönderdiler. Biz
müslüman12. deylnce, reisleri gemiye geldi. Gemileri-
mizde içecek bir yudum su dahJ yoktu. Reis bize
içecek suyun yerini gösterince, kendinden geçmiş olan
askere yeni bir hayat geldi. O gün orada s u bulunca
kendi kendi mize bayram yaptık. O giln. bizim bayra-
mımızdı.
Ayni r eis bi.u kılavu.2.luk etti ve Guadar isimli
iüeleye vardık.
Ora halkı Bulucistan1ı idi. Padişahlan, Melik Di-
nar <>ıfu Melik Ce lalü'd-Din idi. Gvadar blkimi gemi-
ye gelerek SaadetlO padişah efendimize bağhhltlannı
bildirdi. Daha evvel donanma Hürmüz'e gelmişken, ge-
milerle yiyecek ve adam göndeııııi~. fakat donanmaya
yetişememlşlerdi. Her ne zaman Hürmüz'e donanma
gelse elli altmış gemi Ue erzak gönderirlermiş. Her
yönüyle, yardım etmeye Amade olduklannı ~şitli ve-
silelerle bildirdiler.
Melik CeWU'd· Din'e: İnşi-Allah, sizin· bu durumu-
nuz hazır oldu~nuza i,şarettlr. $11 yine hazır olun,
diye mektup gönderip. kara ve deniz kılavuzu istedik.
İşe yarar iki adam göndererek. SaadetlO padişah efen.
dimi~ itaat ve bağlılıltlannı ispat etliler.
ıdNT OICY ANUSUNOA MEYDAN1' t'ıE,1.EN
OIAYIAJll Btı.DtlttR
Rüzgardan biraz aman alınca, Allah'ın yardımına
sıjınarak, Hint Okyanusuna açıldık ve Yemen tarafı­
na dot:n,lduk.
•
•
Saldım engine gönül zcvnıkım şah onara
Beh diye n'olsa gerek idellm Allah onara (9)
(Necatı)
deyip birkaç gün cjenizde kaldık .
Tahminen Re's· ul Hat'ı geçmiş, Zefar ve Şihr in-
yılan yakınlarına gelmiştik ki, gün bat.ısından, fil tu-
fana adiyle meşhur bir fıruna koptu. Değil yelken aç-
mak. bir tente b ile göstermeye !mitin yoktu.
•
Bir bahre düştü keşti-idil yok kenare hiç
Bir bad· buni ras t değil rüzgire hiç (10)
Yetlmt
Rüzgir hiç göz açtırmtyordu. ~kdeniz'de olan fır­
tınalar bunun yanında hiç birşey değildi . Sıra dallar
gibi olan dalgalar, Akdeniz'deldlerdeo kat kat yüksek·
ti. Geceyi gündüzden ayırt edemiyorduk. Gemilerde
o lan atırlıklann h epsini denize döktük. Hlfız'ın
Şeb·itarik u biD-j nıevc u girdAbi çonin hail
KUca daoend hal-u mA sebk-i baran sahllha Cl l)
beyt ini yad ettik.
RüzgArın ardı arkası kesHmeden devam etti. Al-
lah'ın ıalı:dirine boyun etmekten başka çıkar yol yok-
tu artılı: .
Hazreı - i Allah 'ın yardımına, Peygamber ve velile-
rin himmetlerine sığındık.
Bazen. kederli zihinleri teselli için, Yeümt'nin:
Düşme engin gama hrtına çoktur savulur
Sakın felek r11.a ol, görününce karalar. (12)

•
beytini söyler bazen de dertli gönülleri teskin için:
Ey gönül, gel düşme girn girdabına derya·dil
Bir iki gün essun savursun, böyle kalmaz
rü.zgir
derdim. Bu fırtına on gün ]fadar böylece devam etti,
Bir .~n bil~ durgunluk yüzü göstermedi. Yoldaşlara:
~~p~nız sl_\•ırya bulunun. AJJah',n iıniyle iyi olur diye
gonilllel'inJ alıyor, naşilıat ediyordum.
Denizde; iki kadırga uzunluğunda; hatil daha bil·
yük balıklar gördük. Kılavuz~r: Dokunmaz; korkma-
yın dediler.
Nihayet med-ceıir olayı meydana geJdi. Bulun-
d~ğu":uz ~erde med olayı daha fazja olduğundan..Çe­
kıd k~rfezı yakınlama düştük. Karaya yakın olduffu-
muza ı-şaret olmak üzere deniz atlarr; kocaman yılan­
lar; harman biiyilklüğünde kaplumbağalar ve rişte·i
bahr gördllk.
Denizin rengi beyazlaşmaya başladı Bu hali gören
klla\'uzlar; bağrışmaya baştadılar (feryad ettiler) ve bu;
bir girdabın meydana ge~eceğine işarettir. Bu denizde
bu durum iki yerde meydana gelir ki birisj Habeşistan
sabi11erinde Guardaful ve diğeri de Sind yakınlannda
Çckid körfc.ıldlr. Bunlara tutulan gemilerin kurtulma
imkanı olmad.Jfı deniz kitaplannda yazılıdır dediler.
Hemen; bulunduğumuı. yerin deritıUjpni ölçtük. Beş
kulaç derinlik vardı. Hemen orta yelkeı:ılerl bağlayıp
serC:"n• yi:.a ellik ve devriye koyduk.
Geml,>i orsa.zir edip mı.ıhkc:m alat düşUrdük. Bir ta.
raf dik olduğundan o gün ve gece kürek kullandık.
•
45
Sonı.ında; Hakk'ın yardımıylacezir zamanı ,ıreldi .
Rü1.gjır da ıers esmeye başladı. Yani hafiften çapa,:-
lama hatla pupa-pruva esmeye başladı.
Vücudun zevrakın sal bahr-1 aşka rü.zgt\rındır
Hü(\a'nındır onarmak. sanma ey dil;
rüzginndır (13)
Ertesi sabah erkenden yelkenleri indirdik, Açıkgöz
gemicileden birini contaya bağlayıp yelkensiz sereni
dlktik. Altına bir manivela sokup sereni bir direk bovu
kald~rdık.
Etrafa bakıldıkta deniz kıyısında Camber vil!ye·
yeıindeki kilise göründü. Tekrar aşajp indirdik. Yel-
kenleri takıp Formiyan ve Mangalur'un önünden geç.
tik.
Bir ara Sumenat kilisesi evler aras1nda kayboldu
ise de sonradan Sumenat'ıı1 önünden de geçtik. Niha-
yet Dlu'ya vardık. Diu düşman elindeydi.. Bunun için
oraya gitmekten çekindik. O gün yelken açmadık Ser-
dümen ile yol aldik. Gittikçe rüzgAr hızını artllrdJ.
Gemilerin dilin.enleri zaptedilemeyecek hale geleli.
İkişer yular ile dörder kişi bin bela ile zaptedebiUyordu.
Kardiyıl üzerinde insanın durması imkı\nsızdı. Baş
tan\fa hiç ~imse gidemiyordu. Gemicilerle çok zor an-
laşabiliyorduk. Reisler ve yelkenciler kamaralannda
bir an bile duramıyorlardı.
Nihayet paralı askerlerin çoğu anbımı doldu, (Dc-
ni1.) gemilerin üstündeki uzun ~açlan alıp gitti.
Velhasıl o gün bir kıyamet günü idi. Sonunda Hin-
disıan'ın Gücerat eyaletine vardık. Fakat bulunduğu­
nııw v~rııı neresi olduğunu bilmiyorduk.
•

Ansızın kılavuzlar: Dikkat edin; önümüzde girdap-
•
vAıi çatlak var djye baprınca demirleri funda ettik.
Fakat gemiyi harpuşte muhkem çiğneyip batırmalı ey-
ledik.
Kürekçi tayfası kadindlerini bozup, herkes soyun-
du.
Bazı.lan varil, baz.ılan tuJum haz.1rlayıp bil'birleriy-
le hel!llaştılar. Ben de soyunup köle]eri.mj azad e t-
tim ve Meltke fakjrlerine -Allah onıaıı şereflendlı-sin-.
~ filon adadım . Sonunda demirlerin biri küpe, bi-
ri de paçoz dibinden kınldı. Tekrar iki demiri sağlam­
ca döşeyip bağladık. Böylece bir müddet daha fırtı·
nadan kurtulduk.
Fakat kılavuzlar, burası Diu ile Daman arasıdır,
burada gemi batsa, hiç kimsenin kurtulı.ıa ümidi yok-
tur. Hemen yelkenleri açıp, dilşmamn yakınında bir
yere vannak .gerekir eleyince, ben ac iz hemen bulun-
duğumuz yerin git-gelini, yani alcJntısını hesap et-
tim.
Haritadan pusulaya bakarak yerimizi buldum. Ve
kıyıya yakın olup olmadığım121 besapladµn. Kur'an-,
Kerim'dcn bir fal baktun. İyi olmasına aiamet gör-
düm.
Gemilerin sulanna baktım. H·e men hemen döşeme­
ler ıamamen sularla örtillmüştü. G~i!er iyice sulan-
mıştı. Hemen sulan boşaltma,ya başladık. Baz, yerler-
den geminin lumbozlan bulunup açıldı ve biraz su bo-
$altıldı. İkindi zamanı hava da biraz açıldı. Hindis.
tan'ın GUcerat eyalet:nin Daman isjm:li vilayeti önün-
deydik. Kıyıdan uzaklığımız iki mil kadardı , Bütiin
•
47
gemiler oradaydı . Bazı kadırgalar kenara yakın olduk-
larından dalgalann şiddetli döpneleri sebebiyle aciz
duruma gelmiş, .kürek, sandal ve varilleri denize dö-
•• Jı:Ulmü.ş, kendileri de 1'.araya oturmuştu. Velba.cııl, beş
gür,. beş gece, bu kasırga ve şiddetli yatmunı demir
üzerinde geçirdik. Çünkü, bu mevsim, Hindlstan'ın
yağmur mevsimi idi. Elimizden ne gelirdi ki (Gökten
ne yağar da yer onu kabul eıme:ı ki) sözüne boyun eğ.
dik. Bu beş günde h~ kimse gündüz güneş, gece de
ylldızlardan bir eser görmedi. Gece g{lndüz climlxden
pusula ve saat dilşmedi.
Sözün kısası, herkes şaşkınlık içinde, sıkull1vıı bat-
mış olarak, dünyadan ümidini kesti,
Afitabi doğa devle! güneşi birgün ola
Hak teala kulunu kahr ile daim kılmaz (14)
diye arkadaşlara
teselli veriyorum.
Allah'ın hikmeti olacak ki, orada dahi, demirlemiş
olan üç gemi yan yattr ve içlerideki tayfa,
Keşti şikeste kanim ey bad-ı şurte berhiz
Başed ki ba?Jbinem an yllr-ı aşirui~ (15)
deyip Allah'a sayısız yalvan_ş ve yakanşta bulundular
Allah'ın izniyle, hepsi sağ salim olarak luıraya çıku­
lar ve kurtuldular.
GtlCERAT'TAJd DtJRVMU BEYAN EDER
Hazret'i Allah'ın inayeti ile, beş gün sonra rlli:g!r
biraz. hıı.ını kesti, ortalık süı liman oldu.
48
Parçal:ınıın gemilerin top ve diğer kısımlannı Gü-
ceraı padişahı Sultar Ahmed'in amirlerinden Deman
hakimi melik Esed'c yani kal'ayı Daman'da emanet bı­
rakuk. Orada, Kalküta'dan gelmiş olan birka(' parça
cö~k. yani mevsim gemisi \'ardı. Hareket etmek ü2e.:-e
ıdıler. Kotuvallan ~miye gelerek, Kalküta psdişahı
Samirtnin. saadetlO padişah hazretlerine bağlılık vr
hürmetlerini bildirdi.
Ge..:e ~üodüı, Portekiııt
klifiri ile harp halindt' al-
ciuklarını bildirince.>, kadırgalarda k1tavuzluk yapan, o
villiyeııen kılavuz Al· ile Samira'ya: Allah dilerse, Do.
nanma-yı Hümayun, Mısır'dan ge!ip o taraftan dUş­
m :ından kurtıtracaktır, yıln-ıayın,z , diye bir mek~up yP. •
i'ıp o gemilere gönderdik.
O şehrin ,•alisi olan Melik Esed bu aciıe hııber
ciindcrerek. düşnıan donanmasının gelmek üurc bu.
lundu~ıııu, tedbirli olmamııı, Kal'ayı Surat'a varmava
çahşmamızı bildirdi.
Bu haberin, gemilerdeki tayfa arasında yayılrnnsı
iherlne, bazıları ora~ kalıp, Melik F.sed'e tı\bi oldu"
Bazıları da: • Gerçi, HL. Nuh zamanından beri denizde slmdiki
Suyu bardakta demişler, gemiyi ~ağıtta
Bizden evvel bu cihan seyrin eden ehli vuku[
Aleın-i beni koyup bi,ıhr havasında yılar
BCı Ali (*) ise. anın aklına idrakine yuf (16)
diye rek s:>nduHara atladılar ve karadan Yetim Surat'a
giLıne_ye karar verdiler.
(•) Bıl Ali-Ebu, Ali : hml Sin4
49
Bu aci7.e uyan bir miklar gemic1 ile elbirliği edip
çalışarak, her gemiye birer kllavuz aldık , Surat iırimli
limana doğru yola çıktık.
Bin türlü bel~ ile denize açılıp yelken • kürek ıp·
derken SuJtan Ahmed'!n vezlr-i azamı unad·ül-Melik'·
den bir gurab He. Surat kotuvaJ'i (beyi) Aga Hamza
geldiler. Mektup getirip, düşmanın toplantısı olduğu·
nu Daman'ın açık bir yer olduıwıu, tedbirli olmamız
gerektiğini bildirdiler.
Kal'ayı Sura;'a geldl~mizde, oranın tehlikede ol·
duğunu haber verdiler. Biz de ayni gönişıe idik.
Beş gün Horkarl'de suların çek.ildiği zaman yol al-
dık, sulann kabardıtı zaman demir atuk.
Bin türlü meşakkat ve.çile çek~k, sonunda Allah'·
ın yardımı ile, Basra limanından, Gücerat 1a, Kal'ayı Su-
rat'a üç ayda vardık. Oradaki mUslUman halk, biıim
gelişimizden sevindiler. Hızır yetiştiniz, GUcerat'ın ib-
tlUili ıaltUlnlnda gelip yardımcı oldunuz.
Cırtuıa gibi bir fırtına çıkmamıştı. Amma. Hz. Adem
devrinden bu yana da Diyar-ı Rum'dan Hlndistan'tn
bu taraflarına bir korsan, yani denizcilikte mahir bir
kaptan gelmemişti. Umudumuz -Allah dilerse- ya·
kın zamanda Gücerat vilayeti Osmanlı ülkesine kau.lsın
-ve Rlnt limanları toprak olası düşmanın elinden alın­
maya çalışılsın, dediler.
Meğer, az önce, Gürecat padişahı me-rhum Sultan
Bahadır, ı\karab:ısından 12 yaşınC,a Sultan Ah111ed
F: 4
•
 50
isinıli bir delikanlıyı padişah yapmıştı, Yeni padişah
ıahta oturup cülus bahşişi dağıtınca, Nasnıl-Melik
isimli büyük bir han, nnun pad.işahlığıru kabul etmedi,
Çetr kaldırıp, padişahlık iddia eder. Bir çok adam
toplay~p Buru.ç kal'asını alır, içine asker koyar. Ken-
disi de bir yerde oturup devamlı toplantı halinde olur:
Kcrre'dı::ki ameli kara kMirleıinin başı olan ku-
mandana mektup ve adam göndererek, •yardımcı olun
da, Gücerat lımanları. yani Dııman; Surat; Bunıc; Ke-
ıablye; Suminant; Mt"ngalur ve Fanney~n siz.in olsun;
Karası beniın olsun• der.
Sultan ,'lhıned de, orduşuyla Buruc üzerine vürUr
Harp· ~aşlanıak Ü7ere lkcn, bizim geldiğimizi iŞfUrler.
Hemen adaın gönderip tüfekçi ve diğer askerlerden iki
yüz kadar arkadaşımızı alarak Bunıc üzerine yürüdü.
ler. Buraya geldiğimiı.in ilçünctl gij_nü, hakikaten, k!l·
firin Ku,ve; Diuı Şiyul ,•e Besaya kaptanllll') ve derya
kaptanı. kısacası, kifirin beş kaptanı, yedi büyWt kal•
'>'O ve seksen gru-t, ile geldi. Bizim burada bulunduğu­
muzdan haberdar olunca, bizimle savaşa başladı, Bi2
de sahile çıkıp .-;adırlarımtzı kurdUk. Siperler yaptık
İki sv kadar, gece gündilz harbe hazır olduk.
Bu acizin onadan kaldır,.lması için Nasır-üt MeUk
denilen zaliın, kafirlerle ittifak edip, batı fedailere
(birlik akçe) vadederek, gece çadırlanmııa gönderdi·
ler. Nöbetçiler uyanık bulunduğundan, sellrneti kaç·
makta buldular. !~inci defa yemekte zehirlemek vo•
• zım. Bu.nlan teslim almak beniı;n va'dim olsun» demiş .
tuna gittiler. Bu sefer de Surat kalesinde Kuluval bu-
lunan Hüseyin Ağa, bu acizi tertipten haberdnr etti
Biz de dikkatli bulunduk. Allah'ın imiyle plinla·
nnda muvaffak olamadılar. Sultan Ahmed de Buruc
•
51
kalesini fethedip Hüdavent Han ve Cihangir Han'ı bir
miktar flj ve askeıtle Surat'a gönderdi. Kendisi de Ah-
medabad'a doğru yürüdi.i. Ahmedabad'da da Sultan Ba-
hacur'ın akrabasından Sultan Ahmed isimli bir genç.
çetr kaldırıp, padişah olmuş ve taht:a geçmişti.
Sultan Ahmed oraya vannca. cına karsı cılnı. r ..
yük bir savaş yapıldL Kendisi yaralandı. Hanlanndan
Hasan Han da d~ünce, savaş bitti ve oradan kaçtı.
Öncedım padif,lh olan Sultan Ahmed tahta geçti.
Nasu-ül Melik de kederinden ölünce, Gücerat'da hava
dlu.eldi.
K!fir bu durumu öğrenince, Hüdavend Hao'a elçi
gönderip: •Bizim sizinle bir işimiz yoktur. Bizim İŞJ­
miz Mısır kaptanı iledir,, djye bu acizi onlardan iste-
di. Onlar da bu teklifi kabııl etmediler ve: •Biz onu
veremeyiz!• diye de cevap verdiler. Yan1mdaki asker.
Ier elçiyi öldürmek istediler. Fakat ben mani oldum
ve onlara: •Kendimize gele!im, burası bir padişah
memleketidir. Sonunu bekleyelim.•
Hele derd~ü beliiya S3br edelim
Görelim aldbet Allah neyler (17)
(Necati)
dedim.
•
Meğer bu acizin gemisinden bir kAfir ııletçi kaçıp
elçinin gemisine girmiş ve bizim için: •Ben onlann
duruaundan haberdanm. Bayram ertesi gitmeleri 111·
Bunu haber alan askerler. kafirin gemisini basıp bu
adamı yakaladılar. Kale önüne getirerek idam ettiler.
Elçi bu vaziyeti görünce korktu.
 S2
33
Bu şehirde Tan apcı demekle bilinen hurma ne·
~·inden bir ağaç vardır. Bunun her budağına bir su tinin manası ıeeelli etti. Herkesin akb başına geldi.
testisi asarlar. Budağın ucunu kesip testinin içine so· KAflr beyleri bu hadıseyi işitip birç<>k ibretler a!-
t:lılar. Elçi heınen o anda araba tutup, Sultan Ahmed'in
karlar. Buradan kan renginde bir su akar. Bu su, gü·
giuiı; vöne do~ gıtti.
neşin hararetiyle az zamanda bir nevi şaraba döner.
Her a~cın altında bir meyhane vardır. Halk devamlı Hildavend Han, askere ellişer altmışar akçe uJMe
orada yiyip içerler. dağıttı. Adil Han da Buruc'da olan halka nyru şekilde
Askerlerden bazı tıyneti bozuk olanlar orada içip ulufe da~ıth
birbirleriyle serdarlanru öldürmeye s6z.leşirler. Yatsı
vakti gelirler. Yağmur islınli bir serseri, hançerini ÇI.'· Halk iki vııdan beri ullife yüzil görmemiş ve bir-
k.ip. Çerakese Serdan Hüseyin Ağa'nın üzerine hücum birini yoldan çı ·ıı m1şt1.
eder. Ba.ıı arkadaştan karşı koyup menetmek isteyin· Yiyecek hiç bır şeyimiz kalmamıştı. G~milerde de
ce, iki yiğidi yaralar ve Hacı Memi isfmli işe yarar bir .al~t ve lezavımat diye hiç bir şey yoktu. Gemiler eski-
yiğidi de öldürür. mişti.
•
Askerler baı1a doğru gelerek: «Bu haramzadenin
Bu gemilerle burulan sonra Mısır'a gitmek imkln·
hakkından gell • dediler.
Ben de: «Bu yer diğ,er padişahındır. burada bizim sızdar diye, bir çoğu , ·
hükmümüz geç~eı.. İnşallah, sabah sahiplerine haber
verilir» deyince. «Padişahunızıo hükmü her yerde ge· Bederya der menafi bişümarest
Eğer hahi selllmet der kenarest (IS)
çertidir. Serdanmızsın. Şer'i hi.lkmil ı:ıe ise sen hnber
ver, bi% hakkından geliriz• dediler. Ben de kelamı (Saill)
Mecid'de (1),
«Cana can, göze göz, buruna burun, dişe diş ve beytini söylediler, bir ıcısmı da:
varıılar birbirine kısastır .»
d ıye bııyun.ılın~ktadır. Buna göre onu da ijldürülmesi Ger fülk·i felek akil midir ol
gereldr deyince, hemen ohu da öldUrdUler. İhtiyar eyle derya seferin (19)
Bu hadiseyi gören diğer azgınlar da teskin oldıı. (Yetimi)
Hakikaten •Kısasta sizin için hAyat vardır (2) aye·
Yani hepsi de bu hususta bir şe:,, dediler. Nlhavet
Güc.:rat vila)etlnde gemicilerin çoğu kaçtı. Gemileri
• Sural kaltsinde olan Hüdanvent Han'a bayraklar ve
(/) Maide Sıiresi : Ayet : 15 ,
bütün her şeyiyle, deniz yoluyla memlekete gönderil-
(il) Bakara Sılresl, A.yet : 179
nıck Uzerc, kefaleten bıraktım. Hüdavent Han ve Adil

1

Han'dan borç senetlerini alarak, bu acize tabı olan, pa-
diş~h hazretlerinin tuz ve ekmeğiyle helalinden' yiyip
geçınen kuJlanndan Mısu- yeniçerileri Kethudas1 Mus-
t~a A~a, Tüfekçiler Serdan Ali Ağa, Bölükbaşılar vt.>
dığer ışe yarar adamlardan elli kişiyle AlJah'a tevek-
kill edip,
Muhakkak her zorluğun bir kolaylıgı vardır.
Gönlünü hoş tul ki bu Allah kelamıdır.
beytinin manasına uyduk.
962 senesi Muharreminin evvelinde Ahmedabad'a
doğru yota çıktık. Birkaç günde Buruc'a ve bir o.kadar
günde de Blodra'ya \'ardır. Sonra Campanur yolu ile
yola devam ettik.
Yollarda tuhaf afaçlar gördük. Mesela herbirinin
tepesi semaya varan ve üzerleıinde bir kanadından di-
ğer kanadına 14 karış bilyüklUğilnde her aıta,çta sayısız
yarasa vardı.
. . ~u ağaçlann kökleri yüksekten topra"ğa iniyoı· ve
ındıği ye rden tekrar bir ağaç büyüyordu. Bu tarzdA
bir ağaçtan on, yirmi, hatta daha fazla ulu ağaçlar
meydana gelmişri .
Bu agacın ismi o yerde Tuh idi. Bu ağaçlardan her
~irinın gölgesinde binlerce adam gölgelenebilirdi. Yol-
.annda zakkumdan başka bir şey yoktu
Gücerat diyannda papağanlann haddi hesabı vok-
tu. Bu yerler, maymunların da yetişip banndır.~ ye~ler-
di. . 6
Her gün, ncrde kon.aklasak, binlerce maymun, et-
cafımızı çevirirdi. Çoğunun elinde yavrulan dn bulu-
nurdu. Hel"' biri tuh.af harek.:ııler yaparak Cihan Şah
1
55
hikllyesinde olduğu gibi, sırtlannda hükmedecek kim·
se olmadığını anlattrlardı. Akşam olunca yine yerlerine
giderlerdi.
Söıün kısası, bin türlli eza ve cefa ile, Mahmuda.
bad'a geldik. Onbeş gün nihayetinde- de Güceı-at'ın baş­
şehıi Ahmedabad'a vardılc. Padişah İrnad'ul Melik ve
diğer hanlarla görüşmeler yapuk. Sultan Ahmed'e fa-
kirhane hediyeJ!lİ.7.i sunduk. Çeşitli ibsanlanna mazhar
olduk. Alemin sııu,ağı padişah efendimiz hazretleri·
ne hürmeller edip bağlılıklarını bildirdiler. Bu aciZt'
de bir at, bir ka tar deve ve harçlık ihsan ettiler.
Ahmedabad yakınındaki Cerkeş denilen yerde Şevh
.~ hmed Ma'ribryi ziyaret ettik.
Birgün, Sulıan Ahmed'in veziri azamı, İmad-üt
·Mülk'ün konağında düşman elçici ile bir araya geldik.
İmad-Ut Mülk, elçiye: •Biz, Osn:ı.anlı Padi.ş;ıhına
muhtacız. Bizim gemilerimiz onların limanlanna git-
mese, bizim halimiz eskisi gibi olur. Hem o bir İs!Am
padişahıdı r. Onun kaptanını bizden istemeniz doğru
bir.şey midir?• deyince, bu acize de bir gayret gelerek;
•bre mel'un, beni bozgun donanma ile buldunuz. lnşal­
lah'u Rahmln!. ~ıakın ,zamanda aJem'ln sıtmalı padi-
şah hazreılerinjrı sayesinclc, HUnhiiz değil, Diu, belki
de Kuvve dahi size kalmayacaktn:,•
•
Deniz üstünde yürürüz,
Düşmanı arar buluruz,
Öciimüz komaz alınz
Bize Hayreddinli derler
dedim.
 •
56
Kafir de «şimdiden sonra Hint limanlarından
uçmaz• diye cevap verdi.
Aciz de •deniz yoluyla gllmelı: g_crek,li delildir.
şallah, Allah nasip ederse, karadan gitmek, bana
ha kolaydır.- deyince, klfir konuşmadı, meclisi
lı:etri.
Birkaç gün ~nra, Sultan Ahmed, Buruc vilayetini
bu acize teklif etti. Bir çok da dirlik layln etti. Faka,
kabul etmedim. «Giicerat eyaletini tamamen verseniz
durmam milmkün değildir• dedim.
Bir gece rüyamda Hz. Ali (K.V.)'yi gördUm. Onum-
de y~ılı bir lı:lğıı parçası vardı .
- Bu Hazreti Allah şefkatidir, seninle beraberdir,
korkma! Bğer Hz Allah'1n şefkati bizimle olmasa, yad
vilayetlerin sulan bile bizden kaçard1, dedi.
Brtesi sabab bu vak'ayı arkada5lara anlattım. Hep-
si de Allah'a şlikrettiler ve hemen padişahın huzuruna
çıkıp sehayat için izin istediler. SaadetlO Padişah haz-
retlerine hilrmeten izin verdiler.
Bu şehirde olan Banyan kefere.sinin banilerinden
yani, gayet bilginlerinden Bat ismiyle bilinen bir toplu-
luk vamıış. Tüccar ve diAer yolcıılan bir şehirden
öbürüne götürmekle mesul imişler. Karşıh~da da
az bir ilcreı alırlarmış.
Şöyle ki: YoUarda Rajput kMiri, yani Hintlinin at-
lısı, gelip ker\'anı soyup talan etmek istese, bu Batlar
hançerlerini ç~kip gölü.slerine dayarlar ve «biı bun-
lara kefiliz. Kervana zarar verirseniz, k'aıdimi:zj öl-
dürürüz» deyince, Rajput onlara bilm:ıeten ldmseye
kuş dokunmaz, oradan taarruza uğramadan sıhhat ve se.
J&metle gidilirmiş. Eğer, hakikaten ufak bir zarar
İn­ yapsalar kendilerjnl öldüriirlermlş. Şayet böyle yap-
da- masalardı bu lı:aide muteber olmnıdJ.
ter-
Kervana bir ı.arnr gelip Batlar kendini öldürünce,
bı\ul olan ayinlerinde Rajput çok büyük şiddet gös-
terir ve yapanların ölümüne sebep olurmuş. O vild-
yetteki R.ajput beyleri, topluca, orada olan Rajputlan,
oğullan, kızlan ve kendine tabi olanlan tamamen öl-
dürürlermiş.
Ahmedabad'daki müslümanlar da buna güvenerek
bize iki Bat gönderdiler. Ocreti tayin ellik ve o sene-
nin safer ayının ortalarında, kara yolu ile, Osmanlı
ı.lllı:eşine doğru yola çıkuk. Arabalar ile beş günde
Puten şehrine geldik. Puten'in Piri Şeyh Nizam'ı ziya-
rt!t etuk. Orada, Sir Han ve kardeşi Musa Han, aske-
riul toplam1ş Radınpur Hanı BüllOç Han ile harp
hazırlığındaydı. Bizim gitmemize mani olmak istedi.
Oraya giderseniz, onlara yardım edersiniz, birkaç gün
durun, vazivet dlizelince, sıhhat ve seıin1etle giderslniz
•
dey;ince, «Yüce olan Allal:ı 'a yemin olsun ki, biz kim
scye yanlun etmek için gelmedik. Kendi yolumuza gi-
•
deriz ve elimizde padişahrmızın fermanı var,• diye bin
türlü yalvarıp yakarmadan sonra, itimat edip geçiş iz-
ni verdiler.
Bylegan-ı Hind bilen Piten seferin
İhtiyar eylesün mihen seferin
Yığlamakdın akik boldi gözüm
Dir görem evlemiş Yemen seferin

Dürr-i eşkimle damenim pürdUr
Güyya eylı:!dum Aden seferin
Yuragum botdi nafe-veş pOrhun
Niklay min Hub Hoten seferin
Ya ilatü yine müyyesser kıl
Kitibi bendene vatan seferin (20'
Nihayet, oradan da le.unutup, yola koyulduk. Be-
şinci gün Radinpur'a geldik. Mahmud Han ile görüş­
tük, O da tUrlU güçlükler çıkardı. Sonunda üç arkada.
şıınızı alıkoyarak diğerlerine izin verdi. Yolda Rajput
le.Mirleri vardı, fakat beyleri yardım için oraya gelınlş­
lerdi. Ondan, orada bir yazı aldık.
Sind'e varınca, develer klraJadık ve Ahmedabad'-
dan bizi getiren Batlara ücretlerini vererek geri çevir·
dik.
SlND VİLAYETtNDEKt MACERAJıOZJ A.NlATDt
Mübarek Rebiülevvet ayının birinde yola çıkıp,
onuncu ıünü, Rajput şehirlerinden Parltin isimli şebft
\'&rd-lk. J. ifir üzerimize hücum edince, beylerinin mek-
tubunu g,jst.c rdik ve biraz hediye verdik. Yol verdiJe_,
ve • Yolda bin kadar Rajput kMiri vardır, dikkatli olun•
diye tembih ettiler.
Ertesi gün sabahleyin yola çıktık. Birgi.in, sabah
\'akti ansızın. karşıdan Rajput geliyor, diye bir gürill-
lü koptu.
Görüldülü gibi, Rl\iput alayı
Deveoiler götürdi.i re::ld·il layı (21}
•
9f.
Hemen devı!leri etrafımı1.a çöktürttillc ve her taraf-
lan tüfekleri çıkardık. Kdfirl"r tüfekleri görünce, arlam
gönderip; •biz çatışmak için gelmedik, vergi istiyoruz•
deyince; .,bizim yükümüz ilaç ve boncuktur. Oı,un da
\ergisini gönderdik, eğer yine istiyorsanız göndere.
Ilın• ded~k. Cevap olarak dönüp bir tarafa çekildiler.
Biz de yolumuza devam ettik_
Onbeş ~ Riksan ve çölde gittik. Bir giln Sind sı ­
nırında, Vanke isimli şehre vardık. Orada tekrar deve
tutup beş günde c;una ve Bağı Feth şehrine vardık
MeğerSind padişahı Hasan Mirza kırk yıl kadar
Sinci padişahlığı yapmış olup beş yıldan beri bir göm-
lekle, ata binemediği için, gemilerle Seyhun ırmağına
açılmışu. Her nereye canı isterse oraya gidiyordi.ı.
Sind eyaletinin payitahtı olan Tutıe'de sultan olan
!sa Turban Şah, Hasan Mirza'run işe yarar adamlannı
öldürdü ve Nusredabad kalesinde olan baz.inesini aske-
re dabttı . Humayiln padişah adına hutbe okutup nak-
kare çald1rdı.
•
Şah Hasan M.l rza da Bekr'den Suhan Mahm~d
isimli sut kardt>şinl karadaki aske re serdar tayin ederek
kendısi dort yüz parça gemi ile den~den Mir tsa'nın
Uzerine gelir.
Orada, bizlm geldiğimizi haber alınca adam gön·
derdi. Bizi hürmetle karşıladt. Rebiülahir ayının baş­
lannda görüşme yaptık.
Fakirane biraz hediye arzedince, bu acize hürmel
ve ikram e ttiler. Çeşitli hil'atler hedive edip adımw
gayb ordusu koydular.
 60 •
Bu acize ticaret merkezi Lahor'u vermeyi teklif
ettiler. Kabu! etmeyip gitmek jçin izin istedJ.k. İnşal­
lah şu kale fethedildikten sonra sıhhat ve selametle gi-
dersiıılı deyip, padişah erendimiz hazretlerine biı
mektup yazdılar.
Hasılı bizi de Mir İsa He savaşa sevketti. MUslU·
manlar yalvarıp yakardılar.«Tüfeklcrini.ze mermi koy.
mayın. Biz hepimiz bir kavimız. Karde:;lerimi7 ve ço-
cukları mız ekseriyettedir• dediler. Hakikaten de öyle
idi.
Sind şeyhlerinden Şeyh Ab'dul Vehhab ile görll·
şUp hayır dua.sın.ı aldlk. Şeyh Mirin ve Şeyh Cemali'y!
ziyt.ret ettik. Mir İsa ile bir ay kadar savaştık. Serkuplar
yıs edilip toplar kullanıldı. Her iki tarfotan da bir çok
insan telef oldı,ı. Tütte bir adadır. Karşıdan oraya top
kir etmediğ:i için fethetmek mümkün olmadı. Nihaveı • Elli kadar gemi ileMina'nıncenazesi ve hanımı Tut-
• aralanna girip sulh ak.tettik .
Mir İsa. Hlima)'lın Padişah adına hutbe okutmak
ve nakkare çalmak•.an va.zgeçti.
Yine Şah Hasan Mirza'ya tibi oldu. Oğlu Mir Sa-
lihi hediyelerle Şah·a gönderdi. Şah Hasarı Mirza da.
<>#tuna Mir tsa'nın askere da~ıttığı hazineden geriye
kalan ne varSa hediye verdi.
O vi!Ayeti Mi r tsa'ya başkent yaptı. Veziri ·Monta
Yari ile ferman, ahidname ve tuğ ile yeniden nakkare
gönderdi. Mir tsa'ya tabi olup hapiste olan Argun ve
Turhan'dan on kadar Mirza'ntn fier birine hil'at giydi-
rip az.ad cııi. Mir lsa da orada olan Mirza'nın hatunu
Hacı Begümil hemen gönderdi.
Cemaziyel evvel'in ilk günlerinde asker ile Sultan
"iahmud karadan Mir Şah Hasan l.firza gemilerle
61 '
Bekr'e doğru yola çıku. Hatunu gelip ka\luşunca onun·
ı;u gü.nü Mirza vefat etti. ·
Halkın söylediğine göre karısı ıarahndan zehir·
lendi.
Br isen avrada inanma ahi
Avı-at el anı enbiyaya dahi
Sultan Mahmud, meııhum Mirza'nın malını hemen
Uç kısma ayırdı. Bir kısmını hanımına, bir kısmını
hocası ile Mir İsa'ya gönderdi. Cenazeyi de Tutte'ye
gönderdi. Bizi kendi gemisine koydu. Atıru. devesini ve
c:iier işe yarar eşyas1n1 kendisi alıp karadan Bek-r'e doJ·
ru yola çıktı.
te tarafına yönelince askerler diğer gemileri yağmalayıp
kaçtılar. Tayfaşı2 kaldık. Arkadaşlar tayfnlann yerini a!-
dıl~. Yağma etmek için her ıaraftan Çaıataylar hücum
ettiler. Tüfekle karşı koyup bin ıorlu.kla oradan uzak-
laştık. Akıntıya karşı on gün kadar gittik.
Nasırpur denilen şehre vardık. Bu şehri racalar, yani
Rajput beyleri yağmalamışlardı. Orayı yağmalaclıklannı
orada haber aldık.
Mir lsa, on bin kadar işe yarar adamla Sultan Mah.
mud'un ardından giLti. Oğlu Mir Salih, seksen parça ge-
mi ile ardınızdan geliyoruz deyince, dUşUndük ve dönmt".
yi uygun bulduk. Bir araya toplanarak, başımızdaki be-
lanın dcfedilıncsi için onbir bin ihlas okuduk. Yine
Tutte tarafına döndük ve üçüncü glin denizde Mir Sa-
lih1e buluştuk. Bir miktar hediye ile gemisine gittik

62
Nereye gidiyorsunuz diye sordu. Biz de. •babanız Mi;
İsa gidiyor, biZ de gidiyoruz,• deyince; elsa g-eçti git-
ti, siz geriye dönün• dedj_
_Gcnı_icinıiz olmodıgJnı, bu yüzden gidemeyccq:imi-
__
ıı söyleyınce, onbeş gemici verdi. Zaruri olarak. geriye
döndl.lk, Tekrar on gün kadar yol aldıktan sonra. bir.
gün, Sind kasabasına vard1k. Mir 1sa ile görll.şme
yaptık. Merhum Mit7.a'nın yanında bulunan beyler de
orada idiler. Sulh tarafları olduldanııı savaş nz.alan
o!_madılını bildlrd.ik.lcri zaman, Mlr lsa, bize saygl
gosterip ikramlarda bulundu. Bizi serbest bıraktı ve
•Bi_rkaç gün daha burada bizimle ulın, inşallah, Mlr
Salıh'i Hümayun Padişah'a 3önderecejiz. beraber gi-
dC!'rsiııiz, çünkü Sultan Mahmud, sizi Bela'den bırak.
mu. o, Ferah Mirza'run oğludur. Dimağında MU pa·
dlşahlık sevdası vardır• dedi. Fa.kat. acizane bu tek-
!iflni kabul etmedim. •Bize ruhsat verin, alınan ge-
mileri bizimle gönderin ve bir elçi koşun. İnşallah, 0
da (Hümayun) padişah adına hutbe otur ve aranızda
sulh olur.
_Devamlı ısrnr edince, elinde olan yedi parça ge-
mlyı bana 1~lim etti. Bir elçiyi beraber koşup gemi-
ci verdi. Saadetli padişah efendimiz hazretlerine başı­
na {!'elen n1usibetl yazdı ve biz de yola çıkhk.
Yolda, koca koca timsahlar seyn-ttllc. Kıyılarda.
• ikincisi de şöyle idi:
hiçbir zaman birbirimizden ayn gezemedik.
Simçı'ı ve Macl'lilerlc hcrglin çarpışarak, binbir
ıP\çlUkle birkaç günde Siyam'a geldik.
Oradan, Patn ve Duble yolu ile Bekr kalesine
vardık . Sultan Mahmud ve merhum Mina'nın. veziri
\1olla Yari ile görtışme yaptık.
63
Sultan·~ bir miktar hediye sunduk ve sohbette
bulunduk.
Sultan Mahmud da, Hümayun Padişah adlna hut-
be okutacağını bildirdi. Mir lsa ile de aralan bulunup
ııullı yapıldı. Merhum Mirzn'nın ölUmüne:
Şah Haseo-i Sitıd ki Şah irdi veli
Çıktı ecel camını tapu fena
Hatır-, gayb etti tarihini
Cennet-i firdevs mekA,ıı ola (22)
diye ıarih duşürdlım. Bu tarih düşürmeyi Sultan Mııh ­
mud çok beğendi, hemen OT&da iki de gaıcl söyledim,
birincisi:
f :rkatin elini tur olur bilmez idim
Asla, ben anın hayalini kılmaz idim.
Ahir beni uçar erti senin aşkuıa anla
ÖZ halime kalsa senden aynlmaz idim
Derdimi sana yı#lasa ey meh-i çe,,mım
Bir drm gUrllmün yaşını ben silmez idim
Bilsem beni reduettiğin: ahir ı.enin
Her giz cşiıınc ey Peri gelmez idim
Hicr ateşini Klltibt ol tanısam
Aşkt volıdn munca 1..aman yılma? idim (23)
Yarsız her kaydı. bulsnm beyt-ul ahzandı mena
A.lem ol Yusuf Uk.ıdan aynı zindandır mena
Düşman ittirmiş beni çün yoluna olm.a z senin
·Dostum, ol söz b!ri vall~h bühtandır mena
Ş.:rbet-i lalin kılsan da can bir sam ne ten'k
 64
•
.Ey tabibim sana milşkUlirse asandır mena
1lgaç e traum, melamet sengi gönlUm şad olur.
Gam çcrigin def' içün ol yahşi kurugandır mena
Atlanııgla Katibi benden! kıldıng hem-sigal
Nimeting halı.kı begum ol ui)ğ insandır mena
(24)
Bu gazelleri Sultan'a arz edip gitmek için izin
ta'lep ettim. Sultan bu dile~mizi ksbul etti ve Saa-
det!O padişah :?fe~dimiz hazretlerine bir mektup
yazdı ve:
• • Fakat, Kandehar yolunda, Ö2:bek sultanlarından
Haydar Sultan olt,lu Bahadır Sultan, binlerce adam
toplayıp kazak olmuştur, biç kimseyi geçinnemek-
dir,
Hem Bad-ı Semum zamanıdır, şimdiki vakitte o
tarafa gidilmez. Birkaç gün durun, slıe bir miktar
adam kallp Lahor yoluna gönderelim Gerçi orada
da Ced taifesi vardır, dik.katli bulunun• dedi.
Orada :la bir aydan fazla kaldık.
13ir gece ıilvamda valimedi gördüm. •Hazreti Fa-
tıma (R.A.)'yı düşümde gördüm. Senin sıhhatle gelme-
ni bana müjde kıldı .. dedi. Sabahleyin voldaşlarıı mü.i-
de haberini verdim \le Sultan Mahmud'a vanp vak'a-
,., anlattım . Muı laka gideriz deyince ruhsat verdi-
ler. Bir yahşi at, bir katar deve. bir hayme, bir şam­
yane. yaniı snycban ve yol harçlığı ihsan buvurdu.
iki yüz elli hıt.lı Sind si,ivarisi koştu ve Hümayun Pa-
dlşah'a bizi dinlemesj için bir mektup ya7.dı.
Mübarek Saban'ın orıalannda yola tevan olduk.
Sultan Pur volu ile beş günde Mai- ulesine var-
dık . Orman yolunda Ced taifesi vardır deyu çöl yolu-
nu tercilı ettik.
65
Ertesi gün kuyulara baktık, su bulamadık. Sazı
adamlar, iam rüzgin ve susuzluktan öliim hail dere-
cesine geldi. Her biriqe Tiryak-, Faruk verdik de, bu
halden bin bela kurtuldular.
Bu hali görünce, çöl yolundan vaz geçlik. (Garip
kişi kör gibidir) derler, Bunun gibi, bh de geriye Mav
kalesine döndilk. ZQ{rettiğimiz çölde, serçe bilyüklil-
ffünde {carıncalar seyretUk. Beraber olan Sind'liler
orman yolundan gitmeye korktular. Sonunda arka-
daşları teselli edip nasihat ederek,
Kadir olan ince şir efgine
Sunsa tedarikle sunur düşmana
Re'yi kavi vahid u cif olsa er
• Re'yi kavi samtıdır ehl-i zafer
Biıı, olavuz Vahid u düşman maye
Bi1.e yeter ayel·i «Kem minfie• (25)
d edim. On tüfek önde, on tüfek arkada ve diğerleritıi
de ortaya yerleştirdim. Hak Teala Hazretlerinin ni.ha·
yetsiz inayetine s1ğı.narak yola revan olunca, bu vazi.
yeti gören Sind'liler de bizimle can alan ormana gir
dller. Bin bela \·e mihnet ile on günde Oçi'ye vardık.
Şeyh İl:>rahim ile görüşüp duasını aldık. Şeyh Cema1t
ve Şe.yh Celili Hazretle,tj (K.S.) ni ziyaret edip, mü-
t>arek R.amazan'ı Şerif'in evvelinde yola çıktık.
Kare n$rini kelek baflayıp geçince Sindlilori
serbest bıraktık. Oradan, Ab-ı Maçvare'ye geldik.
Orayı da gemiyle geçtik, Orada beşyilz .kadar Ced
vardı. Faka~ tüfeklerden korkup hiçbir şey yapamadı­
lar. Oradan da yola revan olup onbeşinci gün, Ra-
mazan'ın ortalannda şehri Multan'a geldik.
P: S

H1NDtSTAN DİYARlNDAKt SERGOZEŞTf
BEYAN EDER
İlk olarak, şehr·i Multan'da Hz. Şeyh Babaad-
Din Zekeriyya. Şeyh Rilkned·Dln ve Şeyh Sadrud-Din
(Allah onlara rahmet ctsin)i ziyaret ettik, Şeyh Mu-
hammed Racu ile görüşme yapıp duasını aldık. Mir
Miran ve Mirza Hasan Sultan ile görüşme yapıp mü·
saadeleri alındıktan sonra Lahor'a do~ yola çıktık.
Sadgire'ye varınca orada da Şeyh Hamid ile görüşme
\·apıp duasını aldık ve oradan Şevval'in evvelinde
Lahor'a vardık . • ~ereğince, acizane bir mikdar hediye arz ettik. Padiµb
Meğer, önceden Hindistan padişahı olan Şir
Haıı'ın o~lu Selim Şah vefat edip f skendı>r Han pa.
aişah ofunca, HümaYlJn Padişah bunu işitip Kabil'den
Hint'c yürümüş, evvela Lahor'u alıp zaptederek içine
~dam kovmuf, kendisi şebr-i Sıhnnd (Sehrend) önUn·
ue lskender Han ile karşılaşıp onu basarak dört yü.,:
fil ve darbzenleriyle dört yilz arabasını almış, İslcen­
den Han kaçarak Mankut ishnli kaleye girip bir mik-
ıar adam ile Keşmir Minalanndan Şah Etıu;I Mo!ali'·
yi s~rdar ederek ardına salmış. Kendisi Delhl'ye va.
np hanlnrıııdan Özbelc tskender Hırn'ı Agra'ya gön·
dermiş. Nice han ve sultanların kimisini H.isar-ı Fi·
ruz Şah'~ kimini de Sibnel. Beyane ve Ken'lli~'e gön·
dermiş, hC'r ta.rafta beyler ve askerler savaş ilıere
iken biz de Lahor'a varmış bulunduk. Şehir hakimi
olan Mina Şah yol vermeyip; Padlşah'a gitmevince
yol yok dedi. Sonunda padiş;ıha halimizi arı.ettik. OT-
duyu ,Hümayun'a gönderin diye emir geldi
67
Bıı arada, bir ay kadar bir zaman geçl i. Bunun so-
nunda hepimizi pndişah'a gönderip yanımıuta da
adam koştular. Zaruri olarak yola revan olduk. Derya-
yı Sulıan-Pur'u gemilerle geçip Hisar·ı Firuı Şah yo·
luyla yirmi gün kadar yürüyerek Zilkade'nin sonlann-
da Hind Pay·ı tahnna, yani, Dclhi şehrine varınca, Hü-
n1ayun padişah haberdar oldu. Han, hanan, diğer ban-
!ar ve sultanlann 400 fil ve binlerce adam ile Saadet1Cı
•
Padişah Hazretlerinin iı1..eı ve hürmetine karşılamak
için gönderdi. Bu acize de bir at, iki hil'at ve harçlık
2önderlp o gi1n orada Han-Hanin büyük bir ziyafet
vapıldı ve Diyar-1 Hind'de Divan (toplantıları) gece ol-
duğu için akşamleyin ta'ıım ve tekrttn ile Padişah'ın dl.
van-ı HumaYlJnuna götiirüldill<.
(Hediyye, hediyye edenin kuvvetine göredir.) sözü
ile mü1flkaı yaptıiımızda, Hindistan fethi için
Sah·ı cem rutbeı hümayun baht
Yedi iklim Hint ki çün ateş
Kırdı Etganını Delhi nl aldı
Boldu fcrmanberi bari sevkeş
Ol fet ihe et Liler tarih
Talil devlet Humayuneş (26)
diye tarih düşürdüm ve iki gazel arz ettim.
•
E~er ki halime rahm itmesey habib benim
tıacı kayda tapar derdime tabip benim
Visal-i yari bana kılmaı idi hak ruzi
Ezelden, ey dil egeT' bolınasa nıısib benim
Şarab·ı· la'lin için mest olundu ey saki
Meğer ki girmegey ilgimge hiç rakib menin
 68
•
1
69
R. !va mi du r dlm eg ey sin mi n içi ln he rgi z •
«P ad i$a h Ha zre tle rin e elç i gö nd eri p sen
Ni çu n du ru r gam-ı hlc rim de n ol ga rlb in ö1.rünU
me nin arz ed ell m. • diye bu yu rdu kla nn da :
Yü zln i Ka tib i gö rgc ç he za r işve bil en
Fa br- i Ka ina t Ere nd im .iz: «S uç ola n
Ku l ett i gönlUmil ol şuh-1 dll fer ib me ye rde n sa-
nin (27) kınınız.• bu yu ruy ork en be n
bu nu iht iya r ed em em . Zi-
İkinci gaz el: ra ka sd t olanık bu vilAyete gelmiş \1e
bu rad an RCım '•
elç i göndenniş olu rum • diy e tur lü yal
.varıp yakarma
Vasi üm idi m yo k be nim muştakiruy -1
ile izi n liltfC)•le yip •fa ka t şimdi Uç ay ya
ya rim in ğmur me vsi -
Ar zu kılmam behiştl Aşık-ı dildanmın mi dir , yo lla r kıştır. Gi tm ek mü mk ün de
lil dir. O za ma -
By tab ibi m eşiğin danış şlfas1dan ba na na ka da r du rum Hu su f ve kü su f'u Ze yç
ve bü tün tak -
Şerbet-i la1 ini bir de rdi n bil en vim ler e mü rac aa t ed ip us tur lap yardımıyl •
blm an nu n a yo lun u gö s-
Akl u fik r U sa br u bu.şun kıldı ya tm a a.ş ter . La ire- i Mu ad dil ris ale sin i ok u. En er
k-ı ya r Uç ay da n evvel
Vadl-1 hlc ran da kaldım ne kılşan oaça olu rsa, bu yu run gidin, izi n siı.e.• diy e ab
nnım d u em an ett i.
Me cli s-i ha ssa rak ib nıyi siy eh ni ça lm a Za rur i ola rak ora da du rdu k. Gi tm ek ten
me'yus ola ra~
Saldyat şeld1 ka blh ind en anın biz.anını «Rahatın bir inc isi ye 'stl r» söz
n ün e uy du k am ma . ne ge -
KAtibt, Hu srn bo lup tur na zm ara şirin ce mi z ge ce ne gü nd üz üm üz gü nd üz. Hi
ke lam ç ra lu l yilzO
Va sf- u la' l-i yA r bir le me n şUlrllri gö rm ed Jk. So nu nd a, padişaha yukarıda
da adı ge çen ri-
go fta rum in (28) sal eyi, başından so nu na ka da r ok uy up
us tur lab ile
Hus uf ve kUs uf olayını gö ste rdi k.
Bu ga zel ler de n Padişah ço k zev kle nd i Ok re tam am en fet he dil di. On un fet hin e
lzi n tal ep da ir de he -
etl ili ml zd e riz a gö ste rm ey ip bu ha. kir me n bir tar ih düşürüp:
e YUzlUk vaz ife
ıle Perkene- ı ha rac a cay k ir ve
rdi ve he r yoldaşa yUzbin •
ak çe dir lik tay in ett i. Ac iza ne bu tek lif Fe lek .-r if'a t Hu mayu n
i ka bu l etm e~ Şah Gazi
yip git me k içi n izi n tal eb ind e bu lu nd Sa lar pe rte v livasın mi hr u ma ha
u~ da •B ir yıl
ba ri biz im le bu rad a kalın• diy e ısrar ett Yetişti Ki nt' ine kıldı De lhi 'ni fet
i. h
Bu ısranna da cev ap ve rip «S aad etl Q Pad NUzCll ett i hicar- ı din penaha
işah Ha z. Yapardı nic e hanını ög.re sar
ret ler inl n em r-i şerifleriyle de rya ya çıkıp ı
düşman-, ha k- Ve rip kö p ist im ale tle r sip ah a
sa r ile cen k ett im . Tufan ile diyar-ı Ht nt' e dü.ştilm . Be- Devam -ı de vle tin de fethı anı
nim d.:vle~ kapısına va rm am !Az.ımdır n
ki bö yle ce lcUf- · Mü ye sse r bo ldu , mi nn et ol ila ha
fan ha ks ar ın ab va lj de vle tlll padişah ha
zre tle rin e ma- Et ti on a bir eksik li tar ih
lilm ola. Um ulu r ki bö yle ce villiyet-1
Güceraı kAfirln Mü ba rek bo lsu n ög re padişaha (29)
e lin de n ku rtu lur " de dil im de :
de dim .
•
 •
70

Bu tarih çok beğenildi. Bir gün mevzuu getirip, 71

Sultan Mahmud Bekıi'nin durumunu al"%ettik. BiT
mız-dadünyada kim nasib boluptur ahirette hem yUzU.
ahid-name göndermesi için taJeb ve ricada buıundu.k,
kabul ettiler ve bir ahidname gönderdiler. Tuğra yeri- münce bolgay.»
ne ıağferanh elini vurdu. Sultan Mahmud'a gidince, diye enva-i muhabbetler arz etli.
Sultanın veziri Monla Viı1 bu acize bir meknıp gön-
Monla Yari'nin mektubu da -şöyle idi.
derdi.
MONLA YARf'NlN MEKTIJBUNUN SUR.ETİ
Sultan Mahmud'un Mektubunun Sureti
Yukarı tabuğıda arz-ı dua ve sena(ian song ma-
İştiyak ve anumendHkJardin söng söz ol kim ta-
ruz-i re'yi mihr-i aray ve z.amir-1 ferah efzay ol kim ts
bik-i muhibbi devlet mUIAkaı ve saadet makalatdan
bu zerre kalil'ul istitaat-u devlet mülazemet vesaadete
mahrum bolcu. Gicc ve gündilz. bu fikir ve ıiklrde idi
muvasalattan mahrumdur.
kiu1 «Ya Rabb; kaÇ'<tD bolgay kim ol saadet- penah Haz-
Lahza belki lemha yadlanndan gafil imas.
reti Padişah zafer destgahın dergahında her sözüne bu
fakir-! dinin arasında devlethalik bayed otub tavr-i
Çu gurbet içre mena vaslıngız nasib imas
..ne yeıi göıilb her kil u kali ktm ol meclls-i Alfde o Men garibni ger sorsangız garib imas (31)
bükay barçani meşruh bitib; boyatip sarıy bargeyler.
Bu esnada adam gelilp tac u hasse ve meftuh ve
Dahi ol Hazretten ahidname biı·la mektub-i şerif kll-
ton geturup fennan ve ahidnamenl birdilar. Çiin Haz-
turmadılar. Hazret-! nüvab•i sultan ve bevasir-i vadii
ret-i Padişah-ı Dın penahın mUbarek pençelerini ol fer.
hicrangaysı külfet boldu. Ve her ı.aman sultan eyturlar
man yüzünde bu fakir gördü bildi kim bu niyabeı ol
kim olardan köp menfa'! biz hi1.met ş:ıyeste krlmadik
seadet penahindir.
ve taksir köp boldi.

Za'feranliğ pençesi ,&On ~nçesini lcildi pest

• dost hilaf-i dos-tdari kılma
Ev
Bu mesel meşhurdur kfm dest der balayi Gurbette koyup köp, men,a han kılma
dest (30) Gafletini unut munca mening halimden
YARI'ni unutma terk-i YARİ kılma. (32)
Ve ol ferm~nın haşiyesinde Hazret-i PadiŞah-i din-
penah özleri gelin gevher nisarlan bllan merkum kılıp Çiin ıtnab-ı mucib-i melal hatır irdi; bu rubagıga
ırdılar kim Vahid'üd Dehr; Feıid'Ul Asr Emir Seydi AU
ihtisar ktlıp dua bitildi. diye sonsuz niyazlar arz erti.
barl söıüngni arzga yeti gördU ve derece-i kabul tapti Sulıan'ın mektubunu padişaha arz ettim.
deyu buyuruliş. İnşallah bu rabıta ki sizlng blzimg ara. «El e lden üstündür» misalinden çok ho~landı. Ve bu
h a kire. rubaive
• karşılık vermemi teklif buyurdular.

72 • •
Tam zamanıdır c1il~üncesiyle •Memur özlirlil. ö.zilr do
insaola,nn en cömeni yanında makbuldür» diyerek
arz-ı cevap ettim.
Dest-i hun aludin etti pençe-i me~ını pest
Bu meseldir iJ arnkim dest ber balayi dest
Ol leb-i meyg(lıı eğer mecliste bir dem bolgay
Sakj kan yığlab sürahi cam-i mey bolsun şikest
Mcst·i aşka ehli tak.va ta'ni ko:,ısun ittiniz
Daima hoşyar arasında bulur mazur mest
Zahirin görme kişinin batinga kıl nazar
Zahida ma'naga bak adam imas suret pcrest
Ba'is-i keyfiyyetigni kayda zevk itgey senin
İçmegan vahdet şarabın Katibi n.ız-i elest. (33)
Söylediğim bu gazeli Padişah gördü, ve çeşitli ih-
sanlarda bulundu. Bu :,ıc.iz kula «İkinci Mir Ali Şir• di-
ye hitap buyurdu. Aciz de •İkinci Mir Ali Şir,, demek
•reva defildir. Huşe-Çin olmaya muktedir olsak razı
olurduk,,. dedim.
Padişah t~krar •Allah lıakkiyle bilir ki bir sene bu
•arzda Çağatay tayfasına haydi haydi Mir Ali Şir'i unut-
tunırsun• deyip çeşitli lütuflar gösterdi.
Bir gün yine sohbet esnasında, Padişahın yakın
mirzalarından Hoş-hal Bey isminde, Padişahın ok-
yay kurucusu olup onunla mubabesede bulunan defer-
Ji bir genç, bir münasebetle bu acize iki gazel teklif
buyurdular.
Kafiye ve redifini tayin ettiler. Arkasından mec-
lıs-i Humayunda okudum.
7J
Ruhları. keyfiyel-i meyden kaçan kim aldur
Sakiya tanır mısın ol gülçebre ne hoş baldur
Nakd-ı ömr nikini meta-ı vaslgaharç ıtgirun
Dil bilen kengeşnl koy aleme ol dellAldur
Mü.rdeJer ihyasında la'lı mesihadır veli
Zülf-ü cadu, çeşm-i fettan, gamzesi kattaldur
Lebleri · yarin çiçektir, dil niçin meyl etmesin
Her ntm-rese kim çiçek bolgay gönül
meyyaldur
Tilbe bolup yığlama kulaş l:>ert dib ldltibt
Sim eşk birla denin-i sine mll'a mfildur. (34)
tlcincisi de:
Çin dunıruz lafınga cadulı~ anı vılgan imas
Kfifr isnadı hattına ey sanem bübta.n imas
Şerbet'i la'lini birmen basta ki deruni koy
Ey tabibim el benim derdime hiç derman imaz
Ayb ımes mu laf-ı aşkı urak kilup uşşak ara
Aşk meydanında anıng kim başı caltan imaz
Yira ilin kılmasun ağyar blrla goft u guy
Hem nefs bolmak meleği şeytan bilen çesban
imas
lyd vaslı birgey il ol kaşı yaynıng (katibi)
Kıble den yaıısun yilzi her kim opa kurban
imas (35)
Bu gazeller ,rilayet·i Hint'de meşhur oldu. Herlc~-
sin dilinden düşmez oldu. Birgün, Mirzalardan Padi-
şahın afttM>eciı.i Abdurrahman bey isimli bir genç -ki,
yeni yetişmiş olup o da padişahın makbulü ve hayli
nazlısı idi. - Ekseri hususi sohbetlerde hazır bulunur,
sohbete karışır. dedi-kodu ederdi. İle de şiir mubahe-
74
sesinde bulunup, bu mlinasebetle ild gazel söyledim.
Birincisi:
' Ol perlçehre kaçan naz eylegey
Nalege ~şak ağaz eylegey
Yerldir ol goncanın dil-i biiJbWii
Gülşen köyünde pervaz eylegey
Aşık oldur bezm-i gamda sa.kiya
Nale sin neybırla demsaz eylegey
!th:r ile hem sif-al eyl2b beni
Ömriinü alemde mümtaz eylegey
Dilber oldur aşıka ey KAtibt
Lutfunu köp, cudini az eylegey (36)
İklncisi de:
Teşbih edip lehine özUn bade kıldı nef
Nergis gözünge obşar itermi human def'
Davet ı;ııüyesser ()1$8 dua bırJa ol peri
Ağyan bir dua bilen asan irurdi def'
Ol ay, hicab iter yüzini zengin abdOş
Kil ey sabah yetiş aradan kıl hicabı ref'
Gördi.ikçe kameti:nge su.cud ettjğim bu kim
Dirler nemaz caiz imacı bolma)'lnca şer
Yanıp yıkılsa dil no'ladır demin KAtibf
Nar-ı fırak barçe-i vücfidum kıldı sef (37)
Velhasıl, onlarla mübaheseden gece-gün, bir an bi-
le geri kalmadlm ve hiçbir vakit padişahtan ayn dur-
madun.
Bir gün, padişah bu hakire:
• - Vililyet-i Rum mu y~ksa Hindislan mı büyilk-
tür, diye sual soru::c::ı:
15
c - Padişahım, Rum'dan maksadınıı Rum'un mer-
kezi ise. o Sivas vilayetidir. O zaman Hindistan çoktur.
Fakat Padişah-ı Rum'a tabi olan memleketler ise Hin-
distan onun onda biri kadar yoktur.• diye cevap ver·
djm_ Pad4ah ta «Maksadım tümüdür• deyince, •Padi-
Şahını, bu bakirin hatınna gelen şudur ki, İskenderin
dünyaya hükmedip yedi iklime malik olması, galiba Pa-
dl$ah-ı Rum olmasındandır. Zira, rub'u meskOn'un bo-
yu, (w:unluğu) ıso· ve haltı istiva (ekvator) dan eni
66' dir. Astronomi kitaplarında onun gen.lşliiP dört bin
kere bin ve 668670 fersahtır.
Buna göre, bunlann hepslııi gezip, buralara hük-
,
metmesi kolay değildir. Galiba her iklimden Padişah-ı
Rum gibi hissedar oldu da, onun için yedi iklime hük-
metti deniyor.• deyince "Padişah-ı Rum'un yedi iklim-
de yeri var mıdır?• diye sual etti.
Cevaben cE.vvefA Yemen, I. iklimden, Melcke-i Şe­
rife O. iklimden, Mısır, ırr. Udimden, Halep IV. iklim-
den payitaht Konstantiruyye V. ikUrnden, Kefe VI. ik-
llmden, Budin ve Beç 7. iklimdendir.
Bunlann herbirinde Padlşah-1 Rum'un 'Beylerbey-
terl ve kadıları olup. hüküm ve idare ederler. BurJdan
başka -Hakikatini Allah Bilir- vilayet-i Giicerat'ta
Surat isimli liman da, Hoca Bahşt ve Kara Hasan isim-
li aşıklardan işitildiğine göre Çin vil§yetinde bayram
olur. Aşıklar bayram nalı')&ıı kılmak isterler. }ler tai-
fe. kendi padişahlan adına hutbe okumak arzu ede,r. Di-
yar-ı Rum aşıklnn da Çin Hakanına varıp •Bizim padi-
şahımız Mekkc vtı Medme ve klble padişahıdır• diye
arz edince kllfir iken insafa gelip ,.Mekke ve Medine
padişahı adına hutbe okuyun• diye hilkmeder. Rumt
aşık tar hatibe hil'atler giydirip fil Ü7.erinde- şehri "'"'-·
76 • 77
dirirler. Sonra bayram namazı kı\ıp Çinde Rum Padi-
şahı adına hutbe okunur. Böyte bir durum başka ki-
min hakkında olmuş-tur?• deyince, ins:ıfa geldi. Han-
larına ve sultanlanna hitaben cıffakikaten yeryüzünde
padişahlık namı Devletlll HUdavendig§r'ın hakkıdır,
başkalannın değildir.• diye itiraf eyledi. Bir gün de,
Kınm Hanından sual edip «Ona da saltanatı saadetlQ Pa.
dişah verirı. diye cevap verdiğimde : «Onun hutbede ken-
di ismi okunur diye işitildi.» dedi. Buna da: .-Padişa­
hım; pacllşahımız di#er padişahlardan umumi bir imti-
yaz olarak hutbe ve sikke sahibi padişahlık ihsan eder»
deyince, sözlerimi kabul edip, padişah hazretlerine
dualar ettiler.
Birgün, padişah ıle Delhi şeyhJerini ziyaret kas-
diyle ata bindik. Şeyh Kutb-u'd Din Pir Delhi Şeyh Ni-
zam Veli, Şeyh Fend ŞUkrkenc, Mir Husrev Dehtevt
ve Mlr TiUseyn Dehlevi'yi ziyaret ettik. Mir Husrev'in
sandukası başında merhumun şiirlerinden okuyup din~
)edik.
Derya-yı ebrar'1n matlağ-t ve buna nazire olan
matla~ar anıldı. Orada bu harikln kalbine bir matla~
doğuverdi . · Kiprl~ okuna kaşı yarın keman yasar
Padişaha: .. Gerçi kllstahlık olacak ama, Mir Hus-
rev'in rubaniyyetlnln kuvveti sayesinde, içimde bir
matlağ doğdu• deyince, padişah: ııOku!10 diye israr eMi.
Bir parça ekmeğe kanaat eden kişi en büyüle
kişidir,
Onun işi, bütün alem padişahlannınklnden
daha iyidir
diye söyleyince, p~dişah bir hal olup:
"Allah'a yemin olsun ki bu daha güzel• diye be-
ıendfğini izhar eui. Bunu burada anlatmaktan maksa-
dımıı., matlalJ zikretmek değil, Humayun Padişahru
iki matlağ ~rasında tereddüt edip bu daha güzeldir de-
ylşinl belirtmek içindir.
Yine birgün, Mirzalardan Mühürdar Şahin Bev
isimli padişahın makbul ve sırdaşı olan gence gittim.
Padişahtan izin talep edip, sebepsiz izin isteme ol-
masın diye de iki gazel yazıp beraberinde gönderdim
Gazellerden birincisi:
Her seher ey yüzU gül gUL5en köyiinge yanp
Yı~lar ahvaline elli, şebnem eşklmni tarib
Cörgeç ey gonce dehen gUI yilzüngi gillşende
Gül bilen gonce hacıl buldu hayadan kı.ıanp
By tabibim dU·i mecruh şifa tapsa ne yAr
Sen şeker lebini kam bağrıga bir lahuı sarıb
YilreAim hlcr elemi barla niçün pUrhCındur.
Gör gez ey dil, anı Ol hunige bağrıngı yanb
Katibi sen reh-1 aşk içre seramed boldun
Taşla Ferhad ile Mecnunu, alar kaldı harib (38'
İkinci gazel de:
Dil'! simin Uzre penbe-i dağın nişan yasar
Mağrur bolma hüsnünge ey kaştan keman
Rüstem lering kemanını ahır zeman yasar
Bltab bolsa dil tab-1 hlcrin~den ey pert
Ahım terahhum eylab ona s ayeban yasar
Kasr ,•isal-i yare gönül kılmağa unıc
Aşık, kemend-i ah-ı ona nerdllban yasar
Dil riştenge çıkartır eşkimnl K4tibt
Ohşar "ki yare barmağ içün armaAan yasar (39)

78
Bu gazeller arada bir bahane idi. ·Sayısız laıaxru ve
niyazda bulunduk. O da çeşitli vaadlarda bulundu. Ni-
•
hayet bir gün sevinçli haberi getirdi. •Ruhsat verildi;
halini naırnen padişaha bildir• deyince hemen bir ar-
2.uba\ yazıp: Ayağımızın bağlandıAı yetişti. Bundan böy-
le giıme zamanıdır• diye halimlzl arzettlm. Bu müna-
ı;ebetle de iki gazel söyledim. Birincisi:
Devleti senin bilen c.ier ey dil bulursa yaı·
Kı•gay vefalar ol sanem-ı şutı u şivekfır
Bir biı· kakılsa hak-i rehin ey peri
Tevflr akçe bolmayaydı anın olupta ipar
Şeftalu sürsem ol leb-i unnablannge ger
Her kaysı bolsa huşımidip itiirge nlr-ı yar
Git)•e kı1up eşikge yüz sürttü~m bu kim
Göz yaşını bı>lursa suyırg,al Jcılay nlsar
Yukan tabuğıda şeha korka imni
Derdini Kıltibl sanga arz eylese n1bar (40)
lkincı gazel Rılm ıarzında idi:
Gafil olma düştiiğün yer mülk-i. Hindistandır
Meyi edip orda kalanlar cümle sergerdandır
Alemi geşt eytiyenler dediler bllittlfak
Hak budur dünyada cennet, memleket-ı
· O'imandır
Vanp anda bir nazar görmelc ehibbanın yüzün
Bilmiş ol c ' hasta dil her derdine dermandır
Düş ayağına HUmayun Padişnh'ın ruhsat al
Oaima düşmilşlere anın işi ihsandır.
Meyi ederse kalmaya dil-i hfl 1-nndi~tanda
KAtlbt uymasın ona ol dahi oıtJandır (41)
Bu arzuhal ve gazelleri görüp merhamet ve şef­
kare grlcrek ruh&ar inayet buyurdular. Bu bendov~ de-
79
'
tekrar at, baştnn ayağa giyecek ve yol ferman verdiler.
Gitmek üzere iken -A.llah'ın hikmeti- (Hümayun
Şah) cuma günü akşam namazı vaktinde halka görün-
düler. Kasr'dan çıkarlarken ezan o~unuyordu. Adet-i
şerifeleri üzere daima ezan okunurken hürmeten di;ı
çöküp otururlarch. Yine öyle yaptık ve orada (Tedbir
takdiri bozamaz) sözünde olduğu gibi merdivenden
düştüler. Mübarek başları yaralandı ve kollan kınldı.
Halk birbirine girdi. Bir • iki gün d:tha orada kaldık.
Etrafa nameler gönderilip «Elhamdil Lillah Padi-
şah iyi haldedir• diye haber salındt. Fakirlere sadaka-
lar daııhp askere in'am ve ihsanlar verildi.
Merdivenden düşüşlerinin üçüncü günü; pazartesi
giinü dar-i zahmetten dar-ı rahmete inti.kal ettiler.
(Şüphesi,: biz Allab'ıruz ve yine O'na döneceğiz)
(1) Oğlu Cclalu'd-Din Ekber Mirıa ; Han Ranan ile Sah
Ebu'I - Meali'yi görmek için rlaha önceden gitmişlıırd~
Onlara; ciddiyeti hemen bildirildi. Padi~ahın huzurun·
da olan hanlar son derece müteessir olup: Şimdi hali-
miz nice olur.. diye üzüntülerini belirltiler. Aciı.ane
onları tescili ederek: Merhum ve mağfur Sultan Selim
Han (Allah'ın rahmet ve ma'flreti üzerine olsun) Haz·
#
retleri ahit~te irtihal ettikleri 7,aman Saadetlu PadişaJı
tahta geçinceye
,.. kadar merl}um Piri Paşa çeşitli tedbir-
ler aldı: ..ıl,lalk haberdar olmadı. Siz de öyle tedbir alın
ki, oğluna haber gidince, kimse haberdar olmasın.• dt"-
ylnce, onlar da gU:tel tedbirler aldılar. Eskiden olduğu
gibi, divan şöleni çekildi ve padişaha itaatlerinden do-
layı, umeraya, adet i.izere bahşiş daııhldı. «Padişah
Çarbağ'a gidiyor.» diye at hazırlandı. Hava iyi değil di-
(I) Kur'an·ı Kerim Bakare Sılresl, Ayet: (156)
- •
 •
80
ye vaz geçildi. Ertesi gün halka cGöti.lnüş var.• diye ilin
edildi. Fakat müneccimler bu saat iyi değildir diye men
edince, askerler çok sıkıldılar.
Sonunda padişahın musahiblerinden olup bo~
ktSa olmakla beraber, yüz cihetinden padişab'a benze.
yen Moola Bikest denilen şahsı, üç gün, denize bakar
bir eyvan üzerinde tahta geçirdiler. Padişah elbiseleri-
ni giydirip yüzünü gözünü sardıbtr.
Hoş-hal Bey başucunda, (Mir Menşi) yanında du.
nıp bütün sultanlar, Mirzalar, reaya ve avam, geUp de·
niz kenarından padişah'ı görüp dualar ettiler. Şadiyane
çalınıp doktora hil'at giydirildi. Böylece, padişahın sıh­
haua olduğu bildirilmiş oldu.
C O
Hemen ertesi gün, wnera'ya gidip veda ettim. Pa-
dişahın sıhhat haberleriyle RebiUl-evvel'in ortasında,
Perşembe günü Lahor'a doğru yola çıktılc. Şehr-1 Su·
nlpet'e oradan Panipet'e, oradan Ktrnal'a geldik. Sonra
Tanasır'a oradan da Şehr-j Semaniye'ye vardık.
l.
Orada, hakim-i hükumet olan Kara Bahadır Sul-
ıan'a «Padişah halka göründü,. diye ~bel" verip her
yerde « Padişah sağdır» diye. soranlara cevap vererek
Sihrind yolu ile Maçvare'ye oradan da Baçvare'ye var-
dık.
Sultan-Pur nehrini gemilerle geçtik. Epey bir yol
aldık ve Rebiül-ahir'i.n C\'Vellnde tekrar Lahor'a gel-
dik. Celalu'd·Din Ekber Mil'%8 Padişah oldu. Orduya
cülus bahşişi da~ttı. Lahor ve di~ yerlerde adına
hutbe okundu. Lahor haldml Mln:a Şah bize yine yol
vermedi. •Padişahtan emir geldi, Kabil ve Kandehal'
ıaraflarına kimse gidemez» deyince, tekrar padifiahın
• 1
sı
bulunduğu tarafa yöneldik. Kelinur'e vardık. Oradan
Kale-i Manküt karşısına vanp Celd_lu'd-Din Ekber
padişah ve Han Hasan ile görüştük.
Mirza, Bayram Han'ın hocası Molla Y'ır Muham-
med'i gönderip eşimdi fetret zamanıdır. Birl:-aç gU,n
burada bizimle kalabilirlerse vi!Ayet·i Hint ve Sind'ln
ne tarafını isterlerse onlara gösterilir» diye buyurduk-
lannda bu fakir, derhal merhum padişahın ferman.
lanru alıp, ölüm dolayısıyla bir tarih ve merslye gibi
bir gazel söyledim, Bunu heı-Pen huzura arzettim.
Hi~d içinde bir Humay irdi, Humayun Padişah
Bir dem içre boldi şu nakkar tıyledi azm ate
Ol musibetni işitgeç kaçgırıp -zari bilen
İttiniz tari)li fevt boldu Humavı,.. Padişah (42)
r .•
Bu münasebetle şu gazeli de arze'\tim:
Arz-ı cevr u cefa ımas şahı bolmadın
Sakın uşşaknın ey meh-i hodnin ahı bolmakdın
Şehr-i Rum'un eşiğinda banp daim geda bolmaic_
Menkaberan durur kop Hind u Sind'nin _şahı
bolmakdın
Habibin köyUnda mena rakib olmak tılar hemrah
Rodaya meni sen sakla onun hemrahı bolmalcdın •
Meni öltürse ol, b<tn1 koyun, meogi kllıng ter'ip
Meram oldur kişinin kişi devlethahı bolmakdın
Vefa kılmak. milyesser bolsa saoga ol cel'a-ptşe
Rak1bin KAıibi gam tartmağın agabi
bolmakdın (4)
Mirza. babasının fermanlarını görünce bir hoş
oldu. Ruhsat verip dört bin kadar adamla beraber,
ı
F: (i
82
tekrar J..abor'a geldik. Şah Ebu'l Meali'yi tutup bağ­
layarak Lahor kalesine gönderip hapsettiler. Düşür.
Jüğüm tarihe ücret olarak bir pervane hediye ettiler.
Her birine birlik harçlık lütfeilildi. Beylerle Lahor'da
toplanıp yol hazırlığına başladık.
Hint'in acaip ve garaibini seyrctfik. Garaibinden
biri şudur: • ler. Camış'ın çölde yaşayanını da bu suretle yakalar-
Buranın k~ferestne Gücerat'lılar «Banyan» Hin-
distanlılar •Hindu• derler.
Bımlar kitabi olmayıp alemin k.ı.dim olduğuna
kaiJdirler.
Birisi ölünce, ölüyü ı.ahibine yükleyip su kenarına
getirerek ateşte yakarlar. Erkek ölilp kadın geride
kalırsa eğer ihtiyar ise, onu yakmazlar. Eğer kocay~
varmaya muktedir ise ister ıstemez yakarlar Kadın
keudi isteğiyle yansa, ka, mi tazlarla eğlenceler yapar-
lar. Eğer ehl-1 İslam'dan bir talı:ım kimseler toplanıp
yanmak isterken ellerinden zorla alsalar alanın mül-
kü olur, ırk davas1nda bulunamaı.lar. Onun lçin pa-
dişah tarafından yanarken halk mani olmasın diye
adamlar hazır bulunur.
.Buranın tuhar adetlerinden birisi de şudur:
Burada talimli ceylilnlar vardu-. Bunlann boy-
nuılannda kemend otur. Vahşi ceylAnlann yanına sa-
larlar, vahşi ceylanlar buntan göriince-, «cins cinsi
çeker• kabilinden, onlann yanına gı::lip baş başa ve-
rirler. O zaman talimli hayvanlar bovnuzlanndaki
kemendi onlann boynuzlarına geçirip kendilerini
yere atarlar. Ceylan hareket ettikçe kemend sıkılır
ve kaçamaz. O zaman gidip onu yakalarlar. BUtün
Hini diyarlarında ceylanı bu usulle ııvlarlar.
83
Çölde çok sayıda cimış bulunur. Bunları da fil-
lerle n,•Jarlar. Mesela fillerin üzerinde kapalı duracak
yerler yaparlar. Bunların içerisine adamlar girer ve
sahalarda dolaWı lar. Fil camışa erişince, iki dişiyle
onu yere bastınr, a\'cılar da üzerinden inerek keser-
la,. Fakat bunun kuvveti, diğer hay,•anlann kuvveti-
ne benzemez. Bunun dilinde öyle bir kuvvet vardır
ki, atlı bir ~mseye vursa, alından düşilrür.
Hatta merhum Hümayun Padlş..Jı'tan, bir ıaman,
J<av-ı kattas'ın biri, adamın birini kovaladı. çaresiz
kalan adam. yüzü koyun yere uzandı. llavvan adamın
topuğu1'dan başına kadar her tarafını ,,aJa(lı ôiye ye·
min ettiğini işitmiştim.
(Camış) Kattas'm iyisi vilayct-i Bahrayic'de ol.ut.
Galiba. Bahri Kattas demek, Bahrayic'den kısaltıl·
mıstır. ÇUnkü Kauas kara hayvanıdır, deni?. hayvanı
değildir.
.Ejer Hint diyarınm şaşılacak şeylerini anlatacak
olursak, mev2u dışına çıkmış olunı7..
Neyse ki. Rebiül Ahir'in onalannda, Lahor'dan
Kilbil'e doğru yola çıktık. La.hor nehrini gemilerle geç-
tik. Bundan sonra. karşımıza büyük bir neh!r çıktı.
Karşıya geçmek için gemi buıamadık. Ket'!er vanı se
•
rir ve göze (de-ıti)Jerle kelekler bağlayır nehri geçtik.
Oradan da Bcherc'yc geçtik. Behere nehrini de gemi·
terle geçtik. Mir,.a'nın pervanesini Bchere Sevyid'inc
gösterip «A1lah'a yemin olsun ki Pndisah vefat edin-
ce, halktan mal alınmadı, henü7. üıerlerindedir. Adam
\>azifelendirip üç-dört günde toplanıp kusursuı tes-
lim edilsin• dediğimiz znman., yol arkadaşı olan Mir
Bablls ve difer beyler ile müşa\tertı ettik. Şah Ebu'!
Menli. L'\hor kale~indı:n kaçıp belirsiı bir tarafa git.
84
ti. Bazıları,
KAbil tarafına kaçtı dediler. Orada karde-
şi Kehınerd beyi vardı. Bunun için beyler korkup du-
ramadılar. Siz birkaç gün durun, harçlık alıp öyle ge-
lin? Fakat yollarda korku ve tehlike vardır deyince,
arkadaşlarla müşa•ere ettik. • Kiın kanaat ederse do-
yar, klm de tamahklrlık ederse ayağa düşer• sözünü
hatırlayarak harçlıktan feragat edelim. Yol arkadaş­
lartmızdan ayrılmak uygun değildir, deyince, hepsi
razı oldu ve beraberce yola koyulduk. Hoşab suyunu
gemilerle geçip NeyJab'a vardık, orayı da gemilerle
geçip Z-abuHstan topraklanna ayak bastık.
BUBTER. ZEMİN, YANl ZABULiSTAN'DA
VAKİ OLAN SERG0ZEŞTİ BEYAN EDEll
Mübarek Cemaziyel Evvel'in birinci günü, Nil
Abad'dan Kabil'e dotnı yöneldik. Falcat, Adem itan
deme.ide bilinen, Aflganlı'dan çekinerelc, akşamdan
sür'atle ilerleyerek sabahleyin dağların eteıtine vardık.
Afganlılar haherdar olmadan, şafakla beraber, dağ
c ıt klerlnc\en hru-cket ederek clsğlara tırmanclık. Dağ.
larda binlerce Afganlı ile Jcarşıhıştılc. Tüfek atıp kav-
ga ederek Allah'ın yl\rdımıyla 'kurtulup Pcşaver'e gel-
dik. Hayber geçidini aşal'ak, Cuşayi'ye geldik. Aştığı­
mıı bu ı:fağlarda iki gcl'gedan gördilk ki, herb!risi bi-
rer kü,Uk fil kadar olup, ikişer kanş uzunluğunda
boynuzlan vardı. Fakar, vilayet•i I-tabcş'ıe olanl:ınn.
ld, daha uzun olur diye meşhurdur,
Lemegau'a varıp Hezara :~inden bin bela ile Buh-
ter Zemin, yani vllilyeL-1 Zabulistan'a gelip pay-i tahtı
olan Kabil şehrine ulaşnk.
•
85
Hutnayun Padişah'ın oiullan Muhammed ffa.Jı:ım
Mirza ve Ferahfal Mlrza'yı görüp Mun'ım Han ile
müJlkat yaptık. Hümayun Padi_şah merhumun fer·
manlannı gcirUp hürmet göst~rdiler.
KAbil gilzel bir şehirdir. Etrafı karlı da~ıarla,
dört bir yanı da akar sulu bağlarla çevre!enmlştir
Iier taraf1 zevk, safa, sohbet meclisleriyle doludur.
Halk, ucdan uca, IAtif ye ml.iuyyen gilzellllder içbıde
zevk ve safa ederler. Saz ve sözleriyle halkı daima şen
içkili, halinden memnun ve coplu haldedir.
~,_-
Olur mu hi~bir zaman insan huriye mail,
Var iken Juliyan-ı şeıhri l<Abil (44)
Fakat binalann hiç bbisi gözümüze gelip vatan
aı:zusu gönlümüzden bir an otsun gitmedi. Gitmek is.
te}'lince, Mun'ım Han •Yollarda kar var, Hindikuş
dağlan bu vaziyette geçilmez. Birkaç gün burada ka·
hn• dedi.
Bu fakir de •Erlerin azmj, dağlan yerinden oy-
natır derler, gayret gerekir• deyince çöpcUlük ve kıta.
vuzluk yapan tayfa U%erlne hakirıı ol!UI Mir Neııri'yl
gönderip bu tayfalardan, atları ve eşyavı dağdan ~ır·
mak için üç yüt adam vazifelendlrdi. Mübarek Cema
z!yel .ı\hir'in başlarında yola çıkıp KarabaA'a oradao
da Çarikiran'a. sonra da Pervan, yanı şehr•i Mervan'-
e vardık.
Mır N~ri vazifelendirilen bu üç yüz k:iŞİ'.\'i bir
araya topladı.
Hakikaten atları ve eşyaları arkalarıyla bir bir
çıkardılar, v~lhasıl, bin bel! ile dalı aştık. O giln da~
dibinde bir kentte karar kıldJ\ .

86
VlU\'ET-t BED2BŞAN VE HOTLAND'DA VAKİ
AHVAl.t BEY.~ EDER
Mübar<tk Recebinevvelinde Şehr-i Endlrab'a
vardık.. Oı.ıdan, Bedehşan vilayetinden olan Tahkan'a
varddc. Om\!a Süleyman Sah ve oğlu İbrahim Miraı
ile mülakat eyledik. İlk olarak gllliğimiı gün, İbrahim
Mirza karşı gelip bir çarba.ğda bir miktar hediye ve
bir gazel ile Mirıa'nın huzuruna çıktık.
Eger ba,v,ysin ol aykaşiga cisming hilAl eyle
Yüzün görmeng tiler bolsang gö:rung yaşıngni al
eyle
Rakiba ol sanemning küfür zülfün kılma endişe
Yuri kaylıodın öz JcürUr nikda bol özge hayal eyle
Gedayi güya bolgay biz gönül ol ha~-1 hüsnlng
Zekat-ı vasltndan bizge niçun blrmes sual eyle
Elifler dal alar kes siıım.i eda itmeng istersen
Ralcibing ey elif- kıimet banb kadioi dal eyle
Eper ckber aşka tallb irseng vasıl olmakgıı
Özingni Katibi nar-ı muhabbeL birle kat eyle (45)
Bu gazeli Mir1.a oku)'l,lp çok beğendi Kar~ılıkh
şl!r okudult. Hemen Padlşah'a da acizane blr hediye
sunduk. Jluzurlarına çıkınca :,ir gazel de onlara sövJe.
dinı
ı\le-m-iervahda kim aşina boldum sana .
H:ık bılur ta ol zamandan müptcl~ boldum sana
Kııhl edinı1rsa ni bar ger demni erbab 1 nazar
0
Hamdülillah Padişahım hak·i pa boldum sana
87
Ey gönül aşkn• n tarikin sana tefhim eyledim
Gam yen1e .şimdengertl kin1 rehnUma. boldum sana
.
KCıy-ı yare aı.m ıdermin tabi'ol ~ydiJ tana
Hatırın cem'cılsun andan pişva l:ıoldum sana
Kenc.j gamda Katibi halim gönip, dilber dedi
Şad ol ey bimar gam geldim şifa boldum
sana ('46)
Onlar d.ı sonsuz lütuf gösterdiler. Belh hanı Mu·
ıaınmed Hun ite Burak Han arasında ditşmanJık ot-
lu~nu anlatarak: •O yollar teblıkelidir. Pir Muh~-
med HAn'ın kii.çük kardeşleri çapulculuk yaptıluıdan,
Kunduz. Kavadyan ve Termid taraflannda hükürnet
kuvveti zayıftır. Fakat Bedeh,an ve flotJan yolu emni-
yetlidir. O taraftan gidin• dedi ve bu hakire Padişah
ve Mirza at ve hil'at ihsan ettiler. Hotland'da Cihangir
Ali Han, Padişahın hanımının kUçük klzkardeşin~ bir
mektup verdiler. Oradan da yola k->)'l,llduk. Payitahtı
Bedehşan'a, yani Keşm'e geldik.
Padlşah'ın Çart;,ağı ve Hüma)'l,ln Padişal')'ın Dev·
vııbe isimli bahçe.sini gezdik. Bundan sonra Kal'ayı
Zafer yolu ile Rustah şehrine, oradan Bender Sumtl'-
ye ge)dik. Amu Sltyu, yani 0:ybun ırmağın tulumlar·
la ge-;til.. KAşgar ıar.ınndan vilayet-i Hotland'da o~ı­
li'ye v:ırdık. Mir Seyyid Ali Remedan' hazretlerini ti-
yarel edip oradan Külabe şehrine vardık. Cihangir
,\\j Han ile mülakat edip mektubu verdik. Onbeş adam
kılavuz alıp Çarsu şehrine vardık. Oradan Polse,ıkin'e
uğrayıp köprüden geçtik. Kılavuzları serbest bıraktık.
S8
TURAN - ZEMİN VlLAYETtN'DE, YANI
MAVERAO'N NEHlR'DE VAKl OUN
AHVALİ BEYAN EDER
Köprüden geçip, Turan-Zemin, yani Mavera'Un
Nehir'e gir'dlğlmiz gün, orada istirahat e ttik.
Ertesi gün yola çtlap Hazarnüve, oradan da Çar-
şanba kasabasına vardık. Hoca Yakub Çarht'yi ziyaret
t:dip oradan Çığanyat'a, yani Hisar·ı Şaduman'a var.
dık.
Bundan sonra Singerd dağını .ıştılc . Dağda de-
vamlı surette yağmur yağdı. Ya~mur suları büyük
bir ırmak gibi aktı.
Allah'nı (C.C.) kudretini temaşa ett 1k
Buradan, ~ - i Sebz'e, yani, Keş demekle bili-
nen şehre geldik. Sultan Haşi m'le görüştük. O da ge-
çiş imi verdi. Semerkand ile Şehr-i Sebz arasındaki
dağl binbir güçlükle geçip Kasaba-i Mısr'a uğradı.k. Bu-
radan •vola devam ederek Şaban-ı Muazzam'm başla·
rında cennet misali Sernerkcınt'a geldik. Nevru2. Ah-
med Han ile mülakat edip «Herkesin hediyesi kendi
derecesindedir• kabllindon bir miktar hediye sunduk
Han, bu bakire, bir ııt ve baştan ayağa, yani mu·
ıeaddid hll'atler inayet ettiler.
Meğer Burak Han'ıı saadetli.ı padişah. alem-penah
hazretleri. Şeyh AbdUl·Latif ve Dadaş elçi ile bir
miktar tüf<.kli asl<er ve top göndermişti.
Mülakat yaptığımız zaman Semerkand padişahı
Abdul-Utif Han olmuş, yerine Burak Han Semer·
kand Aan't olmuştu . Fakat. Belh'de 'Pir Muhammed
g9
Han ve Buhara'da Burhan Seyyid Han kendi adlanna
hutbe okutmuşlardı. Burak l:lan bu sebepten onlara
bir şey yapamamış, sadece onlan meşgul etmişti.
Evvela Semerkand'ı alıp zaptetmiş, oradan da
Sebz üzerine yürümüş ve burada büyük bir savaş ya..
pılmıştı. Rumilerin kethudaları düşünce, orası da zap-
tedilrniş ve o.radan Buhara'y:.ı geçilmişti. Burası uzun
müddet muhasara edilince, Buhara Han'ı Seyyid Bur-
han, Karalrul'u Pir Muhammed Han'a verdi. O da 1ni-
ierini, yani, kilçUk kardeşlerini gönderip Karakul'u
zaptetmişti. Sonunda mecburen Burak Han'a tabi
olup araları düzeleli, sulh oldu ve o vilayet, yine Sey-
yid Burhan'a tefviz edildi. Burak Han, Karakul üze-
rine •vUrUdü. Pir Muhammed'in kardeşleri aman di-
leyip şehri verdiler, Orayı da Seyyid Burhan'a verdi.
Kendisi Semerkand'a geldiği zaman, birtakım kimse-
lerle Rumilere Aı,ı olan kimse Taşkent ve Türkistan
yolu ile Rum'a doğru yola çıktı.
Beraberinde olan Ahmed Ça.vu_ş da, Buhara ve
Haı7.em yolu ile Rum'a doğru yola çıktı.
Bir kısım yeniçeri de Seyyid Burhan'a vanp bir
kısmı hanın oıı.ıııannın yanında kaldJ. Kendj yanında
~ Uz elli kadar adam kaldı.
Yukarıda antatılan olaylan bu fakire anlallp;
•Saadetlu Padl:şah yanında yaJanct olduk. SözUnü k.a·
le almadık. Bize yardımcı olsanıı. birşeyler yapabilir.
dik» deyip, bu acize bir vilayet vermeyi teklif etti.
Ben de. «Bu kadar adamla bir iş yapılmaz ve Padi··
şah'ın emri olmadan biz böyle şey yapamayız• deyin-
ce: «Şimdi siıe adam kaup vazivyeti devlet kapısına
90
bildireyim• deyip, Hoca Ahmed Yesevı (K.S.) ev-
ladından Sıı.rd·ı Alem Şeyh'i tayin ettı. Bir mektup ya-
zarak: «Bundan sonra Padi~h Hazretlerinin her ne
emri varsa onunla amiliz,,. d~yip gitmeye ruhsat ver-
~i. Başkent Semerkand'da, Danyal (A.S.), Hızır (A.S.}
ın makamını, ResuluUah (S.A. V.)'in hırka lan ve na-
hnlan ve Hz Ali (K.V.) hattijle yazılmış Kur'an-ı Ke-
rim'i ziyaret ettfk:
Ulema ve meşayihten hidayet sahibi Şeyh Ebu
Mansur Maturidi, Şah Zende, Hoca Ubeydullah Şeylı
.uJ Ahrar, Hoca Abdi Birven, H1>ea Abdi Derven Ço-
pan, Kad11.ade-i Rumf, fetva sahibi Maveraü'n Nehirli
ulema mezarları yani 4440 mez.ar ziyaret etlik.
Bir giln sohbet esnasıncL-ı
Burak. Han bu hakire:
«Gördüğünüz şehirlerden hangısi hoşunuza gitti?• di·
ye sordular. Aciz de:
Dil ser-i kuyun koyup eımeı behişt-i ar.ru
Her kişiye kendi şehri yei gelir Bağdad'dan (47)
(Necaı.1)
deyip cevap verdim. Han bu cevaptan hoşlandı ve;
«Ha:lôkate·ı doğru söylüyorsun. Amma bur.ıda kalc,ay·
dınız• diy... buyurdular. Hanın elçisi Sadr-ı Alem Şeyh
Türkistan yolu ile gitmek istedi. «O yollarda Mangıt
yani Nugayların halka zulüm ve düşmanlık yapıığı
işitiliyor. Kazak ve kazakçısı çok olup ehl-i İsUlm'a
asla yol vermezler. Yakaladıklarını soyup ellerinden
gelen kötülüğü yapmakta insanlar arasında m('1lhur-
durlar.•
O yol uygun bulunmayıp Buhara tarafına yönelin·
cc, Burak Han bu acite:
cSeyyid Burhan yine bize muhalifmiş. Ojtlum
Harzem Şah'ı Sultan Bey'le dı.işmanlık eder diye i..5iti-
lir. Cenk ihtimali varsa Acduvan'a geçjp elçiyj bckJe·
yin. Vaziyeti araş tırıp öğrenin. eğer muhalefet yoksa
o yol ııe gidtn, varsa, orada kalın• -0edi. Biz de ö:Vle
yapıp mübaı·ek Ramazan'ııı beşinci günü yola girip
Kale dernekle nıaruf şehre vardık. Oradan Keremene
şehrine geçip oradıın da Devva'ya badehu Semerkand
nehrini geçip Acduvan'a vardık.
:Hoc,a Abdul-Halik Acduvani'yi ziyaret ettik. >.tir~
za'yı orada bulamadık ve sıhhatli bir haber de 1tla-
mayarak oradan da yola de\•am ettik.
'Pul Rıbat 'a geldiğimizde Harzem Şah Sultanının
ordusu tamamen Kavım ve Kacım giyerek sav.aş ha.
zırlığında idi,
Ansızın Ban Ali Bey -ki oğluna atalık edip gön~
ıl~rmişıi- onu orada görüp bu fakire: «Nereye pid:i-
yorsunuz?• diye sot'clu. iBuhara'ya,• deyince.
«Şu anda Buhara Ran'ı Seyyid Burhan Harzem-
şah Sultan ile harbetmelc için gelmek üzeredir, Lüt.
fedlp bize yardımcı olun• diye ric.ada bulundu.
Bu fakir de; «biı. kimsey3 yardım etmek için gel-
medik. Hanın bi.:e yarh~ı yani emri bu değildir. Şayt:ı
savaş ihtimfıli olursa Acduvan'a gelip orada elçiyi
bekleyin diye buyurmuşlardır» deyince, Acduvan ~a-
rafına yöneldik. Minare önüne yaklaştığımızda yüz
k:-dar Alaçapon (çeşitli renkli Tatar) ardımızdan ar
k;>stı,rup •Mir1.a yarlık kıldı, davranın• diye bir y61·
daşımıza kılıç çaldı. Biz de kenara atılıp hemen vuruş­
ma)'l bazu'lanmışken biJ· ulu Seyyid koşarak geldi.
.Özbeklere: «Sabredin. Acele etmeyiı:• deyip daııttı ,
İki yanında adamlanyla Mi17.;ı g_elip dualar elti.
92
•Luıfedip gitme:yinlz, bir kenara çekilip seyredi-
niz» deyince, naçar geriye döndUk.
On lı:adar adamla Mirza'nın huzuruna çıktım. Mü-
lakattan sonra Mir7.a yine ricada bulunup; «bize yar-
dım edin» deyince, buna razı olmadım. •Bari tüfekle-
ri bize verin• dedi ve on kadar tüfeği bizden alarak
Özbeklere d:ığıtlı. Bize de •siz bir tarafa çek.llp sey-
redin» diye gururlu bir şekilde söylendi. Seyyid Bur-
han't gözünde asla büyütmüyordu.
Yemiyen kişi yadı!lden tabanca
Demirdendir sanır kolundaki pençe (48)
O :ında karşıdan Seyyid Burhan göründü. Mirza
köprüden geçerek Rıbat'ın yanına vardı . Ben de ar-
kadaşlann bulundult,ı tarafa yöneldim. Halk arasın­
da bulunan altı yoldaşım Mina ile köprüden geçti.
Bu aciz dört _yoldaş ile varıp balk1 bir çardak avlusu-
na koyduk. Seyyid Burhan hemen göz karartıp önün-
de bin kadar Kızıl ayak, yani Buhara'nın yetimleri,
kırk kadar Rumi okçu olup yaman askeri vardı. Bir
anda Mirza'yı basıp ıüfekJe yaraJad1lar.
Mirza, tu~nu, nakkaresini ve herşeyini bırakıp
iiç yoldaşımı,:la kaçu. Birini süngü ile vurdular. Biri
de diğer bir yerde şehid oldu. Oç nefer bir miktııı­
Özbek'le Rıbat'a girdi.
Seyyid Burhan onlarla çatışmr;k üzereyken. iki
voldasımla attan inerek, askere karşı gidip: •Mirza
nerededir?» diye sordum.
• Ribat ile çatışmak üzeredir• dediler. «Beni
Han'a iletin• dedilimde, birkaç kişl önüme düşüp
köpriiden geçtik. Ribaı önüne varınca (kaza gelince
93
gözler kör olur) bu fakiri Ribat' ian ok ile bir zalim
vurup yaraladı. Her taraftan kılıçla üzerime saldırdı·
lar. Ölümün eşigine gelmişken , onlarla beraber olan
Rumiler, bu hali görüp fakiri tanıdılar. Özbeklere kı­
lıç çekerek:
«Bu, kendisi &n'a gelmiştir. Buna niçin boylt
muamele ediyorsunuz?» diye hamle edince, ÖZbekler
benden el çel(tiler. Han'a haber verdiler, Han gel-
di. Eşsiz bir yiğitti. Beni kucnkJayıp özur diledi. «Ça-
tışma anında gelmiş bulundunuz. Kuru yanında yaş
da yanar misali gibi oldu• deyip çok özür diledi. İki
suUan u~yin edip yoldaşlanmızı köprüden geçirirken,
iki yo1daşımızı yine kılıçla yaraladılar.
Yahşi bir yedejimi. bütün yiyecetı, bir seyisha-
nemi ve on kadar atımw yağmalad1lar. Bin bela ile
köprüyü geçip bir tarafta durduk. Niha}et han, bu
fakire lütfedip: -ıRJbat içinde olan Rumilere ıenbih
t:t 1 Rıbat'ı versinler. Onlar günahsızdır Onlara sö:r.ü·
müz yok» deyince Ribat'a g ittik. Hl':r birini çağırarak
«savaştan vazgeçin. Be.nim burada bulunmamdan do•
layı, Han sizi affetti,» deyince. onlar rla Ribat'ı ver<li.
Kaybolan atlardan birkaçı bulundu Ama birçok tü-
fek kayboldu. Evvelce yolda tutulan iki yoldaşımız
da serbest bırakıldı . Bundan sonra şehrin yotunıı
tuttuk.
Akşam zamanı Buhara'ya vardık. Seyyid Burhan.
bu hakire: «Dünya ve ahirette atam ol. Bu vı1Ayet
Saadetlü Padişahındır. Sen Buh.:nı'da otur, ben Ka·
rakulda olayıma diye müteaddit rica ve is teklerde
bulununca «Şayet bütün Mavcraii'n Nehir'i bana
verseler bu vilıiyellerde kalamam. Ama, siz Han'1ma
olan cefayı -inşallah- devlet kapısına arzederlm
94
Padişah Hazretleri larafından çeşitli inayetler gelip
ümidederim ki Hanlık size mUyesser olur» dedim Çe-
şitli konuşmalardan sonra, gayet memnun ve mesnn
olarak bu fakiri ziyaret ettiler. Sayısız lütunar f<is·
terdiler.
Onbeş gün Buhara'da eğlendik. Hergün, bulundu·
gumuz çarbaA,ı gelip sohbet eder, temaslarda bulu-
nurduk. Bu arada, kendi lisanlan ıarzında gazel ııöy­
lememi de teklif ettiler.
Hacı! boldi görli-p nıhsar-ı yari bağd3 güllar
Figanım guş edip gillşenden ötti barçe bülbüller
Yür,ü gül, kameti gar gar, gözii nef1!is. lebi goncc
Ni bolgay ba~ıga ol lale-ruh sançga" karnnfillar
Cihan gülzannda manendi yok ol kad-ı şimşadtnın
Boluptur bağ. hüsni içre zülfi taze sümbtillar
YU?:üng gör-geç kara zülfing perişan kıldı akhmnı
Gönglini sa!clı sevdağa nikılay işbuna gi.illar
Demidur aç gözüognü, gafletı koy, cam-ı mey n•J'i et
Uyutmaz. (Katibi) bezm ehlini avaz-ı kalaklar (49)
Bu gazelcien çok boşlandı. Birkaç gün şiir ü1.erin-
de konuştuk. Sonunda gitmek için izin is!ediflmlzde:
"Bari demir tüfekleri bize verin, biz size ne kadar is-
terseniz ba'kır tüfek verelim• dedi. Zaruri ol'lrak ka-
lan türekleri onlara teslim ettık. O da kırk ~kır tü-
rek verdı . Kaybolan yedek yerine bir abhk at ve iki
değerli kitap himme1 edip ruhsat verd:ler. Bu ıtrada
Burak Han'dan elçi gelip oğlunun .ıffını diledi. So-
nuııda yine yi!r verip Acduvau ı Abdal Sultan'a tavin
etti. Yine .ıralal'lnda sulh olup alem emniyet ve sü-
kün bulunca bi7. de yol hıııırlıl<larına başladık.
!IS
Bubara'da: Hz. Hoca Bahaeddin Nakşlbend, Ka.
dı Iian, Çaı• Beki!", Hoca Ebu Hafs-1 Kebir, Sadruo
Sena, Taı:'uş Şeria, Şeyh-ut 4..lem, Seyyid Mir Ketiim.
Pir Hoca Bahaud-Oin Nakşib.:ndi, Sultan lsmail Sa• ·
muni, Hı. EY)'ub (A.S.) Ka'b' ul Abbar ve Şemı.-ul
Eimmet' ul Serahsi'yi ziyaret edip Harzem'e doğru yo-
la çılctik. Karakul ş<.>brine varıp oradan Farib önün-
den Amuderya, yani, Ceyhuo'u gemilerle geçtik. Mü-
barclı. Şevval aymın başlarında vilayet·i tran-Zemin,
vanı, Horasan diyarına ayak başlık .
Evvela Çarcoy isimli şehr<? vard1k. Burada Hace· i
Me~hed Jmıın·,ı Ali Musa'nın kardeşini ziyaret eıtik.
Sonı~. yola devam ederek çölden, yani, Beriyya-i H<'·
n.san'dan Amuderya'nın kenanyla H!lrzcm'e d:,ğru
yollandık .
Gece gundüz arslanlarla nıücadele etıık. Yalnız
başına kimse su alamaz oldu.
Nihayet bin tilrlü belli ile on günde Heı.aros'a
geldik, Oradan da beş günde Hive'ye vardık. Orada
da Mahn,ud Pil" Yarvuli'yi ziyaret ettik.
VlLAYE·r-t HARZEM VE DEŞr-ı KIPÇAK'T\
VAkt OL~N AHVALt BEYA.'ll EDER
Mübarek Şe\•val'ln scnlarında Hive şehrinden g_e-
çıp beş günde Han.em'e geldik. Dost Muhammed Han
ve kardeşi lş Sultan ile mtillkat yaptık.
•
Şeyh N:ecmü'd·Din Klibril, Şeyh
Ali Ramhnı, Şeyh
1.Jeh•eı iyan, 1marn Muhanımed Bargj, Sahib-i Ku 1uri
•
 'Ti
96 halk görüııce. Rus olduğunuzu ıannederler,• diye ten·
bih olundu, Elden ne gelir, biı de onlar gibi giyindik.
Caru'llnh Allame, yani Sahib -i Keşşaf tefsir -ıahibj
Mo nla Hilseyin Harzem,. Seyyıd Aı.a ve Hekim Ata'y1 ı\lemın mıınraatini öz bekini
1iyaret eıtik. Şehr·i Vezir'de merhum ve mağfur ,>eyh Hak alarnın yoğ eylegey pllkini
Abdüllatirin vefat ettiğini işitince, sabırsızlanıp bir- Aşı talknn b:lcn korut baı,n
kaç yoldaş de acele Şebr-i Vezir'e vardık. Ki~ı bır barça tapman ekme.ğini
Mahdum•u Azam ve Şeyh Abdüllaı if'i ziyaret et- Kımız içip a.lar aşar :St etin
lik. Merhuın Şeyh Abdlill-atıi'den gayri, bilyilldı:rin Daği görmcy blz çizg\! yimeğlni

t:ısavvuf yolunda pfrimi1. olnıaları dolayısıyla, ruha- Kazağı kazakcısı köptilr

r.iyeUerine s1ğındLk. Ruh-u !ierifleri, Ceruıb-ı Hak'ı n . .. . . ..
. .. '
~

k.aunda: daima şad, merzuk ve Cennet-i Naim'de hoş­ K§rvıınını lalab kılgar bilakec
nudluk içinde olmalan için. Kur'anı Kerim hatmettik. oıusının dişisini erkeğini

Ruhları için yemek daJ1tıık .
sonsuzluk bahçesine git tiklerine:
Şeyh Abdüllatif Pir·i Harzem
Dar·ı dünyadan eyle'1i rih let
Ruh-ı Kuddus etti tarihin
Eyle ya Rabbi makaırunı Cennet
Bu t.aoi düny,dan Hak budur ol gazayıekber iter
Çapgay anın kll.ıç bilen 6eginl
t!crayıp tahtagan ıanır sözümün
(Katibi) :valganını gerc:eğinl (51)
Velhasıl yoldaşlanngönlünü alıp, «Aklı başında
(50) olan kimseden zarar görmemek için lazım g.eJen vazi-
yeıi almalıdır.

diye tarih düşürdüm .

Mangıt
Mirzalar, o lmalan ~ebebivle Ağatay Han Böyle imişbu yerde çünkü töre
' oğullar, Hacı Muhammed Sultan. Timur Sultan vt· Giyeın kürküni göynüne göre (52)
Muhammed Sultan'dan melctı.ıplar alıp Hıırıem'e ıel· c.ive nasihat ettim.
dık .
Hoca Ahmed Yesevi evladından
Burak Han'ın el· Hepsi o kılığa girdiler. Mübarek Zilkade'nin ilk
;isi Sard-ı Alem Şeyh de geldi, orada hazır oldu. Şevh gilniinde yQla çıktık.
Hüseyin Harz.emı'nın zaifeleri, yan;, mnhdume-i a·- Bir aydı:ın fazla bir zaman Kıpçak <;ölünde avare
yüriidük, güz fa&lı oldulundan. çölde kuş uçmaz, ker.
zam'1n kerimeleri Şeyh Hüseyin Haneı;ıi'nin o~lu ve
birçok miislüman yol arkadaşı oldular. Elbiselerimizi van geçmez olmuşLu . Çünkü burada bitki cinsinden
bir habbe, su aslından bir katre bir şey bulmak
nldLk. Difer halk l<:oyun derisinden kiirkler edindiler.
F: 7
vHerkesin bu tarz1ıı glyinmesı laz1mdır. Çünkü, Man-
gıl tayfası Özbeklerden fenadır. Başka türlli gi,•inmiş
98
:nümklin de~ldi, Uçsw, bucaksız biıkiden yoksun bir
c;öl olup,
Yofıdıanda vuhuş tayrıı gıda
Su bulamazdı kUJ"batıı buçga (Sl)
;•
Nihayet bin belA ve Stkmtl ile günlerden bir gün
Şam ismiyle meşhur mahalli geçip Saraycık kasabası ­
na vardı.k. Burada birçok bacı ve evvelce izinli olarU:
gelen Rumilerden elbisesiz ii,ç kişiyle bı-$ılaşt1k: Bi-
u:
- •Nereye gidiyorsunuz? Keştedır Han'ı Rus al-
dı. Ahmed Çavuş, Rus 1~ çetin sa~-aş yaotı. Ağamu:,
Mongıt Mirıalarındıın Anılan Mirza'nın tebaaıu olup
yol kesen oldu, dönUnl• deyince,
Tecrid~ı neyücekdir biz:c efUıc
Doku~ cebelu soynuy, bir yılageçl (S4)
dedim. Yol arlcadaştan razı ~medı. Birkaç günHar-
ı>em'dc kAlın~ın (acelecllis ~odan. yavaşlık Rah-
mandandır), (l<irelim ııonu nereye varacak, deyip Bu-
rak Han'ın elcisi Sadr-ı Alem Şev,, ve diler müslü-
manlar dönünce, mecburen b!z de döndük
trmen viı;al-i yanı, gönUI boldu mümtenib
Öldüm ramiyi: bolmadı halimp muttııll'
Va'ız-ı hadts hı1ıngı tefstr eyledi
Rphmeı ıına lı:i barce ulus boldu müntefi'
lCM>tür cllw\da ,:ona le-b'ü llle hadduli
Sen serv-lcad Jibi han; bir kadr~ murteft'
BUthUl-tlk ila nale vu ahi seherge çe
Ba~d ki rahmet idip ola ol ,ıonca mli!:ıemi'
Bari elemini (Katibi) de['eylemen bolur
Abar iriir (erer) hemin elemi gayri mündefi' (55)
Elden ne gelir' Çarnaçar yine Hanem'e geldik.
Burak Hıın'ın elçisi, yine Semerlcaııd'a gitti. Diğer halk
orada kaldı. Hanc:-m Hanı dosl Muhammed Han bu
acize:
•Ne taraftan gitmek isli)orsunuz?,. dive
, sordu-
ıunda:
«Arzumuz, Horasan Meşhedi'nden, Jml<-Acenı yo-
lu Bağdad'a varmaktır• deyince; •burada lcalın. Mun.
gJl baharda yay)ata gider, yollar ~ kalır. fnş:.ıllah
Ruslar d• benara[ edilir. Bafdad buradan hayli uzak-
tır• deyince:
Senden olursa yare efer buğdu muşrikio
Sa'yet gönül ki aşıka Baı,dad ır;ık deiil (56)
dedim. Nihayet Han izin ve bir yahşt yabu, yani bir
güzel at verdi. Arabalan yol arltadaşlanna bnğışlndı.
Kalııem neıhrlnden Şirvan yolu ile gitmek istedik.
Fakat haJk ona razı olmad1. Şirvan'a KOfe ıarahndan
Rum askeri gelip Abdullah Han ile çetin savaşlar yap-
mış, hali o tararlardan Rum halkına bu taraflarda
yol yoktur. Hasılı Çerke:z tarafından çılcan demirkapı
yolu iyice araştınldı. Şimdiki halde Çerkezler isyan
etmek üzeredir dediklerir,de Horasan ve Irak volunu
!:arduk.
Şah'ın şu anda Padişah-ı alem penah'a h.aatlan
vardır diye haber aldık. Fakat yollarda olan Kızılbaş
bevleri si7i sağ ve salim şaha vardırmazlaır. dedikle-
 •

101
100
HORASAN VtUYETtNDEKJ SBRGtiZEŞTI
rinde «Allah'ın öldUrmediği-ai kimse öldlirmez. Ölüm-
den korkan kimse de yola girmez~ BEYAN EDER

Yime hicran gamın ey dil ecelden öğdcn Allah'ın yardımı ile Amuderya'yı
geçip karşı kıyısı­
ölmüş yok na konduk. Diğer arkadaşları bekledik.
Yetecek 'ı.ıssasın hattın yazılmış ta yuyulmuş Mahtume-i a'zam'ın kerimeleri, yani Şeyh Hüseyin
yok (57) Harıemi'nin kızlan ~dam gönderip: •Rüyamda Atam
Mahtume-i a'zam'ı gördüm. Büyilk bı r toplulukla şehr-1
deyip, istjşarc yapıım. O yoldan başka diler yollar- Vezir'den Harzem'e ~eldi. Halk kendilerin i karşılayıp
dan gitmeye imkan yoltıu. Hasıl-ı • kelam, Hazret·i geliş sebebini sorduklannda. «Mir Seydi Ali Şehr-1 Ve-
Hakk'ın sonsuz yardımına tevekkül ve kili,atın guru- zire gelip üzerimize Kur'an-ı Kerim tilavet e ttirdi. Biz-
nı {S.A.S.)'nun bereketl bol mucizelerine ıevcssül ey· den ydrdım talep etti. Bunun için ona yardıma, onu
lc~k. , ~,hhaıle Horasan'a geçirmeye geldik• diye buyurdular.
deyip, bu fakiri müjdel~ruler. O şevk ile ertesi sabah
Dahi yol bulmadım olup naçar erkenden yola çıktık.
Utra(lım bizzaruri ahir kir
Devreven'e geldik. Muhammed Sultan geçiş için izin
Çünkü, «zaruretler, mahzurlu şeyleri mübah kı­ verdi. Oradan Bağvıı'ya vardır.. Polcu Sultan da geç-
lar» kaidesi kendiliğinden meydana çıkmıştır. öyle memize- mani olmadı . Njsa'ya ı.?eldik. Daha önce, Merv'-
ise hemen develer kiralayıp ona göre har,.ket etmek de Han olan Tin Muhammed'in knrde,i Ali Sulı.an'la
mülakat yapıp, Han'ın ve lş Sultaruo mektuplannı
la1.ımdır.
verdik. O da serbesıçe gitmecıhe i:tin verdiler. Hasılı.
Harzem Padişahı Dosı Muhammed Han'dan. git- hepsi de Saadet!O Padişah'ın emirlerine ita.at edip ıilm
meı için izin istedik. ? lan iimseterdi.
«Bu vaziyette dlişman içine !!İtmek münasip de- Oradan da yola koyulduk. Baverd şehri yolu ile
ğildir» deyince, mevcut olan tüfeklerin yans,nı Han'a rus ş~hrine geldik. Orada da tmam Muhammed Hani.
yarısını da Sultan'a verip izin aldık . Tin Muhammed'. fi H~retleri ve Firdevsi-i Tı.ui'yi ziyant ettik. H. 964
senesi Muharrem ayının ilk günü Horasan şehrine
in kardeşi Ali Sultan'a vermek üzere bir mektup al-
geldik
dık. Yol için azık ve su için nihenkler haı.ırladık. Ya-

radan'a sığınıp Zilhicce ayının başında Horasan diya- Horas11n Şahı yani imam Ali Musa Rııa hazretltı­
nna doğru yola çıktık. rinj ziyaret ettilt. Denizde tufana tutulduğumuz vakit,
ıo:ı
tmarn Hazretlerinin türbelerine bir toman adamıştık
Nezretmlş oldulumuı bir tomnnı Mir-ı Miltev.!lliye ve
diler bUyilklerin kabirlerine de sadakalar dağınun .
Behram Miı:za'nın oğlu İbrahim Mina da orada
Sultan idi. Şa}ı'ın otlu Süleyman Mirza da orada idi.
Onlarla ve vekili, yani veziri Gökçe Halifey le buluşup
Mirza'lardan Şah'a !itmek için adam istedik. Kabul
l'ttiler ve bize bir 2iyafet tertip ettiler. Kon~ma es-
nasında bu acize Hz. Ali ile Ebubekr, ömer ve Osman
Hazretleri (Allah onlardan ra..-ı olsun) nin hallfcJikleri
vt> bUyilklükleri hakkında s~ninle \tonu.şalım deyip,
bazı sualler sordular. Bu ac iz de:
•Ahmak'a cevap sükuııur• sözüne uyaralt 1'UkCu
E ll im. Suali tekrarlayınca:
Ayb irur saki mey itmek lil-i canan birla hnhs
Hiç ae1ğ s u eylegeymi lb-1 hAyv;3n birla bahs
Derd-0 aşknıng buna hikmet dii%dli isen
tapmaa,ey
Eyleganlır ilm-i hikmet içre lokman biTla
bahs
Bil kaza birla kaderden akl ile kılsa cedel
Men saginurmin kılur a nka Sülevman birla
bahs
Lütf-u kahnngdan ne bolsa razımın bal u ve bal
Haddi ırmas bendening kim kıla sultan birla
bahs
Ders· i aşkı itme zabiJ birla eydıl gaft u gu
Cehl irur dAoi olanlar kılsa nldln blrla bah.s
Can u dil birla n'ola lallng ;çUn kılsam niza'
Ayb imas -.üi şarab iistında yArtn biri$ b-.ıhs
(JCatibt) gö~ nwımı intiıam.ı n.azmını
Dardi 16.yıkdur lnlursır. sana SOlevman biTla
•
bahs (SS)
Gazel bitince -~asreddin Hoca'ya mescitte gazel
oku demişler, yeri delil demiş- bunun gibi. biz, bu.
t aya. sizinle bu hususu konuşmak için gelmedik. Bu-
rada sadece resadUfl olarak bulunuyoruz. Yoksa bir
s uale <'e\•:ıp vermeye muktedir değil.iz. ÇUnkü Pe-ı,·.
pmber Efendlml1 •Haldkat a.cıdır• buyurmuşlardır.
Fakat sizin usdiniz, bi.7.im Kz. Ali mltlannı olan
ınuhabhetimiıi imtihan ise:
Asitan-ı Murtaaya lııffce-111 bar menin
I>aim-ud-dchr ol eşikden ferih babım bar
menin
Kanberimin. şir-i yeıdanını; sünniyen elin
Özgt-lerla ne suaJ u l1'? cevabım bar menin (59)
deyince, sual sormaktan v ~ l e r ve ellerinden kur-
tulduk. Sonra Oa,;i Bey isimll bir adam geldi ve •Bu
lcadar adamı Şnh'a göndeı ıııek uygun de#fldir. Bun.
lar, kendilerine katttpmız adsmlan yolda öldOrebilir
ve kaÇlp gidebilirler. Burak Kan'a plen Rumi1erin
bunlar olması muhkmeldir. Veyabııt, bunlarda gizli
ı:ru:lttuplar olabiUr. Onlan al"a$tınp cörmeden, bunlan
bırakmak dotn,ı delildir... dlye söyleyince, Mina da:
(Kim biTŞey ifitirse ona k.vfı tedbir alır,) sözüne da~
yanarak f.'rtesi sabah erla!ndcn ikJyü% zırhlı muhafız
: öndtrip Kcrvansaray'ı ku$llttırdı .
104
•Doğru ıutulmayınca eğri bulunmaz» kabilinden,
hepiınizi tulup, herkese bir muhafız tayin ettiler. Be-
ni de iki hizmetçimi.; Gökçe halifenin vekilinin ()(lası.
na koydular ve atlanmızı da birer kişiye teslim ettiler.
Di!er eşyalanmız-ı da emanet bırakuk . Hali hazırda
burada kış mevsimiydi. Eşyalardan aynlınca titremeye
başladtk. E:rtesi gün Mina, yanımızda bulunan emirna-
meleri ve padişahlardan alınan mektupları aldılar. Bir
keSe)<e koy~rak mühürlediler. Arkada$1ar bu durumu
görünce, hayatlarından ümidi kestiler.
Ben de: •Bu duruma kendimiz kendi isteğimizle
düştük. Kendi düşen ağlamaz derler. Doğumdan kurtu-
lamadık ki ölümden kurtulalım. Bundan böyle bunun
çaresi sabretmektir. Çünkü büyükler •Sabr ile koruk
helva olur,• demişlerdir ki, <ıabr kurtuluı,un anahtan.
dır ve bütün sıkınıılar ona yü'<selir.
Sabriyle yetdi devlet-i cavid
Sabriyle bitdi meyve-i ümid
Bağdı,hü sabriyle biter hüşe
Huşe hem sabrile olur rQşe
Hamdi
Hemen Cenabı Hakk'a tevekkül edip sonunu göz-
meye koyulduk.
Yire yol iki kademdir, birisini cine bas
Çünkü bu meydiinc girdik, aya~ın merdane bas
{Necati)
Sonunda büıün arkadaşlan batladılar. Gerçi beni
bağlamadılar ama, başıma ~ muhafız diktiler. Mir-
1.a'nın bu hare kel ine çok kırıldım.
105
Kadrini her giz bilir mi ademin
Kerm u serdin çeltmiyenler alemin (60)
ciiye dertli gönlüme teselli \'erlrdim. O:tüntü bazan ~-
der, baz.an de beni m&hvedecek duruma tjelirdi.
Meydlr ey saki illicı kişi bolgay aamnak
Zehr-i gam def'ine hiç mistlke bolmaz tiryak?
J<enÇ-i hUsnünde iki ıülfü holuptur iki mar
Kati çün gamzesi ıalibleri tığ-ı dıhak
Ol koyaş ıal'att görkan ni lulur hurnı yAd
S9fi bir zerre kine seni de yoğ lrmiş idrak
Ol sanem. gayra vefal-tr kıla. layık mı menin
Tığ-ı müjganı bilen sanma mundak kıla çik
Ydr rahm etti görüp balladlğım 1.Arı bilen
(Kfttlbi) boldu işingeç anı ağyar helik (611
Bu gazeli hatırımdan geçirirken uyııdum. Uyku ile
uyanıklık arasında gönlüme bir mısra d.üşrti. Uyku,
dan uyanınca, «Bu bana ilahi bir ilhamdır..- deyip.~ha-
ıırımdakini herııen yazdım. Bununla bir murabba dü-
züp İmam Atı Musa Rıza'ya ithafen göntıerdim.
Ateme gelmiş değil senin gibi bir delir
Haddi yoktur kim seninle pençe \•ura nerre.ştr
Kıl terııhhurn vadi-i mihnetre kaldım hen fir
Yıı Ali senden meded düştüm bana ol dest-gir
•••
 1
•

108 10'1

Çehre-1 zerdim eşiğinde vanp hlk eyledim Umanm bana inayet klla oniki imam
Zülfikir-ı mührün ile sinemj çllt eyledim
- Lafeta illi AJi sımnı idralı: eyledim
Melceimdir ; ahir u batında anl:ır ey humam
Cümlesinın eşiğine yilz siirilp oldum gulam
Ya Ali senden meded düştüm bıtrul ol dest-gir Ya Ali senden meded düştUm bana ol dest-gir
• •
••
••

Alem-i rü'yada şad edip beşaret eyledin Mihnel-i gurbet benim batnmı pür-hun eyledt
Rah-ı emni gmterip bana işaret ~ledi-n
Dord-1 firkat gözlerim yaşıni ceyhun eyledi
Gönlümü viran ilı:m yaptın imaTe·t evledin Nar-ı hasret halimi gayet diğer-giln eyledi

Ya Ali senden meded düştüm bana ol ·aest-gtr Y:ı Ali senden meded, düştüm bana ol dest-gir

• •
••
••
(fU!jbY) ola mUhlbb-1 handan·ı Mustafa
Fal idub ismin senin girdim yola ey ntk-nam
Nôr-u şevkinle dereni daim ola pür safa
Hint u Sind'i, Maveraun Nehr-i geşt ittim
Sana mensub iken ol layık mıdır çekmek cefa
temam Ya Alf senden meded, düştüm bana ol dest-gir
Can u Q.i.lden tengri şahiddir samıdır ilticam
Ya Ali senden meded düştüm bana ol dest-gir •••

••• Bu murabba, ileri gelen kişiler al'M!nda meşhur

uldu. 'Bir ,Un İmam Ali'nin türbe hizmetçilerinden bi-
H,nt'den az.meyledim ş.ah-ı Horasan adına ri bana gelerek (Hakikat veya gayri hakikat) •Rilyam·
Eşiiine yüz sürüp kul olınışa:m ecdadına da bir sabah Hazttti Ali el-Murta.7.a bana gelerek:
Bir nazar kıJ ben garibin nale u feryadına «Mir Seydi Ali'yi zivaret eyle!• deyip beni sana gön-
Ya Ali senden mcded düştiim bana ol dest-gir derdi» dedi ve çeşitli yalvarışlarda bulundu.
•
•• Bu olay şeh.irde yayıldı. Halkın bize karşı meyli-
nin artmasına sebep oldu.
Eyledi Un seni alemde zatın ol Celtı
İrtil'a'ı kadrin içıln (Hel eti) ruşen delil İmam Ali'nin türbe mütevellisi ve diğer seyyid-
Rimmeı eyle halime, rahm ide şah-ı er<1ebil ler Mirza'nın nazınn0 baş \'Urarak:
Ya Ali senden meded düştüm bana ol dest-gtr
cBir kişi imamı .tiyarete gelip adak verse Şah'a
••• gitmek isteyip. hali haı.ıcda şahın padişahı Rum'a bil·

'

108
ytlk saygısı olsa, Aşura günü gibi mübarek günlerde
böyle kimselere eziyet edilme3i doğru olamaz. Bunlar-
da bir hile ve tuzak olsaydı, meydana çıkardı. Çünkü,
Allah tdlla keliim-ı kAdim ve Fürkan-ı azun'inde
(Mücrimler yüzlerinden anla$ıhr) buyıınnaktadır. Bun-
larda kat'iyen öyle bir ihtimAI yoktur ki böyle bir hal
meydana gelsin» derler. Alim ve Seyyidlerin bu yol-
dakJ senleri Mlrıa'yıt çok tesir eder. Aciz de:
Kendini tarif edermiş misk-u ter
ÖksU7. oğlan· göbe~n kendi keser
(Necati)
dedili gibi, şiirden bazı llflar ettim. Mlrza'ya haber
gönderip «Bu haberin doğruluna ve yalana da ihtimıı­
' vardır. Bize haksızlık etme.•
Dtıne kim idesin kala yanuna
Sana kelursa kalmaz oğlanuna
ôeyip hale münasıp üç gazel yazdım ve gönderdim.
Bunlardan çok hoşlanmış.
•
Birincisi:
Sendin ey dil, uğramış cehde1 yaraş ol yar'lle
Aşli bolmaktır an1ma kıl hazer ağyar ile
Haıınm cemet leb-ı can-bahşin ile ey peri
Ak!Jmı kılma perişan zülf-11 amber-b~r ile
Cam-1 aşkı nQş idip meyin koymeyin öz halime
Mest-ı menin tabgım alışmaz zabida hoşyar ile
Z!llfü sahir, çeşmi pür-fitne. öziinun işi ôl
109
Ne bolur halim menin ol gamze~i mekkar ile
Bat-ı dehring zevkini kılmak diler sen
(KAtlbi)
ömrünü oıkar yöıi.l bir serv ı hoş reftar ile (62)
İkinci gazel:
Ol yar-ı kiş, bana mihriban bolmaz imiş
Aşık olan oı>e şaduman bolmaz imiş
Dil-1 büJbUle gülşen, kuy-ı den yek
Gülzar-ı cihanda aşiyan bolmaz imiş
Aşkım duyurdu eylega ehemm-i ulvi
Hiç şu'lesi ateşin nihan bolıruız imiş
MUjganları sinemden atıp yetti dile
Amma ni kılay ıahnı !yan bolm:u imjş
Ey (Katibi) daim işitir biz eyledin
Öldürse kişi rakibi, kan bolmas imiş (63)
••
•
,
Üçüncü gazel:
Bana ce\lr cdüp cefa kılan sanırlar yardır
Beni tanır mısın ey gönül. bais-bar ağyardır
Gözlerim yaşına rat\,n eyleyip yaşunna
hüsnUnü
Derler ey meh-ı deva, karşı aşık didardır.
Ruhlamın b~-ı cinan bo~y. lebin ab-ı havat
Ey tabibim ne sebebden gözlerin bimardır
Tapsa bir demde içerdi kanını aşıklann
Gamzesi ol bivefanın görinücek hunhardır
(Katıbt) bendeni reddetmen yamandır dostum
01 eşi~nin ::Jtlanna vahşi hltmetkArdJr. (64)
110
Sonunda Mirza. Şah'<!an korktu ve yaptı~,n~ piş­
man oldu. Aşura gilnü hepimizi serbest bıraktı. Tek-
,ar bu acıze bir ziyafet verdi. Atlanmu:ı ve eşyala­
nmızı geriye verdi. Fakat çok. eşya kaybolmustu.
~rt gilzcl kitabıu:ıı aldı. Emlrname ve mektuplan
bır keseye koyup mühürledi. Kopça :n başı Ali Bey
isimli bir yasa vut il ve onun başkanh#-mda, 0 sene-
nin Muharrem ayınto orıalannda Şah'e gönderdi.
Şah ve Behram'ın birer hanımlan İmamı .ıiyare­
·e gelmişlerdi Yola beraber çıktık. Yolda sohbeti epey
ıterlettlk. Şah'a varınca, herbiıi de çeşitli liltuOarda
Lu.lundular. Onlann maiyyeti ile yollarda dostluk ku-
run, yüzlerine giilün diye arkadaşlara öğüt verip na-
sihat eyledim.
Asayişdöktü tefsirini bu haı fest
Ba dustan telattuf b.ı düş1nanan mudara (65)
(flafıı)
deyip, günlerden birgün Nlşabur'a geldi\(
imanı 1..ade Muhammed Mahrulc ve Şeylı Atıar'ı
livıu·eı ellik.
Horaı.an vekilı Ağa Kemal ile mülik11t yaptık. O
da geçmek için izin verdi. Oradan Sebzvar'a geldik.
Baıı edepsiz kimseler, bize hilcwn <"dip, kanştıklann­
tla: •İl ürür, kervan yürür• diyerek, bin belA ne el-
lerinden kurtulduk.
.\CEM lRAK'INDA VAKl OLAN
AHVALi BF.YAN EDER
Günlerden bir gün Irak topraklarına ayak bastık.
Oemııvend dağı l!teklerindcn yani Mv.enderan ıarafın-
lll
can Besıam·a geldik. lmam Muhamır.ed Eftah, Şeyh
Baye:zid·i Bisıami ve Şeyh Abu1 Hasan el- Hırkaniyi
ıiyam ettik. Enesı gün yola çlkJp Oampn'a geldik. O
gece arkada~lardan Ramazan Bölükbaşt ismiyle bilincıı
salih ve dindar bir kişiye rü'vuında Bayezld-i Bistamf
40 derviş ile gelip:
• Dua edelim lti Mir Seydi Ali arltadaşlariyle sat·
salim vatanlanna varsmlar • diye <,iua ederler. O adam
<'a okuyup sonra bir yol fermanı yazdı ve mühürledi
•Yollarda kimse size mani olmasın.• diye bu acizi ha-
berdar etli ve Cenabı Hakkın Kcm:ıl-i Keremme şil­
lcürlcr ettik. Bu can veren haber, ölU gönüllere t.au bir
hayat verdi. Damgan'da metfun lmam-z.adc Cafer'i zi-
yaret ettik. Sonra Sumnan'a gelip Şeyh Alaud'devle-i
Sumnani Hazretlerini ziyaret ctt:k. Orada da bize bir-
çoklan hücum edip mezhep üzerinde konu.şmalt. iste-
diklerinde arkadaşlara: (Altınl, itikadını ve mezhebini
gizli tul.) hadisiyle hareket edin. Zira:
Akil olanlar eylemez bir an
Zeh~bi, mezhebi, z.ehabi !yan.
dedim.
Onlar da nasihatimi dinlediler. Ertesi gün sabahle-
yin yola çıktlk. Yollarda dahi herbirine birçolı: nasihat
edip. huylarınn göre onlara teselli verirdim
Sofi ne ,ıcved safi tader negeşt cami
Bisyar sefer bayed ta bohdeşcved hami
Molla Rumi
)e)•tinin manasını anlatıp:
ll~
«Hiçbir kimse sizden fazlJ gezmiş değildir. Şu hal·
de biraz pişkin olmak llı.ımdtr. Aklı başında olan bir
kimse, ad i ve rezil kimselerin sözlerine aldırış etmeı.•
eledim, Onlar da sözlc..rimi kabul edip nasihaLimi dinle-
uller.
Hep birlikte bir gün Rey şehrine geldik. lma.n
Abd'ul-Azim ve lmam Hüseyin (R.A.) nın zevcesi Bibf
Şettrlban 'ı ziyareı e ttik. Orada şahın oJlu Muhammed
Hudabende Mirza ve Korucu başı Sondan ağa ile mil-
lallat eııik. Meğer evvelce, şah, İsmail Mir,.:a'y 1 Kazvln'-
den Horasaıı'a gönderil?, onu Kazvin'e davcı etmiş , İs·
mail Min.a'nın Horasan'da bu. durumları göze hatmış,
o yüzden Kaıvin'de Şah'ın emriyle emirlerden biti öl·
dürülmüştü. Muhammed Han da Herat'da İsmail Mlr-
za'run birçok adamını katletmişti. Yine Muhammed
Huda- Bende'yi istediği ıaman şah, yula\nda bahsetti·
ğimiz Korucu başı ile, yine onı ı Muhammed han'a gön-
derip İsmail Mirza'yı davet etti.
Muhammed Huda-bende ile mUl~kat ettiğim za-
nıan , Şah'ın s aadetlu padişah hazretlerine olan samimi
l>ağlılıklarını anlattı. Bi1, de hatır köşemizdeld perişan­
hklanmızı yadettikten sonra ertesi gün yola çıkhk . Bir·
buçuk aylık bir zamanda, yani sefer ayının sonlannda
Jrak'ın pay1tahtı olan Kazvin'e geldik
Şah'a, geldiğimiz haberi arzolununça hiçbirimizi
~ehre sokmayıp Sebze· giran ismJyle bilinen bir kente
gönderdiler. Başımıza, Şah'ın vekili, yani, veziri azamı
olan Masum Bey'in Divan bekçisi Mahmud Beyi koydu.
Eşik Ağa sı gelip adlar.ımıu ve kaç atımız olduğunu yaz.
ô ı. Kendi halkına bi1.den gizli olarak: «Her gece bekle-
113
yin. Bakalım sonu n<' olacak ,. diye sıkı ~ıkı ıenbih el-
ti. Şah da, Meşhed 'de vekil olan Gökçe Halife ile, vezir
olan Mir Menşi'yi azledip, <ıBunJan nic:in daha önce
bana haber vermeder: gönderdlniz?ı. diye ı;ok kızdı.
Bunun üzerine bizimle beraber gelen Kopçacı AH
Bey. bana Yesavul Pir Ali'yi gönderip: «Bunların sizi alı.
koymaları.odan hayır umulmaz. Eler Ü7erinizde parn
varsa, bize emanet bırakın. Eğer Hak Tealll. kurtulı.tŞ
müyesser ederse yine sizin olur ve eter bir hal olursa
düşmana gitmektense bizde lcalsın.• ded.i. • Bunca za-
mandır gezen kimsede para bulunmaz. Ölmekte,n kor·
kan buralar.& gelme-z. Allah-u Teal6 Kellm-ı Kadim ve
Kur'an ·ı Az.tm' ln de (Ecelleri geldiği zaman onu ne 11ir
saat tehir edebilirler, ne de bir saat önce alabilirler)
diye buyurmaktadır. Bunu kabul ve tasdik ettik. Buna
göre Allah Tcbareke ve Teali öldürmediğini öldilrmez.ıo
diye cevap gönderdim ve sonra Allah'a yönelelim. Şah
kese içerisinde olan e:mir-name ve padişahlardan alman
mektuplara ba}ctı. Bizimle beraber gelen hanımlar, ya-
ni, Şah'ın ve Behram Mirzanın hatunJan da bizim için:
•Mazlum kimselerdir!er, yolda hallerine vakıf ol·
duk.• diye şehadet t>ttiler. Bir murabba yazıp şah'a
gönderdim.
Şah't Merdan-ı DüldUı'e ruz ne bord olsa süvar
Zi.llfikare durmazdı Rüstem u lsfendiyar
No'la anınçün dese lütfeyleyip perverdigA.r
Weta illa Aliyywı la.s eyfe lllii Zülfl.ltaru
•
••
F: 8
11'-
Her 7.aman a'daya ol şnh·ı vil:iycı salsa aı
Oarb-ı şenışirin gören tcnan~ler olurdu mit
Vasr edüp şanın aıın ederdi F~hr-ı kai"lat
U fcta illa Ali, il sevfe illi ıotfıkılr
• ertesi gün Masum Bey bizi dıı.veı ederek büyük bir zı .
••
Şol gazada kıHiri lnr-nağa cımi5ti vemin
Öyle çaldı t.ığı oldem kana gark ı,1du zemin
Dedi hakkında şehadet eyleyup Ruh-ut Emin
Lafcıa illa Ali la seyf~ illa ZUlfUcar
•••
Eyledi ana şecaat hil'atını Halı:k aıa
Kılıcından kan damla,.sa tekmidir ruz-i g.azll
~diler cümle Melaike eyleyip l\na du~
Lafera illa Ali, La sevre ili.\ zfılfil:ir
.-
• !imizi tamamen :ınlay,nca beylerine hitaben: «Onların
Şiri yezdandan kaçardı havf edÜp birbcyan
Kahramanlar lıj-ı hlinıır yüzünden isterdi cman
Merd olup herkim .kılıç kuşansa eder bi gi.iman
Lafeı a illi Ali, li scyfc illa zOlfikar
•
••
Nara urup eylese şah·ı necef az.m-ı savaş
Salsa scyfi kaırı,n doymazdı ana dağ u :aş
Halk olup ferman.heri derlerdi koyup yen, baş
Lafeta illA Ali, la scyfe illa zOlfikar
• •
••
Hayber'in kopard1 kanısın kodu aJemde narıı
Arşa asdi lı~nı şad oldıı cümle has u am
Murte2aya Kanber olııp (Katibi) eder mudam
Lareta illa Aliyyun la sevfc illa ziltfikaru
115
Şah bu mal"3bbaı görünce vekili Ma<oum fky'e em-
rcdere,k: cYann sen davet edip bir ziyafet ver. Öbür gün
de biz veririz ve müjde haberini verin. Hangi yoldan git·
mek isterlerse o voldan gönderelim... demiş. Haldkatı:n
yafet verdi ve izin mi.ijdesini 1,ildirip: «Erkt.n'1 saadet'e
elçimiz gitmek üzeredir Eğe.- Azerbeycan yani Tebriı
ve Van volu ile gitmeniz mlinasipse yakında gidilmısısi
kararlaşmış durumdadır.» deyince, bu fakir de «Kış
vaktidir. O yola gücümUı. yetmez 83ldad yolunu lh•
san edin.• diye rica edince: «Şah'a arzedelim• cevabını
•
verdi.
Ertesi giln de Şah davet etıiler. MiHakat esnasın·
da fakirane hediyelerimizi arzettlk. Ziyafet esnasında
birçok konuşmalar yapıldı, şhrler !-Öylerıdi. Bizim hu-
yüzlerinde secde izleri vardır• ayetini hatırlattı. Yani:
~Bunlann yüzle.rinde- hile ve hurdadan eser yoktur.
Bunlar. hacı ve gazidirler.ıı dedi. Evvelce arı.edilen tb-
rahim Mina'nın vekili Gökçe Halife ve Mir Mevsinin
memuriyetleri iade olundu.
Bu acize bir at, ikı hil'at, bir \'Ük ipek ve yol için
bazı malzeme verdi iki serdara ikiSf'r hil'aı ve beş ar·
kadaşa birer hil'at verdi. Sııadetlu padişııh hazretlerine
sonsuz hürmet ve muhabbeıl~rini uı-zettiler
Son derece bağJıhk gösıeırliler. Şah bir gün bu aci •
zl Mehıerhanesine davet edip 7iyafeı verdiler. Kendine
ı,lvendiiti beyleri oraya gönderdi.
cDe\•letin büyüklüğünü göstermı?lc ıçın beştr yU1
,-e biner tonıan'a vapılmışllr, rliye birçok biiyillc kadife.'
lHI
ve ibrişimden resimli, işl~ııııiş küçük halılar, birçok
paha biçilme:-l tahtlar, ustaca ve resimli olarak yapılmış
haymeler, otağlar ve çadır bölmeleri gösterdi. Umera-
sından Musahib olan yüzbaşı Hasan Bey, bu gördüğü­
müz şeyler için: «Bunlar büy!ik bir ha,ınedir... diye
söyledi. Ben de: « Padlşahlano hazinesi, aJtın, gümüş ve
harb ,aletleridir. Bunlar hazine değildir,,. deyince. afal-
layJp kaldı, cevap veremedi.
Elçileri olan Sabit Aıa, bizden önce Tebriz yolu ile
gitti. Bizi bir ay kadar bıraknıadılar. Birkaç defa davet
edilip sohbetlerde bulunduk. Bir ı-:ohbet esnasında:
«Diyar'ı ROJn'dan Burak Han'a yard1m için üç yüz ye-
niçeri gönderilmiş.. diye söyleyince, ben de: «Onlar
Burak Han'a yardım için gelmemişlerdir. Heştedir Han
vo~unda Hoca Ahmet Yesevi (l(.S.) cvlatlanndan Baha
Şcyh'i Çerkezler şehid edip yollarını kesmişlerdi. Mer-
hum ve magfur Şeyh Abd'ul-L.Atif Haz-retlerini geçir-
mek için gönderilmişlerdi . Şayet yardım için gelmiş ol-
salardı , binlerce as ker gönderilirdi." dedim. Sözüme iti-
mat ettiler.
Bir gün, mecliste, ufemasınd.an ve ayni zamanda
akrabasından olan Mir İbrah1 m Safevt bana bir sual
sordu: «Osmanlı alimlerinin bizi tekfir etmelerinin se-
b ebi nedir?• Ben de: «As!'loba kUfredilir diye iş'ltiliyor.
Şayet böyle bir şey varsa, fikıh kitaplarında: (Şeyhayn'a
kürrctmek küfürdür) diye yazılı ve kayıtlıdır.» dedl-
~l mde,
· « l mam-ı A'zam'a göre öyledir, ama, İmam-ı Şafii'·
nin görüşüne göre, bu küçük günahlardandır.• diye ce·
vap verdi. Ben de:
ll'l
Şafiiningörü$Une göre küçük günahlardanc.lır sö-
zünü reddedip «Bundan başka Hz. Aişe (R.A.} hakkın­
da bazı terbiye ve edebe aykırı şeyler söylenirmiş diye
i~itiliyor.
Buna göre de Ha zreti Risalet· penah'a baı.ı yüz kı .
1.arııc1 şeyler iSnad edilmiş olur ki O'na küfürdür Bu
durumda o kavim m ürted (dinden dönmüş) olur ki, on-
ların öldüriıl m~l~ri d inen helül ve bu ıamanda kazan-
dıklan malla, ı,~7 lere mubah olur. Kadın ve çocuktan
esir edilir. Eter uu söylediklerinden dönmezterse hap-
sedilirle r. Şayeı ,lônerle rse , hanımlanna tekrar nikah
ı...ıymok sure tiyle veya tekrar kıymaı.lan yanaşabilirler.•
dediğimde, ink!r edip:
cHer kim Hz. Aişe'ye fuhuş isnad ederse, o bizce de
i ıi.firdir. Bu suretle hem küfretmiş, !'lem de Kur'anı in·
kar etmiş o lur. Çünkti. o ·nun, (Hz. Aişe) hakkında Al-
rah'u Teala Kur'an', Kerim'in birçok yerinde, iffet ve
beraatine şahldlik cd~r. Fakat, Hz. Ali'ye muhalefet et·
lifi için. Hz. Aişe'ye muhabbetimiz yoktur.• diye bunu
i ıirar \:ili.
Tek-rnr: "Bakalım buna nasıl cevap vereceksiniz.
Hadis'i Şerlf'te (Ümmetimin alimleri Beni fsrail'in Ne-
bileri gibidir.) buyurulm\L5 iken, din büyüklerine dil
ı..1.atılıyormuş.• dediğimde ıc Bu söylediğiniz alimler ara.
sında bizimkiler dahil delil midir? dlye sordu. Ben de
• l alife yüzünden ümmetten olan ulemanın hepsi da-
hildir.• dedim ve tekrar; «Malumunuz değil midir ki,
a limler hakkında •Alimlerin eıi zehirlidir. Kim onlann
etini koklarsa hasta olur ve kim de yerse ölür.» diye
1.i krolunmu$ıur. Buna göre onlara dil u1,atanlara dün -
118
ya ve ahirette mutlaka bir b~li gel~ktir.• deyince
daha cevap veremedi. Sözii kesip «!tütün bunlar uy.
tfımnad.ır.• deyince, ben de •Çevirelim birer sayfa,. di-
)erek sohbelimi.ıe geçtik,
Bir gün Şah bu acize: «Şu kadar yer gezip dolaş­
un. GördU~n memlekelterde hangi şehir hoşuna glt.
ri?• diye sorunca, açıkça:
Gezip seyreyledim her şehrini g~l bu
dünyanın
Nllzirini görmedim hergiz Stanbul u Galata'nın
dedim. Şah da bu sözümü tasdik elti ve devamla: «Os-
rııanlı Beylerbeyi ve emirlerinin dirlikleri it.aç tümen
olur• diye sordu. Ben de cevap olarak: «Diyar-ı Rum'da
Padişahımızın Bcylerbeyilerinin ve Umerasırun dirlik-
leri kendilerine mahsustur. Askerlerinin her birinin pa·
dişahtan başka dirlikleri var<!ır. Diğer padişablann
wnerasınm dirliği kendilerine hükmettikleri askere gö-
redir. Eğer Padişahımıı:ın Beylerbey'Jeıi ve umeras1nın
bu şekilde eınirlerınde olan askerlerin dirıikleri toplanıp
ke ndi dirlikleri ile toplansa delil toman, birçok beylik,
belki de birçok yüz gelıri olurdu. Mesel! Rumeli, Anado-
lu, Mısır. Budin, Diyarbeklr, Ba~dat, Yemen ve Ce:zayir'in
batı kısmı Beylerbeyleri 'nin her birinin emrindeki asker-
lerin dirlikleri, diğer padişablann blltün askerlerinin
dlrliklerindeıı fazladır.
Dil~ Beylerbeyi ve umeranın dirlikleri de ayni
şekildedir. Sultanlık Emirle'rine !Ayık olan da budur
Diğer vilAyetlerin padişahları, hanları ve sultanlan ile
kendi tebaas1 olmalan bak1mından iyi geçinir. Villyet-i
llt
Rum (Osmanlı Ülkesi) da ordu padişahımıaındır. Bun-
dan dolayı Beylerbeyi ve Umerası, diler kullarından
ayndır. Bunların, padişahımızın en1ri şeriflerinden bir
nebzecik aynlmalan ihtimali yoktur.,. dedim. Orada
$a.h'ın baıı Emirleri: cİbrahim Mirıa Meşhed'de aldı­
ğı kitapları Şah'a gctlr!in, tam yeridir. Şah onu mu·
hafult getirtir• dediklerinde ben; •Fitne uykudadır
Allahm Jlneti onu uykusundan uyandıranın olur• sö-
zünü hatırlayarak, ·~nden geçelim, giden gitmişth
arıılı:.» diye cevap verdim. Sonuııda izin talep etmek için
Şah'a bir gazel söyledim;
A~ılı: isen hun-ı gam yemelrten ey d1J \eneı al
Arif isen, cam-ı mey nuş eyleyip bir halet al
Bi bekadır mal, dünyaya gönül meyi elyeme
Kıssa-ı Kanın'u var giış eyle andan ibrel al
Almaya can nakdini :ninneı mi eylemezsin
bana
JC,ıl tekellüm bir nefes, benden anı bi minnet al
Rahn1 edip ben naıüvane girdi gamzen z.ahmine
Ey tabibim bari gel n.'lkd-ı hayatı iicret al
Gezme Mecnun gibi ı.tağlarda abes ey kühkün
A~k vadisinde şakird ol bana. bir sanat al
Yari gör;em ölmeden, kar etti hasret canıma
Cehdedip ey hasta-dil, dest-i ecelden mühlet al
Şüphe yok Hubb'ul vatan, imandandır (Katibi)
Halini arz eylevip Şah,ı Ke·emden ruhsat
al (66)
Bu gazeli şah çok beğendi ve ondan hoşlanarak git·
mek için izin verdi.
 120 121

Saadetlü padi$ah hazr~tlerinin yilksek şahsi_yeıleri­
ne mektup yazdılar ve arz.olunmasını canu gönülden di.
•everek sonsuz muhabbetler gösıerdilc-r.
YüzbaşıHasan Bev'in kardeşi Nazar Bey'i bir mik·
tar adam ile bize kattılar ve ı.ıkrar hil'at verdilC!r.
Kaz.vin'de medfun lmam Şehzade Hüseyin'i ziyareı
eıtik. Mübarek Rebi'ul Ahir'in başında Bağdat şehrine
ı.oğnı yola ç1klıl<. Sultaniye yakınındaki Ebhur isimli
~crihn önünden ğ_cçerken orada medfun Pır Hasan b.
.Ah.i'nin harab o.lnıuş türbesini ziyaret ettik. t<urkan'ı
ı-.şuk. Orada da şeyh Muhammed Dem-tu b. Hoca Ah-
met Yesevi'yl ziyaret ettik. Or.ıdan De.rgüıün şehrine.
,radan da Hemedan'a vardık. Ayn'ul Kudal (Kadılann
['ÖZÜ) Hemedani Hazretleri ve Peygamberimiz {S.A.S.) in
oayraktarı Mekke'li muhacirlerden Pir Bbıı-1 Ala'yı zi.
yaret ettik. Oradan ~dlıbad l<asabasına vı:ınp serhac\
beylerinden olan Bey oğlu Hasan bey'e yetiŞtik.
Humay berhemc mllrgan ezan şeref dared
Ki usıuhvan hard u canavar neyazıred
«Huma kuşu kemik yediği ve canlı mahlCıku inciı­
mediği için bütün ku~lardan şerelfidir,,.
Bundan anlt.Şıldığına gör, bu lı.-uş, kemikten başka
bir şey yemez, yalnız kemik yer ve onunla yaşar deı,ıer.
Bazılan da şöyle
hikaye ederler. Bu kuş acıktığı za.
man kemJği alıp l'lavalanır, yükselditen sonra kemiği ye-
re bırakır. Kemik yere varınca parça parça olur. O par·
çalann hepsini ayni ölçüde yapar ve oııdan sonra yermiş,
1ran'da büyük kişilerden herkes bir yerde düşman
karşısına çıkamaz (duranıaz) oldu mu, Huma kuşu gibi
viyeceğitıi evvelce ölçüp biçer ondan sonra yerdi. Böyle
yapıp yiyerek hasmı kaı-şısına çıkması gerel<irdi• sözil
bir hikAye halinde varmış.

O da çeşitli ihtimam gösterip hürmet etti ve ziyafet O gün Nazar Bey'e geriye dönmesi için lzlh verdik
verdiler. Oradan da Elvend ve Nihavend dağı tarafın­ ,·co geriye döndü.
dan, yAni Luristan eteğinden Bistan dağına geldik. Ertesi gun sal::ahleyin Kal'ayı Zenoir'den yola çıkın­
o dokuz ölün, dedikleri büyük nehirden geçip Şehri­
lmı-m Kasım'ı ziyaret eqerek orada11 Veysel Kara-
ban'a ıı.eldik. Bu sehrın sonunda '8ağdad şehrine ulaştık
nt (R.A) yı z.iyaret ettik. Kasr·i Şirin yolu ile KUrdistan
ıı;inden kal 'ayı Ze.ncir'e geldik. O gün gökyü~fuıde an· Hızır Paşa hazrl'tleriyle miUakat eoip çeşitli iltifat-
sızın bir Huma (cennet) l<uşu eöründü. j:,:rına mazhar olduk.
Halk bunu •Hayra alamettir.• diye sevinç ve mutlu. Oradan da Diyar-ı Rum'a doğru yolıı çıktık.
tukla seyrettiler. .Bazılan onun ulurluluğunu bazıla­ SON DUR.UMU BEYAN EDER.
rı da diler hallerini anlaup durdular. (13},KİYYE-t AHVAL-İ BEYAN EDER)
Nitekim, Şeyh Sadi (Allahtn rahmeti onun üstüne Mübarek Cemazivel evvel'ln ilk günlerinde Dicle ya.
olsun) de şöyle buyuruyor: ni $attı Ba~dad-ı gemilerle gı:ı;ıik. Önceden ziyRrı>t eıti·

1
122
ğimiz ziyaret yerlerini tekrar ziyaret edip yola_ koyul.
duk. Kasn Sumlte ve Harbi yolu ile Tikriı'e geldik. Ora-
dan Musul'a vasıl olduk. Eski Mıttul ve Cizre yolu ilc-
Nusaybin'e geldik. Diyarbakır'dan Mardin yolu UeAmd'c
geldik. Orada İslccndcr Paşa Hazretleri ile milli.kat edip
çeşitli lütuflanna mazhar olduk. Birçok dı:fa sohheıte
bulunduk. B~ıı.111.dan geçenleri işittiklerinde hayrette
kalıp: •Sizin başınıulan geçenler, f>ininın başından geç-
memiştir. Sizin gördilii,inilı: garip ve tuhaf şeyleri Belki-
ya ve Cihan-şah ri1yuı nda ıörmemiftir.• deyip, ıezdifi .
miz yerlerin padişah ve askerlerini sordu. Beo de: Kur'-
:ın-ı Kerim 'de.
«1 - Elif; Um; Mim .
2 - Rumlar (Doğu Romalılar) majlCıb oldu;
3 - Arap ülkesine enyakın yerde .. Halbuki onlar
bu yenilgilerinden sonra mulıakkak galib gelecekler.
4 - Birlıç yıl içinde... Önilnde ve sonunda emir
Allah'ındır. O gün (Romalılıır'ın üscün geldili gün) mü'-
Minler ferahlanacak.
5 - A:llah'ın (Bedır'de) zafer Yermesiyle. O diledifi-
nc zafer verir. O Aıizdir, l,'.ahimdir.• (·) buyurulmuŞtur.
Bunun gibi yer yüzünde r,e Osmanlı ülkesine denk bir
ülke, • • de Padişah., Aıempenah'a benzer bir padişah
vardır.
Padlşah·ı Rum'a nisbet şah olanlar hak budur
Bir kişi bcnlf hacibde padişah olmak durur
Ne de Osmanlı askerine benzer bır asker vardır.
Ma'rib u Maşnkta Rum 'un leşkeri meşhurdur.
Kande azmeylese anlar daim. mansurdur.
(' i Rum Surm. Aret• 1·5
128
Haşredlldigimiz :zaman, Cenabı Hakk ilk evveli Vi-
hlyet-f Rum' u a'bad padi$8hımızın ömrü devletini ziyad u
bcrziyad, muıaffer ordusuna daima isteğine nail, düş·
manını her zaman yerlerde lnietir inşallah. Amin!
81 hürmeti Stıyyid'il MurseJin, deyince onlar dıı tas-
dik ettiler ve •Komşu hülcumetlerl ben de bitilim. Ha-
l.ikaten anlattığınızdan bin fazladır.• dedi. Sohbet esna-
sında benim öldü!üm haberinin memlekette işitildiği,
Mısır kaptanlığının Rodoı. Sancak Beyi Kurdoğlu'na ve-
rildiğini zikrettiler
O zaman ben de: •Padişahımız ı.3.ğ olsun. Memuri.
yet işi kolaydır... dedim ama, ilıgüıı gönlümü teselli için:
Rağbeı edermi adem olanlar bir haneye
Sayd olma damc, ey gönül aldanma daneye
&ıhm-i kaza bitirsin erişur nişaneye
Çekmek giiman mihneti alemde yaneye
Gördün ıamane uymadı, sen uy zemaneye
•
••
Ney gibi inlesen no'la her dem idüp figan
Kanun edindi kaddına cenk etm~·i cihan
Çünki.im senin turana raks eylemez zaman
Güç eyleme usule, gözet dairen heman
Gördün ıemane uymadı, sen uy zemaneyc
•••
Baş cfme dehre, hürmet için olma mübtezel
Her Jcişiyec naslb ııelir, budurur mesel
124
El vermese: zemaoe, sakın eyleme cedel
Penclim kat;ıul eyle, benim sözüm asla gel
GördUn uımane uymadı, ~n uy zemaneye
• Oradan, Vilayet-1 Rum, yani Sivas'a geldik. Orada
••
Dünya senin ola, tuiahm, neylesin görek
Akil odur "i, yok yere hare etmeye emek
Sanma meramın üzre döner dalma felek
Güş et nasihatim, hele benden sana demek
Gördün uymncu zema'le sen uy zemaneye
••
• Ayaş yolu ile Varsık içinden geçtik. Kızılırmağı Çeşni.
Yaunı$ nekim mukadder ise levh'e çün tcatem
Elbeııc başa gelse gerek yazılan rakam
Şad olma hUrmel eyle fena gelse çekme gam
Sy (KAtibi) cihanda nedir çekl\ğin elem
Gördün uymadı zemane sen uy ~maneye
deyip Hazreti Hakkın sonsuz lutfuna tevekkül ettim. Fa-
kat, Hürmüz limanı ve Gücernt ülkesinin Osmanlı 01-
kesi'ne kalllma anuları hatırımdan çıkmadı. Kendi ken-
dime:
Senin g:itmeı. başından bu havalar
Dimağln cümle toprak dolmayınca
Bu serg_erdanlığın payanı yoktur
Vücudun serteser h~k olmayınca
c!iye nasihat ettim. Asitane-i Saadete yUz sürmek ün1i-
cljylc Vjlfiyt't-i Rum'a do#ru yola çıktık.
125
Erganl'de Zülkir Peygamberi ziyaret eulk. Oradan
Harput yolu ile Malatya'ya geldik. Mutaallikat-ı Seyyid
Gazi Suhan'ı ziyaret ettik.
da Ali Paşa Hazretleri ile mülakat ettik. Onlar da son-
suz IUtuflar gösterdiler. Orada Abdillvahhab Gaziyi ziya.
Tet edip Ali Baba Ue mülakat ederek duasını aldıktan
!>Onra İstartbul'a doğru yola çıktık.
Kan ovasından K.arabisar Şah'a ve Bozok içinden
Hacıbektaş'a gtıldik. Sultan Hacı B ektaş Hazretleri ve
Balım Sultanı ziyaret ettik. Oradan Kırşehir'e geçip ora-
da da Ahi Evran ve Aşık Paşa hazretlerini ziyaret edip ·
g-ir köprüsünden geçerek Ankara'ya vardık Hacı Bay~
ram Sultan Hazreı teri. evldtla:-ı ve Hızır Aleyhisselam'-
ın makamını ziyaret ettik. C.mabi PllŞil hazretleriyle
mül!kat ettik. Onlar da büyük iltifat gösterdiler. Bu-
radan Beypazar yolu ile Bolu'ya oradan da Mudurnu'-
:'~ uğrayıp, Göyniik'e geldik. $eyh Akşemseddin H~-
retlerini ziyaret edip Taraklı Yenic:el,inden Geyve'ye
vardık. Sakarya'yı köprüden geçtik. A~açdenizi geçip
Sapanca yolu ile İzmit'e gidip Nebi Hoca hazretlerini
ziyaret ederek Gebze yolu ile Osküdar bo~zından Da-
nıssaltanat'ın en bUyük ve en gi.lzt:I şehri tsıonbul 'a
sıhhat ve selAmetle vıırdık.
Bizi tehlikelerden çekip çıkaran ve Ulkeleı in, en
hayırlısına sağ salını ulaştıran Allah'a hamd ol!ıun .
Böylece, üzüntü, sıkıntı, başımıza gelen olay ve zah-
nıetlerle dolu dört yıl tamam oldu. 964 senesi Receb'-
lnin ilk s ünlerinde akraba. dost, kabile ve l.ardesleri-
mize kavuştuk.
 •
126
Bu ihsan ve nimetlere bizi ka,·u$luran Allah-u Tea-
la'ya hamd olsun. Hamd olsun, hamd olsun!
Saadeti(\ Padişah cfendim.i7., devletle Edime'de bu·
ıunmalan dolayısiyle geJişimi~n ikinci gürü yola çık­
ı ı k. Edime şehrinde pay·ı tahtı saadetlerine yUz sür-
mek, Allahın yardımıyla yine müyesser oldu.
01 sanem in derd ü aşkı sana ey dil ~·ar imiş
J:Jen senin hal!ne reşk ettim ne ZC\.'\ ın var imiş
! lak i pav1n, başına lac ettin ol şahın yine
lfanıdu lillah kim senın buşında devlet bar imiş
01 ıabib-i c3n benim halimi sona itini:z
Kenc-i gamda mihnet derdin bilen birrıar imiş
Aklımı yağma edip dil mülkümil arel kılan
Dostlar aldım haberi bir gamz.esi tatar imiş
ZUlf-i yari v.tsfedip klldın muattar alemi
Görsa itlirtli ncvavı
•
Katibi a·tar imiş. (67)
••
• Bi hürmeti seyyid'cl evvelin ve) ahirin
Nihayet saadetlu Padişah-ı atem-penah hazretlerinin
ınayet ve ihsanlarına mazhar olduk. Vüzera-yı 'izam
dahi çeşjtli lütuflar cıösLcrdiler, Bilhassa Rüsl.?m Pa$a
(Allah ışini kolaylaşrırıın) hazretleri sonsuz liltufkarlık
ıösıerdi. Çcşllli ıhsan ve yardımlarda bulundu.
( insan ihsan·ın kölesidir.) bbllinden ihsanlannı
mahcub olarak cnn'u gönülden kabul ettim.
Bl, acile günlük 80 akçe ile •Derırah-ı Mualla mü-
te{errikalığı,. ~adaka olundu.
Beraber olan keıhudaların. ma.aşl.ırı S'er akçe artı­
rılıp yine Mısır'da müteferrikalık verildi. Bir bölilkba-
~ının 8 akcıı. ve diğer yol nrk:ıdnslannın 6'şar :ıkçc
127
mnaşlan artırıldı. Birisi Mısır çaııusu oldu. Diğerleri
diledikleri yere gitmekte ~erbesı bır,i!ıılclılar, Dört se.
1elik uliıfeleri ,•erildi.
Mübarek Recep 'lvının sonlannd:ı Sa:.ııdetliı Padi-
şah Hnzretlerı ku,·vcı u ikbal, Saadet u iclôl ile tsı~n­
bul'a doğru yola çıktı.
Çatalca konağına geHndili ıün bu aci, kullarına
Divarbekir
. (Divarbakır)
. tımarı defterdarlığını ihı:an et.
til~r
Tealanın yardım
Allah ve gözetml'sıyle Padişah
tlazreılerinin saılıklannda hepimi, arzumuza kav,,~-
ıuk.
Allnh Teala Hazre•len s:ıaqetlü padişahımızın önı­
. ı.inü, devietıni şeref ve roCerini kat kat eylesin. Dü$-
manını d:ıim:ı :ıvaklarının :ıltında ve sayılarını M. clvl'·
~,n. Anıin!
Ev yardım Klenlerin en h:ı.v•rlı~ı olan Allahım
Yu İlahi cümlemizi eyledin dünyada 4>:ıd
Ahiret le dahi eyle rahmetinle bt'r murad
Bu hik:.iyeden, örnek alac3klarıı vı- i-, hakkında
mükemmel bilgi ve lecrübesi olanlara çıknn öğiit şudur:
Hiç kim!ce olur olmaz heva ve hevesle~ kapılma­
sın.
(Kana~ı. tükenmek bihneven bir h.ızinedir)
-.üzü, daim~ kulaklar nda ôlup oııa pöre davr3nsın
All:th"ın •akdin ve değişme.t ilahi kanunl• icabı!.!'"·
t t•:e düfüp val:ın evi:ıden ııı.ıl., tiirlii ı-. rluklar içinde
ah edip inlcyen-k bt'ln gi:-da'·•nda ~,·~17 • hArlı.-ıız. $1-
128

l<ııntılar-
içind1. bıı ~urbeı yerinde ağlayıp inlerken (vıı.
•
tan sevgisi in1andandır) hadis'i şerif'lnc göre vatanını
arzcdip nıemlekeıine yöneten kımse İslam Padişahı­
nın ekmeğinin hakkını bilip eşikleı-ine yüz sürmeye ni-
yet et$e, mutıald<ak o şahsın i)ek çok d•ielt• Hak Teala
l:ırafından kabul edilip dlinya ve ahiret saı1eıini ıemin
l'.İTAB I HAZIRLARK!-:N F..\YOALANDIÔIM ESERLER
eder. İnsanlar arasında makbul, medl1~dilmeye Ulyık
ve diledi~'i işleri muhakkak olur. Sözlerimi Alleh'ın son.
, uz lütuf ve yerdımlanyla Şaban ayı!'\ın buşlanndıı, H
l - Adıvar Adnan· Osmanlı Tll,.klerincte llım s.
o,64 senesinde Galr. ıa "da b itirdim.
68-73. rst. 1941i
965 Senesi Sefer ayı onatannda da kl!abın ya1.ıtma·
: ı tamam oldu. ı - &.hml'l Rcf'et: Ta rih ve •:oğrnfy:ı Lügat i c. 4, s. 96
3 - Buhari Seyyid Süleyman: Çağatay Lügati.

ıi - Bursalı M Tnhlr· Osmanlı MUel!ıfleı i. c. 3,

s. '270- 272
5- Oaver Abidin. fiirJ.. Deıı!7~illği s. 31-46
6 - Develioğ1u Feriı : Osma:ılıca-Türkçe Ansildope·
dik l.i.iııaı
~
Ank 1961

7 - H'1cı Hüsey,n: İlaveli Münıehibaı-i Lüg<\t·i Oı;­

mani I~t 1297
8- Hammcr: Hammer Tarihi. C. S. 29. kitap
s. 204-208, C. b, 33. kitap s. 116-121
9 - .. ... .............. : tslfım Ansiklopedisi. (C. 10, S. A
Reis maddesi)
JO - M. Süreyya: Sicilt·i Osmani. C. 3, s . 498
11 - Mehmed ŞUkrü : Esfar·i Bahrtye-i Osman)·e.
s. 443-454
F: 9
 ıso

12 " Müneccimbaşı Ahmet: Sahaif'ul AhbaT. C J, •

s. 506
13 - Mehmet Salihi: Kamıls-ı Osmft.ni. 1st. 1313.
14 - Mehmed Murad: Tarlh-i Bbu'I Faruk. C. 1,
s. 219-225
l AÇIKLAMALAR
15 - Orhunlu, Cengiz: Seydi Ali Reis. Tarih Ensti-
tüsü Dergisi, C. 1, s. 29-56, tst. 1970 (1)
16 - Pakalın M. Zeki: Osmanlı Tarih Deyimleri ve Allah alemı yaratıp onu mahlOkatla şereflendiı,ti.
Sözlüğü, 1st. 1946 Varlıkların en ş~rrflisi olarak da insanı yarattı.
~

17 - Peçe\ıi : Tarlh-i P~çevi. C. 1, s. 363-384 .Ey gönül; Hakk'ı arama hususunda seyahatlere çtlr.
ilim deryasında bır denizci ol.
18 - ..........•......... : Solak-Zade Tarihi s. 534-539
-------
• 19 - Şemseddin Sami: K.amüs'Ul A'lam. İst. 1306-1316
(2)
20 - Şemseddin Sami: Kamus-i Türki. 1st. 1317
Nefsimiz biu gilnaha batırdı.
21 - Tietu A. : 16. Asır Türk Şiirinde Gemici dili. (Ya R~ulalla h} bise şefaat et. (Omitvanz ki) Al-
Türkiyat Mec. C. 9, 1st. 1951 lah da rahı:ı:ı.eti)l~ muamele eder.
22 - Uıunçarşılı 1. Hakkı: Osmanlı Tarihi. C. 2, Kıyamet g:ilnü bize lütfunla muamele buyur .iri o
s. 379~3&!ıl, T.T.K. Ank. 1949 gün yi.1%ümil2 ak olsun; siyah olmasın.

23 - Uzunçarşılı t. Hakkı: Osmanlı Devletinin Mer-

l(ez ve Bahriye Teşkilatı. Ank. 1948
(3)
24 - Yurdaydın Hüseyin G. : İslam Tarihi Dersleri
f!.y Allah'ım; Sen'den duam şudur c. Padi5-.<ıhımı-
s. 290 A.tl,t.F. yayınlan Ank. 1971 •
zın yıl ve ayı saadet içinde geçsin. (Sıkıntı ve lizüntti
görmesin.)
Onun elçisi Çin'io hakanı demektir. Ona itaat ~a('n
de Hint ve Sınd'in padışahıdır.
ısı
(9)
(4)
Oö11ül saııtl.llını Allah 'ın önünde (huzurunda) engi-
Hı.!rkes dünvsda bir nam bırakmak ister k! ken · ne bıraktım .
•
,itsin! o ı sl mle yAd etsinler.
Benint de maceramızı anlatmaktan maksadım bir ---·---
harır du.ı ile anılmam ıçindir. (10)
•

Göuül ıekncsı öyle bir denize düştü ki hiç sahil yo1<

(5)
Durmadan esen rilıgara da karşı koyacak bir yet.
Yine sıl-ıııtı denizı
c;;o~tu; k.:der dalgalan b:ışımu.­ kcn yok.
dan açıp Ç*ğıldadı. Zaman bütün düşmanlığını ortaya
icoyup bedenimizi yok etme-ye azme tti.
( 11)

•• Gece karaıılığı: dalga ve git'dap korkusu gibi en-

(6) geller lçındc iken; sahilde rahat içinde Olanlar bizim
halimizden ne anlar
Sen gönlünü gerek ferah tut gerekse sık1ntdı:
Kaderde ne •vazılmışsa ister istemez o olur ----
( 12)

(7) Fırıınanın \.Olduğundan dolayı keder denizine dal-

ma; elbet t<: fıı tına kesilir. Ey felek; karalar göri.i'lün.
G&lib.ı göı(ler) bu kadar bliyUk bir hadiseye şahid ce sakın ol; bu kadarıyla yetin.
olmamıştır. Bilemiyorum ki bu büyük vak'ayı sana na-
sıl anlatayım. ---------
(13)

(8) Vücudun yaprağını aşk denizine bırak; rüzgar ke·

si lir.
Bu taşlal'ı; faydasız; boş şeyleri durmadan kim Rüzgarı t.>stirip döndüren Allah'dır. Birgün olur
gönderiyor rüzgar kesilir ey gönül.
Hepsi de denize dökülliyor.
-------- -------
•
ıs.
186
(14) (19)
«Afitabi• bir gün bahtımız bize güler; buradan Ey Felek; sahile çıkmak felek alclı mıdır.
kurtuluruz. )' ine de deni:z seferini tercih edin.
ÇünkU Allah kulunu daima meşakkat içinde bı­
rakmaz.
--------
{20)
- - - -·· - - Hinı insaııl.ariyle birlikte Piten seferine kıtlmava
•
(15) 8%nleclen güçlüklerle dolu bir sefere katıldığını bilc;!n.
Felakete uğramış bir gemi fçindeyiz, Ağlamaktan göi:leıi,01 kızarıp akik taşma döndü.
Der ki "c emen seteri yaparu göreyim.
Ey ınösait rüzgar es ki sahlldelct sevgiliye varalım.
Gözyaşı tnoilerimle eteğim dopdoludur. Güya Aden
seferi yaptım.
Yüreğim kan dolu misk .k esesine döndü. Hoten se-
(16)
feri yapıp ta ben ne yapayım.
Bi.ıden
evvel bu alemi gezlp gören akıllı kişiler su Ey AJlah'ım Katibi kuluııa vatanına gitmeyi yine
bardakta gemi kağıtta sakin durur. Karayı bırakıp de- nasib et.
niz havasından yılarsa lbni Sina bile olsa onun aklına
yuf.
(21)
-·' Görüldüğü gibi gelenler hakikaten. Rajputlanb,,
(17) Deveciler; onların isteklerine red cevabı verdiler.
Başımıza gelen bu belllara sabredelim.
Bakalım sonunu AJJah nereye vardırır. •
(22)

-• - (11)
Sind şab'ı olan Şah Hasan bir veli idi.
a

Eceli geldi ve ruhu ölilmsüzlük şerhe.tini içti.

lıer nekadar denizde
selamet istiyorsan o
Onun da varlığı galbden gelen bir ses oldu. Yani san-
birçok f-aydalar varsa da;
ki öyle bir kimse dünyada mevcut değildi zaten.
kıyıdadır.
Cennet.i Firdevs mekanı ola: 962
 13'1
134
de-feımek · İçin senin aşkın iyi bir hüzün gidericidir
(23) bana.
Ayrılıg:ın
bu kadar uzun sureceğini bilm~zdim. Hat· Rı:diye etıiğiniıatlarla Katibi kulunuzu düşÜ11dü·
ta buııu hatırımdan dahi geçirmezdim. ğilnUzü ispat ettiniz. Beyim; bu nimetiniz ulu bir ih·
Senin ~kın en sonunda beni di\'ane etti. sandır benim için.

Bana kalsa ben senden aynlmaıdım.

E, gö1ümün nuru; benim derdimi sana ~,asa
ben o gijzümün yaşını :ıilmezdim.
En so,ıunda beni reddedeceAini bilseydim; senin
e~iğ.lnc hiç gelmezdim.
Katibi; a:.,nlık ateşinin neden geldilini bir bilsem
onun aşkı uğruna hiç birşevden yılmazdım.
(25)
Nice arslanı yere vurmağa kudreti olan kimse;
düşmana birşey verirken tedbirli olur.
Görüşü keskin ve kuvveti bine karşı bir olsa da
yine de görüşü kuvvetli ve sükut etmesi sonunda zafe-r
umduğu içindir.

(24) Biz tek olsak; düşman çift olsa da birşcy deği.$·

Yar olmadan nerede olursam olayım orası bir mez. Bızı: ~Kem mln fie»: (cemaatten kaç k1ş1 geliı-se
hüzün evidir benim için. gelsin) ayeti kı\fidir.
Dünya; o 'ı usuf gibi güzel sevgiliden ayn; zindan·
dır bana.
-
(26)
Madem ld duşman beni onun volunda kaybetmiş­
Senin rütben; tran hUkümdarlannın rüt~idir ey
tir; o senin olamaz. •
bahtı mubarek kişi.
Böyle bir söz benim aşkımı hiçe saymak olduğun·
dan bana iflıradır. Yedi ıklintiıı hükUm sürdüğü Hindistan; a&e~·-·
Dudağının şerbetinden bana versen de canımı al· içindedir. Çünkü Afganistan'ını yakıp yıktı; Oclhi'nl
san, ne olurdu, aldı. Hiç olmazsa verilen cmrı yerine getirecek olan
yanf yine kendi tebaan baş kaldırdı
Ey gönlı.imün
111bibi; (dudagının şerbetini barut
vermek) sana güç geliyorsa da senin için can vermek Bu feıihe bir tarih dlişlirdüler lıl o da:
bana kolaydır. Talil devlet Hümavuneş: H. 962'dir.
•

Etrafın
çapulcularla dolu oldu~ ve senin aşk;n
içimde kabaran bir taş olduğu halde gam ordusıınu
138
(27)
Şayet sevgilı.m
benim halime acımazsa; derdime
dern1an olacak ıliç nerede bulunın.
Ey gönUI; benim nasibim olmasaydı ezelden Allah
benim ona kavu~mamı yazmazdı.
Ey sevgıtıı dudağının kırmızısı için kcndımdcn
gt:çHm ki benden başka kimse ona vurulmasın.
' Re va mıdır ki sen hiçbir zaman benim içln: Şu ga-
tıp öenden ayrı olmanın kedcriylç_ niye kavruhıvoı
demiyesin.
Kfitibi bin türlü işve bilen ytizünü görünce; o na1Jı
~ônül eğlendıren beni kendine kul etti.
(28)
Sevgilinin yüzüne hasretim; yoksa ona kavuşma­
ya hi~ ün1idtm yok benim. Ben cenneti istemiyorum.
Yani sevgilinin .kendisini istemiyorum. Sadece yı'.ZUnUn
aşığ1y1m ben.
Ey hasta gönlümün tabibl; duda~ının tatlılı~r.ı;
derdine şifa ycrı olarak bilen hastalıJımın şifa eşi{!',­
dir
Sevgıllnin aşkı: aklımı ; fikrin1i : sabrımı ve şınıru­
n,u ya.ğma etti.
Hıcran vadisinde kaldım; ne yapsan çaresiz sevgi .
)inim.
Devlet n1eclislerine rakip olarak yüzilnün ,;irkin-
iiğini ortaya atına. Ey saki; ben onun çlrkinliflnden
usanmışım.
139
. . Kitibf;_ padişaha şür güzel gelmektedir; yarin du-
dagını anlatmakla ben teşekkür etmekteyim.
(29)
Talii yüksek Gazi Hümayun Şah
Parlak sancaklannı göklere yilkseltiyor.
Var•p Hindi!>tan'a Delhi'yi fethettiler ve dinin
me~keıi:ne. indiler. Askerinin gönlünü alarak onlar sa-
yesı~de bırçok hanı önünde diz çöktürdü. Allah'a
şütiirleı- olsun ki fetih; onun devam-ı devletinde mü-
yesser oldu. Bu fetihe de bir tarih düşlirdtım·
•Mübarek olsun Öğre padişaha»: H. 962 •
•
(30)
Zaferanın eli; ellnin rengini alt etti.
Bu mis41 meşhurdur ki el elden ÜJtilndUr.
--------
(31)
Gurbette oldufunuz için bana varamaz.s.mız Fakat
k a liıni sorarsanız tuhaf bir hareket yapmış olmazsı-
.
nız.
(32)
Ey dost ~nl bmıtap başkalarını dost edinme.
Uzun müddet beni gurbete salıkoyup itibardan dü-
şUnne.
'
 141
140
Ey Katibi; aşkındon dclı olup beni köle eder~k at·
Benım yüıümden gelen bütün gafleti unul. Bıın lama.
YARl'yl unutup ıerkeıme. Gümüş göz yaşı taneleriyle göğsüm dopdoludur.

(33) (35)

Kan bulaşmış elin mercan gibi elini aıaşagı etti. Sözlerine kızıyorum fakal bilyücülü~n aşıkı yıi­
Zaten bu bir meseldir ki el elden üstündilr. dıramaı.
O kırmızı dudılkh sevgili mecliste bir an bulunsa; Ey sevgili; .)-apuklarına; kü[ürdür demek iftira ol-
saki kan ağlar; içki sürahisi k:nlır. maz.
Aşk sarhoşluğuna takva sahipleri fena söz söyle-
sinler; bırakın. Aklı başında olanlar yanında bu sar- Ey gönlUmün tabibi; dudağının şerbetinden hastn·
hoşluk mazur görülür. na vermeyip gizlersen benim derdime kimse derman
Kişinin dış görtinüşüne değil ruhuna bak. Ey 23.hid; olamaz.
sen manaya bak; görünüşe bakanlar adam değildir. A~k lafır,, ~rak edip aşıklara vurmak ayıp değil mi-
Katibi; yaradılış günü vahdet şarabını içmeseydi dir.
senin varlı~dan dolayı nasll zevklenirdi. Onun aşkı utrunda k.imin aklı başından giıme1. ki.
• Sevgiliye söyleyin ellilem ile dedikodu edip dur-
masın.

Meleği şeytan ile bir varlık olarak görmek doğru

(34) de~ildir.
•
Katibi onunla kavuşma bayramında kaş yayını

Yanakları içkı lı?Siriyle krıardıQı zaman; bilir mi· ona versin.

sin o gUlyüzlü ne güıcl olur. Her k.lm onun aşkı yolunda kurban olmazsa kıble·

Ömür güzelligini sana ulaşmak için yollarrla har· den yüıil yanıp kızarsın; utansın.
cayanı diliyle öteye beriye söyleyip yayan tellaldır
Ölü gönülleri diriltmekte duda~ı; can ıuelcyen bir
veli gibidir. Zülüfleri büyüleyici; gözleri gönül alıcı; (36)
gamz,esi aşıkları öldürücüdür.
Sc,·gilioin dudakları
bir çiçek gibidir. Gönül niye O peri yüzlü güzel ne zaman naz etse; aşıklar m·
ona tululmasın. Her yeni açmaya başlayan çiçeğe gt;. lemeye başlar. O gonce dudaklı sevgilinin bülbül gibi
nUI karılmava mevvaldir.

şakıyaıı dılı beni gülistanın etrafına bir çil halinde
sarsa yeridjr,
Ey sakj; aşık gam meclisinde iniltisini neyle be.
raber çıkaraı); ney gibi inieye-ndir.
.Beni alemle köpekler kadar deAersiz görüp · ltendj
değerini yükseltsin. Ey Kitibi; aşıka sevgili ihsanı bot;
cömertliği az eylesin,
•
(37)
Dudağının rengine benzediii için içki banR fayda
verdl.
Nergis çiçeği senin gözüne benzer; o da büyüleyi-
djr. İçkinin verdjı sersemliği giderebilir mi?
By ~ yüzlü;Alua ile birisini çalJTIDak mümkün
olsaydı; bir dua ile senin yanında o)anlan defederdlm.
O ay yüzlü; yüzünü iyice kapatıyor. Yetiş ey saba
rüzgarı perdeyi kaldır aradan.
Boyunu görünce secdeye kapandığım kimdir aca-
ba. Derler ki çift (secde; rek'at) olmadan namaz caiz
olmaz.
Katibt; gönül yanıp yalcıJsı.n ne olur deme.
Ayrılık ateşi bütün vücudumu haşladı.
• sevgiliye takdim edilecek bir arrnaıtan yapar.
(38) '
By gül yüzlü; her seher vakti gönül, çiğ
tanesi gibi
göz yaşlannı dökerek, gtilşen köyilne gidip haline ağlar,
By gonca dudaklı, gül yüzünü gl.llşende gören gU1
ve goncalar utançlanndan kızardılar.
·-
143
Ey gilnJUmiln doktoru; sen şeker dudağını bir ~n
kara bağrıma sarsan da yaralı gönlüm şifa bulsa ne
otur.
Onu görünce, bağrımı delerek kammı döktüğiinü
bildiğim halde ondan aynldJ#ı için ayrılık elemiyle yü •
reğim neden kan ile doludur. Katibi sen aşk yolunda
başta gidiyorsun. Ferhad ile Mecnun'u kınayabilirsin.
Çünkü onlar aşk yolundan kaçtılar•
(39)
Yarin kaşı; kirpiğiyle
bir keman teşkil ediyor.
Gümüş kalbinin üzerinde penbe yanaldan bir ni-
şan meydana getiriyor.
Güzelli~nle gururlanma ey lcaşlan keman.
Ri.istemlerin kemanını ecel yapar. Güzellik. ve kud-
retinle gururlanarak bu kadar cefa etme; çünkü bır
gün sen de öleceksin,.
Ey gil7.el; gönlüm; aynlı.k ateşinden dermansız ha-
le gelse yine kendi ahım merhamete gelerek onu ko-
rur.
Sevgiliye gÔnliinü takdim etmeye gitmek için aşık;
ah kemendlerinden merdiven yapar.
K~tibi; gönül ipine çıkarttıitı gözyaşı tanelerini•
(40) '
Ey gönül; şayet sevglli saadeti seninle bulursa; o
işvelı; oynak sevgili sözünde dursun.
 •
• 145
Olanlar bir anda oldu ve o ölüme yöneldi.
Ey peri yüzlü; yoh.ınun topragı bir bir çiğnense. Hu acıklı haberi duyunca ağlayarak:
Anber gibi kökulu olsaydı da beyazlıgı olmasaydı Deyinız tarihi (Fevt boldu Hümayun Padişatı :
Rer nerede sevgilinin aLeşi aklımı başımdan ala- 962) •
cak olsa orada onun o kırmızı dudaklarına busenli
kondururdum. - - --
Ağlayarak eşiğine yüz sürdüğiinı kimdir ki gözya.
(43)
ş ımı görünce ihsanlar saçacak.
Ey yukanda kendisine bağlılığımı anettiğlm Şah; İsteği zorluk ve eziyet değil cihanın padişahını bui-
Kıltlbi korkmadan derdini sana anlatsa ne olur. maktır.
Ey ay yüzlü; kendi aştklannın ahını almalctr.n
sakın.

(41) Dileğim; Osmanlı Padişahı'nın eşiline vanp daima

bir dilenci olmaktır.
Dikkat et; bulunduğun yer; Hindistan memleketi- Hint ve Sind 'ın padişahı olması bakımından hlkil-
d ir. yeciler birçok şey anlatıyor.
13urada kalmaya nıyetlenenJerin hepsi avare klrrı­ Sevgilinin köyünde yol arkadaşım bana rakip ol-
sclerdir. mak istiyor.
Dü nyeyı gezip dolaşan herkes; «Hakikaten Cennet E.y Allahırtı Sen beni onun yoldaşı olmaktan koru.
Osmanlı Memleketi'dir• demiştir. · O beni öldürürse kan dökmeyi btrakın ve beni is-
Ey gönlü hasta kişi; oraya vanp bir an dostlann ıeyın. Çünkü kişinın arzusu istediği saadeti buJmalt-
ı ır.
vüzuııü gönileit her derde dermandır.
Hüınayün padişahın ayafına kapanarak ondan izin Ey cefa veren; ICatibı'nin ; rakibin venUfi kedere
al. Çünkü 011:.ın işi daima düşmüşlere ihsandtr_ ı.ıyanık bulunmaktan sana verdiği sözde durması
Bazı çocu k tabiatlılar Hlndistao'da kalmaya mey-
müyesser olsa.
lc1crlcrsc Kat ibi ı.en Onlnrn katılma: çUnkü sen de
erkeksin.
(44)
Knbll şehrinin güzelleri varken insan huriye göniH
(42) verir mi:>
H indistan içinde bir hüma kuşu vardı: Hümııyuıı
Padişah
146 14'7

(45) .. Keder h~zinesinde IGtibi'nin halini o dilber gö-

•
rup: - Sevın er. hasta; keder geldim şifa oldum sa-
Eğer o ay kaşlıya varırsan cismini ona hilAI evle. na, dedi.
•
Yüzünü görmek istersen gözlerinden kanlı yaşlıır
alı.ıt.
Ey rakıbin; o sevgilinin insan1 günaha sokan z:_ülfii. (47)
nü düşünme.
• Yürü; geriye dön ve o günaha sokan z:üliiflcrl kendi GönUI sevgilinin lcöyUnü bırakıp ti cenneti arzu et-
kendıne bol bol hay!ıl eyle. mez.
Ey sevgilinin dilencisi; biz onun güzellik tacını Herk~e kendi memleketi Baldat'tan iyi gelir.
bulduk ta o bize ona kavU$tu~cian dolayı zekAtından
niye vermiyor; sor bakalım. --------
Elıtler dai olunca naz yapman için onlan kes-
(48)
sin mi?
Ey elif boylu, rakibinin boyunu ıı!t dal eyle. El şaman yemiyen kendini kuvvetli sanar.
Ey Kıitlb1; e~er büyük bir aşka ulaşmaya kararlıy­
san, kalbını muhabbet ateşiyle yak; eot.
(49)
•
Bağda; yarin yQzünü gören $'iller utançlarından
(46) . kızardılar.
Seni ta ruhlar aleminde iken gömıilştüm. Benim inleyişlmi duyan gül bahçesindeki biltiin
Allah bilir tA o zamanda sana vurulmuştum. bUtbüller öttü.
Şayet kaı·'1ıdan bakanlar kanını gözlerine si.irme Yüzü gill; boyu servi; gözü nergis çiçeği ve duda.
ed.ınirlerse ne yapalım. Allah'a hamdolsun ki pa~şahı., ıı gonca çiçek gibidir. O ille yüzlünün başına karan-
ııyağına toz oldum. filler saçılsa ne olur.
Ey göııüJ; aş1< yolunu sana öğrettim. Artık hundan Dünya gülistanında; onun şimşir gibi olan boyu.
böyle kederlenme ÇllnkU sana yol gösterici oldum nun benzeri yoktur. Onun güzellik balında zülfü taze
Ey gönül; sevgilinin köyüne gitmeye kararlıysan sümbüller olur. ·
beni ta ki bet. Yiizilnü görünce siyah zülüflerin a.lclımı başımdan
aldı. GönlUn1ü sevdaya saldı. Buna gilller ne yapsın.
Aklıru başına topla. Bundan böyle bu yolda sana
Tam :za1nanıdır; gözünü dört aç; dalgınbtı bırak;
· reis oldum.
ltl 149

aşk şarabını yudumla. lsıırap iniltileri nşk m eclısine de. (52)

\•anı edenler! uyutmaz ey Katibi.
l\1ddeııı lı.l
bu yerde aJeı böyledir
Ben de elbisemi ona göre giyerim.

(50)
(53)
Hanem'in nıilı şıdı Şeyh Abdlillitif
•
Dünya c\•indcn ahiret yurduna göçtü. Orada vahşi hayvanlar ve kuşlar için hiçbir yiyecek
Azraıl (A.S.) tarihini tamamladı yoktu. Kurbağı• dnhi yıkanmak için su bulamazdı.
Eyle ~ Va ~i:ıb makamını cennet»: H. 962

(54)
(51)
Bız herşeyde:.nel-ayak çekmiş kimselerız; b~c
Alemin nıalını kendi menfaati için ('asbedenlrri felekler ne yapacaklar. Bir yıldır yolda olan k'mseyl
ı\Uah yok cts!n. dokuz dağlı soyamaz.
Yemeği kavrıılmus unla kaymak olanın
Kinıııc b:r paf!.a ekmeğini bulamaz.
Onlar kınıız ıçip aı eti yerler. (55)
Bizim yemeğimizi gönnesinler.
As.kerlerı ve. va1macılan çoktur. Yare kavu.şnıaya gtımı:; gönül razı olmadı.
Ölü; dişi: erkek bülün kervanı hiçbir hilevc baş Ooun gamıyle öldUm takat o halimden bilmedi.
vurmadan talan ı?derler. Yeni ,;aız güıelliğinj anlattı.
Haki:Catte güya onlaı bUyük savas yapariar. Rahnıet olsun ona ki herkes ondan faydalandı.
Onların kılıç ıutabilenlerini ölclüıiın. Cihanda sonca dudak Ve lale yanalclılar Çl'lktur
K!ıtil>i; dnğ:ruyu yanlıştan ayırabılecek
klm~e!2r Fakat sen sen•i gibi boyunla kıymt-ı bakımından
tesadüf ederlerse sözünün valan ını gerçek mi oldu~u- vilkscıtsin.

nu anlaTlar.
•
Bülbül sesı gibi inilti ve abtm seherde yü!ıs~lir ki
o gonca gibi s,;\•gili sesimı işitip ınerhamete gel~in.
150 ısı

Katibi; ele.nıini giderme. Çünkü ağyar bunu hl\b:ır Bilenlerin; haddjnj bilmezlerle konuşması cahil-
alınca seni ge9ıniş eleminden başka bir eleme sü· h k.tir.
rilkl~r. İçlen ve gönülden senin la'lin için gürültü yapsam
ne olur.
Ey saki; şat'ab hususunda
-
yaran ile konuşmak
(56) ayıp değildir.

Doğuda bulunmak hasebiyle sevgilinjn senden uzak Katibi nlZamı; intizamı; naznunı görse derdi .k i:
olmasl dü$üniiliirse de; sen çahş; çünkü aşk uzak- - Hz. Süleyman'la konuşmak sana liyıktır.
lan yakın eder; Baidat yakı~ gelir.
(57)
(59)
Hz. Ali'nin türbesinin eşiğine bağlılığım var benim.
Ey gönül; aynlıktan dolayı gam yeme. ÇUnıc1 ec~. Bana her zaman bu eşikten açılan yeni bir kapı
tinden önce kimse öJmemiştir. Alnına çekeceği şey vardır.
y&Zllm1ş olup ta silinmiş kimse de yoktur. Ben senin Kanberinim.
•1 Allah'ın Arslanı'nın türbesine el sürmeye ne bir-
şey sormak ve ne de ona bir cevap vermek isterim.
(58) •

Ey saki; sevgilinin dudaltyle içki içmek ayıptır.

Hiç acı su Ab-ı hayat ile mukayese edilebilir mi? (60)
Aşkının derdi buna hikmet düzdü ise Alemde iyilik ve kötülük görmeyenler insanın kıy­
İnsanlar mantıki' olarak Lokman hekimle bu husu- metini bilemez. (Feleğin çemberinden geçmeyen in-
su konuşmasınlar. Çünkü çaresi yoktur. san kıymeli bilemez.)
Gönül yanlışlıkla alın yazısına karşı koyma)'a
kalksa; ben Anka k~unun Hz. Süleyman'la konuşm:t­
sıru hatırlarım. (61)

Lütuf ve kahrından boyu-bosu ne olsa razıvırn . İnsan kederlendill zaman onun i14cı içkidir.
Benim ne haddime ki o sultan ile konuşayım. Gam zehrini gidermeye tiryak(ı faruk) hiç mi ça-
Ey gönül; aşk derdJni zahidle dedikodu etme. re olmaz.
152
r
Giizellrk h:ılinesl olan başındaki ild zülüf; iki yı-
lan gibi olup bakışına hayran olanlan öldürmek için
h:ızır bekleyen kılıca benziyor.
O gösterişlı giJzel yüzü bırakarak huriyi dilşünüp
de ne olacak . .Ey sofi; görüyorum ki senin aklını da
bira,:cık olsun bıı gliul çelmiş.
O gii7.elin benden bnşkasına vefa eımesl laytk mı­
dır.
Kirpi~inin kıhçlariyle sanma ki böylece vurup
.kalbiıni yaracak. Yiir halimi göıilp bana acıdı.
Ey Katibı; bunu duyan ağ_var kederinden helak ol-
du.
(62)
By gönül; hasıalan,a n sen idin: dişini sık ve o sev-
gili ile mücadele eı.
Sulh yapmak iyidir amma yabancılardan çekin.
Ey peri yüzlü; hayaı veren dudıı.klannla aklımı
topla.
Amber kokulu zülilflerinle aJçlımı perişan etme.
Aşk kasesinin şarabını içip beni kendi haUme bı­
rakma,,ın .
• 1:ilı. çeşmesi
Ey zahid; ben aşk şarabıyle mt'st olduktan sonra
Jıoşvar ile tabiatım uyu:,ma1_
Zülüfleri l:ıilytlleyici; gözleri baştan çıkarıcı; kal-
bi h'ileci. Benim halim bu bakışı bileli ile ne olacalc
Ey Katibi; zaman bafının zevkini tadnıak istersen
Ömrünii; yüıilyüşü g\izel bir servi boylu ile oyna-
tarak geçir.
, c.o
•
(63)
O elin scvgı:ısi
bana nu•rhıımet etmezmiş.
On:ı :ışık ol:ın hiç '>ttvinmeznıış.
Cihan gülıarıncla bülbülün k:ılbine gülşen olar.ık
"cndl lcöyünaen başka !lir yer mesken olm37.mış.
Büyük bir titizlikle insanlar aşkımı duyurdu.
Ate'.'in .ılı.vi b,ç gizli kalm:.ı1mış.
G<>nliime saplantın kirpik uklarını söküp attım
:ımm3 nt' yAp~m verdiği acı giisterileıxıez.
Ey Katibi: da;ma •bir kişi rakibini öldürse kan
y.ıpmış olmaz• dcdiAini işitıik.
(64)
B r. na hak-ı11hk ec.lip ez:ivet e<len sanırlar sevgilidir.
B:?ni tanır mı~ın ey ,göniil; sebep olan başkasıdır.
Gözlerimin ~ın:ı aC"ıyıp gü1el yüzünü ıslatma.
Ev derrli göniillcrin de\•nsı olan ay yüzlü, derler
ıci knr,ı asık sevgilidir.
Yanııklnrın crnneı bahçesi ve dudakların ölümsüz-
olsa da.
Ev t:\bibim; nı:den güılcrln hast!ldır.
A~ıklann bir ,·n lıınu bulsa kan1nı bir solukta içer-
di.
O vefasııın _\'dna~ göıillürse; kan alıcı olduğu
:.ınl:ışılır.
K:'\tibi kulunu reddeırne dostum. O iyidir ve eşi­
ğinin ahına ~iize!; vak1şır bir hizmetk!rdır.
154 165

(65) O padişabın aya~nın topra~ı yine başına tac

ettin
UmCımi emniyet ve huzur kendisini iki kelimeyle Allah'a hamd olsun kl senin başında devret var-
gösterdi. . mış.

OostlAra karşı ıarafetle muamele: O canımın doktoru benim halimi sorarsa ona de-
Düşmanlara karş1 yüzlerine gülerek onlan idare.
- yiniz ki lstJrap tuuinesinde sıkıntı derdiyle hasta imiş.
Ey dostlar; haber aldım ~i aklımı dağıtıp gönlümü
ynğma eden güzetın bir ta-:-aft tatar imiş.
(66) Yarin riiliiflerlni anlatarak alemi kokuya batırdın.
Ey gönül: aş,k isen ıstırap kanı içmekten leuet al. Bari o sevgili; servet u samanını kaybeden Kfi-
-tibi'nfn güzel koku sat~ı~ını gçrse.
Arif isen aşlc şarabı içip ond:ın bir hı.ıy al.
Mal yok olup gidicidir; dUnyaya bel bağlama .
.Karun'un hikayesini elinle ondan öğüt al.
Can ücretini almak içjn bana minnet mi etmezsin.
Bir kelime konuş onu benden ücretsiz al.
Ben zavallıya acıyarak yanak çukuruna saplandı.
Ry gönlUmUn tabibi bari gel hayat nakdini ücret al.
Mecnun gibi a\•are avare dağlarda ge-zme ey dağ gezen
Aşk vadisinde bana talebe ol; bir sanat elde et.
Aynhk canıma yetti; ölmeden yarj bir daha göre-
bilsem
E.y hasta gönül; biraz daha dayan; ölümün elin-
deıı mühlet al.
Ey Katibi; şüphesizvatan sevgisi imandandır
Dunımunu anı;dip kerem sahibi padişahtan izin al.

(67)
Ey gönül; o güzelin aşk derdi sana yar imiş . ,
Ne ze,•kin v.ırdı 1<i senin için göz yaşı döktüm.
 SULTA,N MAHMUD''lJN ~EKTUBU

Selam ve muhabbetleıimden sonra.. Sevinç vercr.

Jevleı görüşmeleri ve saadeı getiren konuşup ya:ıışma­
lar sona erdi.
Gece ve gündü2 şu düşüncede idim ki:
«Ya Rabbi, o zafer sahibi ve saadet gölgecisi olan
Padişahla aramızda dosıluk olsa..

Her şeyi mecliste konuşup en ince teferruatına ka-

dar inceleyip ona göre harekeı edelim.
Bu arada bir adam gelip tac, hil'at, bayrak ve elbi-
se getirdi. Ferman \le ahidnameni:ıi verdi.
Bu fakir, Padişah hazretlerinin mübarek ellerini o
ferman üzerinde gördüğü ıaman anladı ki, bu elçilik
o sadaret penahındır.
Ve o ferman haşiye$inde Pad[şah·ı din penahın biz-
zaı imzalayarak verdikleri yazılıdır. Ahidnameyl arza
asrının cek adamı ve zamanının biricik insanı Seydi
Ali'yi görevlendirdtği ve kabul olundu~ yazılıdır. ln-
şaallah bu rabıta sizinle bizim aramı:ıda dünyada nasıl
vaki oldu ise, ahirette de öyle olur.
 LllGAT
Abes. Boş; saçma şey. Akik: Ço.k k;ere kırmw
Ab-ı hay,,an: Hayat suyu; renkte olan bjr cins
hayat veren su. değerli taş.
Ablık (Ablak); Akı ak; ka· Al: Koyu penberenk; hu-
rası kara olan şey. zur; nezd; yer; ça-
Ablil: siyah ve beyaz ni- mur; toprak: hile.
şanlı Alnr: Onlar.
Afiıabeci: Şemsiyeci. Pa- Ahid: Bulaşmış; buJaşlk.
dişahı güneş ışığın­ Anber-bar: Anber yağdı-
dan koruyan. ran; güzel koku neş­
Agfil'ı : Bilgili; haberli u- reden.
yanık. Aret: Yağma; çapu.
MOLLA YARİ'NtN MEKTUBU AgAbi: Bilgililik; uyanık - Arzumenillik: İstek.
lık. Asan: Kolay
Yukarıdaki arz-1 dua ve senadan sonra. Ağ: Ak: Asltan. Eşik
AgAz; Başlamak Aşar: (Yemek) yer
Güneş gibi parlak fikirleri, gönlü açan kalbi gUçlü, Akçe: Osmanlı devrinde Aşiyan· Kuş yuvas1; mes-
kuvvetli, de\llete bağlı ve bahtiyar bir kişi ile buluş· eski bir para birimi. ken; ev.
nıaktan mahrum olduk. Beyazımsı . Aşu: Sulh; banşıkbk

Belki bir anllk bakıştan bile gafil olmaz. (B)

Bad~han: Yel'ken; gemi
Dahi, o hazretten ahidname ve mektubu şerif ge- sereni.
tirmediler. B ad-bani: Yelkenci
Hz. SuJtan naibi ve hicran vadisinin gözcülüğü (nü Bad •ı Senımum: Sam •ve-
li · sıcak riizgAr.
yaptığım) uzun sürdü. Sultan hazretleri her zaman der-
Bııdı Şorıe: Geminin vol
ler ki:
almasına
-
müsait riiz_
• - Onlardan çok fayda gördük. Biz layık olan biz· gAr.
meli yapamadık. Kusurumuz çoktur. Lafı uzatmak bık­ Bals: Sebeb; illet; gönde-
kınlık getireceği ıçin burada sözJeriml bu rubaiyl.e ren.
bitiriyor ve dua ediyorum. BAi: Kanat; boy; bos;
kalb; yürek; gönül;
haur.
Barça: Daha çok yUlc ta-
şınmasında kullanı.
lan; 2-3 direkli; altı
dilz; kalyon sınıfın·
dan bilyilk biT gemi.
Barçe: Cümle; hep.
8argaysın: Varırsan; ula-
şı rsan.
Bari: Hiç olmazsa.
180 ıoı

Caygir: Yer ıuıan; yerle- fa; eziyet; zulüm; si•

Baştarda: KadLrga nevin. Bih (Be.h): İyi şen; yerleşmiş. tem
den; orta ve yıınm Bile: tıe
Cebelu: Cebeli; asker Ceyhun: Coşkun; raşk.ın
diye iki sınıf olarak Bilakac: Hile ile.
Ccdcl: Sert münakaşa ; Cihan Şah : Muzafferu'a
gôsı.erilen; 26-36 o Bim: Korku, tehlike.
ıurak.h ve çift kürek- ıarıı,şma; kavga -Din (1405 - 1467)
Bimar: Hasta
li bir harp gernısı. Karakoyunlu padi·
Blrdlla: (Birmek: Yer- Cefa-pişe: Cefa veren.
Her küreği 5-7 k.i~ı şahlanndandıT.
mek) Verdiler. Calde: Yiğit; babadır.
Cud: Cömertlik
çekerdi. Paşa başıar. Birgey: Versin Cevr: Haksırılık; eza: ce- COş: Coşma; kaynama
• dasında her küreği 7 Blrla: İle
kişı çekerdi. 500 kü (Ç)
BitHdi: (Bitmek: Ya.ıı Çik: Yank; yırtık; yırı-
re-kçi; 216 cenkçi ve yazmak) Yazıldı. Çarbağ: Sargı; çenber
diğer gomicisiyle be-
maç.
Bitik: Mektup Çerik (Çerli)· Asker
raber 800 miiretteba. Çapan: Don; elbise; cüb-
Bocalatmak: Gemiyi geri be. Çesban: !.Ayık; münasip;
u bulunurdu. Kürek-
döndürmek. yakı$ır; uygun.
çiler arnsu1da 3'er Alaçapan: Kırmızı elbise-
Boldl: (Bolmak: Olmak; li Ceşm: Göz
cenkçi bulunurdu.
Behi<;t: Cennet mevcut; peyda) oldu. Çapmak: (At koştur­ Çetr: Çadır; gölgelik
Berhiı: l(alkan; sıçra­
Bolgay: Olsun; olacak. malt; ıala.n etmek; kı­ Çin: Hiddet
yan; atılan. Bolmagaydı: Bulmaya- lıçla vurmak) Çonin: Böyle; böylece
Beytü-1 ahzan: Dilnya. cakb. Çapgay: Savaşsın Çün: Çilnkü; nasıl.
{Yusuf'unu kaybeden Bu Ali: Ebu Ali Hüseyi n
(D)
Hı. Yakub'un cvı) gi- b. Abdullah. Kısaca,
tbn-i Sini veya Şeyh Dafi· Dahi Dehr: Dünya; zaman; de·
gi üzilntüyle dolu bir Dam: Tuzak; af
Reis diye de tan ınır. vir.
ev. Damcn: Etek
Buçğıı: Yıkansın . Dellal · TellAI
Bezm-i gam: Gam mecli- Dana· Bilen; l;>ilici; bil- Demsaz: Arkadaş
sj. Bühtan: Yalan; iftira. giç OergAtı-l mualln: Büyük
(C) Dani: tlaç; deva kapı;
saray.
Cadu: Cadı; büyücü; bü- na can katan ı sevgi- Danende: Bilen; malO.- Derun-i sine: I<alb; yü-
yüleyici li. math rek; gönül
Carlıbk: Acınelik Der: Öteye itme-; verme;
Cavid: Dalma kalacak o· Dest-gjr-: Rlinden tutan;
Can-bahş: Can veren; artadan kaldırma. yardımcı
hayat baAtşlavan; ça- lan; ebedi; sonsuz.
F : ll

•
un 1113

Devlethanlık : Hüküm- Dllir: Yürekli: cesur; yi- (G)

darlık i~tet(. • ğit
Dıb: (Edib); söyleyip Dimegeysin: Demiyecek-
Dıdar· Yüz: çchı-e sin
Diğer-gün: Bozuk; deıış.
Dirlik: Osmarılı İmpara-
miı,, başkalaşmış
torlu~'nda belirli
Dihak: Gülme
bir toprak parçası
Dilferlb. Gönlü aldatan·
eğlendiren Dürr-i eşk: Gôzyaşı in-
Dıl·i Şebnem: Çiğin dili. cisi.
(E)
• umda kullanılir.
Efgen: Düşüren; yıkan; Ehibba: Dostlar; sevgili·
yere atan; at1cı; yı · ler-; tanıdıklar; bil-
kıcı; düşürücü . dikler
El (11): Darbe
Eflak: Semalar; gökler;
Eylegi: İnsan
zamanlar; bahtlar; EylegAn: İnsanlar
talihler Eyturlar: Diyorlar
Eh: Kard~ Eytur kl: Sö:>ler ki
(P)
Ferman-ber; Verilen em- Filori: Altın sikke; lira
ri abp lcra eden Fir. Şiddet; helecan; a-
Ferzane: Alim; hekim; cele
yeghe, mümtaz. Firkat: Ayrılık
Fetret: İki vak'a arasJn- Filandı.ra: Filamanın u-
daki zaman; uyuşuk· zunu, eskiden harp
luk; zaaf gemilerinin büyiik
fettan: Fitne ve fesada !direklerine (grandi)
teŞvik eden; cazibeli; çe1cilen enm ve uzun
gönül alıcı sancak.
Gamıe: SilzgUn bakıtş;
Çene veya yanalc çu ·
kuru
G.trgar: Ardıç; dağ ser-
visi
Gar. Suya batma; boğul­
ma.
Geda: Dilenci; yoltsu1.
~r: Efcr kelimesinin kı·
saltılmış şekli. Na-
Geşı etme: Ger.mele; do.
la~mak; seyretmek.
Gii: Gel
Girye: Ağlama; ajiayış;
göz yaşı
Gimıegey: Geçsin, daha
önce davransın.
Girdabi: Tehlikeli bir •yer.
Girdap; bela.
Goft u gu: Dediltodu
Görgeç: (',örünce
(R)
Habbe: Ufak tane
Habib: Sevgili; se\'lm;
dost.
Hace: Sahip
Hace-i hüsn: Glhelllk sa-
hıöi
Hacib: Perde; kapı; per-
deci; kapıcı
Görkan: Görgülü; gUıel ·
gösterişli ,
Göze· Desti
Grab· UTUn: başı sivri vı:
keskin bir ağır do
ıı:ınnıa gemisi. Gil
vertesi altında kürek
çekilirdi. Savaş gnıb.
lar.ıntn küpeşteleri
gayet yüksek olurdu.
Gµlam · Tüyü çıkmamış
genç; köle; esir.
Guy etmek: Söylemek
Güftar: Söz
Gülnak·ı Muhammedi
(Gülbank): Bir a~ız­
dan ve ahenkle oku.
nan dua.
Gülşen: Gül bahçesi
Gülzar: Gül bahçesi; gül
tarlası.
Glln: Renk; boya
Hacıl: Utanmış; utanan-
dao, yüzü kuamu~
Haoil bolmak: Utanmak.
Hadd: Yanak
Hail: İki şey arasmıta
veya bir şey önllnde
perde olan; engel.
RAk: Toprak
164 - 165

Hal-u ma: Halimiz· du- Hoş; tyi; garip; tuhaf fstihare: B ir işin hayırlı lstiynk· Şe-vklenme, gö·
nımumuz HOş: Al(ı1; şuur olup olmayacatJnı an- receğ_i gelme; özleme-.
Handan: Gülen; g_Ulilcil; Hus.c: Başak lama.it üzere abdest lıin: (İtmek: etmek; yap·
sevinçli Hi.ı~var:
.. Aklı kendine 1•Ar alıp dun ederek uv-
mak; kılmak) Yap1n.
H:ıri: 'Hor; hakir; bavağı; olan kuyı.ı yaıma. Hay1rlı
tımege,•: Yap-:ın; etsin.
itibarsı7. Hıımam· l-limmetli· a- olmayı arzu eıme.
Harib: Kaçan; firar eden zimli; bir işe sıms1kı İstimnlet Gönül çeleme; tvan: Gözle görünen; za.
Harpuşte: Balık sırtı bi- sanlıp o isi başarma. tesellı erme· avutma. hir; a,ikar: meydan·
çiminde. Humar: tçkiuen sonra tşitııec: lsitince. da.
Haşem: Maiyyet halkı gelen basawısı; ser- (Kl
HaLıf: Bağıran; seslenen semlik.
K.ac· H!le teı.vir beraber denecek ka-·
Hatif u Ga:vb: Galbden Hiimııyiını Kuvvetli· mU·
Kaçan kim: Ne zaman ki dar alçak •e hare·
seslenen; gaibden ge- barek
Kad· Mahzun olma; hırs ketleri pek 5eri idi.
len ses. Hun: Kan; öldürme: öc.
Kadd· Boy KadJrsa mevcudu 3l0
Havme: Çadır Hunhar: Kan ıiçen; kan
• Kadem: Avak: adım !ıadardı , ıs. as.ır ~n-
f(el eta: tnsan suresi dökilcti; zalim Kadırga: Buna ecnebiler lannda bir !(adırga·
Hemrah: Yoldaş; yol ar· Huni; Kanlı: kan dökme- Gali ve Galer de de- c!a bir büvük top ile
kadaşt. .
.ve meyilli. mekteclirler. Bunlar dört rlarba.zen ve se-
Her giz: Asla; kat'ivyen: Huri: Gözleri iri; .sivahı 25 oturaklı olup saf k iz adet de prnnki
hiçbir vakit; hiçbir pel. sıvah: beyazı pek ve sol kürekleri ade. topu bulunurdu.
suretle beyaz. kızlar. Cennet di ~o olmak ical,edi· Kalafatlamak: Gemi ve
Hışım: Hiddet; ga1.ab. teki kızlar. vorsa da Tuhfet'uJ kavığı kalafatlamak.
Hod; Kendi Hunış: Coşma; çağıltı. Kioor'da kavdedifd i. Tahtalannın arasını
Hoda· Allah Huşe: Başak; salkım. ğine göre bir otura- tıkayıp ii,ıilne 1.if1
•
Hodaya: Ev AUalı'ım Hfı$e-ctn: Btışak toplayan sürmek.
ğın yeri ocak vani
•• •
(J - t) mutfak olduğundan Kalak: lç sıkınt1sı; ızd•·
49 küreklı idi. Her rap.
Ilgaç: Akıncı; çapulcu llm-ı hrkmet: Mantık
ki.iref,ini 4--5'er kü· Kalte (Kalite): Buna ec-
Ilgamak: Düşman mem- tmas: tmez; delil rekçi çekerdi. Kadır­ nebiler Kalvoıa· C'ıP •
leketine akın etmek; İpar: Misk; ud; anber gi- galar gayet uzıın ve lita; Galyot derlerdi.
talan etmek. bi şeyler enı.lz; hemen su !le r-:'ektiri cinsinden o
186 • 10?
lan .kalite 19-24 otıı_
rakit bir gıımi idi.
• is· vak'a; ınccıırn .
Takip .için kullanı-
lan luılitelerdc h-ırp
zamanırıda 220 kadar
savaşçı bulunurdu.
Düşmanı takip ettiği
ıçın baş tarafında
topu bulunurdu.
Kalyon: Üç direkli yel-
kenleri büyük harp
gemilerindendi. 2-J
ambarlı olanlan var-
dı. iki ambarhlar 60
- 80, üç ambarWar
80-110 toplu oıu,­
du. Bizde ilk cıeta il.
Bayezid zamanında
kullanılmıştır. Göke,
barça; burtoo; kara-
ka; karavele; firka-
teyn ve kapak hep
kalyon çeşididir.
Kamet: Boy. tn~anın a-
vakta durduğu hal-
deki uzunlu~
Kanber: Hz. Ali'nin sa-
dık; ve-faki\r kölesı.
Kande: Nerede; ne taraf·
• kil-i umur•
ta.
Kar:n•ele: Osmanlı bah-
riyesinde gayet bü- Kc\'fİ\t•ı: Bir şeyin mey- roldu. Namı serveti-
yüle gemilere, verllen c!an.ı gelmesi: hıısuıs; nin btiyüklilğü dolı.ı ­
i!lim . vısıyla •Kanın kadar
Katre: Damla Kıla, nis:ır· Snc;acalaır. ;ı;cnıin• diye kullanı ­
•
Kattal: Çok öldlirücü. lır.
Kilu kule Dt!dikodu
Kayda tapar: Nerede bu- Kilturmadılur: (Kiltu ....
Kıntas: (Kanıııc (?)
Su·
lunuc. mak: Getirmek) Ge.
lu maddele r koyma-
Kaylının: Dönün; geriye ıirmediler
va mahsus bir kap kı
döniln. Kine: Buğz; düşmanlık
olçü olarak rla kul·
Kek: Geniş; bol; hoş. Kiş: Din. mc1.hep
!anılır. Geniş ağ17.lı
Kelek· Nehirlerde ve ö· Koyaş: Güneş
su dcstisi.ı
u:llikle Diclc'de iş­ Kotu\'al: $t"hir afası; ka -
Kıs-.a-ı Karun : Kıırun'un
leyen bir nevi sal ki le kumandanı
hık:'ivesi Karun·• Be.
şişirilmiş tulumlar • • Köp: Çok
ııi lsrairden ve H.ı.
üzerinde durur. Kulaş: Köle; yoldaş
Musa (A.$,)'1n mütc•
Kem mim fie: Cemaat- Kurugan: Kurutan: kö·
alhk:ıtından bir ıaıın kiinU kazıvan .
tan; bölükten kaç ki·
.... isnıitlır. H7 Mus:,ı Kuv; Köy
şı
( ı\.~.)ın duası_yla fak. ı­
Kene: Dd1ne; hazine K uca: )'er: nerc:vc; nası1
iken ıP.nırin olmuştu.
Kenc-i gam: Keder hazi- Kühl: Sürmeli; \Ünnc
Sonı.ıdıın günahkar
nesi çekilmiş.
olması st·bebi) le ser•
Kengeşmek: Dedikodu KUhkün: D~h. dağ renk.
\'el v,• samanı malı-
yapmak. li.
(L)
Kengeşni: Dedikodu
1~ f<-'la illa .\li. Hı. Ali'· cnk olan bürün he r
Keşti; Gemi
<len başka \ i~ı \'Ok· ~e) i bilip melekleri.
Kethüda: Bir daire veya ııır.
ne yaıdırdıtı yer.
konağın • idaresine
L.:ı'I: Dudak, kımııı; al l.uli\ an: Güzeller
memur olan mute·
med adam; emin ve.
~b: Dudak 1 ika: Yüz; çehn, -
leşkı:r: AskcrHk Liva: Sancak
l.erh· lcı-h-i mahfuı l.umbo1: Vnpıır kamar..ı·
Kevn: Olma; vıır olma; All:ıh'ın (C C.) ilmi.
!arına avdınhk ,·eren
\"arlık; vücud. c~·nab-ı l-l:ıkk ın ,,la•
0
• pencere.
168 109

(M) yen; görece~i gelen; Müsten1i · Olnleven; din-

Mah {meh): Ay lan teessürü anlat- can atan. leyici.
Mah·ı çeşmim: Cöıilmün mak için yaz,laıı Muttalib: Haberdar, ma- Müteferrika: Padişah:

nuru ınaıuume. lumatlı. sadra.7.am ve vezirle-

Herkesın yapa. M~iha: Hı.. İsa gibi nef- rin emirlerini götü-
Marifet: ~tübıt:ıel: Pek bol ve u-
ren.
matlığı ustalık; bil· sinde ölülere can ve- cuz şey; orta malı;
Mürtefi': Yükselmiş; yUc,
me; biliş; hoşa git- recek kuvvet bulu- değersiz; hor kulla-
Müntlefi: Geçmiş; savul-
me. ruın. Nefesi ıeslrli. nılan.
muş.
Maye: Asıl ve tüzumlu Dalga
Mı.!vc: MUmteni: Razı olmayan Müntefi': Kazanan; fay·
madde; asıl; esas; Mcyguo. Şarap rcııgind.? Mürcle: Ölü: ölmüş olan dalanan.
güç; iktidar. olan; kırmızıya çalan
(N)
Mayesıere: (Kuzey.batı· Mıhen: Eziyetler; meşak­
Nnçar: Çarı:siz; zaruri o- Nerre Şir:
Erkek arslan
dan esen hafif ve se- katler; s.ık.ıntılar.
lan Neıenk· Sıkıntı ve ked<!·
rin rilzg4r) Geminin Mıhr: Güneş,
Nadan : C•hil; bilme- re mahal yoktur. Kü.
grandi dire~D en Mihriban: Şefkatli; mer-
.ven·, kaba çük değil; nice.
altıa~i s.=reni ve bu· hametli; muhabetli;
Nafe·veş: Misk kesesi gi. Neva: S~s; nağme; kuv-
na l:ıağh yelken. güler yüzlü.
bi. (Mecazi: Sevgili- veL: servet u saman,
M~kkir: Çok hilek.A.r; du- Misk-ter: Mis kokulu ter niveı; meram.
nin saçı gibi)
baracı. Mu'tar: Pek fakir olup Nlbar: Nı: vnr.
Mellmet; Çıkışma: azar· dilenmeyerek lisan-ı
Nakd: Servet
Nihan: Gizli; sakit; sır:
Nakd-i Ömür. Ömür ser-
lama. hal ile hacetini ifade görünmeyen.
veti.
Melce· Sı~nacak yer. eden kimse. Nüıenk: Su kabı
Mellah: Gemici; gemi ile Müjgan: Kirpikler Nakkare: Davul; küçük
Niklav: Ne yapayım
seyahat eden; gemi- Mundak: Şöylece; böyle- davul
1'rik nam: İyi nam k:aıan.
cilik ilmini bilen. ce; bunun gibi Nale: İnl.!me; inilti; figan mış; iyi adh; iyi ünlü
Menkab.?r'arı: Menkab: Musahlb: Birisiyle sohbet Nari yar: Ateşli sevgili Nin, rcs. Yarı yetişmiş;
anlatan. eden; konuşan; ar- Natuvan: Zayıf: kuvvet- yıırı hnm olan
siz; ı.ebun.
Merdane: Cesurane; er- kadaş; padişahlann Nisar. Saçma; serpme;
kekçe, insaniyetli. hususi işlerinde bu- N.:ıı,r·
Bakan: idare eden dağ1trn:ı. Bir dügün-
~crslyc: Aicl:ıt; birinin ö lunanlardan herbiri. N<:f': Fayda; menfaat de ~çılan akçe: sa-
tümü lizerlne duyu- Mü~tak: !ştlyakh: özle- Netdııban: Merdiven çan
170 171

(O • Ö) Pruva• Geminin ba~ tar.ı­ Pür fiıne: Fitne dolu

Ola\ uz: Oluruz, o hı.cağız. li. Geminin önünden Pürhun: Kan dolu
n:ş; yil kııek etekli ve
olalım. il..:ri doğru jsllkamecl Pürsafa: Sarası çok; safa
süslü c;adtr.
Piir: Dolu dolu.
Opkemek: Bitirmek Oıkar: Sıçrar; geçer
R
Or'Sa etmek: Yıılkcnlerı öıdcıı: Evvelden: önce-
Rcf': Kaldırma; yükselı· Ruh-ı Kudsi: Cebrail a ·
milmkün oldugu ~- den
me; yukan çıkarm:ı. leyhisselt\m
dar riiıg-.i.rın estiği Öguı·ınck: Döndürmek.
Reftar: ıGidış; yürüyüş; Ruh·ul En1in: Cebrail A-
çevırmek.
Larafa yaklaşurar;ı ı.. hareket. leyhisselm.
gitmek. Ögı-e· Önüne
Rchni.lma: Yol gösteren: Ruhsar: Yanak; yüz; çeb-
(}zbik: Kendisinin gibi.
Ota~: Hükil.mdar ve bli · kılavuz; delil re.
Özge: Başkıı; difer; a~.
yüklere rnahsuı.. g._•. yar, Reşk: Kıskanma; gıpın Ruşen: Aydın; parlak;
Kıskanmayı gerek. belli: meydanda
(P)
ıircn.
Paı;oz: (Çipoz - Ahıra : Perkene·i harac: Düşman
Rihlet; Göç; göçetme;
Ruzi: Rızık; kuvvet; aztk.
Rın-l elesı: Allah (C.C.)
('apanın z;ncir<.' batı· dan alınan h:ırp ge-
landıgı Yl'r) • mi:;i. ölme. ın bütlin ruhları ya-
Rif'at: Yükseklik; yüce- raıtıktan sonra on.
Pak: Temiz; lcıkesiı; ha. Pcrtc:\': Ziya; nur; şua:
lik; bUvök ve büvüı­ lara: •Elestü bi Rab·
!is; mübarek; nıu· parlaklık.
ıiltbc. biküm»: Ben si1,in
kaddcs: aziz. Pervane: Ferrnan.
R.işle: İplik: ilgi; baJ Rabbiniz det,I mi-
Payan· Son: nih;ıyct: ga- J>crvaı:: Bir);evin etrafın-.
Rub'u meskün: Dünyanın yim. dedigi (Jiln. 1n·
•\'C • UC• ı:,hıa ,·cva kumaşıa:ı
Rip,ıvnn Sonsu.ı 3/4 ü sudur, Geriy.: san yaradılışının baş•
gcı;iritl'n ~r.,: lı:cnar­ kalan; oturulan kıs· !angıcı.
Peııd: Ötfüt; n.. ~lhaı lıl.
Pcri-~·chrı•: Peri \ üzlü: ma denir. Rf17,.j Haşr: Kıvnmet gü-
1-'erverdipar: Bütün nıah. Ruh: Yanak; vüı: çehre nU.
gü.:cı.
tukaıı be!ileyen vc (9)
Pcrkende: Yelken ve kll 9
ret işı İren: Cenabı Sa~nur: (Satınmak: Bir Sahir: Büvucü: büyü)e.
reklr harckeı l'ı.lcn 11.ıkk.
ha!"ıf harp gemisı öliiniln fazileı terini yicı.
Pt•.-. ı: A'jağı
s~·ıp ağlamak: \·ad Sal: Yıl
Çektiri $ınıfından o· Pışva : Başkan, rei~
lup 18- -19 çifr kil. etmek· tasavvur edip Salik: Dinin emreıtiJi
Pı.p:ı. c;eminin arka),ı;
reği ve topları var-
bir bir saymuk) AJ- şeylere uygun hart!-
kı~·ı· genı.iyc ark:ulcın lnı-; vnd eder. kcı te bulunan: va-
dı. ~

!!t'lt•n rü~.gü,

•
172 • 113
rar; elverişli; iyi uv, naseıljsöz söyleme. y1k veya gemiyi ge- ıice; hltıun.
yun. Serdirme: Hafiften (?) riye yürütme. Suyrgal: Daima ihsan ve
Sancgay: Saçmak Serencam: Baştan geçen; Sofi: Tasavvuf ehli ln'am, Bah,$iş ve ih-
Sari. Cihet: yan; tarar macera Song: Son; nihayet; ne- san
semL ~rgerdan: Avare (Ş)
Sayd: Av; avlama: avlan- Serlr: Taht; yatacak yer. Şadiyane: •Sevinç tıava­ mak; vermek; öp-
ma. Serkop: Başa vurmak i- sı• gibi bi. ,ey ol- mek.
Sayebarı: Gölgeci; himn. ması la , Şeha: Ey şah; ey padi-
çin harpte kullanı­
yecl lan bir alet. Şaduman: Se ır.~li ; nıes­ şah.
Sebk-i baran: YaJmur rur; mah:u: Şeh·i Rum: Osmanlı pa-
yağma.
Sangç.ay: (Sançmak: Saç
ŞaJdrd• Tal.:lw.· çırak dişahı
Sef': Elivle yakalayıp
maç) Saçarsa; saça· Şamyane: Hayme; çadır; Şikeste: Kınk; kırılmış;
çekmek; ateş alazla. cak olursa.
kara perde yenilıniş.
Seng: Taş
mak, zehir bir kin1· Şeb: Gece Şimşad: Şimşir alacı
Serkeş: Baş kaldıran; j.
senin ylizilnü karart. Şef': Çift (tekin karşıtı) Şir: Arslan
mak: nişan koynuık.; taatsiı; muhalif. Buna göre mısraın Şir-efgen: Arşlanıadeden
işaretlemek. Serıescr: Baştan başa; manası: «Derler ki Şivekar: Nazlı; işveli;
Sefine: Gemi: vapur. hep; bütün. iki rek'attan az na- cilveli; edah.
Sehn1: Ok; yay; korku. Sevar olmak: Binmek; maz caiz değildir• Şiıh: Nazlı; oynak; ser-
hisse; pay~ dehşet. (Süvari) olur. best
Seramed: Başagelefl; en- Seyishane: Seymn. kaldı­ Şei'ıahl: Mec. Buse al- Şule: Alev; ateş alevi
başta bulunan; mümtv.: ğı yer
(T)
reis Sifal: Alçaklar Tabanca: 'l'okat; şamar T:ıpmagey· (Tapmalı:, bul·
Seren: Gemi direkleri U- Sigal: Fikir; endişe; dü- Tllb': Tabiat; huy; yara- mak: perestiş et-
2erinde: yelken ac- şünmek. dıhş; mühUr damga mek; gaibi mevcu.
mak için yatay ola- Sim eşk: Gümüş (e ben. vs. wrmak detmek) Bulntası,n
rak b~lanmış gön. zeyen) gözyaşı. Tabu'. Biat; bağlılık Tar: Dar; sık
derlere (ince; dllz· Sine: Göti,is Tal at Yüz; surat; çeh- Tarlb: (Tarimak, Serp-
ve uzun aıraç çubuk) Sivirya bulunmak: Hazır re; güzellik mek; saçmak) Boşal­
denir. olmak. TaJkan: Yağla kavrul- tıp; etrafa saçıp.
Serd: So~k; sert: kaba: Siya etmek: Küreği ter- muş un. Tat1k: Karanlık
hasin: dib:ııi\n ve mil· ,ine kullanarak ka- Tapman: Bulmayın T:ıfar: Taıar; postacı
174 1'15

Teb ('l'ab)· S11ma To..wfir: Ço~ltma

Tecrid: Sorma; ı-,oyutma: 'fıfl: KüçUk Çoeult Vahdet : Birlik; yalnıılık.Vebal: Günah; a7..ab; şid­
herşeyden el ayale T'ig: Kılıç Vahid u elf: Binbir det; ağırlık.
çekip Allah'a yönel- Tike: Parça: yama; lime. (Y)
me. Tilbeş: Deli Yahşi: lyi; gli7.e1 muru; ya.sak. memu-
Tefhim: Anlatma; 3nJa- Tiryak-ı Faruk: Zehir ve Yarmak: Varmak ru.
ıılnıa; bildirme: bll- baıı hastalıklara kar Yarib: Aydınla.tıp Yitercek: Kafi dereeede-
jirılme şı eskilerin kullan- de; yeterince çek.
Yaraş: Dost ol; banş
Tefvız· Sipariş etme; da. dığı bir ilflç; pan~- Yeti görüp: tcjfi görüp
Yasar: Düzer; teşkil e-
ğıtım; bir gayrlmen- hir. Yezdan: Allah
der. Mısnıda. Kirpi-
kulil bilinen fiatiyle Toman: İran'da on bir Yibargeylıır: Yapacaklar
~ okuna yarin kaşı
birinin üstünde bı­ akçe yanj elli lcu~ Yıflasa: Ağlasa
keman yasar• yani
rnk.ma. kıymetinde Altın sik- Ytlakeci: Bir yılı geç-
cYarin kirpiği ka-
Telattuf: Nazikane mua- ke. meden.
şıyla keman teşkil
melede bulunma. t°fremola: Gemiyi çe.vir- Yoğ eylegey: Yok etsin
eden.
Terahhüm: Merhamet· mek. Yuyulmuş: (Ölü) yıkan­
etme: acıma. Tiı.r: Büyük Yesavul: Muhafaza mc- mış: temizlenmiş.
Tel"'lb: Arzu ettirme Tüşe: .f.ıık; rmk. (Z)
ro - u, Za'feran: Safran otu de-
yapılmış oeıvel
• nilen .sarıya boyamaya
Uı;.ra)'lp:(Uçramak: Te- Usturlab: Bskiden yıJ­ zuır: Sevgili saçı; özelJik
yaran bir ot.
sadüf etmek; rast dızlann arza naza- Zahm: Sıkıştırma le yüzün iki tarafın:
gelmek) Tesadüf e- ran yükseklik derece Zahme.: Vurma; •vare dan sarkan saç bö-
dip sini ölçmeye yarayan Zerd: San lükleri.
UlOf-e· Sipahilere; Yeni- alet. Zevralt: Sandal: kayık ZülfllcAr· Hz. Peygamber
çenlere üç ayda bir Zeyç. Yıldııtann hareket (S.A.)'in Hı. Ali'ye
\•eriten maaş . Uşşak: Aşık; aşıklar. ve yerlerini göste- hediye ettikleri ucu
Ultan: Yuvarlanan; te- Beytte •Nalege uş­ ren astronomlarca çatal kılıç.
kerlenen şak agaz ey legey•
Unnab. (Renk olarak)
Yani: Aşıklar figan
Kırmızı
'Ussa: Tasa; keder; kay. eylemeye başlas1nt
gu; gam; hüziin deniyor.
 •

T8L{Cİ.. 1\1,\N' 1001 TE:\l ITT, ESER

0

SEl{fSİNDE~ CIK.AN, Kİ1'A l1 Lı\R

1 V\JNUS EMRE J3-TuRl<LERIN SO'V ı<uTuGv

2 1IUZUR 34 AH·,HZ I HARAM I OCSTANI
J 18. voı:vıı... TURK ORF VE 35-A'MAK-1 l<AY AL
ı:\I E fLERi 36 KABUSNAME 1
ı-LSREFOt:Lu olVANI K~USNAIVI liô 11
S öRLIC:: BEG TARiHi 37 MUNf;CCIM 8AŞI TARhtl 1
&-BOZC:UN \IUNCCCİM BASI TARiHi il
7-MEVı..ANfl 38-A$1 RETTEN llEVLC'TE
S-t."'11 R SULTAN ITU•l<•Y• t.ıılhl l)
ıl-131.JH R/.\NLAfllM12 3 D IMJ>ARA 1 (!)RLUK Y oı.u
10-Tu RKL r RI N MANfVI cucu (Turk ,ye toı ın ı il)
i l - BiR LAllılANLAR iSTANDUL 4()-(llHAN t-1AKIMIVETI (Tuıı«v•
12-TVR KIY EM EKTUPLARI ıu,ını ııll
ll-NECAll J:JEV DiVANi 4 l -OLGUNLlJK CAe.ı I TıJrkıvc
1-1 BARBAROS HAYRr l rl N PA· ıarını ı vı
ŞAi
•'-SONUN SASLANGICI
J.ı; 8ARBAROSHAYı:tl.T1İNPA, (TUri<l'/1, 1.,,ıı,1 V 1
SA 11 43-SONA OOtiRU [Thrlılyu 14,.,J
lli-S05YAI ıs, uLKELl'fH)E V 1)
F•KI R SANATIN KADERi 4·1-DUŞERı<J--N (Tuıkıyu t.,ını
17-TI.Sl'liFAT VI lESKfLATI• vııı
MIZ 4!, svvı.ık SANCAOIN
l&-TVRKIV E'NfN OC>RT YILI GöLGESINOE
19-ı~llAB , BAHRiYE 1 4&-81ZANS TARfııf l
ıdTAB-1 BAHRfVE il 47-alZANS TARiHi 11
:>o-G;ECEHlı<AVeL.ERi !Mıu,ı.ıı,u- 48-ENIIARU'L ASIKfN ı
,, lnııHıtı)
'19----ENVARlJ"LASIKIN 11
1.1 l'ATIH'IN TARiHi !ıO-ENVARU'l. AŞIKIN Ilı
22-RAMAZANNAME 6 1 1001 HAOISJ
23-GAZI •.ıus I AFA KEMAL S2-1PDl HADiS JI
2~ LACRA MVFTuSuNuN HA· 5S-l)ı1EVLANA CELALEOOll'f
1 IRALARI RUMi
25-EVRAl<-I f-'f Rl SAN 5·1 1S1 ANBUL Ti.IRK KALELERi
JG-KARACAQCLAf'l SS-MUHAMnıu:oiVE J •
27-<AN CEKfSEN TuRkiVE SG-MuHAMMEofYL il
28-aUOiN kANUNNAMESI 57--MUrt AMMEl~IYE 111
2!>- ISLAM M EClENIYETI 58-MUHAMMEOIVE iV
,ıo,-,'V'IL AK
59-fuRKIVE'OE SANATLAR
} ı TV ııı<ıve: · vl BoYLE VE ZENEATLAR
OöROCıM
f o DLLHI TO RK iM PAR A roR-
32-L EJ~CETı:J'L HAKAVJK LUÔU

*
z_Q4fiC
ra
FİYATI